Magazyn Instalatora 6-7/2017m by Magazyn Instalatora

nakład 11 015

1 . 20 7 / 6

miesięcznik informacyjno-techniczny

l Ring „MI”:

armatura w instalacjach

nr 6-7 (226-227), czerwiec/lipiec 2017

ISSN 1505 - 8336

l W numerze: Łączenie rur

Na basenie * Studzienki * Kominy

AF-Anuncio VITAQ POLONIA- 207x293.pdf

CMY

20/2/17

11:01

Treść numeru

Szanowni Czytelnicy Armatura (w instalacjach wewnętrznych również) może mieć różnorakie zastosowanie, jak widać na okładce czerwcowo-lipcowego wydania „Magazynu Instalatora”. Mogą to być zawory do wody zimnej i ciepłej, gazu, grupy pompowe, zawory trzy- i czterodrogowe, armatura do równoważenia hydraulicznego itp. W każdej hurtowni czy sklepie instalacyjnym jest tego mnóstwo. Jednk dlaczego zdecydować się na taki, a nie inny zawór odcinający, filtr czy rozdzielacz? Czy tylko cena gra rolę? Otóż nie! Dlatego warto uważnie przeczytać artykuły z pierwszej części „Magazynu Instalatora”. Uczestnicy ringu podjęli jednak rękawicę i powalczyli na argumenty: „Jedną z największych innowacji wprowadzonych na rynek przez firmę (...) w ostatnich latach jest system antykamienny (...), który wychodzi naprzeciw dwóm podstawowym problemom w instalacjach: gromadzeniu się kamienia kotłowego będącego efektem twardej wody i/lub temperatury oraz rzadkiemu używaniu zamontowanych zaworów (...)”. Z kolei: „Zawory (...), zwane również biwalentnymi, oprócz współpracy z dwoma źródłami ciepła połączonymi szeregowo lub równolegle, przeznaczone są także do pracy w instalacji grzewczej jako zawory mieszające do ładowania, jak i rozładowywania warstwowego zbiorników akumulacyjnych”. O tych cechach armatury też warto pamiętać: „Jedną z najważniejszych składowych niezawodności produktu jest jakość użytych surowców. (...) Dzięki gwarantowanym cechom fizyko-chemicznym mosiądzu wyprodukowana armatura jest odpowiednio wytrzymała i trwała”. W artykule pt. „Ochronna izolacja” (s. 66-68) autor stawia bardzo ważne pytania z punktu widzenia bezpieczeństwa użytkowania instalacji odprowadzania spalin: „Czy komin izolowany może znajdować się bliżej krokwi drewnianej niż komin bez izolacji termicznej? Czy dla zwiększenia odległości komina od drewnianej konstrukcji dachu można podszlifować pustak kominowy?” Mam nadzieję, że lektura tego materiału sprawi, że wykonawcy będą podchodzili do tych kwestii w sposób jeszcze bardziej odpowiedzialny. Nierzadko chodzi przecież o zdrowie i życie użytkownika instalacji kominowej. Co przemawia za wyborem energii elektrycznej jako źródła ogrzewania? Jakie rozwiązania techniczne, gdzie źródłem energii jest tzw. prąd, możemy wykorzystać? Odpowiedzi szukajcie, Państwo, w tym wydaniu Poradnika ABC „Magazynu Instalatora”. A jeśli będziecie mieli pytania, piszcie i dzwońcie do naszych ekspertów. Sławomir Bibulski

Na okładce: © dml5050/123RF.com

Ring „MI”: armatura w instalacjach wewnętrznych s. 6-22

l Fotowoltaika - energia na wyciągnięcie ręki s. 23 l F-gaz do kontroli (Ograniczenie emisji gazów cieplarnianych) s. 26 l Ogrzewanie podłogowe - prawidłowa regulacja s. 28 l Czym przylutować (Techniki łączenia metali) s. 30 l Pompa ciepła i kominek z płaszczem wodnym s. 32 l Łączenie rur miedzianych s. 34 l Odpowiadam, bo wypada... s. 36 l Kocioł pod ochroną (strona sponsorowana firmy Giacomini) s. 38 l Armatura z gwarancją (strona sponsorowana marki duro) s. 39

Basen z ciepłą wodą s. 44

l Studnia dociążona (Przyczyny awarii kanalizacyjnych studzienek rewizyjnych) s. 40 l Dezynfekant w kąpieli (Jakość wody na basenach - nowe regulacje prawne) s. 42 l Kąpiel pod chmurką (Basen w ogrodzie) s. 44 l Nowości w „Magazynie Instalatora” s. 46 l Tłoczenie pod kontrolą (Przepompownie ścieków) s. 48 l Poczta „Magazynu Instalatora” s. 50 l Wysublimowana higiena (Jak to dawniej o czystość dbano...) s. 51 l Spłuczki podtynkowe do zabudowy suchej i mokrej s. 52 l Co tam Panie w „polityce”? s. 54 l Walka z wilgocią (Chemia budowlana) s. 56

Ochronna izolacja komina s. 66

ISSN 1505 - 8336

l „Kwiatki” na kominie s. 58 l Energia zagęszczona s. 60 l Dziewięć kolan odkurzacza s. 62 l Energia z biogazu s. 64 l Komin z izolacją s. 66 . 2 0 6 /7

www.instalator.pl

Nakład: 11 015 egzemplarzy Wydawca: Wydawnictwo „TECHNIKA BUDOWLANA“ Sp. z o.o., 80-156 Gdańsk, ul. marsz. F. Focha 7/4. Redaktor naczelny Sławomir Bibulski (s.bibulski@instalator.pl) Z-ca redaktora naczelnego Sławomir Świeczkowski (redakcja-mi@instalator.pl), kom. +48 501 67 49 70. Sekretarz redakcji Adam Specht Marketing Ewa Zawada (marketing-mi@instalator.pl), tel./fax +48 58 306 29 27, 58 306 29 75, kom. +48 502 74 87 41. Kontakt skype: redakcja_magazynu_instalatora Adres redakcji: 80-156 Gdańsk, ul. marsz. F. Focha 7/5. Ilustracje: Robert Bąk. Materiałów niezamówionych nie zwracamy. Redakcja zastrzega sobie prawo do skracania i redagowania tekstów. Redakcja nie odpowiada za treść reklam i ogłoszeń.

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (226-227), czerwiec/lipiec 2017

Ring „Magazynu Instalatora“ to miejsce, gdzie odbywa się „walka“ fachowców na argumenty. Każdy biorący udział w starciu broni swoich doświadczeń (i przeświadczeń...), swojego chlebodawcy bądź sponsora, swojej wiedzy i wiary. Przedmiotem „sporu“ będą technologie, materiały, narzędzia, metody, produkty, teorie - słowem wszystko, co czasem różni ludzi z branży instalatorskiej. Każdy z autorów jest oczywiście świadomy, iż występuje na ringu. W sierpniu na ringu: górne źródła (odbiorniki) ciepła - grzejniki, ogrzewanie płaszczyznowe...

Dziś na ringu „MI”: armatura w instalacjach wewnętrznych zawór, antykamienny, odcinający, grzejnikowy

ARCO Válvulas ARCO to hiszpański producent zaworów i systemów instalacyjnych, gazowych oraz grzejnikowych. Firma od blisko 45 lat oferuje wyroby najwyższej jakości, kładąc nacisk na ich długą żywotność i niezawodność ich funkcjonowania, a także profesjonalną obsługę klienta i innowacje. Systemy dystrybucji substancji niestałych w mieszkaniu (zimna i ciepła woda, ogrzewanie i gaz) zwykle stanowią niewielki procent całkowitej wartości nieruchomości, i mimo iż często są niewidoczne lub prawie niewidoczne, powinny funkcjonować poprawnie i spełniać oczekiwania użytkownika końcowego. Dlatego Válvulas ARCO - hiszpański producent zaworów i systemów instalacyjnych, gazowych oraz grzejnikowych - od blisko 45 lat oferuje wyroby najwyższej jakości i dostarcza nowoczesne rozwiązania dla instalacji, kładąc nacisk na ich długą żywotność i niezawodność ich funkcjonowania, a także profesjonalną obsługę klienta i innowacje.

Jeden wlot, dwa wyloty Przykładem może tu być zawór A·80 Twin posiadający jeden wlot oraz dwa wyloty, które otwiera się i zamyka niezależnie lub jednocześnie przy pomocy jednego pokrętła, w zależności od potrzeb użytkownika.

Zastosowania zaworu A·80 Twin mogą być bardzo różne, np. sterowanie ujęciem wody w przypadku podwójnych umywalek lub w przy-

padku zlewu z systemem filtrującym. Dzięki wprowadzeniu na rynek tego produktu, ARCO ułatwia pracę instalatorom i zapewnia większy komfort użytkowania zaworu, gdyż ze względu na bardziej kompaktowe wymiary zajmuje on mniej miejsca. Pytanie do... Czy inne dostępne na rynku zawory są odporne na zakamienienie?

Zawór antykamienny Jedną z najbardziej rewolucyjnych innowacji wprowadzonych na rynek przez firmę ARCO w ostatnich latach jest system antykamienny VITAQ, który wychodzi naprzeciw dwóm podstawowym problemom w instalacjach: gromadzeniu się kamienia kotłowego, będącego efektem twardej wody i/lub temperatury oraz rzadkiemu używaniu zamontowanych zaworów - co również powoduje osadzanie się minerałów wapiennych i rodzi trudności w operowaniu uchwytem oraz zmniejszenie przepływu wody. Nowy system VITAQ firmy ARCO zapobiega tego rodzaju niedogodnościom i przedłuża działanie zaworu. System polega na zastosowaniu trzpienia i kuli, produkowanych jako jeden element z polimeru zapobiegającego osadzaniu się kamienia. Dlatego ułatwia działanie zaworów i zapewnia 100% szczelność i niewielką utratę ciśnienia. System VITAQ - zastosowany do tej pory w ponad 155 produktach, m. in. takich jak: COMBI, Lavadora, MINI z filtrem, NANO, TAJO antykamienne, itd. - doskonale sprawdza się także na polskim rynku, gdzie kamień stanowi bardzo duże zagrożenie dla instalacji. ARCO inwestuje rocznie ponad pół miliona Euro na badania i rozwój swoich produktów. Pozwala to na ciągłe udoskonalanie produktów i oferowanie www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

klientom wyrobów coraz wyższej jakości, bezpieczeństwa ich użytkowania oraz dodatkowej gwarancji poza tą wymaganą prawem. Firma Válvulas ARCO udziela 25-letniej gwarancji na produkty serii VITAQ, natomiast na pozostałe produkty gwarancji 10-letniej.

Otwieranie na 1/4 obrotu ARCO jest firmą działającą na całym świecie, znaną ze swoich zaworów kulowych z serii A·80 otwieranych na ¼ obrotu - rozwiązania opatentowanego w 1982 roku. Ze względu na zapotrzebowanie naszych klientów na zawory z trzpieniem, które umożliwiają regulację przepływu, w 2016 r. firma ARCO wprowadziła na rynek nową linię zaworów regulacyjnych REGULA, charakteryzujących się następującymi parametrami technicznymi - ciśnienie nominalne 16 barów; próby ciśnieniowe: 25 barów; zakres temperatur: zimna woda, ciepła woda do 95°C.

Zawory te zaprojektowano tak, aby zminimalizować utratę ciśnienia przy wzroście przepływu w punkcie odbioru, zapewniając jednocześnie ciche funkcjonowanie.

Odcinanie na życzenie Innym innowacyjnym produktem wprowadzonym ostatnio na rynek przez firmę ARCO jest zawór ConeKta stosowany w wewnętrznych instalacjach sanitarnych. Służy on do

6-7 (226-227), czerwiec/lipiec 2017

odcinania dopływu wody do dwóch odbiorników, takich jak: umywalka, pralka, zmywarka, itp., bez konieczności montażu dodatkowej instalacji. W zaworze zastosowano system VITAQ, który zapewnia ochronę przed osadzaniem się kamienia i umożliwia lekkie uruchamianie nawet po dłuższym czasie. ConeKta przeznaczona jest do instalacji z wodą pitną, zimną oraz ciepłą do 95°C, a jej ciśnienie nominalne wynosi do 16 barów. Główny korpus zaworu stanowi jeden element, co zapobiega przeciekom. Zawór produkowany jest w 100% w Hiszpanii, w procesie kucia na gorąco, z mosiądzu europejskiego CW617N, co gwarantuje wysoką jakość. Jego kształt umożliwia ustawienie go w dowolnym kierunku (360°) względem punktu zasilania, a nachylone wyjście ułatwia połączenie do odbiornika i manewrowanie zaworem.

Ograniczenie zużycia energii Osiągnięcie maksymalnej efektywności energetycznej jest jednym z najważniejszych celów każdego gospodarstwa domowego, szczególnie zimą. Spadek temperatury powietrza niesie ze sobą znaczne wydatki związane ze wzmożonym użytkowaniem centralnego ogrzewania, co zmotywowało ARCO do wprowadzenia innowacji mających na celu ograniczenie zużycia energii cieplnej. Aby rozwiązać ten problem oraz ze względu na zaangażowanie firmy w ochronę środowiska, ARCO opracowało nową wersję serii zaworów grzejnikowych TEIDE Plus i TEIDE TERMO Plus. Te ręczne oraz termostatyczne zawory umożliwiają regulację zużycia ciepła w grzejnikach i w całych instalacjach grzewczych. Jedną z głównych zmian, jakie firma ARCO wprowadziła w tych seriach zaworów, jest zmniejszenie utraty ciśnienia o 40% względem poprzedniej

wersji, osiągnięte dzięki większej regulacji przepływu. Nowe głowice termostatyczne mają ponadto większy zakres regulacji temperatury: od 12°C do 28°C, w tym także pozycję antyzamarzającą instalacji: 6°C oraz całkowite zamknięcie zaworu.

Nowoczesne wzornictwo Chcąc wprowadzić bardziej nowoczesne wzornictwo, ARCO przeprojektowało całkowicie także zewnętrzną część zaworów. W tym celu zastosowano ergonomiczne uchwyty z ukrytym systemem mocowania, dzięki czemu mają one czyste w formie zaokrąglone powierzchnie oraz elementy chromowane, które zapewniają większą trwałość i estetyczny wygląd. Inwestując każdego roku blisko pół miliona euro w innowacje, ARCO sukcesywnie wprowadza na rynek coraz więcej nowości z zakresu instalacji sanitarnych, gazowych i grzejni-

kowych. 200 patentów, 50 wzorów użytkowych oraz ponad 3000 pozycji produktowych to efekt blisko 45-letniego doświadczenia w branży instalacyjnej. Innowacyjność to jedna z najistotniejszych cech firmy ARCO, która zawsze stanowiła dla niej motywację do podejmowania wyzwań, o czym świadczy ponad 40 wciąż aktualnych patentów. Innowacyjne produkty, takie jak ConeKta, TAJO PRO, A·80 Twin, rozdzielacze modułowe czy blokady zaworów gazowych, to przykłady produktów opatentowanych w ciągu ostatnich 5 lat. Jakość produktów ARCO potwierdzają liczne certyfikaty i aprobaty techniczne uzyskane w różnych krajach. Spełnianie wymogów różnych w poszczególnych państwach powoduje, że produkty ARCO są uniwersalne i gwarantują odbiorcy końcowemu większą niezawodność. Marcin Kowalski

www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (226-227), czerwiec/lipiec 2017

Ring „MI”: armatura w instalacjach wewnętrznych równoważanie instalacji, zawór termostatyczny, regulacyjny

Comap Comap posiada bogatą i zróżnicowaną ofertę armatury, która może być stosowana w instalacjach wewnętrznych. Należą do niej przedstawione w ramach ringu „Magazynu Instalatora” m.in. zawory równoważące, termostatyczne, regulacyjne, statyczne zawory równoważące. Równoważenie instalacji polega na zapewnieniu optymalnych przepływów medium w stosunku do potrzeb, przy uwzględnieniu geometrii instalacji. W wybranych punktach instalacji montowane są zawory regulacyjne (statyczne lub dynamiczne). Równoważenie jest koniecznością, jeśli instalacja poddawana jest nierównomiernemu przepływowi, np. gdy system wyposażony jest w grzejnikowe zawory termostatyczne. Źle zrównoważona instalacja to dyskomfort dla użytkowników i znacznie wyższe zużycie energii. Zrównoważona instalacja to: l Cisza w instalacji - dobrze zrównoważony system eliminuje hałas w instalacji. Gdy w instalacji nie ma odpowiedniego równoważenia albo zawory są źle dobrane, nadmierne ciśnienie wywołuje hałas. l optymalna temperatura - odpowiednio zrównoważony system wraz z głowicami termostatycznymi Comap gwarantuje optymalną i ekonomiczną pracę, a także oszczędność energii. l Do 20% oszczędności energii - właściwie zrównoważony system nie ma miejsc ogrzanych zbyt słabo ani zbyt mocno, tym samym dla użytkowników zapewniony jest komfort.

Zawory termostatyczne AutoSar AutoSar to zawór o dwóch funkcjach: ogranicznika przepływu i zaworu termostatycznego (TRV). Za-

wór ma wbudowany regulator różnicy ciśnienia, który utrzymuje stałe ciśnienie różnicowe, a dzięki temu pozwala na stały przepływ. Sterowanie przepływem osiągane jest przez obrót pokrętła ze wskaźnikiem 12 pozycji, które pozwalają dobrać precyzyjnie żądaną wartość. Jak działa AutoSar? Dodano regulator ciśnienia różnicowego do zaworu termostatycznego, tym samym zapewniając, że przepływ na każdym grzejniku pozostanie stały, bez względu na zmiany ciśnienia w instalacji. Zawory AutoSar można montować na grzejnikach o mocy od 350 do 2100 W (spadek temperatury o 15 K). Zawór samorównoważący AutoSar może pracować pod ciśnieniem różnicowym aż do 60 kPa. W związku z tym można w nie wyposażyć wszystkie dwururowe instalacje grzejnikowe, w których nastawa pompy nie przekracza 6 m H2O. Nominalny poziom przepływu można regulować do 115 l/h poprzez 12-stopniową nastawę w zaworze. Po regulacji każdego zaworu przepływ ustawiony zostaje na maksymalny poziom, zapewniając bezzwłoczną optymalizację instalacji grzewczej. Pytanie do... Jak działa zawór AutoSar?

