Македонска Ризница 13

Македонска ризница електронско списание

Македонска Ризница ГЛАВЕН И ОДГОВОРЕН УРЕДНИК: Благојче Андонов ИЗДАВАЧ: Александар Стеванов ДИЗАЈН: Сашо Гачев РЕДАКЦИЈА: Гоце Панговски

СОРАБОТНИЦИ: Димитар Љоровски Вамваковски Јордан Коцевски Анета Светиева Кире Филов Никола Анѓелкоски Владо Јаневски Маја Аргакијева Весна Ничевска Саравинова Никола Темков Дарко Богданов Павле Филипов Воскопулос Стефан Коцевски

Почитувани читатели, На почетокот на овој месец август, 2013 година, на 110-годишнината од Илинденското востание и 69-годишнината од АСНОМ, имаме особена чест и задоволство да ви го претставиме тринаесеттиот број на електронското списание „Македонска ризница”.

Во него, како и секогаш до сега, Ви нудиме најразновидни содржини од македонската историја, култура, фолклор, уметност и сè она што е интерес на нашата редакција како и на сите наши ценети соработници, а коешто корифејот на македонската мисла Мисирков така прекрасно го сосредоточи во зборовите „За Македонцките Работи”. Нека оваа годишнина од првиот и вториот Илинден ни даде инспирација и не сплоти сите Македонци, во Републиката и ширум светот, еднаш и засекогаш на секој што е заинтересиран јасно и гласно да му порачаме „македонско име нема да загине”. Од Редакцијата

Во овој број ќе читате: Нестрам - Костурско Д-р Димитар Љоровски Вамваковски ....................................................................................... 04

Македонскиот стрип денес Александар Стеванов, во соработка со Весна Ничевска Саравинова .............................................. 06

Поезија - Ветување Јордан Коцевски ...................................................................................................................

20

Европското добрососедство на „Маќеа Бугарија” Проф. Д-р Анета Светиева ......................................................................................................

22

Стрип табла Стефан Kоцевски .................................................................................................................. 27

Извештај за злосторствата врз македонските Евреи М-р Kире Филов

.................................................................................................................... 28

Цитат: Роман Херцог Редакција ............................................................................................................................. 32

Светот на Бромо Владо Јаневски ....................................................................................................................

34

Интервју: Павле Филипов Воскопулос Гоце Панговски ....................................................................................................................

36

Македонски фолклор низ фотографии Редакција

............................................................................................................................. 52

Портрет карикатура - Христо Татарчев Никола Анѓелкоски ...............................................................................................................

52

Фотографии Маја Аргакијева

.................................................................................................................... 54

Нестрам - Костурско

Селото Нестрам се наоѓа на 22 километри југозападно од градот Костур, во подножјето на планината Горуша. Покрај него тече реката Белица, десна притока на Бистрица. Селото претставува важен сообраќаен центар спрема албанската граница, со пат кој води од Костур, Четирок, Чифлик и други населени места. Четирок се дели на два дела: горно и долно маало. Куќите до 1940 година беа соѕидани со камен, кал или вар, покриени со камени плочи. Најголемиот дел од куќите биле двоспратни, а на повеќето спрема источната страна имало широки чардаци. Во селото постоеле три цркви, една во горно маало и две во долно. Исто така, до 1940 година во селото имало основно училиште со околу 600 ученици.

Името на селото, според легендата, било дадено врз основа на дојдените во Нестрам после Беласичката битка и ослепените војници на Цар Самoил, кои проселе без срам (не срам). Според друга легенда, жителите на селото гордо се исправале пред Турците и кажувале нем стра. За прв пат бројот на жителите во селото се споменува во XV век, кога имало 127 домаќинства. На почетокот на XX век Нестрам имало околу 2700 жители, сите етнички Македонци. Во 1940 година селото има 2677 жители, додека денес има околу 1000 жители. По приклучувањето на дел од Македонија во составот на грчката држава, во 1926 година селото е преименувано во Несторион.

Основно занимање на жителите на Нестрам било печалбарството, односно градежништвото. Сепак, поради добрата природна положба на селото, големите пространства на шуми и обработливо земјиште, овозможиле развој и на останатите стопански гранки. Карактеристика на селаните била нивната носија. Тие носеле фустани во црна, зелена и сина боја, на долниот

дел на фустанот се шиело кадифе, широко од 10 до 20 сантиметри. Главата се обвиткувала со црна шамија, додека во лето девојките носеле бели шамивчиња, наречени дуљбен. Свадбите порано траеле цела недела и биле спроведувани разни церемонии. Девојката требала да има 300 чифта чорапи. Исто така, со големи церемонии се празнувал празникот Св. Васил.

За време на турското владеење Нестрам бил мудурлук, односно општински центар. Интересен настан од овој период е бунтот на жените од селото. Како што се знае на Митровден мажите тргнувале за печелба, а во селото останувале само жените, децата и старците. Тоа е периодот од 30-тите години на XIX век, кога избило востаниетот во градот Негуш. Во тоа време голема турска војска се стационирала во селото, при што постапувале многу сурово спрема населението, посебно жените. Теророт траел неколку дена. Неможејќи да го трпат насилството, жените од селото се кренале на бунт. Во

бунтот учествувале преку 700 жени и старци. Тие со камења, дрва и вили воделе три дена битка со војската, по што успеале да ги принудат Турците да го напуштат Нестрам. Организираниот отпор против Турците започнал во 1894-1895 година. Во тоа време постоела месна организација на чело со Пандо Беговски, Мичо Качунов и Христо Чолакан. Од селото активно учество во четите на ВМРО земале и многу селани, меѓу кои: Мело Качунски, Коста Сребренко, Паскал Паракандов, Мирко Топаловски, Коста Јорчовски и многу други, преку педесетина. За време на Илинденското востание загинале неколку жители на Нестрам, меѓу кои: Ризо Бајов, Паскал Пљакот, Кузо Влашки и други. По Илинденското востание мрежата на ВМРО во селото ослабнала. Од една страна тоа се должело на грчката пропаганда, а од друга на нетакничните потези на војводите Добролитцки и Констандов. Така на пример, во 1905 година во Нестрам дошле двајцата гореспомнати војводи со цел да го казнат Марко Папатерпо како главен соработник на костурскиот владика Каравангелис. Една ноќ кога четите на војводите влегле во селото и ја опколиле куќата на Папатерпо со цел да го фатат, истиот бил добро вооружен, а и самата куќа претставувала вистинска тврдина. Почнала вистинска битка, но акцијата не била успешна.

По Балканските војни (1912-1913) селото потпаднало под власт на грчката држава. За време на Првата Светска војна како борци во грчките единици учествувале преку 350 селани. Тогаш по наредба на француската команда насилно биле одведени да работат во Солун како ѕидари на логорите. Селото Нестрам активно било вклучено и во грчко-турската војна (1920-1923), од каде биле мобилизирани во грчката армија голем број на Македонци. Во меѓувоениот период во селото станала силна комунистичката организација. Меѓу најважните акции што ги спровела КПГ во селото бил штрајкот од 1938 година. Тогаш се правел патот од Нестрам кон грчко-албанската граница. Во оваа акција работеле околу 250 работници од Нестрам и околните села. Дневната заработувачка била фиксирана на 50

драхми на ден. Ова било искористено за штрајк со цел да се покачи дневницата на 60 драхми. За време на грчко-италијанската војна (1940) во редовите на 9-та грчка дивизија биле мобилизирани преку 350 жители на Нестрам и тие беа во првите борбени редови. Во борбите загинале 5 жители на селото. По завршувањето на оваа војна, во мај 1941 година во селото дошле Германците. Набрзо селото им било предадено на Италијанците, кои успеале да ја разбијат целата мрежа на отпорот. Сепак, подоцна, мрежата на отпорот зајакнала и селото активно било вклучено во борбата против фашистичката окупација. На 10 март 1942 година, откако селаните собрале поголемо количество на оружје, бил формиран првиот помал одред од жители на Нестрам. По завршувањето на Втората светска војна, жителите на Нестрам активно биле вклучени во Граѓанската војна на страната на ДАГ. Првата борбена акција за време на движењето на отпрот против режимот во Атина во Нестрам се случила во март 1947 година. Тогаш било решено да се дигне во воздух еден мост на патот Костур-Нестрам. Оваа акција му била доверена на офицерот на ДАГ Георги Пандовски од Нестрам со тројца други борци. Исто така, во овој период во селото се формирала секција на македонската организација НОФ. Во НОФ најактивни од селото биле: Дамјан Димковски, Ристо Калапутев, Томе Калапутино, Тодора Скорна и други.

Д-р Димитар Љоровски Вамваковски

МАКЕДОНСКИОТ СТРИП ДЕНЕС Од 28 до 30 јуни оваа година, во српскиот град Лесковац се одржа јубилејната 15-та Балканска смотра на млади стрип автори (Балканска смотра младих стрип аутора), во чии што рамки беше поставена и изложбата насловена Македонскиот стрип денес (Македонски стрип данас). На оваа изложба со свои дела учество зедоа поголем број на стрип автори од Македонија, а истата можеше да се види во продолжение на еден месец. Задачата на селектор на стриповите му припадна на македонскиот стрип автор Никола Темков од Скопје. „Јас бев избран од страна на организаторот на оваа Смотра, како селектор и презентер на изложбата, на која беа претставени повеќе од 30 стрип автори од Македонија. Изложбата беше отворена на 29 јуни, во Градскиот Музеј во Лесковац и траеше еден месец. Од осамостојувањето на Македонија па сè до денес (1991-2013), ова е само трета ваква изложба на македонскиот стрип надвор од границите на Македонија (по Ангулем и Белград), и претставува збир од автори и дела од цела Македонија. Имено „Балканска смотра на млади стрип автори“ постои уште од 1998 година и е најстариот стрип фестивал на Балканот, и како таков секоја година удостојува голем број на гости од целиот свет. Оваа јубилејна година, на фестивалот имаше рекорден број на учесници кои испратиле свои стрипови, дури 654 од 22 земји, а исто така и рекорден број на гости (40)

кои овој викенд го направија Лесковац вистински град на стрипот. Во текот на овие 15 години, македонските стрип автори беа застапени на сите досегашни Смотри и се здобија со голем

број награди.“ – вели селекторот на оваа изложба Никола Темков. Организатори на стрип фестивалот Балканска смотра на млади стрип автори со години наназад се Марко Стојановиќ и Срѓан Николиќ - Пека, кои што воедно се и претставници на стрип школата Никола Митровиќ Кокан, а ко-организатор е Лесковачкиот Културен Центар. „Со Марко се познаваме повеќе од 10 години и преку нашата соработка имаме изградено огромна меѓусебна доверба. Имам пишувано во повеќе прилики во изданијата „Стрип Пресинг“ и „Тинк Тенк“ каде што тој е уредник, и тој добро знае какво е моето ниво на познавање на македонскиот стрип. Искрено, досега немам преземено ваква голема обврска и неговата понуда малку ме изненади, но мислам дека одговорно си ја извршив задачата и докрај ја истуркав работата како што треба.

