Македонска Ризница 5

IISSSSN N 11885577--88331144

МАКЕДОНСКА

Р И З Н И Ц А

ЕЛЕКТРОНСКО СПИСАНИЕ

05

ДЕКЕМВРИ 2012 I БРОЈ 5

РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА 1

МАКЕДОНСКА РИЗНИЦА

ОД РЕДАКЦИЈАТА:

ГЛАВЕН И ОДГОВОРЕН УРЕДНИК:

ПѠшиууваўи шиуауећи,

Благојче Андонов

ПеууиѠу брѠј ўа списаўиеуѠ ,,МаљедѠўсља ризўица” е саѝѠ дѠљаз деља ВащиѠу иўуерес е љѠўуиўуираў и расуешљи. БрѠјѠу ўа сѠрабѠуўици и сѠгѠвѠрўици е вѠ пѠсуѠјаў пѠрасу, щуѠ ўи љажува деља уживаѝе ѠгрѠѝўа дѠверба пѠѝеду исуѠришариуе, ѝаљедѠўисуиуе и сиуе ќубиуећи ўа ѝаљедѠўсљауа исуѠрија и фѠћљћѠр.

ИЗДАВАЧ И ОБРАБОТКА:

Александар Стеванов СОРАБОТНИЦИ:

Александар Литовски Дукадин Гоце Панговски Антонио Павловски Марта Маркоска Александар Јаневски Ели Луческа the-black-cat Владо Јаневски Биљана Куновска Кире Филов Џонатан Еван Зохар Никола Анѓелкоски Ѓорѓи Марков Живко Василев

Ващиуе љѠѝеўуари, пѠфаћби, пѠпћаљи... се саѝѠ пѠууиљ за ўас да прѠдѠћжиѝе, да се пѠдѠбриѝе вѠ ўаредўиуе издаўија ўа списаўиеуѠ. ВѠ ѠвѠј брѠј ње ѝѠжеуе да се запѠзўаеуе сѠ ўељѠгащўауа БиуѠћа, ње прѠшиуауе љаљва бића ѝаљедѠўсљауа сѠфра. ВѠ иўуервју ње се запѠзўаеуе сѠ едеў ѝћад ѝаљедѠўсљи исуѠришар. ГѠ издвѠјуваѝе иўуервјууѠ сѠ ЧѠўауаў Еваў ЗѠхар, Ѡд еврѠпсљауа асѠцијација ўа исуѠришари... Се ўадеваѝ деља ње пѠѝиўеуе пријауўи ѝигѠви сѠ ,,МаљедѠўсља ризўица”.

СЛИКА ЗА КОРИЦА:

СѠ пѠшиу

darkwood67

М-р Кире ФићѠв, исуѠришар

2

ВО ОВОЈ БРОЈ ЌЕ ЧИТАТЕ: Битола што ја нема Д-Р АЛЕКСАНДАР ЛИТОВСКИ...................................................................................................................................................04

Аријан за Македонците и Хелените – цитат ГОЦЕ ПАНГОВСКИ и ДУКАДИН.................................................................................................................................................11

Македонската софра во минатото АНТОНИО ПАВЛОВСКИ.............................................................................................................................................................12

Книга прва - поезија МАРТА МАРКОСКА.....................................................................................................................................................................15

Интервју со еден македонски магистер по историски науки АЛЕКСАНДАР СТЕВАНОВ...........................................................................................................................................................16

Римски генерал за Македонците - цитат РЕДАКЦИЈА………………….........................................................................................................................................................20

Phalanx III / Фаланга III - илустрација THE-BLACK-CAT............................................................................................................................................................................21

Манастирот Трескавец со црквата Успение на Света Богородица Д-Р ЕЛИ ЛУЧЕСКА........................................................................................................................................................................22

Светот на Бромо ВЛАДО ЈАНЕВСКИ.......................................................................................................................................................................35

Ханс Лотар Штепан пред Европската Академија во Берлин БЛАГОЈЧЕ АНДОНОВ..................................................................................................................................................................36

Луѓе од сите нации РЕДАКЦИЈА..................................................................................................................................................................................44

Интервју со Џонатан Еван-Зохар/ Interview with J. Even-Zohar М-Р КИРЕ ФИЛОВ...................................................................................................................................................................46/52

Славко Јаневски – портрет карикатура НИКОЛА АНЃЕЛКОСКИ..............................................................................................................................................................56

Искон - поезија ЃОРЃИ МАРКОВ............................................................................................................................................................................57

Слика - риби ЖИВКО ВАСИЛЕВ........................................................................................................................................................................58

3

БИТОЛА ШТО ЈА НЕМА СегащўѠсу гѠ ўарељуваѝе ѠўѠј ѝѠѝеўу ўа преѝиў ўа идўиўауа вѠ ѝиўауѠ, а уѠј љрауѠљ ѝѠѝеўу е всущўѠсу фиљција, Ѡуи уѠј е уѠћљу љрауѠљ, щуѠ ўеѝа реаћўа диѝеўзија. ВсущўѠсу, ѝѠже да се љаже деља сегащўѠсуа и идўиўауа се саѝѠ вреѝе вѠ љѠе се сењаваѝе ўа ѝиўауѠуѠ. ЗауѠа, Ѡўа щуѠ ѝѠжеѝе ўависуиўа да гѠ пѠзўаеѝе и задржиѝе љаљѠ пѠзўауѠ сељѠгащ е ѝиўауѠ. Пва зўаши деља вѠ исуѠријауа сељѠгащ, пѠѝаћљу ићи пѠвење, се Ѡсуаўауи ураги за пѠсуѠеџеуѠ, дури и уѠгащ љѠга ўещуауа физишљи цећѠсўѠ исшезўаће. ИѝеўѠ, ѝѠже да се заљћуши деља сељѠј град врз свѠјѠу ўадвѠрещеў изгћед иѝа видћиви ураги Ѡд свѠеуѠ ѝиўауѠ. Таља, ѝўѠгубрѠјўиуе ураги врежаўи врз изгћедѠу ўа БиуѠћа, прељу архиуељуурауа и урбаўизѝѠу, се ўајураўспареўуўѠуѠ и ўајўепѠрељћивѠуѠ сведѠщувѠ за ўејзиўѠуѠ ѝўѠгувељѠвўѠ пѠсуѠеџе. НѠ, и Ѡўаа БиуѠћа щуѠ ја ўеѝа, Ѡўаа щуѠ забѠу ўа вреѝеуѠ ја ўагризаћ ићи паљ щуѠ

ўевреѝеуѠ цећѠсўѠ ја уўищуићѠ, прељу сењаваџеуѠ, суариуе фѠуѠграфии, Ѡписиуе ўа разўиуе пауеписци, Ѡсуавића дћабѠљи духѠвўи ураги за ўащиуе и идўиуе геўерации. На ѠвѠј ўашиў, вѠ ћавириўуѠу ўа пѠсуѠешљи и исшезўауи сѠљаци и њѠр – сѠљаци, ућишљи, ућици и бућевари, се запћеуљаўи и егзисуираау прељрасўиуе приљазўи и исуѠрисљи фаљуи за биуѠћсљиѠу засуѠј ўиз вреѝеуѠ. СељѠја Ѡд Ѡвие ућици и сељѠја љуња, сељѠја пѠруа и јавўа шещѝа, сељѠј љаѝеў љријау ўељаљва вѠзбудћива и ўепѠвуѠрћива висуиўсља ићи изѝисћеўа сага... МѠже уаа да е ќубѠвўа, ўѠ ѝѠже и бѠеѝсља, па дури и ревѠћуциѠўерўа, ўѠ, сељѠгащ е специфишўа и ўепѠвуѠрћива – биуѠћсља. Таља, БиуѠћа сѠ свѠјѠу пѠсуѠешљи урбаў и љућууреў ељћељуицизаѝ и ўепѠсуѠешљиѠу, ўѠ присууеў духѠвеў ељсураљу, сељѠгащ за свѠиуе жиуећи, ўѠ и сиуе Ѡўие дѠбрѠўаѝерўици љѠи гѠ пѠсеуиће градѠу и бареѝ љрауѠљ периѠд пѠѝиўаће вѠ

4

ўегѠ, преусуавува ѝесуѠ љаде уие ѝѠжеће да дѠсуигўау дѠ свѠиуе ўајвисѠљиуе духѠвўи иўспирации. МесуѠпѠћѠжбауа ўа БиуѠћа вѠ бћизиўа ўа Баба Пћаўиўа, ПећагѠўисљѠ ПѠће и Црўа Реља, иѝа пресудўа ућѠга за исуѠрисљиѠу развѠј ўа градѠу. БћагѠдареўие ўа ваљвауа ѝесуѠпѠћѠжба, ущуе вѠ периѠдѠу ўа предисуѠријауа, пѠсуѠи Ѡргаўизираў шѠвешљи живѠу сѠ, за уѠа вреѝе, развиеўа и бѠгауа ѝауеријаћўа и духѠвўа љућуура...

средўѠвељѠвўиѠу периѠд ўа БиуѠћа. ВѠ ѠвѠј периѠд Ѡд свѠјѠу развѠј, градѠу се преувѠри вѠ зўашаеў рећигиѠзеў, прѠсвеуеў и љућууреў цеўуар, вѠ љѠј иѝа гѠћеѝ брѠј ўа црљви и ѝаўасуири. ВѠ вреѝеуѠ ўа средўѠвељѠвўауа ѝаљедѠўсља држава ўа царѠу СаѝѠић и ўегѠвиуе ўасћедўици, БиуѠћа преусуавува град – уврдиўа сѠ ўесѠѝўеўѠ зўашајўа вѠеўѠ – сурауещља фуўљција и се сѝеуа деља е едўа Ѡд пресуѠћўиўиуе ўа ѝаљедѠўсљиуе цареви.

Заради пѠвѠћўауа ѝесуѠпѠћѠжба, ўајверѠјауўѠ Ѡд ѝаљедѠўсљиѠу вћадеуећ Фићип II, ууља е изградеў аўуишљиѠу град Хераљћеја Лиўљесуис, а ўиз ўегѠ вѠ вреѝе ўа вћадееџеуѠ ўа Риѝјаўиуе прѠада пѠзўауауа пауўа љѠѝуўиљација Виа Егўација, сѠ щуѠ уѠј вѠ вреѝе ўа ўељѠћљу вељѠви е едеў Ѡд гћавўиуе градсљи цеўури ўа ѠвѠј дећ Ѡд БаћљаўсљиѠу ПѠћуѠсурѠв. НасећуваџеуѠ вѠ пѠшеуѠљѠу ўа VII вељ, ўајпрвѠ ўа сћѠвеўсљѠуѠ пћеѝе ДрагѠвиуи, а пѠуѠа и ўа сћѠвеўсљѠуѠ пћеѝе Березиуи (Брсјаци) и пѠсуавуваџеуѠ ўа уеѝећиуе ўа ўѠв град вѠ бћизиўа ўа аўуишљиѠу град Хераљћеја, гѠ Ѡзўашува пѠшеуѠљѠу ўа

Сепаљ, и пѠљрај спрѠведеўиуе пѠвењебрѠјўи исуражуваџа и аўаћизи за да се ѠдгѠвѠри ўа пращаџеуѠ љаде е ћѠцираўа средўѠвељѠвўа БиуѠћа дѠ ўаще вреѝе сè ущуе ўеѝа уѠшеў и прецизеў ѠдгѠвѠр ўа уѠа пращаџе. КараљуерисуишўѠ за БиуѠћа е щуѠ вѠ средўѠвељѠвўиуе пищуваўи извѠри се среуўуваау гѠћеѝ брѠј разћишўи иѝиџа за градѠу. а ўајшесуѠ се упѠуребуваўи БууећиѠљ, БиуѠћа, ПећагѠўија и МѠўасуир. ПадаџеуѠ ўа БиуѠћа пѠд уурсљѠ – Ѡсѝаўсља вћасу љѠў љрајѠу

5

ўа XIV вељ дѠўесе видћиви прѠѝеўи ўа физиѠўѠѝијауа ўа градѠу Ѡд еуўишљи и урбаў аспељу. ТѠј е преувѠреў вѠ град сљѠрѠ цећѠсўѠ ўасећеў Ѡд уурсљѠ и другѠ ѝусћиѝаўсљѠ ўасећеўие и сѠ уипишўѠ Ѡриеўуаћеў ўадвѠрещеў изгћед, вѠ љѠј ўајељспѠўираўи се брѠјўиуе чаѝии, ѝедреси и Ѡсуаўауи ѝусћиѝаўсљи версљи и јавўи Ѡбјељуи. Пд ѠуѠѝаўсљиѠу периѠд дауира Саау – љућауа, љѠја и деўес е ўајпрепѠзўаућив Ѡбјељу и ўезаѝеўћив сиѝбѠћ ўа градѠу. ТѠгащ е запѠшўауѠ ѠфѠрѝуваџеуѠ љаљѠ гћавўауа градсља ућица ўа уаљаўарешеўиѠу ЩирѠљ СѠљаљ.

гѠ сѠшиўува ѝаљедѠўсљиѠу еуўишљи ећеѝеўу, сѠ сиуе дѠсећуваџа и исећуваџа ўа ўасећеўие вѠ уѠј периѠд, БиуѠћа дѠбива љараљуер ўа град сѠ ѝещаў еуўишљи сѠсуав и се суељўува сѠ урадиција ўа ѝедуўациѠўаћўа и версља уѠћераўција.

ВѠ вреѝеуѠ ўа дѠћгѠгѠдищўѠуѠ, пеувељѠвўѠ ѠуѠѝаўсљѠ вћадееџе, градѠу пѠвењепауи дѠживеа свѠи издигўуваџа и падѠви. НѠ, градсљиѠу живѠу ўиљѠгащ ўе згасўа, а љѠўуиўуираўѠ, вѠ разћишўи периѠди, се ўасећуваау ћуде сѠ разћишўи еуўишљи и версљи припадўѠсуи: ѝаљедѠўсљѠ хрисуијаўсљѠ ўасећеўие, ѝусћиѝаўсљѠ ўасећеўие сѠ припадўици Ѡд разўи еуўишљи ећеѝеўуи: Евреи, Вћаси, РѠѝи... И пѠљрај фаљуѠу деља ўа љрајѠу ўа XIX вељ дѠѝиўаўуеў дећ Ѡд градсљѠуѠ ўасећеўие

СвѠјѠу ўајгѠћеѝ деѝѠграфсљи, ељѠўѠѝсљи, пѠћиуишљи, Ѡпщуесувеў и љућууреў пѠдеѝ, БиуѠћа гѠ дѠсуигўа вѠ вуѠрауа пѠћѠвиўа ўа XIX и пѠшеуѠљѠу ўа XX вељ. ГрадѠу уѠгащ е преувѠреў

6

вѠ вѠеўѠ адѝиўисурауивеў цеўуар ўа еврѠпсљиѠу дећ Ѡд ПуѠѝаўсљауа иѝперија и дѠживува гѠћеѝ урбаў расуеж, вѠ љѠј дѠѝиўираау градби ўа брѠјўи вѠеўи, ељѠўѠѝсљи и љућуурўи Ѡбјељуи, ўа бѠћўици, расљѠщўи љуњи, јавўи шещѝи, љѠўзућсљи резидеўуўи и Ѡсуаўауи репрезеўуауивўи Ѡбјељуи.

еврѠпсљи суаўдарди. СеуѠ уѠа предизвиља и видћив прѠсвеуўѠ љућууреў пѠдеѝ. Па, вѠ градѠу се Ѡувараау ушићищуа и шиуаћищуа, се фѠрѝираау љућуурўѠ – ѝузишљи групи, гѠсууваау уеауарсљи преусуави. Брањауа Јаўаљи и МићуѠў Маўаљи Ѡувараау фѠуѠграфсљѠ суудиѠ и први ўа БаћљаўѠу запѠшуваау да сўиѝаау сѠ фићѝсља љаѝера. Тие сѠ уаа фићѝсља љаѝера и сѠ фѠуѠграфсљиуе апарауи регисурираа и ѠвељѠвешија ўиза Ѡд исљћушиуећўѠ зўашајўи ўасуаўи љѠи се Ѡдиграа вѠ градѠу вѠ вреѝе ўа пѠсћедўиуе гѠдиўи Ѡд ѠуѠѝаўсљауа вћасу.

За суѠпаўсљиѠу развиуѠљ Ѡд гѠћеѝѠ зўашеџе е и пѠврзуваџеуѠ сѠ жећезўишља ћиўија вѠ 1894 гѠдиўа ўа БиуѠћа сѠ СѠћуў. ВѠ уѠа вреѝе заўаеушисувѠуѠ Ѡд ўајразћишеў вид, сѠ пѠвење Ѡд 2 000 дуњаўи, преусуавува гћавўауа суѠпаўсља прѠизвѠдўа граўља вѠ градѠу, а се ургуваћѠ сѠ ўиза држави Ѡд ЕврѠпа и Азија. СвѠи дипћѠѝаусљи преусуавўищува Ѡд раўгѠу ўа љѠўзућауи, ѠувѠраау сиуе гѠћеѝи еврѠпсљи држави, а уаљви преусуавўищува иѝа и Ѡд уѠгащўиуе баћљаўсљи држави. ЗауѠа шесуѠпауи и деўес БиуѠћа се ўарељува „љѠўзућсљи град.“ ПрѠѝеўиуе вѠ гѠћеѝиўауа и зўашеџеуѠ ўа градѠу пѠсуепеўѠ ўеѝиўѠвўѠ предизвиљаа прѠѝеўи вѠ ћишўауа љућуура ўа жиуећиуе, љѠи вѠ ѝўѠгу сегѝеўуи запѠшўаа да се Ѡдўесуваау пѠ

КаљѠ гћавеў адѝиўисурауивеў и ељѠўѠѝсљи цеўуар ўа ПуѠѝаўсљауа Иѝперија, БиуѠћа преусуавува и уереў ўа иўуеўзивўа аљуивўѠсу ўа сѠседсљиуе сураўсљи прѠпагаўди, вѠ ўивўиѠу Ѡбид за ѠдўарѠдуваџе ўа ѝаљедѠўсљиѠу ўарѠд и ўегѠвѠ преувѠраџе вѠ Бугари, Грци ићи Срби. ИсуѠвреѝеўѠ, градѠу е цеўуар и ўа ѠсћѠбѠдиуећўауа ревѠћуциѠўерўа бѠрба, Ѡргаўизираўа и предвѠдеўа Ѡд МаљедѠўсљауа ревѠћуциѠўерўа Ѡргаўизација. ВѠ градѠу и ўегѠвауа ѠљѠћиўа сѠ цећ да гѠ Ѡргаўизираау ўасећеўиеуѠ за ѠсћѠбѠдиуећўа бѠрба Ѡд

7

уурсљауа вћасу, пресуѠјуваау и дејсувуваау ўајпѠзўауиуе иѝиџа ўа МаљедѠўсљауа ревѠћуциѠўерўа Ѡргаўизација: ГѠце Дећшев, ДѠрше ПеурѠв, Даѝе Груев, Пере ТѠщев, НиљѠћа Карев... ТѠљѝу зауѠа, ИћиўдеўсљѠуѠ вѠсуаўие вѠ 1903 гѠдиўа ўајсићўѠ се реаћизира вѠ вуѠриѠу биуѠћсљи ревѠћуциѠўереў Ѡљруг ўа МаљедѠўсљауа ревѠћуциѠўерўа Ѡргаўизација, а вѠ бћизиўа ўа градѠу се вѠдеа ўељѠи Ѡд ўајзўашајўиуе биуљи ѝеду вѠсуаўициуе и уурсљауа вѠјсља.

ѠуѠѝаўсљауа вѠјсља вѠ вреѝеуѠ ўа Првауа баћљаўсља вѠјўа е едўа Ѡд ўајгѠћеѝиуе вѠеўи Ѡперации вѠ уељѠу ўа цећауа уаа вѠјўа.

СѠ пѠразѠу ўа уурсљиуе вѠјсљи вѠ Ѡваа биуља, дефиўиуивўѠ заврщћѠ пеувељѠвўѠуѠ ѠуѠѝаўсљѠ вћадееџе сѠ БиуѠћа. НѠ, ўајљауасурѠфаћўи пѠсћедици за градѠу се предизвиљаўи љѠга уѠј за вреѝе ўа Првауа свеусља вѠјўа е ўа саѝауа ћиўија ўа вѠеўи дејсува Ѡд уаљаўарешеўиѠу МаљедѠўсљи фрѠўу. ЗавѠјуваўиуе сураўи, ѠдўѠсўѠ српсљиуе, бугарсљиуе, фраўцусљиуе и авсурѠуўгарсљиуе вѠјсљи, безѝићѠсўѠ цећи две гѠдиўи гѠ бѠѝбардираа градѠу и сљѠрѠ цећѠсўѠ гѠ уўищуија. МўѠзиўсувѠуѠ жиуећи ўа БиуѠћа ићи беа убиеўи ићи пѠбегўаа Ѡд градѠу. СуѠпаўсљиѠу, љућуурўиѠу, прѠсвеуўиѠу живѠу сљѠрѠ цећѠсўѠ пресуаўа. ИаљѠ, пѠ запираџеуѠ

ПѠ ИдиўдеўсљѠуѠ вѠсуаўие, градѠу суаўа ареўа за пресѝеуља ѝеду приврзаўициуе ўа разўиуе љућуурўѠ ўациѠўаћўи прѠпагаўди Ѡд сѠседсљиуе баћљаўсљи држави, пресѝеуља љѠја ўе беще саѝѠ сѠ збѠр и перѠ, ууљу и сѠ груба физишља сића и Ѡружје. БиуѠћа е вѠ цеўуарѠу ўа сћушуваџауа и вѠ вреѝе ўа МћадѠуурсљауа ревѠћуција Ѡд 1908 г., па ууља вѠ пѠшеуѠљѠу ўа буўуѠу прѠуив цеўураћўауа вћасу се сѠбраўи гћавиўиуе раљѠвѠдиуећи и гћавўиуе вѠеўи сићи ўа ѝћадѠуурсљѠуѠ движеџе. РасуѠу ўа БиуѠћа е прељиўау сѠ Баћљаўсљиуе вѠјўи и Првауа свеусља вѠјўа. БиуѠћсљауа биуља пѠѝеду српсљауа и

8

ўа вѠеўиуе судири дећ Ѡд ўасећеўиеуѠ се врања, пѠдећбауа ўа МаљедѠўија ѝеду сѠседўиуе држави ўегауивўѠ вћијаеще ўа ўауаѝѠщеў дѠћгѠрѠшеў развѠј ўа БиуѠћа.

прѠпадўаа гѠћеѝ дећ Ѡд заўаеуиуе вѠ градѠу, а гѠћеѝауа биуѠћсља шарщија Ѡд ѠуѠѝаўсљиѠг периѠд видћивѠ се ўаѝаћи. НајгѠћеѝѠ преупријауие вѠ уѠј периѠд е биуѠћсљиѠу „МѠўѠпѠћ“ сѠ ѠљѠћу 580 врабѠуеўи, щуѠ сведѠши за ељѠўѠѝсљауа ўеразвиеўѠсу ўа сеуѠ градсљѠ суѠпаўсувѠ. Најзўашаеў ељѠўѠѝсљи зафау вѠ цећиѠу ѝедувѠеў периѠд е изградбауа ўа жећезўишља пруга сѠ ўѠрѝаћеў љѠћѠсељ Ѡд БиуѠћа дѠ Већес вѠ 1931 гѠдиўа. ВѠ вреѝе ўа ВуѠрауа свеусља вѠјўа, БиуѠћа преусуавува вѠеў и адѝиўисурауивеў цеўуар ўа бугарсљауа ѠљупауѠрсља вћасу. КаљѠ уаљѠв преусуавува и едеў Ѡд гћавўиуе цеўури вѠ ѠргаўизираџеуѠ ўа ѝаљедѠўсљѠуѠ ўациѠўаћўѠ ѠсћѠбѠдиуећўѠ движеџе.

ИѝеўѠ, БиуѠћа пѠупадўа пѠд српсља вћасу и Ѡд град сѠ цеўураћўа ѝесуѠпѠћѠжба вѠ ПуѠѝаўсљауа Иѝперија. суаўа град љѠј се ўаѠда вѠ перифереў реѠў ўа ўѠвѠуѠ КраћсувѠ ўа Србиуе, Хрвауиуе и СћѠвеўциуе, ѠдўѠсўѠ ўещуѠ пѠдѠцўа преиѝеўуваўѠ вѠ КраћсувѠ ЈугѠсћавија. ВсущўѠсу, пресељуваџеуѠ ўа прирѠдўауа љѠѝуўиљацисља врсља ўа БиуѠћа сѠ СѠћуў зўашеще ўепѠврауўѠ губеџе ўа ељѠўѠѝсљѠуѠ, љућуурўѠуѠ, пѠћиуишљѠуѠ и љућуурўѠуѠ зўашеџе ўа градѠу. ВѠ периѠдѠу пѠѝеду двеуе свеусљи вѠјўи, БиуѠћа бећежи сљрѠѝеў развѠј ўа сиуе пѠћиџа. ПсўѠвўауа љараљуерисуиља ўа градѠу за вреѝе ўа српсљауа Ѡљупација е ўегѠвауа иўдусурисља ўеразвиеўѠсу и гѠћеѝиуе ељѠўѠѝсљѠ – сѠцијаћўи и пѠћиуишљи прѠбћеѝи. ВѠ ѠвѠј периѠд, ѠсѠбеўѠ пѠ гѠћеѝауа свеусља ељѠўѠѝсља љриза, Ѡд љрајѠу ўа 20 – уиуе и пѠшеуѠљѠу ўа 30 – уиуе гѠдиўи ўа ѝиўауиѠу вељ,

БрѠјљауа Ѡд ўад 6.000 ушесўици вѠ ўациѠўаћўѠ ѠсћѠбѠдиуећўауа и аўуифащисуишља вѠјўа Ѡд 1941 дѠ 1945 гѠдиўа и 266 загиўауи бѠрци се ўајдѠбрѠуѠ сведѠщувѠ за придѠўесѠу ўа БиуѠћа и биуѠћсљѠ вѠ извѠјуваџеуѠ ўа првауа ўациѠўаћўа држава ўа ѝаљедѠўсљиѠу ўарѠд вѠ исуѠријауа. Иѝиџауа ўа Суив НауѝѠв, Ећпида Караѝаўди, ТѠдѠр Аўгећевсљи, Трифуў ПаўѠвсљи и ўиза други видўи ѝаљедѠўсљи херѠи

9

Ѡд БиуѠћа ње Ѡсуаўау урајўѠ испищаўи вѠ ўациѠўаћўѠ ѠсћѠбѠдиуећўауа исуѠрија ўа градѠу.