Oszczędność czasu dzięki AutoSar:

l montaż zaworu na grzejniku - nie po-

trzeba dodatkowo uszczelniać montowanego zaworu, złączka wyposażona jest już w podwójną uszczelkę o-ring; l podłączenie do rury - dzięki złączkom multiconnect Comap zawory można podłączyć szybko i w prosty sposób. Zaprasowywanie gwarantuje niezawodne połączenie w ciągu 8 s; l regulacja zaworu - nastawa jest wykonywana bezpośrednio w zaworze termostatycznym, zgodnie z pożądaną wartością przepływu; l dynamiczne równoważenie - to nie jest już konieczne. AutoSar sam spełnia funkcję równoważenia instalacji.

Automatyczne zawory regulacyjne Zawory Comap 750PICV są zaworami, które łączą w sobie dwie funkcje - regulację przepływu oraz utrzymywanie stałego przepływu niezależnie od różnicy ciśnień. Zawory te nadają się do stosowania w szczególności w instalacjach chłodzenia, ogrzewania lub klimatyzacji. 750PICV może być stosowany jako automatyczny ogranicznik przepływu lub w połączeniu z głowicą elektrotermiczną, również jako regulator przepływu. l Bezpośredni pomiar przepływu Zawór umożliwia wykonywanie bezpośredniego pomiaru przepływu, a tym samym - kontrolowanie prawidłowych nastaw. Funkcja ta ma istotne znaczenie podczas diagnostyki oraz uruchamiania systemu. l Łatwy pomiar ciśnienia/przepływu Zawór wyposażony jest w szybkozłącza służące do pomiaru ciśnienia lub do przyłączenia węży pomiarowych do przyrządów pomiarowych. l Automatyczna regulacja przepływu www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

Zawór zawiera w sobie regulator różnicy ciśnień, który umożliwia jego reagowanie na zmiany ciśnienia w instalacji i utrzymywanie stałego przepływu. l Proste uruchamianie W celu uruchomienia automatycznej regulacji wystarczy nastawić zawór na wymagany przepływ. Umożliwia to także częściowe uruchomienie obwodu w sytuacji, gdy cała instalacja nie jest jeszcze gotowa. l Dokładna regulacja przepływu 100% dokładności pracy zaworu i niezależność jego pracy od pozostałych części instalacji umożliwia, w połączeniu z sterowaną głowicą elektrotermiczną, wykonywanie regulacji przepływu, a tym samym - utrzymywanie wymaganego komfortu cieplnego. l Prosty dobór zaworu W zależności od zakresu wymaganych przepływów dobiera się odpowiedni zawór, bez jakichkolwiek dodatkowych obliczeń. l Łatwa instalacja Zawór może być montowany w dowolnym położeniu i w dowolnej odległości od miejsc zmian kierunku przepływu. Jedynym elementem, który należy przestrzegać, jest zachowanie właściwego kierunku przepływu. l Łatwa identyfikacja wkładów zaworów Wkład zaworu jest łatwy w identyfikacji dzięki stosowanym kolorom,

www.instalator.pl

6-7 (226-227), czerwiec/lipiec 2017

co obniża ryzyko zamiany lub błędnego montażu.

Zawory regulacji ciśnienia różnicowego Zawory regulacji ciśnienia różnicowego to zawory stosowane w wodnych instalacjach grzewczych i chłodniczych. Zawory zapewniają stałe ciśnienie różnicowe w równoważonym obwodzie, dzięki czemu uzyskuje się optymalne warunki pracy, np. dla zaworów termostatycznych, również w przypadku zmiany natężenia przepływu. Zawory regulacyjne Comap Delta wpływają także na zmniejszenie hałasu spowodowanego zbyt dużym spadkiem ciśnienia występującym na zaworach termostatycznych, zaworach podwójnej regulacji i innych komponentach instalacji. Zalety Comap Delta: l szeroki zakres regulacji do różnych zastosowań: 5-25 kPa, 20-40 kPa, 3575 kPa, 60-100 kPa; l utrzymują stałą różnicę ciśnienia w stabilizowanym obiegu niezależnie od zmian ciśnienia w całym systemie; l eliminują problem hałasu; l mają funkcje odcięcia i spustu; l zwarta i nieduża konstrukcja umożliwia łatwy montaż; l trwała konstrukcja, klasa ciśnieniowa PN 25;

l proste i precyzyjne ustawianie żądanego przepływu w połączeniu z zaworem partnerem 750PV; l możliwość oddawania instalacji do użytku etapami dzięki równoważeniu kolejnych stref.

Statyczne zawory równoważące Statyczne zawory równoważące Comap 750 to gwintowane zawory podwójnej regulacji o zmiennym przepływie, których korpus wykonany jest z brązu. Zawory te mają budowę skośną i znajdują zastosowanie wszędzie tam, gdzie potrzebne jest precyzyjne zrównoważenie instalacji, w których czynnikiem roboczym jest woda bądź mieszanina wody z glikolem. Statyczne zawory równoważące Comap serii 750B i 751B to żeliwne kołnierzowe zawory podwójnej regulacji ze zmienną nastawą wstępną. Zawory te mają budowę prostą i znajdują zastosowanie wszędzie tam, gdzie potrzebne jest precyzyjne zrównoważenie instalacji, w których czynnikiem roboczym jest woda bądź roztwór wody z glikolem. Używane są do hydraulicznego równoważenia przepływu w instalacjach grzewczych oraz chłodniczych. Artur Grabowski

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (226-227), czerwiec/lipiec 2017

Dziś na ringu „MI”: armatura w instalacjach wewnętrznych zawór, odcinający, ciśnienie, uszczelnienie

CALIDO Doświadczenia zebrane podczas dwudziestu pięciu lat pracy na rynku instalacyjnym skłoniły nas do zaprojektowania zaworów grzejnikowych, kulowych i czerpanych zawierających nasze własne, innowacyjne rozwiązania techniczne. Z wielką przyjemnością prezentujemy zawory nowej generacji występujące pod marką CALIDO. Zawory kulowe CALIDO seria S30 przeznaczone są do instalacji centralnego ogrzewania, dystrybucji wody pitnej, systemów pneumatycznych i olejowych. Innowacyjna konstrukcja i oddolny montaż trzpienia zapobiegają wypchnięciu go z korpusu na skutek nagłego wzrostu ciśnienia w instalacji. Dla zwiększenia bezpieczeństwa pracy trzpienie zaworów wyposażone są w podwójne uszczelnienie: na górze trzpienia zastosowano tradycyjną dławicę pasywną z możliwością doszczelnienia przy pomocy nakrętki, a na dole nowoczesne uszczelnienie dynamiczne, w którym siła doszczelnienia zwiększa się wraz ze wzrostem ciśnienia między kulą a korpusem. W stosunku do dotychczasowych konstrukcji - korpusy zaworów wzmocniono w newralgicznych miejscach, co w połączeniu z innowacyjnym uszczelnieniem trzpienia pozwoliło na zwiększenie parametrów pracy: zakres temperatur - od -20 do +150°C, pmax = 30 barów. Konstrukcja korpusu umożliwia zmianę strony zamontowanej dźwigni w zależności od potrzeb. Dźwignie zaworów pokryte są warstwą antykorozyjną GEOMET, która znacznie wydłuża ich żywotność. Zawory kulowe czerpalne CALIDO serii OGRÓD zbudowane są z korpusu odkutego z jednego elementu mosiądzu, co zapewnia im doskonałą szczelność zewnętrzną oraz zwiększa

wytrzymałość mechaniczną. Korpusy zaworów wyposażone są w kierownice strumienia. Szczelność wewnętrzną zapewnia specjalnie zaprojektowane uszczelnienie, które w temperaturze poniżej 0°C potrafi przejąć przyrost objętości zamarzającej wody. Dodatkowo, dzięki innowacyjnej konstrukcji kuli zamykającej, w przypadku zamarzania możliwe jest odprowadzanie wzrastającej objętości wody w stronę instalacji, co gwarantuje ich mrozoodporność. Zawory wyposażone są w dźwignie wykonane ze stali nierdzewnej i nakładki z tworzywa. 100% zaworów serii S30 i OGRÓD przed opuszczeniem fabryki jest pneumatycznie testowanych na szczelność. Zawory spełniają normę PN-EN 13828:2005, co zostało potwierdzone badaniami przeprowadzonymi przez Politechnikę Koszalińską. Zawory są zgodne z Dyrektywą Unijną 97/23/WE art. 3 pk 3. i ponadto posiadają certyfikat CE1463 w rozmiarach średnic od 1 i 1/2" do 4", który jest poświadczeniem najwyższej europejskiej jakości. Zawory grzejnikowe CALIDO serii ESKIMOS posiadają zaprojektowany i opatentowany przez nas trzpień Pytanie do... Czy posiadacie Państwo w swojej ofercie zawory kulowe z uszczelnieniem dynamicznym dławicy?

umożliwiający wymianę uszczelniających o-ringów bez potrzeby opróżniania instalacji z wody. Zawory charakteryzują się dużymi współczynnikami przepływu: kv = 2,8 m3/h dla zaworu kątowego i kv = 2,4 m3/h dla zaworu prostego. Zostały one wyposażone w nowoczesne, ergonomiczne pokrętła, pokryte standardowo termokurczliwą folią zabezpieczającą je przed zabrudzeniami do momentu przekazania obiektu użytkownikowi. Od maja br. dostępne są również w wersji z przejściówkami do rur miedzianych Dn15 oraz do rur PeX/Al/PeX 16 x 2,0. Przyłącza grzejnikowe dolne serii ESKIMOS to zawory, w których również możliwa jest wymiana uszczelnień bez konieczności uciążliwego opróżniania instalacji z wody. Zastosowano tutaj to samo innowacyjne rozwiązanie budowy trzpienia co w wyżej opisanych zaworach zasilających i powrotnych. Na uwagę zasługuje fakt, że przyłącza nie posiadają mostka łączącego obydwa zawory, co umożliwia indywidualną korektę ich ustawienia względem gałązek: zasilającej i powrotnej. Budowa przyłączy umożliwia regulację oraz odcięcie przepływu kluczem imbusowym 6 mm. Zawory ESKIMOS są dostarczane w komplecie z nyplami 1/2" x 3/4". Zawory zasilające, powrotne i przyłącza grzejnikowe ESKIMOS zostały zaprojektowane i wykonane zgodnie z normą PN-M 75016:1992 oraz Dyrektywą Unijną 97/23/WE art. 3 pkt. 3. Ich korpusy są odkuwane z europejskiego mosiądzu CW617N. Powyższe konstrukcje posiadają ochronę patentową na terenie Unii Europejskiej. Jakub Gronek www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (226-227), czerwiec/lipiec 2017

Dziś na ringu „MI”: armatura w instalacjach wewnętrznych rozdzielacz modułowy, zawory, obwody grzewcze

PAW Firma PAW od ponad 40 lat dostarcza na rynek światowy wysokojakościowe produkty z dziedziny armatur na potrzeby grzejnictwa i techniki solarnej.

Zakres produkcji firmy PAW obejmuje asortyment, począwszy od zaworów grawitacyjnych czy multifunkcjonalnych zaworów kulowych, poprzez armatury specjalne, aż do kompletnych rozwiązań systemowych rozdzielania energii w grzejnictwie i technice solarnej. Wszystkie produkowane grupy pompowe spełniają surowe normy ERP. Jednym z produktów firmy PAW jest rozdzielacz modułowy w systemie Thermax DN20. System rozdziału ciepła Thermax to kompletnie zmontowana grupa armatur dla obiegów grzewczych. Składa się z rozdzielacza Thermax, dwóch modułów obiegu grzewczego Thermax oraz zoptymalizowanej funkcjonalnie i estetycznie wykonanej izolacji spełniającej normy ERP.

Thermax może być montowany bezpośrednio na ścianie lub - z zachowaniem odstępu 100 mm - przy pomocy załączonego uchwytu dystansowego. Zastosowanie uchwytu dystansowego umożliwia montaż orurowania kotła z tyłu Thermax. Dzięki zastosowanym rozwiązaniom technicznym system Thermax wykazuje dużą wytrzymałość, funkcjonalność oraz znacznie ułatwia montaż i zrównoważenie całej instalacji grzewczej. Rozdzielacz Thermax umożliwia podłączenie jednego źródła ciepła oraz dwóch modułów obiegu grzewczego. W przypadku tego systemu rozdzielacza możliwww.instalator.pl

we jest całkowite hydrauliczne odsprzężenie obwodów grzewczych od kotła. Wnętrze rozdzielacza podzielone jest na dwie rozdzielone strefy (komorę zasilania i komorę powrotu). Podłączenie źródła ciepła następuje za pomocą przyłączy ¾" GW lub 1" GZ (uszczelka płaska). Moduły obiegu grzewczego mocowane są na rozdzielaczu za pomocą flanszy i nakrętek mocujących 1". Dzięki zastosowaniu rozdzielacza Thermax z regulowanym by-pasem (0-100%) zapewniony jest wymuszony obieg w kotle przy otwartym bypasie. Rozdzielacz jest kompletnie wyposażony w niezbędną armaturę, co znacznie ułatwia montaż oraz dobór dodatkowych elementów w zależności od preferencji. Zabudowę z rozdzielaczem można dowolnie rozszerzać - nie ma ograniczenia w długości zabudowy. W ofercie firmy PAW jako uzupełnienie do rozdzielacza Thermax znajdują się do wyboru 2 HeatBloCs: l HeatBloC K31 bez mieszacza - dla stałej pracy instalacji grzewczej, l HeatBloC K32 z mieszaczem 3drogowym - dla zależnej od pogody pracy instalacji grzewczej. Do wyboru są także różne pompy obiegowe, np.: l Wilo-Stratos PICO 15/1-6, WiloYonos PARA RS 15/6-RKA,

l Grundfos Alpha2 15-

60, Grundfos Alpha2 L 15-60. W przypadku obiegu grzewczego bezpośredniego lub bez mieszacza czynnik grzewczy o temperaturze dostarczonej przez źródło ciepła pompowany jest bezpośrednio do obiegu odbiorcy. HeatBloC K31 znajduje swoje zastosowanie między innymi podczas ładowania bojlera, a także ładowania i rozładowywaniu zasobnika. Wyposażony jest w: pompę (z możliwością odcięcia za pomocą zaworów kulowych umieszczonych przed i za pompą), zawór kulowy na zasilaniu i powrocie, oraz termometr wykonany w całości z metalu z tuleją zanurzeniową na zaworach kulowych zasilania i powrotu. W K-32 (obieg grzewczy z mieszaczem 3-drogowym) zintegrowany mieszacz reguluje temperaturę zasilania obiegu grzewczego. Woda gorąca ze źródła ciepła mieszana jest ze schłodzoną wodą powrotu w celu osiągnięcia wymaganej Pytanie do... Na czym polega wyjątkowość rozwiązań zastosowanych w rozdzielaczu modułowym naszej produkcji? temperatury zasilania dla obiegu odbiorcy. Nastawa mieszacza odbywa się za pomocą zewnętrznego sterownika w połączeniu z siłownikiem elektrycznym. W przypadku produktów firmy PAW mamy do czynienia z trwałymi, funkcjonalnymi oraz estetycznie wykonanymi elementami, przez co mamy pewność niezawodnego działania całej instalacji przez długie lata. Wyłącznym i jedynym przedstawicielem firmy PAW GmbH & Co. KG na terenie Polski jest Firma Handlowo-Usługowa Jacek Bąk z Olesna, która dostarcza produkty i prowadzi doradztwo techniczne w imieniu PAW na terenie całego kraju. Justyna Męzik

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (226-227), czerwiec/lipiec 2017

Dziś na ringu „MI”: armatura w instalacjach wewnętrznych zawory, 4-drogowe, sterowanie, instalacja grzewcza

ESBE Nowoczesne instalacje to przede wszystkim niezawodność i zapewnienie nieprzerwanej dostawy ciepła. Niestety trudno jest zapewnić ciągłość działania układu grzewczego, jeżeli źródłem ciepła będzie jedno urządzenie. Coraz częściej układy zaopatrzenia w ciepło składają się z głównego źródła ciepła oraz źródła awaryjnego. Głównym jest najczęściej urządzenie tanie w eksploatacji, ale wymagające dozoru (np. kocioł na paliwo stałe, kominek itp.), awaryjne - źródło bezobsługowe, które może pracować i uruchamiać się bez udziału użytkownika (kocioł elektryczny, kocioł gazowy itp.). Także w sytuacji, gdy pierwsze źródło ulegnie awarii, awaryjne powinno przejąć rolę dostawcy energii dla odbiornika. Problemem do rozwiązania w takiej instalacji jest przełączenie źródeł - kiedy ma to nastąpić? Jak przełączeniem sterować? Jak przełączyć bez udziału człowieka? I na koniec zawsze aktualne pytanie - jak zrobić to tanio? Bez stosowania elektroniki, zaawansowanego sterownika rozpoznającego stan instalacji i źródła ciepła może nie być łatwo, a przecież podstawowe źródło ciepła to często prosty kociołek bez komputera. Z pomocą w takiej sytuacji przychodzi hydraulika, odpowiedni zawór, dzięki któremu można wyregulować parametry pracy instalacji oraz sterować zaopatrzeniem z dwóch źródeł ciepła. Wystarczy tylko jeden zawór ze standardowym siłownikiem.