Како што веќе напоменав, ова е само трета ваква изложба надвор од границите на Македонија, и мислам дека по обемот и содржината е најголема досега. Тоа го велам затоа што досега одржаните изложби беа само од доменот или на алтернативниот (2000 година во Ангулем, Франција) или на мејнстрим (2004 година, Белград, Србија) стрип, значи селективни во самиот старт, додека оваа изложба содржеше дела и од едниот и од другиот правец на стрип сцената во Македонија. Друго е прашањето колку може тие две сцени денес да се разграничат, и

колку реално постојат како посебни единки. При самиот избор, или селекција на пристигнатите дела, водев сметка што поголем број на автори да бидат застапени, нормално некои со помалку, некои со повеќе стрип табли, зависно од нивниот квалитет, затоа што сепак, просторот беше ограничен од страна на организаторот, т.е. од самиот капацитет на Музејот. Како и да е, на крајот се дојде до една бројка од 33 автори, односно 40 ако ги броиме и сценаристите, затоа што некои од изложените табли беа заеднички труд од двајца автори (сценарист и цртач). Мислам дека ова е досега најголема бројка на македонски стрип автори застапени на една изложба на стрип воопшто. Уште од самиот старт, кога се договаравме со Марко за насловот на изложбата, се определивме на неа да бидат претставени стрип автори од самото осамостојување, па сè до денес. Размислувавме и за тоа да се оди на подолг период, од самиот почеток (1937), но сепак капацитетот на Музејот, како и недостапноста на некои дела (имено тешко е денес да се најде стрип постар од 30 години) си го сторија своето. Меѓутоа, сепак на изложбата беа поставени и неколку оригинали од доајените, како на пр. од прерано починатиот Љупчо Филипов (1947-2000) и од Диме Иванов - Димано, бидејќи нивните стрипови сепак беа објавувани во овој период, поточно во стрип ревијата „Макстрип“ (1989-1992).“ – споделува Темков. Исто како и претходите години, така и годинава Балканска смотра на млади стрип автори ја посетија неколкумина македонски вљубеници во деветата уметност. Меѓу нив беше и стрип авторот Дарко Богданов од Виница. „Веќе традиционално како и секоја година наназад, за стрип авторите од Балканот (а богами и

пошироко), „Балканска смотра на млади стрип автори“ во Лесковац е едно од најзначајните места каде три дена се зборува, се работи, и едноставно се живее за стрипот. Оваа година се навршуваат 15 години од постоењето на самата Смотра, факт што ја прави најстар стрип фестивал на Балканот, па така и програмата и активностите беа многубројни, актуелни и на високо ниво, како што и доликува на јубилеј. Посебен повод за нас авторите од Македонија за учество и присуство, беше и ретроспективната изложба насловена „Македонскиот стрип денес“ каде што беа претставени речиси сите значајни имиња од македонскиот стрип, од независноста па до денес (иако некои биле активни уште од времето на Југославија). Секако исто така традиционално, македонската група на гости никогаш не е под десет луѓе. Па така беше и годинава, а за пречекот од домаќините не постојат доволно големи пофални зборови. Јас лично секогаш кога сум во Лесковац се чувствувам исто како да сум се вратил дома од некој далечен пат.“ – вели стрип авторот Богданов. Впрочем македонските стрипаџии се имаат удомаќинето и на неколку други балкански стрип фестивали. Тие се чести гости не само на стрип фестивалот во Лесковац, туку и на оние во Белград и Призрен. „Покрај изложбата што беше со дела кои беа во конкуренција за признанијата и наградите, каде во голема мера македонските автори се застапени, на групната изложба продефилираа едно 40 автори, разнообразието на стиловите и тематиките се големи и интересни, и мислам дека тоа придонесе и покрај дождливото време Музејот да се наполни со публика – луѓето навистина сакаа да бидат присутни. Плус што ова беше и од ретките можности каде на едно место беа и условно кажано – мејнстрим и алтернативни автори (поделба што ништо не значи, има само добар или лош стрип). Публиката

многу позитивно реагираше на изложените дела, што е повторно уште еден доказ дека во Македонија постои и нешто поразлично и поквалитетно од некои сиви еминенции што навлегле во сечиј мозок и начин на живот. Еден мој пријател дури и ми рече дека со толкав број на разнообразие на стрипови и автори, и ние како демек мала држава многу лесно може да им парираме на поразвиените сцени.“ – споделува Богданов. За позитивните импресии од посетителите, на истото мнение е и самиот селектор на изложбата.

„Мислам дека посетеноста беше огромна, барем на самото отварање на изложбата на кое што бев присутен, а и реакциите на посетителите беа позитивни. И морам да признаам дека повеќето од нив, нели и самите автори, беа поприлично изненадени од бројот и од квалитетот на нашите автори, кои за голем број од нив имаа првпат слушнато, т.е. за нив беа тотална непознаница.“ – оценува Темков. И покрај тое што многумина од македонските стрипаџии се согласни дека, благодарение на ентузијазмот на нашите стрип автори, во последните неколку години

домашната стрип сцена доживува ренесанса, истите јасно ги истакнуваат и реалните пречки кои што стојат на патот на прогресот на македонскиот стрип.

што секој се снаоѓа најдобро што може, среќа е ако некој се нафати да спонзорира, дека и тоа е многу ретка појава кај нас, и се вадат периодични самофинансирани изданија, кои, некогаш со поголем некогаш со помал успех се трудат да ја пополнат таа празнина, но сè уште не е доволно, и мислам дека сето ова време тоа е најголемиот проблем кај нас, една сцена не може да се реализира, доколку нема издавачи. Министерството за култура, мислам дека како и за многу други квалитетни работи, нема особено некој голем слух за тоа како на вистински начин би се помогнал ефективно стрипот кај нас. Кај нас стрипот и во овој 21ви век е илегала, тотална герила, се оди со бомби на тенкови.“ – вели Дарко Богданов.

„За жал и покрај сите позитивни работи, ако ја споредиме нашата сцена со останатите балкански, сè уште сме назад. Впрочем, во една држава сè што се случува во некоја важна сфера на животот, се пресликува и во останатите сегменти, па и во стрипот. Имаме голем потенцијал, автори и квалитет кој сè повеќе ќе се надградува во иднина, но во овие дваесеттина години немаме официјален стрип издавач, што издава стрипови од домашни автори. Така

Па сепак постоењето на македонскиот стрип и македонската стрип сцена се факти кои што лесно можат да бидат проверени. Во изминатите неколку години беа издадени повеќе стрип албуми меѓу кои Патенталија и Тентелина и КШШШЦ на Матеј Богдановски, Modus Vivendi на Дарко Богданов и трите стрип-албуми Фацизам. Годинава беше објавен и стрип албумот за славниот македонски војсководач Александар III Македонски од авторите Ниче Димовски, Оливер Ромески, Зоран Танев и Тони Анастасовски,

за крај – македонската стрип нива е исчистена од грмушки и трње, плитко веќе е изорана, сега останува плугот да почне да оди подлабоко.“ вели стрип авторот Богданов. Како навестување за тие подобри денови за македонскиот авторски стрип, Никола Темков ни сподели и една ексклузивна информација.

а моментално во фаза на изработка се и неколку стрип албуми кои што се очекува наскоро да бидат претставени пред македонската публика. „Мислам дека ќе следуваат подобри денови за македонскиот стрип. Во последните 5 години се случи некоја преродба да кажам во македонскиот стрип (независна и настрана од политичката што е во не знам колку чекори веќе). Имаме голем број на автори кои се активни, а секојдневно се појавуваат нови имиња што допрва ќе се развиваат, и на кои ќе остане еден ден оваа сцена да ја одржуваат и враќаат меѓу луѓето. Исто така, покрај фактот што најголема концентрација на автори е од Скопје, што е и нормално, секаде во главниот град се е во најголем процент, сепак има и истурени караули на стрипот и во други градови од внатрешноста, нешто кое полека но сигурно мислам дека ќе оди во позитивна насока. Друг добар момент е што сè почесто се организираат и часови за цртање и пишување стрипови, работилници, стрипот сè повеќе е присутен и на независните музички и културни фестивали низ државава, а од време на време веќе и стрип изложбите не се чудна појава. А не се далеку и стрип изданијата, во тој поглед наскоро ќе следуваат новитети. Како

„На самото отварање имаше гости и од странство (Франција, Белгија, и сите земји од Балканот), така што после изложбата беа заинтересирани за организирање на една ваква изложба и во нивните земји. Конкретно, добив понуди од Бугарија, Грција и Белгија, така што ете можност делата на нашите стрип автори да бидат видени дури до Брисел.“ – ни кажа Никола Темков, а ние се надеваме дека барем дел од овие иницијативи наскоро ќе станат реалност. Александар Стеванов, во соработка со Весна Ничевска Саравинова Фотографии: издавачка куќа Стрип Квадрат

„БАЛКАНСКА СМОТРА НА МЛАДИ СТРИП АВТОРИ“, 2012 ГОДИНА Минатата година Балканската смотра на млади стрип автори во Лесковац ја отворија токму македонските стрипаџии, кои што на фестивалот ги промовираа своите дела. Дарко Богданов ја претстави графичка новела Modus Vivendi, а Игор Јовчевски својата збирка илустрации Sword, Sorcery, Colt & Stetson.

МАРКО СТОЈАНОВИЌ Марко Стојановиќ, еден од организаторите на „Балканска смотра на млади стрип автори“ е чест гостин на стриповските случувања во Македонија. За неговите заслуги за развојот и промоцијата на македонскиот стрип, од страна на Стрип центарот на Македонија со седиште во Велес, оваа година ќе му биде доделено специјално признание. Впрочем ова нема да му биде прва награда која што ја освојува во Македонија. Стојановиќ е добитник на десетина награди на интернационалниот стрип конкурс организиран од СЦМ, од кои што само минатата година освои дури три. Покрај онаа за најдобро сценарио, во 2012 година, добитник е и на втората награда за стрипот „Најамник“ (сценарио: Марко Стојановиќ, цртеж: Марко Врандечиќ, колор: Дамјан Михаилов), како и на третата награда за стрипот „Кула“ (сценарио: Марко Стојановиќ, цртеж: Милорад Вицановиќ Маза).

ХРАБРОСТА НА ГОЦЕ Македонските стрип автори Игор Јовчевски и Никола Темков, на овогодинешната смотра, ја претставија својата стриповска сликовница Храброста на Гоце, прва од серијата со наслов Револуционери.

ДОСЕГАШНИ ДОБИТНИЦИ НА НАГРАДИ На наградниот конкус на „Балканска смотра на млади стрип автори“ во Лесковац, во изминативе 9 години, со свои дела учество земаат голем број автори од Македонија, а дел од нив се имаат закитено и со по некоја награда од овој реномиран стрип-фестивал. Во 2005 година, на 7-та „Балканска смотра на млади стрип автори“, наградата за најдобар дебитант ја доби Димитриј Михајловски од Велес, а следната 2006 година, на 8-та „Балканска смотра на млади стрип автори“, наградени беа два автори од Македонија Михајло Димитриевски (Тхе Мичо), кој го освои првото место во категоријата илустрација, и Игор Јовчевски, кому му беше доделена третата награда во истата категорија. Во 2008 година, на 10-та по ред „Балканска смотра на млади стрип автори“, Давор Драмиќанин од Скопје ја освои наградата за најдобар млад сценарист на Балканот, односно гран при за сценарио, за стрипот „Капетан GR8“, а во 2009 година наградата за најдобар илустратор ја освои Дамјан Михаилов. И минатата година наградите за македонски автори не изостанаа, онаа за најдобар сатиричен стрип-каиш му беше доделена на Михајло Димитриевски (Тхе Мичо) од Битола за стрипот „Волшебното катче на Цане“.

