IZENAK:________________________________________ ________________________________________________ _______________________________ TALDEA:_________________ Maite Domínguez
Nutrizio funtzioa 1.- Nutrizio funtzioa 2.- Digestio prozesua, animalietan 3.- Arnasketa, animalietan 4.- Substantzien garraioa, animalietan 5.- Iraizketa, animalietan 6.- Nutrizioa, landareetan
1.- Nutrizio funtzioa NUTRIZIOA
da
izan daiteke
BIZIDUNEK
HETEROTROFOA ENERGIA ITURRIAREN
hartuz
direla
arabera FOTOSINTETIKOAK
MATERIA ETA ENERGIA lortzeko PROZESUA
hauek prozesatzea
osatuta
ELIKADURA MOTAREN arabera BELARJALEAK
ANIMALIEK
LANDAREEK
hartuz ELIKAGAIAK eta eginez DIGESTIOA
EBAPOTRANSPI. GAS-TRUKEA
GAS-TRUKEA
METAB-ARNAS
METABO-ARNAS KANPORAKETA
2.- Digestio prozesua, animalietan
gertatzen da
ditu
DIGESTIO APARATUAN eraldatuz
APARATU MOTAK
FASEAK IRENSTEA kanpotik
ELIKAGAIAK
nagusiki
da
DIGESTIOA ZELULA BARNEKOA
ZELULAZ KANPOKOA MANTENUGA igarotzea
bihurtuz
ELIKAGAI HONDAKIN.
ZAKU MODUKOA barnean
horretarako eta, bertan
eta, honek erabiliz ZELULETARA
eta, kanporatuz HONDAKINAK
ZELULA BARNEKOEK
ZENBAIT EREMU dituztela
bereiztuz ORGANISMO BARNEKOA
DIGESTIOHODIA oro har dituzten ORGANOAK AHOA
honetan
ERALDAKETAK HESTEGORRIA
ORGANISMO KANPOKOA HESTE-LODIA
3. Arnasketa, animalietan ARNASKETA
gertatzen da
MOTAK BRANKIAZ
MANTENUGAIAK DEGRADATU lortuz
erabiliz
direla
GORPUTZEKO GAINAZALA bizi dira
dela ANIMALIAREN GORPUTZATIK
izan daitezke
zabaltzen den
Kanporatua
daude HEZE
sortuz HONDAKINAK (CO2)
honetan
eta eratuta adibidez adibidez
zuzenean eramanez
IGELA ARRAINAK hala nola
ARNAS APARATUAZ adibidez eginez LEHORREKO ARTROPODOEK
ORNODUN GEHIENAK
4.- Substantzien garraioa, animalietan SUBSTANTZIEN GARRAIOA
egiteko
ANIMALIA ditu BAKUNEK
ditu
ditu
FUNTZIOAK
ELEMENTUAK
MOTAK
ez dute eratzen eta OXIGENOA
ARTERIAK
eta
CO2
ODOLA (ORNODUNETAN)
zeluletara
GARRAIO LIKIDOA
ODOLA beti
ZIRKUITU ITXIA
bultzatzeko jaso
dituela irtetean
KANPORATZEKO
izan daiteke
OSAGAIAK
PROTEINAK
burutu SUBSTANTZIEN TRUKAKETAK
BIKUNA
5.- Iraizketa, animalietan IRAIZKETA (ANIMALIETAN)
da
bereizten ditugu
HONDAKIN SUBSTANTZIAK hartu eta
INTSEKTUEK IRAITZ APARATURIK EZ HONDAKINAK
BOTATZEKO PROZESUA
dituzte
dituzte
hainbat
GURUIN BERDEAK
ORGANO
zuzenean kanporatu
URETERRAK
URETRA eta HESTEAK
ere etab…
6.- Nutrizioa, landareetan
ZELULABAKARREK ingurunetik hartuz
GOI-MAILAKOAK PROZESUA
garatu dituzte
GARRAIATU
ZENBAIT ORGANO
gertatuz
ILE XURGATZAI. erabiliz
bertan izeneko
ZURTOINA HODI SISTEMA
bizi dira
GARRAIOA
eta
hartu TOKI HEZEETAN
URA ETA GATZ MINERALAK
ingurunetik hartuz eratuz
eta
doa KLOROPLASTOETAN
erabiliz, sortu
sortutako
izeneko HODI SISTEMAZ
MANTENUGAIAK ZUZENEAN
hau
METABOLI.
