Malogmakt 2017-02

2017 - 2

47. ĂĽrgangen

Tema: Val

VAL

BLADSTYRAR Hilde Stokland Rui

PRENTEVERK Haakon Arnesen AS

I SKRIFTSTYRET Geir Egil Eiksund Marta Valentinsen Hilde Stokland Rui Geir Tore Brenne

OPPLAG 460

ILLUSTRATØRAR Elfi Fei-Yin Liew Hilde Stokland Rui BLADBUNAD Geir Egil Eiksund Odin Hørthe Omdal OMBREKKING Geir Egil Eiksund Marta Valentinsen Hilde Stokland Rui KORREKTUR Synnøve Marie Sætre Synnøve Midtbø Myking Vegard Storsul Opdahl Janne Nygård Kristin Fridtun Jorunn Simonsen Thingnes SLUTTKORREKTUR Marta Valentinsen

UTGJEVAR Studentmållaget i Oslo.

Forfattarane står sjølve ansvarlege for innhaldet i artiklane.

ISSN 0332-7744 MÅL OG MAKT Pb 285 Sentrum 0103 Oslo TELEFON 46 96 98 91 EPOST malogmakt@malogmakt.no INTERNETT smio.no malogmakt.no ÅRSTINGING Tre nummer, kr 200 LYSINGAR 2500 kroner for éi side KONTONUMMER 3450 35 12671

3

KORT OM BIDRAGSYTARANE HILDE STOKLAND RUI (f. 1995) er biologistudent ved Universitetet i Oslo, sit i skriftstyret til Mål og Makt og er redaktør i Akademisk Vorspiel tilhøyrande Kulturutvalget.

ELINE BJØRKE (f. 1993) frå Løten er skrivar i Norsk Målungdom. Ho har master i nordisk språkvitskap og odel på heimgarden.

.

FREDRIK HOPE (f. 1993) frå Hyen i Gloppen er leiar i Norsk Målungdom. Han har bachelor i retorikk og studerer master i nynorsk skriftkultur ved sidan av leiarvervet. Fredrik har ein draum om å jobbe som bibliotekar og vere primus motor for eit spelemannslag ein stad i utkant-Noreg når han blir vaksen. Gjerne eit mållag óg, altso.

ERLEND STENLUND (f. 1996) kjem frå Åsgårdstrand i Vestfold. Han studerer informatikk: programmering og nettverk på Universitetet i Oslo. Han likar å gå på fjelltur og fotografere, helst i kombinasjon, og syns alle burde sjå meir av Noreg.

INKA LEONTINE (f. 1989) er ein 28 år gammal kunstnar busett i Oslo, der ho for augneblinken også studerar Kjønnsstudier på Universitet i Oslo. Ho har tidligare ein bachelor i Kunst frå Kunst- og designhøgskulen i Bergen.

ELFI FEI-YIN LIEW (f. 1994) frå Stavanger studerer markedsføring og ledelse ved Universitetet i Agder. Tidligare har ho gått på musikklinja ved Stavanger Katedralskule, og har studert til å bli sjukepleiar. Det ho elskar mest av alt i verda er å spise godteri og bli pjuska i håret.

ASSAD NASIR (f. 1985) er norsk- og samfunnsfaglærar på Mailand vidaregåande skule, og forfattar av boka Kunsten å være pakkis.

4

Mål og Makt 2017 – 2

6 LEIAR

24 UNGE HØGRE

Hilde Stokland Rui

Sandra Bruflot

8 ARBEIDARPARTIETS UNGDOMSFYLKING

26 UNGE VENSTRE

Mani Hussaini

Tord Hustveit

10 FRAMSTEGSPARTIETS UNGDOM

28 UNGKOMMUNISTANE I NOREG

Bjørn-Kristian Svendsrud

Jakob Glans

12 GRØN UNGDOM

30 FOTOGRAFEN

Anna Kvam og Ola Eian

Erlend Stenlund

14 KRISTELEG FOLKEPARTIS UNGDOM

34 FAVORITTEN

Kristofer Olai Ravn Stavseng

Fredrik Hope

16 LIBERALISTISK UNGDOM

36 MASTEROPPGÅVA

Møre og Romsdal Liberalistisk Ungdom

Eline Bjørke

18 RAUD UNGDOM

40 KJÆRE KVITE MANN

Linn-Elise Øhn Mehlen

Inka Leontine

20 SENTERUNGDOMMEN

42 DIKTET

Ada Johanna Arnstad

Assad Nasir

22 SOSIALISTISK UNGDOM Andrea Sjøvoll

5

LEIAR

av HILDE STOKLAND RUI

Val

6

Det er valtid - ei tid for å bli ekstra godt kjent med partia i Noreg og kva dei meiner. I det høve har vi i Mål og Makt invitert alle ungdomspartia, frå Liberalistisk ungdom til Ungkommunistane (merk: ikkje alle småpartiar har ungdomsparti!) til å skrive ein kort tekst om kva dei tenkjer den beste retninga for Noreg dei neste fire åra.

Vil den borgarlege regjeringa halde fram med å styre eller vil vi få ei ny regjering med Arbeidarpartiet i spissen? Arbeidarpartiet og Senterpartiet vil gjerne gå i samarbeid, men kva for andre parti vil dei trenge støtte frå?

I bladet har vi òg som alltid dei faste spaltene våre.

Nyvalt leiar i Norsk Målungdom, Fredrik Hope, har skrive om folkemusikk i favoritten. Eline Bjørke skriv godt om masteren sin om Løtendialekten. Fotoserien denne gongen er om friluftsliv, teke av Erlend Stenlund. Og til slutt har vi eit dikt om valet av vår trufaste diktar Assad Nasir.

Eg håpar du vert nøgd med bladet, valresultatet, og dei neste fire åra som fylgjer!

Mål og Makt 2017 – 2

Foto: Oslo kommune/Sturlason

VAL 2017

7

Arbeidarpartiet vil ha ei betre framtid saman, ei framtid med små skilnadar mellom folk og like moglegheiter for alle. I år går Arbeidarpartiet til val på at alle skal med. Det vil alltid vere leietråden for kva slags samfunn vi ynskjer, og er grunnsteinen i det sosialdemokratiske prosjektet vi arbeider for. For at alle skal vere med, er det naudsynt at alle bidreg, og at vi løyser dei store oppgåvene i fellesskap. Dei rikaste i Noreg blir gjevne store skattekutt samstundes som barnefattigdomen veks og det blir utført kutt i viktige velferdstenester – då ser vi at vi går vekk frå denne tanken. Vi treng ei ny retning dei neste fire åra – ei retning mot eit samfunn bygd på fellesskapskjensle, ikkje framandfrykt, og der vi prioriterer moglegheiter for alle framfor auka ulikskap.

8

Under Frp- og Høgre-regjeringa har arbeidsløysa vakse og sysselsetjinga stupt. Dette fører til at vi unge er dei største taparane med regjeringas politikk. For at vi skal gå styrkte inn i framtida, treng vi å prioritere ungdom – difor lovar Arbeidarpartiet alle oss unge ein jobb eller ein utdanningsplass. Vi vil satse på nye og grøne næringar og skape 300 000 nye arbeidsplassar dei neste ti åra. Dei neste fire åra vil vi prioritere arbeid og velferd framfor skattekutt til dei med mest frå før – alle skal med fordi alle trengst.

No veks skilnadane i Noreg – medan Frp- og Høgre-regjeringa sit og ser på når dei gjev gåvepakkar til Noregs rikaste. Vi vil hindre denne utviklinga. Arbeidarpartiet vil styrkje fellesskulen – som er eit av dei beste verktøya for å motverke veksande skilnadar – og gje alle moglegheit til å

Mål og Makt 2017 – 2

VAL 2017

lykkast. Vi vil ha verdas beste skule som gjev alle elevar kunnskapen og grunnlaget dei treng for å byggje seg ei betre framtid. Vi vil tilsetje 3000 nye lærarar og sørgje for at læremiddela som blir brukte, er klare for framtida. Vi skal tilby alle norske elevar eit skulemåltid – så ingen barn treng å gå svoltne i kvardagen. Slik gjer vi skular og samfunnet jamnare, no og for framtida.

Noko av det det finaste med Noreg er at vi stolar på kvarandre og inkluderer kvarandre i fellesskapet.

Det fungerer berre når vi legg til rette for at alle skal kunne bidra. Når Frp og Høgre kuttar i norskopplæringa for flyktningar eller skapar skremmebilete av innvandrarar i media – ja då har vi mista noko av denne norske verdien.

Arbeidarpartiet ynskjer å ta attende verdiane samfunnet vårt er blitt bygd på, og behandle og

omtale menneske med verdigheit og respekt.

I motsetning til Høgre og Frp ynskjer Arbeidarpartiet eit samfunn der moglegheitene er store og skilnadane små. Vi skal kjempe mot ulikskap og drive ein fordelande politikk som kjem alle til gode. Anten det er ved å satse på fleire arbeidsplassar slik at alle kan ha ein jobb å gå til og bidra til fellesskapet, ved å byggje verdas beste skule der alle kan lykkast, ved å satse på grøne næringar og kutte klimagassutslepp, eller å snakke om kvarandre med verdigheit igjen, kjem Arbeidarpartiet dei neste fire åra til å kjempe hardt for byggje eit samfunn der alle skal med.

Av Mani Hussaini Leiar i Arbeidarpartiets Ungdomsfylking

9

Vi veit at i åra framover kjem det til å verte fleire og fleire eldre og pleietrengande. Sjølv om framtida vil vere prega av meir teknologi, trengst det varme i eldreomsorga. Vi kjem til å trenge fleire som utdannar seg innan eldreomsorg, slik at eldre også i framtida får ei varm hand å halde i. For at fleire skal velje å utdanne seg innanfor helse, er skulepolitikk noko som vert viktigare og viktigare å satse på dei fire neste åra.