УЧЕСНИЦИ НА ИЗЛОЖБАТА „МАКЕДОНСКИОТ СТРИП ДЕНЕС“ Алексовски Филип (King Fizze), Скопје Анастасовски Тони, Скопје Апостоловска Иванка, Скопје Аранѓеловиќ Антонио (Tonyo San), Скопје Богданов Дарко (Дарбог), Виница Ботев Атанас, Скопје Гаврилоски Виктор, Кичево Гиров Здравко, Скопје Дацев Горан, Скопје Димитриевски Михајло (Тхе Мичо), Битола Драмиќанин Давор, Скопје Иванов Диме (Димано), Скопје Јовчевски Игор, Скопје Коцевски Јордан, Охрид Коцевски Стефан, Скопје Крстевски Златко, Прилеп Манев Андреј, Охрид Михајлов Дамјан, Скопје Милевски Благоја (The Jester), Скопје Мирчевска Магдалена, Кичево Несторовски Стеван (Nesomai), Амстердам Ничевска-Саравинова Весна, Скопје Николов Иванчо, Скопје Поповски Александар (Bruenner), Битола Поповски Денис (Groo), Струмица Ристевски Дарко, Битола Ромевски Оливер, Скопје Секулоски Јован, Охрид Секулоски Ристе, Охрид Сотировски Александар, Скопје Спасеновски Слободан (Сејвер), Скопје Стеванов Александар, Штип Танев Зоран, Скопје Темков Никола (Темник), Скопје Трајковски Филип (Фичот), Скопје Филипов Љупчо, Скопје Цветановски Гоце, Скопје Цветановски Смиле, Скопје Џуровски Ласко, Скопје Џуровски Томи, Скопје

Редакцијата на „Македонска ризница” на сите Македонци ширум светот им ја честита

110-годишнината од Илинден и 69-годишнината од АСНОМ.

ВЕТУВАЊЕ Си ветивме дека еден ден ќе се вратиме, ветивме дека повторно ќе го видиме старото дрво, ти ветив дека повторно ќе седиме таму заедно и ќе ги гледаме ѕвездите. Ти ветив дека повторно ќе ги испрашиме нозете на селското патче до нашето дрво. Си ветивме дека ќе го посетиме училиштето каде прв пат се видовме, дека ќе поседиме на клупите во дворот пред игралиштето и ќе се држиме за рака како некогаш. Ти ветив дека тука и нашите деца ќе учат за животот како што учевме ние. Си ветивме дека ќе се вратиме да ги видиме уште еднаш старците пред „кооперацијата“ на сред село, дека уште еднаш ќе им дозволиме да се пошегуваат на наша сметка. Ти ветив дека повторно ќе ти ги наполнам бардињата со пивката вода од чешмата сред село. Си ветивме дека повторно ќе запалиме свеќа во нашата црква, во црквата каде се венчавме и ги крстивме нашите деца. Ти ветив дека кога ќе се вратиме со пари ќе изградиме нова камбанарија за цела планина да ечи кога ќе е празник. Си ветивме дека ќе се вратиме дома, во нашата куќа. Ти ветив дека ќе ги поправам скалите и оградата што ги оставивме скршени кога заминавме. Ти ветив дека внучињата ќе трчаат во нашиот двор, а тој ќе биде полн со живина, кученце и цвеќиња. Ти ветив дека тука ќе остариме заедно, дека тука ќе умреме, дека тука ќе бидеме закопани. Толку многу ветувања... а остаревме и не си дојдовме дома. Сега си дојдов, ама веќе е касно. Не можам да изградам камбана, а имам пари. Децата пораснаа во друга земја, во друго училиште учеа туѓи вредности. Ја гледам нашата куќа и срцето ми се кине... распадната е.

А моите раце немаат сила ни една скала да поправат. Стојам на чатијата сам, ама знам дека си со мене, знам дека си овде, дома, а не во другата куќа која никогаш не стана дом. Чувствувам како ме допираш нежно по образот, како ме галиш и ме повикуваш. Плачам, ама не од тага, туку од радост. Среќен сум што ќе сме повторно заедно. Многу работи ти ветив и не исполнав, ама собрав сили за последното ветување. Си дојдов дома, а ја носам и твојата пепел со мене... си дојдов дома за да легнам на стариот кревет, зошто немам повеќе сили да бидам без тебе и без Мариово. Овде ќе си починам, а знам дека ти ќе ме чекаш, ќе ме чекаш кај нашето дрво, за заедно да станеме ѕвезди на небото. Јордан Коцевски

ЕВРОПСКОТО ДОБРОСОСЕДСТВО НА „МАЌЕА БУГАРИЈА“

Приказ на монографијата: Веселка Тончева, Българите от голо бърдо, Република Албания традиции, музика, идентичност, част 1, София, 2009, 328 стр. Да не се распаднеше Југославија, немаше да дознаеме дека наши соседи здружени против нас Македонците, денес и којзнае до кога во иднина ќе си ја бркаат мувата на капата што им застана таму заради ќарот што го лапнаа по војните на почетокот од 20-ти век. Секако, тука на сцената се и нивните стари и нови учители од белиот свет. Секоја чест на чесните и етични поединци, но гледано според антимакедонската активност во маќеа Бугарија, постојано се појавуваат нови личности по професија Бугари на кои мета им се Македонците. Една таква личност е веселата Веселка Тончева, по професија Бугарка, која се амбицирала да ги ископа и поткупи Македонците од печалбарските села во

албанско-македонското пограничје, вклучувајќи го тука пограничјето со албанско Косово. Таа и тие како неа, пазат како овчарски кучиња што се работи кај нас, што се објавува, што е актуелно и сл. Обратно пак, ние постарите научници многу сме прочитале така што тешко може некој мрсник да нè изненади. Значи, ние постарите ич не сме заинтересирани за бугарските маневри и досетки, затоа што е рамно на ужас животот да ни помине давејќи се во бугарска каша. Им го оставаме тоа на оние деца кои се отепуваат нешто да докажат на Facebook. Освен тоа, нас нè успивате со европските приказни за добрососедски односи во кои задолжително добрите се во ЕУ бидејќи таму нема лоши, а лошите се надвор од ова високо друштво! И, така, бугарските програмирани научници, будно пазејќи на нас, забележале дека сме објавиле еден зборник со статии за Голо Брдо, каде секој автор истражувал етнолошки и антрополошки теми според својот личен интерес. Секако, со оглед на фактите, ние сме можеле со полно право да и дадеме наслов на

книгата Македонците од Голо Брдо, но сме избегнувале таква форма бидејќи тие живеат во многу специфични околности и постојано се надгледувани. Затоа книгата има поширок општ наслов Живот на граница (2006). Ама веселата Веселка не размислувала за некакви морални и етички прашања и последици, туку храбро и треснала наслов на нејзината книга Бугарите од Голо Брдо (2009)! Сега откако со задоцнување го видовме овој пропаганден материјал, решивме малку да се подразбудиме. Дека поводот за објавување на оваа книга била нашата книга/зборник од 2006-тата се гледа и по фактот што цело време цитираат некој од нас, особено мене (Анета Светиева) со намера да покажат како ние нешто не знаеме а подобро знае некој друг, особено славната авторка, која има високо мислење за себе и не е свесна дека никој паметен не може да ѝ завидува на ништо. Инаку во тој зборник се објавени и статии на автори од Албанија по потекло од Голо Брдо на кои авторката не им обрнува должно внимание. Авторката беше еднаш предупредена да не ни брца прст во око со вакви постапки, но очигледно таа пет пари не дава за тоа1.

1

Бугарската книга има 328 страни во електронското изданието во *pdf. формат. Самата книга е конципирана крајно традиционалистички и популистичкополитички, слично на изданијата од областа на етнографијата, етнологијата, културната историја и антропогеографијата од крајот на XIX и првата половина на XX век. Тоа подразбира малку историја, малку религија, еден куп пропаганда, божемна етнолингвистика и други „докази” од ракав извадени, па после слој музички фолклор и на крај „идентитет глазура” и „бугарската торта” е готова. Секој современ етнолог и антрополог има причина да се запраша која била крајната цел за да се создаде една ваква старовремска и пропагандистичкополитичка книга и тоа од скутот на земја членка на демократската ЕУ! Замислете сега една книга од 328 страни во која цело време се мудрува за секакви ситници и е преполна со разно-разни детали, дискусии со авторите кои претходно нешто објавиле за Голо Брдо, итн., на крајот има заклучок од неполна една страна!

(Анета Светиева), „Нашинците“ никогаш нема да бидат „Вашинци“ иако имате желба, време, нерви, план и пари, Етнолог, 12-13, МЕД - ИЕА,Скопје 2009, 318-321

Нема друг начин да се расветлат причините за создавањето на оваа монографија, освен да се објави во оригинал комичниот заклучок кој изобилува со фрази и ништо вредно не кажува освен главната намера - ископај Бугари во Голо Брдо како знаеш и умееш! Гледано според територијата, бројот на селата и бројот на ископаните Бугари, произлегува дека тука живеат поголем број Бугари на м² отколку во самата маќеа Бугарија! Повелете прочитајте. Се надевам

дека ќе го разберете јазикот, бидејќи како што кажува К’нчов (во извештајот на Карнеги комисијата, 1914) „во суштина бугарскиот јазик се базира на македонските дијалекти“2, а и американските протестанти слависти што им го кодифицирале јазикот на Бугарите, работата ја вршеле од Македонија, слушајќи го тука цело време македонскиот јазик уверувани од Бугарите дека е тоа бугарски!3

CARNEGIЕ Report of the International Commission to Inquire into the Causes and Conduct of the Balkan Wars, Washington, D.C. 1914 , s.27: „Bulgarian linguistists, on their side did the same, and instisted on an essentially Bulgarian basis in the Macedonian dialects“; Поранешните Балкански војни (1912–1913) – Извештај на Карнегиевата балканска комисија, Култура, Скопје 2000, 58.

2

TSANOFF, Vladimir A., Raport and Letters of American Missionaries: Referring to the distribution of nationalities in the former provinces of European Turkey, 1858–1918, Sofia 1919 : Список на места на престој на протестантите наведени во воведниот текст и во материјалите: Битола (Monastir): 66; Солун (Salonica): 55; Самоков (Samokov): 46; Сер (Seres): 34; Цариград (Constantinople): 34; Едрене (Adrianople): 25; Пловдив (Philippopolis): 27; Струмица (Strumitsa: 14; Strumnitza: 7) = 21; Корча (Kortcha): 20; Софија (Sofia): 14; Банско (Bansko): 11; Радовиш (Radovish): 10; Скопје (Uskub: 4; Skopia: 5) = 9; Велес (Veles): 8; Неврокоп, ден. Гоце Делчев (Nevrokop): 8; Горно Броди (Upper Brody, Gorno Brody, Brody): 8; Разлог (Rasloge): 8; Моноспитово (Monospitovo): 8; Ениџе Вардар (Vardar Enidje: 2; Yenedye: 2; Yenidji: 1; Enidji): 2 = 7; Драма (Drama): 6; Прилеп (Perlepe: 4; Prilep) 2 = 6; Горна Џумаја, ден. Благоевград (Djumaya): 6; Кукуш (Kokush: 1; Kukush: 4; Koukoush): 1 = 6; Кавадарци (Kafadartsi): 5; итн.

