Mål og Makt 2020 - 1

Nยบ 173

2 0 2 0 - 1

5 0 . ร R G A N G E N

BLADSTYRAR

SLUTTKORREKTUR

Jannicke Totland

Jannicke Totland Emma Rolfsnes Sele

I SKRIFTSTYRET

Mari Aas Finne

Jannicke Totland

Ingeborg Juvik

Emma Rolfsnes Sele

Knut Sondre Åsheim Roheim

Mari Aas Finne

Mathias Louis Sørbø

Ingeborg Juvik

Vemund Olav Aukrust

Knut Sondre Åsheim Roheim Mathias Louis Sørbø

PRENTEVERK

Vemund Olav Aukrust

RSK Grafisk

ILLUSTRATØRAR

OPPLAG

Mina Fredborg Stokke

530

Julie Garmo Camilla Voutilainen Nordbø

UTGJEVAR Studentmållaget i Oslo. Forfattarane står sjølv ansvarlege

FRAMSIDE

for innhaldet i artiklane.

Thyra Wanvig MÅL OG MAKT OG STUDENTMÅLLAGET I OSLO BLADBUNAD

Lilletorget 1

Geir Egil Eiksund

0184 Oslo

Odin Hørthe Omdal E-POST OMBREKKING

malogmakt@malogmakt.no

Jannicke Totland Emma Rolfsnes Sele

INTERNETT smio.no

KORREKTUR

malogmakt.no

Kine Gjertrud Svori Synnøve Sætre

ÅRSTINGING

Vebjørn Sture

Tre nummer, kr 200

Yngve Farestveit Erstad Håkon Remøy

LYSINGAR

Kirsti Lunde

2500 kroner for éi side

Elise Tørring KONTONUMMER ISSN 0332-7744

3450 35 12671

KORT OM BIDRAGSYTARANE

JANNICKE TOTLAND (f.1998) Lektorstudent i nordisk og samfunnsfag ved Universitetet i Oslo. Jobbar som studentsekretær i Natur og Ungdom og som bokmeldar for Framtida.no. Utanom å sitje i bladstyret er ho nestleiar i Oslo Sosialistiske Studenter og medlem i naturvernutvalget i Natur og Ungdom.

MARIUS GULBRANSON NORDBY (f.1987) Er jurist og arbeider som forlagsredaktør for juridiske fag ved Fagbokforlaget. Han har master frå UiO og ein L.L.M. frå Kings`s College of London. Han underviser i miljørett ved UiO, har halde ei rekkje føredrag om klimasøksmålet og har skrive fleire artiklar. Elles leier han fagutvalet for klima- og miljøspørsmål i ICJ-Norge.

JULIE LYSLO SKULLESTAD (f.1989) Er utdanna sivilingeniør i industriell økologi ved NTNU. Ho jobbar som spesialrådgivar for klimapåverking og berekraft i byggebransjen i det nyoppstarta selskapet Aase Teknikk i Aase Gruppen. Ho har tidlegare jobba i tre år som energi- og miljørådgivar i Asplan Viak, publisert to forskingsartiklar om livsløpsanalysar (LCA) av byggekonsept for høghus, og haldt fleire foredrag om klimapåverking og klimatiltak for bygnader.

ANDREAS SOLBAKKEN (f.1993) Andreas er utdanna medieprodusent som til dagleg jobbar med filmproduksjon, foto og undervising. Han tek òg med seg kameraet ut på tur i den nydelege norske naturen, der han brukar høva han har til å fange mange av augeblikka han opplev. Instagram: @andasj.

SIGNE SEIM (f. 1929)

DAG INGE BAKKE (f. 1976)

Er fødd på Finne på Voss. Ho debuterte som

Har lang fartstid som kontorist i ope

lyrikar i 1960 med «Trø varleg, min fot» og har

kontorlandskap som naturvegleder, fjellførar,

etterkvart gjeve ut ni diktsamlingar, ein roman,

reinsgjetar, fornminnejeger o.l. Er nok den i bladet

barnebøker og eit lyrisk spel. Ho har òg utvikla

her med mest snø under sålen gjennom eit år, og

læremiddel om Ivar Aasen og Per Sivle. Siste

har verdsrekorden i klasse eldgamle ski på

diktsamling «Jøkulsong» kom i 2016. Ho har

Galdhøpiggrennet. Er sjølvberga med både jordeple

arbeidd som lærar i barneskulen, lengste tida i

og søteple i Vågå.

Leveld i Hallingdal og på Voss og sidan 1980 som forfattar på heiltid. I si dikting står kjærleiken til

THOR DUE (f.1997)

mennesket og naturen i sentrum. Spelet

Jobbar med klima og naturvern i sentralstyret til

«Kvinnene i loftet» vart framført i Finnesloftet på

Natur og Ungdom. Ved sidan av studerer han

Voss i 1994 og i Vangskyrkja i 2020

geologi. Thor skriv om miljø med humor og svært liberal nynorsk som viktige verkemiddel.

SVEIN OLAV LANGÅKER (f. 1977) Er redaktør i Framtida.no – nyhende- og

YNGVE FARESTVEIT ERSTAD (f. 1989)

debattavisa for unge. Tidlegare har jobba som

Kjem frå Vaksdal i Hordaland. Han er utdanna

journalist i mellom anna Sunnhordland og VG.

lektor i musikk ved Høgskolen i Hedmark med

Han har hovudfag i samanliknande politikk ved

erfaring som utøvande band-musikar, og har jobba

Universitetet i Bergen der han skreiv oppgåve om

som pianolærar både på Hamar og i Bergen .

internett og demokrati. Elles bur han på Stord med kone og to born. Med jamne mellomrom er han på turné med Einar Økland og Cecilia Anna med dikt og song INGEBORG SÆVIK HELTNE (f.1999) Fulltidsstudent og deltidsfrivillig, som oftare enn ikkje prioriterer tidsbruken som om det var omvendt. Lev livet som nynorskskrivande, dialektpratande bygdis i hovudstaden, med alle dei gleder og utfordringar som høyrer til.

MARTIT WORPVIK (f.1992) Jobbar til dagleg som redaktør for magasinet Putsj, som dekkjer tema innan klima, miljø, aktivisme og kultur. Lev for sumarferie, minneverdige augneblinkar, latterkrampe og ei meir rettferdig verd.

INNHALDSLISTE LEIAR Jannicke Totland KVEN TRENG VEL KUNNSKAP TIL Å LØYSE MILJØPROBLEMA? Thor Due MITT MOTSVAR: SHOPPESTOPP Marit Worpvik FRÅ "KILLAH BABE" TIL KLIMARÅDGJEVAR Julie Skullestad EIT KULTURLANDSKAP I ENDRING Jannicke Totland NÅR ALT HÅP ER UTE - SÅ GÅR VI UT Ingeborg Sævik Heltne MASTEREN: IPAD I MUSIKKUNDERVISING Yngve Farestveit Erstad GRUNNLOVA SKAL SIGRE Marius Gulbranson Nordby KLIMAPARK 2469 Dag Inge Bakke FOTOGRAFEN Andreas Solbakken FAVORITTEN: RØTER AV GULL Svein Olav Langåker DIKTET Signe Seim

KLIMA OG MILJØ

LEIAR

DEN STØRSTE UTFORDRINGA I VÅR TID

av JANNICKE TOTLAND

No om dagen kan det verke som om alle snakkar om

Effektane av klimaendringane er alvorlege og allereie

klima og miljø. Det bognar av artiklar, meiningsinnlegg

synlege på omgivnadane rundt oss. I korte trekk inneber

og TV-reportasjar om tematikken. Elevar streikar. Det blir

det at havet stig og blir stadig surare, vasstilgangen

arrangert konferansar, debattar og føredrag. Politikarar

minkar, nedbøren varierer, skogar brenn, korallrev døyr,

kranglar og miljøorganisasjonar skrik at det ikkje blir

isen smeltar og ekstremvêr skjer stadig oftare.

gjort i nærleiken av nok for å bevare kloden for både noverande generasjonar og etterslekta. Klimaendringar er

Klimaendringane er urettferdige, og me ser allereie at dei

den største utfordringa verda står overfor i dag. Av den

rammar menneska som har bidrege minst til utsleppa, og

grunn er det urovekkande at det ikkje blir snakka meir

som har minst føresetnad for å gjere dei store endringane

om.

som trengst for nå måla i Parisavtalen. I dag må i snitt 25,3 millionar menneske flykte frå heimane sine kvart einaste

Me som er unge i dag, ser retten til eit helsesamt miljø og

år på grunn av klimarelaterte problem. Her blir fattige

ein natur der produksjonsevna og mangfaldet blir haldne

menneske ramma hardast, då dei er dårlegare rusta til å

ved lag, flakne rett framfor augo våre. Ordlyden er teken

handtere endringane. Det er eit døme på at velstanden

frå grunnlova §112 – miljøparagrafen som skal sikre at

verdas rikaste veltar seg i, har ein kostnad for andre, både

«naturressursane skal disponerast ut frå ein langsiktig og

no, i utviklingsland og for komande generasjonar.

allsidig synsmåte som tryggjer denne retten òg for kommande slekter». Slik situasjonen er i dag i lys av dei

Me er sikre på at klimaendringane er skapt av menneske,

tiltaka som faktisk blir gjort, er lovnadane i paragrafen

og me er sikre på at menneske har moglegheit for å stanse

langt i frå realiteten.

dei. Klimaendringane kan stoppast, og ifølge SN sitt klimapanel inneber det kjappe og systematiske endringar i

Det er eit faktum at temperaturen på jorda stig. Jorda er

alle delar av samfunnet. Med andre ord inneber det at me

allereie ei grad varmare sidan førindustriell tid. Og det er

må vere villige til å gjere store endringar på både

klart at temperaturstiginga ikkje er under kontroll. Me

strukturelt og individuelt nivå. I denne utgåva av Mål og

veit at di varmare det blir, di verre blir konsekvensane. Og

Makt kan ein lese om tiltak, om kva som allereie blir gjort,

me veit at om ein fortset med den same utviklinga som i

naturvern, kunnskapsløyse, bresmelting, byggnæringa og

dag, er me ikkje i nærleiken av å halde oss under 1,5 °C

om det er håp i enden. Med dette håpar eg og resten av

oppvarming.

bladstyret at du lærer noko nytt som inspirerer til handling! God lesnad!