иўфрасуруљуура, дѠживеа гѠћеѝа ељспаўзија. ЕљѠўѠѝсљиѠу расу предизвиља забрзаў деѝѠграфсљи и урбаў развѠј. ГрадѠу пѠсуепеўѠ се преувѠри вѠ ѝѠдереў иўдусурисљи, љућууреў, ѠбразѠвеў и здравсувеў цеўуар вѠ југѠзападўиѠу реѠў ўа СѠцијаћисуишља Репубћиља МаљедѠўија. Пва зўашеџе БиуѠћа прѠдѠћжи да гѠ иѝа и пѠ ѠсаѝѠсуѠјуваџеуѠ ўа Репубћиља МаљедѠўија вѠ 1991 гѠдиўа. ГрадѠу и деўес ги пѠседува сиуе ўеѠпхѠдўи преупѠсуављи за ўауаѝѠщеў сесураў Ѡпщуесувеў, ељѠўѠѝсљи и љућууреў развѠј. ТѠј развѠј, заедўѠ сѠ ѠуљриваџеуѠ ўа ўѠви фаљуи за исуѠријауа ўа градѠу, љѠј вење Ѡдаѝўа гѠ ўеѝа, ње ја ўадградувау, ўадѠпѠћўуваау и градау специфишўауа и ўепѠвуѠрћива сћиља ўа БиуѠћа.

ПсћѠбѠдуваџеуѠ ўа БиуѠћа Ѡд бугарсљиуе и герѝаўсљиуе ѠљупауѠри ўа 4. ўѠеѝври 1944 гѠдиўа гѠ Ѡзўашува пѠшеуѠљѠу ўа едеў ўѠв забрзаў расуеж ўа градѠу ўа сиуе пѠћиџа Ѡд ѠпщуесувеўѠ – ељѠўѠѝсљиѠу живѠу.

КУСТОС-СОВЕТНИК ИСТОРИЧАР

ИўдусурисљиѠу расу вѠ гѠдиўиуе пѠ вѠјўауа прѠдуцира изградба ўа ўиза суѠпаўсљи Ѡбјељуи Ѡд ўајразћишўи Ѡбћасуи Ѡд ељѠўѠѝсљиѠу живѠу. РазвѠјѠу ўа љѠѝуўиљацисљиуе иўфрасуруљуурўи Ѡбјељуи Ѡд сиуе видѠви, ѠсѠбеўѠ Ѡд пауўауа

Д-Р

Александар Литовски ЛЕКТУРА:

10

Дукадин

АРИЈАН ЗА МАКЕДОНЦИТЕ И ХЕЛЕНИТЕ: „И тогаш родовите хеленски и македонски ревносно се нафрлија едни на други“ (Анабасата на Аријан)

“καί τι καὶ τοῖς γένεσι τῷ τε Ἑλληνικῷ καὶ τῷ Μακεδονικῷ φιλοτιμίας ἐνέπεσεν ἐς ἀλλήλους“ (Arrian Anabasis II.10.6)

“The fight was further embittered by the old racial rivalry of Greek and Macedonian” (Arrian Anabasis II.10.6) УРЕДИЛЕ:

Гоце Панговски 11

И

Дукадин

МАКЕДОНСКАТА СОФРА ВО

МИНАТОТО

Исхраўауа Ѡд паѝуивељ бића ўа важўѠ ѝесуѠ вѠ сељѠјдўевўиѠу живѠу ўа ѝаљедѠўсљиѠу ўарѠд. Гћавўа ућѠга за уѠа ѠусељѠгащ иѝаћа жеўауа љѠја ги пѠдгѠувуваћа јадеџауа. За вреѝе ўа јадеџеуѠ вѠзрасўиуе седеће ўа пѠсебўа ѝаса Ѡд децауа, а уѠа се задржаћѠ дѠ пред ўељѠћљу децеўии. ВѠ ѝаљедѠўсљауа љујўа гѠћеѝѠ вћијаўие иѝаћа уурсљауа љујўа, ўѠ сепаљ си ги задржаћа свѠиуе препѠзўаућиви бећези. Насељаде е пѠзўауѠ деља ѝаљедѠўсљауа љујўа е ѝўѠгу ћууа, ўѠ уаа ћууиўа ўа јадеџауа иѝ дава прељрасеў вљус и препѠзўаућивѠсу ѝеду другиуе ўациѠўаћўи љујўи.

паѝуивељ ја ўегува урадицијауа ўа дѠѝащўѠ прѠизвѠдсувѠ ўа ћеб. ПѠради уѠа дѠѝањиўљауа ја иѝаћа ўајгѠћеѝауа ућѠга вѠ пригѠувуваџеуѠ ўа ћебѠу. ТѠј прѠцес бић прићишўѠ дѠћг. НајпрвѠ се заѝесуваћѠ уесуѠуѠ, за щуѠ биће пѠуребўи гѠћеѝи физишљи ўапѠри, се ѠсуаваћѠ да сљисўе, па се разѝесуваћѠ и се ѠфѠрѝуваћѠ уесуѠуѠ вѠ љруг. На љрајѠу прѠцесѠу заврщуваћ сѠ пешеџе ўа ћебѠу. ПешеџеуѠ ўа ћебѠу ураећѠ щеесеуиўа ѝиўууи при щуѠ дѠѝањиўљауа за уѠа вреѝе уребаћѠ да гѠ види ћебѠу два-ури пауи. ГѠћеѝиўауа ўа ћебѠу зависећа спѠред уѠа љаде е пешеў. НајпрвѠ ћудеуѠ ћебѠу гѠ пешеће вѠ пешаћљи ўа црепўа пѠд врщўиљ, а вѠ пѠбћисљѠуѠ ѝиўауѠ вѠ фурўи љѠи биће изградеўи Ѡд зеѝјеўи уући. СљѠрѠ сељѠја ѝаљедѠўсља љуња иѝаћа свѠја фурўа. Пд гѠћеѝиўауа ўа сеѝејсувѠуѠ зависећѠ љѠћљу пауи ње ѝеси дѠѝањиўљауа ћеб вѠ ўедећауа и љѠћљу ћеба ње извади. ПбишўѠ уѠа бић ўепареў брѠј Ѡд 7 ићи 9

Исхраўауа ўа МаљедѠўецѠу пред се зависећа Ѡд пѠсуиуе и версљиуе празўици, ўѠ и Ѡд фиўаўсисљауа сѠсуѠјба ўа сеѝејсувѠуѠ. ПсўѠвеў прѠдуљу вѠ исхраўауа ѠусељѠгащ бић ћебѠу. При сељѠе пѠсуавуваџе ўа урпеза за јадеџе првѠ се пѠсуавуваћ ћебѠу. МаљедѠўсљиѠу ўарѠд Ѡд

12

сѠѝуўа. Иўаљу ћебѠу пѠљрај уѠа щуѠ се правећ Ѡд пшеўишўѠ бращўѠ се правећ и Ѡд пшеўљарўѠ љѠј ѝеду ўарѠдѠу бић пѠзўау љаљѠ пшеўљарўица, ћеб Ѡд љѠѝпири љѠј бић ѝўѠгу ѝељ, Ѡд `рж љѠј бић сѠ ўајћѠщ љваћиуеу и ћеб Ѡд ѝаја (сћаўууѠљ) љѠј се виљаћ ѝајаћўиљ и бић сѠ ѝўѠгу убав ѝирис. НегѠ дѠѝањиўљиуе гѠ израбѠууваће сѠ пѠсебўа ѝајсуѠрија. ПдљаљѠ дѠбрѠ ње гѠ исуѠћшеће сћаўууѠљѠу гѠ суаваће вѠ суаљћеўѠ щище и гѠ шуваће пѠд ѝищља за да сљисўи. ПвѠј ћеб ўајшесуѠ се ѝесећ пред сећсљиуе сћави.

ўељѠи гѠ виљаау уури-пѠупеши. Се правећѠ Ѡд пшеўљарўѠ бращўѠ, а се јадећѠ сѠ прщћеўљи (прщљи), дѠѝащўи љѠћбаси ићи пржеўи паршиџа ѝесѠ. Пд пшеўљарўѠ бращўѠ се правеће и баљрдаўиљ (љашаѝаљ) љѠј се јадећ сѠ љисећѠ ѝћељѠ ићи сѠ Ѡреви и варејўца (вареўица) љѠја бића љаљѠ пѠгусуа љаща. НеизѠсуавўѠ јадеџе ўа сељѠја ѝаљедѠўсља урпеза бић гравѠу љѠј се јадећ љаљѠ бећ грав, сѠ запрщља, црвеў, сѠ пасурѝа ићи паљ уавше гравше љѠе се јадећѠ ўајшесуѠ сѠ дѠдауѠљ ўа ўељѠе другѠ јадеџе. ГравѠу ўе ѝѠжећ да се заѝисћи без пиперљи, пѠсебўѠ ћууи, а пиперљиуе пѠсће ћебѠу биће ўајприсууўи ўа урпезауа. Тие се јадеће живи, суви, уурщија, пржеўи, пешеўи, вареўи. Пд ўив се правеће безбрѠј јадеџа љаљѠ паћеж, пиперљи сѠ бращўѠ, пржеўи пиперљи сѠ љрѠѝид и љѠѝпири, сѠ изварља, пѠћўеуи пиперљи сѠ ѝесѠ. ПѠљрај пиперљиуе и други градиўарсљи прѠизвѠди се љѠрисуеће вѠ исхраўауа ўа МаљедѠўецѠу. НајшесуѠ уѠа биће дѠѝауиуе, љрѠѝидѠу, љѠѝпириуе, ћуљѠу, празѠу, бѠраўијауа, зећјеуѠ, ѠризѠу, па уиљвиуе, видиѝљиуе и ущуе ѝўѠгу други. ВѠ љаљва сѠсуѠјба ње бидау љѠўзуѝираўи (уурщија, суви) зависећѠ Ѡд вреѝеўсљиѠу периѠд.

ПѠљрај ћебѠу се правеће и други јадеџа Ѡд бращўѠ љаљѠ щуѠ се зећўиљ, ѝазўиљ, пиуућици, ѝељици, пруезе, уурупеше и ред други. ЗећўиљѠу се правећ Ѡд љрѠѝид, праз, изварља, зећје, љѠприви ићи уиљва, а урадиција бићѠ љѠга се засеваћѠ ўа есеў дѠѝањиўљауа да ўѠси зећўиљ ўа ўива и ўа сељѠј щуѠ ње гѠ види пѠ пауѠу да ѝу љрщи пѠ едўа виуља. МазўиљѠу се правећ Ѡд уеўљи уегўауи љѠри љѠи се усуљуваће. ВѠ љѠриуе се суаваћѠ изварља ићи расѠћ. ВѠ ўељѠи љраищуа ўа МаљедѠўија за версљиѠу празўиљ Васићица вѠѠбишаеўѠ се правећ ѝазўиљ сѠ паришља. МўѠгу шесуѠ правеће и пиуућици љѠи вѠ разћишўиуе периѠди иѝаће разћишўи фѠрѝи и разћишеў ўашиў ўа израбѠуља. Таља, вѠ периѠдѠу пред ВуѠрауа свеусља вѠјўа ѝаљедѠўсљиуе дѠѝањиўљи правеће пиуућишиџа ўа врщўиљ, пѠуѠа врщўиљѠу гѠ заѝеўиће сѠ ћаѝариўа ўа љѠја правеће гѠћеѝи пиуућици. Пиуућициуе вѠ сељѠја љуња се правеће за Бадўиљ. Се јадеће сѠ ѝаљаћица Ѡд ћуљ и вѠда ићи љаљѠ уепсија пиуућици сѠ изварља. ПѠсебўа ѝајсуѠрија уребаћѠ за да се ўаправи уурупеше ићи љаљѠ щуѠ

ВажўѠ ѝесуѠ вѠ јадеџауа зазеѝаау и шѠрбиуе. МаљедѠўсљиуе дѠѝањиўљи правеће разўи шѠрби. На ѝаљедѠўсљиуе урпези и деўес ѝѠжеѝе да среуўеѝе љћиў-шѠрба, шѠрба Ѡд зећља, ѝаўча сѠ љѠѝпири и ѝесѠ ићи рибја шѠрба, а ѝаћљу пѠдзабѠравеўи се шѠрбауа Ѡд щуавеј и љисећица, ѝаўчауа Ѡд љѠприви, шѠрбауа сѠ

13

зећеўи сћиви и шѠрбауа Ѡд ћѠбѠда љѠи преусуавуваће висуиўсљи дећиљауеси ўа ѝаљедѠўсљауа љујўа.

НасећеўиеуѠ щуѠ живее ўа Ѡвие прѠсуѠри ѠусељѠгащ зўаећѠ да живее вѠ сљћад сѠ прирѠдауа и да ги љѠрисуи ўејзиўиуе бћагѠдеуи. ТѠа ги сѠбираћѠ пћѠдѠвиуе ўа прирѠдауа љаљѠ: јабѠћља и љрущи дивјашљи, дреўљи, урћеўљи, бѠрѠвиўљи, па пешурљи (уѠа ўајшесуѠ биће вргаўи, ћисишарљи, јајшарљи, срўдаци и др.), пѠћжави и сћишўѠ. А зўаеће пѠўељѠгащ и да Ѡуепаау пѠ ўељѠја срўа ићи зајаљ Ѡд љѠи се правећа љаща. За исхраўауа ўа ѝаћиуе деца вѠ ѝиўауѠуѠ уещљѠ е да се љаже ўещуѠ пѠвење. ПѠљрај ѝајшиўѠуѠ ѝћељѠ иѝ даваће шајшиџа, љаща Ѡд бращўѠ ићи изчваљаўѠ ћепше сѠ Ѡрев Ѡд ѝајљауа, а пѠуѠа, пѠсуепеўѠ иѝ се ѝаљўуваћѠ Ѡд јадеџауа сѠ ћепше и иѝ се даваће изгѝешеўи ѠвѠщўи пћѠдѠви. На пѠгѠћеѝиуе деца ѝајљиуе пред спиеџе иѝ даваће да јадау сеѝе Ѡд љѠўѠп за пѠдѠбар сѠў.

За вреѝе ўа пѠсуиуе ўиљѠј ўе сѝеећ да се Ѡѝрси. Таља ѝћељѠуѠ се сѠбираћѠ и се правећѠ изварља, сиреџе ићи се пѠуљвасуваћѠ. За бѠжињўиуе пѠсуи се фањаће врапшиџа, се љубеће се суаваће вѠ саћѠ и се пржеће ўа БѠжиљ за да љасўау децауа. КѠга сѝе љај децауа ўајдѠбрѠ јадеџе за ўив бићѠ свирипићеуѠ. Свирипиће е љрищља ћеб ўаѝашљаўа сѠ ѝасу ўа љѠја се суаваћѠ сѠћ и буљѠвсља пипер. ИсуѠ уаља децауа ѠбѠжуваће да пијау ѝащуеўица љѠја се дѠбиваћа сѠ ѝауеџе ўа љисећѠ ѝћељѠ и бића ѝўѠгу Ѡсвежиуећўа. БидејЌи иѝаћѠ периѠди вѠ ѝиўауѠуѠ ўа ѝаљедѠўсљиѠу ўарѠд љѠга бићѠ гѠћеѝа сирѠѝащуија ћудеуѠ, а ѠсѠбеўѠ децауа, се сўаѠдаће ўа сељѠј ѝѠжеў ўашиў. Таља јадеће љисећица, љѠзица (вид урева), цвеу Ѡд багреѝ, цвеу Ѡд љаљћишица, љѠреў Ѡд љашуўља, а ѠсѠбеўѠ ја ѠбѠжуваће ѝедѠвиўауа љѠја ја ћижеће Ѡд дабѠвиуе ћисуѠви вѠ ѝај и ја виљаће ѝаја.

Сћауљи јадеџа ѠбишўѠ правеће за празўици. Правеће уѠруа сѠ дваўаесеу јајца, пѠсўи љѠћашиџа, љѠћаши сѠ саћѠ и сћишўѠ. СељѠја дѠѝањиўсља љуња ўе ѝѠжећа да се заѝисћи без виўѠ ићи раљија љѠја ўајшесуѠ се правећа Ѡд сћиви (сћивѠвица), а правеће и Ѡд грѠзје (ћѠзѠва, грѠздѠва, љѠѝѠва), дреўљи, љрущи и други пћѠдѠви.

Антонио Павловски 14

КНИГА ПРВА А ако не акнеше, пукнеше, пеплосаше Аурата на Аврелиј, пак Армагедон ќе не однесеше. Аш! А ако арката Акнеше, пукнеше, треснеше Арарат ни планина ќе беше Ни ние синови божји! А ако агата не го предадеше снагата крепка Аскер уште ќе шеташе овде Аирлија работа – ашколсун! А ако аватари сме нечии сите Асури во нашите души векуваат Анимусот не ја признава Анимата А ти тврдиш дека знаеш кој си? А ако не знаевме ни за Adonai Академици ли ќе бевме? Арамбаши спијат во нас А не береме гајле дал’ ќе опстоиме… Ако ни е!

Марта Маркоска ОД КНИГАТА „СТРМОГЛАВО КОН ВИСОЧИНИТЕ“

15

ИНТЕРВЈУ СО ЕДЕН МАКЕДОНСКИ МАГИСТЕР

ПО ИСТОРИСКИ НАУКИ Иўуервју сѠ Аћељсаўдар Јаўевсљи, дипћѠѝираў прѠфесѠр пѠ исуѠрија и ѝагисуер пѠ исуѠрисљи ўауљи сѠ специјаћўѠсу исуѠрија ўа ѝаљедѠўсљиѠу ўарѠд XIX вељ, врабѠуеў љаљѠ ўасуавўиљ пѠ исуѠрија вѠ ѠсўѠвўиуе ушићищуа ДѠрди Сугарев и Кћиѝеўу Пхридсљи вѠ БиуѠћа.

ѠвѠј љѠўуељсу гѠдиўиуе се саѝѠ вреѝеўсља раѝља ўа приљазўауа за уие ўасуаўи.

2. Ушау за Ѡцеўља ићи за зўаеџе? А.Ј. АљѠ се иѝа вѠ предвид деља при упис ўа ушеўиљ вѠ средўѠ ѠбразѠваўие ићи ўа фаљућуеу вѠ предвид се зеѝаау Ѡцеўљиуе, ѝѠже да се дѠўеси едеў заљћушѠљ деља пѠгѠћеѝиѠу дећ Ѡд ушеўициуе ушау уѠљѝу за Ѡцеўљауа. НѠ, пѠљрај уѠа, иѝа ушеўици љѠи саљаау да гѠ ўадѠпѠћўау ѠпщуѠуѠ пѠзўаваџе љѠе е предвидеўѠ вѠ прѠграѝауа за предѝеуѠу исуѠрија и рабѠуау ўа исуражувашљи прѠељуи, шћеўѠви се вѠ исуѠрисља сељција и сћ.

1. КѠћљу ушеўициуе ўа шасѠвиуе пѠ исуѠрија се иўуересираау за ѝиўауѠуѠ ўа свѠјѠу ўарѠд? А.Ј. ГеўераћўѠ гћедаўѠ, иўуересѠу ўа ушеўициуе за ѝиўауѠуѠ ўа свѠјѠу ўарѠд е задѠвѠћиуећўѠ. Сепаљ сеущуе се бѠриѝе сѠ Ѡдредеўи суереѠуипи љѠи ўе сћедау пѠдѠћг периѠд деља исуѠријауа е ўауља љѠја едиўсувеўѠ бара ѝеѝѠрираџе ўа гѠдиўи и ўасуаўи и пѠћеља ѝиўуваѝе љѠў едеў ўѠв аспељу ўа уѠћљуваџе ўа исуѠрисљиуе ўасуаўи љаде аљцеўуѠу се суава ўа пришиўсљѠ-пѠсћедишўи врсљи и сѠциѠћѠщља аўаћиза ўа живѠуѠу ўа ћудеуѠ вѠ ѝиўауѠуѠ, а вѠ

3. За љѠј периѠд и ћишўѠсу Ѡд ѝаљедѠўсљауа исуѠрија прѠјавуваау ўајгѠћеѝ иўуерес? А.Ј. КѠга би збѠруваће за периѠд уѠгащ Ѡд

16

ѝѠеуѠ дѠсегащўѠ исљусувѠ ѝѠжаѝ да заљћушаѝ деља исуѠријауа ўа Аўуишља МаљедѠўија и сеѠпфауўѠ исуѠријауа ўа суариѠу вељ е ўајиўуересўа за ушеўициуе. ДѠдеља љѠга сѝе ѠљѠћу ћишўѠсуиуе уѠгащ ўе би Ѡдећ сѠ иѝе зауѠа щуѠ иѝа пѠщирѠљ љруг ўа исуѠрисљи ћиљѠви љѠи се дећ Ѡд сиуе периѠди вѠ исуѠријауа и љѠи пѠ свѠеуѠ дећѠ и зўашеџе предизвиљуваау иўуерес љај ушеўициуе.

пѠљћѠпуваа сѠ пѠшеуѠљѠу ўа ушебўауа гѠдиўа и вѠ уаа еуфѠрија шесуѠпауи ушеўициуе ўащиуе љѠщарљари ги спѠредуваа сѠ исуѠрисљи ћишўѠсуи Ѡд ўащеуѠ ѝиўауѠ.

4. ЗѠщуѠ, спѠред вас, уѠа е уаља? А.Ј. ПрвеўсувеўѠ пѠради вѠзрасуа ўа ушеўициуе ( вѠ прѠграѝауа за ѠсўѠвўѠ ѠбразѠваўие аўуишља МаљедѠўија се изушува вѠ 6 Ѡдд ) ўѠ исуѠ уаља гѠћеѝ фаљуѠр е и вреѝеўсљауа дисуаўца љѠја ўè дећи Ѡд уѠј периѠд. ТѠа ѝу дава Ѡдредеўа ѝисуишўѠсу ўа ўасуаўиуе и ћиљѠвиуе Ѡд уѠа вреѝе и ја буди фаўуазијауа љај ушеўициуе за уѠа љаљѠ изгћедаће сиуе сћушуваџа вѠ уѠј периѠд.

5. РеаћўѠ ѝѠжау ћи исуѠрисљиуе ўасуаўи и херѠи Ѡд ѝиўауѠуѠ ўа МаљедѠўија да пѠсћужау љаљѠ приѝер за градеџе ўа здрав љараљуер ўа ѝаљедѠўсљиуе ушеўици?

6. Живеејњи вѠ испѠћиуизираўа средиўа, се сѠѠшуваау ћи и уие сѠ дићеѝауа даћи сѝе ўие „аўуишљи МаљедѠўци“ ићи паљ „сћѠвеўсљи МаљедѠўци“?

А.Ј. Убедеў суѝ деља висуиўсљѠуѠ исуаљўуваџе ўа зўашеџеуѠ, ћиљѠу и дећѠуѠ ўа ўащиуе зўашајўи исуѠрисљи ћишўѠсуи ѝѠжау да дећуваау вѠ изградуваџеуѠ ўа ўациѠўаћўиѠу дух, идеўуиуеу и исљреўѠуѠ рѠдѠќубие. ВѠ сљћѠп ўа Ѡва би даћ саѝѠ едеў приѝер, се рабѠуи за периѠдѠу љѠга ѝаљедѠўсљауа љѠщарљарсља репрезеўуација ги иѝаще свѠиуе ўајбћесљави ѝѠѝеўуи. ТѠљѝу дећ Ѡд уие ўаупревари се

А.Ј. Се сћушува да пѠсуавау уаљви пращаџа, ўѠ ўајшесуѠ без приуѠа да ги иѝаау аўаћизираўѠ уие уерѝиўи ууљу едўѠсуавўѠ саѝѠ преўесуваау щуѠ сћущўаће и прѠшиуаће ўиз ѝедиуѝиуе. ПѠсће дебауауа љѠја се Ѡувара суаўува

17

ўедвѠсѝисћеўѠ јасўѠ деља уаљва пѠдећба вѠѠпщуѠ ўе е исуѠрисљи исправўа и деља пѠсуѠјау едиўсувеўѠ и саѝѠ МаљедѠўци љѠи живееће вѠ разћишўи вреѝеўсљи периѠди.

исуѠрија. ИсуѠ уаља прѠбћеѝ љѠј щуѠ е вѠѠшћив е прегѠћеѝауа засуапеўѠсу ўа исуѠријауа ўа Баћљаўсљиуе ўарѠди ўа сѝеуља ўа ўациѠўаћўауа исуѠрија.

7. Забећежувауе ћи даћи дўевўѠ пѠћиуишљиуе уѠћљуваџа ўа исуѠријауа вћијаау врз пѠиѝаџеуѠ ўа ѝаљедѠўсљауа исуѠријауа Ѡд сураўа ўа ушеўициуе?

9. КѠћљу ИўуерўеуѠу се љѠрисуи љаљѠ аћауља вѠ исуѠрисљѠуѠ Ѡписѝеўуваџе ўа ушеўициуе? А.Ј. ПѠсћедўиуе аљуивўѠсуи ўа МиўисуерсувѠуѠ за ѠбразѠваўие беа ўасѠшеўи уѠљѝу вѠ ѠвѠј правец при щуѠ вѠ ушићищуауа се иўсуаћираўи љѠѝпјууери љѠи уреба да ја пѠѝѠгўау реаћизацијауа ўа ўасуавауа. ИсуѠријауа љаљѠ предѝеу иѝа беўефиу Ѡд Ѡваа аћауља зауѠа щуѠ за сељѠе пращаџе, ћиљ, ўасуаў и сћ. ведўащ ѝѠже да се дѠбие пищуваў ићи визуећеў ѠдгѠвѠр. ТѠа ўа ушеўициуе иѝ пѠѝага пѠедўѠсуавўѠ да суигўау дѠ ѠдгѠвѠриуе ўа сиуе свѠи пращаџа и да ги разрещи евеўууаћўиуе дићеѝи. Сепаљ гћедаўѠ Ѡд друга сураўа, шесуѠпауи иўуерўеуѠу е пѠће љаде щуѠ се сћушува за Ѡдредеўи ўасуаўи и ћишўѠсуи да иѝа ўепѠуврдеўи уѠћљуваџа Ѡд ѝѠдерауѠриуе ўа ўељѠи сураўи. ЗауѠа дѠсуа вўиѝауећўѠ ѝѠра да се рабѠуи сѠ иўфѠрѝацииуе Ѡд иўуерўеу.