3

VI. Заключителни думи Българите от Голо Бърдо живеят вече почти един век административно и териториално в границите на Албания (и като кралство, и като република). Традиционната им култура, функционирала относително пълноценно в изолирано, затворено пространство до 1991 г., вече се трансформира в друга потип социокултурна система. Миграцията в градовете е причина за забравяне на традиционните песни, на обредността, на местните приказки и разкази. Самоопределянето обаче остава. Докато е жив споменът за произход от ГолоБърдо, заявяването на голобърдци като (етнически, езиково, културно) различни, ще го има. За нас тази общност безспорно е българска. Но предаваното по традиция знание за български произход не само не изключва необходимостта от изучаването на местната културно-историческа памет, но и го превръща в императив за българската държава, за българската наука, за всеки любознателен българин, най-малкото защото има значение за самата общност на голобърдците. Защото за почти един век от 1912 г. насам многобройните промени, на които е подложена областта, не са успели да изтрият българщината в нея. Те са обаче фактор за разколебаване на етнокултурната и езикова идентичност, среда за формиране на нови идентичности. Затова връзката с нашите сънародници в Албания не бива да се губи, а трябва непрестанно да се подновява. За някои читатели тази книга е запознанство с тях, за други – поредна среща, а за самите българи от Голо Бърдо е възможност да си припомнят многовековното родство с България, запечатанов традиционните им знания и култура. Ете, толку беше од големиот научен заклучок! Не вреди ни колку заклучоците во дипломските работи на нашите студенти од Институтот за етнологија и антропологија. Значи веселата Веселка, Бугарка по професија, ја оправдала целта на своето постоење. Вредно копала и на крај ископала некакви Бугари. Сега копа во Гора во Косово и во Албанија. Сме слушнале од наши познати од Албанија, дека некогаш бил склучен договор меѓу двете држави - Албанија и Бугарија, со што Бугарија добила право да го штити своето малцинство! Не сум проверувала дали има вистина во ова тврдење, ама познато е дека Бугарија правела договори и сојузи

против Македонците со Србија, со Грција и којзнае со кого уште не. Тоа се потврдува и денес. Да можат да станат од гробовите сите оние Нашинци кои немајќи друг излез во турско, се крстеле во егзахриските цркви и ги слушале проповедите на учените Бугари пратени тука да моделираат Македонци од нашите деца во бугарските црковни училишта и други бугарски образовни институции. Да станат од гробовите и после толку години да ги видат и денес истите „чесни” намери на маќеа Бугарија. Онаа во која верувале дека ќе им помогне да се ослободат,

Бугари од Бугарите, според старото потврдено народно правило дека „потурчените се поголеми Турци од Турците’’. Вториот: дека немаат или не се одушевени од сопствената народна култура, па посегаат со раце и со нозе по нашата - македонската. Ни еден народ не би посакал да биде во позиција да му биде културна и етничка база на некој друг народ, а истовремено, за да не се примети реалноста, да биде понижуван и негиран по принципот нападот е најдобра одбрана. Секако, ни Македонците не се одушевени од оваа проекција и грда стварност на својот европски сосед. заради која многумина загинале или биле убиени млади, а исто толку многу скапувале по затворите во сите можни режими: турски, бугарски, грчки, српски, југословенски/македонски и кој ли уште не. Затоа нашите стари со тажно лице велеа: Жална Македонија... Нашето разочарување од оваа жена е огромно. Таа истата пред повеќе од шест години беше во Скопје на тримесечен престој. Тука работеше на проект за музичкиот фолклор и визуелни медиуми во Бугарија и Македонија. Плачеше дека немала телевизор во хотелот и не можела да ја работи темата. Мојот најдобар соработник и пријател (Љ.Р.) направи сè да ѝ помогне. Од дома ѝ однесе телевизор, плус ѝ помагаше цело време. Била поканувана во нашите куќи и на нашите скромни трпези. Никој не очекува некакво „мерси” ама ни ваков низок удар. Нема што да се каже - се познава за каков програмиран научник станува збор. Добро, ете ние не сме никој и ништо за професионалните Бугари, бидејќи тие во секој Македонец гледаат Бугарин, Србин, Грк и што ли уште не. Но, да видиме што се и кои се тие? Самите кажуваат дека во основата на нивниот јазик се македонските дијалекти, слушаат и продуцираат македонска музика, луди се по Македонија...! Што е работата? Јас препознавам само два одговори. Првиот: дека кај нив таму во маќеа Бугарија има многу Македонци - и тоа освен оние кутрите и згазените од Пиринско и други места кои и денес се кажуваат така и трпат разни одмазди заради тоа, постои критична маса поранешни Македонци сега бугарски етнички конвертити. А тие се поголеми

На крај, за да ги оладам малку професионалните Бугари загрижени за бугарштината како веселата Веселка, им соопштувам во оваа прилика дека група ентузијасти од Голо Брдо, по сопствена иницијатива објавија пет (5) книги со наслов Голобордски фолклор или вкупно 1175 страни. Еве една реченица што ја напишале во воведот на првата книга, без никој да им пика во уста кои се и што се: „Пословиците и поговорките кои ги читаме во оваа книга претставуваат вредности на нашиот македонски народ. Нашите прадедовци и дедовци, ни нешколувањето на мајчин јозик, ни други сопки не ги спречиле да го сочуваат и преносат, нашиот богат фолклор и јозик до денес, а наша задача е, овие бисери да му ги преносиме понатаму на нашите деца, и внуци, каде да се“. Драги загрижени Бугари, овие пет книги се пред мене на маса, но намерно не ви давам повеќе податоци. Помачете се сами да ги најдете. Воздржете се од омраза и злоба кон овие луѓе кои со сопствен труд собрале огромен фонд на материјали од усното народно творештво на Голобрдците, и успеале да ги објават со лични средства од нивните плати и пензии. Проф. Д-р Анета Светиева

СТРИП ТАБЛА СТЕФАН КОЦЕВСКИ Стефан Коцевски е млад и надежен македонски илустратор и стрип автор. Роден е на 13.10.1993 година во Скопје. Како помлад има посетувано курс по сликање, а моментално повеќе е ориентиран во сферата на деветтата уметност. Има учествувано на изложба организирана од групацијата Макстрип, како и на неколку во Домот на градежниците. Има учествувано и на поголем број интернационални стрип фестивали, а негови стрипови и илустрации се објавени во промотивното списание Синдром. Моментално активно работи на неколку стрип проекти.

ИЗВЕШТАЈ НА АНКЕТНАТА КОМИСИЈА ПРИ ГНО СКОПЈЕ ЗА ЗЛОСТОРСТВАТА НА ОКУПАТОРИТЕ И НИВНИТЕ ПОМАГАЧИ, ИЗВРШЕНИ НАД ЕВРЕИТЕ ОД СКОПЈЕ (1945 год.) „Со влегуењето на германските завојувачки војски во Скопје на 7 април 1941 година, настапиле црни денои за скопските евреи. Од тој ден започнале нивните маки и испитанија. Нивните животи не биле сигурни, а кукјите и дукјаните им служеле на германските крвопии за снабдуење со се што ќе им текне... Од евреите се одземуеле: кревети, јоргани, чаршафи, радио-апарати, сервизи и друга покукјнина... Со окупацијата на Македонија од страна на бугарските окупаторски власти, положението на евреите се улошило. Бугарските власти дошле со векје издаден “Закон за заштита на нацијата” (бугарската), прописан по углед и без секакво сомнение со соработуење и согласие на германците. Со тој закон евреите од Македонија, подоцна наречени “евреи од ново ослободените земји”, биле обесправени и ставени надвор од секој закон, кој би можел да им пружи заштита. Долг ред, пак, после тој закон издадени други закони, наредби...и решења (кои ќе бидат побројани подоле) се повекје ги уголемуеле маките на евреите.

БРОЈОТ НА ЕВРЕИТЕ ПРЕД ВОЈНАТА Пред војната во Скопје живееле 3.860 души евреи. После 7 април 1941 година тој број се уголемил за околу 300 души евреи бегалци од Београд, кои дошле во Скопје да најдат заштита од прогонставата на германците. На крајот на месец ноември истата година, бугарската полиција наредила да се пријават сите ново придошли во Скопје евреи, да дадат “статистички податци”. На таја мамка на познатата со зверствата полиција, се јавиле само околу 60 души. Од пријавените лица, полицијата предала на 27 ноември 1941 година на германците 48 души. Сите тие биле отерани во Београд и на 3 декември истата година стрељани на Бањица. Меѓу одведените биле и три души евреи од Македонија: Леон Леви... Аврам Албахари...и Бењамин Ремер... ...СТАТИСТИЧКИ И ДРУГИ ПОДАТЦИ

На 11 март 1943 година биле собрани во логорот 3.313 скопски евреи, од кои: деца до 5 години................................ 195 деца од 5 до 10 години....................... 265 младина од 10 до 16 години............... 378 возрасни од 16 до 60 години............ 2125 старци над 60 години ......................... 350 од тој број биле: трудни жени...................... 9 болни возрасни................43 во логорот родиле........... 2 изнемогли старци............ 65 болни деца .................... 24 во логорот умреле............ 2 Од логорот биле ослободени: лекари со членовите на семејствата ..........................32 души апотекари со членовите на семејствата ...............................35 Шпански поданици .........................................................74 албански поданици ........................................................19 италијански поданици ......................................................5

Од одведуењето во Германија се спасиле зашто во това време биле во затвор 4 души скопски евреи, од кои 2 политички како припадници на народно-ослоботелниот покрет. По ослободуењето на Македонија и по капитулацијата на Германија во Скопје се вратиле: а) бегалци од Албанија, пребегнали тамо през 1942 и 1943 г. ........ 109 души б) од војно пленство од Германија .................................................... 15 в) од концентрациони логори од Германија, каде биле одведени од Албанија или Косово...................................................................................................... 8“ Евреите, кои биле ослободени како албански и италијански поданиоци од скопскиот логор во месец март 1943 година, присилени биле да ја напуснат Македонија. Некој сами, а некој протерани со полиција отишле во Приштина. Тамо биле фанати од гестаповците 12 души, и одведени во концентрациониот логор БергенБелзен. По капитулацијата на Германија, од нив се вратиле 8 души, а 4 души умреле во логорот. Маките кои ги преживеале и ужасите кои ги виделе во логорот, оставиле длабок траг на физичкото и душевното состојание на тие лугје.