8

Mål og makt 2020 - 1

KVEN TRENG VEL KUNNSKAP TIL Å LØYSE MILJØPROBLEMA?

av THOR DUE

MÅLSAKA OG KLIMA- OG NATURSAKA HAR EIN TING TIL FELLES: DEI SOM ER IMOT DEI SOM HAR RETT, HAR SOM OFTAST FEIL. Viss ein seglar til Shetland og legg i hamn i Lerwick, blir ein møtt med orda «Með Lögum Skal Land Byggja».

Kanskje blant dei mest kjente lovutdraga frå norsk lov, og eit godt døme på korleis ein har tenkt om korleis ting skal bli styrt i Norge. Men kunnskap om kva som er den beste måten å bygge landet på har dessverre ikkje ein like høg status.

Frostatingslova, som eg referte til, er ikkje lenger rettskraftig. Derimot er ho erstatta av mange andre lover, som blant anna har med prinsipp om at kunnskapen om økosystemet skal ligge til grunn for forvaltninga av Norge. Så eigentleg er det ikkje lovverket det skal stå på.

Det er politikarane.

10

I Norge (ja, det heiter Norge), har vi mange fine etatar.

Nei, eg tenkjer ikkje på Språkrådet, men på Statens Naturoppsyn, Sysselmannen på Svalbard, Miljødirektoratet, Havforskningsinstituttet, Norsk Polarinstitutt, Norsk institutt for naturforskning og mange fleire. Dei har ulike funksjonar, men fleire av etatane fungerer som kunnskapsfabrikkar, der staten i den eine enden pumpar inn pengar, og i den andre enden får ein ut frokostmøte, pennar med logo på, mailsignaturar og kunnskap. Mykje kunnskap, levert i ulike former. Det som er det rare, er at denne kunnskapen ofte ikkje blir brukt.

Det kan vere fleire grunnar til det. La oss sjå litt på dei som styrer her i landet som mamma og pappa, og dei som samlar kunnskap i rapportar som barna i huset. Som du sikkert har gjetta allereie har kidsa alltid rett (kjære korrekturlesar: ikkje fjern låneorda mine). Men eg blei spurt om å skrive ein lengre tekst og no har eg gått over frist, så eg må levere ein litt lenger tekst enn «kidsa har alltid rett». Vi skal derfor gå videre inn i ein kvardag i familien.

Mål og makt 2020 - 1

La oss seie at far i huset har funnet ut at han kan tene

- Men vesle vener, kvifor det? spør mamma.

mykje pengar ved å la forbipasserande slå på familiens bil

- Fordi om ein ser på kostnadane ved å øydelegge bilen

med slegge i bytte mot 12 kroner og 27 øre. La oss seie at

vil både vi som familie og samfunnet både no og

barna har funnet ut at å slå med ei slegge på bilen vil

seinare ikkje tene på å øydelegge han. Dessutan blir

gjere at bilen vert øydelagd og at om ein ser det i eit

bilen øydelagd, og slikt forsøker vi jo å unngå, fortel

lengre perspektiv vil ein faktisk tape pengar på det. Sjølv

barna.

om ein kanskje vil gå i overskot den fyrste dagen. Vidare

- Men har dokker sett noko på kor glad pappa vil bli?

påpeikar barna i huset at familien er avhengige av bilen

Og kor glad alle naboane og alle som får hamre laus på

for å kunne køyre den minste sonen i huset til

bilen vil bli? grev mamma vidare.

barnehagen, som er ein plass 13 km unna kor det ikkje går buss om morgonen.

- Nei, vi har rekna på inntektene og kostnadene og komen fram til…

- Eg tykkjer dokker skal rekne litt meir på kor mange

I dette huset er det slik at mamma, ho som skal avgjere

arbeidsplassar vi skapar for familien med dette tiltaket,

om pappa får lov til å starte næringsverksemda si eller

avbryt mamma.

ikkje, må rådføre seg med barna. I loven står det at avgjerda skal vere gjort på kunnskap. Så barna gjer litt utredning og forsking og finn ut at det er ein særs dårleg idé. Dei seier det til mamma.

- Det er snakk om ein midlertidig arbeidsplass, mamma, dessutan er analys…

- Må eg minne dokker på kven det er som er politisk overhovud for dokker som fagetat?

Problemet er at mamma har særs tette band til pappa.

Det er andre gang mamma avbryter. Men det venlege

Pappa har lenge kviskra inn i øyret til mamma om alt det

blikket frå fyrste gong er borte. No er det eit strengt blikk

fine dei kan gjere med pengane dei tener dei fyrste

som tyder at dersom ho ikkje får det som ho vil, blir det

dagane med bilknusing. Han stryk ho gjennom håret og

legging utan barne-tv. Det er stille i ti forferdelege sekund.

står fram som ein særs solid kar som veit kva han pratar

Blikket til mamma står fast.

om. Vidare pratar pappa om at han ikkje har denne idéen for seg sjølv, men fordi han vil hjelpe heile

Vi skal gjere ei ny analyse, seier den eldste ungen.

lokalsamfunnet. Det er så mange folk her i distriktet som berre lengtar etter å hamre laus på ein bil, vi gjer ei stor

Så gjer dei ein ny rapport som viser at dersom ein berre ser

teneste for heile samfunnet, seier pappa.

på konsekvensane dei dagane det vil vere bilknusing, og tek omsyn til humøret til alle dei som kjem til å hamre

Så då barna seier til mamma at det er ein særs dårleg idé,

laus på bilen, og pappa som får noko å gjere på i eit par

set mamma seg ned på huk for å komme på høgde med

dagar, dersom ein tar med alt det, så vil konsekvensane

barna. Ho legg opp eit sånn type andlet som ein berre

framleis vere ille, men det er også noko godt som kjem ut

legg opp når ein skal prate til nokon som ein kjenner seg

av det.

overlegen ovanfor og seie «vesle ven» til.

11

- Perfekt!

Oljedirektoratet er derimot ikkje eit miljøfagleg organ.

Likevel er det altså slik at det står i loven og

Ropar mamma før ho så går inn i stova der pappa sit og

styringsdokument og forskrift og eg veit ikkje kva, at ein

ventar spent på avgjerda.

skal styre etter kunnskap om økosystema og miljøverdiane.

- Eg har bestilt ei utredning frå fagetatane og dei seier at det må då vere lov.

Men Oljedirektoratet vil ikkje vere med på det, og

- Teknisk sett, så…

politikarane har då ein moglegheit til å jatte fram og

- Stille!

tilbake som åttiåringar på slakk line om kor dei vil legge den nye definisjonen av iskantsona.

Og slik blir det til at pappa får løyve til å starte opp bilknusing. Og omtrent på same måten var det regjeringa

Men blant tinga dei har med seg frå retorikkurs er at det

gav løyve til gruveselskapet Nordic Mining for å dumpe

lønar seg å verke som seriøs og kunnskapsfokusert. Derfor

250 millionar tonn giftig gruveavfall og øydelegge ein heil

seier dei at dei «skal sjå nærare på dei faglege råda» og at

fjord. Heldigvis manglar selskapet framleis nokre ting, så

dei ikkje skal forhaste seg og seie noko før dei har tenkt

vi kan enno stanse dei. Men poenget i denne teksten er

seg om og snakka saman, dei vaksne seg imellom. Dette

altså at sjølv om vi har mange fagetatar som fortel kva

sjølv om det miljøfaglege rådet allereie er gjeve.

som er dei rette vala, så blir dei råda ikkje følgt.

Og slik held det altså fram: I dei aller fleste miljøsakene Eit anna døme er kampen om iskantsonen i Barentshavet,

har vi ein god idé om konsekvensane, og vi veit kva som

noko som kanskje er den største miljøsaka i vår. For å

skaper miljøproblema. Vi veit også særs ofte korleis vi kan

forklare enkelt: Langt nord i havområda til Norge er det

unngå miljøproblema. Men den kunnskapen blir ikkje

så kaldt at vatnet frys til is. I randsona mellom is og ope

nytta.

vatn finn vi iskantsona. Her er det eit heilt enormt liv av plankton, fisk, fugl og pattedyr. Dette området har dei miljøfaglege etatane sagt burde bli ekstra verna. Dei har også komen med ei klar anbefaling av kor denne sona er lokalisert. Dette har dei funnet ut gjennom vitskap.

Så er det ein fagetat, Oljedirektoratet, som ikkje vil vere med på å seie at iskantsona går der den går. Dei vil heller ikkje seie kvifor dei ikkje vil at den skal gå der den går.

Men det vi veit, er at grensa også vil vere ei grense for kor langt nord det ein kan sette i verk oljeverksemd. Og Oljedirektoratet driv med oljeverksemd.

12

Illustrasjon: Julie Garmo

Mål og makt 2020 - 1

av MARIT WORPVIK

MITT MOTSVAR: SHOPPESTOPP KLESINDUSTRIEN ER MELLOM DEI MEST FORUREINANDE INDUSTRIANE I VERDA, MEN LIKEVEL KJØPER VI BERRE MEIR OG MEIR KLEDE. DETTE KAN VI SNU SAMAN.