А.Ј. Иѝајњи ја вѠ предвид вѠзрасуа ўа ѝѠиуе ушеўици ѝѠжаѝ ѠдгѠвѠрўѠ да уврдаѝ деља дўевўѠпѠћиуишљиуе уѠћљуваџа ўеѝаау гѠћеѝѠ вћијаўие вѠ реаћизацијауа ўа ўасуавўауа сѠдржиўа пѠ предѝеуѠу исуѠрија, ўа щуѠ исљреўѠ се радуваѝ. НѠ, шесуѠпауи се сћушува Ѡд ѝѠи ушеўици љѠи се вѠ средўѠ ѠбразѠваўие ићи вење ўа фаљућуеу да дѠбијаѝ пращаџа вѠ љѠи и уѠа љаљѠ иѝа вѝещаўѠ прсуи дўевўауа пѠћиуиља. ВѠ гћѠбаћа забећежћивѠ е деља ѝас ѝедиуѝиуе си ја врщау свѠјауа рабѠуа и вћијаау врз градеџеуѠ ўа Ѡдредўи уѠћљуваџа за Ѡдредеўи исуѠрисљи пращаџа љѠи ўе се цећѠсўѠ разрабѠуеўи.

8. Иѝа ћи ѝаљедѠўсљи ћишўѠсуи и ўасуаўи љѠи, спѠред вас, ићи ўедѠвѠћўѠ ићи паљ ўеѠправдаўѠ ѝўѠгу се засуапеўи вѠ ушебўициуе пѠ исуѠрија?

10. МаљедѠўија и ѝаљедѠўсљиѠу ўарѠд ѝўѠгупауи вѠ уељѠу ўа свѠјауа исуѠрија иѝаће урагишўа судбиўа. КѠћљу цећѠсўауа иўфѠрѝација за уие ўасуаўи ѝѠже да иѝ се преўесе ўа ѝћадиуе деусљи уѝѠви, без приуѠа иѝајњи ја предвид ўивўауа ѝћадѠсу, да се сѠздаде Ѡѝраза љѠў ўељѠи сѠседўи ўации и држави?

А.Ј. Пўа вѠ љѠе щуѠ суѝ убедеў е деља пѠуребўѠ е згѠћеѝуваџе ўа фѠўдѠу ўа ўедећўи шасѠви пѠ предѝеуѠу исуѠрија. Два шаса ўедећўѠ сѠ љѠи ѝѠѝеўуаћўѠ сѝе засуапеўи вѠ ѠбразѠвўиѠу прѠцес шесуѠпауи ўе се дѠвѠћўи пѠцећѠсўѠ да се разрабѠуау зўашајўи ѝѠѝеўуи Ѡд ўащауа

А.Ј. МаљедѠўсљиѠу ўарѠд ѝѠже да биде срењеў

18

зауѠа щуѠ вѠ ѝиўауѠуѠ ўиљѠгащ ўе се ўащѠћ вѠ ућѠга ўа агресѠр, ѠсвѠјуваш ићи уўищууваш ўа љућуурўѠ-исуѠрисљи дѠбра. Таа пѠзиуивўа сураўа Ѡд ўащеуѠ ѝиўауѠ е ѝѠѝеўуѠу љѠј пѠсуѠјаўѠ се афирѝира. ИсуѠријауа е ўауља љѠја гѠ уши ўарѠдѠу врз база ўа ўасуаўиуе Ѡд ѝиўауѠуѠ да ја гради свѠјауа идўиўа, вѠ уѠј љѠўуељсу ўие ги преўесуваѝ урагишўиуе судбиўи ўа ўащиѠу ўарѠд, сѠ идеја да ги зўаеѝе, за ўиљѠгащ да ўе дѠзвѠћиѝе пѠвуѠрўѠ да ўи се пѠвуѠрау.

сѠ пѠћиуишљиуе сиууации вѠ МаљедѠўија и цећѠсўѠ и ѠдгѠвѠрўѠ си ги изврщуваау свѠиуе задѠћжеўија.

13. ВѠ пѠсћедўѠ вреѝе Ѡд Ѡдредеўи ћишўѠсуи се сћущаау Ѡбвиўуваџа деља ѝаљедѠўсљауа исуѠрија се ревидираћа, пѠсуѠи ћи ўависуиўа уаљѠв прѠцес вѠ ѠбразѠвўиѠу сисуеѝ ўа МаљедѠўија? А.Ј. ИсуѠријауа пѠсуѠјаўѠ е ўа удар и уѠа ўајшесуѠ вѠ ућѠга ўа ўападаши се ўаѠдаау ћица љѠи вѠѠпщуѠ ўе се исуѠрисљи ѠбразѠваўи. За срења уие ћица се даћељу Ѡд израбѠуљауа ўа ўасуавўиуе прѠграѝи за предѝеуѠу исуѠрија

11. Ви се сћушићѠ ћи ўељѠј ващ ушеўиљ да ве изўеўади сѠ свѠеуѠ зўаеџе ўа ўељѠи уеѝи Ѡд ѝаљедѠўсљауа исуѠрија љѠи ги суељўаћ ўе Ѡд ушебўициуе, ууљу Ѡд друга ћиуерауура?

14. КѠј е реаћўѠ ѠпипћивиѠу беўефиу Ѡд изушуваџеуѠ ўа ўациѠўаћўауа исуѠрија ўа МаљедѠўија ?

А.Ј. Се сћушува и уѠа радува, зауѠа щуѠ уѠа е иўдиљауѠр деља ўељѠи ушеўици ўе се задѠвѠћуваау саѝѠ сѠ пѠдауѠциуе љѠи иѝ се сервираау спѠред ушебўиљѠу. За уие ушеўици прѠграѝауа предвидува дѠдауўа ўасуава и уѠа е ѝесуѠуѠ љаде пѠѠпщирўѠ се рабѠуи ўа расвеућуваџе ўа ўѠвиуе иўфѠрѝации и вѝеуўуваџе вѠ исуѠрисљауа приљазўа ўа сѠѠдвеуўѠуѠ ѝесуѠ.

А.Ј. Да ўаушиѝе деља “ўаведўауа гћава сабја ўе сеши” и “уши за да ўе рабѠуищ” ўе сѝеау да бидау пауѠљаз за идўиўауа ўа ѝаљедѠўсљиѠу ўарѠд. Деља е вреѝе “МаљедѠўшеуѠ” гѠрдѠ да се исправи пред предизвициуе и љаљѠ МаљедѠўец пѠдгѠувеў сѠ рабѠуа и уруд, да ја преувѠри МаљедѠўија вѠ дѠсуѠјўѠ ѝесуѠ за живееџе.

12. ВѠ љѠћљава ѝера ушеўициуе љѠи се припадўици ўа ўељѠе еуўишљѠ ѝаћциўсувѠ пѠљажуваау жећба за изушуваџе ўа исуѠријауа ўа МаљедѠўија? А.Ј. ВѠ ушићищуауа вѠ љѠи щуѠ суѝ аўгажираў иѝаѝ ѝѠжўѠсу да рабѠуаѝ и сѠ ушеўици Ѡд другиуе ѝаћциўсува љѠи живеау вѠ МаљедѠўија. Радува уѠа щуѠ уие љаљѠ деца ўе се Ѡбреѝеўеуи

Александар Стеванов 19

РИМСКИ ГЕНЕРАЛ ЗА МАКЕДОНЦИТЕ:

„Во сите мои години на војување, никогаш во мојот живот не бев видел нешто пострашно од оние Македонци како напредуваат низ бојното поле“ "In all my years of war, I have never in my life seen anything more terrifying, than those Macedonians advancing through the battlefield"

Lucius Aemilius Paullus Macedonicus 20

PHALANX III / ФАЛАНГА III

АВТОР:

the-black-cat 21

МАНАСТИРОТ ТРЕСКАВЕЦ СО ЦРКВАТА УСПЕНИЕ НА СВ. БОГОРОДИЦА1 ВПВЕД

пѠсеѠпфауўѠ ўаушўѠ исуражуваџе и иўуерпреуираџе. ИсуѠ уаља, дѠ ўеѠдаѝўа и бѠгауиѠу фѠћљћѠреў ѝауеријаћ пѠврзаў сѠ ѠвѠј саљраћеў прѠсуѠр суѠеще ўасураўа Ѡд исуражувашљиѠу иўуерес (КѠўесљи 1991; МићѠщесља 2004: 67-91; Исуауа 2006/2007: 345355). Иѝајњи ги предвид Ѡвие фаљуи ўие ње се Ѡбидеѝе да ўаправиѝе спѠредбеўа аўаћиза пѠѝеду еѝпирисљиуе ѝауеријаћи (еуўѠграфсљи и фѠћљћѠрўи) и исуѠрисљиуе писѝеўи извѠри пѠврзаўи сѠ ѝаўасуирѠу Тресљавец и ууврдуваџеуѠ ўа љућуѠу ўа БѠгѠрѠдица, љѠј ўа ѠвѠј прѠсуѠр е вѠспѠсуавеў вѠ уељѠу ўа средўиѠу вељ.

МаўасуирѠу Тресљавец сѠ црљвауа Успеўие ўа Пресвеуа БѠгѠрѠдица се ўаѠда вѠ пѠдўѠжјеуѠ ўа ЗћауѠврв, ўајвисѠљиѠу пћаўиўсљи врв ўа ПећагѠўија, десеуиўа љићѠѝеури северѠзападўѠ Ѡд Прићеп, ўа љарпесуиуе ѠграўѠци Ѡд пћаўиўсљиѠу веўец ўа Бабуўа. ДѠсегащўиуе исуражуваџа пѠврзаўи сѠ ўегѠ беа предѝеу ўа дећуѝўѠ прѠушуваџе и уѠа саѝѠ ўа археѠћѠзиуе, исуѠришариуе ўа уѝеуўѠсуа и ћиўгвисуиуе љѠи гћавўѠ се задржаа ўа исуѠријауа ўа ѝаўасуирѠу, фресљѠживѠписѠу ўа црљвауа и расшиууваџе ўа дећ Ѡд зашуваўиуе раљѠписи: ГраѝѠуиуе ўа Суефаў Дущаў и ТресљавешљиѠу љѠдиљ (СпѠѝеўици IV, 1981). Треба да ўагћасиѝе деља ўе саѝѠ щуѠ ѝаўасуирсљиѠу љѠѝпћељс ўе е дѠвѠћўѠ прѠушеў, ууљу и свеуиѠу ѝаўасуирсљи прѠсуѠр, ўадвѠр Ѡд ўегѠвиуе тидиўи, сé ущуе ўе е предѝеу ўа едўѠ

_________________________________________ 1 ТрудѠу е Ѡбјавеў вѠ "ŚWIȨTA GÓRA ATHOS W KULTURZE EUROPY, EUROPA W KULTURZE ATHOSU", Praca zbiorova pod redakcja Marzanny Kuszyoskiej, Gniezno, 2009, 271-281.

22

ПсўѠвўауа хипѠуеза Ѡд љѠја ургўуваѝе е деља ўарѠдўиуе уѝѠувѠрби пѠљажуваау пѠщирѠљи пѠћиџа ўа исуражуваџе, а ўе саѝѠ фѠћљћѠрисуишљи и, иаљѠ љаљѠ вуѠрѠсуепеў извѠр, иѝаау гѠћеѝѠ зўашеџе за изушуваџе ўа ўащеуѠ ѝиўауѠ.

ѝисћауа деља шѠвељѠу љѠўешўѠ суигўаћ дѠ ўебесўиуе висѠшиўи... Ущуе ўе суигўауи ѝаўасуирсљиуе врауи, се разўесуваау грѠѝѠгћасўи ѝећѠдисљи звуци ўа љаѝбаўиуе вѠ шесу ўа пѠсеуиуећѠу.“

МАНАСТИРПТ ТРЕСКАВЕЦ СП ЦРКВАТА УСПЕНИЕ НА СВЕТА БПГПРПДИЦА СѠ цећ да дѠбиеѝе пѠјасўа преусуава за дѠѝиўаўуўауа ѝесуѠпѠћѠжба и за зўашеџеуѠ ўа ѠвѠј ѝаўасуир љаљѠ сићўѠ хрисуијаўсљѠ-љућуўѠ и љућуурўѠ средищуе ўе саѝѠ за прићепшаўи, ууљу и за жиуећиуе Ѡд пѠщирѠљауа ѠљѠћиўа, ње се пѠвиљаѝе ўа записѠу ўа Г. Трајшев, љѠј ѠвѠј саљраћеў прѠсуѠр гѠ дѠживеаћ ўа сћедўиѠв ўашиў: Пд Тресљавец се гћедаау ўаѠљѠћу висѠљиуе врвѠви ўа Щар, Пећисуер, Бигћа, а ПрићепсљѠуѠ и БиуѠћсљѠуѠ ПѠће изгћедаау љаљѠ две уепсии, пѠсуавеўи едўа ўад друга. Се гћедаау сиуе градсљи и сећсљи пауищуа и ѝўѠжесувѠуѠ сећа и љући распрсўауи вѠ ѠљѠћиўауа (Трайшевъ 1933: 143-146).

“ГѠћеѝѠ зўашеџе иѝа Тресљавец за прићепшаўи. Пхридаўи гѠ иѝаау свѠјѠу Св. Кћиѝеўу, прићепшаўи - свѠјѠу Тресљавец. Пхридаўи се љѠћўау вѠ иѝеуѠ ўа св. Кћиѝеўуа, прићепшаўи вѠ иѝеуѠ ўа БѠгѠрѠдица - Тресљавец. Еуе зѠщуѠ, прићепшаўи ўајѝўѠгу гѠ ѝићуваау ѠвѠј ѝаўасуир, ўајѝўѠгу гѠ пѠсеууваау, ѝаљар и пауѠу да е ѝашеў и суращеў, ўајгѠћеѝи грижи пѠћагаће за ўегѠва уредба. И за свѠј дѠћг прићепшаўецѠу сѝеуа деља уреба да гѠ Ѡдўесе и свѠјѠу гѠсуиў-уудиўец ўа ѝаўасуирѠу Тресљавец, за да види и да се пѠљћѠўи ўа уаа свеуиўа, сѠ љѠја се гѠрдее пред бћисљи и даћешўи ћица... На разўи ѝесуа пѠ пауѠу иѝа исћиљаўѠ свеуци пѠ издћабеўиуе љарпи. И пѠљрај уещљѠуѠ паууваџе, пауўиљѠу ўе се шувсувува изѝѠреў љѠга ње суигўе дѠ ѝаўасуирѠу, уѝѠрѠу бргу се губи пред

ЛѠцираў ўа ўајдѠѝиўаўуўѠуѠ ѝесуѠ ўа ПећагѠўисљауа раѝўиўа, ѝаўасуирѠу Тресљавец љаљѠ љућуўѠ свруаћищуе ўа пѠљћѠўициуе бић пѠзўау ущуе Ѡд аўуишљиѠу периѠд. На уѠа ўе упаууваау прѠўајдеўиуе ѝауеријаћўи ѠсуауѠци Ѡд аўуишљи храѝ пѠсвеуеў ўа АпѠћѠў Oteu/Eteudanikos (ПрѠева 1997: 183) и Аруеѝида. НауписѠу ўа пћѠшауа, вградеўа вѠ припрауауа ўа црљвауа, ја спѠѝеўува ўасећбауа КѠћѠбаиса, па ѝѠже да се преупѠсуави деља уѠа

23

е аўуишљиѠу ўазив за прѠсуѠрѠу, вѠ љѠј вѠ уељѠу ўа средўиѠу вељ ўасуаўува ѝаўасуирѠу Тресљавец (Бабињ 1981: 37-38).

пред да дѠјдищ, щирѠља ћедиўа пѠзўауа љаљѠ Свеуец.Таѝу саљаће ѝещуаўиве да гѠ градау ѝаўасуирѠв, црљвава. Се већи деља ууља ѝајсуѠриве рабѠуеће деџе, ѝедууѠа ўѠње се забећежуваћа ўељѠја ўеѠбишўа свеућиўа љѠја се движећа ўељаде ѠљѠћу пѠћўѠњ, љаљѠ да пѠѝиўува ўељѠја ўевидћива сића, ўељѠј свеуец љѠј свеуи, ње урепља, ње заѝиўи и Ѡди љѠў БѠгѠрѠјца. И уаѝу ги ўајдуваће аћауиуе Ѡсуаеўи, љај щѠ е Тресљавец сега ѝаўасуирѠ. УурѠуѠ паљ ги зеѝаће, паљ градеће, ўећи запѠшўауа градба, ѝедууѠа паљ, паљ исуѠуѠ се сћушува дѠ вешеруа градеће, Ѡд вешеруа се пѠјавува свеућиўа, уурѠуѠ аћауиуе ги ўеѝа, ўа два-ури пауи уѠ се сћушићѠ, еуе бѠжја вѠћја е ууља да ўе се гради и ѠуѠгащ уаја свеућиўа ўе се пѠјавића. Се верува деља вѠ Ѡдредеў периѠд вѠ гѠдиўауа, ѠбишўѠ вѠ ћеуўѠ вреѝе при пѠћўа ѝесешиўа љѠ ње биди, ўељаде пред празўиљѠ свеуи Ићија аљѠ бидищ будеў ше ѝѠжищ да ја видищ уаа свеућиўа, свеуецѠ љаљѠ врви, саѝѠ уреба да Ѡсуаўищ будеў вѠ уѠ вреѝе, аљѠ бидищ уаѝу ўа уѠа ѝесуѠ (АЕМ К-1/03).2“

ПѠдауѠциуе за изградбауа ўа средўѠвељѠвўиѠу ѝаўасуир сѠ црљвауа пѠсвеуеўа ўа УспеўиеуѠ ўа Прешисуа БѠгѠрѠдица, за жаћ, ўе се зашуваўи. Едиўсувеў извѠр љѠј ўé упауува за ўегѠвѠуѠ пѠсуѠеџе Ѡд првауа пѠћѠвиўа ўа XIII вељ се Тресљавешљиуе пѠвећби ўа љраћ Дущаў у.ў. ГраѝѠуи, вѠ љѠи е исуаљўауѠ деља ѝаўасуирѠу бић пѠд јурисдиљција ўа Пхридсљауа архиеписљѠпија, а вѠ ўегѠ бићѠ праљуиљуваўѠ исуѠшўѠправѠсћавўѠуѠ ѝѠўащувѠ пѠд защуиуа ўа визаўуисљиуе вћадеуећи (Сћавева-МѠщиў 1981: 77, Гр. I, шћ. 1). СпѠѝеўуваџеуѠ ўа ДущаўѠвиуе преухѠдўици, Ѡсвеў вѠ пѠвећбиуе, е зашуваўѠ и вѠ ўауписѠу ўад вћезўауа ѝаўасуирсља врауа, љаде се ўасћиљаўи фигуриуе ўа вћадуећиуе АўдрѠўиљ II (1282-1328) и Маўуић IX (Бабињ 1981: 38). КаљѠ дариуећ ўа ѝаўасуирѠу се спѠѝеўува и српсљиѠу љраћ Мићууиў (Daničid 1866: 136), а пѠдѠцўа и љраћѠу Дущаў и ўегѠвиѠу сиў УрѠщ (Сћавева-МѠщиў 1981: 57-58). ДауираџеуѠ ўа ѝаўасуирѠу вѠ пѠшеуѠљѠу ўа XIII вељ се пѠуљрепува и врз ѠсўѠва ўа архиуељуѠўсљауа љѠўсуруљција ўа БѠгѠрѠдишўауа црљва, љѠја е дѠградуваўа вѠ ўељѠћљу фази.

НарѠдўѠуѠ предаўие ўедвѠсѝисћеўѠ ўи гѠвѠри деља саѝѠуѠ иѝе ўа ѝаўасуирѠу Тресљавец преусуавува едеў Ѡд аурибууиуе сѠ љѠј се изразува ѝиуѠћѠщљиѠу ГрѠѝѠвўиљ љѠј сѠ хрисуијаўизацијауа се ѠвапћѠуува вѠ ћиљѠу ўа прѠрѠљѠу Ићија (КѠўесљи 1991). На уѠа ўé

ПѠљрај Ѡвие извѠри и ўарѠдўауа урадиција гѠ зашуваћа спѠѝеўѠу за изградбауа ўа ѝаўасуирѠу Тресљавец. Еве щуѠ већи саѝѠуѠ предаўие:

_________________________________________ 2 Архив ўа Ећи Лушесља (МићѠщесља): Сўиѝића Ећи МићѠщесља ўа деў 24.12. 2003 г. вѠ ВарѠщ, Прићеп. ИўфѠрѝауѠр ПижѠв Рисуе, рѠдеў 1960 г. вѠ ВарѠщ, живее вѠ ВарѠщ, Прићеп.

„МесуѠуѠ Свеуец е едўа щириўља ўа запад љѠ ње Ѡдищ Ѡд МарљѠви Кући, пред Црвеўи Суеўи

24

упауува пѠјавауа ўа свеуецѠу вѠ вид ўа свеућиўа и уѠа уѠшўѠ пред празўиљѠу ўа ўајпѠшиууваўиѠу Ѡгўеў свеуец, грѠѝѠвўиљѠу св. Ићија. АљѠ ўа уѠа дѠдадеѝе деља вење ўаушўѠ е дѠљажаўѠ деља ѝесуѠуѠ ўа ѝаўасуирѠу бићѠ љућуўѠ свеуићищуе ўа АпѠћѠў Oteu/Eteudanikos, шија хипѠсуаза е хрисуијаўсљиѠу свеуец св. Ићија, уѠгащ зашуваўиуе преусуави вѠ ўарѠдўауа ѝеѝѠрија за изградбауа ўа ѝаўасуирѠу ѝѠжеѝе да ги прифауиѝе за дћабѠља висуиўа. Врсљауа ўа саѝауа ѝесуѠпѠћѠжба ўа ѝаўасуирѠу сѠ уресљаџеуѠ ўа ГрѠѝѠвўиљѠу ја забећежаћа и ўарѠдўауа ѝеуеѠрѠћѠгија ўа Ѡпиуўиуе ВарѠщаўи - зеѝјѠдећци и суѠшари љѠи дѠљѠћљу се пѠјавау уеѝўи Ѡбћаци Ѡд сураўауа ўа ЗћауѠврв већау: „Еве гѠ иди Свеуи Ићија сигурўѠ ње грѝи и уресља!“ ТресљаџеуѠ е ѝеѝѠрираўѠ и вѠ едўѠ другѠ ўарѠдўѠ предаўие, запищаўѠ Ѡд Ј. Хачи-Васиќевињ (1902: 102-106), љѠј вѠ врсља сѠ преиѝеўуваџеуѠ ўа ѝесўѠсуа Ѡд ЗћауѠврв вѠ Тресљавец већи деља ѠуљаљѠ царицауа Каћа Марија (Ећеўа), жеўауа ўа Бајазиу пѠсаљаћа да се пришесуи вѠ ѝаўасуирѠу, а уѠа ўе к бићѠ дѠзвѠћеўѠ Ѡд сураўа ўа вћадиљауа, уѠћљу се ўаћууића щуѠ ўаредића да се заљѠћау сиуе љаћудери (300 ўа брѠј). ПѠўауаѝу предаўиеуѠ љажува деља пѠ ѠвѠј шиў Ѡд љрвуа ўа љаћудериуе изћегѠћ суращеў твер: зѝеј/зѝев љѠј вћадеећ сѠ ѝаўасуирѠу цећи 160 гѠдиўи сé дѠдеља едеў деў БѠг ўе пущуић грѠѝ ўа гѠћеѝѠуѠ црљѠвўѠ љубе љѠе падўаћѠ врз зѝејѠу и гѠ убићѠ. „ДѠ ѠвѠј ѝѠѝеўу“ - већи предаўиеуѠ – „и ѝаўасуирѠу и цећауа пћаўиўа се виљаће ЗћауѠврв, а Ѡд уѠгащ ўасећеўиеуѠ ги ўарељћѠ Тресљаец пѠ збѠрѠу уресља - љаљѠ щуѠ се

ўарељува грѠѝѠу вѠ ѠвѠј љрај“. ИдеўуишўѠ предаўие запищаћ и М. ЦепеўљѠв (7, 1972: бр.

627) вѠ љѠе ущуе пѠсћиљѠвиуѠ е Ѡпищаў ѝѠѝеўуѠу ўа радаџеуѠ ўа зћѠуѠ, иўљарўиўраўѠ вѠ ћиљѠу ўа тверѠу: ћаѝја/гущуер „љѠј ўищуѠ живѠ ўе припущуаћ ўиуѠ вѠ ѝаўасуирѠу, ўиуѠ ѠљѠћѠ ѝаўасуирѠу - сѠ љрићја ћеуаћ Ѡд ѝаўасуир ўадвѠр и щеуаћ и паљѠсу шиўећ“, сé дѠдеља ўа деўѠу ўа Прешисуа БѠгѠрѠдица - Маћа БѠгѠрѠдица (21.9.ў.су.-8.9.су.су.), љѠга ѝещуаўиуе биће ўа ћиуургија вѠ варѠщљауа црљва „Свеуа Прешисуа БѠгѠрѠдица ўе шуће едеў уресѠљ гѠћеѝ Ѡд зад Марљуи Кући и дури се испћащиће... НајпѠсће се ўаушиће Ѡд Ѡвшари и Ѡд друзи Ѡуи в ѝаўасуир (Тресљавец с.з.) урещуићѠ Ѡд ведриўа и рѠвјауа удрића ўад црљва“ и гѠ убића тверѠу сред црљва, ўа љѠсљиуе Ѡд љаћудериуе. УбисувѠуѠ ўа тверѠу - зѝеј/зѝев Ѡд сураўа ўа грѠѝѠу ўи ўапѠѝўува за зашуваўауа ѝиусља ѝаурица ўа уўищууваџеуѠ ўа шудѠвищуауа щуѠ гѠ иўљарўираау приўципѠу ўа зћѠуѠ и уѠа ўе саѝѠ Ѡд грѠѝѠвўициуе, ууљу и Ѡд бѠгѠвиуе - деѝијурзи ѝеду љѠи се вбрѠјува и ўељѠгащ Ѡвде пѠшиууваўиѠу АпѠћѠў. СћушуваџеуѠ ўа ўасуаўѠу ўа деўѠу вѠ љѠј се шевсувува радаџеуѠ ўа БѠгѠрѠдица и уўищууваџеуѠ ўа тверѠу уѠшўѠ ўад црљвауа пѠсвеуеўа ўа БѠгѠрѠдица ўé ўасѠшува љѠў древўиѠу ѝиу за грѠѝѠвўиљѠу и ўегѠвауа рещавашља бѠрба сѠ ћуљавиѠу зѝејѠћиљ прѠуивўиљ шија пришиўа е грабўуваџеуѠ ўа ўегѠвауа сѠпруга. ВѠ ўауљауа е дѠбрѠ пѠзўауѠ деља пѠ хрисуијаўизацијауа врхѠвўѠуѠ бѠжесувѠ ўа грѠѝѠу бићѠ ѠуећѠувѠреўѠ вѠ хрисуијаўсљиуе ћиљѠви ўа свеуциуе - грѠѝѠвўици (пред сé св. Ићија), а ўегѠвауа сѠпруга вѠ хрисуијаўсљиѠу ћиљ

25

ўа Пгўеўа Марија, едўа Ѡд хипѠсуазиуе ўа св. БѠгѠрѠдица (ЗѠгѠвињ 2002: 115 - 170). ГрабўуваџеуѠ ўа сѠпругауа, вѠ ўащиѠв сћушај ѝаўасуирѠу сѠ црљвауа пѠсвеуеўа ўа св. БѠгѠрѠдица, Ѡд сураўа ўа ѝиусљѠуѠ шудѠвищуе е пришиўа БѠгѠу - грѠѝѠвўиљ да гѠ упауи свѠеуѠ ўајсѝруѠўѠсўѠ Ѡружје - грѠѝѠу - уресѠљ и сѠ уѠа љаљѠ вѠ ўељѠгащўѠуѠ ѝиусљѠ вреѝе прељу ѠсћѠбѠдуваџеуѠ ўа сѠпругауа, да Ѡбезбеди ўѠва љѠсѝишља ићи иўсуиууциѠўаћўа сиууација, ѠдўѠсўѠ љаљѠ щуѠ се ўаведува вѠ предаўиеуѠ “Ѡувараџе ўа ѝаўасуирѠу љѠј дѠ деў деўещеў еу ѠувѠреў“.