Den yrkesfaglege skulen treng eit løft. Det må settast inn tiltak som fører til meir relevante fag, meir praksis og auka kompetanse hjå lærarane som skal undervise. Ved å satse på meir relevans i faga, har vi større moglegheit til å halde elevar interesserte i å fortsette, men òg for å byrje på yrkesfag. Når ein satsar på auka praksis, har elevane meir å stille opp med når dei kjem ut i lære. Ein ser at ungdom lærer meir praktisk enn teoretisk. Framstegspartiet ynskjer òg at lærartittelen skal vere ein beskytta tittel for dei

10

med fagleg og pedagogisk utdanning Ved å satse på lærarar vert læraryrket forhåpentlegvis eit meir ettertrakta yrke, noko som er viktig for å få fleire lærarar.

Noko av det viktigaste når ein går på skule, er at ein møter opp, slik at ein har moglegheit til å lære det ein skal. Difor er fråværsgrensa viktig også dei neste fire åra, men ho er ikkje perfekt. FpU har tre konkrete forslag til endring av fråværsgrensa: Gje helsesyster løyve til å skrive attest ved sjukdom, gjere obligatoriske køyretimar til godkjent fråvær, og endre regelen for 10 dagar gyldig fråvær til 20 dagar. Denne regelen gjeld for dei som driv med politikk, idrett eller er kronisk sjuke.

Eldreomsorg er som nemnt noko som er svært viktig for FpU. Difor meiner vi at eldreomsorga treng eit løft også vidare dei neste fire åra. Vi meiner at menneska som har bygd landet og velferdsstaten, skal få den beste omsorga som mogleg. Dei eldre fortenar sterk valfriheit i eigen

Mål og Makt 2017 – 2

VAL 2017

kvardag. Vi meiner at eldre skal få ete når dei vil, legge seg når dei vil og dei skal ha moglegheit til å ta seg eit glas vin om dei ynskjer det.

Framstegspartiet vert ofte kritiserte for å prioritere skattekutt framføre å prioritere t.d. helse.

Dette er påstandar som er langt ifrå fakta.

Helsekøane med FrP i regjering har vorte reduserte med ca. 80 000 i forhold til då Arbeidarpartiet sat i regjering. Vi har prioritert kreftsjuke og innført pakkeforløp for kreft. Kreftsjuke vert stadig viktigare i både dei fire neste åra, men òg i åra vidare. Der vert fleire og fleire menneske som vert sjuke av kreft, men teknologien og kunnskapen er på plass for å hjelpe dei som treng det. At FrP prioriterer velferdsoppgåver på denne måten, visar at vi har handlekraft. Vi klarar å prioritere rett samstundes som FrP lèt enkeltmenneske behalde meir av si eiga inntekt.

Framstegspartiet ynskjer å føre ein skattepolitikk som betrakteleg kuttar skattane,

både for enkeltmenneske men òg for bedrifter.

Verdiskaping vert viktig framover. Det vert viktig med fleire arbeidsplassar og dermed desto viktigare å kutte i formueskatten, som berre rammar norske bedrifter.

Arbeidarpartiet er ekspertar i sine kommunar på å innføre eigedomsskatten, ein usosial skatt som rammar dei svakaste i samfunnet hardast. Vi ynskjer vidare dei neste fire åra at lova for eigedomsskatt skal fjernast. På denne måten har ikkje kommunane moglegheit til å skatte heimane til folk.

Av Bjørn-Kristian Formann FpU

11

Det er ikkje berre Trump som nyttar «alternative fakta». Norske politikarar tevlar òg om sanninga.

Her heime står ikkje kampen om å melde seg ut av Parisavtalen, men om avtalen skal verke inn på norsk oljepolitikk. Utfallet av kven som har den rette sanninga vil vere avgjerande for landets framtid.

Noreg er landet som internasjonalt er ein pådrivar for ei verd som ikkje etterspør fossil energi, men her heime satsar stort på å eksportere olje.

Høyrest dette ut som ei sjølvmotseiing? Det kjem an på kven du spør.

På den eine sida har du dei største politiske partia. Dei trauste, statsberande gigantane Høgre og Arbeidarpartiet i samband med dei ikkje så små Framstegspartiet og Senterpartiet. Desse partia skapar eit solid fleirtal for å halde fast på norsk oljepolitikk. På den andre sida har du dei minste partia, miljørørsla og forskarar som no set spørsmålsteikn ved dei etablerte oljetradisjonane.

Lat det vere sagt: Norsk oljepolitikk har vore ein suksess! Målretta satsing, naturgitte føresetnadar og dyktige, høgt utdanna menneske

12

bygde opp oljeeventyret. Kloke politikarar sikra norsk kontroll over ressursane og dermed store inntekter til fellesskapet. Sidan den gong har staten halde fram med å investere stort i næringa og sytt for meir leiting og utvinning. Alle regjeringar har vidareført denne oljepolitikken rimeleg uendra sidan 60-talet.

I takt med trommeslaga frå oljenæringas kommunikasjonsrådgjevarar har stortingsfleirtalet i mange tiår repetert mantraet: Inga velferd utan oljeinntekter. Oljeeksporten skal halde fram. Men røynda har no vist seg å vere ubehageleg for ein oljeavhengig økonomi.

For det fyrste er fossil energi årsaka til global oppvarming og brorparten av kjente kol-, olje- og gassreservar må difor bli liggande urørt om me skal unngå øydeleggande klimaendringar.

Gjennom Parisavtalen har verda forplikta seg til å kutte klimagassutslepp og redusere forbruket av desse ressursane.

For det andre vert fornybar energi stadig billigare og ein hardare konkurrent mot dei fossile alternativa. Transportsektoren er i ferd med å

Mål og Makt 2017 – 2

VAL 2017

elektrifiserast i land etter land, og dette reduserer dramatisk etterspurnaden etter olje. Denne nye røynda gjer det risikabelt å halde fram med store investeringar i dyr, norsk oljeproduksjon. Ikkje berre med tanke på enorme kostnadar frå klimaendringane om me ikkje når måla i Parisavtalen, men òg risikoen for å investere skattepengane våre i prosjekt som ikkje vil bli lønsame.

Denne ubehagelege røyndommen er opphavet til to politiske syn i Noreg. Anten innser ein at ein ikkje kan lykkast i å stagge klimaendringane og samstundes halde fram med satsinga på oljenæringa. Da endar ein med eit ynske om å omstille den oljeavhengige økonomien til grøne og berekraftige arbeidsplassar. Eller så vel ein å oversjå røynda, risikoen for svinnande etterspurnad og ignorere samanhengen mellom oljeproduksjon og klimagassutslepp. Da endar ein opp med å skape alternative sanningar om at det er plass til norsk olje innanfor måla i Parisavtalen, og at norsk olje uansett er den reinaste i verda.

Dei største partia skoddelegg debatten om olje

og klima med tvilsame fakta og eit verdsbilde som ikkje samsvarar med forsking. Trass forsøka på å dekke over sjølvmotseiinga, vert det stadig klårare for folket at olje og klima ikkje går hand i hand.

Det er no fleire parti på Stortinget som ynskjer å sette ein snarleg sluttdato for oljenæringa. Det same skjer i fagrørsla kor det største fagforbundet no tek til orde for ei utfasing av næringa. Kanskje er skodda i ferd med å lette. Med eit stadig tilsig av nye generasjonar til dei største partia vert det spennande å sjå om Høgre og eller Ap vert partiet som fyrst legg vekk dei alternative faktaa.

På det tidspunkt det vert semje om sanninga blant fleirtalet av norske politikarar, da vil landet ta ein ny vending. Skulle skodda lette, vil landets neste statsminister sjå skrifta på veggen og måtte ta innover seg hastverket me står ovanfor i møte med klimakrisa. Fyrst da vil me sjå ekte politisk vilje til å omstille landet, og eit ekte grønt skifte i norsk politikk.

Av Anna Kvam og Ola Eian Talspersonar i Grøn Ungdom

13

Det viktigaste for KrFU er menneskeverdet. At kvar og ein har ein uendeleg og uvurderleg eigenverdi.

Dette er grunnlaget for all politikken vår. Gjennom tidene har menneskeverdet blitt utfordra på ulike måtar, og så lenge vi har eksistert som parti, har vi teke side med og stått bak dei svakast stilte i samfunnet. Dette er ein arv og ei tilnærming til politikk vi vil ta med oss inn i framtida, og gjerne inn i regjering dei neste fire åra. Vi skal no sjå på kva område av politikken vi meiner vil vere spesielt viktige å arbeide med i åra som kjem.

EIT SOLIDARISK SAMFUNN

Vi er i dag vitne til den største flyktningkrisa sidan andre verdskrigen. Millionar av menneske har måtta forlate heimbyane sine, både til naboland og over det farefulle Middelhavet til Europa. Tusenvis har mista livet i forsøket på å flykte. I dårlege flyktningleirar i Hellas og på Balkan har mange frose i hel. Manglande innsats for menneske på flukt skal hindre at fleire freistar å kome seg til Europa. Dette strir mot alle kristendemokratiske verdiar. Difor meiner vi at Noreg må ta eit langt større ansvar og ta imot langt fleire flyktningar enn vi gjer i dag. Norske asylmottak har god kapasitet. For oss er dette eit medmenneskeleg ansvar der vi ikkje har noko alternativ. Vi pliktar å stille opp for menneske på flukt.

Slaveri er ei anna sak KrFU har vore opptekne av lenge. Medan det finst ei førestilling om at slaveriet forsvann på 1800-talet, er sanninga at det aldri har vore fleire slavar i verda enn det er i dag. Ein reknar

14

med at om lag 27 millionar menneske er offer for menneskesal. Mange av desse blir tvinga til å selje sex, og gjennomsnittsalderen for sexarbeidarar i verda er 12 år. Dette er uakseptabelt. Internasjonalt arbeid er avgjerande, men slaveriet finst òg i Noreg. Difor vil KrF setje ned dedikerte einingar i politiet som skal arbeide med menneskehandel.

