Atmosfera by maite dominguez

IZENAK:___________________________________ DATA:______________________ Maite Domínguez

ATMOSFERA 1.- Esan aire-masen zer propietateri dagokion esaldi bakoitza. * Airearen berotasuna edo hoztasuna adierazten duen magnitudea: ………………………………………………. * Aireak duen ur-lurrun kantitatea: ………………………………………………. * Aireak eragiten duen presioa: ………………………………………………. * Haizearen jatorria: ………………………………………………. 2.- Lotu gezien bidez atmosferaren geruza bakoitza eta haren altitudea. a) Troposfera b) Mesosfera c) Heterosfera d) Termosfera e) Estratosfera

1) 12tik 50 km-ra bitartean 2) 50tik 80 km-ra bitartean 3) 0tik 12 km-ra bitartean 4) 600tik 10.000 km-ra bitartean 5) 80tik 600 km-ra bitartean

3.- Aztertu grafikoa , eta esan nola aldatzen den tenperatura atmosferan gora egin ahala. Idatzi geruza bakoitzean tenperatura igo edo jaitsi egiten den. * Troposferan gora egitean, tenperatura…………... ………………………………………………………………………………………. * Estratosferan gora egitean, tenperatura ………. ………………………………………………………………………………………. * Mesosferan gora egitean, tenperatura …………… ………………………………………………………………………………………. * Ionosferan gora egitean, tenperatura …………….. ……………………………………………………………………………………….

4.- Molekula hauek atmosferako gas garrantzitsuenetan daude. Idatzi atomo bakoitzaren ondoan dagokion elementuaren sinboloa, eta molekula bakoitzaren azpian, haren formula eta izena.

5.- Lotu gezien bidez atmosferako gasak eta dagozkien ezaugarriak. a) Nitrogenoa b) Oxigenoa c) Karbono dioxidoa d) Ozonoa

1) Oxidazio- eta errekuntza-erreakzioetan parte hartzen du 2) Fotosintesian dihardu, eta arnasketan ere sortzen da. 3) Eguzkiaren izpi ultramore gehienak xurgatzen ditu. 4) Gas geldoa da, eta gehienetan ez du beste substantziekin erreakzionatzen.

6.- Sailkatu kutsatzaile hauek gas edo partikula gisa: Karbono dioxidoa - CFCak - kea - sufre oxidoa eta nitrogeno oxidoa karbono monoxidoa GASAK PARTIKULAK

7.- Osatu esaldiak zerrendako kontzeptuekin. CFCak - Karbono dioxidoa - sufre oxidoa eta nitrogeno oxidoa - berotegi efektua - Azido korrosiboak - Ozono geruza. * Berotze globalaren kausa ………………………………… ………………………………. da, eta horren eragilea, ………………………………………. ………………………………… * …………………………………………en eragina suntsigarria da ………………………………. ………………………………rentzat. * Euri azidoen eragileak …………………………….. …………….………………… eta ……………………………… ………………………………. dira, hodeietako urarekin erreakzionatzean ……………………………… ………………………………. sortzen dituztelako.

8.- Sailkatu jarduera hauek taularen alde batean edo bestean, kutsadura atmosferikoa areagotzen duten ala ez. …………………..Bizikletaz ibiltzea. …………………..Hegazkinez bidaiatzea …………………..Zaborra erretzea …………………..Energia eolikoa erabiltzea …………………..Petrolioa erretzea argindarra ekoizteko …………………..Autoz ibiltzea …………………..Oinez ibiltzea …………………..Aire girotua erabiltzea …………………..Eguzki-energia erabiltzea …………………..Sukaldean gasa erabiltzea 9.- Marrazkia osatzeko, idatzi dagokion laukian zer erradiazio iragazten duen atmosferaren geruza bakoitzak.

Gamma izpiak - X izpiak - Izpi ultramoreak * Zer mekanismo erabiltzen du larruazalak gehiegizko izpi ultramoreetatik babesteko?