СѠ сѠўцеуѠ еѝ суреде вѠ ўеа, И дѠ ўеа Ѡўа јасўа твезда; Аѝи бићѠ свеуа БѠгѠрѠјца СѠ Исуса в раце гѠ држаћа, И дѠ ўеа аўгећ Ѡд ўебеси, Засуаўауа ўа ЗћауѠврв-пћаўиўа Да ѝи праиу шесўа ѝаўасуира Кај щуѠ бића ећиѝсљауа црљва. Ећиѝиуе сиуе ўарипаће Да ў' Ѡсуаау свеуа БѠгѠрѠјца Да ўапраиу свеуа ѝаўасуира. КѠга виде свеуа БѠгѠрѠјца Пуи уие ўе 'а Ѡсуаваће За да праиу црљва, ѝаўасуира, ГѠ прауића аўгећѠ ўа ўебѠ Да дѠвиљау аўгећи еѝ свеуци; КѠга пѠщѠћ аўгећѠ ўа ўебѠ, Та ѝу љажаћ абер БѠгѠрѠјшиў, Сиуе свеуци ўа ўѠзе суаўаће, Пд Рај БѠжи љрсуа ѝи дигўаће, Му гѠ даће ўа свеуи ЈѠаўа Да гѠ ўѠси, свеуци да си вѠди. Киўисаће аўгећи и свеуци, И ѝи дѠщће љај БѠгѠрѠјца, КѠўдисаће ўа ЗћауѠврв-пћаўиўа, Мущавере уие ѝи суѠриће, ВѠ едеў збѠр сиуе уие дѠщће: Да исуераау Ећиѝиуе сиуе Пд црљвауа уаѝѠ щѠ иѝаће, И ўа ўеа ѝаўасуир да праау За да седи свеуа БѠгѠрѠјца. ПрѠгѠѠри свеуа БѠгѠрѠјца:

КѠў пѠуљрепа ўа Ѡваа хипѠуеза пѠвуѠрўѠ ње се пѠвиљаѝе ўа ўарѠдўѠуѠ увѠрещувѠ ићи љѠўљреуўѠ ўа ўарѠдўауа песўа „Свеуа БѠгѠрѠдица и ѝаўасуир Тресљаец“ (ЦепеўљѠв 1, 1972: бр. 36)3, вѠ љѠја пѠ приѝерѠу ўа АуѠсљауа Свеуа ГѠра љаде БѠгѠрѠдица ги исуерува пагаўсљиуе идѠћи (МаљедѠўија 1991: 689-690; СуѠјшевсља-Аўуињ 2003: 3), Ѡвде, ўа Тресљавец, исуауа ги рущи ећиѝсљиуе свеуићищуа прељу љѠсѝѠгѠўисљиѠу шиў ўа хрисуијаўизација ўа прѠсуѠрѠу: СВЕТА БПГПРПДИЦА И МАНАСТИР ТРЕСКАЕЦ Фаћа бѠгу, зашудѠ гѠћеѝѠ, ЩуѠ е Ѡўа шудѠ за шудеџе! Засуаўаћа јасўа ѝесешиўа СѠ сѠўцеуѠ еѝ суреде вѠ ўеа И дѠ ўеа Ѡўа јасўа твезда, Засуаўаћа ўа ЗћауѠврв-пћаўиўа. Фаћа бѠгу, за шудѠ гѠћеѝѠ! Не ѝи бића јасўа ѝесешиўа,

_________________________________________ 3 Запищаћ МарљѠ ЦепеўљѠв, а ја сћущаћ Ѡд СуѠјаў Леўищуаўец., Прићеп.

26

* Пј ви, свеуци, БѠжи угѠдўици. Ећиѝиуе вие исуеравуе, Пд ўивўауа црљва ўерисјаўсља, Вие ѝеўе црљва ўапраивуе, И ѝаўасуир ѝи ја ўарељѠвуе, Пд вас ущуе еве јас щуѠ саљаѝ: Вие дѠћу да пѠјдиуе в пѠће, Мўасуири, црљви да праиуе За и вие вѠ ўив да седиуе, Да суе бћизу и вие дѠ ѝеўе, Ећиѝиуе да и' изгѠўиѝе, ПраѠсћавўа вера да држиѝе. Ми суаўаће седуѝдесеу свеуци, ЩуѠ ѝи сћегће, бѠгѝе, сиуе в пѠће, И Ѡуищће вѠ ВарѠща града, Напраиће црљви, ѝаўасуири; Друзи свеуци Ѡщће Свеуа ГѠра, Напраиће црљви, ѝаўасуири И деўесља ущуе сиуе суѠјау, Рисјаўи се вѠ ўив БѠга ѝѠћау, Шесу ѝу праау ўа сиуе свеуии, Сћавау БѠга и БѠгѠрѠјца.

„ЗћауѠврв-пћаўиўа“, персѠўифицираўа сѠ „јасўа ѝесешиўа“, љѠја гѠ држи сѠўцеуѠ в раце, ѠдўѠсўѠ ўејзиўиѠу сиў Исус ХрисуѠс, а дѠ ўив суѠи „јасўа твезда - аўгећ Ѡд ўебеси“. Таа саља ўа уѠа ѝесуѠ да изгради ѝаўасуир, ўѠ вѠ уѠа ја спрешуваау Ећиѝиуе. ПѠради уѠа БѠгѠрѠдица испрања „абер“ дѠ сиуе свеуци ўа ўебѠ, да дѠјдау и да к пѠѝѠгўау. Тие ведўащ присуигўаће предвѠдеўи Ѡд „свеуи ЈѠаў“ и придружеўи Ѡд аўгећиуе, и ўа ѝесуѠуѠ Ѡд суарауа ећиѝсља црљва изградиће ўѠв ѝаўасуир Тресљавец за вѠ ўегѠ да „седи“ свеуа БѠгѠрѠдица. ПѠуѠа иѝ пѠрашаћа ўа свеуциуе вѠ ѠљѠћиўауа да си сѠтидаау и уие црљви и ѝаўасуири за да бидау бћисљу дѠ ўеа. Сиуе седуѝдесеу свеуци ја пѠсћущаће жећбауа ўа БѠгѠрѠдица и си ўаправиће црљви и ѝаўасуири, едўи вѠ „ВарѠща града“, а други ўа „Свеуа ГѠра“ (хрисуијаўсљиѠу sacrum ўа БаћљаўѠу)5. Изградбауа ўа ѝаўасуириуе и црљвиуе ўе саѝѠ щуѠ ја Ѡдразува пѠуребауа Ѡд саљраћизација ўа прѠсуѠрѠу ўа ЗћауѠврв и ўегѠвауа ѠљѠћиўа, ууљу исуѠвреѝеўѠ преусуавува и љѠсѝѠгѠўисљѠ љреауивўѠ дејсувѠ. ВѠ ѝаљедѠўсљиѠу рећигиѠзеў фѠћљћѠр уѠа се спѠјува сѠ пѠљрсууваџеуѠ (ПраѠсћавўа вера да држиѝе), па зауѠа ўе

СѠ Ѡгћед ўа фаљуѠу щуѠ сижеуѠ вѠ песўауа вење беще предѝеу ўа ѝѠја ўаушўа иўуерпреуација (МићѠщесља 2006/2007: 345-355) вѠ Ѡваа прићиља ње ўаправиѝе едўа љрауља аўаћиза прељу љѠја ње се Ѡбидеѝе да Ѡуљриеѝе љаљѠ ѝехаўизѝиуе ўа ћѠгиљауа ўа ѝиусљѠуѠ ѝисћеџе при сѠздаваџеуѠ ўа свеуиуе ѝесуа ја љѠўзервираау исуѠријауа ўа ѝаўасуирѠу и ўа сѠседўиуе варѠщљи црљви.4

_________________________________________ 4 ВарѠщ е ўајсуара ўасећба вѠ Прићеп Ѡд љаде запѠшўува да се развива средўѠвељѠвўиѠу град Прићеп.

5 НадвѠрещўауа ѠљѠћиўа и аѝбиеўуѠу ўа ѝаўасуирѠу Тресљавец дѠсуа пѠусеуува ўа аѝбиеўуѠу ўа Свеуа ГѠра (с.з. судејњи спѠред фѠуѠграфии).

СѠ сћѠвеўсља аўуиуеза, ўарѠдўиѠу пѠеу, ущуе вѠ пѠшеуѠљѠу ўа песўауа, прељу шудѠуѠ ўи ја преусуавува БѠгѠрѠдица, засуаўауа ўа

27

пагаўсљи,7 ууд, ўеусвѠеў прѠсуѠр (хаѠс) вѠ љѠј гѠспѠдарау деѝѠўсљиуе сићи. КаљѠ резућуау ўа уѠа вѠ ўегѠ пѠсуѠјау превруеўи вредўѠсуи вѠ ѠдўѠс ўа хрисуијаўсљиуе ѝѠраћўи ўѠрѝи. НепѠсуѠеџеуѠ ўа хрисуијаўсљиѠу заљѠў иѝа за пѠсћедица ўа безредие вѠ шѠвешљѠуѠ ѠпщуесувѠ и ўедѠсуауѠљ ўа сѠцијаћўи, ѝѠраћўи, еуишўи и други ўѠрѝи вѠ сеѝејўѠ-рѠдѠвиуе ѠдўѠси, вѠди дѠ ўарущуваџе ўа пауријархаћўиуе вредўѠсуи и дѠ распадаџе ўа рѠдѠвиѠу љѠсѝѠс (ЯўљѠва 2000: 17). ПреведеўѠ ўа јазиљѠу ўа фѠћљћѠрѠу ўехрисуијаўсљѠуѠ, другѠверсљѠуѠ (ећиѝсљѠуѠ) е пѠсуавеўѠ вѠ дѠћўиуе суепеўи Ѡд вредўѠсуўауа сљаћа, а свѠеуѠ, правѠсћавўѠуѠ, хрисуијаўсљѠуѠ вѠ гѠрўиуе: „Ећиѝиуе да и изгѠўиѝе,/ПраѠсћавўа вера да држиѝе.“

сћушаеў е фаљуѠу щуѠ вѠ песўауа вѠ фуўљција ўа вѠдаш ўа сиуе свеуци и ўѠсиуећ ўа рајсљиѠу БѠжји љрсу се јавува св. ЈѠваў (Пд рај БѠжи љрсуа ѝи дигўаће,/Му гѠ даће ўа свеуи ЈѠаўа/Да гѠ ўѠси, свеуци да си вѠди.) љѠј спѠред СвеуѠуѠ еваўгећие гѠ љрщуева Исус ХрисуѠс и пѠради уѠј шиў суаўува пѠљрѠвиуећ ўа љуѝсувѠуѠ. Зўаши, вѠ песўауа иѝа Ѡдгћас Ѡд древеў ѝиу за ѠдвѠјуваџе ўа љућуивираўиѠу (усвѠеўиѠу) прѠсуѠр Ѡд ўељућуивираўиѠу (ўеусвѠеўиѠу) прѠсуѠр. ИѝеўѠ, љѠсѝѠсѠу е вење сѠздадеў и ућѠгауа ўа свеуа БѠгѠрѠдица и Ѡсуаўауиуе свеуци е да гѠ препѠдредау и харѝѠўизираау исуиѠу ўиз ѝехаўизѝѠу ўа изградба ўа ѝаўасуири и црљви љаљѠ саљраћеў хрисуијаўсљи прѠсуѠр. КаљѠв е ѝехаўизѝѠу ўа саљраћизацијауа ўа прѠсуѠрѠу?6

Зўаши, ѠсўѠвўауа љараљуерисуиља ўа ўехрисуијаўсљиѠу прѠсуѠр е ўегѠвауа

ВѠ песўауа ўехрисуијаўсљиѠу прѠсуѠр ги сѠдржи љараљуерисуиљиуе ўа ўељућуивираў и ўеусвѠеў прѠсуѠр, љѠј сѠ дејсувауа ўа свѠиуе безверўи жиуећи (Ећиѝиуе) ги иѝа љараљуерисуиљиуе ўа првѠпѠшеуўауа сѠсуѠјба ўа ўеѠпредећеўѠсу и хаѠс. МиусљѠпѠеусљиѠу израз за суауусѠу ўа уѠј прѠсуѠр се сѠдржи вѠ збѠрѠвиуе: „Да ѝи праиу шесўа ѝаўасуира/Кај щуѠ бића ећиѝсљауа црљва; Да исуераау Ећиѝиуе сиуе/Пд црљвауа уаѝѠ щуѠ иѝаће; Ећиѝиуе вие исуеравуе,/Пд ўивўауа црљва ўерисјаўсља“. СпѠред Ѡпредећеў брѠј ўаушўици дѠсуа верѠјауўѠ е изразѠу Ећиѝсља црљва да сведѠши за пагаўсљѠ љућуўѠ средищуе, љѠе сѠ прѠцесѠу ўа хрисуијаўизацијауа бићѠ уўищуеўѠ (КаћѠяўѠв 1989: 81). Пд друга сураўа, вѠ ѝиусљѠпѠеусљауа урадиција уѠпѠўиѝѠу Ећиѝсља Ѡзўашува суар, ўехрисуијаўсљи,

_________________________________________ 6 И предаўиеуѠ за уѠа љаљѠ ўасуаўаћ ѝаўасуирѠу Тресљавец, запищаўѠ Ѡд ЈѠваў ХачиВасиќевињ (1902: 102), исуѠ уаља ѝѠже да ўи пѠсћужи за приѝер ўа Ѡуљриваџе ўа ѝехаўизѝиуе ўа ѝиусљѠуѠ ѝисћеџе при сѠздаваџеуѠ ўа свеуиуе/хрисуијаўсљиуе прѠсуѠри: „МаўасуирѠу Тресљавец и ўегѠвауа ѠљѠћиўа се Ѡд вреѝеуѠ љѠга ХрисуѠс прѠпѠведаћ ўа зеѝјауа. ТѠј е пѠсуар Ѡд Свеуа ГѠра. ВѠ суарѠ вреѝе, љѠга Ѡвде бића ўащауа царщуиўа, вѠ МарљѠвѠ вреѝе, ѠвѠј ѝаўасуир се виљаћ ЗћауѠврф...“ 7 На пусуи суари грѠбищуа и други суари згради вѠ Прићеп већау "ећиѝсљи" Ѡд "ећиѝсљѠ вреѝе Ѡсуаўауи".

28

аѝѠрфўѠсу, уѠј е без суруљуура и пѠсуѠјаўѠсу (Ећијаде 1986: 61). НѠ ўехрисуијаўсљиѠу прѠсуѠр, спѠред ѠруѠдѠљсўауа љѠўцепција, ўе ѝѠже да биде вешеў и бесљраеў, уѠј пѠдћежи ўа усвѠјуваџе, ўа хрисуијаўизација ўиз спасиуећўауа ѝисија ўа Исус ХрисуѠс (ЯўљѠва 2000: 18). СѠ спрѠведуваџеуѠ ўа БѠжјиѠу заљѠў (Ећиѝиуе да и изгѠўиѝе,/ПраѠсћавўа вера да држиѝе) се вѠспѠсуавува редѠу вѠ хаѠуишўиѠу прѠсуѠр и уѠј се преувѠра вѠ љѠсѝѠс, ѠдўѠсўѠ се уредува, љућуивира и преувѠра вѠ хрисуијаўсљи прѠсуѠр. ВѠ фуўљција ўа изврщиуећ ўа ѝисијауа се пѠјавува св. БѠгѠрѠдица, љѠја сѠ пѠѝѠщ ўа аўгећиуе и Ѡсуаўауиуе свеуци, предвѠдеўи Ѡд св. ЈѠваў, гради ѝаўасуири и црљви.

уериуѠрија (ЯўљѠва 2000: 19). На уѠј ўашиў е вѠспѠсуавеў БѠжјиѠу заљѠў, а ўегѠв субсуиууу е пѠшиууваџеуѠ ўа хрисуијаўсљиуе свеуци (Ми суаўаће седуѝдесеу свеуци/Напраиће црљви, ѝаўасуири/И деўесља ущуе сиуе суѠјау/Рисјаўи се вѠ ўив БѠга ѝѠћау/Шесу ѝу праау ўа сиуе свеуии/Сћавау БѠга и БѠгѠрѠјца). Ваља рељѠўсуруираўиѠу фѠћљћѠреў ѝиу за хрисуијаўизација ўа прѠсуѠрѠу, прељу пѠсуућираџеуѠ ўа хрисуијаўсљиуе вредўѠсуи, ўи гѠвѠри деља ѝаљедѠўсљѠуѠ ўарѠдўѠ увѠрещувѠ љѠўзервираћѠ едеў зўашеў исуѠрисљи периѠд љѠга ѝаљедѠўсљиѠу шѠвељ гѠ прифањаћ хрисуијаўсљѠуѠ ушеџе љаљѠ свѠја рећигија. ПѠзўауѠ е деља вѠведуваџеуѠ и распрѠсураўуваџеуѠ ўа хрисуијаўсљауа рећигија е спрѠведеўѠ Ѡд сћѠжеўи прѠцеси ўа адапуација љѠў урадициѠўаћўиуе веруваџа при щуѠ се сѠздава „рећигија ўа взаеѝеў љѠѝпрѠѝис“. Тие прѠцеси, ѠдўѠсўѠ уаа рећигија ја љѠўзервира, дѠсуа љѠўљреуўѠ вѠ ўащиѠв сћушај, рећигиѠзўѠ-ћегеўдарўауа песўа „Свеуа БѠгѠрѠдица и ѝаўасуир Тресљаец“, љѠја преусуавува ўе саѝѠ приѝер за пѠѝируваџе ўа хрисуијаўсљѠуѠ и фѠћљћѠрўѠуѠ, ууљу исуѠвреѝеўѠ и свѠевидўа ўарѠдўа ѝеѝѠрија врзаўа за саљраћўауа исуѠрија ўа ѝаўасуирѠу прељу љѠћељуивўѠуѠ паѝуеџе за пѠсуѠеџеуѠ ўа аўуишљауа ўасећба и пагаўсљиуе љућуўи свеуићищуа и изградбауа ўа хрисуијаўсљиуе храѝѠви врз ўивўиуе рущевиўи.

СвеуиуећсљѠуѠ присусувѠ (уие се пѠсредўици ѝеду двауа свеуа) вѠ љѠўуељсуѠу ўа хрисуијаўсљиѠу прѠсуѠр е вење зўаљ за БѠжји ред и заљѠў. ПѠсуавуваџеуѠ ўа љрсуѠу (Пд рај БѠжи љрсуа ѝи дигўаће), изградбауа ўа црљвауа пѠсвеуеўа ўа св. БѠгѠрѠдица (Вие ѝеўе црљва ўапраивуе,/И ѝаўасуир ѝи ја ўарељѠвуе) и Ѡсуаўауиуе ѝаўасуири и црљви (Напраиће црљви, ѝаўасуири) се вење израз ўа саљраћизација ўа љућуивираўиѠу хрисуијаўсљи прѠсуѠр, щуѠ ўа извесеў ўашиў ѠдгѠвара ўа „ўѠвѠуѠ радаџе: И уаља, љѠј е вѠ Хрисуа, уѠј е ўѠвѠ сѠздаўие; суарѠуѠ пѠѝиўа; еуе, се суаўа ўѠвѠ“ (СвеуѠ писѝѠ 1991: 2. КѠр. 5, 17). Таља љаљѠ гћавўи ѝарљери ўа хрисуијаўсљиѠу прѠсуѠр спѠред пѠеусљиѠу ѝиљрѠљѠсѝѠс се јавуваау: БѠг, аўгећ, свеуци, заљѠў, црљва/ѝаўасуир љѠи гѠ пресеѝаўуизираау ўехрисуијаўсљиѠу прѠсуѠр и ги изградуваау ећеѝеўуиуе Ѡд саљраћўиѠу цеўуар ўа љућуивираўауа хрисуијаўсља

Псвеў уѠа вѠ ўарѠдўауа песўа се ѝеѝѠрираће и пѠдауѠциуе за дѠѝиўаўуўауа пѠћѠжба ўа ТресљавешљиѠу ѝаўасуир вѠ ѠдўѠс ўа Ѡсуаўауиуе

29

варѠщљи и прићепсљи црљви, љѠи всущўѠсу биће вљћушеўи вѠ ўегѠвиѠу иѝѠу вѠ свѠјсувѠ ўа ѝеуѠси, за щуѠ ўи сведѠшау и зашуваўиуе средўѠвељѠвўи граѝѠуи вѠ љѠи се спѠѝеўуваау сћедўиве црљви: Свеуи Диѝиурија, Свеуи ТеѠдѠри, БарѠва црљва, Свеуа Пеуља, Свеуи ДѠрдија, Свеуи НиљѠћа, Свеуа Варвара, Свеуи ЈѠваў ПрѠдрѠѝ и Свеуи Враши (Сћавева, МѠщиў 1981: Гр. I, шћ. 5-6; Гр. II: шћ. 6; Гр. III, шћ. 3).

ўа пѠвећбиуе се ўаведува: „КуѠ ћи се ўаиди и пѠуьщиуь се разѠриуи си бѠжесувьўы хрисѠвѠћь и ѠућѠжиуи аћи пѠвуѠриуи ща Ѡдь ўегѠ, да йе прѠљћеуь Ѡдь ГѠспѠда БѠга вседржиуећя и пряшисуыйе шѠудѠувѠрище БѠгѠрѠдице ѝауере йегѠ“ (Исуиуе 1981: Гр. II, шћ. 94). НегуваџеуѠ ўа љућуѠу ўа БѠгѠрѠдица вѠ уељѠу ўа XIV вељ, а ѠсѠбеўѠ вѠ ѠдўѠс ўа ўејзиўауа шудѠувѠрўа исцећиуесћља ѝѠњ ўи е засведѠшеў и вѠ уребўиљѠу пищуваў за љраћѠу ВѠћљащиў, ўајверѠјауўѠ вѠ ѝаўасуирѠу Тресљавец пѠради спѠѝеўуваџеуѠ ўа ўегѠвѠуѠ иѝе. ВѠ ўегѠ, вѠ едўа Ѡд ѝѠћиувиуе ўаѝеўеуа за бѠћўиуе се пѠвиљува иѝеуѠ ўа БѠгѠрѠдица Ѡд Тресљавец заедўѠ сѠ засуапўищувѠуѠ ўа Ѡсуаўауиуе региѠўаћўи шудѠувѠрўи иљѠўи ўа БѠгѠрѠдица Ефесља, Вћадишица Ѡд Раљћије, БѠгѠрѠдица Ѡд Једриўа и БѠгѠрѠдица Ѡд КидѠхѠуа. ВпешаућивѠ е уѠа щуѠ вѠ ѝѠћиувауа БѠгѠрѠдица Ѡд Тресљавец се већиша љаљѠ БѠгѠрѠдица ўа висѠљиуе гѠри и се ўарељува ущуе БѠгѠрѠдица ѝићѠсуива (Ачиевсљи 1994: 210-211; Kovačevid 1878: 282). На ѠвѠј ўашиў БѠгѠрѠдица Ѡд Тресљавец се вљћушува вѠ шудѠувѠрўиуе защуиуўишљи љаљѠ Ѡўие вѠ Свеуа ГѠра ићи ўа Сиўај.

Тресљавешљиуе пѠвећби ўа љраћѠу Дущаў, исуѠ уаља, ўи ја пѠуврдуваау шудѠувѠрўѠсуа ўа БѠжјауа ѝајља, љѠја е сићўѠ ўагћасеўа вѠ саѝиѠу пѠшеуѠљ ўа ўарѠдўауа песўа љаде исуаљўуваџеуѠ ўа свеуѠсуа ўа прѠсуѠрѠу ўа љѠј уреба да се гради ѝаўасуирѠу се дѠпѠћўува сѠ шудѠуѠ љаљѠ зўаљ за вѠведуваџе ўа ўѠв пѠредѠљ, ѠдўѠсўѠ БѠжји ред и заљѠў и љаљѠ зўаљ щуѠ ја пѠуврдува ѝѠњуа ўа свеуицауа. ВсущўѠсу, уѠљѝу пѠради шудѠуѠ сѠ љѠе се сврзуваау, саљраћўиуе прѠсуѠри: ѝаўасуириуе, црљвиуе, љућуўиуе ѝесуа зазеѝаау цеўураћўѠ ѝесуѠ вѠ ћѠљаћўауа рећигија, суаўуваау Ѡбјељу ўа љућу и љѠўцеўурираау ѠљѠћу себе Ѡпредећеўа циљћишўѠ изврщуваўа празўишўа ѠбредўѠсу. Едўа Ѡд пришиўиуе за ДущаўѠвауа ўаљћѠўеуѠсу и дарежћивѠсу љѠў ѠвѠј ѝаўасуир пѠсвеуеў ўа хрисуијаўсљауа ѝајља е уѠшўѠ ўејзиўауа гѠћеѝа шудѠувѠрўѠсу: „Най-паше же вь сеѝь свяуяѝь и прешесуўяѝь храѝ, Пресвяуыя вћадышицы ўащея БѠгѠрѠдицы, и присўѠдявы Марїи в` ѝѠўасуыря шудѠувѠрўиѝъ Тресљавцы“ (СћавеваМѠщиў 1981: Гр. IV, шћ. 1). ВѠ ВуѠрауа ГраѝѠуа, вѠ пѠсћедўиѠу шћеў љѠј се Ѡдўесува ўа саўљциѠўираџеуѠ вѠ ѠдўѠс ўа ўепѠшиууваџеуѠ

Свеуа БѠгѠрѠдица Ѡд Тресљавец сé дѠ деўес ја изћева свѠјауа шудѠувѠрўа ѝѠњ ўад сељѠј ѠўѠј щуѠ ње ја пѠбара ўејзиўауа пѠѝѠщ. За уѠа ўи сведѠшау и пѠўѠвиуе еуўѠграфсљи ѝауеријаћи вѠ љѠи се забећежаўи ўејзиўиуе исцећиуећсљи спѠсѠбўѠсуи: „Иѝав шупе ўеѝѠ 17 гѠдиўи. Ни збѠруваще, ўи сћущаще. Бев заедўѠ сѠ ўегѠ ўа Тресљаец - ћежев уаѝу. КѠ щуѠ ћежев ўѠњуа, ѝи се јави ўа сѠў жеўа и ѝи већи ваља: Суаўи! Таа,

30

жеўауа БѠгѠрѠјца сѠ деуе в раце. Суаўи - ѝи већи - уи дури ўе пѠшўищ да баищ - шупевѠ ўеѝа да уи прѠзбѠрува!“ ПуљаљѠ се сѠгћасува жеўауа да суаўе бајашља, пѠ сѠвеуѠу ўа св. БѠгѠрѠдица, се сћушува шудѠ и ўејзиўауа њерља прѠзбѠрува: „Маѝе, ајде дѠѝа да си Ѡјѝе!“ (ВражиўѠвсљи 1998: бр. 388).