Noreg er etter alle målestokkar eit ufatteleg rikt land. KrFU meiner at vi ikkje berre kan sitje på denne rikdomen sjølve, men at vi må dele med verdas fattige.

Difor er bistand noko av det viktigaste ved vår utanrikspolitikk. Vi vil at 2 % av Noregs BNP skal brukast på bistand. Det er viktig at det blir ført streng kontroll med desse midlane, og at det skal vere hjelp til sjølvhjelp. Norske bistandsmidlar skal ikkje hamne i lommene på korrupte byråkratar. Difor skal vi alltid følgje midlane tett.

EIT BEREKRAFTIG SAMFUNN

I dei neste tiåra må vi prioritere når det gjeld korleis vi skal organisere velferdsstaten. Som tilhengarar av den norske velferdsmodellen ynskjer vi at dei som treng han mest, skal få mest nytte av han. Problemet er at vi veldig snart ikkje har råd til det lenger. Om 15 år kjem vi til å gå med underskot, og skatteaukar kan ikkje redde oss. Vi brukar altfor mykje oljepengar og skyv rekninga framfor oss til komande generasjonar. Det er ikkje rettferdig. Vi vil at framtidige nordmenn skal få gå på ein god skule og få hjelp når dei blir sjuke. For at det skal vere mogleg, må vi kutte i nokre tenester og tilpasse velferdsstaten

Mål og Makt 2017 – 2

VAL 2017

meir etter dei som treng han mest: uføretrygda og fattige barnefamiliar. Difor vil KrFU redusere sjukeløna til 80 %, kutte BSU-ordninga og auke og skattlegge barnetrygda. Om vi ikkje tek desse grepa no, får vi ein langt dårlegare velferdsstat i framtida.

Klimaendringane er utan tvil den største krisa i vår tid. I tillegg til internasjonale forpliktande avtalar må vi kutte i utsleppa i Noreg. Difor skal vi ikkje leite etter meir olje, vi skal gjennom eit grønt skifte, og alle nye bilar selde etter 2025 skal vere nullutsleppsbilar.

Utdanning er ein av dei viktigaste ressursane eit samfunn kan ha. Difor må vi finne gode løysingar for korleis vi kan få ned fråfallsstatistikken. Vårt svar på denne utfordringa er fleire lærarar. Vi ynskjer ei lærarnorm med 15 elevar per lærar i 1.–4. klasse og 20 elevar per lærar i 5.–10. klasse. At læraren får tid til å sjå den einskilde eleven, er ein verdi ein ikkje kan erstatte med noko anna. Eit anna viktig tiltak er å gjere faga meir spesialiserte og relevante på yrkesfag, der fråfallet er spesielt høgt. Vi er òg motstandarar av fråværsgrensa, fordi vi meiner det er lærarane som skal bestemme om elevane har karaktergrunnlag i eit fag, ikkje politikarane.

Fråværsgrensa er å setje inn medisin mot symptoma, ikkje problemet. Vi meiner i staden at helsesøsterordninga må styrkast.

som opplever at det blir stilt høge forventingar til dei, både frå dei sjølve og andre. Det er eit stort press om å lukkast og prestere på mange område av livet.

Dette må vi som samfunn ta på alvor. Ein god del av dette kan ein relatere til sex- og kroppsfiksering. Difor vil KrFU styrke seksualundervisninga ved å vektlegge dei kjenslemessige aspekta langt meir, i tillegg til at ein må snakke langt meir om grensesetjing. Vi vil òg forbetre BUP og UPA ved å gi ungdom som treng det, umiddelbar kvalifisert helsehjelp.

Utviklinga og forskinga innan bio- og genteknologi i dag gir oss store moglegheiter – og utfordringar.

KRFU ynskjer ein kontinuerleg debatt om dei etiske dilemmaa som følgjer med denne utviklinga. Det er viktig å vere i framkant for utviklinga også når det gjeld dei etiske spørsmåla.

Arbeidslivet er ein av dei viktigaste sosiale arenaene i samfunnet og skaper grunnlaget for velferd og utvikling. Vi må legge til rette for tiltak og få meir kunnskap om kva som skaper helsefremjande arbeidsplassar, særleg i sektorar der sjukefråværet er høgt. Arbeidsmiljølova dannar grunnlaget for eit godt og inkluderande arbeidsliv, men vi meiner det må gjerast enkelte endringar som legg til rette for større fleksibilitet tilpassa behova til den einskilde.

Samstundes må endringane evaluerast for å unngå endringar som fører til meir ufrivillig deltid eller svekker arbeidstakaren si stilling.

EIT INKLUDERANDE SAMFUNN

Det har aldri vore fleire ungdomar som slit med psykisk helse, enn det er i dag. Dette er ein generasjon

Av Kristofer Olai Ravn Stavseng Leiar i Oslo KrFU

15

VAL 2017 Liberalistene er eit relativt ungt parti som har si prinsipielle forankring i den klassiske liberalismen slik den blei utforma i den europeiske renessansen på 1700talet. Den klassiske liberalismen blei utforma av relativt kjente navn som John Locke, Frederick Bastiat, Adam Smith og Jean-Baptiste Say. Klassisk liberalisme er i all hovedsak trua på at kvart menneske har visse naturgitte rettar, og at samfunnet elles fungerer best dersom alle lever etter og respekterer kvarandre sine naturgitte rettar.

No lurer de sikkert fælt på kva desse naturgitte rettane er. Dei er eigentlig ganske enkle, og du finn fleire av dei igjen i SN sin menneskerettskonvensjon.

Dei blei for første gang satt fram av John Locke, i England på 1700 tallet, som kvart menneske sin rett til liv, frihdom og eigedom. John Locke sine tankar var på den tida så radikale at han aldri turde å sette namnet sitt på tekstane han skreiv, men det han skreiv skulle ein faktor i USA si lausriving frå England, som igjen inspirerte mange land i både Europa og Sør-Amerika til å lausrive seg frå dei undertrykkande diktatura sine.

Så lurer du kanskje på kva desse tre rettane tyder, i og med at ein på ein måte reknar det for sjølvsagt etter dagens standard. Det som ein skal vere klar over er at det i historisk sammenheng på ingen måte er sjølvsagt med nettopp rett til liv, fridom og eigedom. Det som er viktig å merke seg når ein skal forstå naturgitte rettar, er at dei eksisterer innanfor ein stat eller anna organisering som garanterar sikkerheita til innbyggarane.

Retten til liv, tyder kort og godt at ingen har lov til å skade deg dersom du ikkje har gjort noko ulovleg.

Retten til fridom tyder at så lenge du ikkje skadar nokon, skal du få gjere det du vil. Retten til eigedom tyder at ingen skal få lov til å verken ta eller skade eigedomen din mot ditt samtykke.

Du tenker kanskje no at dette virkar som ganske grei skuring. Nesten som kardemommelova. “Man skal ikke plage andre, man skal være grei og snill, og forøvrig kan man gjøre som man vil.”

Om vi analyserer korleis det ligg an i Noreg når det

16

Mål og Makt 2017 – 2

gjeld dei tre rettane, så ser det noko verre ut.

Retten til liv er ganske grei. Vi har veldig få drap i Noreg og folk blir generelt ikkje slått ned på opa gate. Her er vi faktisk blant dei beste i verda. Retten til fridom er det verre med. For å overdrive litt, så er det knapt ei lov i Noreg som overheld det prinsippet.

Vi har eit par tusen sider med lover som regulerer alt frå offentleg transport til import av dyr og bygging av hus, i tillegg til fleirfaldige tusen sider med forskrifter som i detalj fortel deg kva du ikkje kan gjere, utan at ei einaste sjel blir skadde. Retten til eigedom er på den eine sida veldig sterk i Noreg, og på den andre sida veldig svak. Han er sterk fordi det er lett å eige eigedom i Noreg, og at ting relativt sjeldan blir stole av tjuvar. Problemet i Noreg er berre at tjuvane jobbar for staten. For dersom ingen har rett på din eigedom, så har heller ingen rett på ein prosentandel eigedomen din. Heller ikkje ei promille av han. Det tyder at all skatt er umoralsk etter dei naturgitte rettane. Når tjuvane ikkje får ta føre seg av det du har spart opp, så kan heller ikkje staten ta føre seg.

For å oppsummere, så meiner vi altså at skatt er fælt, reguleringer òg, men elles har vi eit heilt greitt vern av liv og eigedom i Noreg.

For å gi eit lite drypp av kvifor vi meiner skatt er så fælt, så kan det nemnast at i 2016, så gjekk den totale økonomiske påkjenninga på innbyggjarane frå reguleringar forbi den føderale påkjenninga frå skattar og avgifter i USA. Om ein reknar det totale skattetrykket for ein gjennomsnitts-nordmann over eit år landar det på rundt 60-70% av løna.

Kvar går så vegen vidare i norsk politikk? Hadde det vore opp til liberalistane, hadde vi gjort Norges lover om lag 1000 sider tynnare og statsbudsjettet om lag 700 milliardar mindre. Men det skjer nok ikkje med det første, sjølv om vi er landets raskast veksande parti målt etter medlemmer.

Generelt så kan vi seie at vi er nøgde med å sleppe å ta eit “pest eller kolera”-val til hausten, slik som det har vore i USA, England og Frankrike. Men vi

trur likevel at Noreg er på veg mot stupet. Etter Stoltenberg 1-regjeringa si dobling av statsbudsjettet over 5 år, har Noreg aldri sett seg attende. Offentleg forbruk har gått i taket, og skattane og avgiftene har følgt med. Etter 4 år med den blåaste regjeringa og stortinget vi har sett nokon gong, veks framleis byråkratiet og utgiftene.

Mange trur at Noreg er verdas rikaste land fordi vi har oljefondet. Problemet er at oljefondet allereie er brukt opp i framtidige pensjonsforpliktingar.