…………………………………………………………………………… * Nahikoa al da babesgarri natural hori udan eguzkitan egoteko? Zer egin behar dugu? ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………

10.- Marrazkia osatzeko, idatzi zer izen duen atmosferaren geruza bakoitzak

11.- Idatzi troposferaren berezitsunak ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 12.- Azaldu nola aldatzen den tenperatura, altitudearen arabera, itsas mailatik ionosferaren goialderaino. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 13.- Zer da atmosfera, substantzia purua ala nahastea? Arrrazoitu erantzuna ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 14.- Azal ezazu nola aldatzen diren airearen ezaugarriak Lurreko toki batetik bestera. *Tenperatura: ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… * Hezatasuna: ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… * Presio atmosferikoa: ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… * Abiadura eta noranzkoa: ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 15.- Lotu itzazu airearen ezaugarri bakoitza eta hura neurtzeko erabiltzen den tresna. a) Tenperatura 1) Barometroa b) Presioa 2) Termometroa c) Hezetasuna 3) Anemometroa d) Abiadura 4) Higrometroa 16.- Azal ezazu zein den estratosferan gertatzen den prozesu nagusia. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 17.- Atmosferan, zer geruzatan dago ur-lurrun kontzentraziorik handiena?

………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 18.- Azal ezazu zer kutsatzaile mota isurtzen diren atmosferara. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 19.- Definitu atmosfera. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 20.- Esan atmosferako zein geruzatan iragazten diren Eguzkiaren erradiazio ultramorean. Azaldu zer-nolako garrantzia duen Lurreko bizirako. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 21.- Nola mugitzen dira aire hotza eta aire beroa atmosferan? ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 22.- Deskribatu lurrazaletik hurbilen dagoen atmosfera-geruza. Zer-nolako fenomenoak gertatzen dira geruza horretan? Zein da horren gaineko geruza? ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 23.- Zer ondorio dakartza berotegi efektua areagotzeak? ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 24.- Zer neurri hartu behar dira berotegi efektua txikitzeko?

25.- Atmosferako zer geruzatan barrena mugitzen dira hegazkinak? ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 26.- Zer da presio atmosferikoa? Nola neurtzen da, eta nola adierazten da? ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 27.- Definitu barometroa. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 28.- Zerk sorrarazten ditu haizeak? ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 29.- Zer materiak eratzen du atmosfera? Zerez dago osatuta? ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 30.- Zergatik da garrantsitzua atmosfera Lurreko bizia garatzeko? ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………

31.- Noiz agertu zen atmosfera? Nondik zetozen atmosfera eratu zuten gasak? ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………

32.- Zer geruzatan daude a) Ur-lurrun gehiena eta beste gasak?:…………………………………………………………… b) Ozono-geruza?:……………………………………………………….. c) Fenomeno meteorologikoak?:…………………………………………………… 33.- Atmosferako gasak. a) Zein da gasik ugariena airean? Eta haren ondotik?: ……………………………………………………………. ……………………………………………………… c) Zer da ozonoa? ………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. d) Nondik dator karbono dioxidoa? ………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 34.- Nondik dator airearen hezatasuna? ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 35.- Bete taula Lurraren atmosferako geruzak dituzten ezaugarrien bidez.

36.- Aukera ezazu erantzun zuzena

1.- Beste plantetan ba al dago atmosferarik? *Bai, planeta batzuetan bestelako atmosferak daude *Bai, Ilargian eta Merkurion *Ez, Lurra da atmosfera duen planeta bakarra *Bai, planeta guztietan 2.-Duela 5000 milioi urteko atmosferan bazegoen oxigenorik? *Bai, gaur egun baino askoz ere gehiago *Bai, gaur egun bezain beste *Ez, airerik ez bait zegoen *Ez, landarerik ez zegoelako 3.- Zer da airea?: *Substantzia gaseoso batzuen nahastea *Substantzia puru bat *Oxigenoa *Haizearen berdina 4.-Fotosintesia egitean, zer botatzen dute landareek airera?:

*Oxigenoa *Karbono dioxidoa (CO2) *Nitrogenoa *Ozonoa

5.-Arnastean, zer botatzen dute animaliek airera?:

*Oxigenoa *Karbono dioxidoa (CO2) *Nitrogenoa *Ozonoa 6.-Atmosferaren zer geruzatan gertatzen dira fenomeno meteorologikoak (haizea, prezipitazioak...)?: *Ionosferan *Troposferan *Estratosferan *Hidrosferan 7.-Zein da karbono dioxidoaren formula kimikoa?:

9.-Zer da oxigenoa?: *Nahaste bat *Airearen gasik ugariena *Arearen berdina *Airearen gasenetariko bat

10.-Zer da ihintza? : *Landareetan agertzen den airearen hezetasunaren kondentsazioa. * Landareetan agertzen den airearen hezetasunaren solodifikazioa. *Izotzaren berdina *Lainoaren berdina 11.-Landareek arnasten dute?: *Ez, fotosintesia baino ez dute egiten, ezin dute arnastu *Bai, baina landareen arnasketari fotosintesia deritzo *CO *HO2 *CO2 *C2O 8.-Zer dira prezipitazioak?: *Euria da, baina elurra eta txingorra ez dira *Elurra eta txingorra dira, baina euria ez da *Ihintza da *Euria, elurra eta txingorra dira

13.-Zergatik itotzen da flasko itxi baten barruan dagoen intsektu bat? : *Ezin duelako oxigenorik sortu *Flasko barruko oxigenoa agortzen delako *Flasko barruko airea agortzen delako *Flasko barruko karbono dioxidoa agortzen delako

14.-Zein da airean dagoen gasik ugariena? : *Oxigenoa *Karbono dioxidoa *Karbono monoxidoa *Nitrogenoa 15.-Duela 5000 milioi urte, gure planeta osatu zenean eta bertan bizitzarik ez zegonenean, nolakoa zen atmosfera? :

*Bai, eta fotosintesia ere egiten dute *Ez 12.-Non gertatzen dira fen贸meno meteorologikoak? : *Troposferan *Estratosferan *Ozono geruzaren gainean *Atmosferaren odozein geruzatan

*Duela 50 urteko atmosfera bezalakoa *Guztiz bestelakoa, ez zegoen oxigenorik *Oxigenoa baino ez zeukan *Ez zeukan gasik

16.-Zerk areagotzen du berotegi efektua : *Karbono dioxidoaren suntsiketa *Tenperatura globalaren igoera *Ozono geruzaren gehikuntza *Erregai fosilen errekuntza

17.-Nolakoa da Eberesten muturreko presio atmosferikoa? : *Bilbon baino handiagoa *Bilbon baino txikiagoa *Bilbon bezain bestekoa *Eberesten punta dagoena hutsa besterik ez da 18.-Eguzki Sistemako gainerako planetetan ba al dago atmosferarik?: *Bai, Ilargian eta Merkurion, adibidez *Ez, Lur planeta da atmosfera duen planeta bakarra *Bai, batzuek badute atmosfera, baina oso bestelakoa *Bai, planeta guztiek dute atmosfera

37.- Zeintzuk dira ondorengo izaki bizidunek arnasketa eta fotosintesia egiteko behar dituzten substantziak? Idatz itzazu hitz egokiak ondorengo lauki zuzenetan.

38.- Erlazionatu bi zutabeetako kontzeptuak: 1-Airearen gasik ugariena (.......) 2-Arnastean, airetik hartzen dugu (.......) 3-Arnastean, airera botatzen dugu (.......) 4-Eguzkiaren izpi ultramoreak iragazten ditu (.......) 5-Honen formula kimiokoa CO2 da (.......) 6-Landareek behar dute fotosintesia egiteko (.......) 7-Landareek produzitzen dute fotosintesia egitean (.......) 8-Landareek behar dute gauean arnasteko (.......) 9-Landareek produzitzen dute gauean arnastean (.......) 10-Hezetasun atmosferikoa (.......)

a-Nitrogenoa b-Ozonoa c-Oxigenoa d-Ur baporea e-Karbono dioxidoa

39.- Idatz itzazu hitz egokiak ondorengo lauki zuzenetan. Substantziak: * CO2 * O2 * H2O * Gatz mineralak

40.- Defini itzazu ondorengo kontzeptuak: A) Estratosfera ……………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ……………………………………………………………………………………………………………………………………………….. B) Berotegi efektua ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………