NÅR VI SJØLV MÅ TA GREP

– Vi treng ikkje ein «lavkarbonøkonomi», vi treng ikkje å

miljøorganisasjonar må informere og arrangere hendingar

senke utsleppa, vi må stoppe utsleppa fullstendig om vi

kor menneske kan samlast. Dette er årsaka til at eg tok

skal ha moglegheit til å halde oss under målet om 1,5

kontakt med Framtiden i våre hender og Tise, og spurde

grader, sa Greta Thunberg på talarstolen i Davos

om dei ville vere med på å arrangere eit nasjonalt

tidlegare i år. Med klar og tydeleg røyst bad ho verdas

shoppestopp. Eg ynskte at menneske i Noreg, i alle aldrar,

leiarar om å redde verda, før det er for seint. Diverre er

skulle oppdage kor lett det er å halde seg unna

røynda slik at verdas forvaltarar gjer for lite, og at sjølv

klesbutikkane. At ein skulle kunne setje av ein periode til å

ikkje dei som har signert Paris-avtalen ser ut til å ville

reflektere over eigne innkjøp, og utfordre seg til å prøve

forplikte seg til lovnaden sin. Sylvi Listhaug var ikkje olje-

noko nytt.

Lenge forventa eg at politikarar og makthavarar skulle redde verda på eige initiativ. I dag trur eg dei store endringane kjem når eit fleirtal av folk med stemmerett krev dei. For at dette skal verte hjartesaka til Ola og Kari Nordmann, må dei verte inspirerte til å ville leve grønare.

Dei må sjølve oppdage kor enkelt det er, og vi som jobbar i

og energiminister særleg lenge, men ho rakk likevel å dele ut heile 69 nye oljelisensar samstundes som store delar av

359 PLAGG KVAR

Australia stod i flammar. Når ikkje ein gong eit av verdas

Shoppestopp går ut på å ikkje handle nye klede i ein

rikaste land tek situasjonen på alvor, kven skal gjere det

bestemt periode. Ein kan gje vekk, byte, låne, reparere og

då?

kjøpe brukt, men ein kan ikkje kjøpe heilt nye plagg.

13

Ein vel sjølv lengda på shoppestoppet, og ein kan melde

Om dette ikkje held, kjem eg til å bruke Tise aktivt for å

seg på i applikasjonen Tise, eller på heimesida til

finne unike plagg som nokon andre vil kvitte seg med. I

Framtiden i våre hender. Om ein lastar ned appen, kan

appen finst nemleg tusenvis av nydelege, rimelege plagg,

ein sjå kor mange pengar ein sparar, og kor mykje CO2

som ventar på ein ny eigar. Aldri har attbruk vore

ein sparar planeten for i den bestemde perioden. Ein kan

morosamare, enklare eller meir naudsynt. Det er

òg bruke han for å kjøpe og selje brukte klede ein ikkje

motiverande å tenkje på at eg sparar planeten for 33,4 kilo

treng. I snitt har vi nordmenn heile 359 plagg i skapet, og

med CO2 ved å velje attbruk når eg kjøper ei bukse,

kvart femte plagg heng ubrukt. Vi kjøper mellom 13 og 16

samstundes som buksa som er kjøpt brukt kanskje ser

kilo klede i året, og industrien står for nesten 7 prosent av

heilt annleis ut enn buksene som er til sals i butikkane. Eg

verdas totale klimagassutslepp. Å produsere éi t-skjorte

let òg vere å støtte ein industri som relativt

krev omtrent 1400 liter vatn, medan eit par jeans krev

gjennomgåande betalar dei tilsette altfor lite, og som

rundt 7000 liter. Sjølv om det krev enorme ressursar, vert

sjeldan legg til rette for gode arbeidstilhøve.

klede billigare. I 2014 gjekk prisane ned med 1,2 prosent i Noreg. Frå midten av 1990-tallet og fram til i dag er

EIN LITEN FORSKJELL

prisane halverte. Dette er eit resultat av import og billig

Eg trur ikkje at attbruk aleine kan redde verda, men eg har

arbeidskraft, og ein industri som set profitt høgare enn

trua på at vi alle må byrje ein stad. Ved å sjå kor lett det er

noko anna.

å ikkje støtte klesindustrien får ein kanskje lyst til å sjå om ein òg kan la vere å kjøpe nye møblar i ein periode.

ATTBRUKSGLEDE

Kanskje ein får lyst til å ete litt mindre kjøt, kjøre litt

Mitt motsvar til kjøpepress og ein industri som ikkje tek

mindre bil, resirkulere meir og flyge mindre? Eg trur alle

grep, er shoppestopp. Sjølv har eg hatt det i fleire

menneske ynskjer å leve på ein måte som gjer at dei føler

månadar allereie, og fleire skal det verte. Målet er å avstå

seg bra, og at vi alle inst inne har lyst til å vere gode

frå å kjøpe nytt i eitt år, og eg har òg inkludert møblar og

førebilete. Så langt har godt over 4000 personar meldt seg

gåver. Kjæraste og vener må belage seg på at det dei kjem

på shoppestopp, og desse menneska sparar planeten for

til å få av meg framover, er opplevingar og ikkje ein

over 600 000 kg CO2 i tida framover. Om du ynskjer å

gjenstand eller eit plagg dei ikkje har bruk for. Eg kjem til

vere med på shoppestopp-laget, så er du meir enn

å bruke dette året på å sjå verdien i det eg allereie har,

velkommen.

reparere det som går sundt og arrangere bytekveldar når eg har lyst på nye plagg i garderoben.

14

Mål og makt 2020 - 1

Illustrasjon: Camilla Voutilainen Nordbø

av JULIE SKULLESTAD

FRÅ «KILLAH BABE» TIL KLIMARÅDGIVAR I BYGGENÆRINGA ER DET EIT ENORMT POTENSIALE FOR Å GJERE GREP SOM VIL REDUSERE KLIMAGASSUTSLEPP MÅNADLEG, BÅDE I NORGE OG PÅ VERDSBASIS.

Som spesialrådgivar i klimapåverking og berekraft i Aase

Bygnadar står nemleg for om lag 40 % av verdas

materialar, byggeplassaktivitetar, energibruk i drift,

ressursforbruk, 40 % av alt generert avfall og 40 % av

transport til og frå bygget, og avfallshandtering. I nokre

verdas energiforbruk. Eksplosiv folkeauke kombinert

prosjekt samarbeider eg med arkitekt for å finne dei

med urbanisering krev mange nye bygnadar. Betong- og

optimale materiala, og i andre sett eg opp miljømål for

stålindustrien går så det grin, og forårsakar store

utbyggjarar, og hjelper med å følgje dei opp.

Teknikk får eg arbeide med å løyse slike utfordringar. Den overordna oppgåva mi kan seiast å vere å redusere klimapåverking frå byggeprosjekt på ulike måtar, ved å rekne på klimafotavtrykk og å gi råd om tiltak som kan gjerast. Eg ser på heile livsløpet til eit bygg, frå råvareuttak til materialproduksjon, transport av

klimagassutslepp. For å kunne nå klimamåla må vi gjere ting annleis enn vi har gjort hittil. Ikkje berre må vi bygge

Det er ein variert og spanande arbeidskvardag. Eg har også

energieffektive bygnadar, men vi må produsere

halde ein del foredrag om korleis å redusere

materialar med lågt klimafotavtrykk, og plassere nye

miljøpåverking frå bygg. Eg har vore med på å utarbeide

bygg i nærleik av kollektivknutepunkt der det er mogleg.

klimaplanar for kommunar, og laga klimagassbudsjett for

Ikkje minst må vi ta betre vare på dei bygnadane og

store områdeutbyggingar. No for tida jobbar eg med eit

materialane vi allereie har. Vi må slutte å pusse opp i tide

prosjekt der vi ser på korleis ein bør styre og planlegge

og utide, og å rive brukbare bygnader. Vi må rehabilitere

byggeprosjekt der ein brukar mest mogleg gamle

smart, og vi må finne måtar å ombruke gamle

byggematerialar om igjen.

byggematerialar på i nye bygg.

16

Mål og makt 2020 - 1

Illustrasjon: Julie Garmo

Ved ombruk er det nemleg mange

Vi hadde ein historielærar som også

nye problem ein må ta stilling til:

underviste statsvitskap på

Kva slags materialar kan ikkje

universitetet. Han gav oss mange av

brukast på grunn av innhald av

dei same forelesingane som

helse- og miljøfarlege stof? Korleis

universitetsstudentane fekk, fordi

fjerne materialane skånsamt frå det

det var mykje viktigare enn pensum,

gamle bygget? Korleis teste at

sa han.

materialane overheld krav til bruk i ein ny bygnad?

Ei av dei første timane viste han oss ein BBC-serie om klimaendringane.

Eg hugsar godt den dagen da eg

Dette var før An Inconvenient Truth,

forstod at det stod skikkeleg ille til

men i denne serien skorta det heller

med klimaet. Eg hadde sporadisk

ikkje på ubehagelege sanningar. Eg

brydd meg sånn passe om miljøet

vart vettskremt. Og ikkje nok med

tidlegare, var med i Blekkulfklubben

det. Etterpå brukte han all

som barn og greier, men denne

kunnskapen han hadde om

dagen vart det alvor.Det var ein

statsvitskap til å skissere opp eit

tidleg haustdag i starten av 1. klasse

framtidsscenario med verdskrigar

på vidaregåande, året var 2005.

om ressursar og millionar på flukt

Bygnadar står nemleg for om lag 40 % av verdas ressursforbruk, 40 % av alt generert avfall og 40 % av verdas energiforbruk.

frå ulevelege tilstandar. Alt gjekk nedover, sa han.