Statsbudsjettet gikk med underskot for første gong i 2016, rett nok med en låg oljepris, men det er der han vil ligge dei neste åra. Sett i samanheng med den aukande gjelda til kommunane og aukande bruk av eigedomsskatt, ser det dystert ut for AS Noreg.

Hadde du eigd aksjar i AS Noreg hadde du selt deg ut for lenge sidan, og hadde du drive AS Noreg, hadde du blitt tiltala for organisering av pyramidespel. Det er jo det dei seier, at vi treng fleire innvandrarar og unge for å halde hjula i gong. Er det ikkje det som kjenneteiknar eit pyramidespel?

At den einaste reelle inntektskjelda kjem frå nye abonnentar?

Du tenker kanskje at dei stoppar og tek tak når dei går tome for pengar? Om du ser deg om i Europa og i Amerika, så finst det knapt en institusjon som er meir ivrig etter å sette seg i gjeld enn ein stat som skal finansiere forbruket sitt.

Kort oppsummert trur vi at gapet mellom inntekter og utgifter både for kommune, fylke og stat kjem til å auke heilt til anten alle tre går konkurs eller folk kjem seg ut og røystar på dei som vil slanke heile staten. For tida er det berre Liberalistane.

Av Liberalistisk Ungdom Møre og Romsdal for Liberalistisk Ungdom

17

Ein av dei finaste songane eg veit om er Ivar Aasens Nordmannen. Det er ein song me i Raud Ungdom syng ofte, sjølvsagt med dei apokryfe strofene. Ein av dei linjene som treffer ekstra godt i hjarterota er «millom kaksar eg litet kann trivast, millom jamningar helst er eg nøgd».

Den skildrar så godt det biletet av Noreg me alle ønskjer. Eit trygt, jamstilt og rettferdig land. Det biletet av Noreg me skryter av når me treffer på turistar frå land som ikkje har komme like langt i kampen for rettferd. Eit egalitært land med sjølvstendige og hardføre folk som arbeider saman for nokre betre. Men som så mykje anna, så er det eit bilete som ikkje heilt samsvarer med røynda.

For den harde røyndomener at forskjellane her til lands har auke dei siste 30 åra, ja til og med raskare enn annleislandet USA. Sjølv om me har klart å skape kanskje eitt av dei beste samfunna i verda - så kan ein ikkje skjula at Noreg aldri har vore heilt jamstilt. Skilnaden ligg sjølvsagt mellom klasse, men som mi har sett dei siste åra, så handlar det og om geografi. Konflikten mellom by og land handlar òg om forskjells-Noreg. Det er slåande at ein passiv distriktspolitikk alltid endar opp som ein aktiv sentraliseringspolitikk. Sjølvsagt kan me jo alle flytta frå fjord og heim, busette seg i dei store byane og byrja å jobba innanfor noko med media. Men kva slags land er det? Ikkje det som Ivar Aasen skreiv om i Nordmannen, og ikkje det som folket etter krigen sleit så mykje med å byggja opp.

18

Mykje av problema i dag oppstår når folk ikkje har ein klår makt-analyse. Eit klårt bilete av kven som vinn og kven som tapar på politikken som blir ført. At det får konsekvensar om folk går frå isolerte vidaregåande skular, til universitetet og til departementsbygg utan å gå utanfor ring 2, og plutseleg får ansvar for å styra eit land dei ikkje kjenner topografien til godt nok.

Grunnsteinen i den norske velferdsstaten er at alle skal få rett til same kvalitet på sjukehus, eldreheim, barnehage eller taxi. Uavhengig av kven du er, storleiken på lommeboka di, kva gud du trur på og ikkje minst kva stad i landet du bur på.

Folk er flinke til å hugse på dei første av dei krava. Noko som er veldig bra, men eg fryktar at folk har gløymt litt det siste leddet. Det er ikkje slik at alle har ein trikk som går til sjukehuset, som berre kan bestille ein Uber for å komma seg heim frå byen eller får barnehage gjennom den godt betalte jobben. Då er det heilt naudsynt å ta vare på og styrke dei tenestene som ligg litt vanskeleg til. Fordi sanninga er at det landet me likar å feire på 17. mai ligge rimeleg vanskeleg til.

Skulle vi verkeleg effektivisere samfunnet vårt heilt ut, så kunna me like gjerne flytta heile befolkninga lenger sør, til eit flatare land nede på kontinentet. Me på venstresida blir ofte kritiserte for å gløyme enkeltindividet – difor er det så skremmande at det er høgresida som no innfører dei mest landsomfattande reformene sidan Harald Hårfagre utan å bry seg med folkevilje eller

Mål og Makt 2017 – 2

VAL 2017

Tokulturlæra i norsk historie – og i gresk?

kjennskap til landskapet. Eg er skuffa over at høgresida har gløymt at det er ikkje er folket og enkeltmennesket som skal tilpassa seg staten, men staten som skal tena folket.

Det er urovekkande at det er sluttsummen på budsjettet som skal styra korleis me byggjer morgondagens velferdssamfunn. Det skal ikkje vera tal og prosentar som skal definera kvaliteten på sjukehus og skule, det er ikkje kvar det er billegast som skal seia kven som får tilgong til eldreheim og politi. Folk opplever ikkje politikken i lange og tunge bøker, men i sin eigen kvardag.

Og det er folks kvardag som blir råka om skattekontoret, politikontoret og lokalsjukehuset blir lagt ned eller flytta fleire timar vekk.

Den norske venstresida har røtene sine i den folkelege masserørsla. Eg trur det var Arne Garborg som sa at demokratiet ikkje kom til Noreg med Wergeland, men med Hans Nielsen Hauge.

Den dagen venstresida gløymer dette, så står tryggleiken i samfunnet svakare. Ein må arbeida aktivt for å hindra at skiljet mellom bygd og by blir større. Makta har tradisjonelt vore plassert i Oslo dei siste hundre åra. I dag verkar det som at både media og makteliten har gløymt dette geografiske skiljet. Ein har sett eit slags tilbakeslag mot den folkelege motstanden som har auka dei siste åra, der det plutseleg er godt betalte, godt utdanna økonomar, teknokratar og personar med evige verv som er den mest undertrykte folkegruppa. Å vera medviten på geografisk

representasjon er noko venstresida må bli betre på.

Me såg i USA kva som skjer når ein stor del av landet føler seg ignorerte og framandgjorde frå sentrum. Sjølv om det ikkje er gått like langt her til lands, så ser ein utfordringar i åra framover.

Det er ei dragning mot å føra det norske landbruket ned på europeisk nivå, dette vil ha katastrofale følgjer for den spreidde busetnaden. Fylkes -og kommunereforma blir pressa over hovudet på folk. Ein ser ei skremmande auke når det kjem til einslege uføretrygda i distriktsfylker. Dette er forskjells-Noreg. Det tar nok ein del slit og krefter for å sikra at velferda her til lands blir universal.

Det er dokumentert at små kommunar og bustadar sikrar betre levekår, oppvekstvilkår og ei høgare medkjensle i demokratiet enn i dei større byane.

Me må alltid arbeida for ei betre framtid, ein betre kvardag for folk som bur frå fjord til fjell, hav til hei. Truleg ønskjer folk flest fortsatt at så mange som mogleg skal leva gode liv. Skal ein trygga det i åra som kjem, så må me gjera som dei som før oss. Samle oss og kjempa for det. Det kostar kanskje mykje å halda heile landet i hevd – men me har ikkje råd til å la vera.

Av Linn-Elise Øhn Mehlen Leiar i Raud Ungdom

19

Eg er eigentleg frå ein industriby. Så har eg vakse opp i det eg meiner er den vakraste bygda på jord, Skatval. No bur og jobbar eg i Oslo, ein by som eg har vorte veldig glad i. Eg er glad i både byane og bygdene i dette landet.

Det er ikkje fordi dei er standardiserte. Det er fordi det er eit mangfald av dei.

Eg har ikkje tru på eit A4-Noreg der den same løysinga skal gjelde i heile landet. Eg vil ikkje bu i eit A4-Oslo eller eit A4-Skatval som vert gjennomkontrollert med standardar og reguleringar. Me treng ulike løysingar for at det skal vere mogleg å leve gode liv i bygder som Skatval og i byar som Oslo. Eg vil at menneske og lokalsamfunn skal få tillit, ansvar og handlefridom. Når me gjer rom for mangfald, er landet vårt på sitt beste.

Det er mangfaldet som gjer samfunnet vårt godt å bu i. Det er mangfaldet som gjer at vi

20

kan ha yrande marknadssentrum i byane og rike naturressursar som forvaltast godt i distrikta. Det mangfaldet som gjer at mange i byane elskar å dra til landet på hytta eller friluftstur og som gjer at mange på landet likar å dra til byane for å handle eller gå på konsert. Mykje av velstanden vår byggjer på kombinasjonen av både naturressursar, marknadsplassar og engasjerte menneske som legg ned frivillig dugnadsarbeid for å løfte lokalsamfunnet sitt.

Fridommen til å velje kvar du vil bu er viktig, kanskje det viktigaste spørsmålet om valfridom i vår del av verda. Viss eg og andre ungdommar skal ha den valfridommen, må det leggjast ned ressursar for at den staden skal utvikle seg. Til gjengjeld, viss vi ungdommar får valet om å avgjere sjølv kvar vi vil bu, så vil vi bruke tid, pengar og krefter

Mål og Makt 2017 – 2

VAL 2017

på våre liv for at det skal vere ein god stad å bu.

Eg kan sjå det i mi eiga heimbygd, Skatval, der kunstgrasbaner vert bygde, opera vert sett opp årleg og idrettslag vert halde i gang – takka vere engasjerte menneske med samhald og stor tru på framtida. Dit vil eg flytte tilbake, men det er ikkje sikkert eg og andre ungdommar har det valet.

