Telecommagazine 03/2017

P3 BENCHMARK: NEDERLANDSE MOBIELE NETWERKEN BEHOREN TOT WERELDTOP

SPECIAL P6

32E JAARGANG // NUMMER 3 2 - 2017

ONAFHANKELIJK VAKBLAD OVER TELECOMMUNICATIE EN NETWERKEN

DJI: drones worden een verlengstuk van de mobiele telefoon

Maatwerkoplossingen als basis voor zakelijk succes

Wifi in publieke ruimtes vervangen door 4G

De beste draadloze headset voor concentratie in de open kantooromgeving* Jabra Evolve 75 Manage geluid voor betere productiviteit • Hoogstaand geluid voor gesprekken en muziek door middel van HD stemgeluid en speakers van wereldklasse • Reduceer geluid en onderbrekingen met superieure ANC en geïntegreerde busylight • Meer vrijheid met tweevoudige Bluetooth® connectiviteit en tot 30 meter draadloos bereik • GN Group – pioniers in geluid, van headsets tot gehoorapparaten

jabra.com/ANC*

Colofon

VOORWOORD

Onafhankelijk vakblad over de integratie van netwerken, data- en telecommunicatie. Telecommagazine is een uitgave van Magenta Publishing.

Hoofdredactie a.i.

Joost Heessels Eindredactie Marco Mekenkamp

Het beste mobiele netwerk

Redactie en medewerkers Daisy van Diejen, Eildert van Dijken, Sef Heldens, Ronald Kunneman, Freddy Michielsen, Hans Steeman, Hans Peter van Tilburg, Pieter Waasdorp, Emiel te Walvaart

We klagen wel eens wanneer we met ons mobieltje geen bereik hebben. Toch

Commercie Magenta Publishing BV Telefoon +31 (0)24 34 54 150 advertentie@magentapublishing.nl

Nederlandse netwerken scoorden allemaal meer dan 900 van de beschikbare 1.000

Abonnementen Voor nieuwe aanmeldingen: abonnement@magantepublishing.nl Als vakblad zijnde, hanteren wij de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan ervan uit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd.

Opzeggen kan per e-mail, post. De opzegtermijn is 2 maanden voor het einde van uw abonnementsperiode.

Als opzegdatum geldt de datum waarop uw opzegging is ontvangen. Indien u hierom verzoekt, ontvangt u een bevestiging van uw opzegging met daarin de definitieve einddatum van uw abonnement.

Adreswijzigingen Adreswijzigingen kunnen worden doorgegeven per e-mail of schriftelijk. abonnement@magentapublishing.nl Diversen Niets van deze uitgave mag is zijn geheel of gedeeltelijk worden overgenomen of vermengvuldigd zonder bronvermelding en uitdrukkelijke toestemming van de uitgever. Hoewel deze uitgave op zorgvuldige wijze is samengesteld, zijn uitgever en auteurs niet aansprakelijk voor eventuele onjuistheden of onvolledigheden in deze uitgave. Zij aanvaarden geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van generlei aard, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op deze informatie.

behoren de Nederlandse mobiele netwerken tot de absolute wereldtop. Het netwerk van T-Mobile is onlangs voor de tweede keer op rij tot het beste netwerk van Nederland uitgeroepen in de onafhankelijke P3-benchmark. De vier onderzochte punten. Winnaar T-Mobile passeerde zelfs de magische 950 puntengrens, waardoor dit netwerk de hoogst mogelijke klassering ‘voortreffelijk’ bereikte. Een zeldzaamheid.

Als we de uitslag van de P3 benchmark 2017 in internationaal perspectief plaatsen, dan is het resultaat van onze vier netwerken buitengewoon goed. T-Mobile, Vodafone en KPN zijn terug te vinden in de wereldwijde top 5, waarbij T-Mobile zelfs het best presterende netwerk is van alle door P3 geteste landen. Alleen de Zwitserse netwerken Swisscom en Sunrise kunnen zich meten met de Nederlandse providers.

Ter illustratie: het op de vierde plek geëindigde Tele2 zou zonder meer de test in de UK en Spanje met voorsprong hebben gewonnen.

In dit nummer leest u alles over de P3-netwerktest en de manier van testen. En natuurlijk laten wij de winnaar aan het woord in reactie op deze test. Maar dat is lang niet alles. Zo besteden we aandacht aan de nieuwe generatie drones die een verlengstuk van de mobiele telecommunicatie-industrie aan het worden is. En aan de ontwikkelingen rond indoordekking en tal van andere zaken. Veel leesplezier!

Joost Heessels hoofdredacteur

Copyright © Magenta Publishing BV Abonneegegevens worden ten behoeve van de verzending van deze uitgave opgenomen in een geautomatiseerd bestand en conform de Wet Bescherming Persoonsgegevens verwerkt. Deze gegevens gebruiken wij ook om geïnteresseerden te informeren over onze uitgaven, acties en dergelijke. Indien u hiertegen bezwaar heeft kunt u dit kenbaar maken bij Magenta Publishing onder vermelding van Telecommagazine Verzendbestand.

TELECOMMAGAZINE

3

ct Summerfair 5

e

editie!!

Woensdag 5 juli 2017 | Fokker Terminal Den Haag

Kom netwerken en kennis updaten op het leukste ICT event van Nederland!

Programma 13.00

Ontvangst bezoekers

13.45

Plenaire opening Keynote

14.30

Breakouts in 4 ruimtes incl. Digital Next: Jonge talenten presenteren zichzelf en geven commentaar op proposities

Na een zeer succesvolle ICT Winterfair, met ruim 600 bezoekers, belooft de ICT Summerfair 2017 weer een slag groter te worden. In de prachtige Fokker

17.00

Uitgebreide Netwerkborrel met Foodtrucks en Live Music!

Terminal gaan we er met steun van de Gemeente Den Haag een inspirerende,

Einde ICT Summerfair

leerzame en boeiende dag van maken.

19:30

15 interessante en boeiende Kennissessies!

Gratis toegang en gratis parkeren, makkelijk bereikbaar!

Een uitgebreide netwerkborrel met Foodtrucks!

Wat is er te zien?

Voor wie is de ICT Summerfair?

Op de ICT Summerfair ligt de focus op ‘De Digitale Werkplek en Slimmer werken’:

- ICT-resellers/ VAR’s/

Connectivity: Hardware :

Managed Service Providers (MSP’s),

Breedband, Voice, Callcenter solutions,

- System Integrators

Soft pbx, Simkaarten, Energie….

- Retailers en e-Tailers

Desktop phones, Smartphones, Accessories

- Telco’s, MVNO’s, ISP’s, ISV’s

Tablets/hybrids, Headsets, Routers, switches, cars!!…

- Eindgebruikers bij grote en

Cloud/applications: Security, Clouddistribution, CRM, ERP, Mobile first app’s…

middelgrote bedrijven

Vlak voor de zomervakantie samenkomen voor inspiratie in Now & New Busines

SCHRIJF JE NU GRATIS IN OP www.ictsummerfair.nl Zie de website voor een actueel overzicht van sponsoren.

INHOUD

80

Voor het tweede jaar op rij is het mobiele netwerk van T-Mobile in Nederland door het onafhankelijke testinstituut P3 uitgeroepen tot beste netwerk van Nederland. Maar ook de andere netwerken presteren uitstekend. Zelfs ‘hekkensluiter’ Tele2 scoort zo goed dat het in andere landen gewoon de koppositie zou hebben gepakt. Alles over de P3 netwerktest 2017 in deze uitgave.

18

Een headset is geen headset alleen, maar een instrument dat in combinatie met de juiste omstandigheden bijdraagt aan betere communicatie tussen mensen. Dat was de kernboodschap van Plantronics op de drukbezochte opening van hun nieuwe pand in Hoofddorp. Wat is er zo bijzonder aan het nieuwe pand en wat is het idee erachter?

22

In London is een bijzonder contract gesloten: de stad zal de wifi-hotspots vervangen door 4G-zenders in lantaarnpalen en verkeersborden. Ook op andere plekken wordt duidelijk dat 4G (en 5G straks) een betere gebruikerservaring bieden. Wat zijn de laatste ontwikkelingen voor dekking in gebouwen en publieke omgevingen.

28

Hoe kunnen we ook de komende jaren in de mobiele behoeften voorzien? Op dit moment is het voor steeds meer operators duidelijk dat ook 4G geen oneindige capaciteit heeft; 4.5G en 5G zijn op korte termijn noodzakelijk om de groei van mobiele data aan te kunnen. We kijken naar alles wat de komende jaren wordt verwacht in de mobiele netwerken.

6

Kort nieuws

8

T-Mobile opnieuw beste netwerk van Nederland

14

Hoe test P3

16

Reactie T-Mobile op P3 benchmark

18

Plantronics opent ‘slimmer werken’ kantoor

20

Maatwerkoplossingen als basis voor succes

21

Wifi in publieke ruimtes vervangen door 4G

26

Drones worden verlengstuk mobiele telefoon

28

4.5 en 5G noodzakelijk voor groei mobiele data

32

BlackBerry bijna verdwenen in zakelijke markt

34

Column: Evert Jan Westera

TELECOMMAGAZINE

5

KORT NIEUWS

Samsung Galaxy S8 en S8+ falen in valtest De Samsung Galaxy S8 en S8+ zijn zeer gevoelig voor valschade. Dit blijkt uit een test van Europese consumentenorganisaties. Het glas van deze toestellen, met een extra smalle rand rond het scherm, breekt opvallend snel.

De Consumentenbond doet samen met andere Europese consumentenorganisaties valproeven met een zogenaamde valtrommel. Dit roterende apparaat laat het telefoontoestel 80 centimeter vallen op een vlak en hard oppervlak. Na 50 rotaties (100 keer vallen) beoordelen de onderzoekers de eventuele schade aan een toestel, tenzij een toestel al eerder ernstig beschadigd raakt. Het scherm van de Galaxy S8 en de S8+ blijken al na 25 rotaties, dus 50 keer vallen, te gehavend om de test voort te kunnen zetten. Ter

controle werden nieuwe exemplaren van beide toestellen nogmaals getest, maar deze raakten even snel beschadigd.

De meeste van de 110 toestellen die de consumentenorganisaties per jaar testen, overleven de zware valproef. Er zijn vaak wel krassen of kleine deukjes op de hoeken van het toestel zichtbaar. Concurrenten van de Samsung Galaxy S8 en S8+, zoals de iPhone 7 en de Huawei P9, zijn nog in redelijke staat na de test. Dit geldt ook voor de Samsung Galaxy S7. Desondanks behalen de Galaxy S8 en de S8+ wel het hoogste resultaat in de test van de Consumentenbond. Ze krijgen daarom het predicaat ‘Beste uit de Test’.

Android Nougat op steeds meer telefoons Er zijn op dit moment bijna net zoveel actieve smartphones waarop Android Lollipop (32 procent) draait als het recentere Android Marshmallow (31,2 procent). Google’s nieuwste besturingssysteem Android Nougat is terug te vinden op 7,1 procent van de actieve Androidtoestellen. Het uit 2010 stammende Android Gingerbread is altijd nog op ruim 1 procent van de telefoons geïnstalleerd. Android KitKat us op 18,8 procent van de smartphones te vinden.

De snelste smartphone ter wereld Afgelopen maand is er wereldwijd een hele reeks nieuws smartphones geïntroduceerd. Het begon met de Huawei P10 en P 10 plus, de LG G6, nieuwe Wiko-modellen, de HTC U-serie en natuurlijk de Samsung Galaxy S8 en S8+. Zoals altijd komt Antutu, maker van benchmark-testsoftware, met een maandelijkse overzicht van snelste smartphones. Hoewel

6

TELECOMMAGAZINE

de Nieuwe Samsung S8+ razendsnel is, blijft de in september op de markt gekomen Apple iPhone 7 Plus nog net het snelste toestel ter wereld. Echter het gat met de Samsung S8+ is minimaal. Opmerkelijk in de top 10 van snelste iPhones is de zesde plek van de compacte iPhone SE. Qua prijs-prestatie verreweg het beste toestel van Apple.

Nu ook bellen over 4G bij KPN met de iPhone Sinds half mei kunnen ook klanten met de nieuwste iPhone’s gebruikmaken van 4G-bellen (VoLTE). Via een zogeheten aanbiederupdate van Apple en KPN worden de nieuwste iPhones (6, 6+, 6S, 6S+ 7, 7+ en SE) stapsgewijs geschikt gemaakt voor 4G-bellen. Klanten krijgen automatisch een melding wanneer 4G-bellen beschikbaar is voor hun toestel. Ze krijgen dan een software-update aangeboden, waarna zij 4G-bellen kunnen aanzetten.

Oorspronkelijk werd het 4G-netwerk alleen gebruikt voor mobiel dataverkeer. Voor spraakverkeer grijpt het toestel namelijk terug op de 2G- of 3G-netwerken. Het nieuwe bellen over 4G biedt klanten voordelen, zoals een hogere verbindingssnelheid (binnen 1 à 2 seconde(n) in plaats van de gebruikelijke 6 à 7) en een betere geluidskwaliteit.

In oktober 2016 is KPN gestart met de commerciële uitrol van 4G-bellen: eerst voor KPN-klanten met een Samsung S6 en S6 Edge.

Verschillende nieuwere typen van Samsung zijn inmiddels toegevoegd en nu dus ook de nieuwste iPhones. De voordelen van 4G bellen komen het best tot hun recht wanneer beide gebruikers beschikken over een daarvoor geschikte smartphone.

Dekatel gaat verder onder de naam Yes Telecom In april 2016 hebben de telecomproviders Dekatel Telecom uit IJsselmuiden en Yes Telecom uit Leiden hun krachten gebundeld.

Beide partijen richten zich volledig op de zakelijke telecommarkt. Sinds donderdag 11 mei gaat Dekatel verder onder de merknaam Yes Telecom. Yes Telecom is een 100 procent dochter van KPN.

KORT NIEUWS

MKB slordig met informatie Bedrijven jonger dan vijf jaar, schenden de vertrouwelijkheid van gevoelige informatie in de helft van de gevallen, en dat is dubbel zo vaak als bij volwassen bedrijven. Dit blijkt uit recent onderzoek door Iron Mountain naar het informatiebeheer op de computer, tablet, smartphone en op kantoor en de veiligheidspraktijken bij middelgrote bedrijven.

Uit het onderzoek onder middenbedrijven in Europa en Noord-Amerika, blijkt de slordigheid onder medewerkers bij starters de grootste informatierisico´s op te leveren. Bijna de helft (48 procent) van de ondervraagden geeft toe weleens gevoeligheden open-en-bloot in het bedrijf te hebben laten slingeren, compleet te

zijn kwijtgeraakt of zelfs te hebben verloren in de openbare ruimte. Onder gevestigde bedrijven is dat maar de helft. Daar zegt een kwart (23 procent) dergelijke information-beheerfouten te hebben begaan.

Jonge bedrijven zijn ook slecht op de hoogte van de wettelijke bewaartermijnen voor bijvoorbeeld fiscale documenten, contracten en klantgegevens, en nemen daarmee informatierisico´s.

Meer dan de helft (51 procent) denkt dossiers van personeelszaken, met privacygevoelige informatie, langer te mogen bewaren dan de geldende wettelijke termijnen. Daarmee lopen ze risico op hoge boetes en reputatieschade. Van bedrijven die langer dan 25 jaar bestaan, loopt maar 20 procent deze risico´s.

Nieuwe BlackBerry KEYone in juni ook in Nederland Ingram Micro Nederland heeft de exclusieve distributierechten voor de nieuwe BlackBerry KEYone, die gemaakt wordt door het Chinese TCL. TCL is ook de maker van de Alcatel smartphones, maar de BlackBerry telefoons worden door een compleet ander team verkocht. De KEYone is vanaf juni in Nederland te koop.

Wij hebben de BlackBerry KEYone mogen bewonderen op het MWC in Barcelona. Het toestel oogt bijzonder degelijk en er is duidelijk oog voor detail. De achterkant van de telefoon lijkt van rubber en de metalen behuizing aan de voorzijde is chique. Wel is het toestel met 180 gram redelijk zwaar. Aan de zijkant van het

toestel is, naast de aan/uit en de volumeregelaar, ook een ‘mute’-knop. Erg handig. Het toestel heeft een uniek 4,5-inch scherm met een resolutie van 1.620 x 1.080 pixels, dat wordt beschermd door Gorilla Glass 4. De KEYone heeft een Snapdragon 626 processor (2,0GHz) en 3GB intern geheugen. Hierdoor is het toestel zeker niet de snelste. De telefoon draait op Android 7.1 Nougat en het heeft standaard 32GB (uitbreidbaar) opslag. Aan de onderkant van de telefoon is het fysieke keyboard. Echt BlackBerry. De selfie-cam is 8-MP en de hoofdcamera 12-MP. De accu van de KEYone is 3.505 mAh.

Bijna 350 nieuwe gevaarlijke Android apps per uur In het eerste kwartaal van 2017 hebben de experts van G DATA meer dan 750.000 nieuwe kwaadaardige apps voor Android ontdekt. De gevaren zijn het grootst bij apparaten waarop niet de Android-versie van Google zelf geïnstalleerd staat, maar de versie van de fabrikant van de telefoon. Updates van Android lopen bij die toestellen vertraging op, of worden geheel overgeslagen. “Verschillende onlineactiviteiten, zoals online bankieren en shoppen worden heel veel met smartphones en tablets gedaan,” vertelt Eddy Willems, Security Evangelist van G DATA. “Maar het bedreigingniveau stijgt. Het trage doorgeven van Android-updates door smartphone- en tabletfabrikanten speelt hier een belangrijke rol in.”

De experts van G DATA telden 3.246.286 nieuwe kwaadaardige apps in heel 2016.

Dit aantal lag fors hoger dan dat van 2015 (2.333.777 stuks). Voor 2017 verwachten de analisten opnieuw een nieuw record. In het eerste kwartaal alleen al ontdekte men 750.000 nieuwe malware-apps. Voor heel 2017 verwachten de experts een totaal van 3.500.000 nieuwe samples. Het onduidelijke updatebeleid van veel fabrikanten van Android-apparaten veroorzaakt een onnodig risico voor gebruikers.

T-Mobile als eerste in mei landelijke dekkend IoT-netwerk T-Mobile biedt als eerste operator in Nederland vanaf eind mei een landelijk dekkend Internet of Things-netwerk op basis van NB-IoT technologie. NB-IoT staat voor NarrowBand Internet of Things en is een wereldwijd vastgestelde standaardtechnologie voor IoT-netwerken die in razend tempo terrein wint op andere netwerktechnologieën. Deze standaard maakt het voor bedrijven en startups zeer aantrekkelijk om op grote schaal toepassingen en sensoren te

gebruiken en op het T-Mobile netwerk aan te sluiten. Bovendien heeft dit NB-IoT-netwerk een zeer krachtige dekking om gegevens van Internet of Things-toepassingen perfect te ontvangen.

Het aantal apparaten, machines en sensoren dat wereldwijd wordt aangesloten op het Internet of Things groeit komende jaren bijna exponentieel.

Van 6,5 miljard apparaten in het afgelopen jaar, naar 50 miljard in 2020. De wereldwijde

NB-IoT standaard speelt een belangrijke rol in deze groeiversnelling, omdat bedrijven hiermee zekerheid hebben dat hun innovaties en producten straks overal toepasbaar zijn. Met de landelijk dekkende introductie van NB-IoT door T-Mobile wordt Internet of Things grootschalig en economisch lucratief voor de vele bedrijven die op dit netwerk hebben gewacht.

TELECOMMAGAZINE

7

P3 NETWERKTEST 2017

T-Mobile heeft opnieuw het beste mobiele netwerk van Nederland

P3 Communications GmbH uit het Duitse Aken is zonder twijfel de wereldwijde leider in het testen van mobiele netwerken. Het bedrijf maakt deel uit van de P3 Group, met meer dan 3.000 werknemers en een omzet van meer dan 300 miljoen euro. Zeker geen kleine speler dus. P3 test de Duitse netwerken al meer dan 15 jaar en is in 2009 begonnen met vergelijkbare testen in Oostenrijk en Zwitserland. In 2014 begon P3 in Australië en Engeland. In 2015 werden de Nederlandse providers voor het eerst getest en startte P3 ook in Spanje. Vorig jaar was Zweden aan de beurt.

Dit jaar test P3 de vier Nederlandse nu voor de derde keer.

In 2016 testte P3 wereldwijd in totaal 60.000 uur in 65 verschillende landen op vijf verschillende continenten. De P3 auto’s, uitgerust met een hele range testapparatuur, reden vorig jaar wereldwijd meer dan 1 miljoen kilometers. Als de nieuwe standaard voor netwerktesten richt P3 zich vooral op de door klanten geperseveerde netwerkkwaliteit voor spraak en dataverbindingen. Wereldwijd wordt P3’s benchmark dan ook gezien en geaccepteerd als de testautoriteit in het testen van netwerken.

Hoe hebben de Nederlandse providers dit jaar gescoord?

In de twee vorige benchmarken, die door P3 in 2015 en 2016 zijn uitgevoerd, lieten alle Nederlandse netwerken bijzonder goede resultaten zien. Bovendien was er een duidelijke verbeteringen te zien in 2016 in

8

TELECOMMAGAZINE

vergelijking met 2015. De verwachtingen dit jaar waren hierdoor dus weer hooggespannen.

Voice

Toen de test begon was T-Mobile de enige Nederlandse operator dat nog niet was begonnen met de implementatie van VoLTE en ondersteunde KPN deze functie nog niet voor de door P3 bij het testen gebruikte Samsung Galaxy S7 smartphone. De uitrol van Voice over LTE over het gehele netwerk en alle beschikbare smartphones neemt nu eenmaal veel tijd in beslag. De gebruikte testtoestellen konden VoLTE dus maar beperkt testen, zelfs in die regio’s waar LTE-verbindingen volop aanwezig waren.

T-Mobile eerste met ‘standaard’-technologie, Vodafone laat de grootste voortuitgang zien

Ondanks het feit dat T-Mobile nog geen VoLTE aanbiedt hebben zij de voice-categorie in deze P3 benchmark gewonnen. De provider bewijst dus dat snelle ‘call set-up’ en uitstekende spreekkwaliteit mogelijk zijn met de door T-Mobile gebruikte standaard-technologie. Wel moet gezegd worden dat Vodafone, met een 99,7 procent succesvolle VoLTE-gesprekken, op slechts drie punten staat van de winnaar in deze categorie. Daarnaast laat Vodafone de grootste significante verbetering van 15 punten in dit segment in vergelijking met de test van 2016 zien. Ook Tele2 ondersteunt VoLTE op hun eigen 4G-netwerk, maar waar geen 4G beschikbaar is maakt Tele2 gebruikt van het T-Mobile netwerk. Hierdoor heeft Tele2 geen toegang tot de door T-Mobile gebruikte hoogwaardige spreek-codecs, dat misschien de achterstand van Tele2 op dit vlak met zowel T-Mobile als Vodafone

P3 NETWERKTEST 2017 Tekst Pieter Waasdorp

kan verklaren. Omdat het KPN-netwerk nog niet VoLTE op de door P3 gebruikte Samsung S7 ondersteunt werd ook hier de traditionele technologie gebruikt. Toch weet ook het grootste Nederlandse netwerk zeer goed spreekkwaliteit en hoge succes ratio’s in alle door P3 onderzochte testscenario’s te scoren.

Data

P3 heeft bij het testen van het afspelen van YouTube video’s rekening gehouden met de recent door de grootste streamingsdienst geïntroduceerde ‘adaptive bit rates’-technologie. Dit betekent in de praktijk dat YouTube de voorkeur geeft aan een hoger aantal pixels dan in het stabieler laten zien van video’s met als doel de gebruikerservaring te verbeteren. Als

gevolg hiervan, werden naast het met succes starten van een sessie, ook getest op starttijden voordat er kan begonnen met afspelen, het ontbreken van hinderlijke onderbrekingen van de stream en de gemiddelde video-resolutie. Dit zijn allemaal belangrijke indicatoren van de YouTube streamingsprestatie.

Goed nieuws voor de Nederlandse klanten: alle vier Nederlandse operators laten een zeer hoge data-stabiliteit en prestatie zien in deze P3 benchmark. Of de P3 testteams nu door grote steden reden, door kleine steden of op de weg, overal bleef de gevonden testresultaten opzienbarend hoog.

Om de netwerkprestatie en stabiliteit van dataverbindingen van de Nederlandse netwerken te testen werd per provider één Samsung Galaxy S7 gebruikt in de speciale testauto van P3. De testtoestellen voerden continu een hele reeks van testen uit, inclusief het downloaden van webpagina’s, het downloaden van bestanden en deze vervolgens weer uploaden en het afspelen van YouTube video’s. Tijdens de P3 benchmark werd het percentage succesvol uitgevoerde tests en de tijd, die nodig waren voor deze tests, nauwkeuring bijgehouden. Voor het down- en uploaden van bestanden werd ook de gemiddelde doorvoersnelheid bijgehouden. Om een goed beeld te krijgen van hoe een netwerk onder normale omstandigheden presteert, heeft P3 de minimale data-overdrachtssnelheid gemeten, die beschikbaar was in 90 procent van de tijd.

Om ook de pieksnelheden te meten besloot P3 om ook de 10 procent snelste data-overdracht snelheden bij te houden.

TELECOMMAGAZINE

9

P3 NETWERKTEST 2017 REDACTIE

T-Mobile leidt ook in data

Hoewel de vier Nederlanders providers allemaal goed scoren in de datacategorie in de door P3 getest testen, steekt T-Mobile toch met kop en schouders boven de andere uit.

In dit testonderdeel wordt KPN tweede, maar wel met een significante 5 punten achterstand op T-Mobile. Verrassend genoeg wordt Tele2, nog voor Vodafone, derde in de steden.

Wel moet gezegd worden dat een licht minder goede prestaties bij het uploaden van bestanden, de relatief grote achterstand op de twee andere netwerken verklaart. Het gat tussen Tele2 en Vodafone is met één punt zo goed als verwaarloosbaar. Met een score van 553 wordt Vodafone laatste op het onderdeel data in deze P3 benchmark.

Vodafone dankt dit vooral aan het verliezen van punten bij het mobiel surfen op internet en ook bij het uploaden van bestanden. Wel moet gezegd worden, dat ondanks de duidelijke verschillen, de algemene kwaliteit van alle vier geteste netwerken uitzonderlijk goed is met over het algemeen hoge en belangrijker stabiele snelheden.

Bij het testen van de data in dorpen zien wij dat T-Mobile en KPN beide even goed score bij dit specifieke onderzoeksgebied. Frappant is dat ook Tele2 en Vodafone op enige afstand (6 punten) een identiek aantal punten haalt.

Hetzelfde geldt voor het testresultaat op wegen tussen de steden, steden en dorpen en tussen dorpen. Ook hier leiden T-Mobile en KPN met een gelijk aantal punten. Tele2 en

10

TELECOMMAGAZINE

Vodafone komen met een verschil van dit keer twee punten op de tweede plek in dit testonderdeel.

Al met al is T-Mobile de duidelijk winnaar van de data-categorie op de voet gevolg door een sterk presterend KPN. Beide netwerken hebben een kleine voorsprong op Tele2 en Vodafone. Nogmaals moet gezegd worden dat alle operatoren over het algemeen meer dan uitstekende prestaties laten zien in alle door P3 uitgevoerde testscenario’s. Hierdoor ervaren de Nederlandse gebruikers van data bij hun netwerk niet alleen een goede prestatie en snelheid, maar ook een bijzonder stabiele verbinding. Uniek in de wereld.

Conclusie

De vier onderzochte Nederlandse netwerken scoorden allemaal meer dan 900 punten van de beschikbare 1.000.

De winnaar T-Mobile passeerde zelfs de magische 950 punten, waardoor zij de hoogst mogelijke klassering ‘voortreffelijk’ bereiken. Een zeldzaamheid.

Het resultaat van de Nederlandse P3 benchmark was vorig jaar al extreem hoog. En in 2017 opnieuw laten de vier netwerken een opmerkelijk hoge score zien in prestatie (waaronder snelheid) en stabiliteit. Wanneer beide jaren met elkaar vergeleken worden dan valt op dat Tele2 de grootste sprong heeft gemaakt in scoringsresultaat door in alle onderzochte categorieën significant te verbeteren. Vodafone neemt de tweede plaats over van KPN, voornamelijk door

P3 NETWERKTEST 2017

Vodafone’s sterk verbeterde prestatie in de spraakcategorie. En juist in deze categorie levert KPN de meeste punten in vergelijking tot de benchmark van vorig jaar, voornamelijk veroorzaakt door de relatief lange tijd die nodig is om een gesprek te starten.

Dataverbindingen in de grotere steden zijn het beste bij T-Mobile en KPN die bij dit testonderdeel een gelijk aantal punten scoren.

Vodafone en Tele2 presteren net iets minder goed om hebben toch in vergelijking tot het buitenland een meer dan uitstekende score.

In de kleinere Nederlandse dorpen is de voorsprong van T-Mobile en KPN op het duo Vodafone en Tele2 weer iets groter. In de verbindende weg is het er nauwelijks verschil tussen de vier netwerken. In dit segment is ieder keuze voor een provider een goede.

Als je de uitslag van de P3 benchmark 2017 in internationaal perspectief plaatst dan is het resultaat van de vier netwerken buitengewoon goed. T-Mobile, Vodafone en KPN zijn terug te vinden in de wereldwijde top 5, waarbij T-Mobile zelfs het best presterende netwerk is van alle door P3 geteste landen. Alleen de Zwitserse netwerken Swisscom en Sunrise kunnen zich meten met de Nederlandse providers. Ter illustratie: het op de vierde plek geĂŤindigde Tele2 zou zonder meer de test in de UK en Spanje met voorsprong hebben gewonnen.

Tele2 boekte ten opzichte van de afgelopen twee jaar verbeteringen in alle testcategorieĂŤn

De uitgebreide test meet nu voor het derde jaar de spraak- en dataprestaties op mobiele netwerken van de Nederlandse telecomproviders.

TELECOMMAGAZINE

11

P3 NETWERKTEST 2017

Benchmarkmethodiek – Score breakdown

De metingen vonden plaats in 17 grote steden, 19 kleinere steden en verbindingswegen. En de geteste gebieden dekken meer dan 5,1 miljoen mensen af, wat overeenkomt met ongeveer 30 procent van de Nederlands bevolking.

12

T-Mobile

Vodafone

KPN

Tele2

Net zoals in 2016 wint het in grootte derde netwerk van Nederland, T-Mobile, glansrijk de P3 benchmark 2017 door de meeste punten te scoren in zowel de spraak als de datacategorie.

T-Mobile krijgt de kwalificatie ‘voortreffelijk’ mee.

Opmerkelijk is dat T-Mobile zonder dat zij VoLTE hebben geïmplementeerd en met hun standaard technologie het spraak-testonderdeel heeft gewonnen.

Met een aanzienlijke verbetering bij spraak is Vodafone erin geslaagd concurrent en het grootste netwerk van Nederland KPN nipt te verslaan. Bij de data-test bereikte Vodafone de derde plek. Wel moet gezegd worden dat ook hier de onderlinge verschillen minimaal zijn. Bij het testen op de weg en in dorpen blijft Vodafone dicht in de buurt van de andere netwerken.

In een sterk concurrerende omgeving moet KPN wat terrein toegeven aan hun kleinere concurrenten Vodafone en T-Mobile. Maar het uiteindelijke verschil met Vodafone van slechts één punt is natuurlijk bijna verwaarloosbaar. KPN scoort solide in beide test-categorieën.

Het kleinste netwerk van Nederland wordt ook vierde en laatste in de P3 benchmark. Toch kunnen wij stellen dat het resultaat van Tele2 bijzonder goed is en krijgt daarmee dan ook de vermelding ‘zeer goed’. Tele2 verbetert van alle netwerken het meest in vergelijking tot de test van 2016. De wat mindere score bij de spraaktesten komt vooral door het feit dat zij voor 2G en 3G gesprekken moeten roamen via het T-Mobile netwerk.

TELECOMMAGAZINE

P3 NETWERKTEST 2017

Benchmarkmethodiek – spraak en data

De resultaten in een notendop De P3 benchmark wordt wereldwijd genoemd als de standaard in het testen van de prestaties van de mobiele netwerken en is daarnaast volledig objectief. De zorgvuldig ontworpen testmethodiek werd dit keer uitgevoerd door maar liefst vier verschillende testauto’s, die door 17 grote steden en 19 dorpen reden en de verbindende wegen om een goed en evenwichtig beeld te krijgen van de prestaties van de Nederlandse providers. De regio’s, die werden bezocht, vertegenwoordigen meer dan 5,1 miljoen mensen en dat is ongeveer 30 procent van de Nederlandse bevolking.

De vier Nederlandse operators hadden zeer goede testresultaten met allemaal meer dan 900 uit de beschikbare 1.000 punten. De uiteindelijke winnaar, T-Mobile, ging over de grens van 950 punten heen en kreeg hiermee de uitzonderlijk status van ‘voortreffelijk’. De winnaar laat goede scores zien in zowel op het gebied van spraak en ook data.

Vooral het resultaat in het eerste testsegment, spraak, is opmerkelijk omdat T-Mobile nog geen gebruik maakt van het technisch geavanceerde VoLTE (bellen over 4G).

Met een aanzienlijke verbetering bij de spraaktest is Vodafone dit jaar op de tweede plek geëindigd en heeft

hiermee de marktleider KPN verslagen. In de data-categorie deed Vodafone het net iets slechter dan KPN. Overall zijn de verschillen tussen nummer twee en drie met één punt nagenoeg verwaarloosbaar.

KPN, dat vorig jaar nog tweede werd, is verslagen door T-Mobile en Vodafone en verdrongen naar de derde plek. Het grootste netwerk van ons land ondersteunt al wel VoLTE, maar bij het testen was het nog niet mogelijk om deze functie op de door P3 gebruikte Samsung Galaxy S7 testtoestellen te gebruiken. Dus werd deze operator getest op de standaard, wat oudere netwerktechnologie. Het beginnen van een gesprek duurt bij KPN relatief lang, maar verder waren de resultaten bij het testen van spraak uitstekend. Hetzelfde kan gezegd worden over het resultaat in de data-categorie.

De kleinste provider en nog steeds de ‘challenger’ Tele2 wordt laatste in deze benchmark, maar scoort internationaal gezien nog altijd bijzonder goed. Het verlies bij vooral het testen van de spraakkwaliteit van Tele2 kan verklaard worden door het negatieve effect omdat zij vooral spraak vaak nog gebruik moeten maken van het oude 2G en 3G netwerk van T-Mobile via roaming.

TELECOMMAGAZINE

13

P3 NETWERKTEST 2017 REDACTIE

Hoe test P3

De testmethode van P3, die gebruikt is voor het testen van de Nederlandse operatoren, is het resultaat van meer dan vijftien jaar ervaring met het onderzoeken van mobiele netwerken. Nu al in meer dan 65 verschillende landen. De methode is zorgvuldig ontwikkeld om de prestaties en servicekwaliteit van de Nederlandse providers objectief te kunnen evalueren vanuit het oogpunt van een gewone gebruiker.

Dit jaar testte P3 in Nederland van 27 februari 2017 tot en met 6 maart 2017. De onderzoeksgegevens werden allemaal verzameld tussen 08:00 uur ’s-morgens en 22:00 uur in de avond. De benchmark werd uitgevoerd in steden, dorpen en op de verbindende wegen tussen deze dorpen en steden. Bij het uitkiezen van de testregio’s is geprobeerd om een significante meting te kunnen doen onder zoveel mogelijk Nederlanders. De gekozen testgebieden in de 2017 benchmark beslaan meer dan 5,1 miljoen mensen oftewel bijna 30 procent van de Nederlandse bevolking.

P3 voerde de test dit jaar uit met vier verschillende testauto’s met ieder een rij van 12 verschillende Samsung Galaxy S7 Cat 9 testtoestellen. Acht van deze S7 smartphones werden gebruikt voor het specifiek uitvoeren van het testen van de spreekkwaliteit en de vier andere S7’s werden ingezet voor het testen van dataservices.

14

TELECOMMAGAZINE

Het testen van spraak

Twee smartphones per netwerk in ieder auto werden gebruikt voor spraaktesten, die continu gesprekken aan het opzetten waren van de ene naar de andere auto. De geluidskwaliteit van de verzonden tekstmonsters werd geëvalueerd met het zogenaamde gestandaardiseerde POLQA wideband algoritme, dat HD-spraak kan testen en voldoet aan de International Telecommunication Union (ITU) eisen. Alle vier Nederlandse providers bieden 4G-abonnementen aan.

Om het hoge percentage 4G-abonnementen recht aan te doen werden tekstmonsters met 4G naar 4G verbindingen verzameld en daarnaast ook 4G naar 3G. Als gevolg hiervan moesten toestellen teruggaan van 4G naar 3G of zelfs 2G. Dit wordt ‘circuit-switched fall back’ of CSFB genoemd.

Om een typisch alledaags smartphonegebruik-scenario te simuleren tijdens het uitvoeren van spraaktesten werd op de achtergrond op het toestel ook gecontroleerd data gebruikt door min of meer toevallig gekozen kleine hoeveelheden webverkeer te generen. De spraaktestresultaten maken 40 procent van de totaalscore uit.

Het testen van data

Dataoverdracht prestaties werden gemeten door vier smartphones in ieder auto te gebruiken. Eén toestel per netwerk. De gebruikte radiotechnologie werd standaard in de ‘4G voorkeursmodus’ gezet om hiermee de normale gebruikerservaring na te bootsen. De webtest bestond uit het bezoeken van 10 verschillende webpagina’s op basis van de alom erkende Alexa rangschikking. Bovendien werd de

REDACTIE P3 NETWERKTEST 2017 Tekst Pieter Waasdorp

DE TESTRESULTATEN SPRAAK MAKEN 40 PROCENT VAN DE TOTAALSCORE UIT

statische Kepler webtest gebruikt zoals in detail gespecificeerd door ETSI (European Telecommunications Standards Institute) voor verdere testdoeleinden.

Om de gegevensoverdacht te testen werden bestanden van 3 en 1MB gebruikt die zowel werden gedownload als geüpload van en naar een speciale testserver die bereikbaar was via internet. Bovendien werd de maximale gegevensoverdracht getest door te onderzoeken en bij te houden hoeveel data er werd geüpload en gedownload in 10 seconden.

Een geheel ander verhaal is het testen van het afspelen van YouTube video’s waarbij rekening gehouden moet worden met het feit dat YouTube dynamisch de resolutie aanpast aan de beschikbare bandbreedte. Dus hield P3 naast het succesvol starten van een YouTube video, hoe snel dit ging en het naadloos afspelen ook bij wat de resolutie van de afgespeelde YouTube video’s was.

Alle testen werden gedaan met simkaarten met daarop het beste mobiele data-abonnement met de hoogst mogelijke snelheid en grootste hoeveel GB aan data van de geteste netwerken.

De uitkomsten van de data-testen bepaalden voor 60 procent de eindscore.

Route en monsters

De gereden testroutes zijn te zien op de kaart op pagina 12. De testauto’s die in de 17 grote steden en 19 dorpen reden moesten een van tevoren vastgestelde route rijden. Samen reden de P3 auto’s in totaal 7.900 kilometer, waarvan 3.500 kilometer in de steden en de rest, 4.400 kilometer, door dorpen en de verbindende wegen.

Indicatoren voor prestatie en hun verdeling

De manier waarop de eindscore werd bepaald, is een reflectie van de geografische verdeling van de Nederlandse bevolking en de rangschikking van de mogelijk gebruiksscenario’s. Daarom werd 600 van de 1.000 maximale punten toegewezen aan de steden, waarvan 240 aan spraak en 360 aan data. Voor de dorpen en wegen waren respectievelijk 200 en 200 punten beschikbaar, waarvan 120 aan de data testresultaten en 80 voor spraak.

resultaten in komende testen. De te verwachten verbeteringen in het landelijke 4G-bereik en de evolutie van nieuwe technieken, zoals 4G Advanced en de verdere uitrol van VoLTE kunnen de uitslag van toekomstige testen beïnvloeden.

P3 Communications is goed voorbereid om deze mogelijke veranderingen op de Nederlandse markt te testen. Daarom is het bedrijf alvast begonnen met het aanpassen van hun testprotocollen op de nieuwe situatie voor de komende P3 benchmark van 2018. Ook is P3 zich aan het voorbereiden op fenomeen autonoom rijden (zelfrijdende auto’s) en de ontwikkelingen rondom zogenaamde smart cities. En natuurlijk op het supersnelle 5G. P3 is klaar voor de toekomst.

Toekomst

Net zoals in de voorafgaande jaren deden de vier Nederlandse operatoren het goed in de P3 benchmark 2017. Zeker ook in internationaal perspectief. Wel moet worden opgemerkt dat dit niet per definitie een garantie is voor vergelijkbare

TELECOMMAGAZINE

15

P3 NETWERKTEST 2017

Marieke Snoep, CCO Business T-Mobile over de uitslag van de P3-netwerktest 2017

Wij doen het voor onze klanten Het gerenommeerde Duitse advies- en ingenieursbureau P3 communications maakt onlangs de resultaten bekend van hun derde mobiele netwerktest in Nederland, de P3 connect Mobile Benchmark 2017. T-Mobile wint opnieuw, net als in 2016, maar uit de testresultaten blijkt dat alle vier de Nederlandse telecomproviders – T-Mobile, KPN, Vodafone en Tele2, in internationaal opzicht voortreffelijk presteren met een score van allemaal meer dan 900 uit 1.000 punten.

WIJ ZIJN ‘OVER THE MOON’ MET DE UITKOMSTEN VAN DE P3-TEST

16

TELECOMMAGAZINE

P3 NETWERKTEST 2017 Tekst Pieter Waasdorp

T-Mobile werd door P3 ook dit jaar weer als winnaar uitgeroepen met een overall score van 956 punten. Het netwerk haalde hiermee de hoogste totaalscore en kreeg voor het tweede opeenvolgende jaar de onderscheiding ‘Best getest’. Vodafone eindigde als tweede (931) en KPN (930) volgt op de derde plaats, met een verschil van slechts een punt. De kleinste telecomprovider, Tele2, eindigde met een score van 919 als laatste. Met dit resultaat komt T-Mobile wereldwijd op de eerste plek en staan daarnaast ook Vodafone en KPN in de top 5.

klanten: hoe zij ons netwerk, onze dienstverlening en de propositie ervaren. Ik durf te zeggen dat wij ‘best qualified’ voor B2B zijn en dat merken wij dagelijks omdat wij het snelstgroeiende B2B-netwerk zijn. Klanten willen dat hun werknemers efficiënt kunnen werken. En dat kunnen zij door onze mobiele technologie. Zo houden wij ons niet bezig met bijvoorbeeld het aanbieden van ICT-dienstverlening, wat andere netwerken wel doen. Dan blijf je gefocust op je core business: onze infrastructuur. Wij zijn goed in technologie, zowel vast als mobiel.

Wij spraken Marieke Snoep, CCO Business en lid van de executive board T-Mobile Netherlands BV, kort over dit uitstekende resultaat voor T-Mobile.

T-Mobile begon later met de vernieuwing van zijn netwerk een bewuste keuze?

Wij hebben onze netwerkstrategie gebaseerd op de bekende Duitse gründlichkeit. Ik ben van huis uit een ingenieur en als techneut ben ik trots op de door ons gekozen weg voor een schaalbaar netwerk dat klaar is voor de toekomst. De weg was hierdoor langer en niet altijd eenvoudig, maar het betaalt zich nu dubbel en dwars uit. En daar gaat het om. Het begon in 2013 op basis van klantenfeedback. Op alle vlakken willen wij bewijzen dat T-Mobile de beste is. En dat doen we. Niet alleen met de kwaliteit van ons netwerk maar zeker ook met al onze processen.

Ook daar worden wij op afgerekend door onze klanten.

Marieke, gefeliciteerd! Graag een eerste reactie op deze voor jullie goede testuitslag.

Wij zijn ‘over the moon’ met de uitkomsten van de P3-test. Ongelooflijk blij en trots dat wij nu twee keer achter elkaar door een onafhankelijk onderzoeksinstituut zijn uitgeroepen tot het beste netwerk van Nederland. Het is een bevestiging van wat onze klanten dagelijks merken. En dat voelt goed. Eigenlijk in één woord: trots!

Waar is T-Mobile nu het meest trots op?

Als je goed naar de test kijkt dan zijn wij winnaar in bijna alle categorieën. Ons netwerk is nu al klaar voor de toekomst. Natuurlijk zijn wij blij met de bevestiging van P3 voor iets dat wij dagelijks van onze klanten horen. De kwaliteit van ons netwerk is gewoon goed. Bestaande klanten blijven ons trouw en daarom hebben wij een enorm lage churn. Wij bieden een unieke klantervaring door de juiste Unlimited-bundelpropositie en het beste netwerk. De beschikbaarheid van data is belangrijk voor onze klanten en juist daar hebben wij met onze unieke Unlimited-bundel op ingespeeld. Zakelijk klanten kiezen bewust voor het netwerk van morgen, zodat hun werknemers met onze bundels en de kwaliteit van ons netwerk altijd en overal mobiel kunnen werken.

Helpt deze positieve score T-Mobile?

O ja, continu. In het verleden was de perceptie over het T-Mobile-netwerk bij sommigen best wel negatief. Het was soms al lastig voor ons B2B-team om bij klanten aan tafel te komen.

Dat is nu anders. Kijk, het winnen van zo’n test is leuk en geeft natuurlijk een bijzonder goed gevoel. Maar het gaat uiteindelijk om onze

beste netwerken. Wel moet ik zeggen dat het gat tussen ons en de nummer twee uit de test alleen maar is gegroeid. Wij verdubbelen onze netwerkcapaciteit en hebben hierdoor überhaupt voldoende capaciteit om onze nieuwe succesvolle Unlimited-databundels aan te kunnen bieden. Als geen ander hebben wij ervaring met data omdat wij als eerste in Nederland de Apple iPhone konden aanbieden op ons netwerk. Wij hebben hierdoor geleerd om te luisteren naar onze klanten. Uiteindelijk moet je je afvragen: wat hebben klanten aan deze test? Het is leuk dat wij gewonnen hebben. Maar het gaat onze gebruikers om de beste dekking, de beste capaciteit en de beste voicekwaliteit. En wat blijkt? Je kunt met ons goed zaken doen.

Opmerkelijk is dat T-Mobile ook in de categorie ‘spraak’ de hoogste kwaliteit haalt, ondanks het feit dat jullie nog geen VoLTE (Voice over LTE) hebben geïmplementeerd. Heb jij hiervoor een verklaring?

Zeker. Wij gebruiken ‘crystal voice’, een soort HD-voice-optimalisatie. T-Mobile kijkt niet alleen naar de techniek maar meer naar de combinatie tech en business. De klantervaring telt. Ik sluit overigens niet uit dat wij op termijn wel degelijk ook met VoLTE komen. Als klanten willen bellen over 4G, dan zullen wij zeker daarin investeren.

Kun je verklaren waarom alle Nederlandse netwerken zo goed presteren in deze P3 benchmark?

Nederland is een bijzonder competitieve markt met één van de hoogste smartphone-penetraties ter wereld. Gebruikers verwachten – nee: eisen – een goed netwerk.

Ook speelt de geografie van Nederland een rol. Nederland is vlak en dat maakt de dekking en het bereik van zendmasten beter.

Wereldwijd heeft Nederland zonder twijfel de

TELECOMMAGAZINE

17

OPENING

Het gaat om veel meer dan alleen de headset

Plantronics opent nieuw slimmer werken kantoor in Hoofddorp

18

TELECOMMAGAZINE

Een headset is geen headset alleen, maar een instrument dat in combinatie met de juiste omstandigheden bijdraagt aan betere communicatie tussen mensen. Dat was de kernboodschap van Plantronics op de drukbezochte opening van hun nieuwe pand in Hoofddorp op 4 april.

distributeurs om nieuwe indrukken, inzichten en kennis op te doen. Frank Timmermans, commercieel directeur voor Benelux en Nordics, was blij met de grote belangstelling: “We zetten vandaag de piketpaal echt een stuk verder met dit pand. Plantronics laat hiermee zien verstand te hebben van geluid en communicatie. Ik weet zeker dat we hiermee ook onze partners inspireren.”

Blijkbaar raakt Plantronics met zijn brede visie op het thema geluid, werken, horen en praten een actueel en passend thema, want het de openingsdag was meer dan ‘uitverkocht’. In de ochtend was de landelijke media komen opdagen om te kijken, bewonderen en te luisteren naar de presentaties over het hoe en waarom van het pand en natuurlijk de officiële openingshandeling. In de middag was het de beurt aan de relaties: de operators, isv’s, resellers en

Visie achter het kantoor

In het nieuwe kantoor, gelegen op het innovatieve Park 20|20, kunnen werknemers met verschillende werkstijlen zonder de afleidingen werken die normaliter voorkomen in een open kantoorruimte. Er worden zowel beelden als geluiden uit de natuur gebruikt om lawaai te beheersen. Het resultaat is een symfonie van geluidslagen. Hierdoor kunnen meerdere activiteiten tegelijkertijd plaatsvinden met minimale

OPENING Tekst HP van Tilburg Foto’s Marco Mekenkamp

verstoring, inclusief een kort overleg in de gang, spontane brainstormsessies, videoconferenties, concentratiemomenten en zelfs het testen van producten.

Medewerkers van Plantronics hebben nu de flexibiliteit om overal te kunnen werken met minimale afleidingen en optimale privacy.

Daarnaast fungeert het kantoorgebouw als een laboratorium voor de moderne werkomgeving, waar Plantronics zijn nieuwe oplossingen kan testen en verbeteren. Het nieuwe kantoor in Nederland is het nieuwste en meest geavanceerde voorbeeld van zijn visie op slimmer werken. Deze moedigt werknemers aan om van elke locatie een comfortabele werkplek te maken, en gebruikt innovatie om de efficiëntie te verbeteren. De strategie om slimmer te werken is gebaseerd op de elementen mens, ruimte en technologie.

Mensen

Recent onderzoek van Oxford Economics toont aan dat 64 procent van de werknemers van mening is dat het blokkeren van afleiding hun productiviteit verbetert. Een onderzoek door architectenbureau Gensler onthult dat innovatieve bedrijven vijf keer zoveel kans hebben om over zowel individuele als collectieve werkruimten te beschikken. Om werknemers te helpen geconcentreerd te werken, is de keuze voor het ontwerp en de materialen gebaseerd op het inzicht in de manier waarop mensen werken en het belang van fysieke ruimten. Het bedrijf baseerde zich ook op een uitgebreid eigen onderzoek naar de veranderende behoeften van werknemers en knelpunten met communicatietechnologie.

Ruimte

Plantronics koos Park 20|20 en werkte nauw samen met het architectenbureau William

McDonough + Partners, N30 en Gensler voor het ontwerpen van de kantoorruimten. Hierbij lag de focus op het verhogen van de productiviteit en het bevorderen van privacy, terwijl werknemers, partners en klanten tegelijk geïnspireerd en betrokken raken.

Naast de privéruimten zijn er ruimten om samen te werken. Akoestische technologie en zorgvuldig gekozen materialen en oppervlakten die geluid absorberen en afstoten, minimaliseren storende geluiden en zorgen ervoor dat medewerkers zo effectief mogelijk op elke plek in het gebouw kunnen werken. Elementen die op de natuur zijn gebaseerd, zijn de indoor watervallen en de ramen van de vloer tot het plafond, die voor de aanwezigheid van natuurlijk licht en geluid zorgen. Het gebouw en het gehele Park 20|20 zijn gebouwd volgens de cradle-to-cradlefilosofie. Dit betekent dat het gebouw (in principe) gedemonteerd kan worden.

In het gehele gebouw is aandacht besteed aan het behoud van natuurlijke middelen, van zonnepanelen tot de vloerbedekking, die gemaakt is van gerecyclede visnetten. De zonnecellen halen tenminste een kwart van de benodigde energie uit de zon en het watersysteem verzamelt, filtert, zuivert en hergebruikt grijs water.

Expo

Plantronics werkte met Gensler samen aan een exporuimte waar de innovaties van het bedrijf in actie te zien zijn. Zo toont een interactieve geluidstafel bijvoorbeeld de impact van geluid op het dagelijkse leven van mensen. En in de geluidskamer kunnen bezoekers leren hoe Plantronics de impact van geluidsniveaus analyseert voor het ontwerpen van headsets.

Plantronics heeft zijn jarenlange kennis en ervaring, evenals diverse onderzoeken, ingezet om enkele van de meest uitdagende communicatie- en geluidsproblemen op te lossen.

“Sinds 2012 besteden we nog meer tijd aan een slimmer werken benadering en creëerden een holistische strategie die mensen helpt om productiever, tevredener en meer betrokken te zijn”, aldus Joe Burton, president en chief executive officer van Plantronics tijdens zijn presentatie. Het ontwerp van dit kantoor gaat over het creëren van een omgeving waar onze medewerkers zich prettig voelen. Daarnaast is het een kans om onze visie voor de moderne werkplek te realiseren. Hij zei ook: “Dankzij ons thougt leadership in meerdere ontwerpdisciplines konden we een holistische en fascinerende ervaring creëren die overeenkomt met het algemene ontwerp van het gebouw.”

Technologie

Het gebouw maakt optimaal gebruik van Plantronics-technologie, van actief geluidsbeheer tot headsets waarmee medewerkers makkelijker en comfortabeler kunnen werken. De drie watervallen in het kantoor werken samen met het geluidsbeheersysteem om de akoestiek actief te beïnvloeden. Elementen die op de natuur zijn gebaseerd, zijn de indoor watervallen en de ramen van de vloer tot het plafond, die voor de aanwezigheid van natuurlijk licht en geluid zorgen. Het biophilic design bevordert verder niet alleen de privacy van werknemers, maar speelt ook in op de aangeboren verbondenheid van de mens met de natuur.

TELECOMMAGAZINE

19

BUSINESS CASE

Telefonade en Yes Telecom:

Maatwerkoplossingen als basis voor zakelijk succes 20

TELECOMMAGAZINE

BUSINESS CASE

Het in Kesteren gevestigde Telefonade mag zich met recht een specialist op het gebied van zakelijke telefonie noemen. Al ruim vijftien jaar lang profiteren klanten van gedegen marktkennis, onafhankelijk advies en persoonlijke aandacht. Hosted telefonie vormt een steeds belangrijker deel van de dienstverlening. De maatwerkmogelijkheden die Yes Telecom met Yes Mobiel Kantoor biedt, vormen een passend antwoord op deze groeiende behoefte. Telefonade-directeur Jan van Brenk vertelt meer over de samenwerking tussen zijn bedrijf en Yes Telecom.

Hosted telefonie maakt communicatie flexibeler Ook de hosted-telefonieoplossingen van Yes Telecom kunnen rekenen op grote interesse van de klanten van Telefonade. “Hosted telefonie is de toekomst”, stelt Jan. “Steeds meer klanten zien de voordelen van schaalbare cloudtelefonie. Denk hierbij aan het niet gebonden zijn aan een vaste werkplek. Ook het gemak van één vast nummer voor in- en uitbellen en de lagere belkosten dankzij spraak via internet zijn pluspunten. Yes Mobiel Kantoor biedt al deze voordelen. Toepassingen zoals Yes InTouch bieden daarnaast extra functionaliteiten door middel van chat, videobellen, desktop sharing en presence information. Hiermee hebben gebruikers de beschikking over een veelzijdige oplossing voor al hun communicatie.”

Samenwerking op basis van gedeelde waarden

De voordelen van hosted telefonie zijn zichtbaar in de regionale praktijk, zoals in de lokale boomkwekerijsector. “Voorheen gebruikten boomkwekers in deze sector een vast nummer, maar daarmee zijn ze buiten op het land niet bereikbaar”, legt Jan uit. “Door vast en mobiel te integreren wordt dit probleem opgelost. Zo kunnen zij hun bereikbaarheid en dienstverlening optimaliseren. Binnenkort organiseren we een lokale netwerkbijeenkomst om zoveel mogelijk mensen de voordelen van hosted telefonie te laten ervaren.”

“Wij ervaren de samenwerking met Yes Telecom als bijzonder prettig”, vertelt Jan. “Wij vinden dat een oplossing exact moet aansluiten bij de behoefte van de klant. Het kunnen leveren van maatwerk vinden we daarom belangrijk. Yes Telecom deelt die gedachte. Zij spelen goed in op de behoefte bij het mkb en ontwikkelen daar flexibele diensten voor. Dit stelt ons in staat onze klanten te voorzien van telefonieoplossingen die aansluiten bij de ontwikkelingen binnen hun organisatie.”

Overstappen snel geregeld

“Overstappen is erg eenvoudig geworden”, sluit Jan af. “Wij bieden hierin volledige ontzorging.

Zo controleren we bijvoorbeeld de snelheid van de internetverbindingen om de werking van Yes Mobiel Kantoor te garanderen. Doordat hosted telefonie in de cloud gehost wordt is, de installatie en overstap snel geregeld. Zo laten we onze klanten snel profiteren van de voordelen die hosted telefonie hun biedt.”

Verbeterde bereikbaarheid

Samenwerking voordelig voor de klant

Telefonade en Yes Telecom hebben persoonlijk contact en aandacht voor de klant hoog in het vaandel staan. De communicatie tussen de twee organisaties verloopt mede daarom erg soepel.

“Serviceaanvragen en technische issues worden door Yes zeer snel behandeld”, licht Jan toe.

“We schakelen met een vaste contactpersoon die ons en onze business ook écht kent. Met hetzelfde gemak sturen we een WhatsAppbericht naar de klantenservice waar heel snel op gereageerd wordt. De klantenservice vormt zo echt een verlengde van onze eigen backoffice.

Het is een mooi voorbeeld van de dienstverlening die Yes Telecom haar business partners biedt.”

“WIJ VINDEN DAT EEN OPLOSSING EXACT MOET AANSLUITEN BIJ DE BEHOEFTE VAN DE KLANT. YES TELECOM DEELT DIE GEDACHTE”

TELECOMMAGAZINE

21

TECHNOLOGIE

Wifi in publieke ruimtes vervangen door 4G Afgelopen maand is in London een bijzonder contract gesloten: de stad zal de wifi-hotspots vervangen door 4G-zenders in lantaarnpalen en verkeersborden. Ook op andere plekken wordt duidelijk dat 4G (en 5G straks) een betere gebruikerservaring bieden. In dit artikel kijkt Eildert van Dijken, principal consultant bij het onafhankelijke adviesbureau voor innovatie en communicatietechnologie Strict, naar de laatste ontwikkelingen voor dekking in gebouwen en publieke omgevingen. Maar eerst komt de huidige stand van zaken aan de orde.

HET VOELT ALSOF JE MAG BETALEN VOOR EEN FEEST, INCLUSIEF DE DRANK EN DE BAND, MAAR ZELF NIET WELKOM BENT

22

TELECOMMAGAZINE

Operators voelen zich verantwoordelijk voor de gebruikerservaring van hun mobiele gebruikers. Aangezien meer dan 75 procent van het gebruik van smartphones binnen is, wordt de gebruikservaring voor een belangrijk deel bepaald door dekking in gebouwen. Toch is indoordekking al jaren een lastig punt. Met de komst van 4G op lagere frequenties (zoals de 800MHz-band) is de situatie wel verbeterd, maar voor spraak (wat voor veel mensen via 3G gaat) blijft de situatie vaak slecht. In onze consultancywerkzaamheden komen we vaak gebouweigenaren tegen die veel moeite hebben om hun situatie te verbeteren. Operators zijn meestal bezig om de macrodekking goed te maken en is er maar beperkt aandacht voor problemen van individuele gebouwen. Alleen bij het afsluiten van een groot nieuw contract is het makkelijker om iets te verbeteren aan indoordekking. Zelfs als de gebouweigenaar bereid is om een uitgebreid antennenetwerk aan te leggen (tegen hoge kosten), dan nog is het moeilijk om de operators te bewegen

TECHNOLOGIE Tekst Eildert van Dijken

om zendapparatuur te leveren en aan te sluiten.

Ondanks dat de gebouweigenaar investeert in het netwerk van de operator, wordt daar op geen enkele wijze financieel voordeel uit gehaald.

Het voelt alsof je mag betalen voor een feest, inclusief de drank en de band, maar zelf niet welkom bent. Natuurlijk wordt mobiele connectiviteit steeds vaker geregeld met wifi, maar voor gesprekken met klanten is er geen echt alternatief. Ook in gebouwen waar veel verschillende mensen samenkomen (en waar is dat niet het geval), is dekking van één mobiele operator niet echt een oplossing.

Wifi als alternatief?

In veel publieke omgevingen wordt al langer wifi aangeboden, maar de kwaliteit daarvan is sterk wisselend. Wifi heeft nog steeds een paar intrinsieke problemen, zoals slecht beveiligde verbindingen en geen goede oplossing voor gebruikers die zich mobiel verplaatsen. Ook het aanloggen op allerlei publieke netwerken is voor gebruikers ongemakkelijk. Daarnaast blijft de werkelijke datasnelheid bijna altijd sterk achter op 4G-snelheden. Gebruikers met grote databundels (en dat worden er steeds meer, 5GB/maand is al een normale bundel), maken steeds minder gebruik van wifi-netwerken in publieke omgevingen. De keuze van de City of London om naast wifi over te stappen op 4G is daarom ook goed te begrijpen.

In Nederland lopen de operators niet echt warm voor ‘carrier-grade’ wifi. In het verleden heeft KPN een hotspotservice overgenomen, maar het is gebleken dat geld verdienen met wifi-diensten niet eenvoudig is. De uitrol van wifi-diensten in publieke omgevingen vergen daarnaast substantiële investeringen, soms boven het niveau van 4G-zenders. Het onderhoud van de wifi-netwerken is in vergelijking tot mobiele netwerken veel bewerkelijker en daarom voor operators minder interessant. De levensduur van 4G-zenders is normaal 10-15 jaar, substantieel langer dan wifi-zenders (ongeveer 5 jaar). Deze redenen samen zorgen ervoor dat Nederlandse operators niet veel interesse hebben in grote investeringen in wifi.

LTE op 3,5 5GHz

Vanwege de behoefte van ons als gebruikers, wordt er door verschillende partijen nagedacht over mogelijke oplossingen. Vorig jaar is ook geschreven over verschillende initiatieven om 4G Radio te gebruiken op de 5GHz-band. LTE-U en LTE-LAA zijn de eerste standaarden die nu op de markt komen. Bijvoorbeeld de nieuwe Samsung S8 modellen ondersteunen LTE-U en LTE-LAA. Dit jaar zullen nieuwe toestellen van andere fabri-

kanten deze functies waarschijnlijk ook ondersteunen. LTE op de 5GHz (wifi) band is daarmee werkelijkheid geworden. Dit biedt operators de mogelijkheid om in stedelijke gebieden, drukke stadscentra en publieke gebouwen extra capaciteit te bouwen. Het komt ook geen moment te vroeg, want operators lopen in het centrum van Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht op drukke momenten al tegen de grenzen van de huidige 4G-frequenties aan.

Multefire

Multefire is vorig jaar als nieuw initiatief gestart om 4G te gebruiken op de 5GHz-band zonder tussenkomst van een operator. Ondertussen is de eerste versie van de specificatie gereed en hebben nog meer bedrijven zich aangesloten bij deze samenwerking. De eerste producten volgens de Multefire-standaard worden in 2018 verwacht. Multefire geeft met name gebouweigenaren de mogelijkheid om zonder tussenkomst van een operator eigen 4G-dekking te bouwen.

Idealiter zal een aparte partij de installatie en beheer op zicht nemen, zodat de gebouweigenaar zich hierover geen zorgen hoeft te maken. Het is de verwachting dat installaties werkend worden opgeleverd in enkele weken in

Als oplossing voor op kantoor en voor thuis is wifi nog steeds een goede keuze, zeker als we kijken naar de smart home. Maar de veelheid aan wifi-netwerken waar smartphones aan verbinden, levert veel ongemak. Onze kinderen maken connectie op school, bij opa en oma, op elk winkelcentrum, snackbar, de dierentuin, bij alle vrienden en vriendinnen thuis: de lijst van verschillende netwerken waar verbinding mee wordt gezocht is enorm.

Carrier-Grade wifi

Carrier Grade wifi heeft in het buitenland de afgelopen paar jaar veel aandacht gekregen.

Eigenlijk wordt hiermee bedoeld: een wifi-netwerk dat voldoet aan de eisen van een mobiele operator (!). Naast een goede kwaliteit van het netwerk wordt het aanloggen op het netwerk via de simkaart van de operator geregeld. Hiermee kunnen belangrijke nadelen van een wifi-netwerk worden opgelost.

TELECOMMAGAZINE

23

Magenta Publishing: DĂŠ contentspecialist voor de branche Wist u dat Magenta naast vakbladen, websites en meetings ook steeds vaker actief is als contentprovider van leveranciers en vakhandels.

Wilt u uw (online) zichtbaarheid vergroten?

Een betere SEO? Wij leveren op regelmatige basis kwalitatieve content in de vorm van artikelen en berichten. En zorgen dat deze via uw en onze kanalen optimaal onder de aandacht van uw doelgroep komen.

www.magentapublishing.nl

TECHNOLOGIE REDACTIE plaats van vele maanden, wat een groot voordeel is. Met name in nieuwbouwtrajecten is een korte doorlooptijd erg belangrijk; de planning staat immers meestal onder druk. Het grote voordeel van Multefire is dat het onafhankelijk is van de operator. Neutral Host is de term die daarbij wordt gebruikt. Het grootste probleem voor de komende jaren is een snelle invoering van de standaard op alle nieuwe toestellen. Daarmee is het voor de korte termijn nog geen directe oplossing.

CBRS

Amerikaanse operators hebben in het afgelopen jaar samen met onder andere Google en Qualcomm testen uitgevoerd op de 3,5GHzband (CBRS). Tot nu toe was deze band deels licentievrij te gebruiken. Zij voorzien verschillende toepassingen van deze band, waaronder gebruik voor publieke omgevingen en voor indoorgebruik. Het nieuwe aan deze band is dat het gebruik gebaseerd wordt op toewijzing per gebouw en per zender. De toewijzing gebeurt geheel geautomatiseerd. Voor elke nieuwe zender wordt gekeken of het past in het radioplan, waardoor een heel efficiënt gebruik van de frequenties gerealiseerd kan worden.

Volgens de huidige planning zal deze band al in 2018 gebruikt kunnen worden voor 4G. Nokia, Spidercloud en Ruckus Wireless hebben al producten voor deze frequentieband gedemonstreerd. Smartphones worden ook binnenkort verwacht, maar ook hier zal grootschalig gebruik nog enkele jaren duren. In Nederland is de discussie ook al gestart om deze frequentieband toepasbaar te maken voor 4G.

IN NEDERLAND LOPEN DE OPERATORS NIET ECHT WARM VOOR ‘CARRIER-GRADE’ WIFI

Conclusie

De ontwikkelingen rondom dekking op drukke punten staan zeker niet stil. LTE/4G radio-verbindingen bieden meer robuustheid en meer mogelijkheden naar de toekomst. Niet alle ontwikkelingen worden door operators gestuurd, wat meer mogelijkheden zal geven aan gebouweigenaren. Neutral Host-partijen beginnen nu te ontstaan (zoals OpenCell in Engeland), waarbij ontwikkelingen zoals Multefire en de 3,5GHzband de komende jaren een grote impact zullen hebben. Er is nog steeds een rol voor wifi, maar voor smartphonegebruikers op drukke plaatsen en publieke omgevingen ligt de focus nu op 4G in plaats van wifi.

TELECOMMAGAZINE

25

TECHNOLOGIE

DJI: drones worden een verlengstuk van de mobiele telefoon DJI, voluit Dà-Jiāng Innovations Science and Technology Co., Ltd, is een mooi voorbeeld van de mogelijkheden die ontstaan als innovatie en productiecentra goed met elkaar samenwerken. DJI is zo’n 10 jaar geleden (in 2006) opgericht door Frank Wang en heeft zich sinds die tijd ontwikkeld tot marktleider op het gebied van civiele drones.

26

TELECOMMAGAZINE

TECHNOLOGIE Tekst Hans Steeman

Het personeelsbestand van DJI is gegroeid tot boven de 7.000 werknemers (waarvan 3.000 in R&D), en alle technologie (camera, radiocommunicatie, beeldstabilisatie etc.) is intern ontwikkeld.

Met een marktaandeel van 70 procent is het de drijvende kracht achter de innovatie van deze markt. De kracht van DJI is dat zowel de research als de productie in Shenzhen of zijn nabije omgeving plaatsvindt. Daardoor kunnen alle teams perfect met elkaar samenwerken en ontstaat er een zeer innovatie en slagkrachtige industrie, aldus Caroline Briggert, head of stakeholder relations.

DJI is een privaat bedrijf en in 2010, toen de laatste investeringsronde plaatsvond, gewaardeerd op 10 miljard dollar. De Amerikaanse venturecapitalist Sequoia was een belangrijke investeerder in deze investeringsronde. DJI gaat prat op 3.500 patenten en claimt eigenlijk geen concurrenten te hebben.

Snelle groei

Drones hebben de wind mee en de bedrijfstak groeit snel. Het enige obstakel in de groei is de lokale wetgeving. Caroline Biggert: “Zweden haalde onlangs oude wetgeving van stal om het gebruik van drones te verbieden. Inmiddels is het weer van de baan en is er meer vrijheid.” Het toont de weerbarstigheid van de wetgeving aan.

Alle relevante elementen van wetgeving zijn in de DJI Go-software verwerkt en geeft de dronebestuurder direct informatie over de mogelijkheid om op een bepaalde locatie drones te gebruiken.

Gebruiksbeperkingen zijn er rond specifieke gebieden zoals militaire locaties, bewoonde gebieden en vliegvelden. Alle drones worden affabriek beperkt tot een maximale vlieghoogte van 100 of 120 meter.

Drones en telecom

De nieuwe generatie drones is een verlengstuk van de mobiele telecommunicatie-industrie aan het worden. De drones worden gebruikt door consumenten en zakelijke gebruikers en vormen een extra oog voor de mobiele telefoon of tablet. Sportieve gebruikers kunnen hem als compagnon inzetten tijdens hun outdooractiviteiten; de drone herkent de persoon en volgt hem automatisch. Makelaars kunnen hem gebruiken om een object in kaart te brengen.

Landbouwers kunnen er hun velden mee inspecteren. Kortom, de drone is de flexibele camera geworden die op gepaste afstand de omgeving in kaart brengt.

Doorbraak

De nieuwste telg van DJI, de Mavic Pro, wordt de doorbraak naar de consumentenmarkt. De uiterst compacte en opvouwbare drone past zelfs in een broekzak of handtas en is altijd bij de hand te hebben. Een ingebouwde 4K-camera zorgt voor perfecte videoregistraties die direct gestreamed (4k/30 fps) kunnen worden. De maximale vliegtijd is een klein half uur met een snelheid van 65 km/uur. Hiermee krijgt de actieve gebruiker een nieuw toepassingsgebied voor zijn mobiele telefoon. Het scherm van de smartphone is de spil in de toepassing. Er zijn applicaties voor iOS en Android.

Zakelijke toepassingen, zoals het inspecteren van telecommunicatiemasten, hoogspanningsinstallaties, het onderzoeken van rampgebieden, natuurbeheer, brandbestrijding, support op de filmset en het beheer van steden is mogelijk met professionelere modellen zoals de Inspire. Ook voor de landbouw is er een specifiek model om bestrijdingsmiddelen te distribueren.

Besturen

Het besturen van de drones is zo geoptimaliseerd dat de apparaten automatisch objecten ontwijken en dus eigenlijk niet kunnen crashen.

In geval van storingen, uitputting van accu’s of het wegvallen van de radioverbinding (die een afstand van 7 kilometer kan overbruggen), komt het apparaat automatisch naar zijn startpunt terug. Caroline Biggert: “Alles is gedaan om hem crash proof te krijgen.” Bijzonder is het robuuste communicatieprotocol dat DJI voor de drones ontwikkeld heeft. Want hoewel een iPhone direct via wifi als remote gebruikt kan worden, gaat er niets boven de speciale remote control die het zogenaamde OcuSync transmissiesysteem gebruikt. Dit systeem gebruikt afhankelijk van de radiocondities 20, 10 of 1,4MHz aan spectrum en optimaliseert daarmee de verbinding. Via de 2,54GHz-band communiceert hij tot op 7 kilometer afstand betrouwbaar en met een lage latency met het vliegende object.

DJI laat zien dat de mobiele telecommunicatie weer nieuwe toepassingsgebieden krijgt en stimuleert de verdere verbetering van de efficiency door dure processen, zoals het inspecteren van masten of het bespuiten van velden met gewassen, een stuk eenvoudiger te maken.

Huawei, eveneens in Shenzhen gevestigd, noemde drones recentelijk een mogelijke richting om verder in te innoveren en de mobiele industrie via mobile broadband (MBB) een extra impuls te geven.

TELECOMMAGAZINE

27

TECHNOLOGIE

4.5G en 5G noodzakelijk voor groei mobiele data

Het Mobile World Congress brak ook dit jaar de records qua bezoekersaantallen, maar op het vlak van 5G was het minder spannend. Waar vorig jaar het vooral een wedstrijd was om te laten zien wie de hoogste 5G-snelheden door de lucht kon realiseren, ging het dit jaar vooral over doorontwikkeling en praktijktesten. Voor het grote publiek ging de beurs over het enorme ecosysteem rondom mobiel en het feit dat mobiel een basisbehoefte van ons leven is geworden. In dit artikel wordt vooral gekeken naar hoe we ook de komende jaren in de mobiele behoeften kunnen voorzien. Want op dit moment is het voor steeds meer operators duidelijk dat ook 4G geen oneindige capaciteit heeft; 4.5G en 5G zijn op korte termijn noodzakelijk om de groei van mobiele data aan te kunnen In dit artikel zullen we kijken naar alles wat de komende jaren wordt verwacht in de mobiele netwerken. Vervolgens wordt gekeken naar de status van de 5G-standaard. Daarna komen de ontwikkelingen rondom de 5G New Radio aan de orde. Tot slot wordt een overzicht gegeven van de belangrijkste 5G prototypes.

Grootste flop: vooraf kondigde ZTE aan dat het bedrijf een 5G-zender konden laten zien die 50Gbit/s aan zou kunnen – een absoluut wereldrecord. ZTE gaf tijdens zijn eigen persconferentie vooral aan dat ZTE een enorm innovatief bedrijf is. Er werd veel nadruk gelegd op de ontwikkeling van een prototype dat Gigabit LTE aan zou kunnen, op basis van de Qualcomm Snapdragon 835. Bij Sony was echter de lancering van de Xperia XZ Premium met deze chip, een toestel dat binnenkort te koop is en daadwerkelijk Gigabit LTE aankan. Bij ZTE draaide de marketing overuren, want hun Gigabit LTE prototype was de eerste stap op weg naar 5G. Veel websites kopten vervolgens ‘5G Prototype’, wat absoluut niet de lading dekte van het toestel bij ZTE. Ook was er nergens een echt 5G-product te bekennen, wat de teleurstelling alleen maar groter maakte.

Capaciteit & 4.5G

ZTE geen 5G

28

TELECOMMAGAZINE

Zoals is aangegeven is de groei van mobiele data nog lang niet ten einde. Maar de komende paar jaar is 5G nog niet beschikbaar. Operators hebben op drukke plaatsen in het netwerk extra capaciteit nodig. Op de beurs waren daarvoor verschillende oplossingen te zien. Een van de manieren is om meerdere antennes tegelijkertijd te gebruiken (MIMO – Multiple Input Multiple Output). De volgende stap is van 2x2 MIMO (wat we op dit moment gebruiken) naar 4x4 MIMO,

TECHNOLOGIE

wat ongeveer 50 procent snelheidstoename geeft. Ook wordt de codering complexer gemaakt (van 64-QAM naar 256-QAM), hetgeen ook ongeveer 25 procent extra snelheid geeft.

Door beide technieken samen wordt de snelheid aan de rand van de cel voor gebruikers ongeveer 100 procent verbeterd. Hiervoor moeten de radionetwerken worden aangepast (vooral door vier kabels naar elke antenne te installeren) maar zijn er ook nieuwe mobieltjes nodig (zogenaamde LTE Categorie 16). De Sony Xperia XZ Premium en Samsung S8 zijn de eerste Cat 16-toestellen.

Door meerdere banden tegelijk te gebruiken, kunnen deze toestellen maximaal 1Gbit/s downloadsnelheid halen, zodat ze als Gigabit LTE-toestellen bekend staan.

Huawei had samen met Vodafone een live demo van Massive MIMO, waarbij een actieve antenne met 64 elementen tegelijkertijd aan 16 gebruikers data verstuurde. Een normaal netwerk haalt op 1 antenne ongeveer 100 Mbit/s totaal, maar deze configuratie leverde continue 600 Mbit/s. Door de grote hoeveelheid antenne-elementen was het mogelijk om op iedere gebruiker een aparte bundel te richten.

5G-standaard

Men is op dit moment druk bezig met het ontwikkelen van de 5G-standaard. De ITU (de Internationale Telecommunicatie Unie) heeft drie belangrijke gebruikersgroepen gedefinieerd voor 5G: • •

• Een andere oplossing die volop in de belangstelling staat, is het gebruik van LTE technologie in de 5GHz (wifi) band. Er is vorig jaar hier al eerder over geschreven in Connexie, maar LTE-LAA en MulteFire komen binnenkort als product beschikbaar. Door het gebruik van extra frequenties neemt de capaciteit substantieel toe (voor een operator op drukke plekken met 50 - 100 procent). Mobiele toestellen moeten hiervoor ook worden aangepast, want de huidige generatie toestellen ondersteunt dit nog niet.

Door aanpassingen aan de radionetwerken en door nieuwe mobiele toestellen is de capaciteit van 4G-netwerken substantieel te verhogen, tot zelfs aan Gigabit LTE (oftewel 4.5G).

eMBB – enhanced Mobile BroadBand – oftewel de verwende smartphonegebruikers mMTC – massive Machine Type Communications – enorme toename aan Internet of Things (IoT) apparaten URLLC – Ultra-Reliable and Low-Latency Communications – gericht op virtual-realitybrillen met directe feedback en autonome auto’s die met elkaar communiceren

De ITU heeft op de vrijdag voor het Mobile World Congress bepaald waar de 5G-standaard onder andere aan moet voldoen: • • •

Piek datasnelheid 20Gbit/s downlink & 10Gbit/s uplink Latency 1 ms / 4 ms afhankelijk van gebruik 1 miljoen devices per km2

Het is de verwachting dat de 5G-standaard officieel tegen 2020 wordt vastgesteld. Toch wil

de industrie al eerder 5G-netwerken opleveren.

Een mobiel netwerk bestaat uit een radionetwerk voor de verbindingen en een core netwerk voor de intelligentie. Er is nu door een belangrijke groep voorgesteld om een soort pre-standaard 5G te lanceren op basis van 3GPP Release 15, waarbij de 5G-radioverbeteringen (NR – New Radio) worden gecombineerd met een 4G core netwerk. Eigenlijk een hybride oplossing, die daardoor al in 2019 gelanceerd zou kunnen worden. De belangrijkste reden om dit te doen is tijdig de groei van mobiele data te kunnen opvangen. De echte 5G-standaard (zowel 5G core als radio) wordt op basis van Release 16 van de specificatie pas vanaf 2020 verwacht.

Het werk van de standaardisatiecommissies komt zo onder nog meer druk te staan.

5G New Radio

5G New Radio (NR) is de belangrijkste verbetering ten opzichte van 4G. Een aantal van de wilde ideeën voor de radiotechnologie die de afgelopen jaren te zien waren (zoals zenden en ontvangen op dezelfde frequentie) is nu nergens meer te vinden. De standaardisatie van 5G NR vindt nu plaats, waarbij de ontwikkeling gebaseerd is op consensus tussen de verschillende partijen. Voor wilde ideeën is geen plaats meer; de netwerkleveranciers (zoals Huawei, Nokia, Ericsson en ZTE) zijn nu vooral bezig met de chipleveranciers (met name Qualcomm, Intel en MediaTek) om gezamenlijk te testen en de standaard verder vorm te geven. De focus op de beurs lag ook niet zozeer meer op het halen van de hoogste snelheid door de lucht, maar van een laboratoriumopstelling naar echte netwerkoplossingen. Dus niet alleen de fysieke verbinding, maar ook mobiliteit en besturing van het radionetwerk.

De extreme snelheidsverbeteringen van 5G worden vooral gehaald door extreem veel ruimte

TELECOMMAGAZINE

29

TECHNOLOGIE 5G Planning

te pakken in de radioband (van 20MHz bandbreedte naar 200MHz of meer) en door veel parallelle verbindingen middels MIMO. Even ter vergelijking: de grote Nederlandse operators hebben elk niet meer dan ongeveer 70MHz bandbreedte op alle banden samen. Voor 5G-snelheden is dit absoluut niet voldoende. Er is dus veel meer frequentieruimte noodzakelijk.

Op dit moment zijn de belangrijkste banden waarover gesproken wordt 3,5GHz, 4,5GHz, 26GHz, 28GHz en 39GHz. Het spectrum onder 6GHz is vooral gericht op Internet of Things (mMTC) en besturing en autonome auto’s (URLLC). Het spectrum boven 6GHz is vooral gericht op de extreem hoge datasnelheden (eMBB). Vanwege de korte golflengte van de radiogolven staat dit ook bekend als millimeter golflengte (afgekort als mmWave). Op dit moment is er wereldwijd veel verschil in de beschikbaarheid van de frequentiebanden; daar moet de komende jaren nog hard aan worden gewerkt.

Bij Intel is een 5G prototype al ingebouwd in de bestaande haaienvin van BMW’s. De systeemkast die hierbij hoort, kreeg een plek in de kofferbak. In samenwerking met SK Telecom en Ericsson werd getest met hogere snelheid (tot 170 km/h), beamforming en handovers.

Bij Ericsson stonden meerdere 5G demo’s. De meest bijzondere was het besturen van een elektrische auto, die ongeveer 70 kikometer verderop op een circuit rond reed. Door middel van meerdere 4K-schermen en force feedback met behulp van extreem korte vertraging, gaf het de bestuurder echt een gevoel van in de bewuste auto te rijden. Deze demo werd samen met Telefónica gegeven; zowel bij Ericsson als bij Telefónica was met een auto te rijden. Wel werd er door de techneuten bewaakt dat de auto’s niet te hard gingen of met elkaar gingen botsen – dit was duidelijk geen demo van autonoom rijden.

Een andere bijzonder prototype was een 5G basestation, waarbij zend en ontvangst waren verwisseld zodat het werkt als een mobiel apparaat. Doordat de apparatuur van wielen was voorzien, was dit (letterlijk) een mobiel apparaat.