Czterodrogowe i obrotowe Seria zaworów ESBE VRB140 to czterodrogowe obrotowe zawory, wykonane z mosiądzu DZR CW 602N. Urządzenia przewidziane są do pracy

automatycznej z siłownikami i sterownikami, jednak istnieje również możliwość pracy ręcznej za pomocą pokrętła. Typoszereg otwiera średnica DN15, a zamyka DN50. Zawory produkowane są w klasie ciśnienia PN10. Zawory VRB140, zwane również biwalentnymi, oprócz współpracy z dwoma źródłami ciepła połączonymi szeregowo lub równolegle, przeznaczone 1

ładowywania warstwowego zbiorników buforowych czy współpracy z dwoma źródłami ciepła. W odróżnieniu od tradycyjnych czterodrogowych zaworów mieszających zawory VRB140 posiadają inną konstrukcję zawieradła. Dzięki temu mogą pełnić odmienną rolę w instalacji. Zawory VRB posiadają zawieradło o przekroju koła, z odpowiednio wyciętymi krawędziami. Taka konstrukcja, w odróżnieniu od „tradycyjnych” zaworów 4-drogowych VRG140, które posiadają zawieradło w postaci „płytki” rozdzielającej czynnik grzewczy, pozwala na zastosowanie zaworów czterodrogowych biwalentnych do dwóch źródeł ciepła lub zbiorników akumu2

są także do pracy w instalacji grzewczej jako zawory mieszające do ładowania, jak i rozładowywania warstwowego zbiorników akumulacyjnych. Do współpracy z zaworami VRB140 zalecane są siłowniki z serii ARA600, które w zależności od zastosowanego sterownika będą realizować wspomniane wyżej zadania. Firma ESBE posiada w swojej ofercie sterowniki regulacyjne, seria CRx oraz 90C, które w połączeniu z zaworem VRB z powodzeniem zrealizują funkcję ładowania, jak i rozPytanie do... Na czym polega przewaga zaworów VRB140?

lacyjnych (warstwowe ładowanie lub rozładowanie bufora). Zawory biwalentne VRG, kierując przepływem czynnika grzewczego przez układ c.o., umożliwiają przestawienie jego drogi przez odpowiednie, czyli aktualnie działające, źródło ciepła. Przykład takiej instalacji przedstawia schemat (rys. 1). Zasada działania takiego układu to sterowanie temperaturą tak jak w przypadku zaworów 3drogowych. W zakresie otwarcia od 0 do około 50% zawór miesza gorący czynnik z priorytetowego źródła ciepła z czynnikiem powrotnym (dopływy R i 1). W ten sposób regulowana jest temperatura zasilania. W momencie wygaśnięcia lub awarii priorytetowego www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

źródła ciepła czujnik temperatury znajdujący się na zasilaniu układu grzewczego odczyta spadek temperatury. Sterownik odpowiedzialny za regulację temperatury otworzy zawór VRB, który w zakresie otwarcia od około 50 do 100% pracuje jako zawór mieszający dla drugiego, alternatywnego źródła ciepła (mieszanie dopływów 1 i 2). W tej fazie pracy źródło ciepła 1 pełni rolę króćca czynnika powrotnego. Takie rozwiązanie niesie za sobą dodatkową zaletę - w przypadku ponownego uruchomienia źródła 1 wzrośnie temperatura czynnika zmieszanego. Sterownik w takiej sytuacji zacznie zamykać zawór i nastąpi powrót do wcześniejszej zasady działania - mieszania z króćców R i 1. Do sterowania takim układem wystarczy prosty sterownik stałotemperaturowy, taki sam jak do sterowania zaworami 3-drogowymi. Zasada ta obowiązuje dla dwóch źródeł ciepła połączonych równolegle.

Źródła w szeregu W sytuacji połączenia źródeł szeregowo (rys. 2) źródło ciepła 1 powinno być źródłem pracującym na niskich parametrach (np. kocioł kondensacyjny lub pompa ciepła). Źródło ciepła 2 jest konwencjonalnym urządzeniem grzewczym (np. kocioł na paliwo stałe, ko-

6-7 (226-227), czerwiec/lipiec 2017

dzaju zaworu jest możliwość kontroli rozkładu temperatury w buforze. Dzięki temu można do maksimum wykorzystać ograniczony czas na podgrzanie bufora. Szczególnie przydatne może to być w przypadku korzystania z 2 taryfy w ciągu dnia przy podgrzewaczach elektrycznych. Uzyskanie odpowiednio wysokiej temperatury w buforze następuje dużo szybciej, choć nie zawsze w jego pełnej objętości. Na kolejnych dwóch rysunkach przedstawiono ładowanie zbiornika akumulacyjnego za pomocą zaworu VRB140.

Ładowanie bufora Na rysunku 3 przedstawiono zawór VRB140 w funkcji ładowania bufora oraz utrzymania żądanej temperatury powrotu (ochrona kotła przed niską temp. powrotu). W takim układzie można wyróżnić cztery etapy pracy zaworu: I Etap - szybkie podniesienie temp. kotła powyżej punktu rosy - otwarty jest tylko króciec oznaczony cyfrą 1. Czynnik grzewczy kierowany jest na powrót kotła. Realizowana jest tylko funkcja utrzymania żądanej temp. powrotu. II Etap - ładowanie górnej części bufora - po uzyskaniu żądanej temp. po4

tuacji cały strumień czynnika grzewczego kierowany jest na bufor. Realizowana jest funkcja utrzymania żądanej temp. powrotu oraz ładowany jest zbiornik akumulacyjny. IV Etap - pełne naładowanie bufora - w całej pojemności bufora osiągnięta została temp. zasilania.

W instalacji solarnej Na rysunku 4 przedstawiono zawór serii VRB140 w instalacji solarnej, w której czynnikiem grzewczym jest woda kotłowa. Ładowanie warstwowe zbiornika akumulacyjnego odbywa się w zależności od temperatury czynnika grzewczego uzyskanej z instalacji słonecznej, czynnik kierowany jest na króciec 1, 2 lub 3. W ten sposób w buforze uzyskujemy warstwy temperatur od najwyższej do najniższej, unikając mieszania wody kotłowej w całej jego pojemności. Kolejnym zastosowaniem zaworów VRB140 jest rozładowywanie warstwowo zbiorników akumulacyjnych. Zawór pracuje w takiej instalacji w funkcji mieszania. W instalacji zgodnej z rysunkiem 5 zawór VRB140 w połączeniu z np. pogodowym sterownikiem 5

cioł niskotemperaturowy olejowy lub gazowy, kocioł elektryczny). W przypadku gdy temp. zasilania jest wystarczająca, pracuje tylko źródło ciepła 1. Gdy - np. ze względu na spadek temp. zewnętrznej - wymagana jest wyższa temp. zasilania, zawór otwiera się tak, by możliwy był przepływ od strony źródła ciepła 2. W takim przypadku funkcję podnoszenia temp. powrotu realizuje urządzenie grzewcze 1, zmniejszając T układu, co przekłada się na oszczędniejszą pracę źródła ciepła 2. Inny sposób wykorzystania możliwości zaworów biwalentnych VRB to zasilanie lub rozładowanie buforów. Najważniejszą zaletą wykorzystania tego rowww.instalator.pl

wrotu zawieradło zaworu ustawiane jest w takiej pozycji, by odbywało się mieszanie między króćcami oznaczonymi cyframi 1 i 2. W tej sytuacji część czynnika grzewczego kierowana jest na powrót kotła, a część do zbiornika buforowego. Realizowana jest funkcja utrzymania żądanej temp. powrotu oraz ładowany jest zbiornik akumulacyjny. III Etap - ładowanie dolnej części bufora - po naładowaniu górnej części bufora, a więc uzyskaniu żądanej temp. powrotu na króćcu 2. Zawieradło zaworu ustawiane jest w takiej pozycji by odbywało się mieszanie między króćcami oznaczonymi cyframi 2 i 3 (do całkowitego zamknięcia króćca 2, a całkowitego otwarcia króćca 3). W tej sy-

regulacyjnym będzie pracował w następujący sposób: I - Brak zapotrzebowania ciepła otwarty jest króciec o oznaczeniu „R”. Czynnik grzewczy krąży tylko w obiegu grzewczym. II - Zapotrzebowanie ciepła - zawieradło zaworu ustawiane jest w takiej pozycji, by nastąpiło mieszanie. Na początku między króćcem „1” i „R”, w przypadku niewystarczającej temp. zasilania lub rozładowania bufora, zawieradło obracane jest do pozycji „1” (całkowicie otwarty), mieszanie „2” i „1” do całkowitego otwarcia króćca o oznaczeniu „2”. Jacek Wesołowski

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (226-227), czerwiec/lipiec 2017

Ring „MI”: armatura w instalacjach wewnętrznych przepływomierz, rozdzielacz, ogrzewanie podłogowe

Finish-A Hasło „zawsze czysto, zawsze sucho, zawsze pewnie” na stałe zakorzeniło się w języku Polaków. Idealnie określa ono zalety nowego produktu firmy Finish-a, jakim jest przepływomierz magnetyczny, który wchodzi w skład armatury pomiarowej i regulacyjnej wyposażenia rozdzielaczy podłogowych. Przepływomierz, jak sama nazwa wskazuje, służy do pomiaru strumienia objętości lub masy materii poruszającej się przez daną powierzchnię prostopadłą do kierunku przepływu. Zdecydowana większość przepływomierzy służy do pomiaru przepływu cieczy, znacznie mniej konstrukcji służy do pomiaru przepływu gazów. W branży grzewczej przyrządy te głównie montuje się w rozdzielaczach zasilających ogrzewania podłogowego.

Ważny rozdzielacz Płaszczyznowe ogrzewanie swoją popularność zyskało w momencie pojawienia się na rynku przewodów rozprowadzających czynnik grzewczy z tworzywa sztucznego typu (Pe-X, PeRt, Pe-X/Al/PeX itp.). Użytkownikom tego typu instalacji zapewnia ona najlepszą dla organizmu temperaturę, tzn. wyższą na poziomie nóg, a chłodniejszą na wysokości głowy, czyli taką, która gwarantuje optymalny komfort cieplny. Oczywiście pod warunkiem, że będzie ona wykonana zgodnie ze sztuką instalatorską. Aby być zadowolonym z takiej instalacji i w pełni czerpać ko-

rzyści z właściwego działania ogrzewania podłogowego pod względem komfortu cieplnego, należy unikać kilku podstawowych błędów popełnianych przez projektanta lub instalatora. Do takich błędów należy przede wszystkim brak regulacji instalacji ogrzewania podłogowego pod względem zrównoważenia hydraulicznego. Dużym błędem jest też zastosowanie do ogrzewania podłogowego rozdzielacza grzejnikowego z zaworkami kulowymi, za pomocą których wykonawcy kryzują sobie przepływy w pętlach podłogowych. Jest to bardzo poważny błąd, gdyż budowa zaworu kulowego nie pozwala na takie wykorzystanie tych zaworków, co w późniejszym czasie prowadzi do ich rozszczelnienia. Aby wyeliminować te podstawowe błędy, z pomocą przychodzą nam różne rozwiązania - jednym z nich są rozdzielacze z zaworami regulująco-odcinającymi, za pomocą których możemy regulować przepływ w danych pętlach podłogowych, robiąc to metodą w żargonie instalatorów nazywaną ,,na macanta”. Instalator za pomocą klucza imbusowego (ampulowego) kryzuje zaworki najdłuższych pętli, a drugą dłoń kładzie na danej pętli i sprawdza odczuwalną temperaturę i w ten sposób ustawia „na oko” przepływy w danych pętlach obwodów ogrzewania podłogowego. Wiąże się to niejedno-

krotnie z korektą i dodatkową wizytą u inwestora w celu poprawienia regulacji ogrzewania. Niektórzy producenci rozdzielaczy z zaworami nastawnymi określają w instrukcji, ile obrotów trzeba obrócić kluczem zawór, aby uzyskać dany przepływ, ale w praktyce nijak się to ma do rzeczywistych warunków, jakie spotkają instalatora na budowie i często te nastawy są błędne. Drugim takim coraz bardziej popularnym, dużo lepszym rozwiązaniem jest wybór rozdzielacza z przepływomierzami, za pomocą których instalator jest w stanie bez problemu ustawić odpowiednie przepływy dla danych pętli oraz zrównoważyć instalacje hydraulicznie. Jest to też bardzo duże udogodnienie dla projektantów, którzy już na etapie robienia dokumentacji potrafią określić, jakie nastawy trzeba ustawić na przepływomierzach, aby zapewnić odpowiedni komfort dla danego pomieszczenia.

Nowe rozwiązanie Na polskim rynku jest bardzo szeroki wybór różnego rodzaju rozdzielaczy ze wskaźnikami przepływu, zasada działania wszystkich jest bardzo podobna - różnice występują w jakości wykonania, trwałości, dokładności wskazań i - oczywiście - w cenie. Pytanie: jakie rozdzielacze z przepływomierzami wybrać, które będą najlepsze? I tutaj z pomocą w wyborze przychodzi firma Finish-A, która jest polskim producentem i produkuje szeroką gamę elementów grzewczych, głównie z mosiądzu, dla producentów systemów grzewczych, którzy oferują swoje produkty w kraju i za granicą. Firma specjalizuje się w produkcji rozPytanie do... Jakie rozdzielacze z przepływomierzami wybrać, które będą najlepsze? www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (226-227), czerwiec/lipiec 2017

dzielaczy ogrzewania podłogowego oraz centralnego, grup pompowych, zestawów solarnych, a także różnego rodzaju akcesoriów mosiężnych wykorzystywanych do budowy rozdzielaczy, takich jak zawory regulacyjne, regulująco-odcinające, przepływomierze i przepływomierze magnetyczne. Nowym rozwiązaniem tej firmy jest przepływomierz magnetyczny. To innowacyjny produkt posiadający świadectwo ochronne na wzór użytkowy nr 68480 i wkrótce będzie montowany we wszystkich rozdzielaczach produkowanych w firmie Finish-A.

Zawsze czysto Ideą powstania nowego przepływomierza było stworzenie produktu, który będzie posiadał nowe zalety, a przy tym będzie pasował wymiarami do starszej wersji, tak aby w razie potrzeby można było w prosty spo-

sób wymienić samą górną część przepływomierza, nie inwestując w cały nowy rozdzielacz. W starszej wersji przepływomierza firmy Finish-A przepływający przez przepływomierz czynnik grzewczy zapełniał równocześnie wnętrze suwaka regulacyjnego, czyli otwór suwaka oraz wnętrze rurki wskaźnikowej. Powodowało to nanoszenie zanieczyszczeń przez czynnik grzewczy na wewnętrznej ściance otworu rurki wskaźnikowej. Z czasem dochodziło do zmniejszania się przezroczystości tej rurki wskaźnikowej i utrudniało to widoczność płytki wskaźnikowej mieszczącej się w rurce wskaźnikowej. Prowadziło to do konieczności wymiany rurki wskaźnikowej lub co najmniej do konieczności jej wyczyszczenia, co stanowiło niedogodność.

Zawsze sucho Rozwiązanie według wzoru użytkowego 68480, polegające na szczelnym oddzieleniu miseczką uszczel-

niającą wnętrza rurki wskaźnikowej od wnętrza suwaka regulacyjnego, a tym samym wyeliminowaniu zapełniania czynnikiem grzewczym wnętrza rurki wskaźnikowej, pozwala na utrzymanie rurki wskaźnikowej w stanie czystym i przezroczystym w ciągu całego okresu użytkowania przepływomierza.

Zawsze pewnie To rozwiązanie pozwoliło na wyeliminowanie zakazu stosowania w instalacji, jako czynnika grzewczego, roztworów pochodzenia glikolowego oraz inhibitorów korozji do ograniczonych stężeń, co mogło powodować uszkodzenie przepływomierzy. Przepływomierz magnetyczny można z pewnością stosować bez tych ograniczeń. Dodatkowym atutem tego rozwiązania jest fakt, że w przypadku mechanicznego uszkodzenia wziernika instalacji nie rozszczelni się nam instalacja i nie dojdzie do zalania lokalu. Tomasz Bies

Systemy grzewcze przyszłości.

Wyższy komfort oraz większe oszczędności. Nowa generacja pomp ciepła do ogrzewania i przygotowania ciepłej wody.

Logatherm WLW196i AR to: elegancja i nowoczesność, wysoki komfort użytkowania, możliwość sterowania za pomocą tabletu lub smartfona oraz możliwość tworzenia wielu konfiguracji systemów grzewczych w zależności od potrzeb użytkownika. Urządzenie dostępne w wersji stojącej lub wiszącej, w kolorze białym lub czarnym. Infolinia Buderus 801 777 801, www.buderus.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (226-227), czerwiec/lipiec 2017

Ring „MI”: armatura w instalacjach wewnętrznych odcinająca, równoważąca, zawór, kulowy

Giacomini Jak ważna jest dobra i niezawodna armatura w instalacjach wewnętrznych? Dla tak postawionego pytania nie tylko specjalista branży instalacyjnej, ale również użytkownik potrafi udzielić wyczerpującej odpowiedzi. Co natomiast wpływa na to, że armaturę możemy nazwać dobrą i niezawodną, postaramy się wyjaśnić w poniższym artykule ringowym. Jedną z najważniejszych składowych niezawodności produktu jest jakość użytych surowców. Firma Giacomini od lat 50-tych niezmiennie do produkcji używa wyłącznie wysokojakościowego mosiądzu zgodnego z obecnymi standardami norm EN-12165 i EN 12164. Posiadając własne laboratoria, może każdorazowo kontrolować i testować dostawę surowca użytego w późniejszych etapach produkcji, tylko mosiądz spełniający restrykcyjne normy zostaje dopuszczony do dalszej produkcji armatury. Dzięki gwarantowanym cechom fizykochemicznym mosiądzu wyprodukowana armatura jest odpowiednio wytrzymała i trwała. Jedną z ważniejszych cech mosiężnej armatury jest elastyczność, tzn. pod wpływem działających sił wewnętrznych lub zewnętrznych „nie pęka”, co najwyżej nieznacznie zmienia kształt, pozostając szczelną i niezawodną. Dodatkowym atutem Giacomini jest posiadanie własnej kuźni mosiądzu, uznawanej za jeden z najlepiej wyposażonych zakładów w całej Europie, tym samym gwarantując firmie autonomiczną produkcję.

Zastosowanie i gwarantowane parametry Armatura regulacyjna i odcinająca Giacomini - dzięki odpowiedniej kon-

strukcji i wykonaniu - umożliwia pracę w pełnym zakresie wytrzymałości na poszczególnych mediach: zimna i gorąca woda, produkty spożywcze, gaz, alkohole, argon, azot, gazy techniczne, benzyna, benzen, olej napędowy, ropa, glikol, parafina, olej mineralny, metanol, para wodna o temp.

185°C i wiele innych. Szeroki zakres średnic oraz typów armatury pozwala na wykorzystanie ich we wszystkich rodzajach instalacji. Parametry pracy dla poszczególnych typów i średnic znajdują się w odpowiednich kartach i katalogach technicznych.