17

Og han hadde ingen oppmuntrande ende på timen. Han

til og med teke meg til konferanse i New York der eg har

etterlet meg i eit slags vakuum av mørke, og mitt syn på

halde foredrag og krangla mot klimaskeptikarar. Det

verda skulle aldri bli det same igjen.

hadde ikkje 14 år gamle Julie trudd, som aller helst berre ville bli likt av alle, der ho traska rundt med ein

Dette førde meg inn i ei lita eksistensiell krise. Eg måtte

baseballjakke frå Killah Babe og eit for stort Dior-belte som

ta eit oppgjer med verdiar og draumar, som var på eit

kosta fleire månader med arbeid på Jernia etter skuletid.

nokså overflatisk plan på den tida. Eg sette meg føre å endre meg; måtte slute å bruke alle pengane eg tente på

Eg må berre presisere at eg ikkje har blitt nokon

ekstrajobben til å kjøpe klede. Måtte slutte å drøyme om

klimahelgen. Eg er ikkje perfekt. Det trur eg ikkje det er

å bli rik for å ha råd til Dior og Burberry. Det høyrast

mogleg å vere. Og det er greitt. Men eg har tatt ein retning

banalt ut, men for ei tenåringsjente som berre ville passe

i livet der eg prøvar å gjere det eg kan. Ein liten forskjell

inn og sjå like fin ut som jentene med dyre merkeklede,

her og ein liten forskjell der. Skal ikkje kimse av det.

var det nødvendig med ein aldri så liten opprydding i toppetasjen.

Etter å ha tatt litt pause frå alle bekymringane med eit år på folkehøgskule byrja eg på sivilingeniørstudiet Energi og

Heldigvis tok det ikkje så lange tida med eksistensiell

Miljø på NTNU. Eg var inneforstått med at det ville bli ein

grubling før eg hadde kome over på «den andre sida»,

del matte- og fysikkrelaterte fag, som eg i utgangspunktet

som eg følte at det var. Eg melde meg inn i Natur og

liker. Eg vart likevel tatt på senga av kor mange tunge

Ungdom og drog på sommarleir mot Oljeboring i Lofoten.

tekniske fag det var dei første åra. Lite visste eg at studiet

Eg var mykje bekymra for framtida, og fekk kjenne ein

tidlegare hadde hatt namnet «Sterkstraum», men at

god del på korleis det var å ikkje bli tatt på alvor. For i

namnet vart endra for å få inn fleire jenter. Eg vart lokka

2005 var det ikkje like stovereint å bry seg om klimaet

rett i fella.

som det er i dag. Og det var ingen som snakka om klimaangst.

Frå 4. klasse kom det seg, då eg kunne velje spesialisering og tok retninga industriell økologi, som går ut på

Klimaangsten eg fekk har på mange måtar definert store

miljøanalysar av ulike slag. Livsløpsanalyse (LCA) er den

delar av livet mitt. Eg seier ikkje at eg likar den, for den

mest kjente av dei, og er det eg baserte masteroppgåva

har vore ein pest og ein plage til tider. Men den har også gjeve meg mål og meining i livet, og bein i nasa. Den har

18

Mål og makt 2020 - 1

mi på. Det handlar om å kvantifisere ulike

Dei skeptiske klassekameratane mine fekk heldigvis ikkje

miljøpåverkingar som oppstår i alle delane av livsløpet til

rett, og eg fekk meg jobb rett etter studiet, i eit år med

eit produkt eller ei teneste. Livsløpet byrjar med uttak av

nedgangstider. Rekordmange ingeniørar fekk seg ikkje

ressursar frå naturen og avsluttar ved avfallshandtering. I

jobb det året, men det fekk eg og dei to andre vennane

mellom der har ein ofte transport, produksjon,

mine som også hadde tatt industriell økologi. Eg vart

distribusjon og bruksfasen.

overlukkeleg då eg fekk fast stilling som miljørådgivar i Asplan Viak, som eg også hadde samarbeidd med på

«Skal du verkeleg velje det?» fekk eg høyre av nokre

masteroppgåva. Der fekk eg lære av nokon utruleg dyktige

klassekameratar. «Du kjem ikkje til å få deg jobb».

kollegaer som har lært meg mykje av det eg kan i dag.

industriell økologi vart sett på som litt «raddis» av enkelte. Det var ikkje noko anna alternativ for meg. Eg

Det var ikkje berre i New York det fanst skeptikarar. I

hadde tross alt valt studie for å gjere ein forskjell for

starten av min arbeidskarriere måtte eg støtt og stadig

miljøet. Eg er dessutan ikkje særleg teknisk av meg, og

forsvare min eksistens og nærmast unnskylde for bryderiet

blir svimmel berre eg ser to kablar som skal koplast. Den

med at eg skulle rekne på miljøpåverking i eit prosjekt.

gode gammaldagse ingeniørstillinga er ikkje noko for

Men dei seiste par åra har eg merka ein markant forskjell.

meg. Den meir analytiske tilnærminga passer meg betre.

Det tok spesielt av etter at Greta Thunberg dukka opp. No merkar eg at eg blir høyrt på ein heilt anna måte, og fleire

Masteroppgåva mi gjekk ut på å samanlikne

er motivera til å gjere ein forskjell. Det gjer meg glad langt

klimagassutslepp forårsaka av å produsere materialar til

inn i hjarterota. Ingenting er som å føle seg som ein del av

høghus bygd med berekonstruksjon i massivtre eller i

eit fellesskap som skal hamle opp med problema saman.

betong. Rettleiaren min oppfordra meg til å skrive ein vitskapeleg artikkel som ein del av masteroppgåva. Eg

Det skjer spanande saker både i byggenæringa og i andre

fekk artikkelen publisert, og presenterte den på

næringar. Eg kan verkeleg anbefala å jobbe med løysningar

konferanse i Helsinki. Seinare fekk eg mange invitasjonar

som aukar sjansen for å nå klimamåla. Verda treng folk

til ulike konferansar, derav klimaskeptikarane i New

med ulik bakgrunn og perspektiv som samarbeider for å

York. Eg klarte heldigvis å hamle opp sånn nokolunde

finne dei beste løysingane for framtida.

med dei. Med ei blanding av audmjuke, humor og sakleg argumentasjon – stort sett det motsette av deira taktikk.

19

EITÂ KULTURLANDSKAP I ENDRING

av JANNICKE TOTLAND

Over fleire tusen år har menneske hausta av naturen sine

Endringar skjer først og fremst som ein konsekvens av

ressursar, der det knapt finst ein kvadratmeter som ikkje

omveltingar i jordbruket, som har endra seg mot eit

har vorte utnytta av menneske eller beitedyr. Dette har

innmarkbasert landbruk prega av rasjonalisering og

igjen vore med på å forme landskapet og utgjer

effektivisering på grunn av den omfattande intensiveringa

kulturlandskapet, som omfattar alt landskap påverka av

og mekaniseringa etter andre verdskrig. Der

menneskeleg aktivitet. Men landskapet endrar seg i takt

landbruksverksemda blir endra eller slutta av, endrar òg

med tida. Endringane er først og fremst eit resultat av at

kulturlandskapet seg, noko som gjer at bevaring av

bruken av utmarka til slått og beiting er blitt redusert,

kulturminne, kulturmiljø og naturmangfald i

men har alt i alt opphav i at landskapet i stor eller lita

jordbrukslandskapet er avhengig av bruk og vedlikehald.

grad ber preg av spora menneske set seg i naturen.

Vidare er andre fysiske arealinngrep og nedbygging, som til dømes hyttebygging, sentrale påverknadsfaktorar.

Slik situasjonen er i dag er kulturlandskapet i dramatisk

Dette gjer seg synleg blant anna ved at vekstsesongen for

endring, som hovudsakleg skuldast samfunnsutviklinga

planter og tre i dei nordiske landa er blitt lengre dei siste

som aukar presset. I ulike delar av Europa var det ein

tiåra, spesielt i sørlege og kystnære område. Ein

tilbakegong på mellom 80 og 99 prosent av naturtypane i

konsekvens av dette er attgroing av utmarka, som

kulturlandskapet på 1900-talet. Dette har òg vore ein

hovudsakleg skuldast færre husdyr på utmarksbeite, langt

tendens i Noreg, men samanlikna med fleire land i

mindre utmarksslått i tillegg til kraftig redusert brenning

Europa har me likevel klart å ta vare på fleire

av lyngheier og endringar i skogsdrifta. Denne utviklinga

kulturlandskap med store økologiske og kulturhistoriske

varierer i ulike delar av landet, men skjer raskare enn

verdiar. Slåttenger, slåttemyrer, naturbeitemarker,

nokon gong tidlegare grunna klimaendringar i

haustingsskogar og kystlyngheier er døme på naturtypar

kombinasjon med nitrogennedfall frå langtransportert

i sterk tilbakegong.

forureining.

21

Ein kan lure på kvifor det er så viktig å ta vare på det

behovet for slåttemarkene blitt borte. Kunstgjødsel gjer at

gamle kulturlandskapet, særleg i område der ein ikkje har

ein kan auke produksjonen av gras og andre planter, og

matproduksjon eller anna drift. Likevel er det fleire gode

når bruken av området blir endra – anten ved at den blir

grunnar til dette. Dersom dei noverande trendane fortset

lagt brakk eller at slåtten ikkje er nødvendig grunna

i same tempo vil me ikkje kunne oppleve dei same

gjødsling – fører det til reduksjon i biomangfaldet. Dette

historiske landskapa i framtida. Resultatet kan bli at me

er særleg problematisk då landbruket er avhengig av den

får mindre kunnskap om - og forståing av samspelet

naturlege genbanken me finn i slåttemarka, som blant

mellom menneske og natur. I tillegg til dette betyr

anna gir utgangspunkt for vidare utvikling av

historie mykje for tilhøyrsla eins til ein stad, og det er

klimatilpassa fôrplanter.

ofte knytt sterke kjensler til det visuelle aspektet ved kulturlandskapet.