GAS TRUKEA (ESTOMAK)
doa
ia guztiak lortuz BERRERA -BILIZ gainontzekoak
1.- Osatu nutrizioan gertatzen diren prozesuei buruzko taula hau: Prozesua
Funtzioa
Organismoak
Zein aparatutan egiten den
Substantziak banatzea
Xurgatzea
Landareak
Digestio-prozesua
Substantzia ezorganikoak subatantzia organiko bihurtzea 2.- Definitu animalien arnasketa motekin lotuta dauden kontzeptu hauek: a) Arnasgora.
b) Birikak.
c) Brankiak.
d) Larruazal-arnasketa.
3.- Egin landareen elikadura-prozesuaren eskema. Landareen elikadura Urratsa Zer gertatzen da? Non edo nondik? 1.-
2.-
3.-
4.-
4.- Osatu taula hau: Izerdi landugabea
Izerdi landua
Konposizioa Nondik nora garraiatzen den Garraiatzen duten hodi eroaleak 5.- Nola kanporatzen ditu landareak metabolismoan sortutako hondakin-substantziak? Ba al du iraitz-aparaturik?
6.- Esan esaldi hauetatik zein diren okerrak eta zergatik. ______a) Gas-trukea landareek soilik egiten dute.
______b) Bai landareek bai animaliek kanporatu egiten dituzte metabolismoan sortutako hondakin-substantziak.
______c) Animaliek digestio-prozesua egin behar dute, elikagaiak substantzia bakunago bihurtzeko. ______d) Fotosintesia landarearen zelula guzti-guztiek egiten dute.
______e) Izaki bizidun autotrofoak eta heterotrofoak gai dira substantzia ezorganiko bakunetatik berezko materia organikoa sortzeko.
7.- Lotu kontzeptu hauetako bakoitzari dagokion definizioarekin: 1.-Iraizketa
a.-Eguzki-argia erabiliz, substantzia ez-organikoak substantzia organiko bihurtzea.
2.-Ebapotranspirazioa
b.-Metabolismoan sortutako hondakin-substantziak kanporatzea.
3.-Fotosintesia
c.-Zeluletako bakoitzean sartzen diren mantenugaiak erabiltzea, egiturak eratzeko eta beharrezko energia lortzeko.
4.-Metabolismoa
d.-Ura galtzea lurrunketa eta transpirazio bidez.
8.- Adierazi prozesu hauek landarearen zein ataletan egiten diren: Prozesua Ura eta gatz mineralak xurgatzea Fotosintesia Gas-trukea Izerdi-garraioa Arnasketa zelularra
Landarearen atala
9.- Deskribatu eta azaldu animalien zirkulazio-aparatuko garraiorako likidoaren funtzioa. Zirkulazio-aparaturik ez duten animalietan, nola iristen dira substantziak zeluletako bakoitzera?
10.- Zer da izerdi landugabea? Eta izerdi landua? Azaldu zer garraiatzen duen bakoitzak, eta nora. 11.- Zer funtzio du arnas aparatuak? Azaldu labur-labur animalien arnasketa motak eta jarri adibide bana.
12.- Adierazi zer iraitz-organo duen animalia hauetako bakoitzak: • • • • •
Eulia:………………………………………………………………………………………………………………………………………….. Elefantea:………………………………………………………………………………………………………………………………… Abakandoa:………………………………………………………………………………………………………………………………. Matxinsaltoa:…………………………………………………………………………………………………………………………… Usoa:………………………………………………………………………………………………………………………………………….