Produkty l

Armatura odcinająca Bogata gama armatury instalacyjnej Giacomini umożliwia kompleksowe wyposażenie każdego typu instalacji hydraulicznej i gazowej. Armatura odcinająca Giacomini, do której zaliczamy przede wszystkim zawory kulowe, wy-

różnia się sposobem montażu od wewnątrz trzpienia dławicy uszczelnionej podwójnymi vitonowymi o-ringami. Sposób montażu dławicy gwarantuje niezawodność i szczelność niezależnie od ciśnienia oraz temperatury czynnika (-20°C do 185°C). Solidna dźwignia zaworów pokryta jest antypoślizgowym tworzywem odpornym na promienie UV. Dostępne akcesoria, jak: przedłużony trzpień dźwigni zaworu, blokada położenia dźwigni, teleskopowe półśrubunki płaskie, pozwalają na dostosowanie armatury do najbardziej nietypowych aplikacji. Zakres średnic oferowanych zaworów kulowych od ¼" do 4", dostępnych także na gwinty stosowane w przemyśle naftowym NPT i BSP oraz bezpośrednie przyłącze na zacisk systemu „V”, „SA” i „M” podkreślają kompleksowość oferty. W ofercie dostępne są cztery serie zaworów: R250D, R850, R910, R950 ze wszystkimi możliwymi typami przyłączy i dźwigni - ponad 700 kodów zaworów kulowych dostępnych w obszernym katalogu. Tradycyjne zawory kulowe ugruntowują typowy charakter produktów Giacomini, od lat gwarantując wysoką jakość, wpisując się w politykę jakości firmy i ciągłe doskonalenie procesów produkcyjnych. Opatentowane rozwiązania armatury odcinającej, np. zawory kulowe DADO®, wyznaczają rewolucję w zakresie zaworów kulowych. „Sześcienny” kształt kuli gwarantuje usuwanie zanieczyszczeń ze środka zaworu, eliminując możliwość Pytanie do... Standardowy zawór kulowy Giacomini R250 posiada prestiżowy certyfikat FM, który dopuszcza zastosowanie w sieciach ppoż. Które zawory kulowe oferowane przez inne firmy dają taką możliwość? www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

teflonowego uszkodzenia uszczelnienia podczas procesu otwierania lub zamykania. Ewentualne zanieczyszczenia odkładają się na ściętej powierzchni kuli, a następnie zostają spłukane podczas przepływu medium. Zmniejszony kontakt między kulą oraz uszczelnieniem ogranicza tarcie, dzięki czemu siła potrzebna do zamknięcia lub otwarcia zaworu zmniejsza się o 20% w stosunku do tradycyjnych zaworów. Połączenie tych właściwości gwarantuje wydłużoną trwałość teflonowego uszczelnienia kuli. Dodatkową zaletą zaworów DADO® jest pełny przepływ, bez jakichkolwiek przewężeń. Zawory kulowe Giacomini są jednymi z najbezpieczniejszych i najtrwalszych według większości certyfikatów na świecie. Oprócz standardowej armatury odcinającej dysponujemy specjalistyczną armaturą przeciwpożarową wykorzystywaną wszędzie tam, gdzie wymagana jest profesjonalna armatura ochrony przeciwpożarowej, m.in. w hotelach, szpitalach, wieżowcach, centrach handlowych, na lotniskach cywilnych. Komponenty spełniają surowe normy międzynarodowe (UL, FM), a także posiadają homologacje wydane przez amerykańskie jednostki straży pożarnej (jedne z najbardziej wymagających na świecie). l Armatura regulacyjna i równoważąca Armatura w instalacjach hydraulicznych musi umożliwiać łatwą kontrolę oraz zapewnić długotrwałe, optymalne działanie wszystkich komponentów, niezawodność oraz wysoką wydajność energetyczną.

www.instalator.pl

6-7 (226-227), czerwiec/lipiec 2017

Idealnie zrównoważona instalacja jest w stanie zapewnić prawidłową moc ogrzewania i chłodzenia, ciche działanie i - co najważniejsze - długą trwałość głównych komponentów systemu. W tym segmencie polecamy zawory równoważące sta-

tyczne i dynamiczne oraz zawory regulacji ciśnienia różnicowego. W zaworach równoważących statycznych Giacomini R206B szybkość przepływu mierzona jest za pomocą zwężki Venturiego, która znajduje się wewnątrz korpusu zaworu. Element ten gwarantuje dokładną regulację i prostą obsługę podczas dokonywania nastaw. Zawory równoważące dynamiczne R206A utrzymują stałą prędkość przepływu płynu, nawet gdy istnieje różnica między ciśnieniem na wejściu i wyjściu. Są one wykorzystywane do automatycznego równoważenia układu hydraulicznego i gwarantują przepływ

określony w projekcie. Zawory równoważące dynamiczne wyposażone są w zintegrowany polimerowy wkład stabilizacji przepływu (opcjonalnie wymienny) dodatkowo wyposażony w podwójny wskaźnik dokładnej regulacji natężenia przepływu. Zawory różnicy ciśnień R206C umożliwiają utrzymanie równowagi hydraulicznej w każdej instalacji, zapewniając wysoką wydajność systemu pod względem komfortu i oszczędności energii. Zawór R206C wzbogaca rozwiązania produktów Giacomini przygotowanych do równoważenia obwodów nowoczesnych systemów, które obecnie stają się częścią naszego życia. Unikalny opatentowany podwójny zakres regulacji zaworu R206C pozwala uprościć pracę projektantów, dystrybutorów i instalatorów.

Kontrola jakości i certyfikaty Potwierdzeniem najwyższej troski firmy Giacomini o jakość oferowanych produktów jest wewnętrzny system kontroli jakości. Przykładem jest wdrożenie bardziej rygorystycznych testów armatury, niż jest to przewidziane w ogólnej europejskiej normie PED (np. liczba cykli otwarcia/zamknięcia zaworu kulowego średnicy do ½" zgodnie normą PED to 5000 cykli, natomiast wewnętrzna norma Giacomini to aż 7000 cykli bez utraty własności użytkowych). Każdy zawór kulowy wychodzący z linii produkcyjnej zostaje poddany testowi. Potwierdzeniem gwarancji jakości jest plomba wraz hologramem, która umieszczona jest na nakrętce trzpienia zaworu. Oferując, jako producent, kompleksowe wyposażenie instalacji, promujemy trend „jeden producent - jedna gwarancja”. Gwarantujemy zgodność produktów z większością prestiżowych certyfikatów na świecie oraz posiadamy Zintegrowany System Zarządzania Jakością potwierdzony certyfikatem ICIM. Sławomir Grzesik

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (226-227), czerwiec/lipiec 2017

Ring „MI”: armatura w instalacjach

zawór, równoważenie hydrauliczne, instalacja, hydraulika

Taconova Równoważenie hydrauliczne jest jedną z głównych kompetencji firmy Taconova. Wieloletnie doświadczenie w produkcji zaworów równoważących, najwyższe standardy jakości i szeroka oferta gwarantują optymalne rozwiązanie do każdej instalacji. Dzięki sprawdzonym produktom marki Taconova, służącym do optymalnego zrównoważenia instalacji, takim jak TacoSetter Bapass, TacoSetter Inline czy TacoSetter Hyline, energia w budynkach jest zawsze rozprowadzana tak, by wszystkie pomieszczenia i odbiorniki zaopatrywać zgodnie z zapotrzebowaniem. Wielu projektantów i instalatorów wciąż nie uwzględnia jednak zaworów równoważących w instalacjach grzewczych. Tymczasem dobrze wyregulowana hydraulika jest kluczowym warunkiem optymalnego wykorzystania energii i uzyskiwania zadanych wartości temperatur. Zawory równoważące firmy Taconova pozwalają łatwo i dokładnie wyregulować przepływy objętościowe w instalacjach grzewczych zasilanych ciepłą wodą. Odczuwalne i mierzalne efekty zrównoważonego systemu to komfortowe temperatury pomieszczenia i wysoka efektywność energetyczna, dzięki oszczędności paliwa grzewczego i mniejszemu zużyciu energii elektrycznej przez pompę. Takie rozwiązanie przeciwdziała również powstawaniu nie-

Pytanie do... Jaki jest główny cel stosowania zaworów równoważących? przyjemnych odgłosów w rurociągach i zaworach, z których składa się instalacja.

Na czym polega problem? Zarówno w domach jednorodzinnych, jak i w mieszkaniach zdarza się, że niektóre grzejniki pozostają zimne, Fot. 1. Zawór TacoSetter Bypass.

podczas gdy inne pomieszczenia są przegrzewane. Użytkownicy i administratorzy często zgłaszają się z tym

Rys. Porównanie instalacji bez równoważenia hydraulicznego (po lewej) oraz zrównoważonej hydraulicznie (po prawej).

problemem do firm zajmujących się instalacją i konserwacją ogrzewania. W większości przypadków przyczyną jest nierównomierny rozdział ciepła grzewczego. Brak wyregulowania hydraulicznego w systemie grzewczym można od razu odczuć w temperaturach pomieszczeń. Podczas gdy grzejniki położone bliżej centrali grzewczej są zasilane nadmiernie, grzejnikom w bardziej oddalonych odcinkach instalacji pozostaje zbyt mały przepływ medium, w efekcie czego pozostają one zimne. Często podejmowanym środkiem zaradczym jest próba podwyższenia wydajności pompy cyrkulacyjnej, co jednak dodatkowo zwiększa nierównomierność rozdziału ciepła. Zastosowanie zaworów równoważących Taconova pomaga efektywnie rozwiązać ten problem. Umożliwiają one łatwe i dokładne wyregulowanie przepływów objętościowych w instalacjach grzewczych zasilanych ciepłą wodą w l/min, co ma na celu równoważenie pionów. Bez równoważenia hydraulicznego przepływ wody grzewczej przez bardziej oddalone grzejniki jest słabszy (rys. po lewej). Równoważenie hydrauliczne powoduje wyregulowanie przepływów do wymaganych wartości (rys. po prawej), dzięki czemu wszystkie grzejniki w budynku są zasilane równomiernie.

Główne zalety naszych zaworów Zawory równoważące Taconova oferują liczne korzyści istotne zarówno z punktu widzenia instalatora, jak i inwestora, administratora, czy w końcu użytkowników budynku, w którym zastosowano system równoważnia hydraulicznego. Pomiar przepływu oparty jest o zasadę pływaka i sprężyny kontrującej. Odczyt następuje na podstawie wskazania dolnej krawędzi pływaka. Element pomiarowy zintegrowww.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

wano w korpusie zaworu. Korpus wykonany jest z mosiądzu, a element pomiarowy z tworzywa sztucznego odpornego na podwyższone temperatury i uderzenia. Najważniejsze zalety takiego rozwiązania to: l bezpośrednia wizualna kontrola przepływu (wziernik),

Fot. 2. Zawór TacoSetter Inline. l dokładna i szybka regulacja wielkości natężenia przepływu, bez konieczności stosowania wykresów, tabel lub zewnętrznych urządzeń pomiarowych, l niski spadek ciśnienia.

6-7 (226-227), czerwiec/lipiec 2017

stalacjach o mniejszym przepływie - od 0,3 do 40 l/min. Wartość przepływu pokazywana jest w tym modelu na bieżąco, odczyt możemy więc dokonać w dowolnym momencie. Do naprawdę dużych instalacji firma Taconova rekomenduje zawór TacoSetter Bypass Kołnierz. W zależności od wersji nadaje się

Fot. 3. Zawór TacoSetter Hyline. on do przepływów od 60 do nawet 650 l/min, a jego waga wynosi od 13,9 do 19,7 kg. Ważna zaletą tego zaworu jest doskonały stosunek ceny do wielkości przepływu, przy jakiej może on pracować.

Różne modele Model TacoSetter Bypass przeznaczony jest zasadniczo do instalacji o większym przepływie. W przypadku największej wersji tego zaworu może to być nawet do 200 l/min. Żeby dokonać odczytu należy przycisnąć charakterystyczny czerwony element. TacoSetter Inline to optymalne rozwiązanie w in-

erwis to dla nas znacznie więcej niż naprawy, choć także w tej dziedzinie znacznie się rozwinęliśmy. Dziś potrafimy naprawiać pompy różnych producentów. Czas napraw naszych urządzeń skróciliśmy do koniecznego minimum, zapewniając dostępność niezbędnych części zamiennych w całej Polsce. Małe pompy do domów w okresie gwarancji wymieniamy na nowe. Dla nas kwintesencją współczesnego serwisu jest utrzymanie sprawności technicznej urządzeń, tak żeby klient dowiadywał się o awarii dopieMaciej Manelski, technik ro po jej usunięciu serwisowy Wilo przez techników Wilo. www.instalator.pl

Stosunkowo nowym rozwiązaniem w ofercie Taconova jest zawór TacoSetter Hyline, wykonany z wysokogatunkowego tworzywa sztucznego. W porównaniu z dotychczasowymi modelami jako pierwszy posiada on wbudowane zawory ze skośnym siedziskiem. Przesuwana górna część umoż-

Fot. 4. Zawór TacoSetter Bypass Kołnierz. liwia łatwe i dokładne nastawianie wartości przepływu. Podstawowym zakresem zastosowań przewidzianym przez firmę Taconova jest statyczne równoważenie hydrauliczne obiegów solarnych. W tym przypadku dodatkowym atutem tego rozwiązania jest dowolna pozycja zabudowy oraz odporność materiału na glikol (dla mieszanin o zawartości glikolu do 50%). Zawory TacoSetter Hyline są obecnie dostępne w popularnych rozmiarach DN 25 i DN 32, z pięcioma zakresami przepływu od 10 aż do 80 l/min. Krzysztof Janowski

Wilo Serwis News

Wojciech Smolak, dyrektor serwisu Wilo Polska

„Mo ją ogromną dumą są wyniki regularnie prowadzonych badań, z których wynika zadowolenie klientów na poziomie ponad 95% z łatwości kontaktu, czasu pierwszej reakcji, czasu załatwienia zlecenia, fachowości i sposobu obsługi” - mówi Wojciech Smolak, dyrektor serwisu Wilo Polska. www.wilo.pl

www.wilo.pl/serwis/e-formularz

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (226-227), czerwiec/lipiec 2017

Ring „MI”: armatura w instalacjach wewnętrznych zawory mieszające, trzydrogowe, czterodrogowe, grupy pompowe

Womix Dostarczane przez firmę Womix produkty służą do regulacji instalacji centralnego ogrzewania. Od lat z powodzeniem przekształcamy się z importera w producenta, stawiając zawsze na najwyższą jakość i prostotę montażu. Produkty, które tworzymy przyczyniają się przede wszystkim do oszczędności czasu naszego klienta oraz sprawiają, że pracę, którą wykonuje instalator, doceni każdy inwestor. W szranki ringowe wystawiliśmy na początek zawory mieszające.

Zawory mieszające MIX M Zawory mieszające MIX M (fot. 1) służą do regulacji czynnika grzewczego w instalacjach centralnego ogrzewania. Korpus, grzyb, pokrywa zaworu mieszającego wykonane są z kutego mosiądzu CW617N. Uszczelnienie wałka jako uszczelnienie dynamiczne standardowo zapewniono dwoma o-ringami EPDM. Zaletą gwintowanych zaworów mieszających MIX M jest szeroka gama zawory te występują w szerokim zakresie średnic, bo od 3/4" do 2". Dodatkowo dla dopasowania zaworu do projektowanej lub istniejącej instalacji mieszacze wykonywane są dla kilku kv dla tej samej średnicy. Na przykład średnica 3/4" występuje aż w

trzech różnych wykonaniach dla wartości kv: 4, 6 i 8. Dodatkową zaletą zaworów MIX M jest czerwona skala wizualizująca położenie grzyba zaworu, a więc pokazująca stopień zmieszania czynnika. Skala ta wykonana jest dwukierunkowo (od 0 do 10 i odwrotnie), dzięki czemu możemy mieć właściwą wizualizację dla różnych sposobów zamontowania zaworu. Dzięki bardzo łatwemu sposobowi przestawienia skali czynność tę może wykonać zarówno instalator montujący zawór, jak również użytkownik. Zawory mieszające MIX M mogą pracować samodzielnie, jednak w pełni zostaną wykorzystane, gdy zamontujemy je wspólnie z siłownikami obrotowymi MP, które podłączamy do automatyki kotłowej.

strzeń w izolacji. Dzięki temu możemy również - bez zdejmowania izolacji zmieniać i obserwować ustawienia pompy. Izolacja jest identyczna dla grup pompowych DN 25 i DN 32 (fot. 2). Dodatkowo przy niewielkim nakładzie pracy izolację można dostosować do różnych rodzajów pomp i wtyczek elektrycznych. Gdy grupa montowana jest samodzielnie, mamy możliwość jej montażu na ścianie przy użyciu tylko dwóch kołków rozporowych. Ale izolacja jest tylko obudową grupy pompowej - ważniejsze jest to, co jest w środku. Wszystkie grupy pompowe wyposażone są w dwa zawory kulowe z termometrami, w tym jeden z zaworem zwrotnym (montowany na powrocie). W grupie DN 25 poprzez obrót rączki o 45° można wyłączyć funkcję zaworu zwrotnego (przydatne

Systemy grup pompowych DN 25, DN 32 Dyrektywa UE dotycząca energooszczędności pomp obiegowych zmusiła nas do nowego spojrzenia na izolację grup pompowych. Z powodu tego, iż nowe energooszczędne pompy wyposażone są w elektronikę oraz posiadają wyświetlacz przedstawiający np. pobór mocy czy tryb pracy, przy opracowywaniu nowej izolacji położyliśmy nacisk na ochronę pompy przed nadmierną temperaturą wytwarzaną przez część elektroniczną - stąd otwarta przePytanie do... Jakie są zalety nowoczesnych grup pompowych oferowanych przez firmę Womix?

2 przy napełnianiu i odpowietrzaniu instalacji). Zawór mieszający obrotowy w grupie SMT wyposażony jest w by-pass wykorzystywany do stałego ograniczenia temperatury wody zasilającej instalację. Dodatkowo przy opracowywaniu konstrukcji zaworu mieszającego zadbaliśmy o jego uniwersalność, tzn. żeby była możliwość montowania grupy z zasilaniem zarówno z prawej, jak i z lewej strony. Przy niewielkim nakładzie pracy stronę zasilającą w zaworze mieszającym można zmienić lub zawww.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (226-227), czerwiec/lipiec 2017

rozdzielacz nietypowy, dostosowany do projektu lub sugestii klienta.