Мегћеў, ЛериўсљѠ, ўѠ и Ѡд пѠѠдаћешеўи ѝесуа и Ѡд сѠседўи зеѝји: градь Диѝищь варь сирешь Баўауь 37, град Ећибасаў 10. Забећежаў е и пѠдауѠљѠу деља и ўехрисуијаўсљѠуѠ ўасећеўие гѠ даруваћѠ ѝаўасуирѠу щуѠ преусуавува саѝѠ ущуе едўа пѠуврда за дћабѠшиўауа и за сићауа ўа љућуѠу ўа Пресвеуа БѠгѠрѠдица вѠ ѠвѠј предећ (Исуауа 1981: 191).

КѠўуиўуиуеуѠу ўа урадицијауа да се Ѡди ўа пѠљћѠўеўие ўа ѝаўасуирѠу за да се бара засуапўищувѠ Ѡд св. БѠгѠрѠдица всущўѠсу и ўиљѠгащ ўе бића прељиўауа. За уѠа ўи сведѠшау писѝеўиуе извѠри Ѡд средўѠвељѠвиеуѠ и Ѡд ѠсѝаўћисљиѠу периѠд прељу љѠи дѠзўаваѝе за гѠћеѝѠуѠ региѠўаћўѠ зўашеџе љѠе гѠ иѝаћ ѝаўасуирѠу љаљѠ сићўѠ љућуўѠ средищуе. Едеў Ѡд пѠзўашјаўиуе извѠри е и ТресљавешљиѠу љѠдиљ Ѡд XVI-XVIII вељ (УгриўѠва-СљаћѠвсља 1981: 187-213) вѠ љѠјщуѠ се запищуваўи иѝиџауа ўа сиуе гѠсуи и ўивўиуе вѠуивўи дарѠви љѠищуѠ ги Ѡсуаваће ўе саѝѠ за вреѝе ўа празўициуе ўа БѠгѠрѠдица (ГѠћеѝа и Маћа БѠгѠрѠдица, Среуеўие ГѠспѠдѠвѠ, БћагѠвец), ууљу и ўа други празўици љаљѠ ўа св. Суефаў ПрвѠѝашеўиљ, ўа свеуи Трифуў, ўа БѠгѠјавћеўие, ўа св. Ауаўас, ўа КрсуѠвдеў и у.ў. ПѠсеуиуећиуе вѠ КѠдиљѠу се Ѡзўашеўи љаљѠ гѠсуи љѠи ѝу припадаће ўа Ѡдредеў есўаф (љирачии грацљи 42, грау Прићепь њуршии 53, папучии 54) ићи ўа еуўишља група (вћаси 48, вћаси преѝауари 24, вћаси и љѠўари 45, гѠсуи ѝияци 100, сећѠ Заграуь гѠсуи 87), а љѠи дѠадаће Ѡд разћишўи ѝесуа Прићеп, Суруѝица, Пхрид, КрущевѠ, БиуѠћа, Већес, КрауѠвѠ, СљѠпје, КишевѠ, ПѠћѠг, МариѠвѠ, Тиљвещ, СуруѝишљѠ, КишевсљѠ, ДебарсљѠ, Маћа и ГѠрўа Реља,

За љѠўуиўуиуеуѠу ўа љућуѠу ўи гѠвѠрау и пауещесувеўишљиуе записи за Прићеп и ПрићепсљѠ Ѡд XIX вељ вѠ љѠи пѠсебўѠ се исуаљўува уещљѠуѠ сѠвћадуваџе ўа сурѝўиѠу, љарпесу уереў ўа пауѠу дѠ ѝаўасуирѠу. АвуѠриуе забећежаће деља ўа ўељѠи Ѡд љарпиуе иѝа вдћабеўѠ суапљи и сљаћи пѠ љѠи ћудеуѠ ѝѠжау да се исљашуваау. ВѠ врсља сѠ ўив Ј. ХачиВасиќевињ забећежаћ едўѠ иўуересўѠ предаўие, спѠред љѠе, дѠљѠћљу ўељѠј Ѡд пѠљћѠўициуе вѠ ѝѠѝеўуѠу љѠга се исљашуваћ пѠ сурѝўиуе Ѡбећежаўи суапљи ўа љарпауа бић грещеў, уѠгащ љаѝеўѠу запѠшўуваћ „да се ўища уу ўа едўауа сураўа, уу ўа другауа сураўа“ (ХачиВасиќевињ 1902: 81, фус. 46). КаљѠ щуѠ љѠўсуауира Љ. Рисуесљи (2005: 247) изўесеўѠуѠ предаўие јасўѠ гѠ пѠуеўцира ѝѠуивѠу ўа прѠверља и исљущеўие ўа грещўиуе ўа пауѠу дѠ свеуиѠу цеўуар. ВѠ врсља сѠ свеуиѠу пау и паууваџеуѠ дѠ свеуѠуѠ ѝесуѠ - МаўасуирѠу Тресљавец сѠ црљвауа Успеўие ўа Пресвеуа БѠгѠрѠдица иўуересўѠ е уѠа щуѠ е Ѡдбећежаў сѠ пѠвење свеуи љућуўи ѝесуа ўа љѠи пауўициуе пѠљћѠўици, ўаѝерўици, гѠсуи, бѠжјаци засуаўуваау да се пѠѝѠћау и да запаћау свења. ПѠѝиўуваџеуѠ ўа Ѡвие ѝаћи љућуўи свеуићищуа ѝѠже да се прѠуѠћљува љаљѠ прѠшисууваџе и

31

прѠсвеућуваџе ўа ћудеуѠ за да ѝѠжау пѠдгѠувеўи да засуаўау пред шудѠувѠрўиѠу ћиљ ўа БѠгѠрѠдица Ѡд Тресљавец. ВсущўѠсу исљашуваџеуѠ дѠ пћаўиўсљиѠу врв ЗћауѠврв, пѠд шиещуѠ пћауѠ е сѝесуеў ѝаўасуирѠу, асѠцира ўа ўасуаўиуе љѠи се сћушиће ўа ТавѠрсљауа ГѠра (ПреѠбражеўиеуѠ ўа Исус ХрисуѠс) и ўа Сиўајсљауа ГѠра (ѝесуѠуѠ љаде МѠјсеј се срењава сѠ БѠга и љадещуѠ прѠрѠљѠу Ићија се пѠдвижува), ўѠ и ўа уещљиѠу свеу пау вѠ ѠсвѠјуваџеуѠ ўа врвѠу АуѠў ўа Свеуа ГѠра, ѝесуа љѠищуѠ биће цећ ўа ѝѠўащљиуе паууваџа и пѠдвижуваџа. ИдеўуишўѠ ўа ўив и вѠ ѠљћѠиўауа ўа ѝаўасуирѠу Тресљавец пѠсуѠеће ѝѠўащљи пещуерсљи испѠсўици - црљвишљи шии ѠсуауѠци се ўаѠдаау и деўес вѠ ѝасивўиуе љарпи љаљѠ ўа ЗћаувѠрв, уаља и пѠ цећиѠу пћаўиўсљи веўец. ПѠсебўиѠу прирѠдеў аѝбиеўу, геѠграфсљиуе љараљуерисуиљи и љѠўуиўуиуеуѠу ўа свеуиѠу прѠсуѠр заедўѠ сѠ авуѠхуѠўѠсуа ўа љућуѠу придѠўесуваће ѝесуауа вѠ прићепсљиѠу љрај ущуе вѠ уељѠу ўа IX вељ да бидау избраўи за аўахѠреусљи пѠдвизи ўа щуѠ уљажуваау ўајўѠвиуе уељѠвўи археѠћѠщљи исуражуваџа ўа љарпесуиѠу предећ ўа љѠј се ўаѠда вуѠриѠу пѠ гѠћеѝиўа вѠ ѠвѠј љрај ѝаўасуир Зрзе сѠ црљва пѠсвеуеўа ўа ПреѠбражеўиеуѠ ХрисуѠвѠ, а љаде е Ѡуљриеў гѠћеѝ љѠѝпћељс ўа пещуерсљи црљвишљи и испѠсўици сѠ ѝаћи диѝеўзии. На спѠѝеўѠу за ўељѠгащўиѠу пусуиўѠжиуећсљи испѠсўишљи живѠу вѠ ѠљѠћиўауа ўа ѝаўасуирѠу Тресљавец ўи уљажуваау, исуѠ уаља, пѠѝаћиуе пещуерсљи црљвишљи љѠи за жаћ дѠ ѠвѠј ѝѠѝеўу сé ущуе ўе се исуражеўи и прѠушеўи. Сепаљ ўивўѠуѠ пѠсуѠеџе е евидеўуўѠ дѠљѠћљу се движиуе ўа пауѠу љѠў ѝаўасуирѠу, љѠј ѝеду

другѠуѠ е Ѡдбећежаў и сѠ пѠгѠћеѝ брѠј ўа љарпи ўа љѠи е ўасћиљаў пресвеућиѠу ћиљ ўа Мајљауа БѠгѠрѠдица и АрхаўгећѠу Михаић и сѠ гѠћеѝ брѠј ўа свеуи вѠди - извѠри и шещѝи. И ўарѠдўиуе предаўија гѠ забећежаће пѠсуѠеџеуѠ ўа исћиљаўиуе љарпи сѠ фресљѠживѠпис, ўѠ и пѠсуѠеџеуѠ ўа ѝўѠгубрѠјўиуе пещуерсљи црљвишљи за љѠи се већи деља ўељѠгащ вѠ ўив се пѠдвижуваће испѠсўици и Ѡущећўици (Хачи-Васиќевињ 1902: 87). ВѠ едўѠ Ѡд ўив ѠсуаўаћѠ сењаваџеуѠ за ўељѠј ѝѠўах-испѠсўиљ шии ѝѠщуи сé дѠ пѠшеуѠљѠу ўа XX вељ биће предѝеу ўа пѠсебўа пѠшиу Ѡд верўициуе: „Пд пѠсўиљѠу щуѠ пѠсуић ўељѠащ, иѝау едўа љѠсља щуѠ ја цећиваау љѠјщуѠ ње пѠјдау“ (ЦепеўљѠв 7, 1972: бр. 627).8 СпѠред ѠписѠу вѠ предаўиеуѠ ѝѠжеѝе да заљћушиѝе деља суаўува збѠр за пещуерсљауа црљвишља љѠја се ўаѠда ўа дѠсуа ўеприсуапўѠ ѝесуѠ вѠ прѠцепѠу ўа љарпауа ўа саѝиѠу ЗћауѠврв, северѠзападўѠ Ѡд ѝаўасуирѠу. Месуауа ўа пѠдвижуваџеуѠ ўа аўахѠреуиуе сѠ уељѠу ўа вреѝеуѠ суаўуваће сићўи ѝѠўащљи цеўури ўа Ѡущећўишљи браусува љаљѠ щуѠ бић сћушајѠу и сѠ ѝаўасуирѠу Тресљавец. ДѠљаз деља ўарѠдўиуе предаўија иѝаау гѠћеѝѠ зўашеџе за прѠушуваџе ўа ўащеуѠ ѝиўауѠ и деља вѠ ўив се зашуваўи висуиўсљи исуѠрисљи ўасуаўи ўи даваау пѠвуѠрўѠ ДущаўѠвиуе граѝѠуи љѠи саѝѠ ўи ја пѠуврдуваау ўивўауа сѠдржиўа. Таља вѠ _________________________________________ 8 ВѠ ѝаўасуирѠу Тресљавец се шуваау ѝѠщуи ўа ўепѠзўау свеуиуећ. Даћи суаўува збѠр за ѝѠщуиуе ўа ѠвѠј испѠсўиљ уещљѠ е да се љѠўсуауира, защуѠ ўе пѠсуѠи ўиљаљѠв запис.

32

Првауа уресљавешља граѝѠуа љраћѠу Дущаў гѠ сћави приѝерўиѠу пѠдвижўишљи живѠу ўа љаћудериуе вѠ БѠгѠрѠдишўауа црљва вѠ ѝаўасуирѠу Тресљавец, спѠредувајњи гѠ сѠ асљеусљиуе пѠдвизи ўа љаћудериуе љѠи живеау ўа Сиўајсља ГѠра ићи вѠ Свеуа ГѠра АуѠўсља (Сћавева-МѠщиў 1981: 70; Гр. I, шћ. 1).

исуражуваџе ўа суарѠсћѠвеўсљауа љућуура Прићеп, 37-52. ВражиўѠвсљи, Таўас 1998: НарѠдўа ѝиуѠћѠгија ўа МаљедѠўциуе 2. СљѠпје-Прићеп: Иўсуиууу за суарѠсћѠвеўсља љућуура - Прићеп, Мауица МаљедѠўсља.

Daničid, Ɖ 1886: Životi kraljeva i arhiepiskopa srpskih. Zagreb. Ећијаде, Мирша 1986: СвеуѠ и прѠфаўѠ. НѠви Сад: Кџижевўа заједўица. ЗѠгѠвињ, СѠџа 2002: ПпщуесувѠуѠ и ўарѠдўауа љућуура ўа МаљедѠўија вѠ раўиѠу средеў вељ. СѠрабѠуўиљ Ећи МићѠщесља. Прићеп: Иўсуиууу за суарѠсћѠвеўсља љућуура Прићеп. ЯўљѠва, Веўеуа 2000: МѠуивъу „Дећба ўа свеуци“. ВѠ: ЕуўѠграфсљи прѠбћеѝи ўа ўарѠдўауа љућуура 6. СѠфия: БАН, ЕуўѠграфсљи иўсуиууу с ѝузей. КаћѠяўѠв, АўшѠ 1989: ЕуўишўѠуѠ усвѠяуваўе ўа прѠсураўсувѠуѠ, ѠуразеўѠ в бъћгарсљия фѠћљћѠр (Вћащља зеѝя и БѠгдаўсља). ВѠ: ЕуўѠграфсљи прѠбћеѝи ўа ўарѠдўауа духѠвўа љућуура 1. СѠфия: БАН, ЕуўѠграфсљи иўсуиууу с ѝузей.

Kovačevid, Lj. 1878: Nekoliko priloga staroj srpskoj književnosti. Vo> Starine X. Zagreb: JAZU, 280-282. КѠўесљи, Бћаже 1991: Иѝиџауа ўа ѝесуауа Тресљавец и Тресља. ВѠ: весўиљ НѠва МаљедѠўија, 5 јуўи. МаљедѠўија вѠ дећауа ўа сураўсљиуе пауѠписци (1371-1777) 1991: ПѠдгѠувић Аћељсаўдар МауљѠвсљи. СљѠпје: Мисћа. МићѠщесља, Ећи 2004: Хрисуијаўсљауа БѠжја ѝајља - вѠдиуећља ўиз прићепсљиуе црљви и

ЗАКЛУШПК Аўаћизауа ўа ѝауеријаћѠу ўи гѠвѠри за сићўиѠу љућу љѠј бић развиеў ўа прѠсуѠрѠу вѠ и ѠљѠћу ѝаўасуирѠу Тресљавец сѠ БѠгѠрѠдишўауа црљва Ѡд аўуиљауа сé дѠ деўещўѠ вреѝе. СѠ уељѠу ўа вељѠвиуе уѠј бић забећежуваў љаљѠ вѠ исуѠрисљиуе извѠри, уаља и вѠ љѠћељуивўауа свесу ўа ўарѠдѠу за щуѠ ўи сведѠшау изўесеўиуе еуўѠграфсљи и фѠћљћѠрисуишљи ѝауеријаћи. КућуѠу ўа Тресљавешљауа БѠгѠрѠдица ўегуваў љаљѠ Ѡд ѝѠўащувѠуѠ, уаља и Ѡд средўѠвељѠвўиуе вћадари и ѝўѠгубрѠјўиуе пѠљћѠўици и верўици прѠдѠћжува да зраши и вѠ деўещўѠ вреѝе, придружуваў Ѡд ѝўѠгубрѠјўиуе саљраћўи ѝесуа ўа свеуиѠу пау пѠ приѝерѠу ўа зўашајўиуе Свеуи ГѠри Ѡд хрисуијаўсљиѠу свеу ўа баћљаўсљиѠу региѠў. ЛИТЕРАТУРА: Ачиевсљи, КѠсуа 1994: ПећагѠўија вѠ средўиѠу вељ. СљѠпје: Иўсуиууу за ўациѠўаћўа исуѠрија. Бабињ, БѠщљѠ 1981: МаўасуирѠу Тресљавец сѠ црљвауа СвеуѠ Успеўие БѠгѠрѠдишиўѠ. ВѠ: СпѠѝеўици за средўѠвељѠвўауа и пѠўѠвауа исуѠрија ўа МаљедѠўија IV. Прићеп: Иўсуиууу за

33

ѝаўасуири. ВѠ: ЕуўѠћѠг 10. СљѠпје: МаљедѠўсљѠ еуўѠћѠщљѠ друщувѠ, 67-91. МићѠщесља, Ећи 2006/2007: ЩуѠ ўи Ѡуљрива ўарѠдўауа песўа Свеуа БѠгѠрѠдица и ѝаўасуир Тресљаец? ВѠ: Списаўие ўа урудѠви ўа ДНУ 22/23. Прићеп: ДрущувѠ за ўауља и уѝеуўѠсу Прићеп, 345-355. ПрѠева, Наде 1997: Суудии за аўуишљиуе МаљедѠўци. Пхрид, Macedonia Prima. Рисуесљи, С. ЉупшѠ 2005: КауегѠрииуе прѠсуѠр и вреѝе вѠ ўарѠдўауа љућуура ўа МаљедѠўциуе. СљѠпје: Мауица СвеуѠ ПисѝѠ (Бибћија) 1991: ВуѠрѠ издаўие. СљѠпје: БриуаўсљѠ и иўѠсураўѠ бибћисљѠ друщувѠ - СвиўдѠў, МаљедѠўсља љўига. Сћавева, МѠщиў, Лидија, Вћадиѝир 1981: Првауа граѝѠуа ўа Суефаў Дущаў за ѝаўасуирѠу Тресљавец Ѡд 1 сепуеѝври 1334 дѠ 31 авгусу 1335 гѠдиўа. ВѠ: СпѠѝеўици за средўѠвељѠвўауа и пѠўѠвауа исуѠрија ўа МаљедѠўија IV. СљѠпје: Иўсуиууу за исуражуваџе ўа суарѠсћѠвеўсљауа љућуура Прићеп, 69-99. Сћавева, МѠщиў, Лидија, Вћадиѝир 1981: ВуѠрауа ДущаўѠва граѝѠуа за ѝаўасуирѠу Тресљавец Ѡд љрајѠу ўа 1343 и пѠшеуѠљѠу ўа 1344 гѠдиўа. ВѠ: СпѠѝеўици за средўѠвељѠвўауа и пѠўѠвауа исуѠрија ўа МаљедѠўија IV. СљѠпје: Иўсуиууу за исуражуваџе ўа суарѠсћѠвеўсљауа љућуура Прићеп, 101-136. Сћавева, МѠщиў, Лидија, Вћадиѝир 1981: Треуауа ДущаўѠва граѝѠуа за ѝаўасуирѠу Тресљавец Ѡд ѠљѠћу 1344-1345 гѠдиўа. ВѠ: СпѠѝеўици за средўѠвељѠвўауа и пѠўѠвауа исуѠрија ўа МаљедѠўија IV. СљѠпје: Иўсуиууу за

исуражуваџе ўа суарѠсћѠвеўсљауа љућуура Прићеп, 137-165. Сћавева, МѠщиў, Лидија, Вћадиѝир 1981: УвѠд љѠў шеувруауа граѝѠуа ўа Суефаў Дущаў за ѝаўасуирѠу Тресљавец. ВѠ: СпѠѝеўици за средўѠвељѠвўауа и пѠўѠвауа исуѠрија ўа МаљедѠўија IV. СљѠпје: Иўсуиууу за исуражуваџе ўа суарѠсћѠвеўсљауа љућуура Прићеп, 167-185. СпѠѝеўици за средўѠвељѠвўауа и пѠўѠвауа исуѠрија ўа МаљедѠўија IV. Прићеп: Иўсуиууу за исуражуваџе ўа суарѠсћѠвеўсљауа љућуура Прићеп. СуѠјшевсља-Аўуињ, Вера 2003: КућуѠу ўа свеуа БѠгѠрѠдица вѠ МаљедѠўија. СљѠпје: ПрѠсвеуўѠ дећѠ. Трайшевь, ГеѠрги 1933: Маўасуириуя в МаљедѠўия. СѠфия: МаљедѠўсља бибћиѠуеља. УгриўѠва-СљаћѠвсља, Радѝића 1981: За ТресљавешљиѠу љѠдиљ. ВѠ: ВѠ: СпѠѝеўици за средўѠвељѠвўауа и пѠўѠвауа исуѠрија ўа МаљедѠўија IV. СљѠпје: Иўсуиууу за исуражуваџе ўа суарѠсћѠвеўсљауа љућуура Прићеп, 187-213. Хачи-Васиќевић, ЈѠваў 1902: Прићеп и џегѠва ѠљѠћиўа: ИсуѠријсљѠ-геѠграфсља изћагаџа. БеѠград: Изд. Шупићеве Задужбиўе. ЦепеўљѠв, К. МарљѠ 1972: МаљедѠўсљи ўарѠдўи уѝѠувѠрби 7. Редаљуираћ д-р Бћаже РисуѠвсљи. СљѠпје: МаљедѠўсља љўига. ЦепеўљѠв, К. МарљѠ 1972: МаљедѠўсљи ўарѠдўи уѝѠувѠрби 1. Редаљуираћ д-р Бћаже РисуѠвсљи. СљѠпје: МаљедѠўсља љўига. Д-Р

Ели Луческа

ИНСТИТУТ ЗА СТАРОСЛОВЕНСКА КУЛТУРА - ПРИЛЕП

34

СВЕТОТ НА БРОМО

BROMOSWORLD.BLOGSPOT.COM

Владо Јаневски 35

ХАНС ЛОТАР ШТЕПАН ПРЕД ЕВРОПСКАТА АКАДЕМИЈА ВО БЕРЛИН На 19 ѝај 2005 гѠдиўа Хаўс ЛѠуар Щуепаў Ѡдржа предаваџе вѠ ЕврѠпсљауа Аљадеѝија вѠ Берћиў за свѠеуѠ исуражуваџе ўа ѝаљедѠўсљауа исуѠрија љѠе щуѠ гѠ Ѡбјави вѠ свѠјауа љўига „МаљедѠўсљи јазѠћ“.

пау пѠјдѠв вѠ пѠћиуишљауа архива за да бараѝ аљуи за МаљедѠўија, Ѡшељував да ўајдаѝ ѝаћа уеурауља щуѠ брѠи 20-30 сураўишљи, а ўаћеуав ўа ѝауеријаћ Ѡд ѠљѠћу 2.000 дебећи уѠѝѠви. Пд ўив 154 беа за МаљедѠўија. МаљедѠўсљѠуѠ пращаџе ущуе вѠ 19. вељ бићѠ Ѡд гѠћеѝѠ зўашеџе и ущуе уѠгащ бићѠ ѝѠщўе љѠѝпћицираўѠ, ѠдўѠсўѠ ущуе ўа пѠшеуѠљѠу ўа 20. вељ е пѠзўауѠ љаљѠ 'МаљедѠўсљи јазѠћ'.

ВѠ прићѠг ѝѠжиуе да гѠ прѠшиуауе цећѠуѠ предаваџе ўа пѠраўещўиѠу герѝаўсљи аѝбасадѠр вѠ Репубћиља МаљедѠўија Хаўс ЛѠуар Щуепаў:

ВажўѠ е да се ўапѠѝеўе деља исуѠријауа ўа сћѠвеўсљиуе МаљедѠўци запѠшўува даћељу пѠраўѠ Ѡд 1878 гѠдиўа, бидејњи пѠсуѠјау пѠдауѠци за сћѠвеўсљиуе МаљедѠўци ущуе Ѡд вреѝеуѠ ўа пресећбауа ўа ўарѠдиуе. А уѠљѝу уѠа е приљазўауа љѠја вас ве иўуересира! НѠ пѠсуѠјау и пѠдауѠци за аўуишљиуе МаљедѠўци Ѡд пред ХрисуѠвѠуѠ радаџе. ПѠѝеду аўуишљиуе и сћѠвеўсљиуе МаљедѠўци пѠсуѠјау ѝўѠгу заедўишљи рабѠуи, љаљѠ ўа приѝер пѠѝеду

Kўигауа за љѠја деўесља ње збѠруваѝ се Ѡдўесува ўа предисуѠријауа ўа Репубћиља МаљедѠўија. За Ѡваа приљазўа ги Ѡдбрав сћедўиве периѠди: Ѡд БерћиўсљиѠу љѠўгрес 1878 се' дѠ двеуе Баћљаўсљи вѠјўи 1912-1913, зўаши решиси дѠ Првауа свеусља вѠјўа. За ѠвѠј вреѝеўсљи периѠд сѠ ѝесеци барав ѝауеријаћи вѠ герѝаўсљиуе архиви и за свѠи пѠуреби Ѡсуавав да ѝи се ўаправау љѠпии. КѠга за прв

36

деўещўиуе Бугари и Траљијциуе, РѠѝаўциуе и Даљијциуе. Пбауа ўарѠди, аўуишљиуе и сћѠвеўсљиуе МаљедѠўци иѝаће ўерещћив прѠбћеѝ, фаљуѠу щуѠ сѠседи иѝ се Грциуе. ПѠзўауѠ е деља пѠсуарауа исуѠрија се заўиѝава сѠ ўивўѠуѠ вћијаўие дѠ деўещеў деў.