Bij Qualcomm is getest met een ontvanger in de vorm van een smartphone, waarbij een dikke kabel werd gebruikt om te verbinden met de systeemkast. Zowel binnen als buiten werd getest op 28GHz. Hoe hoger de frequentie, hoe moeilijker het is om afstand te overbruggen en door

Natuurlijk stonden deze prototypes nog heel ver van de daadwerkelijke 5G devices vandaan. Het is de verwachting dat de eerste echte 5G devices nog niet de maximale 5G-snelheden aankunnen en ook nog relatief groot zullen zijn, maar de ontwikkeling zal door blijven gaan.

5G prototypes

Wat bij 3G en 4G gebeurde, is ook bij 5G het geval: om de enorme toename van datasnelheid mogelijk te maken, moeten de devices waarschijnlijk meer dan een factor 10 meer rekenkracht hebben. Op dit moment hebben de 5G-prototypes een behoorlijke omvang, minimaal een grote desktop pc-kast. Een paar aansprekende voorbeelden worden hier besproken.

30

TELECOMMAGAZINE

muren te zenden. Toch werd buiten ongeveer 500 meter als goedwerkende afstand gehaald. Binnen was het bereik van 5G stabiel, zelfs door enkele (Amerikaanse) kantoormuren.

TECHNOLOGIE

Wanneer komt 5G?

Het Mobile World Congress stond voor een groot deel in het teken van 5G. Toch zal het nog een aantal jaren duren voordat 5G-devices in de winkel te koop zijn. Het is de ambitie om op het WK van 2018 door middel van 5G virtual reality vanaf het speelveld te delen. Ook op de Olympische Winterspelen 2018 in Zuid Korea wil men gebruik gaan maken van 5G. En op de Olympische Spelen in Japan in 2020 zal 5G ook weer een hot item worden. Net zoiets als het WK in het verleden zorgde voor grote interesse in breedbeeldtelevisies, zo worden de grote sportevenementen gebruikt om 5G te promoten.

TELECOMMAGAZINE

31

MARKTONDERZOEK

BlackBerry vrijwel verdwenen op de Nederlandse zakelijke markt Van alle zakelijke smartphones die Computer Profile in de afgelopen zes maanden aantrof bij Nederlandse bedrijfsvestigingen met 50 of meer werknemers is circa 43 procent een Apple iPhone. Daarmee blijft het vooralsnog de meest voorkomende smartphone binnen deze doelgroep. Samsung neemt ruim een derde deel van alle zakelijke smartphones in beslag. BlackBerry is zo goed als verdwenen op de Nederlandse zakelijke markt, maar wellicht dat het nieuwe model de KEYone, met fysiek toetsenbord, hier verschil in gaat maken.

Daarnaast is het interessant om de positie van Huawei in de gaten te blijven houden. In de consumentenmarkt heeft Huawei ook in het westen in relatief korte tijd een aanzienlijk aandeel weten te veroveren. Wellicht dat de Huawei P10 Plus (de grotere broer van de P10) de groei zal blijven stuwen. Of ze dit ook gaat lukken op de zakelijke markt zal nog moeten blijken. Vooralsnog ligt het Huawei aandeel in de zakelijke markt (vanaf 50 werknemers) nog net boven de 1 procent, zo blijkt uit analyse van ruim 1.700 interviews over mobiele telefonie die de afgelopen zes maanden zijn gevoerd met Nederlandse bedrijfsvestigingen binnen de genoemde doelgroep.

Waar de diversiteit aan fabrikanten in de consumentenmarkt wat groter is zijn in de zakelijke MKB+ markt maar een paar spelers actief met een serieus aandeel. Waar voor de consumentenmarkt vaak wordt geroepen dat Samsung marktleider is, blijkt dat in de Nederlandse zakelijke markt juist Apple de marktleider is. HTC lijkt hierbij langzaam af te haken en ziet het aandeel verder dalen naar slechts 1 procent. Â

32

TELECOMMAGAZINE

iOS meest gebruikte mobiele platform Vorig jaar zagen we dat het aandeel van Android-toestellen voor het eerste hoger lag dan iOS, Windows Phone en Blackberry OS. Nu zien we dat iOS toch weer op nummer 1 staat. Vanaf 2011/2012 is het met het gebruik van Android in de zakelijke markt snel gegaan. Een van de voordelen die Android geniet is dat het door fabrikanten zowel wordt gebruikt in high-end smartphones die de competitie aangaan met de iPhone op basis van de specificaties als in budget smartphones die op prijs kunnen concurreren.

Voor Microsoft Phone toestellen zien we na enkele perioden van stijging in het gebruik nu weer een daling. Pas eind 2013 werd de overname door Microsoft van de Nokia smartphone tak aangekondigd, pas eind 2014 werd aangekondigd dat de smartphones ook onder eigen (Microsoft) naam op de markt zouden verschijnen. Eind 2016 werd duidelijk dat de naam Nokia ook weer terugkomt op smartphones. HMD, een Fins bedrijf, kocht eerder al de feature-phone tak van Microsoft en heeft nu ook de rechten verkregen om smartphones onder de Nokia-naam uit te mogen brengen. In de loop van 2017 worden de eerste Nokia Android smartphones van HMD op de mark verwacht.

De verdeling van de zakelijke mobiele telefoons bij bedrijfsvestigingen met 50 of meer vergeleken verschilt als je kijkt naar het type bedrijf en de omvang van een bedrijf. Waar bij multinationals meer dan de helft met een Samsung smartphone rondloopt, zien we bij de national enterprises (250 tot 2500 medewerkers binnen Nederland) nog geen kwart rondlopen met een Samsung. In dit segment zien we wel gemiddeld meer Nokia smartphones terugkomen. BlackBerry OS (het door RIM ontwikkelde besturingssysteem) en het Symbian OS lijkt zo goed als verdwenen.

MARKTONDERZOEK

TELECOMMAGAZINE

33

REDACTIE COLUMN

HAPPY ROAMING

Evert Jan Westera (info@contera.nl) werkt als zelfstandig consultant voor Contera Advies.

Sinds 1985 is hij actief in de telecombranche en dertien jaar lang was hij als telecom- en informatiespecialist verbonden aan de Tweede Kamer der Staten-Generaal.

Fotografie Susanne

Een van de eerste discussies die ik me kan herinneren was in 1999 tijdens een bijeenkomst voorafgaand aan de EU-aanbesteding OT 2000 (Overheidstelefonie 2000).

In die tijd werkte ik nog bij de Tweede Kamer der StatenGeneraal. De discussie tussen enkele vertegenwoordigers van telecomproviders en van verschillende overheidsinstanties ging over de hoge kosten voor roaming en de nadrukkelijke wens voor national roaming. Een van de leveranciers meldde stellig dat roamingkosten onvermijdelijk waren en zouden blijven. Anderen knikten met instemming.

Sindsdien zijn er tijdens verschillende gelegenheden dergelijke gesprekken en discussies opgelaaid. Natuurlijk is het al verschillende jaren mogelijk om je roamingkosten voor verschillende landen af te kopen in de vorm van een internationaal abonnement. Maar de kosten van een dergelijk abonnement liggen toch nog altijd beduidend hoger dan een gewoon nationaal abonnement. Hoewel de kosten de afgelopen jaren wel zijn gedaald.

Middelberg

Het heeft meer dan zeventien jaar geduurd voordat er nu eindelijk een EU-besluit is aangenomen en wordt doorgevoerd, want op 15 juni van dit jaar worden de roamingkosten eindelijk afgeschaft. Velen van ons ontvingen hierover de verplichtte brief van de providers met deze mededeling.

En dus is het eindelijk mogelijk om ook in het buitenland, binnen de EU in elk geval, gebruik te kunnen maken van je bestaande bundels.

Toch zitten er nog wat addertjes onder het gras want het betekent niet dat alles nu zonder extra roamingkosten is.

Leveranciers zijn natuurlijk bang dat abonnees goedkopere buitenlandse abonnementen aanschaffen en deze in eigen land gaan gebruiken. Overigens een prachtig alternatief voor national roaming.

Dus wordt bij verschillende providers een ‘fair use’-beleid gehanteerd. Dat wil zeggen dat er zonder roamingkosten een beperkte hoeveelheid data verbruikt mag worden. Ga je er overheen dan kunnen extra kosten alsnog in rekening gebracht worden. Want de tarieven binnen Europa zijn per land nog altijd verschillend. Providers mogen elkaar nog steeds kosten in rekening brengen. In 2017 is dat nog 7,70 euro per 10GB. De komende jaren moet dat bedrag worden verlaagd zodat deze kosten in 2022 nog maar 2,50 euro zijn.

Natuurlijk ben ik heel gelukkig met deze EU-wetswijziging.

Het zal ervoor zorgen dat de rekeningen, vooral gedurende de zomermaanden, een stuk lager zullen uitvallen. Maar tegelijk is het goed om te weten dat er in bepaalde gevallen

34

TELECOMMAGAZINE

dus alsnog kosten gemaakt kunnen worden. Bellen naar het buitenland bijvoorbeeld zal in de meeste gevallen min of meer onveranderd blijven. En ongestoord video streamen op de camping in het buitenland kan dus alsnog voor extra kosten zorgen, al zal de rekening niet meer zo hoog zijn als voorheen.

Het is dus zinvol om de contracten er nog eens op na te lezen en de huidige providers goed uit te vragen over welke kosten wanneer alsnog in rekening gebracht zullen worden.

Let vooral ook op de landen die wel in Europa liggen maar geen lid zijn van de EU. Denk aan Noorwegen, Zwitserland, IJsland en binnenkort ook Groot-Brittannië.

Hoewel deze nieuwe wet natuurlijk van harte wordt toegejuicht, zitten er dus ook nog wat haken en ogen aan waar je rekening mee moet houden. Onverwacht hoge kosten zijn dus nog altijd mogelijk. Aan de andere kant zullen vele gebruikers dankbaar gebruikmaken van deze nieuwe wetgeving.

17 jaar na de bij mij eerst bekende discussie, is het eindelijk gelukt. Ik durf eigenlijk niet goed uit te rekenen hoeveel deze wachttijd heeft gekost aan roaming, maar dat het een aanzienlijk bedrag is, staat vast. Het is nu zaak om ook het tweede discussiepunt aanhangig te maken: national roaming. Geen enkele leverancier beschikt over een 100 procent dekkend netwerk. En hoewel de dekking in Nederland over het algemeen goed tot zeer goed is, blijven er gaten over en is de dekking op vele plaatsen gewoonweg onvoldoende of zelfs afwezig. De mogelijkheid om het netwerk van een andere leverancier te kunnen gebruiken op plekken waar de eigen leverancier geen dekking heeft, is nog altijd geen standaard beschikbaar product. Er blijft dus werk aan de winkel, ook de komende jaren.

Maar terwijl deze discussie hopelijk verder gevoerd zal worden, wens ik alle lezers ‘Happy Roaming’.

Gear Up Your PBX Verlaag je Kosten, Verhoog je Winst

3CX Phone System Stap over op 3CX - een open standaard software PBX met vereenvoudigd beheer en geavanceerde Communicatie opties.

• Software gebaseerd: Eenvoudig te installeren en beheren • Betaalbaar in aanschaf en uitbreiding • Virtueel of in de cloud (Windows/Linux) • Halveer je telefoonrekening met SIP Trunks & VoIP • Verhoog de mobiliteit met Mobile Clients • Geïntegreerd Video Conferencing gebaseerd op WebRTC

WWW.3CX.NL

+31 (85) 273 364 5

bereikbaar zijn zoals jij wilt Met de communicatie-oplossingen van vandaag de dag is iedereen fulltime bereikbaar.

Maar ben je ook fulltime beschikbaar? Je hebt een strakke deadline. Je zit in een meeting.

Je ligt ziek op bed. Of je doet leukere dingen. Je wilt écht niet altijd bereikbaar zijn.

En dan komt een goede telefonie-oplossing om de hoek zetten! Bij Speakup hebben we precies wat jij zoekt. Onze techniek ondersteunt jouw ‘nu even niet’ momenten, zodat jij altijd en overal bereikbaar bent zoals jij wilt.

www.speakup.nl