Од одведените во Германија скопски евреи до денеска никој не се вратил нити се јавил да е жив. Поради това може да се претпостави дека не се живи....” ДАРМ, Одделение-Скопје, ф: Македонско-еврејска опшина - Скопје, Извештај на Анкетната Комисија при Градскиот народен одбор за град Скопје, за злочините на окупаторите и нивните помагатели, извршени над евреите од Скопје, (без датум), 1945, стр.1 и 7 ;

СПИСОК ОД БУГАРСКИТЕ ВЛАСТИ, НА ЕВРЕИ ОД СКОПЈЕ ВО ПРИВРЕМЕНИОТ КОНЦЕНТРАЦИОНЕН ЛОГОР ВО СКОПЈЕ И ДЕПОРТИРАНИ ВО ЛОГОРИТЕ ВО ГЕРМАНИЈА И ПОЛСКА (Март 1943 год.) “С П И С О К НА ЛИЦАТА ИД ЕВРЕЈСКО ПОТЕКЛО ОД ПРИВРЕМЕНИОТ КОНЦЕНТРАЦИОНЕН ЛОГОР ВО ГР. СКОПЈЕ ВО ОВОЈ СПИСОК СЕ ВКЛУЧЕНИ:

Деца до 4 години ................ 134 Деца от 4-10 години ............. 194 Лица от 10 години нагоре... 1.673

Или вкупно лица: 2.001 _______________________________

Семејства...........................

Отправени со воз Но .................... Од гр. Скопје за............................. На .............................1943 година...“

556

Исто, ДАРМ, Одделение-Скопје, ф: Македонско-еврејска опшина - Скопје

М-р Кире Филов

Светот на Бромо Владо Јаневски

ИНТЕРВЈУ: Павле Фили

ипов Воскопулос

1. Кога би се осврнале на последните две децении, од осамостојувањето на Македонија до денеска, како би ја дефинирале положбата на Македонците во Грција? Има ли некакво подобрување или ситуацијата е статус кво? Или можеби е влошена?

- Кога станува збор за ситуацијата на македонското малцинство во Грција во последните две децении треба да гледаме низ двојна перспектива. Конкретно од една страна каква е состојбата односно политиката на Грција, грчките власти во однос на малцинствата и од друга страна какво е однесувањето на малцинското население. За првото треба да констатирам дека воопшто нема промена од грчките власти последните 20 години. Имаше мала разлика првите 2-3 години после основањето на независната македонска држава кога имаше поагресивни политики кон Македонците, особено мерки и практики против македонкските села и населението. На пример во 1992 година грчките власти пробаа дa извршат стопирање или спречување на јавното славење и конкретно јавното употребување на македонскиот јазик манифестирани преку песни и ора во селските средини. По основањето на независната држава Република Македонија, овие први години стравот за омасовување и политизација на случајот со македонското малцинство направи грчките власти да делуваат неспретно и агресивно. После постепено се имплементираа државните софистицирани мерки и притисоци, не спречуваа брутално дури и слави и панаѓури, но преку партиските структури што повторно ја превземаа власта во 1993 година ПАСОК го контролираше било каквиот обид за омасовување. За втората страна т.е. за малцинството слично во овие години после 1991 имаше релативно „разгорување“, вознемиреност и интерес бидејќи секако режимот во Грција скоро секој ден преку масовните медиуми сервираше сè и сешто против Република Македонија. Потоа како што режимот вршеше софистициран притисок така во следните години спласна овој вид интерес. Да додадам дека дури и грчките структури сфатија дека негативната реклама сепак е реклама и постепено престанаа со агресивно јавно ширење на антимакедонски ставови и политики. Понатаму станува збор за

„статус кво“ околу грчката политика против македонското малцинство, но за самото малцинство имаше континуиран развој на активности од страна на неговите припадници на домашно и меѓународно ниво. Од панаѓури, песна и оро во почетокот на 90-те па потоа основање на партија, до организирање конгрес во Солун, промоции на македонски книги среде Атина, демонстрирање во европскиот парламент, лобирање кај сите познати меѓународни центри (ОБСЕ, Советот на Европа, ЕУ, ОН), па дури и соработување со меѓународни експерти на највисоко ниво а со цел за запознавање на странците за непочитувањето на основните малцински права во Грција. Жално е што Грција воопшто не слуша или имплементира совети, ниту врши поправање на погрешните политики против македонското малцинство и затоа нема никаков прогрес. Едноставно нема напредок.

2. Како се одразува несопирливата економска криза во Грција врз животите на Македонците?

- Економската криза во Грција се рефлектира и кон македонското малцинство. Се разбира уште полошо е за припадниците на малцинството, особено за поголемиот дел од населението кој сè уште е во процес на национално разбудување. Конкретно кога една просечна фамилија има економски тешкотии не е лесно да се саможртвува или жртвува нешто лично за добивање права преку борба и политичка активност. Познато е дека при такви ситуации кога поголемиот дел од малцинството е или полуасимилирано или полу-свесно економската криза делува негативно за стимулирање. Владеат други приоритети. Е сега ако во Грција се достигне некој помпезен банкрот не е чудо да има поголемо омасовување и поангажирано дејствување од свесните Македонци, но од друга страна ќе биде уште по тешко за повеќето од луѓето. Сегашниот период можам да го наречам транзиција...

3. Иако официјалната грчка политика кон Република Македонија не би можело да се нарече добрососедска, постојат ли сепак поединци или здруженија во Грција кои што го признаваат македонското малцинство,

и на кои што не им пречи националното име на нивниот северен сосед?

- Да има таков феномен во Грција. Има поединци и мали движења што го почитуваат и поддржуваат македонското малцинство и што е најважно како МАКЕДОНСКО малцинство. Бидејќи тука се крие зајакот околу случајот. Многу во Република Македонија не можат да разберат дека има суштинска разлика на ставовите од вистинските пријатели на Македонците и македонштината и маскираните или „глумците“. Има такви што вистински признаваат македонска нација а „другите“ зборуваат на галено за „Славјани“, „Славофони“ и сл. од една страна зборувајќи позитивно, или ја критикуваат грчката власт, но ја игнорираат македонската нација. Не го почитуваат правото на самоопределување и се обидуваат да „крстат“. За првите искрени и прави Грци воопшто не е лесно да се декларираат јавно без да трпат последици, особено на политичко ниво. Автоматски се прогласуваат за предавници. Овој феномен во Грција е сличен на она што се случувало во Германија во периодот на Вајмарската Република и секако по тоа. Нацистичката идеологија ги демонизира Евреите кои се вистинските жртви. Тогаш ако некој свесен Германец демократ ја критикувал власта или се солидаризирал со Евреите автоматски бил стигматизиран од режимските структури. Тоа се случува во Грција денес по однос на Македонците. Вистинските демократи го признаваат и почитуваат македонскиот идентитет и нација, овие се вистинското малцинство.

4. Дали како Виножито - партија на Македонците во Грција-имате контакти или некаква соработка со таквите поединци и здруженија?

- Виножито континуирано има контакти на меѓународно ниво со слични движења околу малцинските права. Се разбира партијата е членка на големата фамилија на EFA -Европската Слободна Алијанса којашто е европска партија од која има Европратеници и со нив соработуваме продуктивно. Членка е на FUEN (Федерална Унија на Европските Националности) и делуваме на ниво на лобирање во Советот на Европа. Секако настојуваме

на остварување контакти со прогресивни луѓе во Грција, вистински Грци демократи, и се обидуваме да го промовираме македонското прашање во Грција дури и преку таков тип на соработки. Во Грција соработуваме претежно со вон-парламентарни здруженија што ја признаваат и почитуваат македонската нација и идентитет.. Ова се дел од активностите на партијата не само во Грција туку и на меѓународно ниво, согласно нашите можности.

5. Се чини дека во предходните години имавте чат-пат можност на некои од грчките ТВ станици да го искажете или браните својот македонски идентитет, каква е состојбата сега? Има ли интерес кај некои од нив за јавно презентирање на вашето мислење, или стравот од грчките нео-фашистички организации си го прави своето?

- Околу настапите на грчките ТВ канали треба да потенцираме дека пред неколку години намерно пробавме да учествуваме во такви емисии што не се сосема сериозни (има некои исклучоци), но се обидовме дури и на таков начин да ја претставиме вистинската слика околу малцинските прашања во светот на масовните медиуми во Грција. Знаевме за ниското ниво во грчките TV канали, за предрасудите на грчките новинари меѓу кои има ретки исклучоци како на пример г-дин Валианатос, новинар и демократ, но како што реков решивме да учествуваме знаејќи го познатото мото дека „и негативната реклама е сепак реклама“. Конкретно дури и така индиректно се поставуваше малцинското македонско прашање на по „агресивен“ начин во грчкото општество. Ситуацијата околу правата на македонското малцинство се нема променето. Овој тип на „играње“ со грчките масовни медиуми имаше и добри резултати бидејќи нормалните демократски настроени луѓе добија позитивна мотивација да дознаат повеќе за македонското малцинство. Во поголемиот дел на Грција имаше многу негативни реакции, револт и клеветења против мене лично, против Виножито и малцинството бидејќи за жал просечниот Грк е така истрениран од системот и кај нив си го сметаат за „нормално“ да ги клеветат или напаѓаат припадниците на националните малцинства.

Токму овие ултра-националисти, фашисти и неонацисти се чувствуваат иритирани кога припадниците на македонското малцинсто делуваат јавно. Да потенцирам дека за нас во Виножито не постои „страв“ од фашистите, нео-нацистите или било кој. Со години трпиме и пробуваме ладнокрвно да делуваме позитивно во грчкото општество и преку добивање на правата за Македонците на некој начин да помогнеме за релативно демократизирање на уназаденото грчко општество.

6. Изминува петтата година од посетата што ви ја направија Геј МекДугал и Греам Фокс, независните експерти за малцински прашања при ООН, имаше и има ли некакви позитивни пресврти во односот на грчката држава кон Македонците после објавувањето на нивниот извештај во ОН?

- Меѓународните извештаи на експертите на г-ѓа МекДугал од Обединетите Нации, извештаите на ЕКРИ од Советот на Европа, па дури уште од 1992 година од невладината организација Helsinki Watch од една страна ни дава можност ние активистите да имаме еден вид „заштита“. Конкретно се имаме сретнато со еминентни луѓе и претставници на сериозни меѓународни организации и заради тоа не е лесно грчките структури да делуваат агресивно и брутално против нас, барем јавно. За нас активистите овие работи се важни за да можеме да го интернационализираме македонското прашање, и ние тоа го правевме и го правиме. Од друга страна ни беше чест и мило да разговараме и да известуваме сериозни луѓе околу македонското малцинство во Грција. Државата Грција пак сите овие години пробуваше и пробува да ги игнорира критиките и препораките околу почитувањето на малцинските права и признавањето на македонското малцинство во Грција. На меѓународно ниво има механизми и конвенции, и во цивилизираниот свет државите соработуваат и настојуваат на поправање на евентуалните пропусти. Така е направен системот и се разбира се почитуваат принципи и практики. За жал има исклучоци кога станува збор за државно дејствување. Типични најнегативни примери за тоа се Грција и Бугарија. Последните години е уште по лошо бидејќи

кога државните структури сфатиле дека нема последици, вид на казнување или реперкусии за овие држави што не слушаат препораки и критики постепено последните години стигнаа до стадиум целосно да игнорираат било каква критика. Во почетокот поради ваквите извештаи и критики државните структури се чувствуваа нервозно но сега воопшто не реагираат. Жално е, но ова е факт во денешна Грција.