сѝеуаће за варвари - па уаља и МаљедѠўциуе. ЗауѠа, љаљѠ щуѠ прѠшиуав љај прѠфесѠр РѠзеў Ѡд УўиверзиуеуѠу вѠ БѠў, ўа МаљедѠўциуе дѠцўа иѝ бићѠ дѠзвѠћеўѠ ушесувѠ ўа Пћиѝписљиуе игри, иѝеўѠ дури вѠ 476 гѠдиўа п.ў.е. ИсуѠ уаља е пѠзўауѠ деља деўещўиуе Грци ѝўѠгу пѠћагаау ўа бћисљѠсуа сѠ аўуишљиуе МаљедѠўци, Фићип и Аћељсаўдар.

Пуууља, вѠ пѠраўещўиуе извещуаи се пѠљажа Ѡд гѠћеѝа пѠѝѠщ уѠа щуѠ суариуе зўаеџа ѝѠжау ѝаћљу да се Ѡсвежау и да се ўаправи Ѡсвру ўа Ѡўа щуѠ вење се зўае, бидејњи едўа хрѠўѠћѠгија пѠўауаѝу ги пѠедўѠсуавува исуѠрисљиуе пѠврзаўѠсуи и Ѡсвруи. ИсуѠрисљиѠу развѠј гѠ пѠдећив вѠ 6 фази:

Пуууља, се ўаведува деља Грција, сѠ суапуваџеуѠ ўа Фићип ВуѠри ўа вћасу, вѠ 360 гѠдиўа п.ў.е., пѠуѠшўѠ вѠ 359 гѠдиўа, ја згѠћеѝува зависўѠсуа Ѡд МаљедѠўија. ПѠ пѠразѠу ўа Грција вѠ 338 гѠдиўа п.ў.е. љај ХаирѠўеја, Фићип уѠа гѠ забећежува, а исуѠрисљиуе љўиги гѠ иѝеўуваау уѠј периѠд љаљѠ 'МаљедѠўсља ХегеѝѠўија' и 'КѠриўусљи сѠјуз'.

ПРВА ФАЗА: МАКЕДПНСКА ХЕГЕМПНИЈА СељаљѠ ўе ѝѠраѝ да запѠшўаѝ сѠ јѠўсљѠдѠрсљиуе пресећби ићи сѠ диўасуииуе ўа аўуишљиуе ѝаљедѠўсљи љраћеви вѠ 12. ићи 13. вељ пред ХрисуѠс. И персисљиуе вѠјўи Ѡд 500 г. пред ХрисуѠс исуѠ уаља ўудау ўељѠћљу пѠзўауи иѝиџа љѠи ўи се пѠзўауи Ѡд вреѝеуѠ ўа гршљиуе пѠрази љај Ефес ићи Мићеу; ићи паљ ўивўауа пѠбеда љај МарауѠў 490 (Мићиуиадес прѠуив Дариус Први); ићи пѠзўауауа ѝѠрсља биуља љај Саћаѝис 480 п.ў.е. пѠѝеду ТеѝисуѠљћес и Ксерљс.

ПѠ изгубеўауа гршља ѠсћѠбѠдиуећўа вѠјўа (323322) Ауиўа е Ѡпседўауа Ѡд ѝаљедѠўсљи урупи.

150-гѠдищўауа ѝаљедѠўсља хегеѝѠўија ўад Грциуе заврщува пѠсће уреуауа вѠјўа ўа Риѝјаўиуе прѠуив МаљедѠўциуе. ТѠа зўаши, пѠ пѠразѠу ўа МаљедѠўциуе љај Пидўа, 168 гѠдиўа п.ў.е, љѠга МаљедѠўија и Грција суаўуваау риѝсљи прѠвиўции. МаљедѠўсљауа хегеѝѠўија преѝиўува вѠ риѝсља Ѡљупација. ВТПРА И ТРЕТА ФАЗА: РИМСКА ПКУПАЦИЈА И СЛПВЕНСКА НАЕЗДА

Не уреба да се изѠсуави и спѠѝўуваџеуѠ ўа брѠјљауа 480, гѠдиўауа љѠга се сћушић урагишўиѠу пѠраз ўа ЛеѠўидас љај ТерѝѠпићиуе.

КаљѠ щуѠ е пѠзўауѠ, Риѝсљауа Ѡљупација ўа БаћљаўѠу, ўа Рајўа, вѠ Гаћија и Северўа Африља ураећа сè дѠ 400-уа гѠдиўа. ТѠгащ Риѝјаўиуе ѝѠраће да се пѠвћешау вѠ Иуаћија за да ја браўау свѠјауа граўица љѠја бића загрѠзеўа

За ўащауа деўещўа уеѝа Ѡд ѝўѠгу пѠгѠћеѝѠ зўашеџе е едеў друг даууѝ: пѠзўауѠ е деља сиуе ўарѠди љѠи ўе збѠруваће гршљи, Грциуе ги

37

вѠ ўаћеуѠу ўа Герѝаўиуе. ВѠ 5. и 6. вељ, љаљѠ щуѠ Ѡбјасўуваау исуѠришариуе, СћѠвеўиуе ўаваћуваау љѠў југѠисуѠшўа ЕврѠпа вѠ ѠгрѠѝеў брѠј. Тие ўе гѠ запѠседўуваау саѝѠ БаћљаўѠу, пѠћуѠсурѠвѠу ПећѠпѠўез, ууљу дѠадаау и дѠ АўауѠћија и Криу. ГрадѠвиуе, брегѠвиуе и ѠсурѠвиуе се исљћушѠљ. Пд ўив пѠ ўељѠћљу вељѠви дѠада дѠ 'регрцизација' ўа Грција и пѠхрисуијаўуваџе ўа СћѠвеўиуе.

Ѡд ЈугѠу, се пѠѝесууваау ўа БаћљаўѠу. Зўаши, Бугариуе биће дѠвѠћўѠ јаљи да ги исуисўау СћѠвеўиуе ўа исуѠшеў Баћљаў и да иѝ ја презеѝау вћасуа. НѠ бидејњи Бугариуе биће ѝаћубрѠјўи, уие се асиѝићираўи Ѡд сураўа ўа СћѠвеўиуе. Пвие сћушуваџа се ѝўѠгу суари, ўѠ се Ѡд гѠћеѝѠ зўашеџе а се Ѡдўесуваау ўа пѠћиуишљиуе ѠдўѠси пѠѝеду Бугарија и МаљедѠўија дѠ деўещеў деў. Е, сега, ууља иѝа едўа пѠсебўѠсу, а уѠа е деља Бугариуе гѠ прифауиће сћѠвеўсљиѠу јазиљ. ТѠа и ўе е уѠћљу пѠсебўѠ, ўѠ иѝеуѠ Бугари си гѠ задржуваау. Тие и ўѠвиѠу сћѠвеўсљи јазиљ гѠ ўарељуваау бугарсљи јазиљ. Пд Ѡваа гћедўа уѠшља ѝѠже да се ўаправи параћећа сѠ сегащўѠсуа, а уѠа е деља, љаљѠ щуѠ зўаеуе, Бугариуе се убедеўи Ѡуи МаљедѠўциуе се всущўѠсу Бугари и збѠруваау бугарсљи јазиљ. Би бићѠ цећѠсўѠ пѠиўаљу љѠга Бугариуе, сѠ ўив и Траљијциуе и запѠседўауиѠу дећ Ѡд МаљедѠўија би збѠруваће уурсљи. НѠ уѠа ўе е сћушај вење 1000 гѠдиўи.

ПѠгѠћеѝиѠу брѠј сћѠвеўсљи пћеѝиџа ги задржаће свѠиуе суари иѝиџа и вѠ ўѠвиуе ўасећеўи Ѡбћасуи, ўа приѝер Хрвауиуе ићи Србиуе. Пўие СћѠвеўи (Ѡва е сега ѝўѠгу важўѠ), љѠи се ўасећиће вѠ Ѡбћасуиуе ўа аўуишљиуе МаљедѠўци и Траљијциуе, ги презеѝаау иѝиџауа Ѡд ѝесуауа вѠ љѠи се ўасећуваау. МаљедѠўциуе и деўесља гѠ ўѠсау уѠа иѝе. ПѠсће 1.500 гѠдиўи!!! Траљијциуе, ўаспрѠуи Ѡва, исшезўаће пѠсће Баћљаўсљиуе вѠјўи.

ПЕТТА ФАЗА: ППСАДАТА НА ВИЕНА ШЕТВРТА ФАЗА: АСИМИЛИРАНИТЕ БУГАРИ Г0 ЗАДРЖУВААТ ИМЕТП

ВѠ 14. вељ Псѝаўћииуе за прв пау прељу Дардаўећиуе суапўаће ўа еврѠпсљѠ ућѠ, љај ГаћипѠћи. ВѠ 1354 г. запѠшўува гѠћеѝа вѠјўа љѠја ги вѠвћељува решиси сиуе баћљаўсљи ўарѠди: Бугариуе, Србиуе, Грциуе, МаљедѠўциуе, Аћбаўциуе иуў. НѠ и ўарѠдиуе ўа ЦрўѠ МѠре и ўа Кављаз. Турциуе гѠ ўапущуаау еврѠпсљѠуѠ ућѠ пѠ пѠразѠу вѠ ѝѠрсљауа биуља љај Ећ ЛепаўуѠ, вѠ 1571 гѠдиўа. НељѠи исуѠришари ѝисћау деља вуѠрауа Ѡпсада ўа Виеўа Ѡд 1683 гѠдиўа, љаљѠ и ѝаљедѠўсљѠуѠ

Бугариуе пѠд вѠдсувѠ ўа ўивўиѠу хаў Аспарух сѠ вељѠви ћууаће Ѡд ЈѠрдаў дѠ исуѠшеў Баћљаў. ТѠа се сћушуваћѠ решиси 150 гѠдиўи (зўаши 5 геўерации). ПѠдѠцўа, љѠга СћѠвеўиуе ги суаўдардизираау дећауа Ѡд ўауљауа за исуѠријауа, већау деља Бугариуе пѠ пѠуељћѠ се уурсљѠ-уауарсљѠ пћеѝе. Пва ўе уреба да се ѝеща сѠ Турциуе-Псѝаўћии, љѠи дури 700 гѠдиўи пѠдѠцўа, вѠ 14. вељ, и уѠа Ѡд АўауѠћија, зўаши

38

КарпѠщѠвѠ вѠсуаўие Ѡд 1690 гѠдиўа биће извѠўредўѠ зўашајўи ўасуаўи, бидејњи царѠу ЛеѠпѠћд Ѡд Авсурија ўа МаљедѠўциуе иѝ испрауић писѝѠ за пѠддрщља.

серијауа Ѡд ѝўѠгууе вѠјўи прѠуив ѠсѝаўћисљѠуѠ царсувѠ за ѠсћѠбѠдуваџе ўа ЕврѠпа, избива вѠ 1877 гѠдиўа. ВѠјўауа заврщува вѠ љѠрису ўа Русиуе и (Ѡва е пѠвуѠрўѠ Ѡд цеўураћўѠ зўашеџе) сиуе дѠуѠгащўи уурсљи љѠћѠўии, Ѡсвеў Аћбаўија -иѝеўѠ Бугарија, МаљедѠўија и Траљија се ѠсћѠ-бѠдеўи. Русиуе се ўаѠдаће пред КѠўсуаўуиўѠпѠћ (си ја преусуавуваѝе уѠгащўауа драѝауиља) и пред Ѡсуваруваџе ўа ўивўиѠу даѝўещеў сѠў - пѠседуваџе ўа ЗћауўиѠу рѠг. Туља е и присуапѠу љѠў уѠпћауа вѠда ўа СредѠзеѝўѠуѠ ѝѠре, ўѠ уѠгащ Аўгћија и Авсурија приуисљаау сѠ вѠјўа и царѠу ѝѠра да се пѠвћеше (уѠј пред 20 гѠдиўи ја губи Криѝсљауа вѠјўа вѠ исуауа љѠаћиција).

За вреѝе ўа Турциуе, вѠ 1762 гѠдиўа ўа ПравѠсћавўауа пауријарщија вѠ КѠўсуаўуиўѠпѠћ и' успеаћѠ да гѠ преѝисћи сућуаўѠу и ўа ѝаљедѠўсљауа црљва, љѠја дѠуѠгащ бића саѝѠсуѠјўа, да и' гѠ Ѡдзеѝе авуѠљефаћўиѠу суауус. СѠ уѠа запѠшўаћа црљѠвўа зависўѠсу ўа МаљедѠўија Ѡд Визаўуија, љѠја ураећа се' дѠ 1967 гѠдиўа - зўаши 200 гѠдиўи, ўѠ уѠа ўе зўашећѠ и пѠћиуишља зависўѠсу Ѡд Грција. ЩЕСТА ФАЗА: ВПЈНИ ЗА ПСЛПБПДУВАОЕ ПД ПСМАНЛИИТЕ

ВѠ ѝедувреѝе, Саўљу Пеуерсбург пѠупищува дѠгѠвѠр сѠ Турциуе вѠ Саў СуефаўѠ, сѠ љѠј Русиуе ўивўауа вљупўа ѠсвѠеўа уериуѠрија, заедўѠ сѠ МаљедѠўија и Траљија, ње иѝ ја дадау ўа Бугариуе. МедууѠа Аўгћија преухѠдўѠ иѝа сљћушеўѠ дѠгѠвѠр сѠ Русија деља ўеѝа да иѝа гѠћеѝа држава ўа БаћљаўѠу, пѠ щуѠ дѠада дѠ спрѠуивсуавеўи суавѠви ѠљѠћу дѠгѠвѠрѠу за сћѠбѠда спѠред Криѝсљауа вѠјўа. Аўгћија пѠд ўиљаљви усћѠви ўе се сѠгћасува Русиуе прељу Бугарија да суигўау дѠ СредѠзеѝўѠуѠ ѝѠре. Тие прељу Су. Пеуерсбург приўудуваау ушесувѠ ўа љѠўфереўција ўа уѠгащўиуе 6 еврѠпсљи гѠћеѝи сићи. Пваа љѠўфереўција се Ѡдржаћа вѠ Берћиў. Пуууља, Берћиўсљи љѠўгрес. На ѠвѠј љѠўгрес се пѠўищуува дѠгѠвѠрѠу Ѡд Саў СуефаўѠ. ПѠради уѠа, Ѡва сћушуваџе е Ѡд гѠћеѝ иўуерес: пѠупищуваџеуѠ ўа дѠгѠвѠрѠу Ѡд Саў СуефаўѠ се сћушува ўа 3 ѝару 1878. ИсуиѠу деў, вѠ 1988 гѠдиўа Бугарија гѠ прѠгћасува за

СуѠ гѠдиўи пѠдѠцўа ўасељаде ўа БаћљаўѠу запѠшўаће вѠјўи за ўезависўѠсу Ѡд ПсѝаўћисљѠуѠ царсувѠ (пѠд вћијаўие ўа Фраўцусљауа ревѠћуција и пѠ приѝерѠу ўа АвсурѠ-Уўгарија). Пред се', вѠ Србија (1804 и 1815), пѠуѠа вѠ Грција, РѠѝаўија, Црўа ГѠра иуў. НајпрвѠ иѝ успева ўа Грциуе, вѠ ѝирўѠдѠпсљи усћѠви вѠ 1829 г. ѝеду првиуе да ја извѠјуваау свѠјауа ўезависўѠсу. ПрвиѠу гршљи љраћ бић БаварецѠу ПуѠ фѠў Виуећсбах. 30 гѠдиўи пѠдѠцўа за ўегѠв ўасћедўиљ ўа гршљиѠу урѠў дѠада сиўѠу ўа љраћѠу Крисуијаў, ГеѠрг! При сиуе Ѡвие сћушуваџа гѠћеѝиуе сићи Аўгћија, Фраўција и Русија вѠ играуа ги заѝещуваау свѠиуе прсуи. Висуиўсља пѠѝѠщ вѠ Ѡружје и вѠјсља пружаау саѝѠ Русиуе, љѠи се шувсувуваау ѠдгѠвѠрўи за свѠиуе правѠсћавўи брања ўа БаћљаўѠу. ПѠсћедўауа русљѠ-уурсља вѠјўа вѠ

39

ўациѠўаћеў празўиљ. ПѠсѝаурајњи гѠ фаљуѠу деља Бугарија вѠ 20. вељ ушесувува вѠ 4 вѠјўи, ѠвѠј шиў ѝѠже да се уѠћљува и љаљѠ Ѡбид за ревизија ўа исуѠријауа. Да се ўадеваѝе деља ЕУ и НАТП при ўивўиуе прегѠвѠри сѠ Бугарија ње се Ѡсврўау ўа зўашеџеуѠ ўа ѠвѠј даууѝ. ВѠ Ѡбедиўеуа ЕврѠпа вреѝеуѠ ўа ваљвиуе агресивўи гесуѠви уреба да е ѝиўауѠ.

деља сиуе ўие, аљѠ се иѝа предвид СараевѠ 1914 гѠдиўа и деў деўесља уреба да ги сўѠсиѝе пѠсћедициуе ўа Ѡва иѝперијаћисуишљѠ дећѠ). И пѠљрај ўедѠвѠћўиуе преупѠсуављи, сепаљ вѠ 1912 гѠдиўа се сљћушува БаћљаўсљиѠу сѠјуз, а пѠуѠа избива и Првауа свеусља вѠјўа. Туља вење се шувсувува судир ўа шудеџе и љѠћебаџе. Врз љѠја ѠсўѠва шеуириуе држави (пѠ 35 гѠдиўи заћудўи Ѡбиди) уѠљѝу уѠгащ успеваау да се Ѡбедиўау? КаљѠ ѝѠжеће шеуириуе баћљаўсљи љраћсува вѠ 1912 гѠдиўа да ризиљуваау и да се дѠведау вѠ сиууација пѠради МаљедѠўија да бидау ўападўауи Ѡд ПсѝаўћисљѠуѠ царсувѠ, дѠуѠћљу пѠвење щуѠ саѝиуе сѠ свѠј уруд и ѝаља гѠ Ѡуфрћиће дѠћгѠвељѠвўѠуѠ рѠпсувѠ Ѡд сураўа ўа уурсљиѠу љѠћѠўијапизаѝ, а приуѠа Ѡсуаўаће цећѠсўѠ ѠсирѠѝащеўи и сћабѠ вѠѠружеўи?

Сћедува ўавѠдўиѠу пѠшеуѠљ ўа ѝаљедѠўсљиѠу прѠбћеѝ љѠј е Ѡд рещавашљѠ зўашеџе за пѠўауаѝѠщўиѠу развѠј ўа БаћљаўѠу - деља пѠд приуисѠљ Ѡд Аўгћија, прѠвиўцииуе МаљедѠўија и Траљија ње и' бидау пѠвуѠрўѠ врауеўи ўа Турција. СѠ уѠа ње иѝ се врауећ суауусѠу ўа љѠћѠўии и пѠўауаѝу би биће уреуираўи љаљѠ цећўа ѝеуа ўа иѝперијаћисуишљауа ељспаўзивўа пѠћиуиља ўа сѠседўиуе држави. Туља и запѠшўува ѝѠеуѠ исуражуваџе. Баћљаўсљиуе држави Србија, Бугарија, Грција и Црўа ГѠра, љаљѠ щуѠ ѝѠже да се прѠшиуа вѠ сељѠја исуѠрисља љўига, се Ѡбидуваће сѠ гѠдиўи, ѠдўѠсўѠ сѠ вељѠви да се здружау вѠ сѠјуз, за да ги ѠсвѠјау уериуѠрииуе ўа МаљедѠўија и Траљија. НѠ уѠа ўе бићѠ уаља едўѠсуавўѠ, ўе ѠсѠбеўѠ зауѠа щуѠ ўе ѝѠжеће да ја пѠбедау ѝедусебўауа ўедѠверба. Псвеў уѠа, уие пѠсуѠјаўѠ биће вѠ сурав деља Турција пѠвуѠрўѠ ѝѠже да ги ўападўе и пѠвуѠрўѠ да ги суави пѠд уурсљи јареѝ. ИсуѠ уаља и АвсурѠ-Уўгарија бића баћљаўсља ѠпасўѠсу љѠја и пѠљрај ўејзиўауа ељспћѠзивўа ѝещавиўа ўа ўарѠдиуе, уежўеећа љѠў ўѠви ѠсвѠјуваџа ўа уериуѠрии ўа БаћљаўѠу. Пва ўејзиўѠ ўасуѠјуваџе ја ўаведува ўа ўеѠшељуваў аљу ўа агресија врз БѠсўа и ХерцегѠвиўа! (Неѝа да преуераѝе аљѠ љажеѝе

ЗѠщуѠ гѠћеѝиуе сићи, пѠуѠшўѠ шћеўљиуе ўа Аўуаўуауа (Ѡд 1904 гѠдиўа) Аўгћија и Фраўција, пћус Русија (Ѡд 1907) гѠ даваау свѠеуѠ ѠдѠбруваџе за вѠјўа ўа баћљаўсљиуе држави прѠуив ПсѝаўћисљѠуѠ царсувѠ? Бидејњи без Ѡва ѠдѠбруваџе Ѡвие држави ўе би иѝаће щаўса да запѠшўау вѠјўа. И љѠўешўѠ, сиуе баћљаўсљи држави зависау Ѡд гѠћеѝиуе сићи, защуѠ уие иѝ ѠвѠзѝѠжуваау ўезависўѠсу, уие Ѡдћушуваау за ўивўиуе граўици и иѝ ги ўаѝеуўуваау еврѠпсљиуе вћадеуећи љаљѠ вѠдаши ўа државиуе. Сћушуваџауа ўе Ѡсуаваау ѝесуѠ за бићѠ љаљвѠ двѠуѝеџе! Пд дѠљуѝеўуиуе прѠизћегува деља пѠѝеду Аўуаўуауа и баћљаўсљиуе држави пѠсуѠи дѠгѠвѠр.

40

ПрисуапуваџеуѠ ўа баћљаўсљиуе држави љѠў Аўуаўуауа (щуѠ пѠдѠцўа и се сћуши) зўашеще заувѠраџе ўа вѠеўиѠу прсуеў ѠљѠћу Герѝаўија и Авсурија ўа југѠу, бидејњи Аўуаўуауа вење иѝаще ўаправеўѠ дѠгѠвѠр ўа Запад, ИсуѠљ и Север. Сепаљ, Аўуаўуауа иѝаћа свѠј ѠдўѠс љѠў баћљаўсљиуе држави при ѠсвѠјуваџеуѠ уериуѠрии ўа МаљедѠўија. ВеууваџеуѠ ўа Аўуаўуауа бићѠ дѠгѠвѠреўѠ љаљѠ уајўа љѠўвеўција пѠѝеду Русија, Ѡд едўа сураўа и Србија и Бугарија Ѡд друга сураўа. КаљѠ щуѠ пѠдѠцўа прѠизћезе, Ѡваа спѠгѠдба бића пѠупищаўа ущуе вѠ 1911 гѠдиўа. Се рабѠуећѠ, зўаши, за ўависуиўа дѠћгѠ пћаўираџе и загѠвѠр прѠуив Герѝаўија. Првауа свеусља вѠјўа запѠшўаћа дури вѠ 1914 гѠдиўа. Дури сега, љѠга се рабѠуи за защуиуа ўа Ѡваа љѠўвеўција, баћљаўсљиуе држави шувсувуваау деља се вѠ сѠсуѠјба да сљћушау Баћљаўсљи сѠјуз (за да ја ўадѝиўау ѝедусебўауа ўедѠверба) и да ѠупѠшўау вѠјўа прѠуив Турција без да се пћащау деља ње бидау ўападўауи Ѡд сураўа ўа Авсурија. Цећуа бића, љаљѠ щуѠ е ўаведеўѠ, да се ѠсвѠи ууда уериуѠрија, а за уаа уериуѠрија (Ѡд БерћиўсљиѠу љѠўгрес вѠ 1878) дѠадаау предвид пѠсћедўиуе уурсљи прѠвиўции ўа еврѠпсљѠуѠ љѠпўѠ. КаљѠ ѝаѝља, а исуѠвреѝеўѠ цеўа и жрува за Ѡсуваруваџе ўа цећуа за заѠљружуваџе ўа Аўуаўуауа, се пѠјавуваау МаљедѠўија и Траљија. Баћљаўсљиуе држави и' сћужау ўа Аўуаўуауа љаљѠ иўсуруѝеўу за љѠѝпћеуираџе ўа ѠпљѠћуваџеуѠ ўа Герѝаўија и Авсурија вѠ преусуѠешљауа вѠјўа вѠ 1914. При пѠдгѠувуваџеуѠ ўа ѠвѠј пћаў впешаућива бића пѠзўауауа средба ўа аўгћисљиѠу љраћ Едвард Седѝи сѠ царѠу НиљѠћај ВуѠри вѠ Реваћ, вѠ јуўи

1908 гѠдиўа. На Ѡваа средба ѝўѠгу вўиѝаўие иѝ се пѠсвеуува ўа иўфѠрѝацииуе за МаљедѠўија и ѠбићўѠ се збѠрува ўа уаа уеѝа. МѠраћѠ вўиѝауећўѠ да се сћуща, бидејњи ѝирисаћѠ ўа загѠвѠр, заведуваџе, защуѠ и пѠљрај сиуе сиѝпауии љѠў МаљедѠўија, уаа уѠгащ ўеѝаћа уѠћљу гѠћеѝѠ зўашеџе за русљиѠу цар и аўгћисљиѠу љрап заедўѠ да Ѡдржуваау бићауераћўа средба. Се сћушуваау ѝўѠгу пѠвење сѠѝўиуећўи ѝѠѝеўуи ѠуљѠћљу щуѠ пешауѠу ѝѠжећ вѠѠпщуѠ да Ѡбјави ићи да деѝаўуира. Пуууља и ўе ўе шуди щуѠ приўцѠу Вићхећѝ ВуѠри и ўегѠвиѠу рајхсљаўцећар фѠў БићѠв, вѠ јавўѠсуа гѠвѠреће за ўивўиѠу сурав дѠљѠћљу дѠјде дѠ Ѡпљружуваџе прељу Аўуаўуауа. СељѠј љѠј се заўиѝава сѠ Првауа свеусља вѠјўа и ўејзиўауа предисуѠрија иѝа прѠшиуаўѠ деља вѠ ўегѠвѠ вреѝе Ѡва бићѠ предѝеу ўа ѠпщуѠ гѠвѠреџе. Меду другѠуѠ, ўа у.ў. сеѝејўа средба вѠ Реваћ ушесувуваћа и сѠпругауа ўа гршљиѠу љраћ, грѠфицауа Пћга. ПвѠј зашудувашљи пѠдауѠљ ѝи дава за правѠ да пѠѝисћаѝ деља љраћѠу ГеѠрг вѠ вреѝеуѠ ўа ўегѠвѠуѠ вћадееџе Ѡд 1863 па се' дѠ 1912 гѠдиўа ўеуѝѠрўѠ ѝѠћећ љај свѠиуе рѠдўиўи ўа еврѠпсљиуе двѠрѠви за пѠддрщља при зашувуваџеуѠ ўа уериуѠријауа ўа ѝаћауа Грција, и зауѠа ўиљѠгащ ўе дѠщће вѠ пращаџе други уериуѠрии, Ѡсвеў пѠсћедўиуе уурсљи љѠћѠўии ўа еврѠпсљѠ ућѠ. Врз ѠсўѠва ўа аљуиуе ѝѠже да се види љѠи сеѝејўи ѠдўѠси и врсљи љраћѠу ГеѠрг ги љѠрисуећ за пѠдгѠуѠвља ўа аўуиѝаљедѠўсљѠ распѠћѠжеўие. ЩуѠ се Ѡдўесува дѠ диўасуишљиуе ѠдўѠси пѠѝеду гршљиуе љраћсува и еврѠпсљиуе

41

ѝѠўархии, ууља ѝѠраѝ да се ўаврауаѝ и ўа урагишўауа пѠдећба ўа ГерѝаўсљѠуѠ царсувѠ за да ѝѠжаѝ да збѠруваѝ за ѝаљедѠўсљѠуѠ пращаџе. ТѠа ўе се разћиљува Ѡд иўдирељуўиуе, дѠсега ўепѠзўауи запћеуи вѠ баћљаўсљиуе афери (за љѠи вење збѠрував), бидејњи Аўуаўуауа ги љѠрисуи МаљедѠўија и Траљија љаљѠ цеўа за ўејзиўиѠу пћаў за ѠпљѠћуваџе ўа Герѝаўија. ВѠ ѠсўѠва ўе уребаћѠ баћљаўсљиуе држави да ја ѠупѠшўау вѠјўауа прѠуив ПсѝаўћисљѠуѠ царсувѠ и пѠљрај гараўцијауа Ѡд Русија, у.е. и пѠљрај уајўауа љѠўвеўција, бидејњи герѝаўсљиѠу цар Вићхећѝ ВуѠри пѠд ўѠрѝаћўи усћѠви ўиљѠгащ ўе би гѠ дѠпущуић уѠа, баћљаўсљиуе љраћсува Ѡд шису бес (ууља и се рабѠуи за бес) да гѠ ўападўау СућуаўѠу.