Zestaw MIX-BOX - DN 20, zestaw D - DN 25

3 mówić grupę tak przygotowaną u nas. Grupy SA (bez zaworu mieszającego) zarówno w średnicy DN 25, jak i 32 wyposażone są w zawór kulowy na zasilaniu, pod pompą. Zawór ten gwarantuje nam szybką wymianę pompy bez spuszczania wody z instalacji. Grupy SMTC 25 wyposażone są w termostatyczny zawór mieszający (o zakresie regulacji 20-47 lub 35-60°C, kv = 2,7) i mogą być stosowane do regulacji stałotemperaturowej małych instalacji, np. ogrzewania podłogowego. Wszystkie grupy można zamawiać w wersji bez pompy lub z pompą Grundfos albo Wilo. W skład systemów grup pompowych oprócz grup pompowych wchodzą również zwrotnice hydrauliczne, rozdzielacze i wiele produktów peryferyjnych. Przy opracowywaniu katalogu staramy się uwzględniać wszystkie sugestie naszych klientów oraz wyprodukować produkty uniwersalne, pasujące do wielu zastosowań. Zwrotnice hydrauliczne CPN wyposażyliśmy w odpowietrznik z zaworem stopowym, komplet śrubunków żeliwnych, tulejkę nurnikową pod czujnik temperatury, zawór spustowy i - w zależności od modelu - w uchwyt naścienny lub stopę montażową. Rozdzielacze wyprodukowaliśmy, aby spełnić oczekiwania klientów oraz zapewnić im wygodę montażu grup pompowych poprzez rozdział medium na strefy grzewcze. Systemy grup pompowych mogą pracować do mocy kotłowni 350 kW. Produkujemy rozdzielacze o różnych wymiarach profili stalowych i z różnymi przyłączami. Na życzenie możemy również wykonać www.instalator.pl

W ofercie mamy dwa kompletne systemy instalacyjne przeznaczone dla instalacji domków jednorodzinnych. Pierwszy z nich - zestaw MIX-BOX (fot. 4) - zamknięty jest w stalowej szafce i przeznaczony jest do kotłowni do maksymalnej mocy 30 kW. System ten montujemy pod wiszącym kotłem centralnego ogrzewania. Dzięki niemu mamy możliwość sterowania dwoma lub trzema obiegami grzewczymi. MIX-BOX zawiera rozdzielacz centralnego ogrzewania z wbudowaną minizwrotnicą hydrauliczną na dwa lub trzy obiegi grzewcze, grupy pompowe z zaworem mieszającym lub bez. Zawór mieszający może być obrotowy z siłownikiem elektrycznym, jak również termostatyczny. Grupy pompowe wyposażone są w energooszczędną elektroniczną pompę WILO Yonos Para RS 15/1-6 RKA lub Grundfos UPM3 Auto L 15-70. Drugi z systemów - zestaw D

(fot. 3) - jest systemem, który stosowany jest, gdy moc kotła wynosi maksymalnie 45 kW. W skład wchodzą dwie grupy pompowe DN 25 w izolacjach, z zaworami kulowymi i termometrami, rozdzielacz centralnego ogrzewania, uchwyty naścienne, zawory zwrotne oraz siłownik zaworu mieszającego. Zestaw wyposażony jest w energooszczędne elektroniczne pompy Grundfos UPM3 AUTO L 25-70. W przypadku, gdy potrzebna jest zwrotnica, system wystarczy doposażyć w

4 sprzęgło hydrauliczne CPN 70 - DN 25 oraz, opcjonalnie, w łącznik TBN.

Zestaw W Do oferty wprowadziliśmy jeszcze jeden system, który oprócz zasilania obiegów grzewczych ma za zadanie chronić kocioł przed zbyt wysoką temperaturą wracającą z instalacji (fot. 5). Zestaw wyposażony jest w grupę bez mieszacza oraz grupę z zaworem mieszającym 4-drogowym, kolektor kotłowy oraz uchwyty naścienne. Aby zapewnić automatyczną pracę zaworu mieszającego zestaw można wyposażyć w siłownik MP. Zestaw W oferowany jest w wersji bez pomp lub z pompami elektronicznymi Grundfos Alpha 2L 25-60. Dzięki takiemu rozwiązaniu znacznie wydłużamy żywotność kotła, łącząc to z obsługą instalacji centralnego ogrzewania. W naszej ofercie znajduje się również wiele innych produktów, takich jak: l siłowniki do zaworów mieszających, l zawory mieszające termostatyczne, l sterowniki pogodowe, l przypompowe zawory kulowe, l zawory kulowe z wbudowanym filtrem Bioflux, l grupy wymiennikowo-pompowe l przepustnice międzykołnierzowe z siłownikami, l grupy oraz osprzęt solarny, Więcej informacji na temat opisywanych produktów znajdziecie Państwo na stronie internetowej naszej firmy. Jakub Romankiewicz

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (226-227), czerwiec/lipiec 2017

Ring „MI”: armatura w instalacjach wewnętrznych zawory antyskażeniowe, bezpieczeństwo, armatura

Gebo Firma Gebo posiada w swojej ofercie najwyższej jakości zawory antyskażeniowe Gebo Valves Z1630 klasy EA, gwarantujące bezpieczeństwo jakości wody poprzez odcięcie instalacji od wodociągu głównego, który mógłby ulec zanieczyszczeniu przez przepływ wsteczny. Woda pitna w instalacji wymaga szczególnego nadzoru i niezależnie od miejsca jej użytkowania obliguje do specjalnego zabezpieczenia przed wystąpieniem awarii, której konsekwencją może okazać się skażenie wody. Do takiego zanieczyszczenia lub obniżenia jej jakości może dojść wskutek niespodziewanych skoków ciśnienia w sieci wodociągowej, pęknięcia lub dużego i nagłego zapotrzebowania na wodę. Jednak najczęściej zawory antyskażeniowe stosowane są jako urządzenia zabezpieczające instalacje wewnętrzne i zewnętrzne wody pitnej przed zanieczyszczeniem w wyniku przepływu zwrotnego. Najskuteczniejszym zabezpieczeniem przed skażeniem wody w wyniku przepływu zwrotnego są właśnie zawory antyskażeniowe. Firma Gebo posiada w swojej ofercie najwyższej jakości zawory antyskażeniowe Gebo Valves Z1630 klasy EA, gwarantujące bezpieczeństwo jakości wody poprzez odcięcie instalacji od wodociągu głównego, który mógłby ulec zanieczyszczeniu przez przepływ wsteczny. Zawory Gebo Valves działają mechanicznie, ponieważ wyposażone są w zamknięcie umożliwiające przepływ wody tylko w jednym kierunku. Zawór otwiera się automatycznie, kiedy ciśnienie od strony sieci jest większe od ciśnienia od strony instalacji. W przypadku, gdy ciśnienie po stronie odpływu jest większe lub

przepływu nie ma, zawór jest zamykany automatycznie przez sprężynę. Urządzenie wyposażone zostało dodatkowo w niewznoszący trzpień, czy-

li pokrętło, które znajduje się na tym samym poziomie niezależnie od stopnia otwarcia/zamknięcia. Dla instalatora oznacza to znaczną wygodę: łatwiejszy i szybszy montaż w trudnych warunkach, np. w przypadku małej przestrzeni montażowej lub trudno dostępnego miejsca przy wykonywaniu przyłącza. Pytanie do... Jakie jest najskuteczniejsze zabezpieczenie instalacji przed skażeniem wody w wyniku przepływu zwrotnego?

Zawory Gebo Valves posiadają podwójne uszczelnienie głowicy; otwór spustowy i dwa otwory rewizyjne - jeden od strony sieci, drugi od strony instalacji domowej, dające możliwość nadzoru wody na otwartym przepływie. Przepisy prawne dotyczące ochrony wody w instalacjach i sieciach wodociągowych przed wtórnym zanieczyszczeniem nakładają na właścicieli budynków mieszkalnych lub przemysłowych obowiązek zastosowania zaworów antyskażeniowych. Regulacje te są wyjątkowo restrykcyjne, a wybór właściwego zaworu antyskażeniowego często nie jest oczywisty. Zgodność z wymaganiami technicznymi dotyczącymi konieczności stosowania odpowiednich zabezpieczeń, uniemożliwiających wtórne skażenie, musi zostać potwierdzona udokumentowanymi badaniami, popartymi odpowiednim certyfikatem wydanym przez instytucję do tego uprawnioną (np. DVGW). Wymagane jest również dopuszczenie do kontaktu zaworu z wodą pitną (atest PZH). Firma Gebo oferuje niezawodne urządzenie posiadające wszystkie wspomniane dopuszczenia. Zawory marki Gebo Valves są produkowane na terenie UE oraz posiadają zgodność z europejskimi normami PN-EN 1213:2001, PNEN13959:2005 i PN-EN 15096:2008. Dane techniczne: l rodzina EA - zawór zwrotny antyskażeniowy z możliwością nadzoru, l średnice: DN 1/2" - DN4", l materiał: mosiądz MO59, EPDM, l przyłącza: gwint wewnętrzny, l ciśnienie: PN 10, l temperatura: do 90°C. Szczegółową informację techniczną na temat zaworów antyskażeniowych Gebo Valves można odnaleźć na stronie internetowej. Joanna Zdun www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (226-227), czerwiec/lipiec 2017

Fotowoltaika - energia na wyciągnięcie ręki

Wybijanie elektronów Obserwowany w ostatnich latach gwałtowny rozwój fotowoltaiki (skrótowo zapisywanej jako PV) spowodował nie tylko zauważalny wzrost sprawności systemów opartych na takiej konwersji energii słonecznej, ale i poważny spadek ich ceny. Nie bez znaczenia jest tu wymóg zwiększenia udziału energii ze źródeł odnawialnych w bilansie energetycznym kraju. Należy odróżnić cieplne wykorzystanie promieniowania słonecznego, zachodzące w kolektorach słonecznych, od fotowoltaiki, która jest sposobem generowania energii elektrycznej. Podstawowym elementem systemu fotowoltaicznego jest ogniwo fotowoltaiczne. Pod wpływem promieni słonecznych staje się źródłem napięcia stałego. Ogniwa są grupowane i łączone ze sobą, tworzą moduły fotowoltaiczne, zaś połączone moduły tworzą panel fotowoltaiczny stanowiący główny element systemu fotowoltaicznego, zwany również generatorem PV. Systemy fotowoltaiczne małej i średniej skali są atrakcyjnym źródłem energii odnawialnej. Generowana w takich systemach energia elektryczna jest zwykle bezpośrednio wykorzystywana lokalnie z uniknięciem strat związanych z jej przesyłem. Coraz powszechniej na przykład stosuje się technologie architektoniczne integrujące panele fotowoltaiczne z budownictwem, czego przykładem są dachy bądź ściany zbudowane z modułów fotowoltaicznych. Fotowoltaika jest dziedziną zarówno nauki, jak i techniki, zajmującą się przetwarzaniem energii promieniowania słonecznego na energię elektryczną z wykorzystaniem tzw. efektu fotoelektrycznego. Efekt ten polega na emisji elektronów z powierzchni przedmiotu, przy czym energia kinetyczna tak emitowanych fotoelektronów nie zależy od natężenia padającego światła, ale od jego częstotliwości. Wyjaśnienie i matematyczny opis efektu fotoelektrycznego zawdzięczawww.instalator.pl

my Albertowi Einsteinowi, który w 1905 r. wykorzystał do tego hipotezę kwantów opracowaną przez Maxa Plancka w 1900 r. Za wyjaśnienie tego efektu Einstein w 1921 r. otrzymał nagrodę Nobla. Aktualnie prowadzone intensywne prace nad wytwarzaniem energii elektrycznej z zasobu odnawialnego, za jakie w naszej skali czasowej uchodzi Słońce, pozwalają przypuszczać, że w najbliższej przyszłości technologia ta będzie coraz powszechniej stosowana.

Promieniowanie słoneczne Słońce, podstawowy obiekt naszego Układu Słonecznego, w dodatku jedna z jaśniejszych gwiazd Drogi Mlecznej, stanowi znakomicie działający reaktor jądrowy, który od ok. 4,6 mld lat bez przerwy zasila w energię swoje planety i inne obiekty. W pewnym uproszczeniu można przyjąć, że zachodząca w nim reakcja syntezy, głównie wodoru, w wyższe pierwiastki jest właśnie źródłem energii promieniowania. Energia słoneczna nie tylko kształtuje ziemską pogodę, ale jest niezbędna dla większości form życia na Ziemi, poprzez proces fotosyntezy zasilający występujące ekosystemy. Dostępna obecnie energia paliw kopalnych to nic innego jak zmagazynowana w Ziemi energia promieniowania słonecznego z poprzednich epok geologicznych. Do górnych warstw atmosfery Ziemi dociera promieniowanie słoneczne o natężeniu napromieniowania 1366 W/m2, stanowiąc tzw. stałą słoneczną. Jest to równoważne ze stwierdzeniem,

że całkowita moc strumienia energii docierająca do atmosfery wynosi ok. 174 PW (petawatów) = 174 * 1015 W. Na nasze szczęście ok. 30% tej mocy jest odbijane od powierzchni atmosfery w kosmos, a kolejne ok. 20% jest pochłaniane przez atmosferę dzięki tzw. gazom cieplarnianym, a głównie parze wodnej. Oznacza to, że do powierzchni Ziemi dociera ok. 89 PW, co oznacza średnio 180 W/m2 po uśrednieniu geograficznym i z uwzględnieniem cyklu dobowego. Obszar oświetlony światłem słonecznym padającym prostopadle do jego powierzchni w warunkach braku zachmurzenia może otrzymać maksymalnie do 1 000 W/m2. Sumaryczna energia, jaka dociera do powierzchni poziomej w ciągu całego roku, wynosi od 600 kWh/(m2 rok) w krajach regionu północnego do ponad 2 500 kWh/(m2 rok) w krajach strefy równikowej. W Polsce wynosi ok. 1 100 kWh/(m2 rok). Warto jeszcze podkreślić, że energia promieniowania słonecznego odebrana przez Ziemię, również ta wykorzystana w jakikolwiek sposób przez człowieka, rośliny i zwierzęta, przekształca się w efekcie w ciepło, a następnie jest emitowana w postaci promieniowania podczerwonego w kosmos.

Ogniwa fotowoltaiczne Ogniwem fotowoltaicznym nazywamy źródło wykorzystujące do generacji energii elektrycznej zjawisko fotoelektryczne, czyli konwersję energii słonecznej, zachodzącą w materiałach półprzewodnikowych. Rozpowszechnianie się ogniw fotowoltaicznych, mimo znacznych kosztów w porównaniu do konwencjonalnych źródeł, wynika przede wszystkim ze względów ekologicznych, gdy walory ekologiczne wymuszają pominięcie wymogów ekonomicznych, a i z powodów praktycznych, bowiem promieniowanie słoneczne jest praktycznie wszędzie dostępne.

miesięcznik informacyjno-techniczny

Szeroki obszar zastosowań ogniw jest związany z systemami wolnostojącymi (autonomicznymi), instalowanymi w miejscach, gdzie energia z sieci jest niedostępna. Systemy tego typu obejmują na przykład generację energii na potrzeby układów zasilania odległych telekomunikacyjnych stacji przekaźnikowych lub stacji przesyłowych nośników energetycznych, wolnostojące systemy monitoringu lub systemy alarmowe, a także coraz częściej na potrzeby konwencjonalnego gospodarstwa domowego (np. kuchnie i piece słoneczne w strefie równikowej). Technika kosmiczna również korzysta z ogniw fotowoltaicznych. Coraz częściej ogniwa stosowane są w tzw. elektronice użytkowej (kalkulatory, lampy ogrodowe, oświetlenie znaków drogowych). Znane są również zastosowania w energetyce zawodowej o dużej skali mocy - farmy rzędu kilku MW oraz elektrownie fotowoltaiczne rzędu 100 MW (Niemcy, Hiszpania) do ok. 400 MW (Mojave, USA). Podstawowymi zaletami ogniw są: bezobsługowość oraz duża żywotność - gwarantowana przez 25 lat.

Jak to działa? Ogniwo fotowoltaiczne to krzemowa płytka półprzewodnikowa, wewnątrz której istnieje bariera potencjału (pole elektryczne) w postaci złącza p-n (positive ÷ negative). Padające na fotoogniwo promieniowanie słoneczne wybija elektrony z ich miejsc w strukturze półprzewodnika, tworząc pary nośników o przeciwnych ładunkach (elektron z ładunkiem ujemnym i z ładunkiem dodatnim „dziura”, powstała po jego wybiciu). Ładunki te zostają następnie rozdzielone przez istniejące na złączu p-n pole elektryczne, co sprawia, że w ogniwie pojawia się napięcie. Wystarczy do ogniwa podłączyć urządzenie pobierające energię i następuje przepływ prądu elektrycznego. Ogniwa fotowoltaiczne najczęściej wykonuje się z krzemu - drugiego po tlenie najbardziej rozpowszechnionego pierwiastka na Ziemi, który występuje m.in. w piasku. Pojedyncze ogniwo jest w stanie wygenerować prąd o mocy 1 ÷ 7 W. W celu maksymalizacji uzyskiwanych efektów ogniwa łączone są w moduły fotowoltaiczne (grupy ogniw). Ogniwa najczęściej produkowane są w postaci paneli o powierzchni 0,2 ÷ 1,0 m2. Panele foto-

6-7 (226-227), czerwiec/lipiec 2017

woltaiczne produkują prąd stały, więc aby korzystać z ich energii elektrycznej, musimy zainstalować falownik (inwerter), który zmieni prąd stały paneli fotowoltaicznych na prąd przemienny, zwykle zwany zmiennym. Mankamentem energetycznym jest względnie niska sprawność ogniw fotowoltaicznych, uzależniona od zastosowanego materiału i technologii produkcji. Za ogniwa I generacji uważa się te, które wykonane są na bazie krystalicznego krzemu, II generacja to ogniwa cienkowarstwowe, natomiast trzecią generację stanowią ogniwa, mające za zadanie przekroczyć tzw. barierę Shockleya-Queissera, którą jest poziom 31% sprawności dla pojedynczego złącza. Wśród ogniw tzw. pierwszej generacji wyróżniamy: l ogniwa monokrystaliczne - wykonane z jednego monolitycznego kryształu krzemu; charakteryzują się wysoką sprawnością, zazwyczaj 18 ÷ 22%, oraz wysoką ceną; stosuje się je zazwyczaj przy mocach do 150-180 W na jeden panel; posiadają charakterystyczny ciemny kolor; l ogniwa polikrystaliczne wykonane z wykrystalizowanego krzemu; charakteryzują się sprawnością w przedziale 14 ÷ 18% oraz umiarkowaną ceną; stosowane są zwykle przy mocy ponad 200 W; zazwyczaj posiadają charakterystyczny niebieski kolor i wyraźnie zarysowane kryształy krzemu. l ogniwa amorficzne - wykonane z amorficznego, bezpostaciowego niewykrystalizowanego krzemu - charakteryzują się niską sprawnością w przedziale 6 ÷ 10% oraz niską ceną; zazwyczaj posiadają charakterystyczny lekko bordowy kolor i brak widocznych kryształów krzemu. Obecnie obserwujemy także rozwój ogniw drugiej generacji, czyli opartych na nowszych materiałach półprzewodnikowych. Są to ogniwa wykonane z wykorzystaniem tellurku kadmu CdTe oraz wykonane z mieszaniny półprzewodników, takich jak ind, gal, selen - tzw. CIGS. W obu tych technologiach cały moduł zbudowany jest zwykle z jednego ogniwa. W przypadku pierwszych z nich sprawność wynosi 10 ÷ 12%, ale charakteryzują się dobrym stosunkiem ceny do mocy. Z kolei w drugiej technologii o sprawności 12 ÷ 14% możliwa jest produkcja metodą przemysłową druku, który jest bardzo tanim i wydajnym sposobem produkcji ogniw.