13.- Lotu gezien bidez, dagokion moduan. Txolarrea • Krokodiloa • Amuarraina • Zizarea • Belakia • Kakalardoa •
• Larruazal-arnasketa • Zirkulazio itxi bakuna • Koanozitoa • Zirkulazio itxi bikuna • Aire-zakuak • Trakea-arnasketa
14.- Zertan dira desberdinak organismo autotrofoak eta heterotrofoak? AUTOTROFOAK HETEROTROFOAK
15.- Nutrizioa, animalietan eta landareetan: a) Zer nutrizio-prozesu egiten dute bai landareek eta bai animaliek?
b) Nondik lortzen dute energia landareek, hazteko, loreak emateko, hosto zimelduak berritzeko, etab.?
c) Animalien zer aparatuk hartzen du esku gas-trukean, eta mantenugaien eta oxigenoaren garraioan?
16.- Bete ezazu ondorengo taula: Animaliak Tximeleta
Igela
Belakia
Kaioa
Matxinsaltoa
Karramarroa
Zikoina
Marmoka
Nolako iraizketa?
Nolako arnasketa?
Nolako zirkulazioa?
Dordoka
17.- Zer funtzio dute ornodunen guruin erantsiek? Zer motatakoak dira?
18.- Animalia guzti-guztiek al dituzte globulu gorriak? Arrazoitu zure enrantzuna. 19.- Zer zirkulazio mota dute organismo hauek (irekia... itxia... bakuna... bikuna...)? • *Lehoia: *Eulia: *Bisigua: *Karramarroa: 20.- Lehorraldian edo udako egun beroetan, landareen hostoetako estomen zuloak itxi egiten dira, eta horrenbestez, fotosintesia eten egiten da. Zergatik gertatzen da hori?
21.- Landarearen zer organok hartzen dute esku nutrizioan?
22.- Adierazi zer organo berezitu duten animalia hauek elikagaiak irensteko: a) Olagarroa:................................................................................................................... b) Lehoia:................................................................................................................... c) Marmoka:................................................................................................................... d) Barraskiloa:................................................................................................................... e) Eltxoa:................................................................................................................... f) Izaina:................................................................................................................... g) Sugea:................................................................................................................... h) Balea:................................................................................................................... i) Kaioa:................................................................................................................... 23.- Zehaztu substantzia hauek elikagaiak ala mantenugaiak diren: glukosa, proteinak, sodioa, ogia, esnea, sagarra, ura, lipidoak, kaltzioa, haragi puska bat.
Elikagaiak
Mantenugaiak
24.- Osatu taula hau: Autotrofo fotosintetikoak
Autotrofo kimiosintetikoak
Heterotrofoak
Materia-iturria Energia-iturria
25.- Zer da digestio-prozesua? Adierazi urratsez urrats prozesuaren faseak.
26.- Zer digestio mota egiten dute artropodoek? Azaldu prozesu hori.
27.- Adierazi esaldi hauek zuzenak (Z) ala okerrak (O) diren: ..............a) Ekinodermoetan, hidrolinfak garraiatzen ditu substantziak. ..............b) Gizakion bihotzetik ateratzen diren arteria guztiek oxigenodun odola garraiatzen dute. .............c) Kapilarrak arterietara irteten dira. .............d) CO2 bena-odolean dago disolbatuta. .............e) Plaketek odolbilduak eratzen dituzte. 28.- Egin ornodunen odoleko osagai guztien eskema bat.