41.- Airea elementu hauez dago osatuta, batez ere: *...................................: Gas ugariena da. *...................................: Ezinbestekoa da izaki bizidunok arnastu ahal izateko. *...................................: Atmosferaren % 0,9 da. *...................................: Kalte egiten duten erradiazio ultramoreak iragazten ditu. *...................................: Landareek behar dute fotosintesia egiteko. Berotegi efektua eragiten du. 42.- Ondorengo adierazpen hauek okerrak dira. Idatzi azpian adierazpen zuzenak: a) Termometroak eroritako uraren bolumena neurtzen du. ___________________________________________________________ ___________________________________________________ b) Plubiometroak haizearen abiadura neurtzen du. ___________________________________________________________ ___________________________________________________ c) Barometroak haizearen hezetasun-maila neurtzen du. ___________________________________________________________ ___________________________________________________ d) Anemometroak presio atmosferikoa neurtzen du. ___________________________________________________________ ___________________________________________________ e) Higrometroak haizearen noranzkoa zehazte du. ___________________________________________________________ ___________________________________________________ f) Haize-orratzak tenperatura neurtzen du. ___________________________________________________________ ___________________________________________________ 43.- Osatu testua honako hitz hauekin: Tenperatura – Eguzki – aire beroa – lurra – airea Berotegia kristalezko edo plastikozko eraikina da, eta ..............................-argia barrura sar daitekeenez, berotu egiten ditu barruko .................. eta ................. Hormak ere kristalezkoak direnez, nekez egiten du ihes ....................................., eta beraz, barnealdean .......................................... altua izaten da. 44.- Erantzun galdera hauei: a) Zein bi gas nagusik osatzen zuten gure planetako hasierako atmosfera? .......................................................................................................................................... b) Nondik zetozen hasierako atmosfera hura eratu zuten gasak? .......................................................................................................................................... c) Nondik dator egundo atmosferako oxigenoa? .........................................................................................................................................

45.- Irakur itzazu ondorengo azalpenak:

Erantzun galdera hauei irakurritako azalpenak laburtzen: a) Nola sortzen dira euri-prezipitazioak? ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... b) Nola eratzen dira elur-malutak? ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... c) Noiz sortzen da txingorra? ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... 46.- Zer tresna erabiliko zenuke datu hauetako bakoitza neurtzeko? • Tenperatura: .............................................. • Hezetasuna: .............................................. • Presio atmosferikoa: .............................................. • Haizearen abiadura: .............................................. • Haizearen noranzkoa: .............................................. • Prezipitazioen bolumena: ..............................................

47.- Erantzun galdera hauei: a) Zerk eragiten du presio atmosferikoa? ......................................................................................................................................... b) Zer unitate erabiltzen da presio atmosferikoa adierazteko? .........................................................................................................................................

48.- Aukera ezazu erantzun zuzena kasu bakoitzean: b) Presio atmosferikoa... • Handiagoa da itsas mailan 4000 m-ko altueran baino. • Handiagoa da 4000 m-ko altueran itsas mailan baino. c) Aire beroa... • Aire hotza baino arinagoa da, eta gorantz egiten du. • Aire hotza baino astunagoa da, eta beherantz egiten du. d) Airea higitu egiten da... • Presio handiko eremuetatik presio txikikoetara. • Presio txikiko eremuetatik presio handikoetara.

49.- Ordenean idatzi ondorengo testu baten zatiak: hegazkorrak dira eta hozte-sistemetan eta aerosoletan egoten dira. gainera, bestelako jatorria duten kutsatzaile batzuk ere badaude, CFC Atmosferaren kutsatzaile nagusiak

errekuntza- prozesuak dira. Industrietan, ibilgailuen motorretan

kutsatzaile asko askatzen dira; besteak beste

deritzen klorofluorokarbonoak, alegia. Horiek oso gas

eta etxebizitzetan, petrolioa, ikatza eta gas natural erretzen direnean, gas

karbono monoxidoa, eta sufre eta nitrogeno oxidoak. Horietaz

................................…………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… ................................……………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………