Ein annan ytst dramatisk konsekvens av endring og attgroing i både kystlyngheia og slåttemarka er at

Likevel er den kanskje viktigaste grunnen til at ein ikkje

førekomsten av pollinering kan bli redusert om ikkje

bør la naturen ta over og la dei konkurransedyktige

villbier, humler og andre pollinerande insekt får halde på

artane få vekse fritt, at naturtypane i kulturlandskapet er

leveområda sine. Tap av kulturlandskap er hovudårsaka

blant dei mest artsrike me har i Noreg. Kulturlandskapet

til at så mange humler og andre bier er utrydningstrua i

som me menneske har halde ved lag i tusenvis av år har

dag. Ein konsekvens av dette er at det bidrar til å truge

gitt rom for eit yrande plante- og insektliv som er

matsikkerheita, då ein tredjedel av maten me et er

avhengig av eit ope landskap med mykje ljos. Diverre er

avhengig av insektpollinering. Skal insekta klare å

dette kulturlandskapet i ferd med å forsvinne, noko som

pollinere nok matplanter og oppretthalde

har store konsekvensar for mangfaldet av artar. Det finst

matproduksjonen vår, treng me eit mangfald av plantene

eit stort biologisk mangfald i kulturmark, som omfattar

ein finn i kulturlandskapet. Dette er då for at bier,

kystlynghei, beitemark og slåttemark. På landsbasis

sommarfuglar og blomsterfluger skal overleve sesongen,

utgjer det ein liten del av Noregs totale landareal og

er det behov for ein planteart som blomstrar kvar dag. På

landskapstypen har gått sterkt tilbake dei siste hundre

den måten blir insekta si tilgang på pollen og nektar

åra. Likevel finst 24 prosent av alle truga artar her. Dette

sikra, saman med overlevinga til arten.

utgjer til saman 565 artar, og dei fleste av desse er biller, soppar, sommarfuglar, karplanter og vepsar. Desse artane

Dersom me sluttar å skjøtte kulturlandskap som

bidrar sterkt til det biologiske mangfaldet, noko som kan

slåttemark og kystlynghei, vil me få inn nokre nye artar,

bli sett i samanheng med at det stadig blir ein høgare

men miste mange andre. Det er fordi ein mogleg

førekomst av raudlista artar, særleg blant artar som er

konsekvens av attgroing er at andre artar slepp til, noko

knytt til kulturlandskapet.

som ikkje berre gjeld planter, men òg artsgrupper som insekt, fuglar, sopp, mose og lav. Om me lét naturen ta

Det som er karakteristisk med slåttemarka er at enga

over må me vera klar over konsekvensane av at fleire

gjerne får stå urørt til plantene står i full blom og har satt

artar vil forsvinne og i verste fall bli utrydda, då

frø. Først då blir enga slått og beitedyra kan sleppe til.

kulturlandskapet er leveområde for eit breitt spekter av

Dette gjer at plantene kan fortsetje å spreie seg, noko

plante- og dyreartar. Om me ikkje snur utviklinga og

som gir ideelle forhold for eit rikt biologisk mangfald. I

satsar på eigne ressursar i tillegg til små og mellomstore

Noreg har me mange blomeartar som veks på såkalla

bruk, vil det truge mange verdifulle naturtypar og

skrinn jord. Om denne jorda blir gjødsla, vil mange av dei

livsføresetnadane til mange ville pollinatorar og andre

meir sårbare artane bli utkonkurrerte.Med auka tilgang

artar som me er avhengige av.

på kraftfôr basert på importerte råvarer har

22

Mål og makt 2020 - 1

av INGEBORG SÆVIK HELTNE

NÅR ALT HÅP ER UTE SÅ GÅR VI UT HAR DU FØLT PÅ KLIMA-ANGST? DET HAR EG. Amazonas brenn. Australia brenn. Arktis smeltar. Vi er

2.UNGE STEMMER FÅR TA PLASS

rett og slett midt i ei stor klimakrise. Omringa av

Moglegheitsrommet for ungdomsmedverknad har framleis

kjedebutikkar med store sal på varer som er laga for å

eit stort forbetringspotensiale. Men, om nokon hadde

vare tre-fire bruk og ein lineær økonomi der vi brukar opp

fortalt deg at ei seksten år gammal svensk jente skulle vere

jorda sine ressursar raskare enn jorda klarer å halde

i sentrum av merksemda på internasjonale

følgje, så er det veldig lett å tenkje at alt håp er ute. Men,

klimakonferansar, og vere ein person både unge og

når alt håp er ute, så må vi gå ut for å finne håpet tilbake.

eldre over heile verda til vender seg til - så hadde du nok

Her er 6 grunnar til å ha trua på at det faktisk kanskje

ikkje vore overtydd. Men - Greta Thunberg seglar fram og

kan vere mogleg å avgrense omfanget av

tilbake over Atlanterhavet (for ho kan jo sjølvsagt ikkje ta

klimaendringane - for håp er ein av dei viktigaste

fly) for å krevje klimahandling.

føresetnadane for handling.

3.KLIMA PÅ DAGSORDEN 1.KLIMASTREIKANE

Det er umogleg å ikkje ta omsyn til klima i dag. “Alle” -

Altså - det er ikkje slik at ingen bryr seg, at ingen ønskjer

meir eller mindre, snakkar om klima, og om korleis dei tek

å skape endring. Berre sjå på klimastreikane. Millionar av

klimaendringane er alvorleg og let det prege arbeidet

menneske over heile verda mobiliserer til ein av dei

deira. Sjølv oljeselskapa, og store tradisjonelt svært

største sosiale rørslene på lenge.

forureinande aktørar, skaper klimadiskursar rundt det dei gjer - fordi befolkninga krev det ansvaret.

23

Illustrasjon: Julie Garmo

4.EINGONGSPLASTFORBOD

5.REGJERINGA HAR VEDTEKE UTSLEPPSKUTT

Plast er eit fantastisk genialt materiale - som er billig å

Klimaaktivistar verda over har dei siste åra blitt meir

produsere, veg lite, og har eigenskapar som gjer det eigna

høglydte og strengare på krava sine om klimahandling

til sjokkerande mykje. Du finn plast i alt frå klede,

enn nokon gong tidlegare - og det har nytta. No har

kosmetikk og sko, til bildekk, matemballasje, møblar og

regjeringa vedteke 50-55% utsleppskutt, og viser dermed

eingongskoppar. Plasten er overalt, og den utgjer eit

at dei er villige til å lytte til krava til innbyggjarane. Så

overveldande forsøplingsproblem. Vi har the Great Pacific

står det att å sjå om handling følgjer vedtak, men vi har

Garbage Patch, vi har kvalar med magane fulle av plast,

all grunn til å vere litt meir håpefulle.

og mikroplast i maten vår - men det blir gjort noko med det. Litt, i alle fall. Mange land har allereie innført forbod

6.GENERASJONANE FØR OSS KLARTE Å FIKSE

mot vanlege eingongsplastartiklar, som plastposar,

OZONLAG-KRISA

sugerøyr og Q-tips, og no følgjer EU etter. Det er eit stort

På 80-talet oppdaga forskarar store hol i ozonlaget. Hola i

steg i rett retning.

ozonlaget var skapte av menneske. Det fine med at noko er menneskeskapt, vere det hol i ozonlaget eller ei global klimakrise som det vi har no, er at når vi har evna til å påverke negativt, har vi evna til å påverke det positivt også. Det beviste vi med ozonlaget, så får tida vise om vi klarer det no også.

25

av YNGVE FARESTVEIT ERSTAD

MASTEREN:

IPAD I MUSIKKUNDERVISING TI ÅR ETTER AT IPADEN VART LANSERT, HELD DEBATTEN FRAM OM KVA FØLGJER DET HAR FOR LÆRING OG UTVIKLING Å NYTTE NETTBRETTET I SKULEN.

KVA SEIER LÆRARANE?

Fortvilte foreldre og perplekse pedagogar etterlyser

musikktimen. Eg intervjua difor fire engasjerte lærarar frå

overtydande argument, meir forsking og gode

ulike delar av musikkundervisingsmiljøet og spurde dei om

undervisingsmetodar. Dette ville eg forsøke å gjere noko

kva rolle iPaden speler i arbeidet dei gjer. Vi har Åsmund

med, og eg skreiv difor masteravhandling om korleis

som er slagverksinstruktør i kulturskulen og på

lærarar nyttar iPad i musikkundervisinga.

høgskulenivå, Dagny som underviser barnehagelærar-

Målet mitt var å undersøkje kva måtar ein kan gjere seg nytte av ein iPad på i eit musikk-klasserom, og eg var særleg interessert i korleis undervising med iPad kan leggje til rette for at elevane får vere kreative, uttrykkje seg fritt og finne eller skape meining i det dei gjer i

studentar, Øystein som reiser rundt med arbeidsstove for På 1920-talet utvikla Satis Coleman eigne

born etter skuletid, og Christian som er musikklærar i

undervisingsmetodar for musikk, der grunnlaget for å

grunnskulen. Resultata synte både likskapar og skilnader i

lage musikk var elevens indre lyst og inspirasjon, gjerne

korleis dei oppfattar og gjer seg nytte av teknologien.

driven fram av turar i skogen eller til naturhistorisk museum. Instrumenta skulle borna helst lage sjølve ved å

Åsmund meiner ein ikkje må vere redd for å ta i bruk ny

slå, blåse og klimpre på alt som kunne tenkast å lage lyd,

teknologi, og at ein som lærar bør ha eit kontinuerleg

mellom anna kokosnøtter, konkyliar og ein kaktus.

engasjement for teknologi og nytte han til det han er god

Coleman hadde tre generelle krav til instrumenta: Dei

på. Noko han legg særleg vekt på, er at ein ikkje må

skulle vere enkle å spele på, utvikle elevane sin

fokusere på kva teknologien gjer enkeltindividet i stand til,

musikalitet og få elevane til å verdsetje andre former for

men korleis vi kan nytte han til å knyte oss saman og lære

musikk. Kan det tenkast at appar til iPad oppfyller desse

i fellesskap.

krava? Det skal eg kome attende til seinare.