Odol-osagaiak
29.- Ornodunetan, babesteko ardura duten zelulek izen hau dute: • Koanozitoak. • Globulu zuriak. • Knidoblastoak. 30.- Zein aparatu edo sistematako osagai dira nutrizioari lotutako organo hauek? a) Aire-zakuak :…………………………………………………………………………………… b) Kanpo-brankiak :…………………………………………………………………………………… c) Odol-plasma :…………………………………………………………………………………… d) Malpighiren hodixkak :…………………………………………………………………………………… e) Hepatopankrea :…………………………………………………………………………………… f) Hemolinfa :…………………………………………………………………………………… g) Uretra :…………………………………………………………………………………… 31.- Bizi al daitezke landareak gatz mineralik gabeko lurrean? Xurgatu al ditzakete landareek gatz mineralak urik gabeko lurrean? Zergatik?
32.- Adierazi zer organismo mota aipatzen duten esaldi hauek (nutrizioaren arabera). • Bizitzeko behar dituen elikagai organikoak ingurunetik hartzen ditu:........................ • Energia erabiliz, substantzia ez-organikotik berezko elikagaiak sortzen ditu: ......................................... 33.- Ordenatu zenbaki bidez landare-nutrizio autotrofoaren prozesua laburbiltzen duten esaldi hauek: .............Hostoetan substantzia organikoak sortzea, fotosintesi bidez eta izerdi landugabea erabiliz. ............Izerdi landugabea osatzea. ............Izerdi landua garraiatzea, landareak behar duen alde guztietara. ...........Ura eta gatz mineralak xurgatzea, landarearen sustraietatik. ...........Izerdi landua sortzea (substantzia organikoak eta ura). ...........Izerdi landugabea hostoetara garraiatzea. 34.-Definitu nutrizio heterotrofoari lotutako kontzeptu hauek. Ondoren, idatzi adibide bana. Bilatu informazioa testu-liburuan eta, behar izanez gero, hiztegian.
• Animalia belarjalea:........................................................................................................ ............................................................................................................................................... • Animalia haragijalea:...................................................................................................... ............................................................................................................................................... • Animalia orojalea:........................................................................................................... ................................................................................................................................................ 35.- Lotu hitzak eta definizioak. 1.-Irenstea
a.-Digeritu ez diren elikagai-hondakin guztiak digestio-aparatutik kanpora botatzea, gorotz bihurtuta.
2.-Xurgatzea
b.-Elikagaiak mantenugai bihurtzen dira. Prozesu hori zeluletatik kanpo gertatzen da, digestio-hodian
3.-Egestioa
c.-Digestio-prozesuaren lehen fasea; kanpotik elikagaiak hartzean datza.
4.-Kanpoko digestioa
d.-Mantenugaiak digestio-aparatutik odolera igarotzea. Gero, odolak organismoko zeluletako bakoitzaren barrura eramango ditu.
36.- Definitu animaliek izan ditzaketen digestio-aparatu motak. • Barrunbe gastrikoa:......................................................................................................................... ................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................. • Digestio-hodia:.................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................. 37.- Deskribatu labur-labur ornodunen digestio-prozesua. ................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................
38.- Zer arnasketa mota dute ondorengo animaliek? Animalia Zebra Lur-zizarea Kakalardoa Amuarraina Usoa
Arnasketa mota
39.- Osatu paragrafo hau, zentzua izan dezan. Erabili hitz hauek: kloroplastoa, klorofila, Eguzkia,materia organikoa, fotosintesia, gatz mineralak. *Landare berdeak gai dira............................................ egiteko. Prozesu horren bidez, ura, ...........................................eta karbono dioxidoa hartu, eta hainbat elikagai sortzen dituzte,..........................................-energia erabiliz. *……………………………………………dagoen …………………………………k argi-izpiak hartu eta energia bihurtzen du. Energia hori landareak erabiliko du, fotosintesi-prozesua egiteko. *Fotosintesi-prozesuan oxigenoa eta..................................................... lortzen dira. Bi elementu horiek izerdi landuaren osagai dira.
40.- Berridatzi oker dauden adierazpenak: a)Nutriziorako organo berezituak sustraiak, zurtoina eta hostoak dira. ........................................................................................................................................................... b) Ile xurgatzaileak hostoaren azpialdean daude eta ura xurgatzen dute. ........................................................................................................................................................... c) Floemak izerdi landugabea garraiatzen du hostoetara. ........................................................................................................................................................... 41.- Erlazionatu bi zutabeetako kontzeptuak. 1.- Nutrizio autotrofoa 2.- Nutrizio heterotrofoa
a) Kloroplastoak. b) Animaliak. c) Ingurunetik hartutako substantzietatik energia lortzen da. d) Karbono dioxidoa ezinbestekoa da.
1.- Larruazal-arnasketa 2.- Trakea-arnasketa 3.- Brankia-arnasketa 4.- Birika-arnasketa 1.- Iraizketa 2.- Arnasketa 3.- Zirkulazioa 4.- Digestioa
a) Zakatzen bidez. b) Ornodun gehienek dute. c) Lehorreko artropodoek dute. d) Gas-trukea gorputzeko gainazal osoaren bidez egiten da. a) Oxigenoa hartzea eta karbono dioxidoa kanporatzea. b) Hondakin-substantziak kanporatzea. c) Mantenugaiak elikagai bihurtzea. d) Substantziak garraiatzea.
1.- Organismo autotrofoa
a) Eguzki-energia hartzen du. b) Beste izaki bizidunez elikatzen da. 2.-Organismo heterotrofoa c) Fotosintesia egiten du. d) Materia organikoa sortzeko gai da. 1.- Nutrizio-funtzioa
2.- Harreman-funtzioa
3.- Ugaltze-funtzioa
a) Laranja bat jatea b) Lagunak ikustea c) Inguruko airea arnastea d) Matematika-klasean adi egotea e) Ilekoa f) Bihotzaren taupadak g) Gernua kanporatzea h) Pentsatzea i) Futbolean jolastea j) Ernalketa k) Kumeak erditzea
42.- Aukera ezazu erantzun zuzena 1.- Zer substantzia xurgatzen dituzte landareek sustraien bidez? a) Gatz mineralak (nitratoak, sulfatoak, fosfatoak‌) b) Humusa c) Aminoazidoak, glukosa eta koipeak d) Ura e) a eta d erantzunak zuzenak dira 2.- Aukera ezazu erantzun zuzena: a) Izerdi landua ura eta gatz mineralez osatuta dago. b) Izerdi landua sustraietatik hostoetara doa zurtoineko hodietatik. c) Xurgatzea deritzo ura eta gatz mineralak lurzorutik sustraiaren barnealderantz igarotzeari. d) Karbono dioxidoa fotosintesi-prozesuan kanporatzen da. 3.- Zein da esaldi okerra? Animaliek honetarako erabiltzen dituzte nutrienteak: a) Zelula-egitura zaharrak berritzeko. b) Zelula berriak sortzeko.
c) Bizi-funtzioak betetzeko behar duten energia lortzeko. d) Fotosintesia egiteko.
43.- Zein da esaldi zuzena? a) Larruazal-arnasketa dute... • Belakiek • Anelidoek • Intsektuek • Arrainek b) Brankia-arnasketa dute… • Animalia txikiek • Narrastiek • Arrainek • Intsektuek c) Fotosintesia betetzen da… • Kloroplastoetan • Klorofilan • Zelulosan d) Nutrizioan parte hartzen dute: • Nerbio-sistema • Zirkulazio-sistema • Muskulu-sistema • Digestio-aparatua • Iraitz-aparatua • Arnasketa aparatua e) Nutrienteak xurgatzen ditu... • Hesteak • Esofagoak • Gibelak f) Eramaten ditu nutrienteak eta oxigenoa organismoaren zelula guztietara… • Zirkulazio-aparatuak • Digestio-aparatuak • Iraitz-aparatuak g) Zeren bidez igarotzen dira nutrienteak odoletik zeluletara? • Bizi-organoen bidez • Odol-kapilarren bidez • Bestelako sistemen bidez h) Giltzurrunen oinarrizko unitateak dira...
