Telecommagazine 03/2019 by Magenta Communicatie

34E JAARGANG // WINTER- 2019

TELECOMMAGAZINE onafhankelijk vakblad over telecommunicatie en netwerken

Dit gaat 5G voor de ontwikkeling van IoT betekenen eSim: meer flexibiliteit, minder loyaliteit IPv6 komt ons redden Volte versus VoIP www.telecommagazine.nl

TGG

Klaar voor de toekomst ontzorgen • samenwerking • versterking • service

Diensten zoals Telecom Expense Management (TEM) en inkoopvoordeel rondom hardware, software, beheerfuncties en RFP-adviezen. Dát is wat Telegrootgebruik B.V. (TGG) biedt. Dat doet zij als serviceorganisatie voor de leden van BTG.

www.telegrootgebruik.nl

Maar we gaan verder. We groeien sterk in onze regiefunctie binnen het ICT-Telecom-ecosysteem. We bieden en ontwikkelen nieuwe producten en diensten, op maat en afgestemd op de vraag van de markt. Vraag gerust wat we voor ú kunnen betekenen!

TGG

VOORWOORD

Colofon Telecommagazine is een uitgave van www.magentacommunicatie.nl

Maatpak of colbert Kerkenbos 1015L, 6546 BB Nijmegen Telefoon +31 (0)24 34 54 150 telecommagazine.nl

Wij hielden de afgelopen weken met ons Telecomplatform voor het partnerkanaal TBM een tweetal bijeenkomst met leveranciers. De eerste bijeenkomst was voor aanbieders

HOOFDREDACTEUR Joost Heessels

van Voice over IP-oplossingen en de tweede voor leveranciers van meer traditionele

REDACTIE & MEDEWERKERS Eldert van Dijken, Martijn Kregting, Daniëlle Vogels, Antal Giesbers, Marcel Ederveen, Gijs Ettes, Emiel te Walvaart, Evert Jan Westera

Om met de eerste te beginnen: we hebben het dan over een markt die pas tien jaar

SALES & MARKETING Simone Brands, (024) 3454150,

PBX- en UCaaS-diensten. geleden gestart is toen het mogelijk werd om spraakdiensten over internet/IP aan te bieden, steeds meer in een hosted-cloudomgeving. Een dienst die de afgelopen tien jaar tot wasdom is gekomen en waar nog geen eind aan de groei zichtbaar is. Aan tafel een groep succesvolle ondernemers van snelgroeiende bedrijven die, zo leek

simone@magentacommunicatie.nl

het althans, allemaal met elkaar of een andere partij , en met een zak met geld in de

VORMGEVING Wendy van Cuijk Wendy@magentacommunicatie.nl

hand,in gesprek waren om elkaar over te nemen of overgenomen te worden. Er viel nog

DRUK Vellendrukkerij BDU Barneveld

onale spelers met een rijke historie. In het verleden zeer succesvol geweest met pbx’en

ABONNEMENTEN & ADRESWIJZIGINGEN abonnement@magentacommunicatie.nl Een abonnement wordt automatisch verlengd, mits 2 maanden voor de vervaldatum via mail of post opgezegd.

door de snelle veranderingen in de markt, de opkomst van volledig digitale alterna-

ADMINISTRATIE Silvia Wijers administratie@magentacommunicatie.nl

maar directeuren van grote internationale companies. En, heel opvallend, allemaal in

ALGEMENE INFORMATIE info@magentacommunicatie.nl Onze algemene leverings- en betalingsvoorwaarden zijn gedeponeerd bij de KvK in Arnhem onder nummer 09109239. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en openbaar gemaakt door middel van druk, internet, fotokopie, microfilm of welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. De uitgever kan niet aansprakelijk worden gesteld voor persoonlijke of materiële schade veroorzaakt door onjuistheden in deze uitgave.

iets op: alle heren waren casual business gekleed, in colbertje en spijkerbroek. Een week later schoven de partijen uit de oude telecom-economie aan. Grote, internatien andere traditionele telecomdiensten en –producten. Maar wel gebutst en gedeukt tieven en goedkope over the top oplossingen voor communicatie. Inmiddels waren de meesten van hen wel weer op adem, of terug aan het komen met oplossingen als digitale communicatie- en collaboratie-platformen. In deze groep geen ondernemers, pak. Het is leuk om als toeschouwer, wat toch onze rol is, naar een industrie te kijken en de verschillen te zien. De verschillen in visie, in positie én in uitstraling dus. De communicatietycoons uit de vorige eeuw hebben het nog altijd niet makkelijk, zoveel is duidelijk. Maar wie de uiteindelijke winnaars zijn in het snelveranderende digitale werkveld van communicatie, dat is nog lang geen uitgemaakte zaak.

Joost Heessels

TELECOMMAGAZINE

Magenta Communicatie

DĂŠ contentspecialist voor uw branche

Wist u dat Magenta naast vakbladen, websites en meetings ook steeds vaker actief is als contentprovider van leveranciers en vakhandels. Wilt u uw (online) zichtbaarheid vergroten? Een betere SEO? Wij leveren op regelmatige basis kwalitatieve content in de vorm van artikelen en berichten. En zorgen dat deze via uw en onze kanalen optimaal onder de aandacht van uw doelgroep komen.

www.magentacommunicatie.nl

INHOUD

Voorwoord

Volte vs VoIP

Nieuws

TGG en BTG

Fun meets function

Hoe kwetsbaar ben je voor storingen?

eSim: Meer flexibiliteit, minder loyaliteit

Wesedoo

5G en IoT

Nederland streeft naar circulair

Column Evert-Jan Westra

TUV keurmerk voor Filex

IPv6 komt ons redden

24 TELECOMMAGAZINE

NIEUWS

Een op drie Nederlanders is smartphone-moe Vergelijkingssite Overstappen.nl onderzocht hoe Nederland verknocht is aan hun telefoon en of dit tot irritaties leidt. 38,5 Procent van de Nederlanders ziet het liefst een wereld zonder smartphones en continu bereikbaar zijn. Daarentegen zijn er ook veel mensen die de dagelijkse stroom aan informatie en communicatie niet meer willen missen. Bijna de helft van de vrouwen (46,5 procent) en een derde (33,1 procent) van de mannen zegt niet zonder hun smartphone te kunnen. Millennials vormen de groep die het meest verknocht is aan de afbreuk oplossen

smartphone: meer dan de helft (51,8 procent) zegt absoluut niet zonder hun smartphone te kunnen. Bijna negentig procent van de Nederlanders ergert zich als een ander op de telefoon kijkt tijdens een gesprek. Tijdens etentjes met vrienden blijft de telefoon ook lang niet altijd in de tas: een op de vijf Nederlanders geeft toe zijn smartphone dan regelmatig te checken. Motto, DSD en OZMO verder als Destiny.

Canalys: Europese smartphonemarkt groeit met 8% Europa is in het derde kwartaal de snelst groeiende regio op de wereldwijde smartphonemarkt, met een jaarlijkse stijging van 8% in het aantal verscheepte units. Europa presteert hiermee beter dan Azië-Pacific, dat met 6% is gegroeid. Dit blijkt uit cijfers van onderzoeksbureau Canalys. Q3 2019 is het bestpresterende derde kwartaal in de geschiedenis van de Europese markt. Dit is vooral toe te schrijven aan Samsung, dat opnieuw sterke prestaties laat zien in de regio. Samsung verscheepte 18,7 miljoen smartphones in het derde kwartaal, een stijging van 26% op jaarbasis.

Huawei behoudt de tweede plaats met 11,6 miljoen eenheden, wat een sterk herstel illustreert na de 8,5 miljoen eenheden die het bedrijf in het tweede kwartaal verscheepte. Het resultaat is echter nog steeds lager dan in het eerste kwartaal en ongeveer gelijk aan dat van het derde kwartaal van 2018. Xiaomi groeide in het derde kwartaal met 73% in Europa, wat te danken is aan een agressieve marktuitbreiding en een sterke volumeproductenportefeuille. Xiaomi heeft hierdoor de vierde plaats in de markt in handen, na Apple.

met het opbouwen van capaciteiten en een plan voor Europa. Xiaomi is een voorbeeld en versnelt zijn markttoetredings- en kanaalontwikkelingen met operatoren en open kanalen. In navolging van andere Chinese merken zoals Oppo, Oneplus, Realme en Vivo gaan naar verwachting ook andere Chinese merken meer investeren in merkbekendheid en lokale verkoopkracht. Gezien deze nieuwkomers op de markt verwacht Canalys dat 2020 voor de Europese markten een zeer dynamisch jaar wordt.

‘2020 wordt een zeer dynamisch jaar’ Andere Chinese partijen zijn echter snel bezig

Panasonic introduceert eerste IP PBX Panasonic Business heeft onder het oog van een aantal van haar communication partners in Eye Filmmuseum te Amsterdam de nieuwe Panasonic NSV300 geïntroduceerd, de eerste softwarematige PBX-suite onder de vlag van Panasonic. De suite draait in eerste instantie op VM ware- en HyperV-platformen, waarbij de klant en aanbieder 100% controle houden. De verwachting is dat later in 2020 het platform ook via Google Cloud Services en Azure worden aangeboden. Vooralsnog blijven de bestaande HW-modellen naar de SW PBX

TELECOMMAGAZINE

-oplossing bestaan. Uiteraard zal op termijn HW worden gemigreerd naar SW. De belangrijkste functies van de NSV300 zetten we vast voor u op een rij: • Oproepen onmiddellijk ontvangen en tijdens een gesprek mobiel blijven, dankzij het geintegreerde draadloze systeem • Extern systeemonderhoud kan via een veilige verbinding worden uitgevoerd • UC Pro-integratie verbindt diverse apparaten, zoals bureautelefoons en mobiele telefoons • Compatibel met bekabelde IP-telefoons,

•

draadloze terminals en mobiele softphones Automatische opnames en gegevensback-up voor extra beveiliging.

NIEUWS

Motto, DSD en OZMO verder onder de naam Destiny Motto Communications, DSD Business Internet en OZMO cloud communications gaan per 1 januari 2020 verder onder de naam Destiny. De bedrijven zijn onlangs onderdeel van de Belgisch-Nederlandse cloudtelecomleverancier geworden. Deze integratie maakt deel uit van Destiny’s ambitie om – als challenger – een top 3 zakelijke provider in Nederland te worden. Destiny is onder leiding van CEO Daan De Wever met een omzet van 65 miljoen euro in 2019 het snelstgroeiende B2B cloud- en telecombedrijf van België. In Nederland heeft het de ambitie om op korte termijn als challenger in

de markt een volwaardig alternatief te worden voor RoutIT/KPN. “Met de integratie van de drie bedrijven en de naamsverandering is Destiny helemaal klaar om als één bedrijf een totaaloplossing voor veilige cloudcommunicatie aan te bieden aan de Nederlandse markt, inclusief connectiviteit, security, mobile en VoIP”, zegt CEO Daan De Wever van Destiny. “Voor onze klanten en partners verandert er niets, behalve dat we voortaan onder één merknaam naar buiten treden, wat efficiënter en duidelijker is voor iedereen. De vertrouwde, klantgerichte dienstverlening die ze van DSD, Motto en OZMO gewend zijn, blijft gegarandeerd.” “We kijken nog uit naar mogelijke nieuwe

overnames op de Nederlandse markt om onze positie verder te versterken”, vervolgt Daan De Wever. Destiny zal zich in Nederland vestigen in Heerlen (in het voormalig Motto-kantoor) en in Sint-Oedenrode (OZMO). DSD zal worden geïntegreerd in Sint-Oedenrode.