26

Mål og makt 2020 - 1

Dette eksemplifiserte han med at om ein ville det, kunne

Kontakten med læraren er minst like viktig for Dagny, som

ein få elevar til å lese opp engelske verb i eit klasserom i

påpeika enkelte farar ved å ta med seg iPad inn i

Noreg, og la det dukke opp som lyd i eit klasserom i

barnehagen. Han kan til dømes bli oppfatta som ei kjelde

Uganda. Vidare sa han: «Det er ikke noe ved teknologien

til musikk i seg sjølv, uavhengig av – og i ytste konsekvens

som hindrer oss i å gjøre det, det er bare at fantasien vår er

i staden for – læraren, og den flate, glatte skjermen gjev

altfor begrensa, og vi klarer ikke å utnytte teknologien.»

ikkje borna særleg stor grad av kroppslege erfaringar med musikk, slik ein kan få med trommer eller

Før intervjuet med Øystein var eg med på ei arbeidsstove

strengeinstrument. iPaden bør kunne tilføre musikken

han leia for born i alderen 6–12. Først ved demonstrasjon,

noko nytt, noko som ikkje andre instrument kan tilby,

så ved utprøving og leiking, og til sist med konsert, fekk

meiner Dagny. Ho nyttar gjerne appar på iPad i samspel

borna gjere seg klanglege og visuelle erfaringar med

med andre lydkjelder, som papir, vatn og metall, der

appar og perkusjon. Leik og samspel var sentrale element,

musikken både kan ha ein rytmisk struktur, eller flyte meir

og det var berre positive tilbakemeldingar og få rammer

fritt som lydlandskap. Musikkerfaringa og den sanselege

for sluttproduktet. Med Øystein sine ord: «Alt er lov, alt

opplevinga står sentralt, og det er nesten ein verdi i seg

er gøy, her er ingen grenser, flott, klapp, bukk, så bra, kjør

sjølv å ikkje gjere opptak: «Kan ikke musikken bare få

på, konsert.» Det meste som lagar lyd, er musikk for

liksom sukke og sveve for seg sjølv, og være borte i neste

Øystein, og målet hans med arbeidsstovene er å formidle

øyeblikk?»

at å lage musikk er både enkelt og moro, og at alle kan vere med. Grunnen til at han valde å nytte iPad-appar, er

KVA FOR MOGLEGHEITER FINST?

nettopp at dei er enkle å spele på og samstundes gjev god

Kva for moglegheiter finst?No har vi sett nokre av måtane

lyd.

iPad kan nyttast på i samband med musikkundervising, men finst det fleire? På den eine sida kan vi påstå at det

Ikkje alle appar har like god lyd, og om dei sa Christian:

berre er fantasien som set grenser for kva som er mogleg,

«Det vil vi ikke bruke, det blir jo antimusikalsk læring. Lukk

men på den andre sida er handlingsrommet vårt avgrensa

øra.» I musikktimane hans er iPad berre eitt av mange

til kva som er føremålsteneleg å gjere for å lære bort ulike

musikkinstrument, og han blir glad når elevane oppfattar

aspekt ved musikk. Eg landa til slutt på ni ulike

det på same måten. Det er likevel eit musikkinstrument

bruksområde: 1) Musikkinstrument, 2) nettbaserte

som opnar opp for nye løysingar, og Christian nyttar iPad

ressursar, 3) rammer for aktivitetar, 4) koplingar mellom

mellom anna til å sample instrument som ikkje så lett lar

musikkoppleving og teori, 5) lydopptak og sampling, 6)

seg flytte på og til å ta med seg lyden kvar som helst.

lagring og redigering av musikk, 7) avspeling av musikk, 8)

iPaden kan vere øvingskamerat på gitar, der ein kan

akkompagnement, og 9) løysingar for tilpassa opplæring.

justere både tempo og stilart som det høver, og han kan brukast i tilpassa opplæring der dei som ikkje greier å

Det finst heilt sikkert fleire punkt som kunne vore med,

spele på ein vanleg gitar, får spele på ein gitar-app og blir

men eg trur dette er ein god stad å starte for å pønske ut

med i samspelet på lik linje med dei andre i klassen. Han

nye metodar. Det at alle desse funksjonane finst på éi og

understreka samstundes at klasseromsleiing er alfa og

same maskin, gjer samstundes nettbrettet til eit svært

omega. Ein må seie tydeleg ifrå til elevane kva appar og

fleksibelt verktøy i skulekvardagen.

ressursar dei skal nytte nett no, og at dei lukkar att lokket når læraren snakkar.

27

Moglegheitene vi har tilgjengeleg knyter seg gjerne til dei

utfalding? Det er bekrefta av alle lærarane eg intervjua at

konkrete eigenskapane ved nettbrettplattforma, og det vi

det første kravet – instrumentet skal vere lett å spele på –

er ute etter her, er det som kan tilby musikkfaget noko

er innfridd. Ein får lyd ved sjølv lette berøringar, og

det ikkje har frå før. To eigenskapar med det potensialet

kvaliteten på lyden ligg førehandsprogrammert (berre styrt

er dei visuelle uttrykka og mobilitet.

av kvar og kor hardt ein trykker på skjermen). Om vi i tillegg tek med lydjakt og sampling, kan vi òg til ein viss

Det visuelle kan potensielt bli ein del av

grad lage våre eigne instrument. Det er likevel eit viktig

musikkopplevinga og opne opp for at elevane ser

element ved musisering iPaden aldri kan tilby oss: Kjensla

samanhengen mellom lyden dei høyrer og biletet dei ser.

av å setje i gang vibrasjonar og fysisk forme lyden. Vi kan

Læraren kan òg kople til ein prosjektør og la fleire spele

få så mange virtuelle lydbølgjer, stolpar og ringar vi berre

på same iPad, slik at alle både kan sjå og høyre kvar dei

vil, men det kan ikkje erstatte den taktile kjensla av

er i musikken. Dette kan ein til dømes gjere i appen

lydskapande rørsler i ein streng, ei sag eller ein sykkel.

Bloom der lydane blir synt som ringar i vatn, og dukkar opp att i små ekko-syklusar som blir gradvis svakare. Det

Dei to andre krava – at dei skal utvikle elevane sin

visuelle kan vidare fungere som utgangspunkt for å

musikalitet og evner til å uttrykkje seg musikalsk, og gjere

snakke om musikken. I Bloom blir lyden lysare dess

ho/han open for nye typar musikk – er i større grad opne

høgare på skjermen ein trykker og mørkare lenger nede,

for diskusjon. Her er det ikkje berre appane som avgjer om

noko som lett kan starte diskusjonar om tonehøgd og om

desse krava blir oppfylte, men også korleis læraren nyttar

store og små intervall.

seg av dei. Appen set rammer for kva lydar ein kan lage, korleis dei er organiserte og korleis dei ser ut på skjermen,

Ein iPad er relativt lett å ta med seg, så læraren er ikkje

og han kan potensielt gjere det enkelt å få meir direkte

lenger like bunden til musikkrommet, der alle dei

erfaringar med lydproduksjon, men det er opp til læraren å

tradisjonelle instrumenta held til. Ein kan til dømes gå på

setje dette inn i ein kontekst. Lærarane eg snakka med var

lydjakt og leite etter bestemte typar klangar, eller ein kan

einige i at det sentrale ikkje er det som skjer på skjermen,

gå til stadar med spesiell akustikk og ta opp si eiga

men det som skjer i rommet, mellom elev og elev, og

stemme eller halde konsert. Om ein har lasta opp

mellom lærar og elevar. Det er læraren si oppgåve å leggje

musikkoppgåver til internett som elevane skal arbeide

til rette for at eleven kan finne si eiga meining med

med, og det er strålande sol ute, kan dei ta på seg

musikken, øve seg i musikalske ferdigheiter, eller oppdage

øyreklokker og løyse oppgåvene på plenen i skulegarden.

koplingar til verda utanfor klasserommet. Det kjem

«Er det ikke fantastisk å gå ut i skogen og ha hvilket som

kanskje aldri til å finnast teknologi som kan fylle den rolla.

helst fag med tilgang til hele verden?» fekk eg høyre av Åsmund, som gjorde meg merksam på at ein kan få iPad

Om ein vel å investere i ny teknologi til bruk i skulen, får

med SIM-kort, og dimed tilgang til mobilnettverk og

ein ofte ei rekke utfordringar med på kjøpet. Éi av desse er

data-overføring. Moglegheitene er mange.

det etiske spørsmålet om ein ynskjer å gi pengar til firmaet som produserer teknologien, når denne produksjonen ikkje

TRENG VI ALL DENNE TEKNOLOGIEN?

sjeldan inneber både farleg, stressande og underbetalt

Treng vi all denne teknologien? Om vi går attende til

arbeid.