• • •
Albeoloak Odol-kapilarrak Nefronak
44.- Zein da esaldi zuzena? a) Fotosintesian, landareek... a. Aireko oxigenoa hartu eta karbono dioxidoa kanporatzen dute. b. Aireko karbono dioxidoa hartu eta oxigenoa kanporatzen dute. c. Uretako karbono dioxidoa hartu eta oxigenoa kanporatzen dute. b) Landareen nutrizioa da... a. Animaliena bezalakoa b. Autotrofoa c. Heterotrofoa c) Izaki zelulabakarrek... a. Ez dituzte betetzen zelulanitzen bizi-funtzio berdinak. b. Zelulanitzek baino bizifuntzio gutxiago betetzen dituzte Sinpleagoak direlako. c. Zelulanitzen bizi-funtzio berdin-berdinak betetzen dituzte. d) Animalien digestio-aparatuak... a. Animalien dietaren araberakoak dira. b. Berdin-berdinak dira animalia guztietan. c. Ahoan bereizten dira bakarbakarrik. e) Nondik elikatzen dira landareak? a. Sustraietatik b. Hostoetatik
c.
Sustraietatik ura eta gatz mineralak xurgatzen dituzte eta hostoetatik karbono dioxidoa.
f) Egunez zein da, nagusiki, landareek kanporatzen duten gasa? * CO2 * O2 * He * CO g) Eta gauez? * CO2 * O2 * He * CO
h) Zer sistemak banatzen ditu nutrienteak organismotik? * Iraitz-aparatuak * Zirkulazio-sistemak * Digestio-aparatuak i) Zer sistemak kanporatzen ditu substantzia toxikoak? * Arnasketa-aparatua * Azalak * Organismo gehienetan, iraitzaparatuak substantzia toxikoak eliminatzen ditu, eta arnasaparatuak gas toxikoak .
45.- Nolako nutrizio-mota dute ondorengo izaki bizidunek?: Algak - Ardiak - Goroldioak - Lehoiak - Inurriak - Iratzeak - Pinuak - Zizareak Nutrizio autotrofoa
Nutrizio heterotrofoa
46.- Nolako zirkulazio-aparatu mota dute honako animalia hauek? Tximeleta – Zizarea – Olagarroa – Igela – Usoa – Elefantea – Karramarroa – Legatza Zirkulazio-aparatu irekia
Zirkulazio-aparatu itxia
47.- Egia (E) ala Gezurra (G)? Zuzendu okerrak ……………..Birikietako albeoloetan gertatzen da gas-trukaketa. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………..Landareek en dute arnasten arnas-aparaturik ez dute eta. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………..Odolaren hondakin-iragazketa iraitz-sistemak betetzen du. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………..Bakuoloetan gertatzen den substantzien degradazioari esker lortzen dute energia izaki bizidunek. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………..Arnasgora eta arnasbehera dira bihotzaren mugimenduak. …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………..Karbono dioxidoa hondakin-gasa da. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………..Plaketak, berez, ez dira zelulak, zelula-zatiak baizik. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 48.- Erlaziona itzazu ondorengo zutabeak: 1) Fibra eta bitamina ugari dituzte
2) Almidoi asko dute
3) Proteinatan aberatsak dira
4) Gluzidotan aberatsak dira
5) Konposatu ez-organikoak dira
6) Lipidotan aberatsak dira
49.- Jarri X dagozkion lekuetan: Gizakia Autotrofoa Heterotrofoa Haragijalea Landarejalea Orojalea Saprofitoa Obiparoa Bibiparoa
Pinua
Zaldia
Usoa
Krokodriloa Armiarma
Perretxikoa