7. Од неодамна организиравте и изучување на македонскиот јазик во Грција. Колкав е интересот и одзивот, и кои се резултатите од оваа активност? Па според тоа какви се плановите и за во иднина?

- Да, факт е дека се прават некои наши „партизански“ обиди околу изучување на македонскиот јазик преку Македонци активисти, членови на Виножито, но познато е дека ако не се институционализира изучувањето на македонскиот јазик тешко е да се омасови. Затоа Виножито пробува да ја притиска државата барем минимум да се официјализира јазикот во малцинските региони. Ова воопшто не е лесно и знаеме дека Грција и државните структури нема сега веднаш да се променат и да почнат да имплементираат позитивна политика, но нема друго чаре. Двојно да се работи и на едно ниво на волонтеризам од наша страна околу изучувањето на јазикот, и на друго ниво стандардно притискање кон државните структури за признавање и институционализација. Разбирливо е дека воопшто не е лесно бидејќи во Грција постои и одреден степен на стигматизирање на припадниците на малцинството што јавно ќе побараат признавање и изучување на македонскиот јазик. Ова е причината зошто не е лесно омасовување на активноста во не-демократска средина.

8. Како е организиран црковниот живот на Македонците во Грција? Има ли свештеници Македонци и можност религиозните обреди да се вршат на македонски јазик?

- Црковниот живот тука на Македонците не се разликува од грчкиот начин бидејќи станува збор за иста вера. Мнозината Македонци и Грци се подеднакво православни. Познато е дека со години наназад и пред создавањето

на национални држави беше истиот црковен живот, на пример пред 2-3 века и поназад. Треба да забележам еден феномен при православниот свет што директно ја тангира македонштината. Имено порано православната вера беше универзална, пред создавањето на национални држави. После основањето на државите, особено на балканските простори индиректно според мене државите го дискредитирале универзалниот карактер на православието. Конкретно порано патријашијата беше еден вид „фар“ на верата и православието. Порано немаше вид на „државни цркви“. После основањето на држави (Грција, Србија, Романија, Бугарија, итн.) паралелно со државите се основале и државни цркви и веднаш почнал еден вид конкурентност со патријаршијата во Стамбол. Сакале државните црковни структури да станат „Калифи на местото на Калифот“ како што вели познатата изрека. На таков начин државните интереси почнале да одат паралелно со државните црковни структури. Овие две власти (државни-црковни) како „газ и гаќи“ или рамо до рамо работеле и индиректно ја саботирале улогата на патријаршијата во Стамбол. Црковно-културно се разбира се спомнувала патријаршијата и патријархот како главатар на државните црковни структури, но во балканските држави тоа се правело типично фиктивно и си го терале по свое имајќи еден вид самостојност. Ова според мене била катастрофалната фатална грешка при православниот свет за разлика од католицизмот каде што католичките црковни структури во католичките држави се поклонуваат на папата и не можат да изигруваат паралелна отцепена власт. Немаат размислено многу луѓе за темата, но овој феномен се отсликува и околу македонското прашање. Еве гледајте денес што се случува. Православните цркви при балканските држави не ја признаваат МПЦ (Србија остро реагира, а и другите поддржуваат) Македонската држава е последен феномен на балканските простори и како што се оспоруваат државните структури така се оспоруваат и соодветните црковни структури од страна на овие држави. Грција и Бугарија прават и политичко и црковно оспорување, а Србија негира само црковно. Уште полошо е бидејќи црковните структури во овие држави се на повисоко ниво на национализам и во анти-

македонските ставови. Гледајте само владиците во Грција како зборуваат против Македонија и македонскиот народ. Дури и погрдно. Во овие рамки порано во минатото Македонец не можеше да стане поп. После грчката црква проба да прифати Македонец од македонско село да стане поп, ама апсолутно контролиран и под услов да се изјаснува чисто и јасно за грцизмот. Воопшто не е лесно Македонец поп да проповеда на македонски или било каква употреба на јазикот, автоматски ќе биде отстранет од грчката црква. Познат е случајот на Никодим Царкњас. Сами при исповедањето на интимно ниво постарите жени зборуваат со попот ако знае македонски, ама тивко и меѓу нив за што само тие знаат. Никако не е дозволено употребување на македонскиот јазик за литургија, погреб, крштевки и сл. Ете каква е сликата тука во Грција. Бидејќи грчката, бугарската, па и српската црква стандардно и континуирано оспоруваат специфична македонска црковност лично сум за приближување на унијатската варијанта. Македонштината има традиција со ова, и токму многу порано како кукушаните пред еден век и порано заради притисоците од бугарската егзархија и грчката црква решиле од папата да бараат преминување кон унијатството. Уникатно и напредно навистина бидејќи дури и поназад ако одиме ќе воочиме дека и богомилството е исто движење зачнато во македонските простори. Постојано имало некој вид на црковно-религиозна револуција кај македонското население. Најверојатно зашто жителите во Македонија и Македонците особено не сакаат „чужда црковна капа“. Во денешно модерно време според мене дури и на политичко ниво за проширувањето и зацврстувањето на македонштината како посебна од другите балкански држави црковната компонента е многу важен фактор. На пример Израел си е Израел и друга вера од околните непријатели. Замислете Македонија и унијатска црква на Балканот. Се разбира православната вера преку унијатството не се менува фундаментално, туку се запечатува за во иднина посебноста на македонштината дури и на религиозно-верско-црковно ниво. Да додадам дека дури и од чиста политичка гледна точка од многу држави во ЕУ католицизмот и папата се многу почитувани, како на пример во Шпанија, Полска,

Италија, итн. Замислете како корисно може да се лобира во овие структури преку унијатството. Замислете како после ќе може да има некој вид грчко „вето“ и спречување за напредок на Македонија во европските структури кога Македонија како унијатска држава ќе претендира за зближување во ЕУ светот. Според мене тоа е многу корисен и клучен потег што е вреден за размислување од соодветните структури во Републиката. И за крај иако е само реторичко прашање, би сакал да рашам: Кога овие две држави, Бугарија и Грција ќе признаат посебност на македонштината и конкретно на македонскиот идентитет и нација? Скоро е невозможно или мошне тешко ќе оди во идината. Ако оди тешко со државните структури зашто во овие држави нема национални реформи за признавање на македонската нација, што се очекува од нивните црковни структури? Замислете! Знаете кога бугарската егзархија односно бугарската црква беше признаена од страна на грчката црква? Во 1870 година. Егзархијата добива „амин“ од патријаршијата, а грчката црква ја призна бугарската црква дури во 50-те години од минатиот век, значи многу децении подоцна иако грчката држава ја призна бугарската држава од самиот почеток. Што мислите околу признавањето на МПЦ од овие комшиски црковни структури? Колку децении, а можеби и векови треба да поминат за тоа да се случи? Се надевам дека Македонецот знае паметно и корисно да делува за позитивна иднина. Унијатството според мене ќе ја запечати позитивната перспектива на македонштината во следните не само децении, туку и за многу подолго...

9. Неодамна имавте посета од студенти и професори од Институтот за историја за истражување на историјата на југоисточна и источна Европа при Универзитетот во Регенсбург, Германија, ќе сакате ли да ни кажете нешто за тоа?

- Оваа активност е вообичаена за нас тука особено во Виножито, и не е прв пат. Лани имаше посета од студенти и професор од Бостон во САД коишто студираат во областа на социјалната антропологија поврзана со идентитетските прашања. Во иднина овие студенти или некои од нив ќе завземат позиции во општествениот

живот во овие држави. Можеби дури и во политиката. Најдобрата инвестиција и прилика за промовирање на македонштината во Грција и пошироко е индиректното стекнување на поддржувачи на меѓународно ниво. При оваа средба имавме можност во детали да им објасниме зошто Грција и Бугарија не признаваат македонски идентитет-нација, кои се причините за нивното делување против македонштината денес, и сè што е поврзано околу македонското прашање. Дури објаснувавме и зошто Грција ја спречува соседната држава Република Македонија во нејзиното интегрирање во меѓународни рамки, за причините и суштинските аспекти на проблемот, и за тоа како Бугарија работи и поткопува во внатрешноста на независната држава Република Македонија преку марионетски политички естаблишменти. Ова е наша должност и задоволство, да разговараме и информираме кога се сретнуваме со отворени и прогресивни луѓе, особено со младите од универзитетските кругови. Сигурен сум дека кај нив нема да може било кој Грк, Бугарин, или било кој друг да „блефира“ или да настојува да зборува против Македонците и македонштината, или да не ја почитуваат македонската нација. Овие студенти веќе знаат и ја познаваат ситуацијата, на лице место биле тука и самите се увериле. Веќе нема да можат да поминат лесно лагите и пропагандите на антимакедонските кругови кај денешните студенти, коишто утре ќе станат влијателни луѓе во разни средини и држави.

10. Осван кај Македонците, имате ли сознанија за тоа каков е интересот кај Грците и другите што живеат во Грција за содржините на вашиот весник „Нова Зора“?

- Кај демократските кругови има интерес за весникот. Добрите Грци што се демократи сакаат да дознаат повеќе околу македонските работи. Поголемиот дел се разбира националистички и анти-македонски истренирани клеветат, лажно обвинуваат, го оцрнуваат весникот и индиректно Виножито што е стална грчка политика. Конкретно за повеќето Грци ние сме априори шпиони на „Скопјаните“, платеници и сл. Жално е на пример дека за тоталитарниот начин на размислување против нас и нема некоја разлика дали некои во Грција си мислат дека

припаѓаат на демек десна или лева страна. Конкретно за ултранационалистите од „десната“ страна Виножито е полуга на „Скопјаните“, издајници и сл. Овие демек „леви“ страни во Грција не велат дека сме платеници на Скопје туку дека сме „полуга“ на Америка и западот што демек ги искористуваат малцинствата за растурање на мирот на Балканот. Ова е софистицирано негирање, индиректно клеветење и оцрнување. Ова ви е сликата во глобала за грчките аксиоми. Малцинство над малцинствата се вистински демократските Грци во денешна Грција.

11. Кои се вашите планови за во иднина, и што би можеле Македонците од републиката, поединечно или од невладини здруженија да сторат за да ја подобрат вашата состојба во Грција?