Coleman: Oppfyller appane til iPaden dei tre krava ho hadde til musikkinstrument som kan nyttast til kreativ

28

Mål og makt 2020 - 1

Ein annan ting er at det finst forsking som syner negative

Sjølv om arbeidet mitt får fram nokre av måtane ein kan

konsekvensar for born ved bruk av mobil teknologi, då

nytte seg av iPad på i klasserommet, er ikkje dette noko

særleg i samband med konsentrasjon, språk og empati.

alle lærararar nødvendigvis har behov for å gjere. Ein bør

Om tida ved skjermen går på kostnad av tida med andre

alltid vere kritisk til teknologien, nytte han til det han er

menneske, er det teikn i forskinga som tyder på at det er

god til, og ha ein målretta plan når ein tek han i bruk i stor

fare for at utviklinga av desse tre evnene kan hamne på

skala. Det er ikkje sikkert alle meiner Coleman sine tre

etterskot. I tillegg kjem alt det praktiske ein ikkje tenker

krav er ein relevant standard for verdiar vi ynskjer å

på før ein står midt i det, som å sørge for at nettbretta

kultivere i musikkundervisinga vår, men eg meiner dei får

har tilstrekkeleg batteritid når dei skal nyttast, og å

fram nokre sentrale sider ved musisering og musikklæring,

gjennomføre oppdateringar av programvara. Mykje

og syner oss samstundes at det i ei tid med hurtig

arbeid står framleis att for å kartleggje korleis ein bør gå

teknologisk utvikling, framleis finst noko tidlaust å støtte

fram om ein tek iPadar og annan teknologi i bruk i

seg til. Noko som er sikkert, er at det i framtida kjem til å

skulen, men det kan vere lurt å oppdatere seg på kva som

dukke opp ny teknologi som vil gjere seg meir relevant og

allereie er gjort, og vere på utkikk etter nye funn.

brukande, både i skulen og i samfunnet som heilskap.

Teknologi blir i desse dagar òg laga for å "snakke" med annan teknologi, og blir på den måten del av eit stadig større nettverk av ulike teknologiske hjelpemiddel. Tida vil syne kva vi gjer med teknologien og kva han gjer med oss.

29

GRUNNLOVA SKAL SIGRE

Når noko strid mot Grunnlova, skal Grunnlova sigre.

Kvifor gjer ho ikkje det, kvifor finn domstolane våre smotthol?

av MARIUS GULBRANSON NORDBY

Grunnlova er ei superlov. Om vedtak eller andre lover

Grunnlova set grenser for kva staten kan gjere, og når noko

strid mot Grunnlova, er det Grunnlova som skal sigre.

strid mot Grunnlova, skal Grunnlova sigre.

Dette er eit grunnleggande trekk ved statssystemet vårt og eit utslag av læra om lex superior. Med dette til grunn

Så, kvifor gjorde ho ikkje det?

sette Greenpeace og Natur og Ungdom fram påstanden om at vedtaket til regjeringa om å utvide det norske

Tingretten fann at sjølv om § 112 var ein rett som kunne

oljeeventyret i den såkalla 23. konsesjonsrunden utgjer eit

leggje føringar for korleis staten utøver makt, var ikkje grensa

brot med Grunnlova § 112 som inneheld ein rett til eit

i § 112 nådd i saka vår. Tingretten fekk dette reknestykket til

berekraftig og helsesamt miljø. Miljøorganisasjonane

å gå opp ved å ikkje rekne med alle utslepp som kjem frå

gjekk til domstolane og bad dei kjenne oljevedtaket

norsk olje som vert brent i utlandet. Om ein ikkje tar med

ugyldig som stridande mot Grunnlova.

desse utsleppa, blir norsk olje nesten for ein grøn industri å rekne.

Det er i grunnen ikkje så mykje tvil om at ei massiv utviding av norsk oljeverksemd er vrient å forsone med

Dette var ein snodig dom. Prinsippet om at eit land er

ein rett til at miljøet skal vere berekraftig.

ansvarleg for skadar det påfører andre, også utanfor eige

Karbonbudsjettet viser klart at alle fossile brensel me har

territorium, har lege fast sidan 1941.

funne, må bli under jorda om det skal vere noko håp om å halde global oppvarming under to gradar og hindre ein

Lagmannsretten brukte da heller ikkje same smotthol. Retten

kollaps i økosystema me lever i og av. Det er i grunnen

fann at grensa truleg var passert, men meinte det ikkje var

ikkje så mykje vanskelegare enn det.

domstolane si oppgåve å seie kva staten må gjere for å få karbonrekneskapet sitt til å gå opp.

31

Retten sa at Noreg kunne gjere andre ting enn å kutte

Lover har binding fordi me trur dei har binding. Og når ei lov,

olje, slik som å kjøpe klimakvotar. Lagmannsretten viste

slik som Grunnlova § 112 ikkje ser ut til å verke, er det ikkje

også til at Noreg er ein føregangsnasjon på arbeidet med

alltid fordi systemet har svikta, men fordi me som folk ikkje

bindande internasjonale klimaavtalar. Noreg er ikkje ein

riktig trur på ho. Folket sine kjensler kring ei lov vil påverke

pådrivar for bindande internasjonale klimaavtaler, tvert

korleis ho blir tolka og brukt. Sambuarskap (kalla konkubinat)

om. Me har gjennom tida kjempa hardt mot bindande

var ulovleg fram til 1972, men lova vart ikkje handheva mot

utsleppsmål for kvart land især, og for at land heller skal

slutten. Dei dominerande kjenslene kring dei som valde å

kunne kjøpe seg fri gjennom kvotar.

«leve i synd», hadde endra seg, og lova blei meir og meir ignorert.

Og når det gjeld kvotehandel, er det ikkje ei reell løysing.

I det nederlandske klimasøksmålet – Urgendasaka – som

Det finst eksempel på at utviklinga har gått andre vegen, at ei

nyleg vart vunnen av klimaorganisasjonane og staten

lov fyrst har vore upopulær og dernest endra kva me følte.

dømd til å kutta 25 prosent av utsleppa sine innan

Røykelova er det beste eksempelet. Men dette var ei lov som

utgangen av 2020, prøvde staten å vise til korleis dei

straks viste sine fordelar; Ho gav oss ein trivelegare tur på

kunne nytte kvotar. Dei nederlandske domstolane vart

byen. Å nekte staten å pumpe meir olje vil ikkje ha ein slik

ikkje imponerte. I lagmannsretten deira viste retten til

spontan, triveleg verknad. Ein fungerande § 112 vil føre med

korleis det ikkje finst nokon bevis for at kvotehandel nett

seg mindre komfort.

no har nokon effekt og til korleis ein dansk rapport frå Klimarådet viser at ein faktisk reduksjon av CO2

Noreg er ikkje eit miljøvennleg land, me har eitt av dei høgste

gjennom kvotehandel fyrst kan ventast i 2050.

forbruka i verda, me er sjuande største eksportøren av karbon i verda, og me har den tredje høgste tettleiken av

Når noko strid mot Grunnlova, skal Grunnlova sigre.

klimaendringsfornektarar. Og det er mot dette bakteppet me

Kvifor gjer ho ikkje det, kvifor finn domstolane våre

fyrst kan forstå kvifor det vil vere vanskeleg for domstolane i

smotthol?

Noreg å nytte § 112 slik han står. Å krevje at styresmaktene held seg innanfor det som er berekraftig, saknar støtte i den

Eg trur at den sanne grunnen til at Grunnlova ikkje får

dominerande kjensla i folket. Orda i Grunnlova klarar ikkje

den effekten ho skal ha, ikkje er å finne i domstolane,

binde lovgjevar og styresmaktene, fordi me ikkje heilt klarar å

men i oss alle. For når eg skriv at Grunnlova skal sigre,

førestille oss ei verd der det finst grenser for kva me kan gjere

skriv eg som om ho gjer dette av seg sjølv. Men det er

med naturen kring oss.

viktig å hugse på at Grunnlova, fin, gamal og god som ho er, er eit stykke papir.

Når me no ventar på at klimasøksmålet skal kome opp for dei øvste dommarane i riket i Høgsterett, bør me kanskje nytte

Me juristar har ein idé om at kva me gjer, er viktig. Og på

tida til å spørje oss sjølve om me er klare for å ta Grunnlova

nokre måtar er det jo det, men det er også viktig å hugse

på ordet, om me er klare for å akseptere at eit berekraftig

på at alt – til sjuande og sist – er tullball. Bak alle dei

miljø inneber at oljetida må ta slutt?

fagre bygningane som statsapparatet har, alle rituala, alle kappene me bruker i rettssalen, våpenskjolda og

Eg trur i alle fall at det er det som bør skje dersom

prosedyrane, er det berre menneske. Statar er illusjonar

Grunnlova faktisk skal sigre.

på linje med pengar og selskap, dei eksisterer fordi me trur dei eksisterer.

32

Mål og makt 2020 - 1

Illustrasjon: Mina Fredborg Stokke

Foto: Cathrine Dokken

KLIMAPARK

av DAG INGE BAKKE

2469 EG FANN, EG FANN!

Verda står overfor dramatiske endringar i klimasystema

KVA FANN DU NÅ DA?

merkar vi at temperaturen stig, både sommar og vinter.

EIN UTGÅTT SKO!

hundreåret kan det meste av isen i Jotunheimen vere

grunna den globale oppvarminga. I høgfjellet i Innlandet Isbrear og snøfonner smeltar raskare, og i løpet av dette vekke om klimaprognosane slår til. Permafrosten tiner, og vi kan sjå endring i vegetasjonen. Høgfjellet er eit tydeleg

Ikkje ulikt eit kjent folkeeventyr, starta også historia om

klimabarometer og vil gje eit tidleg varsel om dei

Klimapark 2469 ein varm haustdag i 2006. For det byrja

endringane vi står overfor. Få grader i skilnad kan gje store

nettopp med funnet av ein utgått sko. Tett oppunder ein

utslag i eit landskap som er forma og dominert av is og

fjelltopp i Jotunheimen låg han der mellom steinane,

frost.

nyleg smelta ut ifrå isen. Skoen, ein såkalla hudsko, var ny å sjå på, men den var gammal av form. Seinare studiar

Klimapark 2469 har som mål å skape ei større forståing

viste at skoen hadde lege der i isen i heile 3400 år. Den

kring klimaendringar i fjellet, både gjennom formidling av

har no status som Noregs eldste sko. Dette var ikkje

den nyaste kunnskapen, og gjennom aktivt å stimulere til

fyrste gongen gjenstandar frå ei fjern fortid hadde smelta

meir forsking. Klimaprosessar og samspelet mellom natur

fram frå isen, men dette funnet blei likevel startskotet på

og menneske er komplekse tema som krev kompetente

ei mengde funn som skulle smelte fram i åra som fylgde.

formidlarar. I Klimapark 2469 kan dei besøkande delta

Den utgåtte skoen blei med det også eit fysisk symbol på

aktivt, og få ei konkret oppleving og forståing for

eit klima i endring. I dag har arkeologar samla inn fleire

tematikken i ei heilt unik setting saman med

tusen såkalla «fonnefunn». I 2019 blei det registrert nær

kunnskapsrike guidar. Hovudarenaen er ute i

600 funn berre i Nord-Gudbrandsdalen.

fjellandskapet oppe på Juvflye, tett innunder Galdhøpiggen.

35

Her har vi bygd opp Klimapark 2469, eit utandørs

Klimaet er på mange måtar hovudarkitekten bak det

opplevingsområde med fokus på klima, naturkjennskap

norske landskapet. Fjell og dalar er meisla ut av frost og is,

og kulturhistorie. Stigen er tilrettelagt med gangveg over

og sidan forma av vatn, vêr og vind. Ulike livsformer har

permafrosten og det er sett opp informasjonspunkt.

gjennom gradvis evolusjon tilpassa seg vilkåra, og vi

Opplevingane undervegs varierer mellom storslegen

menneske har sidan funne plassen vår i det heile. I det

utsikt til høge tindar og isbrear, til blikk ned i terrenget

teknologiske samfunnet vårt, lunt plassert innanfor veggar

for å sjå på alt frå stein, kulturhistorie og planteliv.

og tak, er det kanskje lett å gløyme at heile eksistensen vår

Gulrota i enden ligg inne i sjølve Juvfonne. Her har vi

er tufta på eit naturgrunnlag. Faktorar som geologi, biologi

hogd ut ein tunnel i isen som inneheld 350 kvadratmeter

og klimatiske tilhøve, er døme på ei rekke element som til

med gangar, rom, skulpturar og ein kinosal. Istunnelen er

saman dannar komplekse samspel. Med menneskeskapte

designa og ljossett av kunstnar og skulptør Peder Istad.

klimaendringar, og elles stadig større inngripande aktivitet

Gjennom bruk av symbolikk og kunst, får publikum ei

som påverkar natur og miljø, blir kunnskap og forståing

heilt spesiell og estetisk vakker oppleving inne i den meir

kring desse samspela stadig viktigare.

enn 7000 år gamle isen. Visjonen vår er å vere Ein open port til frosen fortid og ny innsikt.

Høgare sommartemperaturar inneber at meir is kjem til å smelte i åra som kjem. Eit nytt omgrep vi like gjerne kan

Ein kan fortsetje reisa nede på Norsk Fjellsenter i Lom,

lære oss, er ordet brearkeologi, som omhandlar innsamling,

der ein kan sjå mange av dei arkeologiske funna som har

sikring og kunnskap om funn frå isen. Isfonner i fjellet har

smelta ut av isen. Isfonner i høgfjellet er som fryseboksar

framleis mange løyndommar, og det ligg stor spaning i kva

for historia vår. Der har is og frost verna godt om dei

den neste smeltesesongen vil avsløre. Med krafta til sola

skjøre gjenstandane. Jaktutstyr, ski, klede og mange

kjem nye funn til å bli blottlagde, og lokalpressa kjem til å

andre ting, som anten har vore mista eller kasta, ligg no

stå klar når arkeologane kjem ned frå fjellet: «Eg fann, eg

brått ute i dagen. Desse unike funna, nokre av dei fleire

fann!» vil arkeologen kanskje seia. «Kva fann du nå da?»

tusen år gamle, fortel oss mykje om korleis livet var for

spør kanskje journalisten. «Ei påminning om at noko

folk i fjellbygdene før i tida. I museumsdelen kan ein

dramatisk skjer,» bør arkeologen kanskje svara.

fordjupe seg i fjellhistorie, naturvern, fjellturisme, flora og fauna. Eit av romma har fått namnet «Fjellviten». Eit interaktivt rom for dei som er nysgjerrige på fjellandskapet og det spanande samspelet i naturen.

Gjennom taktile installasjonar og fysiske eksperiment, blir publikum teke gjennom geologi, glasiologi, hydrologi og meteorologi.

36

Mål og makt 2020 - 1

Andreas Solbakken

37

Andreas Solbakken

38

MĂĽl og makt 2020 - 1

Andreas Solbakken

39

Andreas Solbakken

40

MĂĽl og makt 2020 - 1

Andreas Solbakken

41

Andreas Solbakken

42

MĂĽl og makt 2020 - 1

FAVORITTEN:

av SVEIN OLAV LANGÅKER

RØTER AV GULL Den første smaken av gulrøter kan eg ikkje hugsa, men

jorda prøver me no ut regenerativt landbruk. Det er med

det har likevel vore favorittgrønsaken frå før eg kan

på å forbetra jorda og er sett på som eit viktig klimatiltak

hugsa. Då eg var kring eitt år gamal, var helsestasjonen

for landbruket.

bekymra for meg. Dei var redde for at eg kunna ha gulsott. Heldigvis var det ei naturleg forklaring. Gulfargen

I Lønning Lutlandbruk er me kring 30 familiar som betalar

kom frå dei mange flaskene med gulrotsaft som eg hadde

på førehand for kvar vår del av avlinga. Me har felles

fått frå morfar min. Han hadde tru på helseeffektane av

dugnader og dugnadsvakter i løpet av sesongen. Me sår,

karotenet i gulrotsafta.

priklar, plantar, lukar, haustar og fordeler grønsakene mellom oss i løpet av sesongen. Totalt blir det kanskje 20-

Nokre år seinare hugsar eg dei første gulrøtene frå

25 timar gardsarbeid per familie. Fleire bidrar meir. Det er

gulrotåkeren til morfar min. Forventninga før eg nappa

kjekt og sosialt, og me lærer mykje om korleis me kan

dei ut or jorda, og fryden då eg turka jorda av dei i graset.

dyrka jorda.

Knasinga mellom tennene. Smaken av søt sol og sommar – og litt sand innimellom.

Og saman finn me gode måtar å ta vare på maten på. Når me plutseleg får store mengder blomkål, brokkoli og anna

No er favoritten gulrøter frå Lønning-garden på Stord,

kål, blir me tvinga til å vera kreative på kjøkenet.

slektsgarden til dei mange kjende Lønningane. Åkeren er

Gulrøtene held seg heldigvis friske og gode pakka i

driven som eit andelslandbruk. Det er ei driftsform som

torvmose ute. Søtsmaken berre aukar i kaldt vêr. No når eg

spreier seg både i Noreg og verda elles. I Noreg er det no

skriv dette, er det mars, og me har nettopp ete opp dei

kring 80 andelslandbruk. Det gjev kortreist, miljøvenleg

siste gulrøtene. Heldigvis har me både gulrotsuppe og

mat i eit samarbeid mellom bonde og forbrukar. Ansvar,

gulrotkake i frysaren. Og ein ny sesong er snart på veg.

risiko og avling blir fordelt. Og sidan me er fleire hender som bidrar, kan det både gi større avling og mindre bruk av sprøytemiddel. På delar av

43

DIKTET

av SIGNE SEIM

I skodd Treet slepper tunge dropar frå svarte greiner.

Skodda stengjer for andre tre som slepper dropar frå tunge greiner Jorda ventar innunder greiner.

Svel og svel desse mange dropar.

I skodd står mennesket innunder treet ser timen dropla frå svarte greiner tenkjer: Treet, kva tenkjer dropen kva tenkjer jorda. kva tenkjer eg?

45

MÅL OG MAKT Mål og Makt er tidsskriftet til Studentmållaget i Oslo (SmiO). Mål og Makt kjem normalt sett med tre hefte i året, og bladet får stønad frå Kulturstyret i Velferdstinget i Oslo og Akershus.

STUDENTMÅLLAGET I OSLO Studentmållaget i Oslo er eit lokallag av Norsk Målungdom og Noregs Mållag på Universitetet i Oslo og OsloMet. Me arbeider for å få fleire til å skriva nynorsk, og for å tryggja rettane til dei studentane som alt skriv nynorsk. SmiO vart skipa i 1900 og har omkring 300 medlemar. Desse får

Gje bort Mål og Makt i gåve!

Gje bort ei årstinging på Mål og Makt. Gå inn på nettsida vår: https//malogmakt.no Mål og Makt er eit tidsskrift proppa fullt av målsak, politikk, kulturbitar og anna kjekt.

Mål og Makt gratis i posten.

VIL DU SKRIVA FOR MÅL OG MAKT? Me vil gjerne ha fleire skribentar. For at tekstane skal verta so gode som mogleg, plar me å ha fleire runder med tekstkritikk på kvar tekst. Dette gjev skribentane høve til å utvikla seg. Me garanterer ikkje trykking av alt som kjem inn. Gå inn på heimesida vår eller send oss ein e-post på malogmakt@malogmakt.no Me set pris på alle tilbakemeldingar!

VIL DU TINGA MÅL OG MAKT? For 200 kr får du, eller ein du synes fortener det, tre nummer i året tilsendt i posten. Send ein e-post til malogmakt@malogmakt.no

46

Mål og makt 2020 - 1