Ogniwa CdTe, CIGS a także niektóre ogniwa z krzemu amorficznego to tak zwane ogniwa cienkowarstwowe, w których warstwa aktywnego półprzewodnika ma grubość kilku mikrometrów, czyli jest blisko 100 cieńsza niż w przypadku ogniw z krzemu poli- czy monokrystalicznego. Cienkowarstwowe ogniwa tej generacji, dzięki znacznej redukcji zużycia materiału półprzewodnikowego, charakteryzują się korzystnym stosunkiem ceny do mocy. Przykładem ogniwa trzeciej generacji jest organiczne ogniwo fotowoltaiczne (OPV), w którym do absorpcji promieniowania i transportu ładunków zastosowano materiały organiczne. Ponieważ ogniwa te mogą być wykonane jako elastyczne, istnieje możliwość szerokiego stosowania ich w budownictwie.

Fotowoltaika w Polsce Pierwszą elektrownię fotowoltaiczną w świecie o mocy 1 MW jest Lugo (USA) uruchomiona w grudniu 1982 r. W 2015 r. na świecie łączna zainstalowana moc fotowoltaiki przekroczyła już 55 GW. Największą elektrownią w Polsce zainstalowano w gm. Czenikowo (k. Torunia) w grudniu 2016 r. Składa się ona z 16 tys. paneli, każdy o mocy 240 W, o łącznej powierzchni ponad 24 tys. m2, o łącznej mocy 3,77 MW generującej rocznie ok. 3 500 MWh energii elektrycznej. W polskich warunkach klimatycznych optymalnie zlokalizowana pod względem usytuowania i poprawnie wykonana instalacja fotowoltaiczna jest w stanie wyprodukować rocznie nieco ponad 1 000 kWh z zainstalowanego każdego kW mocy. Zazwyczaj ten wskaźnik dla poprawnych instalacji oscyluje wokół 950 ÷ 1025 kWh/kW w zależności od technologii wykorzystanych paneli fotowoltaicznych, zastosowanego inwertera i lokalizacji. W przypadku instalacji, do których budowy użyte zostały urządzenia o słabych parametrach (zwłaszcza inwerter i panele fotowoltaiczne), uzysk energii może spaść nawet poniżej 750 kWh/kW. Także niektóre moduły cienkowarstwowe zwłaszcza CIGS i a-Si dają nieco niższe uzyski. W ich przypadku optymalne instalacje osiągają w Polsce ok. 910 ÷ 970 kWh/kW, co często jest rekompensowane znacznie niższą ceną inwestycji. Na poziom uzyskanej energii wpływ ma www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

także sposób montażu instalacji. Optymalne ustawienie to pochylenie paneli fotowoltaicznych pod kątem 30 ÷ 40 stopni w kierunku na południe. Każde odchylenie od kierunku południowego oraz pochylenie poza wskazany zakres będzie skutkowało spadkiem produkowanej rocznie energii. Przy stosowaniu tych samych komponentów najwyższy uzysk będą miały instalacje wolnostojące, które naturalnie będą schładzane przez swobodny przepływ powietrza. Montaż generatora fotowoltaicznego na dachu przy zachowaniu odstępów umożliwiających wentylację zmniejsza wydajność w stosunku do instalacji wolnostojącej o 2 ÷ 5%. Z kolei brak wentylacji paneli na dachu jest powodem spadku wydajności o 7 ÷ 10%. Z tego też powodu w przypadku systemów zintegrowanych z dachem ważne jest wykonanie kanałów wentylacyjnych lub zastosowanie paneli wykonanych z ogniw o możliwie niskim temperaturowym współczynniku strat mocy. Polskie Towarzystwo Fotowoltaiki (PTPV) podaje, że na koniec 2016 r.

6-7 (226-227), czerwiec/lipiec 2017

w naszym kraju było zainstalowanych ponad 17,5 tys. systemów fotowoltaicznych o łącznej mocy 192,82 MW. Coraz większy udział w zainstalowanym w Polsce potencjale elektrowni fotowoltaicznych mają mikroinstalacje. Na potencjał fotowoltaiki w Polsce na koniec ubiegłego roku miały się złożyć 473 instalacje fotowoltaiczne o łącznej mocy 99,1 MW, posiadające koncesję Urzędu Regulacji Energetyki, a także ponad 17 tys. systemów PV o mocy 93,72 MW przyłączonych do sieci na zgłoszenie. Jak podaje PTPV, powołując się na dane URE, spośród systemów z koncesją Urzędu Regulacji Energetyki istnieje 286 systemów o mocy niższej od 100 kW. Ich średnia moc to 26,5 kW. Natomiast powyżej 100 kW jest w Polsce 187 systemów fotowoltaicznych. Ich średnia moc wynosi 490 kW. Systemów powyżej 1 MW jest 25 o łącznej mocy 30,4 MW. Przykładowo można jeszcze podać orientacyjną cenę instalacji domowej (z inwerterem) o mocy ok. 4 kW. Wynosi ona ok. 20 tys. złotych, czyli ok.

5 tys. zł/kW. Może ona dostarczyć ok. 3600 kWh rocznie. Warto jeszcze wspomnieć na istniejące programy pomocowe, deklarujące pokrycie 25% kosztów instalacji, a także na program Prosument wpisany do Prawa Energetycznego.

Podsumowanie Omówiono znaczenie fotowoltaiki jako najlepiej rozwijającej się technologii zagospodarowania odnawialnych zasobów energii. Na tym tle scharakteryzowano energetyczne walory Słońca. Wskazano obszary stosowania tej technologii z zaznaczeniem korzyści płynących z jej stosowania tam, gdzie nie jest dostępne zasilanie z sieci elektroenergetycznej. Omówiono budowę ogniw fotowoltaicznych kilku kolejnych generacji wraz z podaniem ich charakterystyki. Na koniec przedstawiono poziom rozwoju fotowoltaiki w Polsce. dr inż. Piotr Kubski

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (226-227), czerwiec/lipiec 2017

Obowiązki właściciela, instalatora, serwisanta pomp ciepła

F-gaz do kontroli W artykule chciałbym usystematyzować i przybliżyć wymogi stawiane użytkownikom, instalatorom i serwisantom urządzeń chłodniczych w związku z ograniczeniami dotyczącymi emisji gazów cieplarnianych. Działalność człowieka odgrywa rolę w postępujących zmianach klimatycznych. Świadczy o tym m.in. wzrost średniej temperatury na Ziemi. Jednym z czynników mających na to wpływ jest emisja do atmosfery fluorowanych gazów cieplarnianych, które stosowane są jako czynniki robocze w pompach ciepła. W związku z tym wprowadzono szereg wymogów prowadzących do ograniczenia emisji gazów cieplarnianych. Głównym dokumentem prawnym w Polsce jest Ustawa z dnia 15 maja 2015 roku o substancjach zubożających warstwę ozonową SZWO zwaną potocznie Ustawą F-gazową, która odnosi się do rozporządzeń wydanych przez Wspólnotę Europejską w zakresie stosowania fluorowanych gazów cieplarnianych. Przybliżając tematykę związaną z SZWO (Substancjami Zubożającymi Warstwę Ozonową), zwrócimy uwagę na: l określenie kategorii urządzeń ze względu na zawartość czynnika zgodnie z wymogami Rozporządzenia WE 842/2006 w sprawie niektórych fluorowanych gazów cieplarnianych; l wymogi dotyczące certyfikacji personelu zajmującego się f-gazami wraz z odniesieniem do firm partnerskich i ich pracowników.

Podział urządzeń Zacznijmy od podziału urządzeń zawierających fluorowane gazy cieplarniane (f-gazy). Obecnie zastosowanie ma Rozporządzenie WE

842/2006 z dnia 17 maja 2006 roku w sprawie niektórych fluorowanych gazów cieplarnianych, zgodnie z którym urządzenia dzielimy pod kątem ilości (wagi) czynnika zastosowanego w danym urządzeniu. W przypadku pomp ciepła możemy wyróżnić 4 kategorie urządzeń (A, B, C, D). Do urządzeń grupy A, zalicza się urządzenia, które zawierają mniej niż

3 kg czynnika chłodniczego, w przypadku kiedy wykonywane jest połączenie na układzie chłodniczym w miejscu instalacji (np. powietrzne pompy ciepła typu split). W przypadku, kiedy mowa będzie o urządzeniach „hermetycznie zamkniętych”, tzn. układach zmontowanych fabrycznie, w których została dokonana próba szczelności przez producenta, do grupy A zaliczyć można urządzenia, w których zawartość czynnika nie przekracza 6 kg. Warunkiem powyższego jest oznaczenie przez producenta systemu hermetycznego

(np. pompy ciepła typu monoblok). Do grupy B zaliczamy urządzenia, w których zawartość czynnika znajduje się w zakresie od 3 do 30 kg (6 do 30 kg dla urządzeń hermetycznych) oraz wyróżniamy grupy C (od 30 do 300 kg) i D (od 300 kg). Na schemacie przedstawiono podział urządzeń na grupy A-D ze względu na ilość czynnika w układzie.

Obowiązek rejestracji Ustawa F-gazowa wprowadza obowiązek rejestracji urządzenia zawierającego fluorowane gazy cieplarniane w CRO (Centralnym Rejestrze Operatorów). Zazwyczaj operatorem urządzenia domowego lub małego urządzenia komercyjnego jest osoba fizyczna, która jest właścicielem tego urządzenia, natomiast w zastosowaniach handlowych i przemysłowych operator jest zwykle osobą prawną (często przedsiębiorstwem), która jest odpowiedzialna za udzielanie pracownikom instrukcji dotyczących bieżącego technicznego funkcjonowania urządzeń. Obowiązek rejestracji urządzenia (założenia karty urządzenia) w CRO spoczywa na operatorze, natomiast wpisów do karty może dokonywać osoba posiadająca certyfikat dla personelu popularnie zwany uprawnieniami f-gazowymi. Ustawa F-gazowa i Rozporządzenie 303/2008 regulują czynności, do których potrzebne są dodatkowe uprawnienia.

Kiedy potrzeba certyfikatu? Certyfikat dla personelu jest wymagany, jeżeli ma on w obowiązkach następujące czynności: www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (226-227), czerwiec/lipiec 2017

kontrola szczelności urządzeń zawierających F-gazy/SZWO w ilości odpowiadającej kategorii B; l odzysk czynnika roboczego; l instalowanie; l konserwacje lub usługi serwisowe. Dodatkowo przedsiębiorstwa zobligowane są do posiadania certyfikatu dla firmy, jeżeli zajmują się instalowaniem, konserwacją lub serwisowaniem urządzeń zawierających F-gazy. W odniesieniu do stacjonarnych urządzeń chłodniczych i klimatyzacyjnych (tj. kategorii A, B, C, D) czynności określone w tabeli mogą być prowadzone jedynie przez personel i przedsiębiorstwa posiadające certyfikat. Instalację i konserwację lub serwisowanie tego rodzaju urządzeń może przeprowadzać wyłącznie certyfikowany personel zatrudniony przez certyfikowane przedsiębiorstwo. Czynności zdefiniowane są bezpośrednio w ustawie F-gazowej. Należy tutaj zwrócić szczególną uwagę na definicję instalacji i konserwacji: l instalacja („instalowanie”) oznacza łączenie dwóch lub większej liczby elementów lub obiegów zawierających bądź mających zawierać czynnik chłodniczy w postaci fluorowanego gazu cieplarnianego w celu zmontowania układu w miejscu jego eksploatacji, w tym łączenie przewodów czynnika chłodniczego układu w celu zamknięcia obiegu czynnika chłodniczego, niezależnie od konieczności napełnienia układu po zakończeniu montażu. l konserwacja lub serwisowanie oznacza wszystkie czynności, z wykluczeniem dokonywania odzysku i kontroli szczelności, związane z dostaniem się do obiegów zawierających lub mających zawierać fluorowane gazy cieplarniane, zwłaszcza wypełnianie systemu fluorowanymi gazami cieplarnianymi, usuwanie jednego

lub większej ilości elementów obiegu lub urządzenia, ponowny montaż dwóch lub większej ilości elementów obiegu lub urządzenia oraz naprawy nieszczelności. www.instalator.pl

Podsumowując, osoba zajmująca się tylko montażem urządzeń - instalacji pomp ciepła typu split bez połączenia jednostek i napełnienia czynnikiem chłodniczym - nie jest zobligowana do posiadania certyfikatu, ponieważ nie dochodzi do ingerencji w układ chłodniczy urządzenia. Oznacza to, że instalator dokonujący montażu urządzenia typu split może poprowadzić rurociągi chłodnicze pomiędzy jednostkami bez finalnego ich podłączenia. Przyłączenie rurociągu do jednostek musi już wykonać osoba posiadająca certyfikat f-gazowy. Personel zajmujący się okresową kontrolą szczelności, konserwacją lub serwisowaniem urządzeń chłodniczych musi posiadać obowiązkowo certyfikat w danej kategorii. W Rozporządzeniu WE 303/2008 przedstawiono przypadki, w których zwolniono personel z obowiązku posiadania certyfikatu: l Jeżeli w przedsiębiorstwie zatrudniony jest pracownik nieposiadający certyfikatu f-gazowego, to może on wykonywać czynności związane z SZWO przez okres maksymalnie do 24 miesięcy, pod warunkiem że wykonuje daną czynność pod nadzorem osoby posiadającej certyfikat uprawniający do jej wykonywania. W tym okresie można przyuczyć pracownika przed przystąpieniem do egzaminu w celu uzyskania certyfikatu. l Personel zajmujący się spawaniem, lutowaniem „na twardo” lub lutowaniem „na miękko” elementów układu chłodniczego, posiadającego stosowne kwalifikacje do wykonywania połączeń rurociągów, nie jest zobligowany do posiadania certyfikatu, pod warunkiem że wykonuje daną czynność pod nadzorem osoby posiadającej certyfikat uprawniający do jej wykonywania.

Serwisanci i osoby, które uczestniczą w obrocie czynnikiem chłodniczym (napełniają układ, odzyskują czynnik podczas czynności serwisowych), zobowiązane są do składania sprawozdań za pośrednictwem Bazy Danych Sprawozdań (BDS), które należy złożyć za rok poprzedni do dnia 28 lutego. Odnosząc przedstawione powyżej wymogi ustawy do pomp ciepła, niezbędne jest zwrócenie uwagi podczas montażu lub serwisu tych urządzeń na podaną - na tabliczce znamionowej lub w danych technicznych - ilość czynnika chłodniczego w układzie.

Rejestracja w CRO W przypadku przekroczenia 3 kg czynnika w układzie w urządzeniach typu split oraz 6 kg w urządzeniach typu monoblok należy przedsięwziąć dodatkowe czynności, które związane są z obowiązkiem rejestracji urządzenia w Centralnym Rejestrze Operatorów. Należy przy tym zwrócić uwagę, że za rejestrację urządzenia odpowiada jego operator (właściciel). Dodatkowo operator zobligowany jest do zlecenia certyfikowanemu personelowi wykonania corocznych kontroli szczelności urządzenia. Instalator, sprzedawca, uruchamiający nie ponoszą odpowiedzialności z tytułu niezarejestrowania urządzenia przez operatora. Obowiązkowej rejestracji urządzeń w CRO podlegają pompy ciepła z grupy B, w których zawartość czynnika znajduje się w zakresie od 3 do 30 kg (od 6 do 30 kg dla urządzeń hermetycznych). W internetowej wersji artykułu podałem szczegółowe informacje, jak założyć kartę urządzenia. Jakub Pawłowicz

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (226-227), czerwiec/lipiec 2017

Ogrzewanie podłogowe - prawidłowa regulacja, sterowanie

Komfort pod stopami Dobre ogrzewanie podłogowe to przede wszystkim prawidłowa regulacja temperatury czynnika grzewczego, prawidłowa regulacja hydrauliczna i odpowiednie sterowanie temperaturą w pomieszczeniu. Ogrzewanie podłogowe jest obecnie jednym z najpopularniejszych sposobów przekazywania energii ze źródła ciepła do pomieszczeń. Aktualnie praktycznie każdy nowy budynek posiada takie rozwiązanie. Często ogrzewanie podłogowe nie stanowi jedynego systemu ogrzewania, ale współpracuje również z ogrzewaniem grzejnikowym. Rodzi to pewne komplikacje ze strony budowy samej instalacji, ale o tym w dalszej czę-

Fot. 1. Zawór mieszający termostatyczny 3-drogowy Ottone z zakresem regulacji 20-43°C. ści artykułu. Skąd ta wciąż rosnąca popularność systemów płaszczyznowych? Powodem są aspekty ekonomiczne, jak również właściwości użytkowe. Ogrzewanie płaszczyznowe wymaga niskich parametrów czynnika grzewczego ze względu na dużą powierzchnię grzewczą. Niskie parametry medium generują oszczędności z tytułu zużycia paliwa. Dodatkowo komfort stopy stawianej na ciepłej podłodze, np. w łazience, przekonuje coraz większą liczbę ludzi do stosowania takiego rozwiązania. Należy jednak pamiętać, że bez odpowiedniej regulacji hydraulicznej, regulacji temperatury czynnika grzewczego oraz temperatury w pomieszczeniu - ogrzewanie podłogo-

we może stać się mało komfortowe, a nawet - w niektórych przypadkach uciążliwe dla użytkownika.

Regulacja temperatury czynnika grzewczego Zacznijmy od regulacji temperatury czynnika grzewczego. W tym celu stosuje się w instalacjach grupy mieszające. Rozpocznę może od wyjaśnienia różnic występujących pomiędzy stosowanymi w grupach zaworami mieszającymi. Jedne z nich posiadają już wbudowany czujnik, który umożliwia automatyczną regulację temperatury czynnika grzewczego. Zawory termostatyczne tego typu posiadają pokrętło ze skalą, dzięki któremu możliwe jest ustawienie konkretnej temperatury jaka powinna być utrzymywana (fot. 1). Grupy mieszające oparte na takich zaworach nie potrzebują zewnętrznego sterowania, natomiast wymagają niekiedy ręcznej korekty nastawy temperatury w momencie, kiedy warunki pogodowe ulegną zmianie. Drugim rodzajem zaworów używanych do konstrukcji grup mieszających są takie,

które w połączeniu z siłownikiem elektrycznym ściśle współpracują z automatyką kotła. Dzięki temu zmiana temperatury wody zmieszanej dokonywana jest automatycznie przez kocioł wyposażony w regulator pogodowy. Takie rozwiązanie umożliwia dostosowanie odpowiedniej temperatury czynnika grzewczego do warunków atmosferycznych i nie wymaga ingerencji użytkownika. Pozwala także na pewne oszczędności z tytułu obniżenia temperatury w układzie, kiedy na zewnątrz zrobi się cieplej.

Podział grup mieszających Ze względu na miejsce montażu grupy mieszające możemy podzielić na centralne oraz miejscowe. Pierwsze z nich instalowane są w kotłowni i odpowiadają za obniżenie parametru czynnika grzewczego w całym pionie. Tego typu rozwiązania tworzą tzw. centralny system mieszający. Grupy miejscowe instaluje się bezpośrednio przy rozdzielaczach. Odpowiadają za obniżenie parametru tylko w pewnym fragmencie instalacji. Zazwyczaj jest to jedna kondygnacja lub tylko jej część. Mają kompaktową budowę po to by z łatwością można je było schować w szafce rozdzielaczowej (rys. 1). W przeciwieństwie do centralnych grup mieszają-

Fot. 2. Grupa mieszająca z kapilarą Ottone łącząca dwa systemy: grzejnikowy i podłogowy. www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (226-227), czerwiec/lipiec 2017

Uwaga na błędy

Rys. 1. Schemat działania grupy mieszającej termostatycznej Ottone do montażu bezpośrednio z rozdzielacych oparte są w większości na zaworach termostatycznych trzy lub czterodrogowych. Zdarzają się natomiast grupy mieszające miejscowe, które bazują nieco na innym rozwiązaniu. Są mniej popularne wśród instalatorów, ale posiadają bardzo przydatną funkcję. Umożliwiają połączenie rozdzielacza do ogrzewania podłogowego pracującego na niskim parametrze z rozdzielaczem do ogrzewania grzejnikowego. W ten sposób pod względem parametrów pracy, w jednej szafce połączone są dwa różne systemy (fot. 2). Taka grupa mieszająca wykorzystuje zawór termostatyczny grzejnikowy oraz głowicę z kapilarą. Jest to idealne rozwiązanie dla niewielkich budynków (domy jednorodzinne), gdzie występuje ogrzewanie podłogowe i grzejnikowe. Pozwala zaoszczędzić pieniądze wydane na dodatkową szafkę i fragment instalacji obsługujący tylko grzejniki.

Dobór grup mieszających Dobór grup mieszających powinniśmy dokonywać, patrząc na aspekt ekonomiczny oraz techniczny (parametry pracy). Często budynki posiadają ogrzewanie podłogowe na kilku kondygnacjach. Powoduje to, że na każdym poziomie będzie zamontowany przynajmniej jeden rozdzielacz. Z ekonomicznego punktu widzenia lepiej wyposażyć taką instalację w jedną lub kilka centralnych, odpowiednio wydajnych grup mieszających niż w kilkanaście mniejszych przy każdym rozdzielaczu. Bardzo istotne w takim przypadku jest odpowiednie dobranie pod względem przepływów - zaworu i pompy występującej w grupie. www.instalator.pl

Częstym błędem jest dobór zbyt małej pompy albo zaworu mieszającego o małym współczynniku kv. Pompa nie jest w stanie pokonać oporów hydraulicznych w pętlach ogrzewania podłogowego, a przez zawór nie przepływa wystarczająca ilość medium potrzebnego do obsłużenia wszystkich pętli. Bardzo ważna jest odpowiednia regulacja temperatury w grupach mieszających. Dość częstym błędem - zwłaszcza w rozwiązaniach z zaworami termostatycznymi - jest ustawienie zbyt wysokiej lub zbyt niskiej temperatury. Zbyt niska powoduje niedogrzanie pomieszczeń, a zbyt wysoka niepotrzebne przegrzewy. Często też użytkownik nie zostaje poinformowany, że w przypadku zmiany warunków pogodowych powinien dokonać ręcznej zmiany temperatury na zaworze.

Regulacja hydrauliczna pętli Kolejnym ważnym elementem jest regulacja hydrauliczna poszczególnych pętli ogrzewania podłogowego. Każdy profesjonalny projekt powinien zawierać takie wytyczne, natomiast często jest inaczej. Wiadomo, że poszczególne pętle ogrzewania podłogowego posiadają różną długość, a tym samym różny opór hydrauliczny. Aby odpowiednio zrównoważyć te opory, należy tak ustawić przepływomierze w rozdzielaczu podłogowym, aby przepływ był dopasowany do długości rury. Tutaj w przybliżeniu można przyjąć na każde 100 metrów rury o średnicy 16 x 2 mm około 2-2,3 l/min. Należy jednak pamiętać, że nie powinno się robić dłuższych pętli niż 100-110 m. Bardzo często spotyka się instalacje ogrzewania podłogowego, gdzie przepływomierze są całkowicie odkręcone lub wszystkie ustawione na taką samą wartość. Obydwa przypadki to błąd. Pętle mają różne długości, a co za tym idzie różną moc grzewczą. Logicznie rozumując, najdłuższe powinny otrzymać największą „porcję” czynnika grzewczego, a najkrótsze najmniejszą. Jeżeli ich odpowiednio nie wyregulujemy, woda będzie krążyć w nadmiarze przez pętle najkrótsze (najmniejszy opór hydrauliczny), natomiast w tych najdłuższych (największy opór hydrauliczny) zaobserwujemy jej niedobór, co spowoduje niedogrzanie części podłogi. Różnica temperatury pomiędzy zasilaniem a powrotem

Rys. 2. Schemat sterowania ogrzewaniem podłogowym (źródło: Tech). z pętli nie powinna przekraczać 8-10°C. Jeżeli jest za duża, końcówka pętli nie będzie grzała i należy zwiększyć przepływ, jeżeli za mała - zmniejszyć.

Regulacja temperatury w pomieszczeniu Bardzo istotnym elementem w ogrzewaniu podłogowym jest regulacja temperatury w pomieszczeniu. Ze względu na konstrukcje tego typu systemów - niemożliwy jest (jak w przypadku zwykłych grzejników) montaż głowic termostatycznych, które regulują temperaturę w pomieszczeniu. Realizuje się to natomiast przy pomocy sterowania elektronicznego, w którego skład wchodzą zazwyczaj regulatory temperatury (termostaty) umieszczone w każdym pomieszczeniu, współpracujące przewodowo lub bezprzewodowo (drogą radiową) z listwami sterującymi oraz głowicami termoelektrycznymi zamykającymi lub otwierającymi poszczególne pętle (rys. 2). Aktualnie głównie z powodów ekonomicznych pomija się stosowanie tego typu rozwiązań. Wiąże się to bardzo często z przegrzewami pomieszczeń, ponieważ nie ma elementu w instalacji, który odciąłby dopływ czynnika grzewczego do odpowiednio nagrzanego już pomieszczenia. W nowym budownictwie lub w budynkach dobrze ocieplonych przegrzewy w wyniku braku sterowania mogą być bardzo uciążliwe, a ogrzewanie podłogowe staje się mało komfortowe. Dodatkowo niepotrzebnie tracona jest energia, za którą w dzisiejszych czasach słono płacimy. Podsumowując, dobre ogrzewanie podłogowe to przede wszystkim prawidłowa regulacja temperatury czynnika grzewczego, prawidłowa regulacja hydrauliczna i odpowiednie sterowanie temperaturą w pomieszczeniu. Łukasz Biernacki

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (226-227), czerwiec/lipiec 2017

Techniki łączenia metali

Czym przylutować? W poniższym artykule przedstawiłem najczęściej spotykane na rynku luty na osnowie miedzi, srebra, aluminium i cynku do lutowania twardego. Nie zestawiłem natomiast topników, pomimo że norma PN-EN 1045 dokonuje ich podstawowej klasyfikacji. Zestawienie nie zostało dokonane, ponieważ w normie potraktowano topniki bardzo ogólnie. Tematyka dotycząca podstaw i zasad procesu lutowania była już poruszana przeze mnie w artykułach publikowanych w „Magazynie Instalatora”. Nieustannie jednak odbieram telefony, przychodzą e-maile z pytaniami, czym lutować „nierdzewkę”, czym miedź, a czym aluminium? Oczywiście nie ma jednej uniwersalnej odpowiedzi na każde z tych pytań. Każdy materiał posiada swoje specyficzne właściwości fi-

zyko-chemiczne. Ponadto, dobierając odpowiedni do procesu lut, musimy pamiętać o wyborze odpowiedniego topnika. W poniższym prostym opracowaniu zestawiłem w tabeli nr 1 najczęściej spotykane na rynku luty na osnowie miedzi, srebra, aluminium i cynku do lutowania twardego (tj. w temperaturze powyżej 450°C). Nie zestawiłem natomiast topników, pomimo

że norma PN-EN 1045 dokonuje ich podstawowej klasyfikacji. Zestawienie nie zostało dokonane, ponieważ w normie potraktowano topniki bardzo ogólnie. Zresztą w praktyce producenci topników nie podają ich składu stanowiącego często tajemnicę producenta, a jedynie informują o jego zastosowaniu, ograniczając się często do samego lutu. Czasami podawana jest zawartość głównego odczynnika chemicznego użytego w topniku. Dlatego na potrzeby niniejszego opracowania będę podawał tylko grupę topników nadających się do lutowania konkretnego materiału z zastosowaniem konkretnego lutu. W tabeli, w poszczególnych grupach, przedstawiłem dobór lutu i rodzaju topnika do lutowania materiałów z danej grupy.

Zwykła stal „czarna” Do lutowania zwykłej stali czarnej możemy użyć dowolnych lutów srebrnych. Wszystkie wymienione w tabeli (nr 18 ÷ 23) świetnie nadają się do lutowania stali czarnej. Gdy używamy lutów srebrnych, musimy zastosować

topniki zawierające związki fluoru. I tutaj uwaga: związku fluoru są bardzo toksyczne i podczas ich stosowania musimy pamiętać o stosowaniu odciągów lub przynajmniej o dobrym przewiewie w miejscu lutowania. Już podczas zakupu zadziwi nas cena lutów srebrnych, które są bardzo drogie, dlatego też szybko rozpoczniemy poszukiwania tańszego rozwiązania. Dobre wyniki daje zastosowanie czystej miedzi (lut nr 1) lub stopów miedzi (lut nr 2 ÷ 4) oraz mosiądzów (lut nr 5 ÷ 8). Do lutowania stali czarnej z użyciem lutów miedzianych i mosiężnych należy użyć bardzo popularnych i tanich topników typu boraksowego.

„Nierdzewka” W przypadku „nierdzewki” zarówno o strukturze austenitycznej (stal zawierająca nikiel będąca paramagnetykiem - nie przyciąga magnesu), jak i ferrytycznej (stal bogata w chrom bez dodatku niklu - przyciąga magnes) sprawa lutowania wygląda nieco inaczej. Powierzchnia tych stali pokryta jest bardzo stabilnymi i trudnymi do usunięcia tlenkami chromu. Z jednej strony tlenki te zapewniają bardzo dobrą odporność korozyjną, z drugiej jednak przeszkadzają w procesie lutowania. Stale „nierdzewne” są również wrażliwe na działanie wysokich temperatur. I wprawdzie teoretycznie możliwe jest użycie czystej miedzi lub lutów niklowych do lutowania stali nierdzewnych, ale ze względu na ich wy-

www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (226-227), czerwiec/lipiec 2017

soką temperaturę topnienia oraz dodatkowe niebezpieczeństwo pęknięć naprężeniowych w elementach lutowanych lutami miedzianymi zawsze rekomenduje się użycie drogich lutów srebrnych (lut nr 18 ÷ 23) w połączeniu z topnikami fluorkowymi.

Miedź z powodzeniem można lutować również lutami aluminiowymi oraz cynkowymi. Wówczas musimy jednak użyć specjalnych topników.

Mosiądz

Miedź Miedź jest metalem wybitnie łatwo lutowalnym. Doskonałe wyniki daje lutowanie elementów miedzianych lutami miedzianymi zawierającymi fosfor (luty nr 9 ÷ 12). Silnie redukujące działanie fosforu sprawia, że do lutowania elementów miedzianych lutami zawierającymi fosfor nie musimy stosować topników w ogóle. Musimy jednak pamiętać, że luty te bardzo nie lubią „przegrzania”. Zbyt wysoka temperatura, znacznie przekraczająca temperaturę topnienia lutu, spowoduje, że połączenie lutowane będzie porowate i nieszczelne. Druga sprawa, o której należy pamiętać, dotyczy tego, że bardzo nie-

wielki dodatek fosforu w miedzi radykalnie obniża jej przewodność elektryczną. Dlatego też w przypadkach lutowania elementów elektroprzewodzących musimy stosować luty srebrne (lut nr 18 ÷ 23) z topnikami fluorkowymi zamiast lutów fosforowych. Miedź można również lutować lutami mosiężnymi (np. lutami nr 5 ÷ 8), ale ich temperatura topnienia jest bardzo wysoka, zbliżona do temperatury topnienia miedzi, stąd zachodzi niebezpieczeństwo nadtopienia elementu lutowanego. Do lutowania lutami mosiężnymi należy użyć topnika boraksowego.

Zasadniczo lutowanie mosiądzu nie różni się znacznie od lutowania miedzi. Zawęża się jednak możliwość użycia lutów ze względu na niższą niż miedź temperaturę topnienia mosiądzów. Mosiądze można lutować oczywiście lutami srebrnymi z użyciem topników fluorkowych. Można z powodzeniem lutować lutami miedziano-fosforowymi, ale w tym wypadku musimy już użyć topnika boraksowego.

Aluminium Temperatura topnienia aluminium wynosi 660°C, a jego stopów jeszcze mniej. Stąd bardzo ograniczona dostępność lutów, które nie powodowałyby nadtopienia materiału lutowanego. Dodatkowo powierzchnia aluminium pokryta jest bardzo trwałymi tlenkami, bez których usunięcia zwilżenie materiału lutowanego ciekłym lutem w ogóle nie jest możliwe. Do lutowania czystego aluminium oraz niektórych stopów można stosować luty aluminiowo-krzemowe (nr 13, a w szczególności nr 14) i topniki fluoro-glinianowe. Na szczególne zainteresowanie również zasługuje czysty cynk lub luty cynkowo-aluminiowe (luty nr 15÷17 podane w tabeli). Pomimo że ich temperatura topnienia nie przekracza 420°C i są zaliczane do lutów miękkich, nie sposób zapomnieć o nich, stając przed problemem lutowania aluminium. Podczas ich stosowania musimy użyć topnika fluoro-glinianowego z dodatkiem cezu obniżającego temperaturę jego aktywności. Ciekawostką są luty oferowane w hipermarketach budowlanych, przeznaczone do lutowania aluminium. Są to właśnie luty cynkowe, a ich często bardzo wysoka cena jest niczym nieuzasadniona. Lutowanie tymi lutami odbywa się przez pocieranie, tzn. nie nakłada się topnika na element lutowany, a warstewkę tlenków usuwa się poprzez pocieranie pałeczką lutu powierzchni w miejscu lutowania. dr inż. Maciej Różański

www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (226-227), czerwiec/lipiec 2017

Pompa ciepła powietrze/woda i kominek z płaszczem wodnym

Duet w ogrzewaniu W dzisiejszym artykule postaram się udzielić odpowiedzi na zasadność, aspekty techniczne i ewentualne problemy, które mogą się pojawić w instalacji domu jednorodzinnego, gdzie oprócz pompy ciepła typu powietrze woda znajdzie się dodatkowo kominek z płaszczem wodnym. Podstawowym faktem, z którego musimy sobie zdać sprawę, jest zasilanie obu systemów (kominka i pompy ciepła) energią elektryczną, która o czym możemy zapominać - jest niezbędna, aby kominek z płaszczem wodnym pracował zgodnie z przeznaczeniem. Jest ona potrzebna do zasilania pomp obiegowych, elementów automatyki etc. W przypadku braku zasilania pompa ciepła oczywiście nie będzie pracować, jednakże system dystrybucji ciepła z kominka również. Aby wyeliminować taką ewentualność konieczne jest zastosowanie dodatkowego, alternatywnego źródła zasilania energii elektrycznej, np. UPS czy generatora spalinowego. Podnosi to koszty inwestycji, mimo iż moc drugiego

źródła zasilania jest dobierana do zasilania elementów kominka, a nie pompy ciepła, która bez braku zasilania jest po prostu wyłączona.

Dwa układy Pompy ciepła pracują w układach zamkniętych, ciśnieniowych, a kominki najczęściej w układach otwartych. Aby połączyć je w jedną całość, konieczny jest pośredni wymiennika ciepła, co wiąże się oczywiście z dodatkowymi kosztami, ale także ze stratami energii na wymienniku i z koniecznością zastosowania dodatkowej pompy obiegowej. Powoduje to rozbudowanie układu (wzrost kosztu instalacji i kosztów eksploatacji) i zwiększenie jego awaryjności, gdyż w

systemie pojawiają się dodatkowe elementy hydrauliki i automatyki.

Sterowalność układu Pompa ciepła jest źródłem w pełni sterowanym, układ hydrauliczny centralnego ogrzewania i przygotowania ciepłej wody użytkowej jest stosunkowo prosty. Inaczej do sprawy należy podejść w przypadku połączenia płaszcza wodnego, który jest źródłem nieprzewidywalnym, jeżeli chodzi o moc, temperaturę oraz czas jego pracy. To nie pompa ciepła lub żadna nadrzędna automatyka decyduje o jego załączeniu i mocy, natomiast logika sterowania jest całkowicie odwrotna. To automatyka sterująca pompą ciepła lub układu ogrzewania musi być zawsze gotowa do wykorzystania energii w momencie pracy kominka. System ogrzewania podłogowego musi zostać wyposażony w układ mieszający, aby zapobiec przegrzaniu podłogi.

Rys. 1. Podłączenie kominka z płaszczem wodnym do bufora grzewczego pompy ciepła. Rozwiązanie uproszczone. Źródło podstawowe pompa ciepła typu powietrze/woda.

www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (226-227), czerwiec/lipiec 2017

Rys. 2. Instalacja uniwersalnego wykorzystania kominka z płaszczem wodnym do centralnego ogrzewania, ciepłej wody użytkowej poprzez dodatkowy zasobnik buforowy. Źródło podstawowe pompa ciepła typu powietrze/woda.

Logika wykorzystania ciepła Również niebagatelną rolę odgrywa logika wykorzystania ciepła z płaszcza w przypadku c.o. oraz c.w.u. Przy podgrzewaniu zasobnika c.w.u. należy zastosować zasobnik z dwiema wężownicami, tak aby oba źródła ciepła mogły współpracować bez kolizji. Sprawa dodatkowo się komplikuje, jeżeli mamy do czynienia z równoczesnym ogrzewaniem basenu lub z kilkoma obiegami grzewczymi. Na rysunku 2 zaprezentowane zostało kompleksowe rozwiązanie źródła ciepła podłączonego do dodatkowego bufora grzewczego. Na tym schemacie nie został zaprezentowany pośredni wymiennik ciepła, z uwagi iż w tym konkretnym rozwiązaniu piec pracował w układzie zamkniętym z wężownicą schładzającą. Niemniej jednak dodatkowy bufor daje nam niemal nieograniczone możliwości łączenia dodatkowych źródeł ciepła i wykorzystania ich w bezwzględnym priorytecie. Pojemność dodatkowego bufora dobrana jest do maksymalnej mocy grzewczej kominka. W buforze znajduje się czujnik temperatury (R13), który przesyła informacje do automatyki sterującej w pompie ciepła. Jeżeli temperatura w dodatkowym buforze jest odpowiednio wyższa od aktualnej www.instalator.pl

temperatury pracy pompy ciepła, to następuje zablokowanie pompy ciepła i wszystkie odbiorniki ciepła (dwa obiegi grzewcze, ciepła woda użytkowa, obieg basenowy) według ustalonych priorytetów zostają ogrzewane poprzez ciepło zgromadzone w buforze. Ilość ciepła oraz temperatury są regulowane przez zawór mieszający M21. Kiedy bufor jest już rozładowany, następuje zamknięcie zaworu M21 i pominięcie bufora w procesie grzania, ogrzewanie przejmuje pompa ciepła.

Podejście uproszczone Uproszczone rozwiązanie zostało pokazane na schemacie z rysunku nr 1. Tutaj kominek jest podłączony do wspólnego bufora pompy ciepła. Energia z kominka jest wykorzystywana tylko do ogrzewania obiektu, nie stosuje się jej do ogrzewania. Dwa zawory zwrotne (KR) chronią pompę ciepła przed przegrzaniem. Układ taki może być wykorzystany w sytuacjach, gdy chcemy podłączyć kominek do instalacji, ale zależy nam na minimalizacji nakładów inwestycyjnych. Układ ogrzewania podłogowego jest zabezpieczony przez zastosowanie zaworu mieszającego. Pomimo faktu posiadania drugiego źródła ciepła w postaci kominka ko-

nieczne jest zastosowanie grzałki elektrycznej do wspomagania pracy pompy ciepła. Wraz ze spadkiem temperatury zewnętrznej moc grzewcza pompy ciepła typu powietrze/woda spada, konieczne jest więc doposażenie układu w sterowalne źródło ciepła, czyli grzałkę elektryczną.

Może bez płaszcza? Jeżeli zależy nam na walorach estetycznych kominka, a jednocześnie decydujemy się na źródło podstawowe, jakim jest pompa ciepła, to najprostszym, najtańszym rozwiązaniem może być zastosowanie kominka bez płaszcza wodnego, nie podłączonego do wodnego systemu ogrzewania. Sterowanie pompy ciepła można doposażyć w regulator temperatury pomieszczenia, który w momencie pracy kominka zablokuje daną sekcję budynku lub obniży zadaną temperaturę pracy pompy ciepła do momentu spadku temperatury w pomieszczeniu. Kominek bez nagrzewnicy wodnej nie wymaga również zasilania w energię elektryczną, co powoduje, że jest idealnym drugim źródłem ciepła w czasie przerwy w zasilaniu. Przemysław Radzikiewicz

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (226-227), czerwiec/lipiec 2017

Łączenie rur miedzianych oraz instalacji wykonanych z innych materiałów

Bez przecieku Artykuł przedstawia sposoby łączenia elementów instalacji z miedzi z wykorzystaniem łączników wykonanych z miedzi i stopów miedzi. Prezentuje różne techniki łączenia rur - począwszy od lutowania kapilarnego, zaprasowywania, samozaciskania po skręcanie. Omawia wymagania i przepisy, które muszą spełnić producenci tych elementów instalacji, oraz możliwości zastosowania poszczególnych rodzajów łączników do różnych typów instalacji. Przedstawia także zalety stosowania wybranych systemów łączników. Do łączenia rur miedzianych o średnicach zewnętrznych od 6 do 159 mm służą łączniki do lutowania kapilarnego oraz łączniki zaciskowe. Te ostatnie dzielą się w zależności od budowy na skręcane (z nakrętką), zaprasowywane i samozaciskowe. Wymagania dla większości łączników do instalacji z rur miedzianych zawarte są w normie PN-EN 1254. Nie określa ona wymagań dla łączników zaprasowywanych i samozaciskowych. Precyzują je inne przepisy, rozporządzenia oraz aprobaty techniczne ITB. Wszystkie typy łączników muszą spełniać wymagania gwarantujące trwałość i szczelność połączeń z rurami. Część wymagań jest wspólna dla różnych typów łączników. Należą do nich wymagania materiałowe, jakość powierzchni i oznakowanie (cechowanie). Łączniki do instalacji miedzianych wykonuje się z miedzi odtlenionej fosforem Cu-DHP, brązu (zalecany brąz o symbolu CuSn5Zn5Pb2 według normy PN-EN 1982) i mosiądzu. W instalacjach wodociągowych należy stosować gatunki mosiądzu odporne na odcynkowanie, np. gatunki o symbolach: CuZn40Pb2 i CuZn39Pb3 według normy PN-EN 12165 oraz ze stopów bezołowiowych CuSi, np. CuZn21Si3P (CW 724 R) według normy PN-EN 12164. Powierzchnie wewnętrzne i zewnętrzne powinny być czyste, bez widocznych produktów utlenienia oraz defektów po obróbce mechanicznej. Na powierzchni wewnętrznej nie mogą znajdować się zanieczyszczenia w ilo-

ści większej niż te określone zgodnie z normami dla rur (np. instalacyjnej, chłodniczej lub medycznej).

Dobrze przylutuj! Łączniki do lutowania miękkiego i twardego produkowane są w układzie metrycznym do łączenia rur wykonanych według normy PN-EN 1057, chłodniczych (PN-EN 12735-1) oraz medycznych (PN-EN 13348). Wytwarzane są również w układzie calowym dla instalacji chłodniczych przygotowanych zgodnie z PN-EN 12735-1. Łączniki do rur

instalacyjnych wykonuje się z miedzi, brązu i mosiądzu, zaś dla instalacji chłodniczych i gazów medycznych - z miedzi i brązu. Dostępne są także łączniki ze stopu miedzi CuFe2P w układzie calowym, przeznaczone do łączenia rur ze stopu miedzi do wysokociśnieniowych zastosowań. W niektórych krajach stosuje się łączniki miedziane z lutem integralnym, w których w specjalnie karbowanym karbie znajduje się bezołowiowy lut.

Pewny zacisk Łączniki zaciskowe mogą być różnej konstrukcji i o odmiennych zasadach działania. Są wśród nich łączniki zaciskowe skręcane z pierścieniem zaciskowym, dostępne w średnicach od 6 do 108 mm. Stosuje się je w instalacjach sanitarnych, grzewczych, wodnych, olejowych, chłodniczych, klimatyzacyjnych, solarnych, sprężonego powietrza i przemysłowych. In-

www.instalator.pl

miesięcznik informacyjno-techniczny

nym rodzajem tego łącznika jest łącznik skręcany przejściowy z gwintem zewnętrznym. Łącznik ten umożliwia szybkie i łatwe połączenie rury miedzianej z elementami gwintowanymi bez stosowania dodatkowych materiałów uszczelniających. Rolę uszczelnienia pełnią dwie uszczelki z EPDM - jedna wewnętrzna, zabezpieczająca rurę, i druga ściskająca połączenie. Korpus łącznika wykonany jest z brązu, mosiądzu lub stali nierdzewnej w rozmiarach od 10 mm x 3/8" do 54 mm x 2". Łącznik może być stosowany w instalacjach wodnych, sanitarnych, grzewczych w budynkach mieszkalnych, użyteczności publicznej i obiektach przemysłowych. Nie wolno go stosować do instalacji gazowych oraz montować pod tynkiem lub zalewać w podłożu.

Prasowanie na rurach Łączniki zaprasowywane są kolejną z odmian łączników zaciskowych. Posiadają uformowany wewnątrz łącznika rowek, w którym umieszczona jest elastyczna uszczelka (o-ring). Po obciśnięciu łącznika wokół wsuniętej rury za pomocą specjalnej szczęki tworzy ona szczelne połączenie nierozłączne. Łączniki zaprasowywane mają zastosowanie do łączenia elementów instalacji sanitarnych i grzewczych z o-ringiem z EPDM koloru czarnego, gazowych z żółtego HNBR oraz solarnych z o-ringiem z FKM koloru czarnego, zielonego lub czerwonego. Wykonane są z miedzi i dostępne z jednostronnym lub dwustronnym zaciskiem wokół uszczelnienia. Zaletą systemu jest szybki i łatwy montaż, wadą - drogi łącznik i zaciskarka.

Samozaciski Łącznik samozaciskowy to profesjonalny, rozłączny łącznik wykonany z mosiądzu. Posiada tylko dwa wewnętrzne komponenty: wysokiej jakości o-ring z EPDM i pierścień ze stali nierdzewnej. Dostępne rozmiary: 10, 12, 15, 18, 22 i 28 mm. Nadaje się idealnie do stosowania przy modernizacji instalacji rurowych, w sytuacjach, gdy jest mało miejsca lub należy unikać stosowania otwartego ognia. Rozłączenie łącznika z rurą miedzianą może nastąpić przez zastosowanie specjalnego narzędzia do demontażu właściwego www.instalator.pl

6-7 (226-227), czerwiec/lipiec 2017

dla danego łącznika. Narzędzie określa producent łącznika. Łącznik samozaciskowy typu Push to profesjonalny, rozłączny łącznik wykonany z mosiądzu DZR zgodnie z normą PN-EN 1254-6. Może być stosowany do łączenia rur miedzianych oraz wykonanych z tworzywa. Łącznik składa się korpusu i kilku wewnętrznych pierścieni: pierścienia prowadzącego z tworzywa, pierścienia mocującego ze stali nierdzewnej oraz wysokiej jakości o-ringu z EPDM. Dostępne są rozmiary: 12, 15, 16, 18, 20, 22, 25, 26 i 28 mm. Nadaje się idealnie do szybkiego połączenia przy budowie i modernizacji instalacji sanitarnych i grzewczych w miejscach trudnodostępnych bez stosowania otwartego ognia i żadnych dodatkowych narzędzi. Rozłączenie połączenia może nastąpić przy pomocy specjalnego klucza do demontażu właściwego dla danej średnicy rury i łącznika. Do montażu łączników z rurami z tworzywa należy stosować specjalne wkładki do rury.

Gwint na różne sposoby Łączniki z końcówkami gwintowanymi do skręcania umożliwiają łączenie rur miedzianych z innymi elementami instalacji, na przykład z rurami z innych materiałów i armaturą. W tym przypadku stosujemy łączniki przejściowe, w których obie końcówki są gwintowane. Łączniki mogą być z brązu CC 499-DW lub mosiądzu CW617 DW, wykonane według normy PN-EN 1254-4. Dodatkowo łączniki z mosiądzu mogą występować w wersji chromowanej. W oznaczeniach wymiary gwintów podaje się w calach. Zakres średnic wynosi od ¼" do 4". Stosowane są dwa rodzaje gwintów rurowych: gwinty przyłączeniowe R/Rp, ze szczelnością uzyskiwaną na gwincie, produkowane według PN-EN 102261, oraz gwinty walcowe mocujące G ze szczelnością nieuzyskiwaną na gwincie (z uszczelnieniem doczołowym), wykonane według PN-EN ISO 228-1. Zastosowanie: instalacje wodne, sanitarne, grzewcze, gazowe, chłodnicze, klimatyzacyjne, solarne, sprężonego powietrza i przemysłowe. Łączniki z gwintem i końcówkami do lutowania kapilarnego to łączniki przejściowe umożliwiające łączenie rur miedzianych z innymi elementami instalacji (z rurami z innych materia-

łów i armaturą) - jedna końcówka jest gwintowana, a druga przystosowana do lutowania kapilarnego. Łączniki mogą być z miedzi Cu-DHP lub brązu CC 499-DW wykonane według normy PN-EN 1254-1. Zakres średnic od 6 mm x ¼" do 108 mm x 4". W oznaczeniach wymiary gwintów podaje się w calach, zaś końcówki do lutowania kapilarnego w milimetrach. Stosowane są dwa rodzaje gwintów rurowych: przyłączeniowe R/Rp oraz walcowe mocujące G. Zastosowanie: instalacje wodne, sanitarne, grzewcze, gazowe, chłodnicze, klimatyzacyjne, solarne, sprężonego powietrza i przemysłowe. Łączniki z gwintem i końcówkami zaprasowywanymi posiadają końcówkę do zaprasowywania z rurą miedzianą. W oznaczeniach wymiary gwintów podaje się w calach, zaś końcówki do zaprasowywania w milimetrach. Łączniki wykonuje się z brązu.

Cienka ścianka Łączniki zaprasowywane do łączenia instalacji z rury miedzianej cienkościennej służą do łączenia instalacji wykonanych z dwuwarstwowej rury o cienkościennym rdzeniu miedzianym, który jest silnie połączony z płaszczem polietylenowym (PE-RT). Stosowane są łączniki systemowe producentów rury z podwójnym elementem uszczelniającym z EPDM. Szczelność uzyskuje się przez połączenie metalową złączką zaciskową z wewnętrzną rurą miedzianą „metal na metal”. Do zaciskania stosuje się szczęki z konturem TH. Łączniki systemowe mają średnice 14, 16 i 20 mm, podobnie jak średnice rur. Do łączenia wykorzystywane mogą być również łączniki innych producentów systemów rurowych, np. PEX czy PEX-Al-PEX, odpowiednie dla średnicy zastosowanej rury (14, 16 i 20 mm). Zasady stosowania łączników w instalacjach z miedzi przedstawiono w tabeli. Kazimierz Zakrzewski

miesięcznik informacyjno-techniczny

6-7 (226-227), czerwiec/lipiec 2017

Zapytano mnie - mogą zapytać i Ciebie. Można skorzystać!

Odpowiadam, bo wypada... Szanowna Redakcjo! Czy przy wykonywaniu wewnętrznej instalacji gazowej w istniejącym budynku mieszkalnym wykonawca instalacji musi posiadać uprawnienia budowlane instalacyjno-inżynieryjne w specjalności gazowej czy wystarczą uprawnienia typu „E” grupy gazowej? Imię i nazwisko do wiadomości redakcji

Szanowny Panie! Według obecnie obowiązującego Prawa budowlanego do wykonania instalacji gazowej potrzebny jest projekt budowlany i pozwolenie na budowę. Pozwolenie określa zawsze, że do wykonywania prac powinien zostać powołany przez inwestora kierownik budowy. Bez znaczenia jest fakt, czy jest to nowa instalacja w nowym budynku, czy nowa instalacja w istniejącym budynku, czy też instalacja już istniejąca, ale przebudowywana - zawsze potrzebne jest pozwolenie na budowę i wymagana jest obecność kierownika budowy. Kierownikiem budowy może być osoba posiadająca uprawnienia budowlane w specjalności sanitarnej (kiedyś uprawnienia były wydawane na poszczególne instalacje, a więc może to być osoba, która ma uprawnienia budowlane do wykonywania instalacji

gazowych). Dodatkowo, jeżeli sprawa dotyczy przebudowy istniejącej instalacji, kierownik budowy powinien mieć uprawnienia energetyczne gazowe w zakresie dozoru „D”.

Pracownicy zatrudnieni przez kierownika budowy do wykonywania instalacji przebudowywanej powinni mieć co najmniej uprawnienia energetyczne gazowe w zakresie eksploatacji „E”. Za całość wykonanych prac, zgodnie z Prawem budowlanym, odpowiada kierownik budowy. Anna Omilianowicz

Szanowna Redakcjo! Czy moją działalność w ramach prywatnej firmy - obejmującą prace kanalizacyjne, odbywającą się poza godzinami pracy dla pracodawcy - można traktować jako pracę dla konkurencyjnej firmy? Pracodawca, u którego jestem zatrudniony, również zajmuje się wykonywaniem prac kanalizacyjnych. Jednak w umowie o pracę brak jest klauzuli dotyczącej zakazu wykonywania pracy dla firmy konkurencyjnej. Imię i nazwisko do wiadomości redakcji Szanowny Panie, Prac kanalizacyjnych odbywających się poza godzinami pracy, o jakich mowa w liście, nie można traktować jako działalności konkurencyjnej. Przepisy prawa pracy nie zawierają zakazu wykonywania przez pracowników dodatkowych zajęć zarobkowych. Zakaz taki mogą dopiero wprowadzić same strony stosunku pracy, tj. pracodawca i pracownik, po spełnieniu określonych warunków, z których głównym jest zawarcie umowy o zakazie konkurencji. Strony stosunku pracy - pracodawca i pracownik - nie zawarły żadnej umowy o zakazie konkurencji. W związku z tym pracodawca nie może skutecznie powoływać się na taki zakaz. l Uzasadnienie Zakaz konkurencji uregulowany został w art. 101 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (dalej w skró-

cie kp.). Zgodnie z powołanym przepisem pracownik, w zakresie określonym w odrębnej umowie, nie może prowadzić działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy ani też świadczyć pracy w ramach stosunku pracy lub na innej podstawie na rzecz podmiotu prowadzącego taką działalność (zakaz konkurencji). Pracodawca, który poniósł szkodę wskutek naruszenia przez pracownika zakazu konkurencji przewidzianego w umowie, może dochodzić od pracownika wyrównania tej szkody. l Przedmiot zakazu konkurencji Przedmiotem zakazu konkurencji jest powstrzymanie się jednej ze stron umowy od działań konkurencyjnych. Umowa bądź klauzula zakazu konkurencji ma na celu przede wszystkim ochronę stron umów przed podejmowaniem działań o charakterze konkurencyjnym zagrażającym interesom strony inicjującej umowę. Zakaz podejmowania działań konkurencyjnych może wynikać z ustawy bądź z umowy. l Umowa o zakazie konkurencji Umowa o zakazie konkurencji może być zawarta jednocześnie z umową o pracę bądź w formie osobnej umowy. Może być także odrębną umową zawieraną z pracownikiem po ustaniu stosunku pracy dla zabezpieczenia interesów pracodawcy. Jak wynika z powyższego, przepisy Kodeksu pracy dopuszczają możliwość zawarcia pomiędzy pracodawcą a pracownikiem umowy o zakazie podejmowania działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy w trakcie zatrudnienia, jak i po jego ustaniu. W umowie tej strony muszą wyraźnie wskazać, jakie rodzaje działalności ten zakaz obejmuje. l Treść umowy Treść umowy o zakazie konkurencji powinna wskazywać na przedmiot zakazu konkurencji, czyli opisywać te zachowania pracownika, których zobowiązuje się nie podejmować w trakcie trwania stosunku pracy lub po jego rozwiązaniu. Przy czym przedmiot zakazu konkurencji musi być powiązany z zakresem działalwww.instalator.pl

Gwarantowana, comiesięczna dostawa „Magazynu Instalatora”: tylko 11 PLN/miesiąc Kliknij po szczegółowe informacje...