Eg kan ikkje flytte til ein stad viss eg ikkje er trygg på vegne av meg sjølv og dei eg er glad i. Viss faren min får hjarteinfarkt, må ambulansen vere i nærleiken, ikkje tre timar unna. Viss det byrjar å brenne hos naboen, må brannvesen vere i nærleiken, ikkje tre timar unna.

Eg må òg kunne vite at eg kan påverke min eigen kvardag, og det betyr å påverke politikken. Avstanden til dei som skal ta avgjerder om min kvardag må vere kort, slik

at det er lett å engasjere seg, seie meininga si og verte høyrde. På den måten får eg og andre ungdommar eigarskap til staden vi bur på, anten det er ein by eller ei bygd, anten det er ein stor eller ein liten kommune.

Eg vil ikkje avgjere om det norske folk skal bu i byen eller på bygda, eg vil at dei skal få avgjere det sjølv. Men viss vi skal ha den valfridommen, må nokon kjempe for mangfaldet i landet vårt, for vår velferd og tenester nær folk, og for at menneske kan leve gode liv i heile landet. Derfor vart eg senterungdom.

Av Ada Johanna Arnstad Leiar i Senterungdomen

21

VAL 2017

Gjennom heile oppveksten får ein høyra at verda er urettferdig. Dette blir ofte brukt som eit påskot for at me berre må godta ting som dei er. Dette er SU ueinig i! Me vil ikkje godta at verda må vera urettferdig, fordi eit rettferdig samfunn er mogleg.

Skilnadene mellom folk aukar, både i Noreg og resten av verda. Dei rike blir rikare, og dei som har minst, får stadig mindre. I dag veks nesten 100 000 barn opp i fattigdom. Dette er 100 000 barn som ikkje får moglegheita til å delta på dans eller fotball, eller som gruar seg til første skuledag fordi dei ikkje har ein kul ferie å fortelja klassekameratane sine om.

100 000 barn som ikkje får delta i samfunnet på lik linje som andre barn. Samstundes har 77 av dei 100 rikaste i Noreg arva formuen sin. Me kan ikkje ha eit samfunn der folk kan sitta på rumpa og arva seg rike. Det skal lønna seg å arbeida, ikkje å arva. Dei

22

som har mest i samfunnet, er nøydde til å bidra meir for at me skal få eit samfunn med små skilnader.

Fordi eit samfunn med små skilnader mellom folk er eit samfunn med høg tillit og fellesskap.

Me vil aldri nå eit rettferdig samfunn så lenge kjønnsorganet ditt avgjer kva moglegheiter og kva framtid du får. Kvinner og menn tener i dag ulikt, makta er skeivfordelt, og forventningane til korleis ein skal sjå ut, oppføra seg og vera, begrensar oss.

I dag blir kvinner tvinga til å jobba deltid, kontantstøtta held kvinner utanfor arbeidslivet, og kvinner tener i snitt 33 prosent mindre enn menn.

Samstundes har kvar fjerde kvinne blitt utsett for vald eller truslar om vald, og 1 av 10 kvinner har blitt utsett for ei voldtekt. Me har eit stort samfunnsproblem. Kvinner blir systematisk undertrykt, men ikkje tekne på alvor.

Mål og Makt 2017 – 2

Kvinner skal ikkje måtta gå redde heim om kvelden, med telefonen klar for å ringa politiet, eller måtta droppa å dra på nachspiel fordi dei er redde. Kvinner skal ha fridomen til å vera trygge uansett kvar dei er, kva dei har på seg og kor mykje dei har drukke. SU kjempar for eit samfunn der alle skal ha moglegheita til å vera den dei er og gjera kva dei vil, uavhengig av kva kjønn dei har.

Klimakrisa er den største utfordringa verda står overfor i dag, og det er avgjerande at me løyser ho om me skal ha ein klode å bu på framover.

Kampen mot klimaendringane handlar om rettferd – rettferd mellom verdas fattige og rike, og rettferd for framtidas generasjonar. Det er dei fattigaste i verda som blir hardast råka av klimaendringane, klimaendringar dei sjølve ikkje er ansvarlege for.

Dei rikaste landa, selskapa og menneska har eit

historisk ansvar for verdas utslepp og skal ikkje kunna kjøpa seg ut av situasjonen, men er nøydde til å ta grep for å snu utviklinga. SU krev ei rettferdig klimaløysing!

For dette handlar om framtidas generasjonar og vår framtid.

Eg vil at neste generasjon skal veksa opp og høyra «eit rettferdig samfunn er mogleg», ikkje at «verda er urettferdig». Me må ta val kvar einaste dag som gjer verda litt meir rettferdig, for alle. Eg håpar folk tek valet om å gjera verda meir rettferdig 11. september og røystar SV. Av Andrea Sjøvoll Leiar i Sosialistisk ungdom

23

Noreg sitt viktigaste bygg er ikkje Stortinget eller regjeringskvartalet. Noreg sitt viktigaste bygg er skulen. Kvart år går tusenvis av fyrsteklassingar på skulen for fyrste gong. Spente slepper dei handa til mor og far og går bort til rektor. Det er her framtida byrjar.

Den viktigaste oppgåva for politikarane er å gje desse fyrsteklassingane høve til å vere det dei drøymer om. Vi må ha ein lærar som ikkje fortel elevane at draumane deira er for store, men ein lærar som fortel at ein kan drøyme større. For å kome dit må vi ha dei beste lærarane i verda. Eg meiner at det å vere lærar er den viktigaste jobben ein kan ha. Nettopp fordi det er den viktigaste jobben, må dei ha den kompetansen som trengst for at fyrsteklassingane møter ein lærar som ser kvar enkelt elev, og som kan hjelpe dei på vegen.

Difor er det bra at vi har ei regjering som har satsa på etter- og vidareutdanning av lærarar, innført femårig mastergrad på lærarstudiet og auka krava for å kome inn på lærarhøgskulen. Det er å ta elevane på alvor. Andre parti meiner svaret på dette problemet er å tilsetje ufaglærte lærarar for å auke lærartettleiken i skulen. Eg er samd i at vi

24

skal ha fleire lærarar, men ikkje til kva pris som helst. Eg meiner at lærarane som fyller klasseromma, skal ha god kompetanse og utdanning, og ynskjer at det vert fleire av desse lærarane, og færre ufaglærte. Dei neste fire åra er vi nøydde til å gje dei aller minste i skulen den læraren dei fortener. Difor seier vi at vi skal innføre ei plikt for skulane til å gje intensivopplæring til elevar i barneskulen som treng ekstra oppfylging.

Høgre si grunnleggjande haldning er å sikre ein god og velfungerande arbeidsmarknad fordi den viktigaste velferda er å ha ein jobb å gå til. Arbeid er grunnlaget for velferd, tryggleik og sjølvstende.

Med flyktningkrise og det verste oljeprisfallet på 30 år har Høgre styrt Noreg trygt gjennom ei krevjande tid. Trass i ei halvering av oljeprisen er arbeidsløysa no lågare enn ho var då vi overtok i 2013. Høgre vil gjere det meir lønsamt å starte nye føretak og skape fleire jobbar. Medan andre parti går til val på å auke skatterekninga på norskeigde arbeidsplassar, ynskjer vi å leggje til rette for at føretaka sit att med mest mogleg av eigne opptente midlar.

Vi trur på Noreg, fordi vi trur at dei beste

Mål og Makt 2017 – 2

VAL 2017

løysingane ikkje berre kjem frå politikarane. Fritt behandlingsval har gjeve tusenvis av pasientar moglegheit til å velje kvar dei skal få behandling sjølve. I ein sårbar situasjon er det viktig å ikkje ta frå nokon moglegheita til å velje sjølv. Eddie Eidsvåg, leiar av Pøbelprosjektet, som er eit arbeidsretta tiltak for ungdom som hamnar utanfor arbeidslivet, seier at fritt behandlingsval har vore skilnaden mellom liv og død for mange rusavhengige i Noreg. Noko av det eg er mest stolt av at vi har gjort i regjering, er å kutte ventetida for rusavhengige med nesten ein månad. Eg brenn for at dei som slit med rus og psykiske lidingar, skal ha valfridom og få hjelp medan dei er motiverte, ikkje at dei skal få beskjed om å stille seg i helsekø. Difor har Høgre innført fritt behandlingsval.

Noreg er eit bra land å bu i, men mykje kan verte endå betre. Dette valet handlar ikkje berre om kva som har vorte gjort, men òg kva som skal skje dei neste fire åra. Høgre går til val på tidleg innsats i skulen fordi vi veit at dei elevane som droppar ut av vidaregåande, gjerne har slite på skulen i lengre tid. Difor er det viktig å starte tidleg med oppfylging

og hjelpe alle elevar før dei sluttar å rekkje opp handa. Vi ynskjer meir praksis i yrkesfag og eit tettare samarbeid med verksemder og arbeidsplassar for å gjere overgangen til arbeidslivet lettare. Sist, men ikkje minst, ynskjer vi å utvide ordninga med fritt behandlingsval og pakkeforløp til å omfatta endå fleire, så rusavhengige og andre pasientar kan møte eit helsevesen som legg eit løp for deg og hjelper deg frå fyrste dag.

Eg ynskjer eit Noreg på sitt beste. Eit Noreg der ein kan vera den ein vil, tru på det ein vil, og elske den ein vil. Eit Noreg der du får den hjelpa du treng, og der du får den beste behandlinga i verda.

Eit Noreg der born og unge skal møte verdas beste lærar som hjelper kvar enkelt elev til å verte det dei drøymer om, og eit Noreg som gjev ungdom ein trygg jobb i framtida.

Av Sandra Bruflot 1. nestleiar, Unge Høgre

25

Venstre er eit liberalt parti som vil gje den enkelte borgaren meir fridom. Alle skal sikrast rettar og få moglegheiter uavhengig av inntekt og bakgrunn, og vi må sikre fridomen også for komande generasjonar ved å skape eit grønt og berekraftig samfunn.

Det er mykje som er bra i Noreg i dag, men om vi skal klare å halde på den høge velferda og det sterke tryggleiksnettet i åra som kjem, må vi tenkje nytt. Klimakrisa er den største utfordringa i vår tid, og Noreg er nøydd å kutte raskt i klimagassutsleppa. Den naudsynte omstillinga til fornybar energi vil gjere at vi misser inntekter frå oljeindustrien. I tillegg blir vi færre i arbeid som skal finansiere stadig fleire på pensjon.

Venstre går til val på å halde fram med å gjennomføre reformer som sikrar at vi lukkast med denne omstillinga. Vi satsar på etter- og vidareutdanning av lærarar slik at alle barn skal få like moglegheiter, og vi har løyvd rekordmykje pengar til forsking og høgare utdanning, slik at

26

vi kan ruste Noreg for framtida.

Det same gjeld for klimapolitikken. Vi har fått til mykje denne perioden. Vi har gjort det dyrare å forureine og billigare å velje miljøvenleg. Særleg i transportsektoren har dette vore viktig, og for første gong går utsleppa frå denne sektoren no ned. Dette gjer også at norske klimagassutslepp som heilskap er på veg nedover. Vi har løyvd mykje til klimateknologifondet slik at det skal vere mogleg å forske fram ny teknologi, og vi har oppretta Fornybar AS som har fått 20 milliardar til å investere i ny teknologi for å kutte klimagassutslepp.

Neste periode skal vi styrke desse verkemidla ytterlegare. Vi vil få fart på det grøne skiftet med ein politikk som gjer at det løner seg å velje miljøvenleg, som legg til rette for forsking og utvikling av ny teknologi, og som gjer det enklare å starte nye bedrifter. I åra som kjem, skal vi erstatte over 200 000 arbeidsplassar i oljenæringa med nye arbeidsplassar i andre sektorar. Venstre sin politikk med satsing på kunnskap, gründerar

Mål og Makt 2017 – 2

VAL 2017

og teknologi gjer at vi omstiller Noreg raskare og får fram løysingar som kan bidra til å kutte utslepp i resten av verda.

Eit døme på at denne politikken har virka, er Hydro si investering på nesten fire milliardar kroner i meir miljøvenleg aluminiumsproduksjon på Karmøy.

Dette valet handlar også om kva rolle Noreg skal ha i verda. Mange av dei store utfordringane vi står overfor i vår tid, som klimakrisa og flyktningkrisa, kan berre løysast gjennom internasjonalt samarbeid. Difor meiner Venstre at Noreg skal styrke samarbeidet mellom land, og støtte opp om internasjonale avtalar og institusjonar. Vi er difor nøgde med at Noreg skal samarbeide med EU om å oppfylle Paris-avtalen, og meiner det er eit gode at vi forpliktar oss til å kutte i utslepp her heime.

Andre parti går til val på at vi skal trekke oss frå klimasamarbeidet med EU, og somme vil også trekke Noreg ut av EØS. Det er ein

uklok veg å gå. Skal vi finne ei løysing på globale problem, må vi arbeide tettare saman, ikkje trekke oss tilbake.

Politikken har ei høgre- og ei venstreside.

Men ei anna skilleline går mellom dei som er villige til å endre det beståande for å skape eit betre samfunn, også når det inneber å ta upopulære grep. Venstre vil alltid vere mellom dei som vågar å gjennomføre endring.

Berre slik skapar vi ei framtid som er berekraftig og med meir fridom. Ei framtid der vi gjennom skule, kunnskap og samarbeid sikrar eit samfunn der alle kan vere forskjellige og der alle har like moglegheiter.

Av Tord Hustveit Leiar i Unge Venstre

27

Noreg er eit lite land i ei stor verd, og det skal ikkje mykje til for at sjå at dei viktigaste globale spørsmåla ikkje får stor merksemd i Noreg.

Samstundes kan Noreg gjere mykje for det internasjonale samfunnet. Vi vil difor nytte høvet til å fortelje litt om kva vi trur om Noregs forhold til den internasjonale verda dei neste 4 åra etter valet.

Det er trist å sjå at så få av landets største partiorganisasjonar seier så lite om NATO, krig og Noregs rolle i NATOs krigføring. Noreg har i mange år gjort mykje for å sabotere verdsfreden. Vi har vore ein partnar i internasjonale våpenhandlar, vi har bomba Libya og vi har hatt soldatar plassert i Afghanistan i ein krig som ikkje er vår. I dag lever vi i ei verd med eit trugsmål om atomkrig.

Så lenge vi er med i NATO er vi ein del av denne konflikten, og om ikkje vi gjer noko kan Noreg bli ein framtidig del av ein krig dei fleste av oss tvilsamt vil vera ein del av. Ingen av stortingspartia har gjort noko for å stoppa dette,

28

og vi trur ikkje at det kjem til å bli gjort noko for å gjera slutt på dette dei neste 4 åra heller.

Vi håpar at vi tar feil, men vi er ikkje optimistiske i denne saka.

Høgreekstremisme er eit aukande problem i Europa og USA. Noreg har i lang tid vore stabile og ikkje hatt eit så sterkt miljø for dette, men nazistane i Nordfronts markering i Kristiansand har synt oss at denne rørsla er på veg fram og ikkje må gløymast. Vi er redde for at Noreg kjem til å få sjå meir av dette dei neste fire åra slik vi har sett i Sverige. Vi håpar at motstanden blir så stor og brei at dette problemet kan tvingast til å forsvinna. Vi er klare til kamp og håpar at så mange som muleg er på vår side, uavhengig av politikk. Anti-rasisme burde vera noko som vi alle kan vera samde om, uavhengig av om du er kapitalist, kommunist, sosialist eller noko anna. Vi håpar at haldningar som nokon norske politikarar har synt om at høgreekstreme og venstreradikale er like ille” ikkje er noko folk flest er samde om. Å spreie hat om minoritetar

Mål og Makt 2017 – 2

VAL 2017

går ikkje inn under ytringsfridomen.

Arbeidsløysa i Noreg har auka dei siste åra og om ikkje skikkelege tiltak blir gjort, kjem ho ikkje til å minske. Spesielt for unge menneske er arbeidsmarknaden hard og vanskeleg. At det skal vera så vanskeleg for ungdom å få seg jobb som det er i Noreg i dag, kan ingen forsvara. Det er også eit stort problem at det ikkje er nok lærlingsplassar i Noreg. Dette må ordnast opp i for å sikre den norske framtida og for å kjempa mot arbeidsløysa. Vi tenkjer at så lenge arbeidsmarknaden er kontrollert av profitt og verdiskaping så kan ikkje ordentlege tiltak bli gjort for å sikre alle ein god, fast jobb. Vi håpar at venstresida tek kampen for sekstimars arbeidsdagar og faste jobbar seriøst like mykje etter valet som før , men vi trur ikkje at arbeidsløysa kan bli knust før revolusjonær politikk blir satt ut i livet.

Spesielt i Oslo har det blitt meir og meir vanskeleg for unge å koma seg inn på bustadmarknaden. Prisane aukar og aukar, og i

dag må mange fyrstegongskjøparar gå med gjeld resten av livet for å kunne skaffa seg ein ordentleg bustad. Dette, kombinert med norske studielån, skapar ein vanskeleg situasjon for mange. Vi vil skape eit samfunn kor unge ikkje må gå med gjeld resten av livet for å ha skaffa seg ei utdanning og ein stad å bu. Vi skulle gjerne sett et større fokus på unges økonomi i Noreg, og skulle ønska at fleire parti vil sosialisere bustadmarknaden og skapa ei rettferdig studieløn til unge studentar.

Ungkommunistane kjemtil å kjempa vår kamp vidare etter valet og alltid kjempa mot krig og undertrykking og for eit meir rettferdig norsk samfunn.

Av Jakob Glans Nestleiar i Ungkommunistane i Noreg

29

FOTOGRAFEN Erlend Stenlund

30

Mål og Makt 2017 – 2

31

32

Mål og Makt 2017 – 2

FOTOGRAFEN Erlend Stenlund

Sjå fleire bilete teke av Erlend Stenlund på fjellknask.com

33

To springarar

Foto: Oskar A. Johansen, Trondheim byarkiv.

Arkivreferanse: F20915. Flickr.com.

34

Mül og Makt 2017 – 2

FAVORITTEN

frå Hyen På eit litt slite musikkrom sit ein sekstiåring og ein sekstenåring med kvar si fele. Dei har begge møtt opp tidleg denne sundagskvelden, før resten av spelemannslaget kjem. Eg går fyrste året på musikklina på vidaregåande og har innsett at eg må take grep.

For eg kan jo ingenting! Alle dei flinke folka på kappleik, i klasserommet og på YouTube kan greiene sine. Dei spelar på instrumenta sine so grueleg bra. Og driv dei med folkemusikk slik som meg, verkar dei å ha greie på tradisjon og slåttar og dansar og eg veit ikkje kva. Det har ikkje eg. Difor hadde eg overtala Gamlekaren, tradisjonsberaren i spelemannslaget, til å kome litt ekstra tidleg på feleøving slik at eg kunne lære slåttar frå Hyen.

Og Gamlekaren møtte opp, og han spelte reinlendar og hamborgar og bruremarsj og vals. Eg freista å henge med på kvar ein tone og kvart eit strøk – og stilte maaange dumme spørsmål. Mest masa eg om springarar. For tenk å lære springarar frå Hyen – som eg kunne spele på kappleik og syne fram at der eg kjem frå, ja sjølv der inne i den trongaste fjorden i Nordfjord, der har vi Tradisjon™.

Kva er ein springar, og kvifor er det so stas? I norsk folkemusikk er dei eldste danse- og slåttetypane springar (3/4-takt) og halling (2/4-takt). Det er desse slåttane ein spelar på tevling på Landskappleiken, saman med lytteslåttar som lyarslåttar og bruremarsjar.

Folkemusikk og folkedans er som dialektar, dei endrar seg etter kvar i landet dei kjem frå. Tydelegast er dette i takta til springaren. For å take nokre døme: På storparten av Vestlandet går slaga jamt (éin-to-tre), medan ein i Valdres har ein kort einar, og i Telemark har ein kort trear. Heng du ikkje med? Dette er ikkje

av FREDRIK HOPE

so lett å forklåre i tekst – søk det opp på YouTube og studer!

I Nordfjord, min fagre og fjellsterke heim, har me to springarar – gamalten eller gamlespringaren (som er heilt jamn, men ikkje støtt går opp i 3) og nyespringaren (som er ein mellomting mellom jamn 3-takt og ein forsiktig valdresvariant). For å få eit bilete av sånn om lag korleis takta vert dansa i nyespringaren, kan du prøve å seie «gå heim att» opp att og opp att og markere takta («gå heim att, gå heim att, gå heim att»). Merkar du korleis det er nesten jamt, men at einaren («gå») er litt kortare?

Eldst var best for ein overivrig sekstenåring som var frelst av folkemusikken. Og jo meir lokalt, jo betre.

Gamlekaren var litt skeptisk fyrst, for det var ei stund sidan sist han hadde spelt springar. No til dags dansar folk berre vals, tango og til naud ein reinlendar – om dei i det heile dansar. Men med litt spekulering kom han på øving med to springarar frå Hyen. Eg ymta sjølvsagt frampå på om det fanst fleire (og kanskje hadde me ein HALLING?!), men dett var dett. Me hadde ikkje meir enn to springarar i Hyen.

Sånt kan jo til og med ein sindig tjuefireåring verte litt amper av. Kvifor kom ikkje folkemusikksamlarane til Hyen før og oftare? Men heldigvis har me dokumentert ein god del, om enn ikkje so mange springarar og hallingar. Og heldigvis var spelemennene i Hyen smarte nok til å organisere seg, lage eit spelemannslag og byrje med opplæring av unge. Det gjorde at denne musikalske skatten vart tilgjengeleg for meg. Og kven veit, kanskje det dukkar opp ein engasjert sekstenåring som vil lære slåttar av meg, når eg pushar seksti?

35

MASTEROPPGÅVA

av ELINE BJØRKE

Løtendialekta i endring Dialekt engasjerer folk. Det er tydeleg til dømes i lokalavisa på Hedmarken, Hamar Arbeiderblad, der folk rett som det er bruker debattspaltene til å rope eit varsku om tilhøva til dialektene på Hedmarken.

Lesarinnlegget «Mjøsdialekta er i fare» frå 2011 er eitt av fleire døme: Dialekta, den nydelige Hedmarks- og/eller Opplands-dialekta, for enkelthets skyld heretter kalt Mjøsdialekta, er i ferd med å bli borte! Ungene snakker den ikke lenger. Jeg har tidligere stusset over hvor utbredt Oslo-målet er blitt her oppe, men nå er jeg direkte skremt: jeg har møtt unger som sier «selv», og som har lagt seg til tynne l-er. Jeg har knapt hørt et eneste skolebarn si «je» og «itte». Og jeg tenker: Hva er det som skjer?

Mostue, 2011: 28 Ja, kva er det som skjer? Det finst det neppe eit enkelt svar på. Masteravhandlinga eg leverte våren 2017 er

36

likevel eit forsøk. I avhandlinga studerte eg dialektendring gjennom tre generasjonar i to familiar i Løten. Problemstillinga var todelt: Eg ville undersøke både korleis informantane brukte dialekta, og kvifor dei brukte dialekta som dei gjorde, slik at eg kunne seie noko om korleis dialekta endrar seg, og noko om bakgrunnen for kvifor ho endrar seg som ho gjer.

Løten kommune ligg på flatbygdene ved Mjøsa, på Hedmarken i Hedmark fylke, og høyrer dimed til det austlandske dialektområdet. Nærare bestemt høyrer løtendialekta til dei nordaustlandske dialektene saman med dei andre dialektene på flatbygdene rundt Mjøsa, i tillegg til dialektene austover frå Hedmarken til svenskegrensa, dialekter i Østerdalen og dialekter sør i Gudbrandsdalen (Mæhlum og Røyneland, 2012: 54).

Det inneber at den tradisjonelle løtendialekta har dialekttrekk som tjukk l, spørjeord som startar på å (som åssen, åkken, åffer og så bortetter), je og domm som førstepersonspronomen i eintal og tredjepersonspronomen i fleirtal, itte som nektingsadverb, vokal senking, slik at ein seier fresk, fæmti og fløtta i staden for frisk, femti og flytta, og at

Mål og Makt 2017 – 2

Foto: kennysarmy Flickr.com.

ein bøyer sterke verb slik at dei blir einstava i presens, som på nynorsk, slik at ein seier ligg og kjæm i staden for dei tostava variantane ligger og kommer. Dialektene på austsida av Mjøsa har dessutan monfotong i staden for diftong, slik at ein med tradisjonell løtendialekt seier sten, ben og vet i staden for stein, bein og veit. I studien min plukka eg ut til saman 17 tradisjonelle dialekttrekk som eg tok utgangspunkt i då eg undersøkte dialektbruken til informantane mine.

Dei språklege funna eg gjorde synte at både dei eldste informantane i syttiåra og dei nest eldste informantane i førtiåra jamt over nytta dei tradisjonelle dialekttrekka. Den nest eldste generasjonen var ikkje like konsekvente som den eldste generasjonen, men skilnaden i dialektbruken mellom dei to generasjonane var ikkje stor. Frå den dei nest eldste informantane til dei yngste, på 12 og 15 år, var det derimot stor endring. Dei yngste informantane nytta knapt tradisjonelle dialekttrekk, og hadde i hovudsak tatt i bruk bokmålsnære former i staden. Dei tradisjonelle

dialekttrekka som var i bruk hos ungdommen, som bøyingsendinga a på hokjønnsubstantiv i bunden form, som klassa, og monoftong, er dessutan dialekttrekk som passar godt inn i eit bokmålsnært talemål.

KORLEIS FORKLARE DIALEKTENDRINGANE?

Det er med andre ord mange tradisjonelle dialekttrekk som beint fram ikkje ser ut til å vere i bruk hos unge løtensokningar, og det er bokmålsnære former som fungerer som erstatning.

Det er umogleg å peike på ei einskild årsak til at dialekta endrar seg på denne måten. I avhandlinga mi valde eg å drøfte status og identitet som bakgrunn for at ungdommen vel bokmålsnære former heller enn tradisjonelle dialekttrekk, og i denne artikkelen tek eg føre meg status som ei årsak til dialektendringa.

I Noreg er det høg toleranse for bruk av dialekt, samanlikna med dei fleste andre land i verda. Eit godt døme på det er at det var aksept for at tidlegare finansminister Sigbjørn Johnsen, frå talarstolen på

37

Stortinget, la fram statsbudsjettet på kav hedmarksdialekt. Likevel er det ingen tvil om at dialekter er knytt til stereotypiar og ulike haldningar.

«Vi er ikke i stand til å forholde oss fullstendig forutsetningsløst til en gitt språkvarietet» (Mæhlum, 2008a: 96). Utan at vi nødvendigvis er medvitne om det, bruker vi tidlegare erfaringar og stivna førestillingar til å plassere språkbrukarar i kategoriske stereotypiar.

I ei språkhaldningsundersøking kom det fram at folk frå Oslo assosierer flatbygdmålet med adjektiv som «bondsk», «litt døl», «artig», «vulgær», «enkel og truverdig», «litt dum, men varm og feminin» (Strømsodd i Mæhlum, 2008a: 96). Slike haldningar kjem òg fram i lokalavisa Hamar Arbeiderblad, til dømes i ein artikkelen «Hedmarksdialekta i klemme», der journalist Geir Vestad skriv at Noe av det trælete med dialekten på flatbygdene, er at den lettere enn både trønderdialekt og bergensdialekt og den slags blir assosiert med det bondske, treige, litt dumme og litt latterlige – omtrent slik som Vazelina Bilopphøggers har prøvd å gjøre seg når de har prøvd å være morsomme.

Flatbygdmålet har vore utsett for latterleggjering og ironisering gjennom den offentlege kulturen, særleg i underhaldningsbransjen, der flatbygdmålet har blitt brukt som verkemiddel for å framstille ein person som dum og einfaldig. Slike framstillingar har naturleg nok vore med på å bygge opp under stereotypiar. Dei negative haldningane til flatbygdmål var mykje sterkare for nokre tiår sidan, men dei lever framleis i ein neddempa versjon. I dag vil ein person som pratar flatbygdmål gjerne bli assosiert med «noe ekte og opprinnelig fra UtkantNorge» (Mæhlum, 2008b: 107).

38

At dei negative haldningane til flatbygdmålet har dempa seg dei siste tiåra, kan vere ei forklaring på at representantane frå den eldste generasjonen informantar og den nest eldste har hatt ganske ulike erfaringar med å bruke den lokale dialekta. Begge informantane i den eldste generasjonen har erfart at løtendialekta har låg status samanlikna med andre dialekter. Ein av dei, som har arbeidd i Oslo, fortel dessutan at han har opplevd å bli gjort narr av på grunn av dialektbruk. Det verkar som at det å halde på dialekta, særleg for han, nærast er ei kampsak, og absolutt eit medvite val. Informantane i den nest eldste generasjonen har hatt ei ganske anna erfaring.

Dei uttrykker stoltheit over å prate dialekt, og har fått positive attendemeldingar på dialektbruken sin både i og utanfor bygda. Ingen av dei har tatt noko særleg medvite val om å halde på dialekta, men omtalar det som «det naturlege språket». Det er tydeleg at dei har vakse opp i ei anna språkleg verkelegheit enn foreldra sine.

Altså er det tydeleg at stereotypiane knytt til flatbygdmålet er neddempa, men likevel ikkje vekke.

Ein av den yngste informantane synest at folk som pratar tradisjonell, lokal dialekt høyrest morosame ut, og ho seier at jamaldringar bruker dialekta som humoristisk verkemiddel. Dessutan er det ein interessant sekvens i intervjuet med ein informant der han med glimt i auget seier at «vi som er litt enkle menneske kan ikkje drive å tillegge oss noko anna språk, veit du, for då gløymer vi oss». Når eg spør om det er løtensokningane som er enkle, svarar han at «nei, nei, løtensokningen er ikkje enkel, ein kan ikkje ta alle under ein kam, nei, nei, nei,» men følgjer opp med «men vi er ikkje den skarpaste (…) dei skarpaste knivane i skuffen». Han held fram med

Mål og Makt 2017 – 2

å forklare at det ikkje har noko med å nedvurdere løtensokningane å gjere, men heller å seie at ein ikkje er betre enn andre berre fordi ein er frå Løten.

«Eg meiner at vi løtensokningar er minst like bra som alle andre, men vi flyg ikkje rundt og snakkar om det heile tida».

Fleire av informantane bruker omgrep som bokmål, riksspråk, riksmål og normaltalemål når dei seier noko om kva retning dialekta endrar seg i.

Det finst ikkje noko offisielt standardtalemål i Noreg, det er ingen som bestemmer at å seie ikke er meir rett å seie enn itte. Likevel er det ei oppfatning blant mange at det finst ein «mental standard» som i praksis fungerer som ei slik rettesnor, og som tronar på toppen i eit språkleg statushierarki der dei tradisjonelle dialektene ligg på botn. Det er dette talemålet informantane viser til når dei snakkar om bokmål, riksspråk, riksmål eller normaltalemål. Denne prestisjetunge «mentale

standarden» er eit bokmålsnært talemål, assosiert med talemåla i Oslo.

At standardtalemålet, i likskap med løtendialekta, høyrer til det austnorske dialektområdet, gjer at det trass alt ikkje er veldig stor skilnad på dei to talemåla. Informantane seier at løtendialekta ikkje er ei «typisk veldig vanskeleg dialekt», og at dei ikkje synest det er så stor skilnad mellom løtendialekt og talemål i Oslo. Vegen frå løtendialekt til eit bokmålsnært standardtalemål er mykje kortare enn til dømes frå sognemål. Dette, kombinert med den låge statusen til den tradisjonelle løtendialekta og den høge statusen til det dialektalt relativt nærliggande bokmålsnære talemålet, vil heilt klart kunne påverke talemålsendringa vekk frå den tradisjonelle dialekta og nærmare eit bokmålsnært talemål.

Litteratur: Kværness, G. (2014). Leve dialekten: En språkreise. Oslo: Cappelen Damm.

Mostue, S. (2011, 21.11). Mjøsdialekta er i fare. Hamar Arbeiderblad, s. 28.

Mæhlum, B. (2007). Konfrontasjoner: Når språk møtes. Oslo: Novus forlag.

Mæhlum, B. (2008b). «Språk og identitet». I B. Mæhlum, G. Akselberg, U. Røyneland og H. Sandøy (Red.).

Språkmøte – innføring i sosiolingvistikk, (s. 105 – 126). Oslo: Cappelen akademisk forlag.

Mæhlum, B. og U. Røyneland (2012). Det norske dialektlandskapet: Innføring i studiet av dialekter. Oslo: Cappelen Damm Akademisk Vestad, G. (2009. 30.04). Hedmarksdialekta i klemme. Hamar Arbeiderblad, s. 50

39

Svar til "Ideen om kulturelt plagiat"

KJÆRE KVITE av INKA LEONTINE Du, som kan skrive så smart om makt som har lese om årevis med slit og slaveri, Du, som kan vise til dei tallause tapt, dei tause tala til dei som fall ved endå eit slag Endå ein sjukdom boren over endå eit erobra hav, du som kan tale så sterkt om det som vart vunne og det som vart tapt om dei som kom og tok og tok, om dei som utførte brot etter brot som spilte blod og trødde ned flagg slik, no er det vårt! No har dei tapt!

--Men så er jo makt diffust, seier du, medan eigedom så sjølvklårt, for han som har, han har?

Slik kan den kvite mann skjule seg bak sin eigen skam, kan seie seg einig i det som vert fortalt men likevel heve fingeren for han har jo betalt! Betalt med pengar visstnok, og ikkje salt, for vår tids kapital er valutaen som fangar alt --Ein kan ikkje eige sitt eige hår kan du seie, ein kan ikkje eingong eige si eiga mor si sorg Nei vel, kvite mann!

Men kven kan tale om eigedom som noko rettvist, når sorga sjølv er heimlaus, utan hamn?

Kven har løyve til å bestemme kva eigedom får namn?

Verkeleg, truleg, han som stal?

Nei, ikkje eingong du kan bestemme over det som forsvann.

Kan det vere mykje av konflikten stod og fall og ennå fell, på den kvite sitt sterke ønske om å eige alt?

40

Mål og Makt 2017 – 2

av Øystein Sandve:

MANN --Mitt råd er kort: Gje opp å vere feig, finn fram hjartet og let det rørast ved så kanskje du endeleg kan gje slepp på det du slett ikkje eig!

Press øyra inntil og sjå om du forstår orda til Nina Simone: --"Hey, what have I got?

Why am I alive, anyway?

Yeah, what have I got Nobody can take away?

--Got my hair, got my head Got my brains, got my ears Got my eyes, got my nose Got my mouth, I got my smile I got my tongue, got my chin Got my neck, got my boobies Got my heart, got my soul Got my back, I got my sex I got my arms, got my hands Got my fingers, got my legs Got my feet, got my toes Got my liver, got my blood --I've got life, I've got my freedom I've got life I've got the life And I'm going to keep it"

Faks

imile

frå M

ål og

makt n

r. 1 2 0

17.

41

Val Eg valde å stå opp i dag tidleg.

Sette føtene på det kalde golvet såg støvstripa inn i rommet dei små korna som flaut rundt forsvann inn i skuggen, nokon nye kom til frå skuggen før også dei flaut vidare.

Eg valde å gå ned trappene heime etasje etter etasje, forbi dørene til naboane mine som eg ikkje kjenner forbi alle liva på andre sida etasje etter etasje, ut i drabantbylufta.

Eg valde å dra på jobb, fordi ein ikkje overlever på luft åleine. Sjølv ikkje kjærleiken lever på luft åleine, men det er ei fri verd som då det vakraste smilet eg hadde sett valde at ho ikkje kunne vere i lag med ein brun ein som meg og eg valde å gå derifrå med hjartet i den eine handa og livet i den andre.

42

Mål og Makt 2017 – 2

DIKTET

av ASSAD NASIR

Så kan ein spørje om det var val eller vald eller båe, men nokre seier glaset er halvfullt, andre seier glaset er halvtomt, og du vel korleis du vil sjå på det og nokon syng val etter val, val etter val men har du ikkje lurt på kor mange val du tek frå du slår søvnen ut av augo til du lukkar dei igjen, og nokon eg har møtt sa at Gud har sine måtar, og at Han vel at du skal vakne etter søvnen når du er i ein tilstand av død, og at Han vel at milliardar av menneske står opp frå døden kvar morgon, og legg seg kvar natt for å møte sin skapar og vel å stå opp morgonen etter vel å gå ut, på jobb eller berre gå ut vel å leve, eller å lide, eller ingenting for det òg kan vere eit val som å stemme blankt ved politiske val eller å la vere å stemme, å velje sofaen å sjå politikarane på tv-skjermen med sine lovnadar om kva dei vil eller ikkje vil om ein vel dei. Å velje og å ville er to sider av same lest, men ikkje alle får båe og nokon får ingen av dei men vi vel likevel å tru at livet vi lev er valt av oss sjølv.

Assad Nasir 21.08.2017

43

DIKT av ASSAD NASIR

44

Mål og Makt 2017 – 2

MÅL OG MAKT Mål og Makt er tidsskriftet til Studentmållaget i Oslo (SmiO). Mål og Makt kjem med tre hefte i året, og bladet får stønad frå Skuleboknemndi åt Studentmållaget i Oslo og Kulturstyret i Velferdstinget i Oslo og Akershus.

STUDENTMÅLLAGET I OSLO Studentmållaget i Oslo er eit lokallag av Norsk Målungdom og Noregs Mållag på Universitetet i Oslo og Høgskulen i Oslo og Akershus. Me arbeider for å få fleire til å skriva nynorsk, og for å tryggja rettane til dei studentane som alt skriv nynorsk. SmiO vart skipa i 1900 og har omkring 200 medlemer. Desse får Mål og Makt gratis i posten.

VIL DU SKRIVA FOR MÅL OG MAKT? Me vil gjerne ha fleire skribentar. For at tekstane skal verta so gode som mogleg, plar me ha fleire runder med tekstkritikk på kvar tekst. Dette gjev skribentane gode høve til å utvikla seg. Me garanterer ikkje trykking av alt som kjem inn.

Gå inn på heimesida vår eller send oss ein epost til malogmakt@malogmakt.no

Gje bort Mål og Makt i gåve!

Gje bort ei årstinging på Mål og Makt. Send ein e-post til malogmakt@malogmakt.no Mål og Makt er eit tidsskrift proppa fullt av målsak, politikk, kulturbitar og anna kjekt.

Stoffrist for Mål og Makt nr. 3 2017 er 1. november. Me vurderer alle manus, så lenge dei er på nynorsk.

Me set pris på alle attendemeldingar!

VIL DU TINGA MÅL OG MAKT? For 200 kr får du, eller ein du synst fortener det, tre nummer i året tilsendt i posten. Send ein epost til malogmakt@malogmakt.no

BLADET ER GJEVE UT MED STØNAD FRÅ

45

46

Mål og Makt 2017 – 2

47

Attende til: MĂĽl og Makt Postboks 285 Sentrum 0103 Oslo