- Нашите планови се континуирано промовирање на македонштината во Грција и на меѓународно ниво. Ова е нашата цел. Континуирана борба да се наметнува македонското прашање и конкретно за македонското малцинство и неговото целосно признавање на институционално ниво. Кога станува збор за борбата за правата на македонското малцинство на Виножито и активистите против негативните политики на грчката држава тоа е борба на Давид против Голијат. Македонските невладини организации во Република Македонија и во странство е добро да ги продлабочуваат врските со соодветните организации во Грција, конкретно со Виножито, со весникот Нова Зора или со Домот за Македонската Култура. Тоа воопшто не е лесно да се прави бидејќи и за Македонците тука не е лесно јавно да делуваат за македонските интереси, а воедно има многу тешкотии и за добивање поддршка од демократски настроените Грци. Денешната ситуација во Грција е како нацистичката атмосфера во Германија во 30-те години на минатиот век и подемот на фашизмот и нацизмот бидејќи таква идеологија е садена овде со децении. Тогаш во таквата Германија Евреите беа стигматизирани и станаа жртви, особено за време на војната. А германските демократи што го поддржувале еврејскиот народ биле прогласувани за издајници и непријатели. Еве направете паралела со Грција денес во однос на Македонците и

јасно ќе ви биде дека се работи за иста ситуација. А за Република Македонија не треба ништо повеќе само да стане просперитетна држава што ќе се истакнува од другите балкански држави. Дај Боже да не се прави лоша копија на балканските национализми и соодветните доминантни идеологии, туку обратно. Демократски, принципиелно почитување на вредности, прогресивно изградување на македонштината гледајќи напред а не назад зашто така ќе се приближува кон прогресивните западни држави. Ова е доволно за добра иднина на сите Македонци насекаде. Гоце Панговски

1. In retrospect, if you focus on the last two decades since Macedonia’s independence until today, how would you define the position of the Macedonians in Greece? Is there any improvement, or the situation is status quo?

Or perhaps it has worsened?

- When we discuss the situation of the Macedonian minority in Greece for the past two decades we should look through a dual perspective. Specifically, on the one hand what is the situation i.e. the policy of Greece, the Greek authorities in regards to minorities; and on the other hand what is the behavior of the minority population. On the first part I should conclude that there is no change from the Greek authorities in the past 20 years. There was a slight change in the first 2-3 years after the independence gained by the Macedonian state when there were more aggressive policies towards Macedonians, especially measures and practices aimed against Macedonian villages and Macedonian population. For example

in 1992 Greek authorities tried stopping or preventing public celebrations and specifically the public use of the Macedonian language manifested through song and dance in the rural areas. After the establishment of the independent state of the Republic of Macedonia, in these first years the fear of popularization and politicization of the case of the Macedonian minority caused the Greek authorities to act in a clumsy and aggressive manner. Afterwards there was a gradual implementation of sophisticated government measures and pressure. They didn’t brutally prevent even public celebrations and fairs, but through its party structures that regained power in 1993 PASOK controlled any attempt at popularization.

On the second part i.e. for the minority in the first years after 1991 similarly there was a relative “flaring up”, anxiety, and interest because of course the regime in Greece through the mass media, almost on daily basis served all kinds of negative things against the Republic of Macedonia. Afterwards as the regime was exerting sophisticated

pressure in the years that followed this kind of interest wound down. Let me add that even the Greek authorities realized that negative advertising is still advertising and so they gradually stopped the aggressive public propagation of anti-Macedonian attitudes and policies. After this period we can speak of a situation of “status quo” regarding Greek policy towards the Macedonian minority, but for the minority itself there was a continuous development of activities by its members on the domestic and international level. From fairs, song and dance in the early 90s, to founding of a political party, to organizing a congress in Thessaloniki, promotion of Macedonian books in Athens, demonstrations at the EU parliament, lobbying all known international organizations (OSCE, European Council, EU, UN), and even collaborating with international experts at the highest level in order to familiarize the foreigners about the blatant disrespect of basic minority rights in Greece. It is unfortunate that Greece doesn’t even consider or implement the advice it has received, nor does it remedy the faulty policies it has carried out against the Macedonian minority and therefore there is no progress. There simply isn’t any progress.

2. How does the unstopping economic crisis in Greece reflect on the lives of the Macedonians?

- The economic crisis in Greece reflects on the Macedonian minority as well. Of course it is even worse on the members of the minority, especially on the greater portion of the population which is still in a process of national awakening. Specifically when one regular family has economic troubles it is not easy to self-sacrifice or sacrifice something personal in order to gain rights through struggle and political activity. It is known that in such situations, when the greater portion of the minority is either semi-assimilated or semi-conscious, the economic crisis has a negative effect on the incentives.

Other priorities overcome. On the other hand if Greece achieves some kind of public bankruptcy it will not be strange to gain popularization and more engaged activity by the conscious Macedonians, but on the other hand

it will be much harder for the majority of the people. I can call the current period a transition…

3. Although the official Greek policy towards the Republic of Macedonia cannot be called good neighborly, are there individuals or organizations in Greece that recognize the Macedonian minority, the kind that don’t have a problem with the national name of their northern neighbor?

- Yes, there is such a phenomenon in Greece. There are individuals and small movements that recognize and support the Macedonian minority, and most importantly as a MACEDONIAN minority. Because that is where the crux of the problem lies. Many in the Republic of Macedonia cannot understand that there is a crucial difference between the views of the real friends of Macedonians and Macedonianism and the views of the masked ones or the “actors”. There are those who truly recognize the Macedonian nation and there are the “others” who speak endearingly of “Slavs”, “Slavophones” etc. who in some way speak positively, or criticize the Greek authorities, but who ignore the Macedonian nation. They don’t respect the right of self-determination and try to “christen” (give names). For the first category of honest and real Greeks it is not at all easy to declare themselves about this issue without suffering some consequences, especially on the political level. They are automatically proclaimed as traitors. This phenomenon in Greece is similar to what was happening in Germany in the period of the Weimar Republic and of course after that. The Nazi ideology demonized the Jews who were the real victims. At that time if some conscious German, a democrat criticized the authorities, or expressed solidarity with the Jews, he was automatically being stigmatized by the cohorts of the regime. This is what happens in Greece today regarding the Macedonians. The true democrats recognize and respect the Macedonian identity and nation, they are a real minority.

4. Do you as “Rainbow”-the political party of the Macedonians in Greece-have any contacts or some kind of cooperation with such individuals or organizations?

- “Rainbow” continuously maintains contacts on international level with similar movements focusing on minority issues. Of course the party is a member of the large family of EFA-European Freedom Alliance, which is a European party that has representatives in the European Parliament, and we have a productive cooperation with them. We are also members of FUEN-Federal Union of European Nationalities and act on the level of lobbying in the European Council. Certainly we try to make contacts with progressive people in Greece, real Greeks and democrats, and we try to promote the Macedonian issue in Greece, even through these types of cooperation.

Within Greece we mostly cooperate with organizations who are out of the parliament, the ones that recognize and respect the Macedonian nation and identity. These are a few of the activities of the party, and not just within Greece, but also at international level, according to our capabilities.

- Regarding my appearances on the Greek TV channels a few years ago I should point out that we deliberately tried to participate in such programs that are not very serious (there are some exceptions), but we tried even in such a way to present the real picture regarding the minority issues in the world of the mass media in Greece. We knew about the poor quality of Greek TV channels, as well as he prejudices of Greek journalists amongst which there are rare exceptions, as for example Mr. Valianatos who is a journalist and a democrat, but as I said we decided to participate having in mind the famous saying that “even negative advertising is still advertising”. Specifically even in such a way the issue with the Macedonian minority was being indirectly presented in a more “aggressive” fashion in the Greek society. The situation regarding the rights of the Macedonian minority has not changed. This type of “playing” with the Greek mass media had some good results because the normal democratically inclined people received a positive motivation to learn more about the Macedonian minority. In most of Greece there were many negative reactions, revolt and slander aimed at me personally, against “Rainbow” and the minority, because sadly regular Greeks are trained in such a way by the system and so they consider it “normal” to slander or attack the members of the national minorities. It is precisely these ultra-nationalists, fascists, and neo-Nazis that feel irritated when members of the Macedonian minority act in the public. Let me point out that for us in “Rainbow” there is no “fear” from the fascists, the neo-Nazis, or anyone else. We have been enduring for years and in a coldblooded fashion try to act positively in the Greek society, and by gaining the rights for the Macedonians in a way we try to help with the relative democratization of the backward Greek society.

5. It seems that in the previous years you had some opportunities to present or defend your Macedonian identity on some of the Greek TV channels, what is the current situation? Is there any interest for some of them to allow you to present your opinion to the public, or is the fear from the Greek neo-fascist organizations too overwhelming?

6. The fifth year is passing by since Gay McDougall and Graham Fox, the United Nations Independent Experts on Minority Issues visited you. Were there, or are there any positive changes in the way the Greek state treats Macedonians, since the publication of their findings in the UN report?

- The international reports made by the experts led by Mrs. McDougall of the UN; the reports made by ECRI (European Commission against Racism and Intolerance) of the Council of Europe; and the ones from way back in 1992 by the NGO Helsinki Watch, all in a way give us, the activists a chance to have some sort of “protection”.

We have met many distinguished people and representatives of serious international organizations, which makes it hard for the Greek authorities to act aggressively or brutally against us, at least not in the public. For the activists like us these things are important in order to internationalize the Macedonian question, and we have done that, and continue to do so. Furthermore for us it was an honor and a pleasure to discuss and inform such serious people about the Macedonian question in Greece. The Greek state, on the other hand, for all these years has tried and still tries to ignore the criticism and the recommendations regarding the respect of minority rights, and the recognition of the Macedonian minority in Greece.

At the international level there are mechanisms and conventions, and in the civilized world countries cooperate and try to remedy the occasional omissions. That is how the system is set up, and of course the principles and practices are being respected. Unfortunately there are exceptions when it comes to state actions. Typical most negative examples for this are Greece and Bulgaria.

In the last few years the situation has even worsened, because when the government authorities realized that there are no consequences, a type of punishment or any repercussions for those states that don’t follow the recommendations or the criticism, in the last few years they gradually reached a stage when they completely ignore any criticism. In the beginning because of these types of reports and criticism the government authorities felt nervous, but today they don’t react at all to them. It is sad, but this is a fact in Greece of today.

7. Recently you have organized the studying of the Macedonian language in Greece. What is the interest and the response, and what are the results from this activity?

And what are your plans for the future?

- Yes, it is a fact that we have made some “partisan” efforts to teach the Macedonian language through some Macedonians who are activists, members of “Rainbow”, but it is known that if it is not institutionalized the teaching of the Macedonian language is unlikely that it will be popularized. That is why “Rainbow” tries to pressure the state so that the bare minimum can be achieved and the language can be institutionalized in the minority regions. This is not at all easy and we know that Greece and the government authorities will not change all of a sudden and start implementing positive policies, but there is no other solution. We need a dual approach, on the one level is our volunteering concerning the teaching of the language, and on the other level is the continuous pressure toward the government authorities to gain recognition and institutionalization. It is understood that this is not at all easy because there is a certain percent of stigmatization in Greece for the members of the minority who dare to publicly request the recognition and studying of the Macedonian language. This is the reason why the popularization of this activity is not easy in a non-democratic environment.

8. How is the church life of the Macedonians organized in Greece? Are there any priests that are Macedonians

and the possibility to perform the religious rites in the Macedonian language?