прецизўѠ да се прѠцеўи, љѠи ѝаљедѠўсљи Ѡбћасуи сѠседўиуе држави ги ѠсвѠиће љаљѠ пѠбедўици. Бугарија ѠсвѠића саѝѠ 10 ѠусуѠ Ѡд уериуѠријауа ўа МаљедѠўија - Пириўсља МаљедѠўија, и уѠа за вреѝе ўа ВуѠрауа баћљаўсља вѠјўа. Грција си гѠ зећа јужўиѠу дећ Ѡд МаљедѠўија (Егејсља МаљедѠўија) сѠ Ѡуприћиља 50 ѠусуѠ Ѡд уериуѠријауа ўа МаљедѠўија и Србија гѠ дѠбића ВардарсљиѠу дећ Ѡд МаљедѠўија (38%). ВѠ југѠзападўиѠу дећ се препѠзўава деља и Аћбаўија зећа едеў ѝаћ дећ Ѡд МаљедѠўија и уѠа дећѠви Ѡд ПхридсљѠуѠ и ПреспаўсљѠуѠ езерѠ, иаљѠ ўе ушесувуваћа вѠ Баћљаўсљиуе вѠјўи!? ЗбирѠу Ѡд Ѡвие шеуири дећа пѠ ўељѠја ћѠгиља ја дава цећауа уериуѠрија ўа МаљедѠўија.

НѠ се сћушићѠ ўещуѠ ўа рѠѝаўуишеў пћаў, љѠе ўа цећѠсўѠ баўаћеў ўашиў ги исфрћићѠ Ѡд љѠћѠсељ. Саљаўауа сесура ўа Вићхећѝ, СѠфија, се Ѡѝажића сѠ гршљиѠу љраћ КѠўсуаўуиў. ВѠ уељѠу ўа 25 гѠдищўиѠу браљ, Ѡд ўегѠвѠуѠ сљћушуваџе вѠ 1888 и првауа Баћљаўсља вѠјўа вѠ 1912 г., ўа Ѡбајцауа ѠшигћедўѠ иѝ успеаћѠ да гѠ убедау Вићхећѝ да ги рееврѠпеизира хрисуијаўсљиуе прѠвиўции ўа еврѠпсљиѠу љѠўуиўеўу. ВѠ сељѠј сћушај, љраћѠу Вићхећѝ ВуѠри Ѡд шисуѠ привауўи ѝѠуиви, за дѠбрѠуѠ ўа Грција и прѠуив СућуаўѠу - се Ѡдћушува прѠуив МаљедѠўија. СѠ уѠа, ѠдгѠвѠрѠу ўа пращаџеуѠ зѠщуѠ ѝаћиуе баћљаўсљи држави гѠ презеће ризиљѠу да ѝу Ѡбјавау вѠјўа ўа ПсѝаўћисљѠуѠ царсувѠ вѠ 1912 гѠдиўа, суаўува љѠѝпћеуеў.

Едўа дѠдауўа забећещља за Србија: српсљиѠу дећ Ѡд МаљедѠўија Ѡд 1912 гѠдиўа е идеўуишеў сѠ граўициуе ўа Репубћиља МаљедѠўија Ѡд вреѝеуѠ ўа југѠсћѠвеўсљауа федерација. СѠ ѠсўѠваџеуѠ ўа ЈугѠсћавија вѠ 1944 гѠдиўа ТиуѠ ўа МаљедѠўциуе иѝ дава суауус ўа репубћиља (држава). Граўициуе ўа уаа држава се идеўуишўи сѠ граўициуе ўа деўещўа ўезависўа МаљедѠўија Ѡд 1991 гѠдиўа. ПѠради уѠа, се' дѠ падѠу ўа МићѠщевињ, МаљедѠўциуе живееја вѠ сурав деља Србија ѝѠже ўивўиуе урупи да ги испрауи пѠвуѠрўѠ ўазад вѠ МаљедѠўија. Пд ууља сћедува деља Србија е едиўсувеўауа баћљаўсља држава љѠја сѠ иѝперијаћисуишљиѠу јазиљ Ѡд 19 вељ - гѠ изгуби пћеўѠу Ѡд Баћљаўсљиуе вѠјўи Ѡд 1912/1913 гѠдиўа. ПарисљиѠу ѝирѠвеў дѠгѠвѠр пѠ Првауа свеусља вѠјўа гѠ пѠуврдува пѠѝесууваџеуѠ ўа граўициуе. И пѠљрај уѠа, пѠ ѝаљедѠўсљауа ўезависўѠсу вѠ 1991 гѠдиўа,

АљѠ се фрћи саѝѠ едеў пѠгћед ўа љаруауа пѠ бапљаўсљиуе вѠјўи, ѝѠже ѝўѠгу јасўѠ и

42

сељѠгащ љѠга вѠ Грција се пѠљажува љаруауа ўа цећауа уериуѠрија ўа МаљедѠўија, се прави спељуаљћ.

ПН, бидејњи уѠгащ ўа зеѝјиуе шћеўљи ўе иѝ беще јасўѠ и ўеѝаа уѠшўи пѠзўаваџа за исуѠријауа ўа МаљедѠўија. ГршљиѠу аргуѝеўу бић деља ТиуѠ и гѠ даћ иѝеуѠ МаљедѠўија ўа дећѠу Ѡд федерацијауа ЈугѠсћавија сѠсуавеўа Ѡд 6 репубћиљи. Деўесља расправауа суигўа дѠ Ѡваа уѠшља: Грција е ўавѠдўѠ спреѝўа, иѝеуѠ МаљедѠўија да гѠ прифауи, ўѠ сѠ дѠдаваџе ўа дѠдављауа СљѠпје и сеуѠ уѠа да биде сѠ љирићишўи буљви. КаљѠ дѠщћѠ дѠ уѠа Фраўција, па и Герѝаўија, сѠћидарўѠ да ја пѠддржуваау Грција, а уѠа се сћушува и пѠўауаѝу, и пѠљрај уѠа щуѠ пѠћѠвиўауа Ѡд зеѝјиуе шћеўљи ўа ПН, а пред се' уриуе гѠћеѝи свеусљи сићи Русија, Киўа и Ѡд ўеѠдаѝўа САД, ја прифауија МаљедѠўија пѠд усуавўѠуѠ иѝе!?

СѠ уѠа суаўува видћив едеў дећ Ѡд деўещўиуе прѠбћеѝи: Грциуе ўе саљаау да се присеууваау ўа ѝиўауѠуѠ. Тие, љаљѠ и другиуе сѠседи, зарѠбиће гѠћеѝ дећ Ѡд ѝаљедѠўсљауа уериуѠрија вѠ 1912/13 и уѠа пѠд сраѝеў изгѠвѠр деља саљаће правѠсћавўиуе хрисуијаўи да ги ѠсћѠбѠдау Ѡд исћаѝсљиуе ѠљѠви. НаспрѠуи Ѡва, МаљедѠўциуе Ѡд сураўа ўа Грција, Србија и Бугарија дѠживуваау пѠћѠщѠ рѠпсувѠ Ѡд уурсљѠуѠ. ЗбѠрѠу 'пѠћѠщѠ' вѠ љѠўуељсу ўа рѠпсувѠуѠ ўа МаљедѠўија, гѠ упѠуребив вѠ сѝисћа ўа уѠа за да Ѡбјасўаѝ зѠщуѠ еврѠпсљиѠу јареѝ Ѡд сураўа ўа хрисуијаўсљѠ-правѠсћавўиуе сѠседўи држави бић пѠуѠуаћиуареў - пѠћѠщ вѠ сѝисћа ўа егзисуеўцијаћўѠуѠ ўегираџе - пѠћѠщ Ѡд азијаусљиѠу. Пд Ѡвие разѝисћуваџа прѠзћегува и ѠбразћѠжеўиеуѠ за уврдѠљѠрўиѠу суав ўа Грција прѠуив ћегапўѠуѠ иѝе ўа МаљедѠўија.

ПдгѠвѠрѠу е ѝизереў, иаљѠ вѠ ўауљауа за исуѠријауа ўајавауа за уѠа пѠсуѠи решиси 85 гѠдиўи, ущуе пред Првауа свеусља вѠјўа. Таља, вѠ ѝѠјауа љўига суѝ запищаћ деља пѠради пресвруѠу вѠ 1990 гѠдиўа, спѠред ѝедуўарѠдўауа пѠсуавеўѠсу ўа рабѠуиуе, и другиуе шћеўљи ўа ўељѠгащўауа Аўуаўуа уребаще да гѠ прифауау и ѝаљедѠўсљѠуѠ усуавўѠ иѝе, љаљѠ щуѠ уѠа гѠ ўаправи пѠраўещўауа шћеўља ўа Аўуаўуауа -Русија. НѠ уѠа ўе гѠ суѠрија. ПѠвење изгћедаще деља се пѠдгѠувеўи ўивўѠуѠ гћедищуе да гѠ ўасѠшау љѠў Ѡўа ўа Грција и уѠа за едўа уѠуаћўѠ ўеприфаућива игра ўа Грција. АљѠ ѝѠже да се ургўе Ѡд уѠа деља ўиѝ ўе иѝ преусуавува пѠсебўѠ задѠвѠћсувѠ да гѠ пѠддржау суавѠу ўа Ауиўа, уѠгащ Ѡсуаўува заљћушѠљѠу деља Ѡвие зеѝји ѝѠраће да ўајдау сѠпсувеўи цврсуи иўуереси љѠи ги вѝеуўаће вѠ игра.

Не е ўи шудўѠ щуѠ уѠгащўиуе ѠсвѠјуваши ўа уериуѠрии пѠд ѝасљауа ўа ѝѠћшеџе вѠѠпщуѠ ўе саљаће да ѝисћау за ѠвѠј ўапад врз правауа ўа ўарѠдѠу. Ауиўа ўајрадѠ би ја избрищаћа МаљедѠўија Ѡд љаруауа (бареѝ ўејзиўѠуѠ иѝе) за да ја задржи фиљцијауа за иѝеуѠ љаљѠ и фиљцијауа деља аўуишљиуе МаљедѠўци сељѠгащ биће Грци. ПращаџеуѠ за иѝеуѠ суѠи вѠ цеўуарѠу ўа деўещўауа љриуишўа ўадвѠрещўѠ пѠћиуишља пѠћѠжба ўа МаљедѠўија. ВѠ 1992 гѠдиўа Ауиўа и' гѠ дава прѠвизѠрўѠуѠ иѝе ФИРПМ ўа МаљедѠўија вѠ ЕврѠпсљауа уўија и вѠ

43

ЛУЃЕ ОД СИТЕ НАЦИИ

КѠга ўа приѝер сега Аўгћија и Фраўција се дисуаўцираау Ѡд љрщеџеуѠ ўа правауа ўа ўарѠдѠу, Ѡд аўељсијауа врз МаљедѠўија и Траљија прељу Грција, љѠја ја пѠддржуваау Ѡд 1912 гѠдиўа, и пѠ Првауа свеусља ВѠјўа сѠ парисљиуе дѠгѠвѠри Ѡд 1919/20 ги иѝаау саўљциѠўираўѠ Ѡвие сѠсуѠјби, уѠгащ јавўѠсуа ѝѠже евеўууапўѠ да гѠ пѠсуави пращаџеуѠ: зѠщуѠ Аўуаўуауа вѠ ўејзиўѠ вреѝе ги пѠддржуваћа Грција, Бугарија, Србија при љрщеџеуѠ ўа правауа ўа едеў ўарѠд? ТѠгащ ѝѠжеби ње прѠизћезе деља пѠћиуиљауа ўа Аўуаўуауа иѝаћа за цећ ўа ѝаргиўиуе, прељу БаћљаўсљиѠу сѠјуз, ўе саѝѠ да пѠведе гѠћеѝа вѠјўа прѠуив ГерѝаўсљѠуѠ царсувѠ, ууљу и да ја иўсцеўира. Таља Герѝаўциуе, а пѠсебўѠ КраћѠу Вићхећѝ ВуѠри би се преусуавић љаљѠ иўицијауѠр ўа Првауа свеусља вѠјўа и би бић виўѠвеў за се'.

4571 - КАРАКТЕРИСТИШЕН МАКЕДПНСКИ КРПЈ ЗА ГАЗДАРИЦА И ИЗМЕЌАРКА.

Таља ѝѠжеби би бићѠ вѠзѝѠжўѠ да се приљаже сѠпсувеўауа шесўѠсу и праведўѠсу. Врз ѠсўѠва ўа Ѡвие ѝрашўи изгћеди, вѠ ЛѠўдѠў и Париз сѝеуаау деља уреба пѠвуѠрўѠ да ја задржау суарауа иѝперијаћисуишља урадиција. Бизарўиуе љаприци ўа Грциуе пѠўауаѝу да ги пѠддржуваау и ўа ѝаљедѠўсљиѠу ўарѠд и пѠўауаѝу да гѠ сѠвеууваау и да ѝу држау ћељции! Е Ѡва е сѠсуѠјбауа вѠ љѠја ўие деўес се ўаѠдаѝе!

УРЕДИЛ:

ВѠ ѝѠдреўѠуѠ љѠрисуеџе, иѝеуѠ МаљедѠўија се Ѡдўесува прибћижўѠ ўа Ѡбћасуиуе северѠзападўѠ Ѡд ЕгејсљѠуѠ ѝѠре, дећуѝўѠ вѠ Грција, дећуѝўѠ вѠ ЈугѠ-Сћавија и Бугарија.

Благојче Андонов 44

ЛудеуѠ Ѡд Западўа МаљедѠўија, љѠја сега припада ўа ЈугѠ-Сћавија, се сѠ пргав, пресреућив љараљуер, вещуи вѠ специфишўи рашўи израбѠуљи, сѠ сићўѠ развиеўа Приеўуаћўа ўаљћѠўеуѠсу љѠў префиўеуи бѠи, љаљѠ щуѠ сведѠшау Ѡвие суарѠседећци Ѡд КрущевѠ.

2511 – Сећаўиуе Ѡд ЗеѝеўѠў шељѠрау пѠ бећауа пауеља едеў зад друг ўаљај дѠѝа вѠ ѝирўиуе вешерўи шасѠви, брадесуиуе пѠпѠви ја вѠдау љѠћѠўауа Ѡд ѝажи Ѡбћешеўи вѠ бећи Ѡдежди и забрадеўи жеўи и деца вѠ пѠћўа рабѠуўа Ѡдежда

ОБЈАВЕНО ВО КНИГАТА „PEOPLE OF ALL NATIONS“ ОД 1924 ГОДИНА НА АВТОРОТ JOHN ALEXANDER HAMMERTON ФОТОГРАФИЈА:

L. G. Popoff

ПРЕВОД:

45

Биљана Куновска

ИНТЕРВЈУ СО ЏОНАТАН ЕВАН ЗОХАР, ПРОЕКТ МЕНАЏЕР ВО EUROCLIO ЧѠўауаў Еваў-ЗѠхар (MA) иѝа дипћѠѝа пѠ исуѠрија Ѡд Leiden University, вѠ врсља сѠ свеусљиуе исуѠрисљи перспељуиви вѠ ўасуавауа пѠ исуѠрија сѠ пѠшесеўа Crayenborgh дипћѠѝа за ИсћаѝѠу и ЕврѠпа. ВѠ EUROCLIO, уѠј и асисуираћ ўа Joke van der Leeuw-Roord сѠ прѠељуи вѠ ўасуавауа пѠ исуѠрија вѠ Бугарија, Кипар и пѠраўещўа ЈугѠсћавија за вреѝе ўа разћишўиуе пѠсеуи ўа Ѡвие зеѝји, вљћушувајњи и праљуишўа пѠдгѠуѠвља ўа ѝедуўарѠдўи љѠўфереўции, сеѝиўари и рабѠуићўици, ѠбрабѠуља и щиреџе ўа резућуауиуе вѠ фиўаўсисљи , ѝеуѠдѠћѠщљи и праљуишўи извещуаи.

ушесўициуе вѠ љрѠс-љућуурўиуе спѠредби сѠ уурсљиуе ўасуавўици пѠ исуѠрија вѠ врсља сѠ аспељуи ўа издаващувѠуѠ, развѠј ўа ўасуавўиуе прѠграѝи, пѠћиуишљѠуѠ вћијаўие и ѠпщуѠуѠ Ѡдўесуваџе. ВѠ пѠўѠвѠ вреѝе, вѠ 2008 гѠдиўа уѠј гѠ ѝеўачираћ прѠељуѠу ’’ПѠврзуваџе ўа ЕврѠпа прељу исуѠријауа – ѠбразѠваўие за шѠвељѠвиуе права’’ фиўаўсираў Ѡд ЕврѠпсљауа Уўија, а ѝеду другиуе и Ѡд хѠћаўдсљѠуѠ ѝиўисуерсувѠ за ўадвѠрещўи рабѠуи.М-р Кире ФићѠв М-р

Кире Филов 1. ЩТП Е EUROCLIO?

ТѠј гѠ љѠѠрдиўираще фиўаўсираџеуѠ и спрѠведуваџеуѠ ўа суудисљауа пѠсеуа вѠ Турција за 20 хѠћаўдсљи ўасуавўици пѠ исуѠрија вѠ ѠљуѠѝври 2007 гѠдиўа. Пва паууваџе иѝаще гѠћеѝ успех и ги згѠћеѝи зўаеџауа ўа

EUROCLIO, ЕврѠпсљѠуѠ здружеўие ўа ўасуавўици пѠ исуѠрија, ѠсўѠваўѠ вѠ 1992 гѠдиўа, прѠѝѠвира ѠдгѠвѠрўа и иўѠвауивўа ўасуава пѠ исуѠрија врз ѠсўѠва ўа пѠвење

46

гћедищуа, љриуишљѠ разѝисћуваџе, ѝедусебўѠ пѠшиууваџе и вљћушуваџе ўа љѠўурѠверзўи пращаџа.

права, ѝедуљућууреў дијаћѠг и сѠрабѠуља ѝеду шиўиуећиуе.Ја суиѝућира разѝеўауа ўа прѠвереўѠ аљадеѝсљѠ исуѠрисљѠ зўаеџе и иўѠвауивўи ѠбразѠвўи уеѠрии и гѠ иўспирира ѝеуѠдѠћѠщљиѠу дисљурс вѠ ушићищуауа и иўсуиуууиуе за пѠдгѠуѠвља, љаљѠ и развѠјѠу ўа ўасуавўиуе прѠграѝи за исуѠрија и градаўсувѠ, ўасуавўи средсува и пѠсуапљи за Ѡцеўуваџе.

ЗдружеўиеуѠ се заћага за урезвеўа упѠуреба ўа исуѠријауа и ѠбразѠваўие за ўасћедсувѠуѠ, љѠў изградба и прѠдћабѠшуваџе ўа деѝѠљраусљиуе Ѡпщуесува, пѠврзувајњи прѠфесиѠўаћци вѠў граўициуе ўа зеѝјиуе, еуўишљиуе групи и рећигииуе. Се Ѡбидува да гѠ пѠдѠбри љваћиуеуѠу ўа исуѠријауа и градаўсљѠуѠ ѠбразѠваўие прељу зајаљўуваџе ўа љапациуеуиуе ўа ўасуавўициуе љаљѠ и прѠизвѠдсувѠ и иѝпћеѝеўуираџе ўа иўѠвауивўи аћауљи вѠ ўасуавауа. EUROCLIO беще вѠ ѝѠжўѠсу да ја дефиўира и прагѝауишўѠ ўасѠши ѝеуѠдѠћѠгијауа, градејњи ја ўа праљуишўауа рабѠуа щуѠ ја врщи.

За да се пѠсуигўау Ѡвие цећи EUROCLIO ја љѠрисуи разѝеўауа ўа зўаеџе и исљусувѠ прељу ушеџе Ѡд врсўици, разѝеўа ўа ељсперуиза, и сисуеѝ ўа сурушўѠ и суудеўусљѠ прегћедуваџе.

ПрисуапѠу ўа здружеўиеуѠ е прѠцесўѠ Ѡриеўуираў и верува вѠ зајаљўуваџе ўа прѠфесиѠўаћўиуе уаћеўуи љаљѠ ѠсўѠвўи средсува за иўѠвации и прѠѝеўи. ВѠ 2012 гѠдиўа, EUROCLIO преусуавува 81 ўезависўи и дѠбрѠвѠћўи здружеўија и иўсуиуууи ўа ўасуавўици пѠ исуѠрија, ўасћедсувѠ и градаўсувѠ Ѡд 58 преуежўѠ еврѠпсљи зеѝји, и дѠсега љѠў ѝрежа Ѡд ўајѝаћљу 25,000 ўасуавўици пѠ исуѠрија, ўасћедсувѠ и градаўсувѠ. ВѠ ўивўауа сељѠјдўевўа рабѠуа уие дѠадаау вѠ љѠўуаљу сѠ 5,000,000 ушеўици и суудеўуи гѠдищўѠ.

2. МПЖЕТЕ ЛИ ДА НИ КАЖЕТЕ НЕЩТП ЗА ПРПЕКТИТЕ НА EUROCLIO ВП МАКЕДПНИЈА? Ущуе Ѡд 2001 гѠдиўа иѝаѝе сѠрабѠууваўѠ сѠ АНИМ - Здружеўие ўа ўасуавўициуе пѠ исуѠрија вѠ МаљедѠўија вѠ разћишўи прѠељуи. Пва ѝедуеуўишљѠ здружеўие е ўепѠћиуишља, дѠбрѠвѠћўа Ѡргаўизација ўа градаўсљѠуѠ

ЗдружеўиеуѠ рабѠуи ўа спрешуваџе ўа зћѠупѠуребауа ўа исуѠријауа прељу прѠѝѠција ўа пѠшиууваџе ўа разћишўѠсуа, шѠвељѠвиуе

47

ѠпщуесувѠ, щуѠ ја защуиуува и развива ўасуавауа пѠ исуѠрија вѠ ѠсўѠвўѠуѠ и средўѠуѠ ѠбразѠваўие вѠ МаљедѠўија, прѠѝѠвирајњи ѝир, деѝѠљрауија, суабићўѠсу и пѠдѠбруваџе ўа ѝедуеуўишљиуе ѠдўѠси вѠ МаљедѠўија и вѠ региѠўѠу.

EUROCLIO, фиўаўсираў Ѡд сураўа ўа ИўсуиуууѠу за ѝир ўа САД. Триуе верзии ўа ,,Прерасљажуваџе ўа исуѠријауа” се исуѠ уаља сћѠбѠдўи и беспћауўѠ дѠсуапўи ўа сајуѠу ўа EUROCLIO. Кўигауа вљћушува 4 пѠљазўи ѝѠдући, за ўасуавауа пѠ исуѠрија за периѠдѠу пѠ 1991 гѠдиўа, љаљѠ и дизајў за ўасуавўа прѠграѝа за исуѠријауа ўа МаљедѠўија.

Нащауа прва сѠрабѠуља беще едеў прѠељу ѝеду 2000 – 2003 гѠдиўа сѠ здружеўијауа ўа ўасуавўициуе пѠ исуѠрија вѠ Аћбаўија,Бугарија и МаљедѠўија. НациѠўаћўиуе здружеўија ўа ўасуавўици пѠ исуѠрија, љаљѠ ўациѠўаћўи јадреўи – групи Ѡд ўасуавўици пѠ исуѠрија сѠзреаа вѠ деѝѠљраусљиѠу прѠцес, сѠ пѠшиу и уѠћераўција за другиуе ћуде и Ѡпщуесува вѠ региѠўѠу.

ВѠдешљиуе ўасуавўици пѠ исуѠрија Ѡд АНИМ, ја преусуавуваау МаљедѠўија ўа ѝўѠгу Ѡд гѠдищўиуе љѠўфереўции ўа EUROCLIO и здружеўиеуѠ иѝа ушесувуваўѠ вѠ ДеѝѠљраусљауа АсѠцијација прељу спѠдећуваџе ўа ељсперуиза и исљусува ўиз ЕврѠпа ўа разўи Ѡбуљи и љѠўфереўции.

ЗдружеўиеуѠ дећува ўа уѠј ўашиў при щуѠ би се ѝўѠжеће агеўуи за прѠѝеўа ўа пѠўауаѝѠщўиѠу развѠј ўа ўасуавўиуе пћаўѠви, ушебўици, сурауегии ўа Ѡцеўуваџе и Ѡбуља ўа ўасуавўициуе вѠ ўивўауа зеѝја.

АНИМ се суреѝи да ја пѠдѠбри ўасуавауа пѠ исуѠрија вѠ аћауља за сѠрабѠуља и разбираџе и да се вћијае ўа ѝћадауа геўерација вѠ изградба ўа сѠѠдвеуўа суавѠви и пѠгћеди ўа свеуѠу, ѠсѠбеўѠ за вѠ ЕврѠпа и вѠ региѠўѠу.

ИсуѠ уаља, ѝрежауа ўа иўсуиуууи за Ѡбуља ўа ўасуавўициуе љѠја пѠууиљўува иўѠвауивўи присуапи љѠў ушеџеуѠ и ўасуавауа евѠћуира региѠўаћўа ѝрежа за ушеџе и ўасуава пѠ исуѠрија вѠ раѝљиуе ўа иўуерўациѠўаћеў љѠўуељсу, љаљѠ щуѠ е EUROCLIO. ЗаедўѠ сѠ АНИМ, сћедуваще едеў прѠељу пѠѝеду 2006 – 2007 гѠдиўа, љѠј прѠдуцираще едўа уўиљауўа пубћиљација щуѠ дѠби ўаграда. Пваа пубћиљација е резућуау Ѡд прѠељуѠу МаљедѠўија: ,,Прерасљажуваџе ўа исуѠријауа”, едўѠгѠдищеў заедўишљи прѠељу пѠѝеду АНИМ и

3. ДАЛИ СТЕ ЗАППЗНАЕНИ СП ИСТПРИЈАТА НА МАКЕДПНИЈА?

48

Јас суѝ сурасувеў шиуауећ ўа љўиги Ѡд Ѡбћасуа ўа исуѠријауа, и вѠ уељѠу ўа ѝѠиуе пѠсеуи вѠ зеѝјауа щуѠ исуѠ уаља вљћушува и ѝўѠгу пѠсеуи ўа исуѠрисљи ћѠљаћиуеуи и исљѠпуваџа, јас ћишўѠ суѝ запѠзўаеў сѠ ѝўѠгу уеѝи Ѡд исуѠријауа ўа региѠўѠу.

ИсуѠријауа е шесуѠ ѠўѠј предѝеу вѠ ушићищуауа љѠј е ўајвћијауећеў вѠ ѠбћиљуваџеуѠ ўа шувсувѠуѠ ўа припадўѠсу и идеўуиуеу љај ѝћадиуе ћуде. ВѠ деўещўиѠу свеу иѝа ѝўѠгу сићи и суруљуури ўа пѠћиуиљауа, ељѠўѠѝијауа, љућуурауа и ѠпщуесувѠуѠ, и ўе е уаља ћесўѠ да дѠзўаеуе љѠја исуѠрија е ўајрећеваўуўа за да иѝ пѠѝѠгўе ўа суудеўуиуе да гѠ разберау свеуѠу вѠ љѠј щуѠ живеау. Даћи уреба пѠвење да ушау за исуѠријауа ўа Азија за да бидау вѠ ѝѠжўѠсу да бидау Ѡдћишўи вѠ гћѠбаћизираўауа ељѠўѠѝија ўа деўещўицауа?

БћагѠдареўие ўа рабѠуауа вѠ ѝедуўарѠдўи прѠељуи љѠи ги вљћушуваау сиуе зеѝји вѠ региѠўѠу, јас пѠшўав да ја разбираѝ љѠѝпћељсўѠсуа ўа пѠћиуишљауа исуѠрија ўа 20-Ѡу вељ, ўѠ исуѠ уаља дѠбив увид вѠ врсља сѠ љућуурўауа и сѠцијаћўа исуѠрија.

Даћи уреба пѠвење да разберау за градаўсљиуе и аљуивисуиуе за ѝир вѠ ѝиўауѠуѠ за да ѝѠжау да се справау пѠдѠбрѠ сѠ иўуер-љѠѝуўаћўиуе ѠдўѠси и да се Ѡбидау да гѠ ѠсћѠбѠдау свеуѠу Ѡд љѠўфћиљуи? ВѠ ЕврѠпа, ўѠ и ўиз свеуѠу, ељсперуиуе за исуѠрисља едуљација ущуе Ѡд 1960-уиуе предћѠжија деља исуѠрисљѠуѠ ѠбразѠваўие уреба да биде пѠвење рећеваўуўѠ за деўещўицауа, уреба да се ўасѠши ўа вещуиўи и суавѠви, ўе саѝѠ ўа дѠбиваџе иўфѠрѝации.

4. ДАЛИ МИСЛИТЕ ДЕКА МАКЕДПНСКАТА ИСТПРИЈА СЕ УШИ ПП ЕТНИШКИ МПДЕЛ? И КПЈ Е ВАЩИПТ ПРЕДЛПГ ЗА ПРПМЕНА КПН ППДПБРП?

5. ДАЛИ МПДЕЛПТ НА ЕТНИШКИ ППГЛЕД ПРИ ПРПУШУВАОЕТП НА ИСТПРИЈАТА Е ПРИФАТЛИВ ЗА ЕВРППА?

6. ДАЛИ ТПЈ МПДЕЛ СЕ ПРИМЕНУВА ВП ДРУГИТЕ БАЛКАНСКИ ДРЖАВИ?

EUROCLIO рабѠуи ўиз ЕврѠпа и се Ѡбидува шесуѠ да гѠ сћеди развѠјѠу ўа ўасуаўиуе пѠврзаўи сѠ ўасуавауа пѠ исуѠрија.

Ќе се Ѡбидаѝ да ѠдгѠвѠраѝ ўа сиуе Ѡвие пращаџа заедўѠ. Мисћаѝ деља исуѠријауа е заедўишља приљазўа ўа шѠвещувѠуѠ, ўа ѝўѠгу гћѠбаћўѠ ўивѠ уѠа зўаши деља е приљазўа за љућуурўиѠу и сѠцијаћўиѠу развѠј ўа зеѝјѠдећсувѠуѠ, изградба ўа градѠви, и ўѠви ељѠўѠѝии и пѠћиуишљи љућуури. На пѠвење ћѠљаћўѠ ўивѠ, уѠа е исуѠрија ўа ўешие сећѠ, град, сеѝејсувѠуѠ, Ѡбћасу.

Би Ѡдеће ѝўѠгу даћељу Ѡд цећиуе ўа Ѡва иўуервју, дѠљѠћљу Ѡдиѝе вѠ деуаћи за ѠдгѠвѠрўѠ и иўѠвауивўѠ исуѠрисљѠуѠ ѠбразѠваўие, ўѠ се шиўи деља ўасељаде заедўицауа ўа исуѠрисљи ўасуавўици е пѠдгѠувеўа да спрѠведе пѠвење препѠраљи Ѡд пѠсуѠјўиуе УНЕСКП и СѠвеуѠу ўа ЕврѠпа вѠ врсља сѠ ўасуавауа пѠ исуѠрија.

49

За жаћ исуѠријауа ѝўѠгу шесуѠ се суава, првѠ љаљѠ пѠћиуишља аћауља, ўаѝесуѠ љаљѠ ўепрѠцеўћивѠ ѠбразѠваўие за развѠј ўа ѝир, градаўсувѠ, деѝѠљрауија и шѠвељѠви права.

КѠўурѠверзўиуе фигури вѠ цећауа исуѠрија пѠсуѠјау за да бидау изушуваўи за уѠа љѠга љѠўурѠверзииуе се испиууваўи и се прави ўивўа аўаћиза врз ѠсўѠва ўа дѠљази, рефереўцираўи извѠри, љѠрисуејњи аргуѝеўуи за уѠћљуваџауа. РазбираџеуѠ за ѝиўауѠуѠ дѠада прељу вўиѝауећўѠ исуражуваџе. МућуиперспељуивўѠсуа е ўашиўѠу ўа љѠј исуѠришариуе ја рељѠўсуруираау и вўиѝауећўѠ ги ѝерау сиуе паршиџа Ѡд сћѠжуваћљауа, за да гѠ фѠрѝираау ўащеуѠ разбираџе за исуѠријауа и ўејзиўѠуѠ уѠћљуваџе.

9. КПИ СЕ МПЖНПСТИТЕ ЗА СПРАБПТКА ППМЕДУ МАКЕДПНСКИТЕ ИСТПРИШАРИ СП СЛИШНИТЕ ЕВРППСКИ ИНСТИТУЦИИ, КАКП И АРХИВИ, БИБЛИПТЕКИ, СПИСАНИЈА И СЛИШНП ?

7. КПЕ Е ВАЩЕТП МИСЛЕОЕ ВП ВРСКА СП ППСЕБНПСТА НА ЕТНИШКИТЕ МАКЕДПНЦИ?

10. КПИ СЕ ИДНИТЕ ПЛАНПВИ НА EUROCLIO ВП МАКЕДПНИЈА ?

8. ЩТП ЗНАЕТЕ ЗА КПНТРПВЕРЗНИТЕ ЛИШНПСТИ ВП НАЩАТА ИСТПРИЈА, И КАКПВ ВИД НА ТРЕТМАН ТРЕБА ДА ДПБИЈАТ ИСТИТЕ?

11. ЩТП ВИЕ БИ ИМ ПРЕППРАШАЛЕ НА ШИТАТЕЛИТЕ НА "МАКЕДПНСКА РИЗНИЦА" ? ИсуѠришариуе Ѡд МаљедѠўија уреба сељѠгащ да ўајдау ўашиў за пѠдѠбруваџе ўа љваћиуеуѠу ўа ўивўиуе исуражуваџа, љаљѠ и Ѡпщуесувеўа рећеваўуўѠсу и вћијаўие за ўивўиуе исуражуваџа вѠ ѝиўауѠуѠ. КћушўѠ е да рабѠуау пѠѝеду заедўициуе, дисципћиўиуе и јазициуе.

СељѠј пѠедиўец е уўиљауеў. Низ исуѠријауа сѝе видеће ѝўѠгу специјаћўи иўдивидуи љѠи ўаправија зўашајўи прѠѝеўи за дѠбрѠ. Пд друга сураўа, сиуе ўие иѝаѝе идеи за ћѠщиуе Ѡдћуљи дѠўесеўи вѠ ѝиўауѠуѠ. КћушўѠ е да сѝе исљреўи и саѝѠ – рефћељуивўи за ућѠгиуе и Ѡдћуљиуе ўа сиуе иўдивидуи и ўивўиуе љѠўуељсуўи групи. Јас висуиўсљи веруваѝ деља сћишўѠсуиуе ѝеду ўасећеўиеуѠ вѠ свеуѠу засћужуваау пѠвење вўиѝаўие ѠуљѠћљу Ѡўа щуѠ ўе ' дећи.

МедуўарѠдўауа сѠрабѠуља е Ѡдћишеў ѝеуѠд за исуражуваџе и јас би иѝ препѠрашаћ ўа сиуе исуѠришари да се аљуивўи вѠ ћѠљаћўи, региѠўаћўи и ѝедуўарѠдўи паруўерсува

50

ипрѠељуи. ВѠзбудауа ўа исуѠрисљѠуѠ исуражуваџе е вѠ врсља сѠ извѠриуе.

МаљедѠўија за да ги преўесау иўѠвацисљиуе еврѠпсљи аљадеѝсљи зўаеџа, сурушўѠсу и исљусувѠ.

Заедўишљауа рабѠуа сѠ исуѠришариуе Ѡд разћишўи Ѡбћасуи и сѠ разћишўи вещуиўи ѠвѠзѝѠжува ўа свеусљауа заедўица ўа исуѠришариуе присуап дѠ ўѠви извѠри и придѠўес дѠ ѠпщуѠуѠ зўаеџе.

3. РазвѠј ўа деѝѠљраусљи и ураўспареўуеў суруљууреў ѝехаўизаѝ за вћадееџе – Паруўерсува сѠ градаўсљѠуѠ ѠпщуесувѠ вѠ Ѡбћасуа ўа ўасуавауа пѠ исуѠрија сѠ цећ да се љреира дијаћѠг и сѠрабѠуља вѠ прѠцесиуе ўа рефѠрѝи ўа ўасуавўауа прѠграѝа, пищуваџеуѠ ўа ушебўициуе, праљсауа вѠ ушићўициуе, едуљација за исуѠрисљѠуѠ ўасћедсувѠ и пѠшеуўа и љѠўуиўуираўа Ѡбуља за ўасуавўициуе.

ЕврѠпсљауа Ѡўћајў архива Europeana.eu ўависуиўа вреди да се пѠсеуи, сѠ цећ да ѝѠжау да се сћедау важўиуе уреўдѠви вѠ ўасуавауа пѠ исуѠрија, исуѠ уаља ѝѠжаѝ да гѠ пѠсѠшаѝ и списаўиеуѠ ўа ИсуѠрисљауа АсѠцијација ўа Већиља Бриуаўија.

Ние пћаўираѝе ущуе ѝўѠгу пѠвење, иѝ предћагаѝ ўа шиуауећиуе, да ја пѠсеуау ўащауа веб сураўа, љаде щуѠ ње ѝѠжау да ўајдау и дѠзўаау пѠвење за ўащиуе прѠграѝи вѠ ЕврѠпа и пѠщирѠљѠ.

Иўдивидуаћўиуе пѠуреби сељѠгащ ѝѠжау да бидау испрауеўи дѠ АНИМ и EUROCLIO за пѠўауаѝѠщўа пѠддрщља ўа љапациуеуѠу и ѝрежауа ўа сиуе шћеўѠви. EUROCLIO пћаўира вѠ идўиўа да ја прѠдѠћжи рабѠуауа вѠ МаљедѠўија. Прељу ўѠви прѠељуи, се ўадеваѝе деља ње бидеѝе вѠ ѝѠжўѠсу да рабѠуиѝе ўа: 1. СѠздаваџе ўа ўѠви спреѝўи-заљѠрисуеџе, ѝућуи-јазишўи ресурси за исуѠрисљѠ ушеџе вѠ ушићўициуе, љѠи ја суаваау разўѠвидўѠсуа и ѝућуиперспељуивўѠсуа вѠ цеўуарѠу, а се ўаправеўи и уредеўи Ѡд иўљћузивўи, иўѠвауивўи и исљусўи групи ўа ўасуавўициуе и аљадеѝициуе пѠ исуѠрија.

2. НациѠўаћўѠ, региѠўаћўѠ и ѝедуўарѠдўѠ пѠврзуваџе, Ѡбуља, ѝѠбићўѠсу и аљуивўѠсуи за разѝеўа рабѠуи за ѝѠуивираўи ўасуавўици пѠ исуѠрија и аљадеѝици вѠ

М-р

51

Кире Филов

INTERVIEW WITH JONATHAN EVEN-ZOHAR, PROJECT MANAGER AT EUROCLIO Jonathan Even-Zohar (MA) has a degree in History from Leiden University, relating to World-Historical perspectives in History Education with an honorary Crayenborgh-degree in Islam and Europe. At EUROCLIO he has assisted Joke van der LeeuwRoord in the History Education Projects in Bulgaria, Cyprus and Former Yugoslavia during various visits to the countries, including the practical preparation of international conferences, seminars and workshops; the processing and dissemination of the results into financial, methodological and practical reports.

general attitude. More recently, in 2008 he managed the project “Connecting Europe through History – Human Rights Education”, funded by the European Union and the Dutch Ministry of Foreign Affairs amongst others.

M-R

Kire Filov 1. WHAT IS EUROCLIO?

EUROCLIO, the European Association of History Educators, established in 1992, promotes a responsible and innovative teaching of history based on multi-perspectivity, critical thinking, mutual respect, and the inclusion of controversial issues. The Association advocates a sound use of history and heritage education towards the building and deepening of democratic societies, connecting professionals across boundaries of

He coordinated the funding for and execution of a study visit to Turkey for 20 Dutch History Educators in October 2007. This trip was a great success and increased the participant’s knowledge of the cross-cultural comparisons with Turkish History Educators, regarding aspects of publishing, curriculum development, political influence and

52

countries, ethnicities and religions. It seeks to enhance the quality of history and citizenship education through capacity building for educators and producing and implementing innovative teaching tools. EUROCLIO has been able to define and pragmatically refine a methodology building on the practical work it carried out. Its approach is process-orientation centred and believes in reinforcing professional talents as fundamental resources for innovation and change. In 2012, EUROCLIO represents 81 independent and volunteer History heritage and citizenship Educators’ Associations and related Institutes from 58 mostly European countries and reaches out to a network of at least 25.000 history, heritage and citizenship educators. In their daily work they contact up to 5.000.000 students and pupils per year.

Since 2001 we have cooperated with ANIM – Association of History Educators in Macedonia in a variety of projects. This interethnic association is a non-political, volunteer civic society organisation, protecting and developing history teaching in primary and secondary education in Macedonia, promoting peace, democracy, stability and improvement of interethnic relations in Macedonia and the region.

Our first cooperation was in a project between 2000-2003 with History Teachers Associations in Albania, Bulgaria and Macedonia. The National History Teachers Associations as national coregroup of history educators matured in the democratic process and with respect and tolerance for other people and societies in the region. The Association acts as multiplying agents of change in the further development of history curricula, textbooks, assessment strategies and teacher training in their country. Additionally, a network of teacher training institutes which fosters innovative approaches to the learning and teaching evolved - a regional network for the learning and teaching of history within an international context such as EUROCLIO.

The Association works on preventing abuse of history by promoting respect for diversity, human rights, intercultural dialogue and collaboration between stakeholders. It stimulates the transfer of reliable academic historical knowledge and innovative educational theory and inspires methodological discourse to the school and training institute levels, and the development of history and citizenship curricula, teaching tools and assessment procedures. In order to achieve these goals EUROCLIO utilizes knowledge and experience transfer through peer-learning, exchange of expertise and a system of expert, peer and student reviewing.

Together with ANIM followed a project between 2006-2007 in which a unique and award-winning publication was produced. This publication is the result of the project Macedonia: Retelling the History, a one year common project between the AHRM, and EUROCLIO, funded by the United States Institute of Peace. The three versions of Retelling the History are also available freely available for free on the EUROCLIO site. The book

2. CAN YOU TELL US ABOUT SOME OF EUROCLIO’S PROJECTS RELATED TO MACEDONIA?

53

includes 4 exemplar history teaching modules on the period after 1991, as well as a design corecurriculum for History for Macedonia. Leading History Educators from ANIM have represented Macedonia at many EUROCLIO Annual Conferences, and the association has participated in the Democratic Association through sharing expertise and experiences across Europe at various Training Events and conferences. ANIM strives to improve the teaching of history into a tool for cooperation and understanding and to influence the young generation in the construction of proper attitudes and views on the world, especially Europe and the region.

6. IS THAT MODEL APPLIED IN THE OTHER BALKAN STATES? I will try to answer these questions together.

I think History is a shared story of humanity, on a very global level this means it is the story of cultural and social development of farming, citybuilding and new economies and political cultures.

On a more local level, it is the history of one’s village, town, family, district.

History is often the subject at school that is most influential in shaping the sense of belonging and identity of young people. In today’s world forces and structures of politics, economy, culture and society are many, and it is not easy to find out which history is most relevant to help students understand the world they live in. Should they learn more of Asian History to be able to excel in the globalized economy of today? Should they understand more about civic and peace activists in the past to be able to deal better with intercommunal relations to try to get the world rid of conflict?

3. ARE YOU FAMILIAR WITH THE HISTORY OF MACEDONIA? I am an avid reader of history books, and throughout my visits to the country, which also include many visits to historical sites and excavations, I have acquainted myself with many themes in the history of the region. Thanks to the work in international projects which include all countries in the region, I have come to start to understand the complexity of the political history of the 20thcentury, but also to gain insights related to cultural and social history.

In Europe, but through the world, history education expert have since the 1960’s proposed that history education should be more relevant for today, should be oriented on skills and attitudes, besides mere information.

4. DO YOU THINK THAT MACEDONIAN HISTORY IS TAUGHT ETHNICALLY? AND WHAT IS YOUR SUGGESTION FOR CHANGE TO BETTER?

EUROCLIO has operated across Europe and tries to frequently monitor the developments related to history education. It would go too far the purposes of this interview to go into the myriad that is

5. IS THE MODEL OF ETHNO CENTRIC STUDY OF HISTORY ACCEPTABLE FOR EUROPEAN COUNTRIES?

54

responsible and innovative history education, but it seems that everywhere the History Education community is keen to implement more of the existing UNESCO and Council of Europe recommendations for History Education.

Unfortunately History is too often put first as a political tool rather than invaluable education for the development of peace, citizenship, democracy and human rights.

9. WHICH ARE THE OPPORTUNITIES FOR COOPERATION BETWEEN MACEDONIAN HISTORIANS WITH SIMILAR EUROPEAN INSTITUTIONS, LIKE ARCHIVES, LIBRARIES, MAGAZINES ETC? 10. WHAT ARE THE FUTURE PLANS OF EUROCLIO IN MACEDONIA? 11. WHAT WOULD YOU RECOMMEND TO THE READERS OF “MACEDONIAN TREASURE TROVE”?

7. WHAT IS YOUR OPINION ABOUT THE UNIQUENESS OF ETHNIC MACEDONIANS?

Historians from Macedonia should always find ways to enhance the quality of their research as well as social relevance and impact of their investigations into the past. It is crucial to work across communities, disciplines and languages.

International cooperation is an excellent method for research and I would recommend all Historians to get active in local, regional and international partnerships and projects. The excitement of historical research is about the sources. Working together with historians of different fields and skills enables the world-wide community of historians to access new sources and contribute to a wide body of knowledge.

8. WHAT DO YOU KNOW ABOUT CONTROVERSIAL FIGURES IN OUR HISTORY AND WHAT KIND OF TREATMENT SHOULD THEY GET? Each individual is unique. Through history we have seen many special individuals who made important changes for good. On the other hands we all have ideas about bad decisions made in the past. It is the key that we are honest and selfreflective about the roles and decisions of all individuals and their group context.

I truly believe the similarities among the world’s population deserve more attention than what divides us. Controversial figures in all history are to be taught about when controversies are examined and analysis on the basis of evidence, referenced sources, using arguments for interpretations.

Understanding of the past comes through careful examination. Multiperspectivity is how historians reconstruct and carefully weight all pieces of the puzzle to form our understanding of history and it’s interpretation.

The online European archive called Europeana.eu is really worth visiting, and in order to follow important trends in History Education, I can suggest the magazine of the UK based Historical Association.

Individual needs for can always be sent to ANIM and EUROCLIO, to support further the capacity and network of all members.

55

СЛАВКО ЈАНЕВСКИ ПОРТРЕТ КАРИКАТУРА

EUROCLIO plans in the future to continue the work in Macedonia. Through new projects, we hope to be able to work on: 1. The creation of new ready-to-use multi-lingual History classroom teaching resources that put diversity and multiperspectivity at the heart and are authored and edited by inclusive, innovative and experienced groups of History Educators and Academics.

2. National, regional and international networking, training, mobility and peer-exchange activities for motivated history educators and academics in Macedonia in order to transfer innovative European academic and practitioner’s knowledge, expertise and experience.

3. Development of democratic and transparent structural mechanisms for Government – Civil Society Partnerships in the field of History Education in order to create dialogue and cooperation in the processes of curriculum reform, textbook writing, classroom practice, heritage education and teacher initial and in-service training.

We are planning much more, I suggest the readers to visit our website and find out more about our programmes across Europe and beyond.

M-R

Kire Filov

Никола Анѓелкоски 56

ИСКОН

Преди Многаја Лета на чардак сум имал родение со прв плач на небо видов помрачено сонце Богојавление или искушение Вечно прашање зачетие на совршено битие што во мракот го бара патот до своето спасение човеково битисување доаѓање заминување

Преди Многаја Лета слушнав Тапан кај што чука и Зурла како писка и Гајда како вриска И Дрен се откина од коренот

Ѓорѓи Марков 57

се фати на Орото раскокан, раскрилен несватлив за окото. И сувата земја се поеше со сокот од дренот, ненаситна распенета, чиниш како Ала А дренот го поведе Орото нескрплив во телото развишен ко Топола ко стројна Бела Самовила пркосејки на Ламјата следејки ја Гајдата И Зурлата И Тапанот што чука од Преди Многаја Лета...

СЛИКА - РИБИ

ДИПЛОМИРАН ЛИКОВЕН УМЕТНИК

58

Живко Василев

Во идниот број ќе читате:

МѠжеуе:

Село Зрново Легендата за настанувањето на песната прошетал Димчо, рашетал Книга дваесет и седма - поезија ...

да спѠдећиуе – да уѝўѠжувауе, дисурибуирауе, јавўѠ да гѠ приљажувауе ићи јавўѠ дигиуаћўѠ да гѠ приљажувауе дећѠуѠ. ПѠд сћедўиуе усћѠви: Наведи извѠр — МѠрауе да гѠ ўаведеуе извѠрѠу ўа ису ўашиў љаљѠ щуѠ уѠа гѠ ўаправић авуѠрѠу ићи давауећѠу ўа ћицеўцауа (ўѠ ўе ўа ўашиў љѠј би сугерираћ деља уие ве пѠддржуваау вас ићи ващеуѠ дећѠ). НељѠѝерцијаћўѠ — Не сѝееуе да гѠ љѠрисуиуе Ѡва дећѠ за љѠѝерцијаћўи цећи. Без адапуираўи дећа. — Не сѝееуе да гѠ прѠѝеўиуе, ураўсфѠрѝирауе ићи да гѠ адапуирауе Ѡва дећѠ.

„СписаўиеуѠ „МаљедѠўсља ризўица“ ўависуиўа е едўа љваћиуеуўа ећељурѠўсља Ѡбјава, сѠсуавеўа Ѡд разўѠрѠдўи, иўуересўи уељсуѠви, фѠуѠграфсљи и ћиљѠвўи прићѠзи. Шесуиуаѝ ўа изћегуваџеуѠ ўа ўајўѠвиѠу брѠј. Неља се ѝўѠжау Ѡбјавиуе!“

Е-ПОШТА:

makedonska.riznica@yahoo.com

ТѠѝисћав Псѝаўћи

59

МЕДИУМСКИ ПОКРОВИТЕЛИ:

WWW.COOLTURA.MK

WWW.MAKEDONSKAISKRA.COM

60