Zelfzorg en het zorgbestel

Welke rol gaat zelfzorg in toekomst spelen?

Dat de rol van zelfzorg gaat veranderen, lijkt wel duidelijk. Maar hoe gaat het ingebed worden in het zorgbestel? En welke rol kan de zelfzorgretailer daar in spelen?

Het CBD is al een aantal jaren actief om drogisten bij overheid en andere stake holders in de zorgkolom op de kaart te zetten als een goed alternatief voor de opvang van consumenten die verlichting of oplossingen zoeken voor de lichtere ongemakken en kwalen. Deze zogeheten nuldelijnszorg moet ertoe leiden dat de zorgkolom financieel minder zwaar onder druk staat, doordat het de huisarts in zijn werkdruk ontlast. Neprofarm heeft Ecorys in 2017 laten berekenen dat er een groot besparingspotentieel door zelfzorg bestaat. Uit het onderzoek bleek dat het aantal huisartscontacten voor kleine kwalen de afgelopen jaren is gestegen tot één op de 6,2 huisartscontacten in 2015. De huisartsencontacten kostten bijna 111 miljoen euro. Ook het aantal uitgeschreven recepten voor kleine kwalen nam toe. Bijna de helft van de patiënten met kleine kwalen ging in 2015 met een recept naar huis.

De kleine kwalen zorgen dus voor een flinke belasting van de eerstelijnszorg (de huisarts maar de échte besparing in de zorgkolom is dat de huisarts taken van de specialist kan overnemen als de drogist die kleine kwalen 'afvangt'. Dat vraagt om een forse aardverschuiving in de zorgkolom: specialisten stoten hun meer routinematige taken af aan de huisarts, maar die kan dat alleen aan als hij zijn meer routinematige taken, met name de genoemde kleine kwalen, weer af kan staan aan de nulde-lijnszorgspecialist, in casu: de drogist. Het is duidelijk dat het niet zozeer de verschuiving van het takenpakket is dat zorgen baart, maar de mentaliteit die daartoe moet veranderen.

Samenwerking Hoewel er in de opleiding van huisartsen niet bar veel aandacht wordt besteed aan de rol van zelfzorg en zelfzorgproducten, bleek uit een onderzoek dat Pharmacon publiceerde tijdens zijn jubileumcongres in maart 2019 dat de helft van hen het prima vindt om met drogisten samen te werken. Ruim een kwart van de consumenten (28%) wordt door de huisarts al doorverwezen naar een drogist. Huisartsen en consumenten vinden deskundige advisering bij de verkoop van zelfzorggeneesmiddelen belangrijk. Een kwart van de huisartsen is dan ook positief over structureel overleg met de drogist en 40% van de consumenten is positief over die ontwikkeling.

Het is ook goed om te weten dat de Nederlandse zorgverzekeraars zich openstellen voor de nulde-lijnszorg, omdat zij als geen ander inzicht hebben in de almaar stijgende zorgkosten. In hun focus hebben behoud van gezondheid en preventie een veel belangrijkere plaats, zegt Peter de Braal van Zorgverzekeraars Nederland: “De achterliggende gedachte is dat door het voorkomen van ziekten of aandoeningen, en het verbeteren van de kwaliteit van leven, de immer toenemende zorgkosten beteugeld kunnen worden. Maar dit is nieuw terrein voor ons. Om maar even aan te geven: wij besteden slechts 2,5% van ons budget aan preventie, terwijl juist daar grote slagen gemaakt kunnen worden.” Ook een positieve ontwikkeling was de pakketmaatregel van toenmalig minister voor Medische Zorg Martin van Rijn, die begin 2019 werd ingesteld en inhoudt dat paracetamol (1000mg), vitamine D en calcium bij voorschrijven door de arts niet langer vergoed zouden worden, omdat deze inmiddels via het zelfzorgkanaal vrijelijk verkrijgbaar zijn.

Mentaliteit Het blijkt echter steeds meer te gaan om die mentaliteitsverandering. Want in een brief aan de Tweede Kamer schreef Van Rijn later dat hij met de beroepsgroepen van huisartsen en apothekers in gesprek moest gaan, omdat die, als reactie op de pakketmaatregel, deels andere middelen zijn gaan voorschrijven voor geneesmiddelen die niet langer vergoed worden, in plaats van te verwijzen naar zelfzorgmogelijkheden. Uit onderzoek bleek dat artsen ook vaak over bleken te stappen op alternatieve geneesmiddelen die wél vergoed worden, terwijl apothekers nauwelijks de moeite nemen om patiënten op de mogelijkheden van zelfzorggeneesmiddelen te wijzen, mogelijk omdat zij daarmee vergoedingen mis kunnen lopen. Het blijkt tot slot dat artsen en apothekers nauwelijks in gesprek zijn met hun patiënten over hun medicijngebruik zodra overgestapt wordt op zelfzorg. Inmiddels ligt de taak om met artsen en apothekers in gesprek te gaan bij de huidige minister, Tamara van Ark. Resultaatafspraak En wat betekent het recente interview van de voorzitter van Zorginstituut Nederland Sjaak Wijma in het AD? Het Zorginstituut Nederland, dat in opdracht van de overheid het basispakket bewaakt, kondigde aan dat voor behandelingen waarbij de wetenschappelijke onderbouwing tekortschiet, een ‘resultaatafspraak’ wordt gemaakt. Wordt dat bewijs vervolgens niet geleverd, dan verdwijnt deze zorg uit het pakket. Dit besluit lijkt in eerste instantie vooral te maken te hebben met behandelingen die geen meetbaar effect hebben, zoals een hooggebergtebehandeling voor astmapatiënten in het Zwitserse Davos. De patiënt is volgens Wijma beter af: "We bekijken deze zaak te veel vanuit het perspectief van de betaler. Ook als patiënt is het beter om efficiënte zorg te krijgen. Dat niet-zinnige zorg uit het pakket verdwijnt, is dus helemaal niet slecht voor patiënten.”

De vraag is wat dit voor zelfzorg betekent. Op het eerste gezicht zal de maatregel ertoe leiden dat er meer in het straatje van de zelfzorgspecialist terechtkomt. Althans: waar het het aanpakken is van problemen met behulp van productoplossingen. Maar daar heeft Wijma niet echt iets over gezegd. En het is de vraag wat het betekent als mensen verstoken raken van een oplossing en naar alternatieven gaan zoeken. Komen we dan terecht in allerlei wazig aanbod van even wazige aanbieders? Aan de andere kant biedt het de zelfzorgspecialist wel de mogelijkheid om zich nog meer te profileren als specialist, die met een brede blik naar een oplossing kan kijken. Het is bij schrijven van dit artikel nog te vroeg om er een oordeel over te vellen. Zeker aangezien minister Van Ark op 15 oktober in de Tweede Kamer in gesprek gaat over zorg, en waarbij ook de rol van zelfzorg besproken zal worden. We wachten af - en houden u op de hoogte via www.who-cares.nl

Dit opiniestuk is gebaseerd op een aantal artikelen die zijn verschenen op www. who-cares.nl