Markt voor private LTE in stroomversnelling De marktontwikkeling van Private LTE (pLTE) is in Nederland in een stroomversnelling geraakt Dit is mede te danken aan de CBRS-band in de Verenigde Staten, die sinds juni 2019 klaar is voor commercieel gebruik, stelt netwerk specialist Alcadis. CBRS staat voor Citizens Broadband Radio Service. Fabrikanten van hard- en software (zoals Commscope/Ruckus Networks en Nokia) en Service Providers (zoals Comcast, T-Mobile en Verizon) hebben zich verenigd in de CBRS Alliance. Hiermee willen de fabrikanten en Service Providers het samen mogelijk maken voor commerciële partijen om LTE/4G-netwerken uit te rollen en te beheren, zonder

eigenaar te hoeven zijn van een licentie voor spectrum in deze band. Binnen een maand na lancering zijn de eerste succesverhalen in de Verenigde Staten al gerealiseerd.

Kansen voor Nederland

In diverse Europese landen is dezelfde band als die voor CBRS wordt gebruikt (band 42 - 43) ook voor Private LTE-netwerken. In Nederland zijn er mogelijkheden voor bedrijven om per locatie een licentie te verkrijgen voor een stuk spectrum in band 43. Omdat dit overeenkomt met (een deel van) de CBRS-band wordt het dus mogelijk om tegen lage kosten een eigen Private LTE-netwerk te bouwen en te beheren. Er is al een ecosysteem van telefoons, tablets

en mobiele routers die ook op band 43 werken, en dat zal snel worden uitgebreid nu CBRS commercieel wordt toegepast. Omdat in Nederland licenties worden uitgegeven voor band 43, is er garantie op een storingsvrij spectrum. Dat is uitermate belangrijk als het aankomt op bedrijfskritische mobiele spraak- en datanetwerken.

Cisco biedt één platform voor collaboration-oplossingen Cisco komt met diverse innovaties binnen zijn collaboration-portfolio: en dan geen harde return. Deze zin vetmaken Single Platform Advantage en één gecombineerde modulaire app. Single Platform Advantage betekent dat alle functies (bellen, messaging, vergaderen, wireless delen met devices en contact center) geïntegreerd vanaf één enkel platform worden

geleverd. Dit biedt gebruikers constant dezelfde bekende en consistente ervaring, ongeacht of zij op een

• • •

mobiel, desktop of een ander device werken. Er is nu één app voor bellen, vergaderen en messaging. Deze app is modulair opgebouwd en kan daardoor geconfigureerd worden naar de specifieke behoeften of de manier van werken. En verder nieuw:

• • •

Cisco Webex Edge for Calling oplossingen Cisco Unified Communication Manager Cloud Devices die gebruik maken van AI en whiteboarding Desk Pro: een ‘instant office’ met een 27 inch 4 scherm Room Panorama Nieuwe Bluetooth headset

TELECOMMAGAZINE

Connectivity

Mission Critical

Cyber Security

Aanbestedingen

Wat biedt BTG: • Events, bijeenkomsten, strategische tafels en netwerken • Leden & Partners • Samenwerking & belangenbehartiging • Kennisinstituut & Sourcing • Added value & producten en diensten, uitrol via TGG

Kennisinstituut

Indoordekking

Internet of Things

Innovatie

BTG verbindt organisaties in hun gezamenlijke belangen op het gebied van ICT en Telecommunicatie. Binnen BTG bundelen overheidsorganisaties, commerciële bedrijven, kennisorganisaties, leveranciers van telecomdiensten en providers hun wensen, kennis en expertise. BTG is bruggenbouwer in het digitale domein. Hiervoor organiseren we een structurele lobby tussen overheid, leveranciers en leden. Ook bieden we onze leden een netwerk voor ontmoeting en kennisdeling. BTG signaleert trends en vertaalt deze in strategie, duiding en activiteiten. Daarnaast realiseren we ledenvoordeel door de bundeling van vraag en de daarop gebaseerde dienstverlening binnen de BTG-serviceorganisatie TGG.

Heidestein 7 – 3971 ND Driebergen – officemanager@btg.org – Telefoon: 0348 495045 – www.btg.org

FUN MEETS FUNCTION

Nooit meer kruimels op je bureau Snel even de lunch achter je bureau naar binnenw erken, is natuurlijk niet goed. Om aan het einde van de dag goed (en genoeg!) werk af te leveren, heb je juist af en toe een pauze nodig. Maar als kantoorklerk ontkom je er bijna niet aan dat er zo nu en dan toch wat gegeten wordt. Zo’n oer-Hollandse bruine boterham met kaas of een lekker knapperig koekje. Hoe goed of slecht het ook is: over de kruimels hoef je je geen zorgen te maken dankzij deze mini stofzuiger Henry :) Voor de mannen is er Henry the Hoover. Makkelijk te legen door het dekseltje eraf te draaien, werkt op drie AA-batterijen. Ook fijn voor de schoonmaker!

Best cool: opvouwbare kartonnen speaker Oké: de duurzaamheid van deze kartonnen luidspreker steekt wat schraal af bij zonnepanelen of elektrisch rijden, maar tóch. Voor wie een statement wil maken én van goed geluid houdt, is dit een aanrader. Vouw de Sound Box open, schuif je telefoon erin en je zult verstelt staan van het mooie geluid. Stopcontact of batterijen zijn niet nodig. Aan de achterkant is wel ruimte gemaakt voor een kabel, zodat je de telefoon kunt opladen terwijl die in de Sound Box staat. De kartonnen speaker is opvouwbaar en dus ook gemakkelijk mee te nemen. Verkrijgbaar in verschillende beige- en bruintinten. Best cool toch? bron: ditverzinjeniet.nl

bron: ditverzinjeniet.nl

Hèhè: Spotify eindelijk ook via Siri te besturen Dankzij iOS 13 is Spotify nu ook te besturen via Siri. Google Assistent kan het al veel langer, maar Apple had het nog niet voor elkaar. Nu dus wel. De bèta-versie van Spotify en de iOS 13.1-update samen, zorgen dat de stemassistent van Apple en de muziekstreamdienst met elkaar kunnen communiceren. Dat kan alleen op een iPhone, want Apple Watch heeft op dit moment nog geen eigen Spotify-app. Intussen werkt Spotify er ook aan om zijn dienst nog persoonlijker te maken, zodat, wanneer je de weekend-vibes-playlist opent, er andere nummers instaan dan bij een andere Spotify-gebruiker. Maar nu weer aan ’t werk. Siri, speel focus-muziek! bron: dutchcowboys.nl

TELECOMMAGAZINE

E-SIM

eSIM: meer flexibiliteit, minder loyaliteit De originele SIM-kaart was zo groot als een creditcard. Met de mini- en nano-SIM is die afmeting al flink geslonken. Nu komt er een volgende stap: de eSIM. Deze virtuele SIM-kaart is gereduceerd tot een stukje software dat in het secure-element (eUICC) in het hart van het mobiele apparaat gebruikt gaat worden. De gebruiker haalt de eSIM op bij een server én kan hem daar (tijdelijk) weer terugzetten als hij bijvoorbeeld van toestel wisselt. De introductie van de eSIM is veel meer dan een volgende stap in het verkleinen van de SIM: het verandert permanent de manier waarop mobiele operators de relatie met hun klant onderhouden. Van oudsher is de SIM-kaart het fysieke stukje hardware dat de relatie tussen mobiel netwerk en klant bevestigt. Al meer dan 25 jaar wordt het afsluiten van een abonnement afgerond met de uitgifte van de bijbehorende fysieke SIM-kaart. Zodra deze kaart in het mobiele apparaat wordt geplaatst, is het apparaat gekoppeld aan een mobiel netwerk en kunnen de diensten gebruikt worden. De SIM-kaart zelf is het secure-element met daarin een configuratiebestand (profiel), dat de netwerkbeheerder uitgeeft en door de gebruiker in een apparaat gezet wordt. Een belangrijk voordeel: het kan zonder tussen

TELECOMMAGAZINE

komst van derden door de gebruiker ook fysiek snel gewisseld worden. Zodra de SIM-kaart van apparaat A naar apparaat B gaat, is A niet meer met een netwerk verbonden en neemt B de verbinding over. Vóór het GSM-tijdperk, bijvoorbeeld bij CDMA-netwerken, zat het secure-element fysiek in een telefoon en werd de telefoon door de netwerkprovider aan zijn netwerk gekoppeld. Snel wisselen tussen operators was niet eenvoudig, soms zelfs onmogelijk. De SIM-kaart bracht uiteindelijk de gewenste flexibiliteit: een secure-element dat simpel tussen apparaten uit te wisselen is.

Voordeel voor hardware-aanbieders

Met de volgende SIM-generatie blijft de rol van de SIM-kaart fundamenteel hetzelfde, wel wordt

de SIM op een andere manier in de apparaten gezet. De GSMA (de standaardisatie-organisatie binnen de mobiele wereld) heeft een nieuw proces ontwikkeld waarbij de software SIM (eSIM of softSIM) gedownload kan worden in een secure-element dat op het moederbord van smartphone zit. Het is een breedgedragen (nu al zo’n honderd partners) initiatief in de industrie. Het secure-element dat voorheen in de hardware van de SIM-kaart zat, is daarmee onderdeel van het hardware design van de telefoon. Als het toestel de fabriek verlaat, is

Al meer dan 25 jaar wordt het afsluiten van een abonnement afgerond met de uitgifte van de bijbehorende fysieke SIM-kaart

E-SIM

het secure-element nog niet geladen met een operatorspecifieke configuratie, dus net als een toestel met een fysieke SIM niet met een netwerk van welke operator dan ook verbonden. Voor hardware- aanbieders biedt de eSIM grote voordelen. Het toestel wordt compacter en er is geen SIM-lade nodig, waardoor het toestel minder openingen heeft en water en stof moeilijker kunnen binnendringen. Trillingen hebben geen invloed meer op het contact tussen SIM- en telefoontoestel. Al deze features zijn extra relevant voor secundaire devices, zoals smartwatches en bijvoorbeeld fitnessbandjes.

Het nieuwe ecosysteem

De nieuwe eSIM betekent dat andere partijen zich gaan bemoeien met de uitgifte van toegang tot netwerken. Wordt gebruik gemaakt van een eSIM, dan zijn de traditionele plastic SIM-kaarten verleden tijd: de eSIM (eUICC) op de print van de telefoon of het IoT-device neemt die rol over. In dit secure-device kunnen in principe meerdere eSIM’s worden opgeslagen. Het aantal hangt af van het geheugen. Elk eSIM-profiel dat opgeslagen is (en voorheen dus op een fysieke SIM zat), vertegenwoordigt een operator en een prijsplan annex dienstenpakket. Mensen die in meerdere landen wonen en werken, kunnen hierbij baat hebben: ze hoeven dan niet steeds SIM-kaarten te wisselen, maar kunnen in het telefoonmenu een andere operator selecteren. Voor zakelijke gebruikers is met een tweede aansluiting een strikte scheiding tussen zakelijk- en privégebruik te maken. De werkgever voorziet de telefoons via een eSIM van een zakelijk profiel en de gebruiker stopt een eigen fysieke SIM in de SIM-tray (voorlopig zullen toestellen een combinatie van een eSIM en een fysieke SIM ondersteunen. In de toekomst zou dat kunnen veranderen).

Hoe het werkt

Voor de gebruiker is het vrij eenvoudig om verschillende eSIM-profielen in het secureelement te zetten. Bij het afsluiten van een contract krijgt de gebruiker een link naar de downloadserver. Na het downloaden staat het profiel in het secure-element en kan de gebruiker wisselen van operator. Er passen meerdere profielen naast elkaar. Is de aansluiting niet meer nodig, dan kan via het toestelmenu

het profiel verwijderd worden. Is het profiel nog geldig, dan bewaart de operator het weer op de server, tot het door een ander toestel van de gebruiker weer opgevraagd wordt, de nieuwe SIM-wissel. Per servicep rovider (geïnstalleerde eSIM) kan gekozen worden voor spraak en/ of data en wel of geen roaming. Ook is het mogelijk twee profielen (een fysieke SIM en een eSIM) actief te hebben en via de één spraak te gebruiken en de ander data. Een reiziger in Amerika kan dus op zijn gewone mobiele nummer bereikbaar blijven voor oproepen, maar kan al zijn dataverkeer afhandelen via de tweede aansluiting. Bedrijven als Truphone en GigSky maken er hun business van om een pakket aan te bieden waarbij roaming concurrerend wordt met het aanbod van bestaande netwerkproviders. In Nederland is T-Mobile de eerste lokale operator die eSIM voor zijn klanten geactiveerd heeft.

Het profiel is cruciaal

De eSIM geeft de klant veel meer flexibiliteit. Operators zijn bang dat de klant minder trouw aan ze blijft

Het profiel dat de gebruiker via de QR-code kan downloaden, is een profiel dat de operator geconfigureerd heeft. Dat bevat essentiële data om de registratie bij het netwerk mogelijk te maken. De structuur is vastgelegd door de SIMalliance. In de eUICC vinden we, net zoals bij de fysieke SIM (UICC) het geval is, de IMSI, de ICCID, security algoritmes, sleutels, SIM-applicaties en telefoonboeken. De operator bepaalt de samenstelling van de UICC en geeft het profiel in licentie aan de eindgebruiker. De SM-DP (Subscription Manager – Data Preparation) genereert, bewaart en beschermt de operator profiles, het zorgt ook voor de

download en installatie in de eUICC. De SM-SR (Subscription Manager – Secure Routing) beheert de status van de eSIM-profielen op de eUICC (enable, disable en verwijder). Hij beveiligt de verbinding tussen eUICC en de SM-DP.

De sleutelcomponenten

Een aantal gecertificeerde bedrijven levert de fysieke SIMs aan operators. Het zijn dezelfde bedrijven die betrokken zijn bij en gecertificeerd zijn voor de distributie van de eSIM. Het zijn de eUICC-fabrikanten (waaronder Gemalto/ Thales en Giesecke Devrient) en de hosting-organisaties voor SM-SR en SM-DP, die van de GSMA de certificaten hebben gekregen om de service te leveren. In de standaard consumentenoplossing initieert de eindgebruiker het downloaden van het eSIM-profiel in de eUICC. Dit is het meest complexe scenario en de traditionele M2M-ondersteuning gebruikt maar een gedeelte van dit proces. Het installeren van het profiel maakt gebruik van de SM-DP+ en de SM-DS-servers in het netwerk, en de LPA (Local Profile Assistent) en eUICC die beiden in het mobiele apparaat zitten. Het proces is geheel netwerk-gebaseerd: de gebruiker hoeft niets aan zijn apparaat te veranderen, enkel de gewenste serviceprovider te kiezen. Producten met embedded SIM’s, zoals auto’s, kunnen bij export simpel van een nieuwe servicep rovider voorzien worden. Daartoe moet in een geautomatiseerd proces het oude eSIM-profiel verwijderd worden en vervangen worden door een nieuw. Ook voor dit proces zijn gestandaardiseerde afspraken vastgelegd. De eSIM geeft de klant veel meer flexibiliteit. Operators zijn bang dat de klant minder trouw aan ze blijft. Iemand die naar Amerika gaat, kan in een minuut een eSIM van de lokale netwerkprovider installeren en activeren, waarna hij die service met zijn eigen telefoon gebruikt. Hiermee dalen de roaming-kosten. Dit is een scenario dat netwerken pijn kan gaan doen, omdat het roaming-inkomsten elimineert.

TELECOMMAGAZINE

5G EN IOT

De uitrol van 5G krijgt een behoorlijke impact op Nederland. Dankzij 5G zullen tal van nieuwe ontwikkelingen het licht zien in de maatschappij. Met name het Internet of Things (IoT) gaat een enorme vlucht nemen. Het is zaak je daar nu alvast op voor te bereiden. Want het zou jammer zijn als de concurrentie eerder de voordelen weet te benutten en je aftroeft.Dat stellen Jos Berière, strategisch portfolio manager 5G bij KPN, en Harold van der Hoeven, marketingmanager IoT bij KPN. KPN is een van de partijen die het bedrijfsleven helpt met vraagstukken waarbij IoT, 5G of digitalisering een rol spelen. Ter inspiratie zijn daarvoor 5G Field Labs geopend. In Pernis wordt getoond hoe de veiligheid in de industrie kan worden verhoogd. In Amsterdam Zuidoost gaat het om het managen van mensenmassa’s in de stad. In Drenthe helpt 5G het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen te verminderen en bij Helmond wordt de doorstroming op de weg verbeterd.

TELECOMMAGAZINE

Van der Hoeven:”“Denk nu al na over de commerciële mogelijkheden die ontstaan als mensen via wearables worden verbonden met apparaten. Hetzelfde geldt voor wanneer apparaten worden gekoppeld aan andere apparaten en systemen.” De waarde van IoT zit in de data die opgesloten zit in mensen en systemen. Die data moeten worden verzameld en vervolgens worden geanalyseerd. Dit om inzichten te krijgen, betere besluiten te nemen of acties te kunnen doen.

IoT-connectiviteit

Voor het aansluiten van objecten is connectiviteit nodig. Berière: “KPN heeft voor die IoT-connectiviteit drie verschillende mobiele netwerken. Het landelijk dekkende LoRaWAN-netwerk is geschikt voor apparaten die af en toe online verbonden moeten zijn. LTE-M, een 4G-variant die speciaal is ontwikkeld voor IoT-toepassingen, is sneller. De reactietijd is korter. Deze techniek vindt vooral toepassing bij apparaten die frequent behoefte hebben aan informatie dan wel (beslis)logica bezitten. Nog meer snelheid, bandbreedte en een kortere reactietijd biedt 4G M2M. Dit type connectiviteit is met name geschikt voor apparaten die continu zijn verbonden, een grote behoefte aan data hebben en veel bandbreedte vereisen.” 5G komt daar als vierde smaak bij. Berière: “5G heeft een aantal unieke eigenschappen die

5G EN IOT

heeft het apparaat dat meetgegevens naar het netwerk heeft gestuurd een instructie ontvangen met wat er moet gebeuren. Zeker bij zelfrijdende auto’s is dat erg belangrijk. Die moeten snel kunnen reageren om botsingen te voorkomen. Dat alles wil niet zeggen dat 4G snel bij het oud papier komt. Integendeel, LTE-M en 4G M2M gaan zeker nog vele jaren mee. Deze op 4G gebaseerde technieken worden zelfs nog beter. “Het bestaande 4G-netwerk is namelijk nog wel te verbeteren”, zegt Berière. 5G moet worden gezien als complementair aan LoRaWAN en 4G. Al deze netwerken hebben hun eigen pro’s en contra’s.

Toepassingen 5G

Van der Hoeven onderstreept dat 5G een waardevolle toevoeging is in de komende jaren, maar geen one size fits all. Niet alle toepassingen vereisen een permanente verbinding die zeer snel is. 5G is initieel veel meer premium voor IoT. Het is een high-endtechniek die zich leent voor high end toepassingen. Daar horen soms ook hogere kosten bij. De zekerheid en toekomstvastheid van 5G hebben een prijs.

de potentie hebben om IoT in een stroomversnelling te brengen. De digitaliseringsmogelijkheden nemen toe. Met 5G krijgt de gebruiker bovendien meer zekerheid dat de applicatie beschikbaar is. Die nog grotere betrouwbaarheid van de verbinding kunnen we al in 2020 verwachten.” De kwaliteit van op 5G gebaseerde dienstverlening ligt torenhoog.

Miljoenen apparaten verbonden

Over twee à drie jaar is 5G dusdanig volwassen dat gigantische aantallen apparaten, zoals bewakingscamera’s en straatverlichting met sensoren, tegelijk kunnen worden bediend. Per vierkante kilometer kan dat gemakkelijk oplopen tot boven het miljoen. Zeker in dichtbevolkte stadsgebieden is het een enorm pre dat de verbinding dan overeind blijft. Daarnaast bezit 5G de unieke eigenschap van ‘low latency’: de reactietijd is ultrakort. Binnen milliseconden

Van der Hoeven vergelijkt LoRaWAN met een rietje, een dunne verbinding waar af en toe een kleine hoeveelheid data doorheen kan. “5G is meer een rioolpijp. Het is straks de grootste verbinding die in korte tijd heel veel gegevens aan kan. Maar soms zal het rietje volstaan.” Neem bijvoorbeeld een sensor die aangeeft of een brug openstaat: om die informatie centraal in een systeem te krijgen zijn slechts enkele kb aan data nodig. Af en toe kan een geringe hoeveelheid gegevens worden verstuurd. LoRaWAN is daar geschikt voor. LTE-M kan meer data aan, is altijd aan en reageert sneller dan LoRaWAN. Met zijn hogere bandbreedte en low latency is 5G daar weer de overtreffende trap van.

‘Denk nu al na over de commerciële mogelijkheden die ontstaan als mensen via wearables worden verbonden met apparaten.’ dat er sprake is van lekkage. Die drone kan voor het verzenden van foto’s gebruikmaken van LTE-M. Moet de drone ook video versturen, dan is 5G met zijn enorme bandbreedte de beste oplossing. Worden meerdere drones ingezet, dan kan 5G voorkomen dat ze tegen elkaar aanvliegen. Ook het gebruik van augmented en virtual reality-brillen in de industrie krijgt een enorme boost met 5G. Omdat de vertraging tot het uiterste wordt beperkt, worden AR- en VR-brillen veel prettiger in het gebruik. KPN biedt connectiviteit in de volle breedte aan, inclusief 5G. Van der Hoeven: “Behalve over de bestpassende verbinding denken we ook graag mee over de business cases. We hebben al heel wat businessvraagstukken zien passeren. En hebbenbedrijven geholpen verder te digitaliseren.” Berière: “Maar de klant moet in zijn sector zelf nagaan welke kansen hij ziet, wanneer toegang wordt verkregen tot meer betrouwbare informatie, of deze kan worden gedeeld. Dat vereist creativiteit en ondernemerschap.’

Toekomstbeeld

Van der Hoeven ziet meerdere use cases ontstaan. Zelfrijdende auto’s worden in hoge mate afhankelijk van snelle netwerken met een minimale responsetijd. Een ander toekomstbeeld waar 5G het verschil kan maken, betreft drones. Een gemeente kan, via sensoren die op LoRa werken, meetgegevens binnenkrijgen over vervuilde lucht. Vervolgens is met een drone na te gaan of er ergens brand woedt of

TELECOMMAGAZINE

COLUMN

2020: het jaar van 5G?

Evert Jan Westera is eigenaar van Contera Advies IT-Telecom Consultancy & Projectmanagement. Hij was hiervoor onder meer IT-manager bij de Tweede Kamer en is in die hoedanigheid Telecom Manager van het Jaar geworden.

Bij de echte telecommers staat 1998 nog vers in het geheugen. Het was het jaar van de liberalisering van de Europese telecommarkt. De daaropvolgende decennia werden telkens nieuwe afspraken gemaakt en regels vastgesteld om de ontwikkeling van de Europese telecommarkt in goede banen te leiden. Dit heeft geleid tot standaardisering, betere samenwerking, technologische ontwikkeling en lagere kosten. De EU bemoeit zich nadrukkelijk met de telecommarkt door de markt te stimuleren en samenwerkingsverbanden op te zetten. Zo is in 2014, samen met de Europese commissie en de Europese ICT-industrie, in 2013 het 5G Infrastructure Public Private Partnership (5G PPP) gelanceerd. De Europese commissie stelde hier 700 miljoen euro voor beschikbaar. Dit initiatief stelt zicht ten doel om heel Europa te voorzien van een supersnel mobiel internet. Al in 2018 werden de eerste initiatieven voor het 5G-netwerk uitgerold. Het doel was om ervoor te zorgen dat in 2020 het 5G-netwerk breed in Europa beschikbaar komt. Of dat doel gehaald wordt, is zeer de vraag. Wel wordt ernaar gestreefd om in elk geval in 2020 ervoor te zorgen dat tenminste in enkele grote steden in Europa een 5G-netwerk beschikbaar is. De werkelijke introductie in Europa wordt echter niet eerder verwacht dan ergens rond 2024. T-Mobile heeft zich samen met Tele2 ten doel gesteld de eerste te zijn met een landelijk dekkend 5G-netwerk. Sinds 2 oktober 2019 is T-Mobile aan het testen; de vergunning die T-Mobile hiervoor kreeg loopt ĂŠĂŠn jaar, met daarna een officiĂŤle

TELECOMMAGAZINE

introductie van 5G. Als alles volgens plan verloopt, betekent dit dat er in 2020 eindelijk het eerste landelijk dekkende 5G-netwerk beschikbaar komt. Met die vooruitzichten kijken we reikhalzend uit naar allerlei nieuwe toepassingen, die supersnel beschikbaar zullen komen. De toepassingen zullen vast als paddenstoelen uit de grond schieten. Ik verwacht dan ook dat er in de toekomst er bijna geen elektronisch apparaat op de markt zal komen dat niet verbonden is met het internet. Wellicht boekt mijn auto zich binnenkort automatisch in bij de garage voor reparatie, de garage weet al op voorhand het probleem en de juiste onderdelen zijn al besteld. In 2019 namen we, na ruim dertig jaar, afscheid van het ISDN-netwerk. Wie weet, nemen we over enkele jaren ook afscheid van ADSL-verbindingen en kennen we alleen nog maar snelle mobiele datanetwerken. Ik hoop dat we daar in elk geval geen dertig jaar op hoeven te wachten.

Evert Jan Westra

IPV6

Het internet barst uit zijn voegen:

IPv6 komt ons redden Op dit moment zijn er geen nieuwe IP-adressen meer beschikbaar in Europa. Hierdoor is het opleveren van nieuwe aansluitingen lastig. Er worden verschillende oplossingen toegepast, maar de echte oplossing is overstappen naar IPv6. Dit staat al jaren op de planning. Gaat het nu eindelijk gebeuren?

TELECOMMAGAZINE

IPV6

• •

ze moeten verbinden. mobiliteit over verschillende netwerken is eenvoudig. beveiliging en security zijn veel beter geregeld, het is onderdeel van het ontwerp. Dit ontbrak bij IPv4.

Handel in IPv4-adressen

Om te kunnen communiceren op het internet, maken we gebruik van een Internet Protocol, afgekort IP. Dankzij IP zijn we in staat om te communiceren met alle systemen die wereldwijd met het internet verbonden zijn. Dit IP-adres krijg je als gebruiker van de Internet Service Provider (ISP), zoals bijvoorbeeld Ziggo, KPN en T-Mobile. Ook smartphones krijgen een IP-adres van de mobiele operator om op het internet te communiceren. Onze internetrouter thuis heeft normaal een publiek IP-adres om te communiceren, maar onze smartphones krijgen (mede vanwege de schaarste in IPv4 adressen) een nep IP-adres. Dankzij een vertaaltabel bij de operator kunnen onze apps toch communiceren met het internet. Deze technologie heet NAT – Network Address Translation. Dit gebruiken we ook thuis, want hiermee kunnen we al ons devices thuis via één publiek IP-adres laten werken.

Internet even stoppen

Sinds 1 januari 1983 maken we gebruik van Internet Protocol versie 4 (IPv4), dat 4,3 miljard adressen bevat. Vanwege de groei van het internet werd al snel ingezien dat IPv4 niet voldoende ruimte had. Daarom kwam in januari 1995 de specificatie van IP Next Generation (IPng) oftewel IPv6 beschikbaar. In plaats van 2 tot de macht 32 (232) zijn er 2128 adressen beschikbaar. Daarnaast is er nog een aantal verbeteringen in IPv6 doorgevoerd. Overstappen op IPv6 heeft dus veel voordelen. Een van de

TELECOMMAGAZINE

grote uitdagingen in deze tijd is de overgang tussen IPv4 en IPv6. Op 1 januari 1983 heeft men het hele internet omgebouwd van IPv3 naar IPv4. Dit waren ongeveer 45 nodes en een aantal gateways, redelijk overzichtelijk. Oude protocollen werden van de ene op de andere dag niet meer ondersteund, want IPv4 was niet backwards compatible. Dat is ook gelijk de uitdaging van de overgang van IPv4 naar IPv6. Ook IPv6 is niet backwards compatible met IPv4. Waarschijnlijk zullen we bijvoorbeeld weer op 1 januari het hele internet even stoppen, daarna alle computers, smartphones, devices, routers en switches ombouwen naar IPv6, en vervolgens het internet weer actief maken.

In de afgelopen maanden is de aandacht voor IPv6 toegenomen. IPv4 adressen zijn eigenlijk al een aantal jaren niet meer beschikbaar. In Amerika zijn de adressen al op sinds 2015, maar er vindt ook handel plaats. Bijvoorbeeld: het grote blok 18.0.0.0 was altijd van de prestigieuze MIT-universiteit, maar daarvan is nu een deel aan Amazon verkocht. In Australië wordt voor een blok van ongeveer 16.000 adressen nu meer dan 250.000 euro betaald, oftewel ruim 15 euro per adres. Op andere plekken komen soms blokken van 256 adressen beschikbaar, die dan voor veel geld worden verhandeld. Overstappen naar IPv6 is dan veel eenvoudiger, want die worden gratis uitgegeven. Maar de overgang naar IPv6 kost moeite en soms is een upgrade van hardware nodig. De configuratie is behoorlijk anders en vergt ervaring met IPv6. Ondanks dat IPv6 al jaren in de cursussen van netwerkspecialisten zit, heeft nog niet iedereen daar echt mee gewerkt. Door de hoge kosten van nieuwe IPv4-adresblokken wordt de overgang voor veel internet-serviceproviders steeds interessanter.

340 sextiljoen

Met IP-versie 6 komen er ontelbaar veel IP-adressen beschikbaar. Hoeveel nu echt? In totaal 340.282.366.920.938.463.463.374.607 .431.768.211.456. Dat wil zeggen: 3,4 x 1038. Dit is in gewoon Nederlands 340 sextiljoen. Het is heel lastig te vergelijken, maar adrestoewijzing in IPv6 gaat in grote blokken voor elke gebruiker of organisatie. In technisch jargon heeft men het daarbij bijvoorbeeld over een /56. Dat wil zeggen dat er in vergelijking met IPv4 bijvoorbeeld 16,7 miljoen meer adressen beschikbaar zijn, voldoende voor een heel lange tijd. Nog een paar belangrijke voordelen van IPv6 ten opzichte van IPv4: • er is geen configuratie nodig van apparatuur: systemen zoeken zelf uit hoe

Met IP-versie 6 komen er ontelbaar veel IP-adressen beschikbaar. In totaal: 3,4 x 1038. Ofwel: 340 sextiljoen

IPV6

Nederland loopt achter

In Nederland is nog maar relatief weinig IPv6-verkeer. Volgens Google is dat op dit moment ongeveer 20 procent van alle verkeer naar Google.com. In Duitsland is dit percentage 44 procent en in BelgiĂŤ is dit zelfs meer dan 50 procent. De belangrijkste reden voor de hoge percentages in de landen om ons heen is de slechte beschikbaarheid voor klanten thuis. Zowel KPN als Ziggo bieden wel IPv6, maar zijn nog maar beperkt met de uitrol begonnen. KPN is sinds de herfst wel begonnen met IPv6 uit te rollen naar mobiele apparaten. XS4All, de ISP die het afgelopen jaar volop in het nieuws is geweest, bood al vanaf 2012 aan haar klanten IPv6-verbindingen. Daarmee liepen zij duidelijk voor op de concurrentie en waren klaar voor de toekomst. India loopt op dit moment voorop met de implementatie van IPv6. De belangrijkste reden hiervoor is dat de grootste mobiele telecomprovider (Reliance Jio) bij de uitrol van hun LTE-netwerk in 2016 vanaf het begin volledig IPv6 hebben toegepast voor hun klanten. Met hun 355 miljoen klanten genereren ze enorm veel IPv6-verkeer.

Geen deadline

Veel websites zijn nog niet bereikbaar via IPv6. Gebruikers die wel een IPv6-verbinding hebben met het internet, moeten dus ergens onderweg weer worden omgezet in IPv4. Ironisch genoeg wordt de overgang naar IPv6 niet eenvoudiger. De bedrijven die nu overstappen, kunnen hun IPv4-adressen namelijk weer te koop aanbieden. Daardoor wordt het voor anderen weer minder noodzakelijk om de overstap te maken. De komst van IPv6 wordt wel eens vergeleken met de komst van het millennium en de angst voor de uitval van IT-systemen. Toen was er een duidelijke deadline. Nu is er een vergelijkbare noodzaak, maar de deadline staat niet vast. Bovendien zijn er slimme methoden gevonden om het probleem te omzeilen. Dat maakt het erg moeilijk voor IT-bedrijven om de handen op elkaar te krijgen voor een investering in de overgang naar IPv6. IPv6 en IPv4 zullen dus nog heel wat jaren naast elkaar blijven bestaan.

Wat is er met IPv5 gebeurd?

IPv5 was een ontwikkeling om de kwaliteit van de verbindingen te verbeteren. Dit werd door Apple, NeXT en Sun Microsystems ontwikkeld als Internet Stream Protocol, waarmee ook audio en video mogelijk moest worden. Ondertussen werd het internet steeds beter en was het Stream Protocol niet het antwoord. Dit protocol is later IPv5 genoemd. De opvolger van IPv4 is dus IPv6.

TELECOMMAGAZINE

VOLTE VS VOIP

Familie, maar toch zo verschillend: VoLTE en VoIP

VoLTE en VoIP zijn familie van elkaar: beide een spraakverbinding op basis van IP tussen twee eindstations. VoLTE wordt geïnitieerd en geleverd door mobiele operators, VoIP is een internetservice die vooral in het bedrijfsleven opgang maakt. Beide services worden op een mobiele telefoon ondersteund. De ontwikkelingen zijn nog steeds gaande en de gesprekskwaliteit wordt almaar beter. Netwerken en services komen én gaan (begin 2020 gaat in Nederland het eerste 3G-netwerk uit de lucht.) Veel klanten zijn blij dat ze met 4G/LTE een zeer stabiele en snelle dataverbinding hebben, die overigens steeds vaker voor spraak wordt gebruikt. Het is nog weinig bekend wat het verschil is in vergelijking tot traditionele circuit-geschakelde verbindingen. VoLTE is een managed service, daarom zijn de specificaties van een VoLTE-gesprek altijd ‘operator grade’. Dit betekent dat de serviceprovider (mobiele operator) er alles aan doet om de sessie volgens de telecomstandaarden te managen. Het alternatief met een bedrijfs-

TELECOMMAGAZINE

netwerk is best effort: het resultaat is afhankelijk van de staat van de infrastructuur. Er worden geen acties ondernomen om het resultaat boven een bepaald minimumniveau uit te tillen, als dat voor spraak zinvol zou zijn. Er zijn uiteraard wel mogelijkheden, bijvoorbeeld door spraakverkeer prioriteit te geven boven andere datasessies, maar dat gebeurt nog mondjesmaat. Wifi-netwerken zijn ontwikkeld als datanetwerk. Zij maken gebruik van mechanismen om korte onderbrekingen of degradaties in de transmissie te camoufleren. Een realtime-dienst zoals VoWifi kan met bufferen de spraak niet in standhouden. Onderbrekingen in de dataverbinding zijn direct

hoorbaar. Gebruikers van unmanaged wifi voor spraakdiensten lopen soms tegen servicedegradaties en dropped calls aan.

Logische evolutie

In de mobiele wereld is het managen van dataverbindingen een kernactiviteit en daarmee goed geregeld. VoLTE is een logische evolutie van circuit-geschakelde spraak en heeft momenteel een veel betere geluidskwaliteit dan de meeste gebruikers gewend waren. VoLTE is een vooruitgang, terwijl VoWifi vooral voor lagere kosten en meer features zorgt. De toevoeging van EVS (Enhanced Voice Services) met

VOLTE VS VOIP Tekst: Hans Steeman

steeds krachtigere codecs aan VoLTE, heeft de gesprekskwaliteit zo ver opgetild, dat voor een optimale ervaring vaak nieuwe hardware voor de telefoons gewenst is. De basic EVS-codec werkt met de standaard hardware-configuraties voor de mobiele telefoons. Hogere EVSvarianten met een nog betere geluidskwaliteit vereisen extra aanpassingen in de opstelling. Hiermee is ruimschoots afscheid genomen van de eens zo geprezen bandbreedte van 400 Hz tot 3 kHz voor vaste telefonie. Alle mobiele

Wifi-netwerken zijn ontwikkeld als datanetwerk. Zij maken gebruik van mechanismen om korte onderbrekingen of degradaties in de transmissie te camoufleren

telefoons in het hogere segment ondersteunen tegenwoordig VoLTE en een variant van EVS. De codecs van EVS maken zelfs hoge definitie audio broadcasting mogelijk. De hoogste bitrate gaat tot zo’n128 Kbit/s.

Spraak met een app

VowiFi is een bekende IP-service, geïntroduceerd nadat IP-netwerken stabiel genoeg waren om spraak te ondersteunen. De Israëliër Alon Cohen stond in 1989 aan de basis van de VoIP-standaard. Zijn werk resulteerde uiteindelijk in de ontwikkeling van VoIP. Dat VoIP een oudere techniek is, betekent niet dat het een verouderde techniek is. In tegendeel, steeds meer bedrijven kiezen voor IP-telefonie. Een belangrijke enabeler is de smartphone, waarop apps draaien die het gemak van een mobiele telefoon combineren met de pluspunten van IP-telefonie. Bovendien is dankzij internet het transporteren van data

veel goedkoper en worden de bedrijfskosten lager. Een wifi-netwerk is nu in alle bedrijven gemeengoed, dus alle componenten zijn er. Toch zijn er aandachtspunten.

Wifi & spraak

Wifi heeft, als het gaat om spraak, eigenschappen die een negatieve impact kunnen hebben op de klantervaring. Wifi-zenders hebben een beperkt bereik. Als gebruikers in een Wifi-netwerk actief zijn, zijn ze niet altijd met dezelfde zender verbonden. Verplaatst een smartphone met Wifi-verbinding zich binnen een locatie, dan zal mogelijk regelmatig van zender (access point) gewisseld worden. Voor dataservices is dat geen issue. Een kortstondige onderbreking bij browsing of het verzenden en/ of ophalen van e-mail valt niet op. Een onderbreking van de verbinding bij een streamingdienst (audio of video) wordt ondervangen met buffering. De gebruiker merkt dus niet dat er problemen zijn die een constante verbinding onmogelijk maken. Voor spraakverbindingen is dat door het realtime-karakter niet mogelijk.

Betere ervaring?

Leveranciers van VoIP-oplossingen kennen het probleem van de handovers en de servicedegradatie in het wifi-netwerk. De Nederlandse VoIP-aanbieder Xelion heeft daar een slimme oplossing voor bedacht. Oprichter Micha Cohen zegt dat VoIP over het vaste netwerk perfect is, maar dat voor de laatste meters een mobiel netwerk beter is dan een VoIP-verbinding over een wifi-netwerk. Xelion maakt daar volop gebruik van. Xelion biedt een zakelijke VoIP-oplossing met alle toeters en bellen die daarbij horen, maar gebruikt voor de laatste leg het mobiele netwerk om de verbinding tussen de eindgebruiker en de netwerkservice (bedrijfstelefooncentrale) te leggen. De techniek die zij gebouwd hebben, garandeert een optimale last mile dankzij de operatorservice. Een tweede sessie die parallel aan het spraakpad actief is, zorgt voor de vele extra’s die bij VoWifi horen. Zo ontstaat het beste van twee werelden. Veel features, lagere kosten en een optimale kwaliteit.

Licht als alternatief voor wifi Draadloze netwerken maken gebruik van hoogfrequentie radiofrequenties om verbindingen te leggen. Licht is in essentie ook een radiogolf, maar dan in een veel hoger spectrum. In besloten ruimtes zoals woningen en kantoren is er niets dat het gebruik van licht als informatiedrager tegenstaat. Feitelijk wordt dat al gedaan met infrarood afstandsbedieningen. Sinds kort werkt men aan licht als alternatief voor wifi. Onder de naam LiFi (Light Fidelity) is door door de Duitse professor Harald Haasin 2011 een concept uitgewerkt. Het is vergelijkbaar met wifi en kan hogere snelheden aan. De LiFi-zenders zijn LED’s, halfgeleider lichtbronnen die moduleerbaar zijn en bovendien zeer snel kunnen schakelen. In 2015 zijn al demonstraties gegeven met snelheden boven de 200 gigabit/s. LiFi moet geïntegreerd gaan worden in de 802.11 bb-standaard die in 2021 afgerond zal zijn. Het grote voordeel van LiFi is dat muren als een natuurlijke firewall werken, waardoor hackers moeilijk toegang krijgen tot het netwerk. Nadeel is wel dat het systeem in elke ruimte zenders nodig heeft omdat de muren de signalen tegenhouden. PureLiFi is een commercieel product en kan nu al gebruikt worden. Computers kunnen via een USB-dongle van een LiFi-interface voorzien worden. Het concept is ook in mobiele apparaten te integreren.

TELECOMMAGAZINE

TGG

TEM

• • • •

Inkoopvoordeel

Haas

Online Factuur management portal Bevoorschotting facturen Provider onafhankelijke verzamelfacturatie Maatwerkrapportage

Webshop

Advies

SaaS

MVNO

CPaaS

Endpoint devices

Endpoint management

Jaargang 2018

4,5

milj

267

TGG klanten

00 12.t5 uren

80 mil.

Fac

+/bruto gefactureerde omzet

GG T r e ov

Als serviceorganisatie exclusief voor de leden van BTG is TGG al heel lang een betrouwbare partner als het gaat om inkoop en dienstverlening rondom telecom en ICT. Ook verwerken we voor de leden de complexe facturering. Het ledenvoordeel zit hem in vraagbundeling en de bijbehorende dienstverlening. TGG ziet, als onderdeel van het BTG-platform, volop kansen om de services uit te breiden in een snel veranderende ICT-omgeving en zo haar leden nog beter van dienst te kunnen zijn. U kunt daarbij denken aan diensten rondom Smart Societies, Artificial Intelligence en Digital Connectivity. De kennis en kunde onder de leden van BTG is een goede bron om te toetsen welke diensten hiervoor optimaal geschikt zijn. De expertgroepen, het kennisinstituut en gesprekken met individuele leden en leveranciers in de markt leveren hiervoor de nodige input en versterken zo de positie van TGG als serviceorganisatie met toegevoegde waarde voor de leden van BTG.

www.telegrootgebruik.nl

sms en icht en

ber

De toekomst Uitbreiding TGG Diensten als aanvulling op huidige diensten

Indoordekking

Wat u nog meer kunt verw achten va n TGG naas t de huidig e diensten & producten

Mission Critical & Business Critical

kernwaarden ontzorgen samenwerken versterken service

Artificial Intelligency

Smart Society

Digital Connectivity

Internet of Things

Cyber Security Black Listing, AVG

Circulaire economie

Aanbestedingen

Top in ICT en telecom services

FOCUS

Positie TGG als servicepartner steeds krachtiger TGG ontwikkelt zich meer en meer tot dé krachtige servicepartner voor overheden, grootzakelijke markt en MKB+. Door het toevoegen van nieuwe diensten, producten, services en de verdere intensivering van de samenwerking met de Vereniging BTG, zet TGG zich almaar sterker neer als hét merk voor het ontzorgen op het vlak van ICT- en Telecom. TGG is 33 jaar geleden ontstaan als inkooporganisatie vanuit de Vereniging BTG. Er was een duidelijke vraag vanuit de markt om krachten te bundelen, zoals op het vlak van inkoop, en de bijbehorende kostenvoordelen ten gunste van de deelnemers te laten vallen. In de samenwerking met BTG ligt nog altijd een deel van de kracht voor TGG. De kennis en behoefte van de markt worden binnen BTG gebundeld. TGG kan hier met haar aanbod naadloos op aansluiten, en snel en adequaat inspelen op veranderingen aan de vraagkant. Het portfolio van TGG is dermate interessant dat we ook partijen die nu nog geen BTG-lid zijn benaderen, om ze vervolgens aan te laten sluiten bij de Verenigingsactiviteiten en dat zij hun voordeel kunnen behalen aan de TGG-kant. Zo ontstaat er een interactie tussen vraag en aanbod en tussen het oplossen van marktimperfecties. Dat kan aan de kant van BTG zijn, met betrekking tot het verstrekken van kennis en kunde. En aan de TGG-kant kan dit door het leveren van de gevraagde producten, diensten en services. Op deze wijze verdiepen de leden bij BTG en de klanten van TGG zich samen in de kennis en inzichten binnen de digitale transformatie.

Nauwe samenwerking

De oorspronkelijke expertise bij TGG ligt bij Telecom Expense Management en het samen met partners leveren van devices en mobiele oplossingen. SMS-diensten zijn daar de laatste jaren aan toegevoegd. Met Mobile Operators heeft TGG zogeheten mantelovereenkomsten voor vast en mobiel, en kan TGG optimale leveringsvoorwaarden bieden tegen interessante kortingen. Dat geldt ook voor de aankoop van hardware, accessoires, sms-diensten en verbindingen, mogelijk in de vorm van HAAS, waardoor zaken als financiering, verzekering en reparatie zijn afgedekt. De kracht zit in de nauwe samenwerking met de aangesloten aanbieders c.q. partners. Zo is onlangs de succesvolle samenwerking met KPN verlengd met een driejarige mantelovereenkomst. Dit stelt de klanten van TGG in staat optimaal gebruik te maken van het complete dienstenportfolio van KPN. De ondertekening is een bevestiging van het onderling vertrouwen en het geloof in het bieden van gezamenlijke oplossingen voor de hedendaagse uitdagingen in het digitale speelveld.

Sterke positie

TGG maakt zich sterk voor haar klanten en heeft een sterke positie. Dat blijkt wel uit het succes dat afgelopen zomer behaald is rond het stoppen van ISDN. KPN stopte op 1 september de dienstverlening voor ISDN 1/2, ISDN Meervoudig en PSTN Meervoudig. TGG heeft samen met KPN afgesproken dat de ISDN-contracten die via TGG lopen nog tot 1 maart 2020 actief blijven. In de praktijk blijkt de omzetting meer werk en tijd te kosten. Dit geldt dus voor klanten van TGG en bij TGG afgesloten contracten.

Belang van sustainability

Sustainability staat hoog op de agenda bij BTG en TGG. Een onderwerp dat een steeds grotere rol speelt bij TGG’s dienstverlening. Zo is Forza Refurbished onlangs als partner toegevoegd met een aanbod van refurbised iPhones. En TGG-partner Aliter Networks biedt op een slimme manier gebruikte netwerkapparatuur opnieuw aan (lees daar meer over in dit magazine). CHG Meridian levert oplossingen in lease-constructies aan: ook een mooi voorbeeld van een bepaalde vorm van circulaire economie. Op allerlei gebieden en niveaus versterkt TGG haar positie. Door de directie van BTG en TGG vorig jaar samen te voegen, heb ik als directeur van BTG én TGG het algehele overzicht van wat de leden graag zouden willen hebben aan diensten, producten en services. Daarnaast worden de klanten van TGG actief betrokken bij de Verenigingsactiviteiten. Op deze wijze staan boeien & binden, het kunnen netwerken & keurmerken (we zetten immers een aantal standaarden neer via het BTG Kennis Instituut en deze rollen we uit via TGG in de markt) ook centraal bij eenieder verbonden aan TGG en BTG! ‘TGG & BTG building bridges in a digital environment.’

TELECOMMAGAZINE

REDACTIE

Hoe kwetsbaar ben je voor storingen? We zijn steeds afhankelijker van het functioneren van ICT. Agentschap Telecom heeft daarom het programma Telekwetsbaarheid gestart. Hoe kan het dat we ondanks alle technologische voorspoed ook steeds kwetsbaarder zijn voor storingen? En vooral: wat kun je ertegen doen? ICT-functionaliteit is tegenwoordig afhankelijk van een lange keten van systemen. Omdat elk systeem zijn eigen beschikbaarheidspercentage heeft, is de totale performance het product van alle percentages, bijvoorbeeld: beschikbaarheid dienst: 99,9 procent * 99,8 procent * 99,99 procent * 99,7 procent * 99,9 procent = 99,2 procent. Op jaarbasis betekent 99,2 procent een beschikbaarheid van afgerond 362 dagen. Is je bedrijf bestand tegen vijf tot twintig vervelende storingen per jaar, met een totale uitval van ongeveer zestig uur?

TELECOMMAGAZINE

Old skool was zo gek nog niet

Bijna al onze telefonieverbindingen (ook zakelijk) zijn tegenwoordig VoIP, oftewel Voice over Internet Protocol. Een enkele telefooncentrale is nog aan een ISDN30-lijn gekoppeld, al is degene met wie je dan spreekt wel met VoIP verbonden. De ISDN2-lijnen zijn ondertussen afgeschakeld en ISDN30 zal over een paar jaar ook worden afgedankt. Een traditioneel zakelijk toestel was via koperdraad direct gekoppeld op de bedrijfstelefooncentrale. Deze PABX was een zelfstandig systeem, dat alle toestellen voorzag

van functionaliteit en stroom. De PABX had een eigen batterij-back-up, waardoor het wel vier uur zonder stroom volledig kon blijven functioneren. De PABX was gekoppeld aan een of meer ISDN30-modems, die als buitenlijn een rechtstreekse verbinding hadden met de wijkcentrale. Alle componenten waren redundant uitgevoerd en hadden een noodstroomvoorziening. De gespreksopbouw was relatief eenvoudig.

Moderne VoIP-oplossingen

VoIP heeft veel voordelen, zoals flexibiliteit en

REDACTIE

veel lagere kosten, waardoor het zeer populair is geworden. In plaats van twee bekabelde netwerken (een voor telefonie en een voor computernetwerken) gaat alles nu over het LAN. Zelfs in mobiele netwerken is spraak steeds meer VoIP, zoals met VoLTE in 4G. Daar levert het een betere geluidskwaliteit en snellere gespreksopbouw (van zeven seconden terug naar een à twee seconden). Nu telefonie over datanetwerken wordt getransporteerd als een van de diensten, ontstaan er ook nadelen. De spraakdienst is daarmee afhankelijk van veel andere componenten. Een VoIP-toestel is gekoppeld aan switches en routers, firewalls en een PABX-applicatieserver. Om naar buiten te bellen, loopt er een koppeling over de routers van de provider naar een grote VoIP-telefoniecentrale in het netwerk van de provider. Bij een cloud-telefonieoplossing is de lokale PABXapplicatieserver komen te vervallen, waardoor de configuratie nog eenvoudiger wordt. Alle componenten in de keten hebben een functie in de communicatie.

VoIP & redundantie

Alle componenten in de keten hebben een bepaalde beschikbaarheid. Niet altijd zijn componenten aangesloten op een UPS (Uninterruptible Power Supply) voor noodstroom, waardoor een stroomstoring direct tot een onderbreking van de telefonie leidt. Bij cloud-telefonie is men volledig afhankelijk van de telefooncentrale van de provider, waardoor bij een onderbreking van de verbinding naar buiten ook interne oproepen tussen afdelingen niet meer mogelijk zijn. De totale beschikbaarheid zou wel eens overeen kunnen komen met het eerdere rekenvoorbeeld. Telecom-engineers hebben altijd gedacht in termen van redundantie en beschikbaarheid, soms tot vervelens toe. Omdat telefonie voor de bedrijfsvoering voor klanten cruciaal was, was er ook een duidelijke noodzaak om altijd bereikbaar te zijn. In moderne oplossingen is redundantie niet altijd meegenomen. In de b-to-b dienstverlening hebben we meestal wel de mobiele nummers van onze contactpersonen en is een vast

nummer niet zo belangrijk, maar in de dienstverlening aan consumenten is een telefoonnummer dat áltijd bereikbaar is, cruciaal.

Glasvezels dubbel uitgevoerd

De verbinding naar buiten loopt vaak via glasvezelverbindingen. Op deze IP-verbinding wordt behalve al het internetverkeer ook het telefonieverkeer afgehandeld. Omdat we steeds afhankelijker zijn van allerlei cloud-diensten (ook voor onze Office-applicaties), is een internetverbinding noodzakelijk om te kunnen werken. Glasvezelverbindingen kunnen last hebben van graafwerkzaamheden, een kabel is zo beschadigd. Een storing van meerdere uren tot een dag is dan normaal. Tegenwoordig vinden op veel plaatsen in Nederland werkzaamheden

Is je bedrijf bestand tegen vijf tot twintig storingen per jaar, met een totale uitval van ongeveer zestig uur? plaats voor nieuwbouw of wordt er aan de weg gewerkt. Hierdoor zijn er regelmatig verstoringen van glasvezelverbindingen. Voor veel organisaties is dit onwenselijk (zoals ziekenhuizen). Zij hebben vaak twee glasvezelroutes, bijvoorbeeld een die links loopt en een naar rechts. Idealiter gaan die verbindingen beide naar een knooppunt in een andere stad. De betrouwbaarheid van de verbinding neemt dan sterk toe en men is veel minder kwetsbaar voor verstoringen.

Datacommunicatie wordt bedrijfskritisch

Een aantal organisaties is al bijna volledig ‘mobiel tenzij’ gegaan. Mobiele netwerken kunnen een prima alternatief zijn, maar alleen voor zakelijke dienstverlening. Dienstverlening aan consumenten is niet zomaar over te hevelen naar mobiele toestellen. Alleen op kleine schaal werkt dit, voor bijvoorbeeld een ziekenhuis is dit geen alternatief. Wel maken steeds meer toepassingen gebruik van mobiele communicatie. Grote organisaties hebben voor de besturing van bepaalde systemen of voor communicatie op mobiele posten abonnementen afgesloten met mobiele providers. Stiekem wordt datacommunicatie bedrijfskritisch, men kan niet meer zonder. Toch zijn ook de netwerken van mobiele providers niet zonder storingen. In de afgelopen jaren is het voorgekomen dat mobiele netwerken een paar uur tot zelfs twee dagen verstoringen hadden. Voor organisaties is het belangrijk om te bepalen wat de gevolgen zijn voor de bedrijfsvoering, en hoe men met deze risico’s moet omgaan. Er zijn mogelijkheden om te koppelen op meerdere mobiele netwerken, zodat bij een grote netwerkstoring snel omgeschakeld kan worden naar een ander netwerk. Maar bij een grote stroomstoring vallen de mobiele netwerken ook veelal uit. Mobiel dataverkeer is enorm gegroeid, maar de risico’s zijn voor veel organisaties niet goed in kaart gebracht.

Maak risico’s inzichtelijk

Mobiele communicatie wordt bij steeds meer organisaties cruciaal voor de bedrijfsvoering. Agentschap Telecom heeft een uitgebreid programma ontwikkeld om onze afhankelijkheid van moderne systemen in kaart te brengen. Op hun website is een eenvoudig stappenplan te vinden. Daarnaast geven zij advies over hoe met de uitdagingen om te gaan. Tegenwoordig is men bijna altijd afhankelijk van de publieke mobiele netwerken. Dat levert risico’s op voor de bedrijfsvoering. Het is belangrijk die risico’s inzichtelijk te maken.

In veel gevallen worden problemen opgelost door gebruik te maken van mobiele telefonie.

TELECOMMAGAZINE

REDACTIE

WeSeeDo: slim beeldbellen met een menselijke maat Sta je nog geen week in de KPN API Store, win je gelijk de API Store Award 2019 voor Best Demo Master. Sinds het recent activeren van WeSeeDo Direct in de API Store van de operator, is het leven van oprichter Iebele Otten en zijn team nóg hectischer geworden. Het was februari dat TBM het laatst met Otten sprak, maar wat is er in die korte tijd alweer veel veranderd rond het Groningse bedrijf, dat met WeSeeDo menselijk beeldbellen op de kaart heeft gezet. Zo zijn er in die tijd het ISO 27001 certificaat rondom veiligheid en het NEN 7510 certificaat rondom het patiëntendossier verkregen. Dat eerste is van cruciaal belang als je wilt samenwerken met Arbo-diensten. Want per 1 januari 2020 is samenwerken met een ISO 27001 gecertificeerde leverancier verplicht. Ook ziekenhuizen, huisartsenpraktijken en advocaten vragen hier steeds meer om. “We draaien nu

TELECOMMAGAZINE

ook enkele pilots met de gemeente Amsterdam, en die gaat daarin nog verder. Voor ons geen probleem”, stelt Otten.

Kernwaarden

Maar nog belangrijker is dat de afgelopen periode de kernwaarden van WeSeeDo zijn vastgelegd, benadrukt hij. “Allereerst hebben we het dan over menselijkheid. Dat gaat verder dan persoonlijk en betekent dat we de techniek in de processen menselijk houden. De tweede kernwaarde is gemak, want iets dat technisch eenvoudig is, hoeft niet altijd makkelijk voor

de gebruiker te zijn. De derde waarde omhelst veiligheid; denk aan zaken als AVG of het beheren van data in Nederland.” De kernwaarden zijn terug te vinden in de producten van WeSeeDo, want daarin staan stabiliteit, status, gemak, veiligheid én eenvoud centraal. “Het internet holt veel uit wat menselijk is. Techniek wordt door mensen vaak ingezet als houvast, daar kun je je achter verschuilen. Zo zetten we ons af tegen traditioneel Unified Communication, met z’n agenda, documentbeheer en registratie van gesprekken. Dat lijkt me meer een moderne prikklok waarmee je je doel voorbijstreeft. Ik zit wel in de IT, maar ben van oorsprong instrumentenmaker. En 95 procent van de mensen kan niet met computers overweg, daarom werken veel programma’s niet. Dat inbouwen van onze kernwaarden is dan ook key. Een eenvoudige WebRTC-

REDACTIE

oplossing tussen twee computers kun je met gemak binnen een dag bouwen. Maar een goed doordachte oplossing die veilig en toegankelijk is, en werkt via alle browsers en hardware, zeker niet.

Direct een hit

WeSeeDo richt zich met WeSeeDo Persoonlijk (voor het voeren van een gesprek waarbij beide bellers elkaar zien) en WeSeeDo Direct (waarbij je mee kunt kijken met de beller) op communicatie tussen personen en organisaties waar geen directe relatie mee is. Denk aan artsen, advocaten, ambtenaren bij gemeenten of helpdesks. “Met WeSeeDo Direct kan een ambtenaar als je bijvoorbeeld je bouwvergunning invult via de nieuwe feature op je scherm meekijken. Of een servicemonteur kan op afstand zien wat er mis is met je router of je CV-ketel. En met WeSeedo Persoonlijk kun je een tweerichting beeldgesprek voeren, bijvoorbeeld met je huisarts.” In alle gevallen kun je als aanbieder een gesprek opstarten door een sms met een link te versturen. Als de klant/gebruiker op de link klikt, kan het gesprek direct beginnen. Makkelijker kan niet. In alle voorbeelden hierboven zie je dat WeSeeDo zorgt voor een menselijk en eenvoudig contact, waarbij je ook problemen en frustratie voorkomt. En vaak efficiënt, omdat het een huisbezoek overbodig kan maken. WeSeeDo Direct is overigens pas dit jaar geïntroduceerd en nu al een groot succes. WeSeeDo blijft nadrukkelijk ver van zakelijke communicatie. “Waar de UC en de pbx’en zitten, dat is niet ons gebied. Daar kennen mensen elkaar en liggen de belangen en verhoudingen anders.”

Partnerkanaal

Overigens hebben partijen in de zakelijke

markt wel degelijk interesse in de producten van WeSeeDo. “Bij telecomleverancier VCare, gespecialiseerd in huisartsenposten, zitten we al in de PBX-software ingebouwd. En met een aantal grote hosted-voiceaanbieders zijn we in gesprek om te koppelen. Vooral de grote hebben interesse, de kleintjes denken vaak: dat kan ik zelf ook wel bouwen voor minder geld. En dan gebeurt er vervolgens niks.” En KPN dus, waar WeSeeDo in de API Store van KPN zit. “Mooi dat we meteen een award winnen. Het is voor een verkoper natuurlijk ook geweldig als

‘Het is zo mooi als je echt iets kunt toevoegen waar iedereen blij van wordt. Daar doen we het voor’ hij direct een demo kan geven, zonder dat ze in de backoffice eerst allemaal vinkjes aan en uit moeten zetten. Naast een prijs als opsteker is de belangstelling bij de klanten ook groot, met de callcenters voorop.” Het geeft ook aan dat WeSeeDo wil groeien via partners. “We hebben in het begin zelf klanten geacquireerd, omdat niemand wil instappen als je geen referenties hebt. Met een paar klanten houd je bovendien voeling met de markt. Maar er zijn zoveel mogelijkheden, dat kunnen we

allemaal niet aan.” In ons vorige gesprek gaf Otten al aan via het resellerkanaal verder te willen groeien. “Dat loopt nog niet, omdat ze het niet snappen. Dat neem ik ze niet kwalijk, we zitten nog in de opstartfase. Nu we zaken gaan doen met de hosted voice distributiepartners, zal dat zeker sneller gaan. Het is aan ons om de markt rijp te maken, en dan kan ieder voor zich bepalen of hij op de rijdende trein wil stappen en meeprofiteren. We zien nu al bij partners dat ze blij zijn dat ze een goed verhaal hebben voor hun klant én toegevoegde waarde leveren. Als we Otten vragen naar de ambities voor 2020, moet hij lachen: “Een leuk bedrijf opbouwen, waar we plezier in hebben. Organisch groeien, dat gaat soms al harder dan we verwachten. En een geoliede machine door ontwikkelen, om partners aan te schakelen en te helpen met de inrichting van hun klantenproces.” Focus is belangrijk en dat was ook de reden dat Otten recent zijn reselleractiviteiten Ellie Telecom heeft verkocht aan de Sollie Groep, om zich nog meer te kunnen richten op het snelgroeiende succes van WeSeeDo. En succes is leuk, maar het allerbelangrijkste voor de ondernemer blijven de momenten dat hij een tevreden gebruiker spreekt. “Het is zo mooi als je echt iets kunt toevoegen waar iedereen blij van wordt. Zoals bijvoorbeeld het helpen van een zieke baby van acht maanden oud. Daar doen we het voor.”

www.weseedo.nl

TELECOMMAGAZINE

REDACTIE

Op weg naar een circulaire economie Nederland moet in 2030 voor vijftig procent circulair zijn en volledig circulair in 2050. Iedereen draagt zijn steentje bij, dus ook ICT en telecom. Maar hoe? En is het voldoende? De branche en de stand in Nederland.

De aarde krijgt miljoenen tonnen aan elektronisch afval te verstouwen. Voor een deel is deze e-waste afkomstig uit ICT en telecom. Branchebreed is er dus nog veel winst te behalen in het verkleinen van milieu-impact. Soms in de eigen bedrijfsvoering van organisaties, maar ook met betrekking tot producten zelf. Circulariteit kunnen we scharen onder de grote paraplu van sustainability. In een circulaire economie bestaat afval in feite niet meer en worden grondstoffen op verschillende wijzen hergebruikt. Zo kunnen ze, na dienst te hebben bewezen in het ene product, weer worden gebruikt in het andere, en wordt verspilling van toch al schaarse grondstoffen voorkomen.

Duurzaamheidskeurmerken

Van Dijk (Forza Refurbished): ‘Een refurbished-exemplaar kan na een of twee jaar nog drie gebruikers van dienst zijn’

TELECOMMAGAZINE

Maar hoe krijgen sustainability en circulariteit vorm in ICT en telecom? We vragen het Rob Wierenga, hoofd Consumentenelektronica & Installatie-Retail bij brancheorganisatie Techniek Nederland: “Van sommige apparaten is niet helder in hoeverre ze verantwoord en duurzaam zijn (geproduceerd). Wel kunnen keurmerken ons op weg helpen bij duurzamere keuzes. De energiezuinigheid van bijvoorbeeld

computerschermen is dankzij technologische ontwikkelingen enorm toegenomen en energiekeurmerken zeggen iets over de mate waarin. Vanaf 2023 maken we daarnaast kennis met het EU Eco Label. Van producten die dit dragen weet je dat de productie een lagere impact heeft gehad op het milieu.”

Inzetten op reparatie

Een reparatielabel zit nog in de pijplijn. Dit zou, zegt Wierenga, moeten aangeven in welke mate een device kan worden gerepareerd. Het besef dat repareren in plaats van weggooien ook een optie is, lijkt volgens hem meer post te vatten bij gebruikers. Een reden waarom de brancheorganisatie meer inzet op trainingen en cursussen in reparatievaardigheden voor resellers en reparatiebedrijven. Elektronica die niet meer te repareren valt, moet volgens de Nederlandse wetgeving worden ingezameld. Wierenga: “Ook ICT- en telecomaanbieders moeten voldoen aan de inzamelplicht. Jaarlijks dient 65 procent van de hoeveelheid nieuw op de markt gebrachte elektronische producten, waaronder computerschermen, telefoons en routers, te worden ingenomen. Dat percentage is nu bijna gehaald. Deze apparaten komen vervolgens in aanmerking voor recycling.”

Refurbished

Binnen het thema circulariteit in ICT en telecom

REDACTIE

mag de refurbished-branche niet ontbreken. Apparaten zoals laptops, desktops en telefoons worden niet afgedankt na bewezen diensten, maar indien mogelijk ‘opgefrist’ en dus gereviseerd. Hierna kunnen ze vaak weer prima mee, tegen een lagere prijs, en wordt er een bijdrage geleverd aan de circulaire economie. Zo levert de keuze voor een refurbished smartphone, afgezet tegen die voor een nieuw exemplaar, 27 kilo minder CO2-uitstoot op, meldt Wierenga. Een besparing. Refurbished staat nog in de kinderschoenen. Van alle smartphones in Nederland is op dit moment zo’n 6 procent refurbished volgens hem, al verwacht hij wel het vier- of vijfvoudige van dit percentage in de komende drie jaar. Wierenga: “Met het nieuwe Keurmerk Refurbished gaan we de twijfel wegnemen bij de gebruiker. Consumenten die een iPhone met dit keurmerk aanschaffen, hebben de zekerheid dat hun refurbished smartphone van hoogstaande kwaliteit is.”

Partijen in het veld

Spelers in refurbishment bedienen zowel de particuliere als zakelijke markt. Jan-Willem van Dijk, die elders in deze TBM ook aan het woord komt, voelde een urgentie om circulair te werk te gaan en richtte Forza Refurbished op dat devices reviseert. Van Dijk: “In de meeste gevallen wordt een iPhone twee jaar gebruikt voor deze in een la belandt. Een refurbished-exemplaar kan na een of twee jaar nog drie gebruikers van dienst zijn, mede doordat wij een inruiloptie bieden. Dat betekent dat een smartphone in totaal soms wel zes jaar mee kan.” Het bedrijf Aliter Networks is eveneens actief in refurbishment en koopt, verkoopt en servicet netwerkapparatuur zoals routers, switches en VoIP-systemen. Inmiddels heeft het daarmee tonnen aan e-waste voorkomen en gezorgd voor een kleinere CO2-voetafdruk, zegt Odette van Zijdveld van Aliter.

Als nieuw

Refurbished-apparatuur kan natuurlijk overal functioneren. Het bedrijf SNEW (spreek uit: as new), dat zowel aan particulieren als organisaties levert, zorgde er onder meer voor dat een groot cruiseschip is uitgerust met honderden gereviseerde telefoons. Ook het communi-

catienetwerk van een grote bouwmarkt is uitgerust met refurbished-onderdelen die zijn geleverd door SNEW. Oprichter en directeur Martijn van Engelen: “Het reguliere model zit nu nog zo in elkaar dat veel apparatuur op een gegeven moment niet meer wordt ondersteund. Bedrijven doen er dan afstand van. Maar met het oog op de bevolkingsgroei en grondstofschaarste is dat natuurlijk niet vol te houden. Circulariteit is noodzaak.” De telefoons op het schip in kwestie zijn niet alleen refurbished maar worden ook geüpdatet, onderhouden en op tijd vervangen. Van Engelen: “Hetzelfde geldt voor de systemen van onze andere klanten. Wij gaan partnerschappen met hen aan. Daarmee is er eigenlijk minder sprake van een productgerichte werkwijze en gaan we veel meer toe naar een servicebenadering.”

Delen als het nieuwe bezit

In het verlengde van een servicegerichte handelswijze kan een andere aanpak misschien zijn vruchten afwerpen in het licht van de circulaire economie, menen de geïnterviewden. Te weten: delen. Van Zijdveld pleit al enige tijd voor (aspecten van) een deeleconomie waarbij bezit naar de achtergrond verdwijnt ten faveure

Van Engelen (SNEW): ‘Het reguliere model zit nu nog zo in elkaar, dat veel apparatuur op een gegeven moment niet meer wordt ondersteund. Bedrijven doen er dan afstand van’ van gedeeld gebruik. Aanbieders verkopen daarbij niet het product zelf meer, maar het gebruik ervan. In de praktijk kan dat bijvoorbeeld neerkomen op een laptopservice, zoals Rob Wierenga het illustreert: “Als dat een optie wordt, is connectiviteit in dat geval de dienst

Voorbeelden uit het veld •

• •

Fairphone is een onderneming die beoogt eerlijke smartphones aan de man te brengen. Het bedrijf richt zich op een eerlijkere productie van de smartphone, onder meer met aandacht voor de werkomstandigheden van de mensen die ‘m produceren. Telecomaanbieders geven aan verschillende acties te ondernemen binnen het thema sustainability. Zo meldde Vodafone bijvoorbeeld dat het klimaatneutraal is. KPN initieerde onder meer het Circulair Manifest, dat werd getekend door verschillende leveranciers van deze aanbieder. Het bedrijf wil toe naar een volledig circulaire bedrijfsvoering in 2025. Circular Computing is een bedrijf dat circulaire laptops en dekstops aanbiedt. Het maakt ‘nieuwe’ computers van onderdelen van bestaande. “Techniek Nederland en de gecertificeerde bedrijven willen met het nieuwe Keurmerk Refurbished Devices de kwaliteit van refurbished smartphones verbeteren en zo een bijdrage leveren aan een circulaire economie. Nederland is het eerste land ter wereld met een kwaliteitsgarantie voor refurbished-smartphones”, zegt Rob Wierenga.

TELECOMMAGAZINE

REDACTIE

waarvoor maandelijks een vast bedrag wordt betaald. De laptop wordt geheel geservicet en als dat nodig is weer vervangen door de aanbieder voor een ander refurbished-exemplaar. In Amerika is dat soort concepten al heel groot. Of het in Nederland kan werken? Wij zijn nogal gehecht aan bezit. Al staat een jongere generatie hier mogelijk wel voor open.”

Businessmodellen

Wierenga (Techniek Nederland): ‘De laptop wordt geheel geservicet en als dat nodig is weer vervangen door de aanbieder voor een ander refurbished-exemplaar. In Amerika is dat soort concepten al heel groot’

Zowel grote als kleinere partijen in ICT en telecom ondernemen dus actie op de terreinen van circulariteit en sustainability. De vraag is: is het voldoende? Wierenga: “Verduurzaming van de branche kan altijd sneller en beter. Het zal ook altijd een uitdaging blijven. Maar we zijn op weg.” Vanuit planeetstandpunt is er nog genoeg werk aan de winkel, is de opvatting van Van Zijdveld. Ze laat weten: “Telecomaanbieders beconcurreren elkaar nog altijd met scherpe deals; dat stimuleert gebruikers om voor nieuwe telefoons te kiezen. Alles is gericht op groei, terwijl nieuwe businessmodellen zijn vereist. Daar staat wel tegenover dat er tegenwoordig geen enkele zichzelf respecterende ICT- en telecomaanbieder is, die niet iets doet met circulariteit en sustainability. Het zijn thema’s die op board-level worden besproken en in jaarverslagen terugkomen.” Jan-Willem van Dijk meent dat gemakzucht en gewoonte ervoor zorgen dat mensen nieuwe

toestellen blijven kopen. Van Dijk: “Ik denk echter ook dat de overheid een rol heeft in het stimuleren van alternatieve en circulaire beslissingen. Via een lager btw-tarief voor refurbished-producten bijvoorbeeld. Of met behulp van een aanpassing in de thuiskopieheffing. Die wordt betaald voor elke nieuwe smartphone. Voor een refurbished-exemplaar dat veel duurzamer is en soms wel vier gebruikers meegaat, moet elke keer opnieuw en dus soms wel vier keer die heffing worden betaald. Onzin natuurlijk. Er is veel meer stimulans vereist voor een circulaire economie.”

Compensatie voor telefoons

Van Zijdveld (Aliter): ‘Telecomaanbieders beconcurreren elkaar nog altijd met scherpe deals, dat stimuleert gebruikers om voor nieuwe telefoons te kiezen’

TELECOMMAGAZINE

“Alle telefoons van het Rijk worden gecompenseerd volgens ons one-for-one-principe. Dat gaat dus om de mobieltjes van tienduizenden ambtenaren”, zegt Joost de Kluijver. Hij is oprichter en directeur van social enterprise Closing the Loop, een circulaire dienstverlener in de telecom. “Schaft onze klant één exemplaar aan, dan ‘compenseren’ wij dat nieuwe toestel door één defecte telefoon van de vuilnisbelt te redden – en deze vervolgens te recyclen. In de praktijk betekent dit dat we met name in Afrika afvaltelefoons inzamelen. Drie jaar geleden introduceerden we deze dienst. Inmiddels werken we voor bedrijven in het buitenland en op eigen bodem bijvoorbeeld voor de Rabobank, KPMG en T-Mobile. Het bleek een ideale dienst voor inkopers die wel iets zien in duurzame/circulaire IT, maar willen beginnen met een makkelijke eerste stap.”

NIEUWS

TÜV-keurmerk voor Filex Desk Up 2.0 elektrificatie opbouwunits Filex heeft het TÜV-keurmerk gekregen voor de nieuwe designserie Filex Desk Up 2.0 elektrificatie opbouwunits. Reden voor een klein feestje op het hoofdkantoor in Heesch. Met het verkrijgen van het TÜV-keurmerk voor de nieuwe designserie Filex Desk Up 2.0 elektrificatie opbouwunits wordt opnieuw bevestigd dat Filex zich niet alleen onderscheidt door een mooi design, maar ook kwalitatief tot de top van de markt behoort, aldus Filex. Filex is onderdeel van In2Brands en onderscheidt zich in de markt met een complete eigen lijn monitorarmen, CPU-houders en elektrificatie-producten. De opbouwunit is verkrijgbaar in verschillende configuraties. Leverbaar in zwart en wit en vanaf €32,90. Tevens geeft Filex maar liefst 5 jaar garantie.

TÜV

Iedereen heeft uiteraard behoefte aan zekerheid en betrouwbaarheid. Keurmerken maken in een oogopslag met een label duidelijk dat een product of organisatie in die behoefte voorziet. Een TÜV-keurmerk is een bevestiging dat het product voldoet aan kwaliteitseisen, en veilig en/ of milieuverantwoord is. Kwaliteitskeurmerken en milieukeurmerken zijn dan ook de meestvoorkomende vormen. Het TÜV-keurmerk zorgt dus voor een wederzijdse transparantie. Dit vertrouwen zorgt ervoor dat de

risico’s van ondernemen kunnen worden geminimaliseerd, met verbetering van uw organisatie aan de buitenkant én de binnenkant als gevolg. Het TÜV-keurmerk kan de beslissing van uw klanten, maar ook potentiële klanten om met u zaken te doen, dus positief beïnvloeden.