- Church life of the Macedonians here doesn’t differ much from the Greek ways because it is the same faith. Most of the Macedonians as well as the Greeks are equally Orthodox Christians. It is known that for many years in the past, even before the creation of the national states the same church life existed. For example 2-3 centuries or more in the past. I should note one phenomenon among the Eastern Orthodox Christianity that directly concerns Macedonianism. Namely in the past the Orthodox Christian faith was universal, before the creation of the national states. After the creation of the states, especially in the Balkans, I believe the states indirectly discredited the universal character of Orthodox Christianity. The Patriarchy in the past was a type of “pharos” (light) of the faith and Orthodox Christianity. In the past there were no “state churches”. After the formation of the states (Greece, Serbia, Romania, Bulgaria, etc.) parallel with the formation of the states were formed state churches, which immediately started a form of competitiveness with the Patriarchy in Istanbul. The state church authorities wanted to become “Caliphs over the Caliph” as the saying goes. In this way the state interests started going alongside with the state church authorities. These two governments (state-church) as “ass and panties” or shoulder to shoulder worked together and indirectly sabotaged the role of the Patriarchy in Istanbul. Of course in a church-cultural manner the Patriarchy and the Patriarch were mentioned as the head of the state church authorities but in the Balkan states this was done in a typical fictitious manner, and so they carried on relying on themselves because they had some sort of an autonomy. This, I believe, was the catastrophic fatal mistake in the Orthodox Christian world as opposed to the way of Catholicism where the Catholic Church authorities in the catholic states pledge allegiance to the Pope and cannot act as parallel segregated government. Not many people have thought about this issue, but this phenomenon has ties to the Macedonian question. Just look at what hap-

pens today. The orthodox churches of the Balkan states do not recognize the Macedonian Orthodox Church (Serbia reacts sharply, and the others support it…) The Macedonian state is the last phenomenon in the Balkans and as the state authorities are being denied, so are denied the appropriate church authorities by these states.

Greece and Bulgaria deny both at political and at church level, whereas Serbia negates only the church. It is even worse because the church authorities in these states are at a higher level of nationalism and anti-Macedonian views. Just listen to what the Greek bishops are saying against Macedonia and the Macedonians. Even pejoratively. In this framework in the past a Macedonian could not become a priest. Afterwards the Greek church tried to accept a Macedonian from a Macedonian village to become a priest, but he was to be absolutely controlled, and on condition that he declared clearly for the Greek cause. It is not at all easy for a priest who is Macedonian to preach in the Macedonian language, or to use Macedonian in any way, because he will automatically be banned from the Greek church. The case of Nikodim Tsarknias is well known. Alone, during confession, on an intimate level the elderly women speak to the priest in Macedonian, if he knows it, but very quietly and only between themselves so they are the only ones who know what is going on. Using the Macedonian language is strictly forbidden for liturgy, funerals, christenings, etc. That is what the situation is here in Greece. Because the Greek, Bulgarian and Serbian churches continually negate a specific Macedonian church, personally I am for getting closer to the Uniate (union with the Catholic church) variant.

Macedonianism has a tradition with this, precisely in the past as the inhabitants of Kukush (Kilkis) a century ago, and even earlier because of the pressure by the Bulgarian Exarchate and the Greek church they decided to ask the Pope to become a Uniate church. This was indeed unique and progressive because if we look even earlier in time we will realize that Bogomilism represents the same kind of movement in the Macedonian area. There always was a kind of church-religious revolution among the Macedonian people. Most likely because the inhabitants of

Macedonia and the Macedonians specifically don’t like “foreign church tutelage”. In today’s modern time I think that even on a political level for the expansion and the strengthening of Macedonianism as separate from other Balkan states, the church component is a very important factor. For example Israel is Israel, and it has a separate faith from the surrounding enemies. Just imagine Macedonia with a Uniate church in the Balkans. Of course Orthodox Christianity doesn’t change fundamentally by becoming a Uniate church, what it would do is to seal for the future the separateness of Macedonianism even at a religious-faith-church level. Let me add that even from a pure political point of view Catholicism and the Pope are very much respected by many states members of the EU, for example by Spain, Poland, Italy, etc. Just imagine how useful would a Uniate church be when we lobby our cause in these organizations. Imagine then how some kind of Greek “veto” and prevention of progress for Macedonia in the European organizations would be possible when Macedonia as a state with a Uniate church will try to get closer to the EU world. I believe that this is a very useful and a key move that is worth pondering over by the appropriate authorities in the Republic. And lastly although it is only a rhetoric question, I would like to ask when will these two states i.e. Bulgaria and Greece recognize the separateness of Macedonianism, or more specifically to recognize the Macedonian identity and nation? It is almost impossible, or it will be very hard in the future. If this is hard to achieve with their state authorities because there are no national reforms in these two states towards recognizing the Macedonian nation, what do we expect from their church authorities? Imagine! Do you know when was the Bulgarian Exarchate i.e. the Bulgarian church recognized by the Greek church?

In 1870 the Exarchate got its “amen” by the Patriarchy, and the Greek church recognized the Bulgarian church only since the 50s of the last century, which means many decades later, although the Greek state recognized the Bulgarian state from the very beginning. What do you think about the recognition of the Macedonian Orthodox Church by these neighboring church authorities?

How many decades, or even centuries will have to pass before that happens? I hope that Macedonians know how to act in a smart and useful manner for a positive future.

A Uniate church I think will seal the positive perspective of Macedonianism not just in the next decades, but for much longer…

9. Recently you were visited by students and professors from the Institute of History for research of Southeast and East European History at the University of Regensburg in Germany, would you like to tell us something about it?

- This activity is common for us here, especially for “Rainbow”, and it is not the first of its kind. Last year there was a visit by students and a professor form Boston, USA, whose focus is on studying social anthropology related to identity issues. In the future these students, or some of them will fill positions in the societies of their respective states. Maybe even in politics. The best investment and a chance to promote Macedonianism in Greece and further abroad is the indirect gaining of supporters at the international level. During this meeting we had the opportunity to explain in minute details why Greece and Bulgaria don’t recognize the Macedonian identity-nation, which are the reasons for their actions against Macedonianism today, and all that is related to the Macedonian question.

We even explained why Greece prevents its neighboring country the Republic of Macedonia in its integration in the international framework, we explained about the reasons and the essential aspects of the problem, and also how Bulgaria works to undermine Macedonianism from within the independent state of the Republic of Macedonia using puppet political establishments. This is our duty and pleasure to discuss and inform when we meet with open and progressive people, especially the young people from the university circles. I am sure that no Greek, Bulgarian, or anyone else for that matter can “fool” them now, or try to speak against Macedonians and Macedonianism, or not to respect the Macedonian nation. These students already know and are familiar with the situation, they themselves have been here and

realized for themselves what the truth is. The lies and the propaganda of the anti-Macedonian circles cannot pass among today’s students, who will tomorrow become influential people in their respective regions and states.

10. Except for the Macedonians, do you have any knowledge of what is the interest among the Greeks and others hat live in Greece for the contents of your newspaper “Nova Zora” (New Dawn)?

- There is interest for the newspaper among the democratic circles. The good Greeks who are democrats want to find out more about the Macedonian matters. The greater portion of course who are trained in nationalism and anti-Macedonian ways try to slander, wrongly accuse, tarnish the newspaper and indirectly “Rainbow” which is a standard Greek policy. For most of the Greeks we are some kind of spies for the “Skopians”, on their pay-roll, etc. It is sad that for this totalitarian way of thinking about us there is no real difference whether someone in Greece thinks they belong to the right or the left in politics. Specifically for the ultra-nationalists of the “right” side “Rainbow” is a puppet of the “Skopians”, we are supposed traitors, etc. The ones who are supposed to be on the “left” side in Greece don’t say that we are on the payroll from Skopje, but that we are a “puppet” of the USA and the west, who supposedly use the minorities to disrupt the peace in the Balkans. This is a sophisticated negation, indirect slander and tarnishing. This is the global picture about the Greek axioms. In today’s Greece the ultimate minority are the real democratic Greeks.

11. What are your plans for the future, and what could the Macedonians from the Republic, individually or from the NGOs, do to make your situation in Greece better?

- Our plans are for continuous promotion of Macedonianism within Greece and at international level. This is our goal. Continuous struggle to impose the Macedonian question, and specifically about the Macedonian minority and its full recognition at institutional level. When we talk about the struggle of “Rainbow” and the activists for the rights of the Macedonian minority and against

the negative policies of the Greek state, this is like the struggle of David against Goliath. It would be good for the Macedonian NGOs within the Republic of Macedonia as well as abroad to deepen their contacts with the respective organizations in Greece, specifically with “Rainbow”, the newspaper “Nova Zora”, or the Home of the Macedonian Culture. This is not at all easy to do because it is not easy for the Macedonians here to publicly act on behalf of Macedonian interests, plus there are real hardships in gaining the support of the democratically inclined Greeks. Today’s atmosphere in Greece is like the Nazi atmosphere in Germany in the 30s of the last century and the rise of fascism and Nazism because that is the kind of ideology that has been planted here for decades. At that time, in that kind of Germany the Jews were stigmatized and they became victims, especially during the war. And the German democrats who supported the Jewish people were proclaimed as traitors and enemies. If you make a comparison with Greece of today in regard to Macedonians you will clearly realize that we are dealing with the same situation. As for the Republic of Macedonia, it shouldn’t have to do more than become a prosperous state that will stand out among the other Balkan states. God forbid the making of a bad copy of the Balkan nationalisms and the respective dominant ideologies, but instead to do the opposite. Respect of values based on democracy and principals, and progressive development of Macedonianism while looking forward and not backwards, because that is the way to get closer to the progressive western states. This is enough to secure a good future for all Macedonians, everywhere.

translated by Goce Pangovski

Македонски фолклор низ фотографии Во триесетите години на минатиот век американската издавачка куќа “Manhattan House” објавила една книга со наслов “The Secret Museum of Mankind”. Книгата е полна со фотографии од целиот свет направени во првите две децении од дваесеттиот век. На нејзините страници се наоѓаат и неколку фотографии на Македонки и Македонци во народни носии. Во продолжение од неколку броја Македонска Ризница ќе ги објави тие фотографии заедно со оригиналните записи и преводи.

SEQUINED AND SILKEN FINERY Picturesque in style and pleasing in colour is this variety of Macedonian costume photographed at Uskub, on which sequins, beads, buttons, and coins are set among coloured embroideries in lavish but artistic profusion

ПОСРМЕНА И СО ЦЕКИНИ НАРЕДЕНА УБАВИНА Оваа врста на македонска носија фотографирана во Скопје е со живописен стил и благопријатни бои, на неа има цекини, монистра, копчиња и парички сместени меѓу разнобојни везови во раскошно но сепак уметничко изобилство

Христо Татарчев македонски револуционер, портрет карикатура во боја на хартија

Никола Анѓелкоски

Фотографии: Маја Аргакијева

Охрид, 2010

Охрид, 2009

Матка (скопско), 2010

Мoжете: да споделите – да умножувате, дистрибуирате, јавно да го прикажувате или јавно дигитално да го прикажувате делото. Под следните услови: Наведи извор — Морате да го наведете изворот на ист начин како што тоа го направил авторот или давателот на лиценцата (но не на начин кој би сугерирал дека тие ве поддржуваат вас или вашето дело). Некомерцијално — Не смеете да го користите ова дело за комерцијални цели. Без адаптирани дела. — Не смеете да го промените, трансформирате или да го адаптирате ова дело. Е-ПОШТА: makedonska.riznica@yahoo.com

Медиумски покровители: