5/22 (816)
kierunekenergetyka.pl
Dwumiesięcznik
58.14.12.0 ISSN 1734-7823
TEMAT NUMERU
I
OCHRONA ŚRODOWISKA W ENERGETYCE
ENERGETYKA A KLIMAT I Raportowanie śladu węglowego I Zmiany w prawie środowiskowym I Niewykorzystany potencjał węgla brunatnego
DURA LEX, SED LEX
> 16
TRANSFORMACJA NA ROZSTAJACH > 36
ENERGETYCZNE KATASTROFY > 65
ponad
10 tys. zrealizowanych projektów dla branży ciepłowniczej na świecie
Układ przygotowania wody dla kotłów parowych wysokoparametrowych
Uzdatnianie wody dla ciepłowni i elektrociepłowni Specjalizujemy się w tworzeniu najnowocześniejszych systemów generacji wody dla ciepłownictwa Jakość wody ma kluczowe znaczenie w przemyśle energetycznym. Właściwie uzdatniona woda, to gwarancja wieloletniej, bezawaryjnej pracy systemu grzewczego oraz optymalizacja kosztów eksploatacji.
Doradztwo
Doradztwo przy projektowaniu i doborze urządzeń
Montaż i rozruch
Produkcja
Projektujemy i wykonujemy systemy z największą precyzją i w najwyższej jakości
Szkolenia
Szkolenia dla personelu obsługującego
Eurowater Sp. z o.o. Centrala Izabelin Tel.: +48 22 722 80 25
Serwis
Serwis gwarancyjny i pogwarancyjny w tym serwis prewencyjny
www.eurowater.pl Oddział Wrocław Tel.: +48 71 345 01 15
Oddział Gdańsk Tel.: +48 58 333 13 80
info.pl@eurowater.com
SPIS TREŚCI
8 I Gaz nadal dominuje w systemach grzewczych w Niemczech Aleksandra Fedorska 11 I EPS270 a wysokosprawna kogeneracja – kluczowy game changer dla sektora ciepłownictwa w pakiecie fit for 55? Dorota Jeziorowska 12 I Nie potrzeba nam już bednarzy Jan Sakławski 14 I Energetyka obywatelska jako element polityki energetycznej Unii Europejskiej Bartłomiej Kupiec
T E M AT N U M E R U : O C H R O N A Ś R O D O W I S K A 16 I DURA LEX, SED LEX. Czyli surowsze kary za przestępstwa przeciwko środowisku Mikołaj Maśliński 20 I Transformacja energetyczna przedsiębiorstw od analizy śladu węglowego do raportowania niefinansowego Aleksandra Kamińska, Piotr Krysik, Adam Ślusarz 26 I Jak dzięki cieczy kondycjonującej podnieść skuteczność odpylania i usunąć ścieki z IMOS? Maria Jędrusik, Sławomir Kozak, Dariusz Łuszkiewicz, Artur Sobczak, Arkadiusz Świerczok 30 I Usuwanie azotu z odcieków w procesie deamonifikacji na przykładzie badań w oczyszczalni ścieków Śródmieście w Zabrzu Krzysztof Barbusiński, Grażyna Pęciak-Foryś 36 I Transformacja na rozstajach Filip Czeredys
ELEKTROENERGETYKA 44 I Wytwarzanie i magazynowanie wielkich ilości energii elektrycznej w transformacji energetycznej do 2050 r. Waldemar Jędral 51 I Interaktywność, wirtualne elektrownie, systemy transaktywne… to Smart Grid nie wystarczy? Szymon Barczentewicz, Andrzej Ożadowicz 59 I Polski przemysł dla energetyki jądrowej Izba Gospodarcza Energetyki i Ochrony Środowiska 61 I Kryzys gazowy przyspieszył rozwój bułgarskiego rynku energii Rozmowa z Karelem Kralem, prezesem zarządu Electroholdu 65 I Energetyczne katastrofy Wojciech Sikorski
T E M AT N U M E R U : O C H R O N A Ś R O D O W I S K A
Fot. 123rf
Z ŻYCIA BRANŻY
20
TRANSFORMACJA ENERGETYCZNA PRZEDSIĘBIORSTW OD ANALIZY ŚLADU WĘGLOWEGO DO RAPORTOWANIA NIEFINANSOWEGO Aleksandra Kamińska, Piotr Krysik, Adam Ślusarz ELEKTROENERGETYKA
61
KRYZYS GAZOWY PRZYSPIESZYŁ ROZWÓJ BUŁGARSKIEGO RYNKU ENERGII Rozmowa z Karelem Kralem, prezesem zarządu Electroholdu PA L I WA
68 I Co wiemy o gospodarce wodorowej? Rafał Czekalski 72 I Domowe piece a ITPOE. Porównanie emisji z grzewczych kotłów przydomowych i instalacji termicznego przekształcania odpadów Patryk Czach 78 I Czy węgiel brunatny może zapewnić bezpieczeństwo energetyczne Polsce, stanowiąc jednocześnie kotwicę antyinflacyjną? Leszek Jurdziak
REMONTY I UR 84 I 6X: Prosta formuła radaru VEGA dla optymalizacji procesów VEGA Polska
FELIETON 86 I Przykład z Niemiec? Jerzy Łaskawiec
Fot. 123rf
PA L I WA
78 CZY WĘGIEL BRUNATNY MOŻE ZAPEWNIĆ BEZPIECZEŃSTWO ENERGETYCZNE POLSCE, STANOWIĄC JEDNOCZEŚNIE KOTWICĘ ANTYINFLACYJNĄ? Leszek Jurdziak
ECiZ 5/2022 3
OD REDAKCJI
Wydawca: BMP spółka z ograniczoną odpowiedzialnością spółka komandytowa
Maciej Szramek redaktor wydania tel. 32 415 97 74 wew. 18 tel. kom. 602 117 145 e-mail: maciej.szramek@e-bmp.pl
Choćbyś naturę widłami wypędzał, ona i tak powróci – Horacy
O
chrona środowiska naturalnego i korzyści z niej płynące w dzisiejszych czasach nie są już kwestionowane. W każdej dziedzinie życia widać „zielone trendy”, niektóre z nich skutkują spektakularnymi przykładami, jak choćby rozrastanie się parków narodowych w Patagonii, po wspieranie gospodarki obiegu zamkniętego w lokalnych społecznościach. Wiele z możliwych do wymienienia przykładów zostało sprokurowanych ideologicznym podejściem do ochrony naszej planety, inne są konsekwencjami wcześniejszych zaniechań.
O
tym, jak zaostrzają się kary dla tych niedbających o środowisko możecie państwo przeczytać w artykule Mikołaja Maślińskiego – prawnika, doktoranta na Wydziale Prawa i Administracji UAM w Poznaniu i prezesa zarządu MAŚLIŃSKI Law & Consulting sp. o.o., zatytułowanym: „DURA LEX, SED LEX, czyli surowsze kary za przestępstwa przeciwko środowisku”.
W
europejskiej energetyce ochrona środowiska to zdecydowanie największe wyzwanie od momentu pierwszych pakietów klimatycznych. Ciągłe dążenie do poprawy parametrów emisyjnych doprowadza do wręcz ekwilibrystycznych rozwiązań technicznych potrzebnych do spełnienia odpowiednich standardów. Podobnie jest w przemyśle, gdzie niedługo możemy spodziewać się nieubłaganie nadchodzącego raportowania ESG, czyli jasnego
i transparentnego analizowania swojego śladu węglowego. Ta techniczna problematyka również znalazła swoje odzwierciedlenie w przygotowanych w tym numerze artykułach.
D
ziałania podejmowane w celu ochrony klimatu nie mają jedynie „poprawiać” pewnych procesów – wiele, a może i większość z nich ma zostać zastąpiona. Nie jesteśmy przecież w stanie w nieskończoność redukować emisji CO2, siarki czy tlenków azotu z reakcji spalania węgla, ale możemy tego węgla spalać mniej. Magazynowanie energii, wodór, smart grid, interaktywność systemów elektroenergetycznych, energetyka atomowa, RDF… Wszystkie te rozwiązania nie rozwiążą oczywiście błyskawicznie wszystkich problemów – w niektórych przypadkach technologia jeszcze nie jest doskonała, w innych kontrowersyjna i/lub droga. Jednak jeśli znajdziemy sposób na składne połączenie różnych dostępnych możliwości w spójną i dobrze funkcjonującą całość, to – tak jak wielu do niedawna zagrożonym gatunkom zwierząt w rosnących parkach narodowych – będzie nam się żyło lepiej.
KRS: 0000406244, REGON: 242 812 437 NIP: 639-20-03-478 ul. Morcinka 35 47-400 Racibórz tel./fax 32 415 97 74 tel.: 32 415 29 21, 32 415 97 93 energetyka@e-bmp.pl www.kierunekenergetyka.pl
BMP to firma od prawie 30 lat integrująca środowiska branżowe, proponująca nowe formy budowania porozumienia, moderator kontaktów biznesowych, wymiany wiedzy i doświadczeń. To organizator branżowych spotkań i wydarzeń – znanych i cenionych ogólnopolskich konferencji branżowych, webinariów, wydawca profesjonalnych magazynów i portali.
Rada Programowa: prof. Jan Popczyk, przewodniczący Rady Programowej, Politechnika Śląska prof. Andrzej Błaszczyk, prezes zarządu HYDRO-POMP dr hab. inż. Wojciech Bujalski, prof. PW, Politechnika Warszawska dr hab. inż. Maria Jędrusik, prof. nadzw. PWr, Politechnika Wrocławska Henryk Kaliś, przewodniczący Forum Odbiorców Energii Elektrycznej i Gazu, prezes Izby Energetyki Przemysłowej i Odbiorców Energii dr hab. inż. Roman Krok, prof. Pol. Śl., Politechnika Śląska prof. Janusz Lewandowski, Politechnika Warszawska dr inż. Jerzy Łaskawiec, ekspert ds. energetyki dr Joanna Maćkowiak-Pandera, prezes zarządu Forum Energii dr Małgorzata Niestępska, prezes zarządu PEC Ciechanów Jan Sakławski, Kancelaria Brysiewicz, Bokina, Sakławski i Wspólnicy dr inż. Andrzej Sikora, prezes zarządu Instytutu Studiów Energetycznych Sp. z o.o., Akademia Górniczo-Hutnicza im. St. Staszica w Krakowie Waldemar Szulc, dyrektor biura, Towarzystwo Gospodarcze Polskie Elektrownie
Prezes zarządu BMP Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Sp. k. Adam Grzeszczuk Redaktor naczelny Przemysław Płonka Redaktor wydania Maciej Szramek Redakcja techniczna Marcelina Gąsior Kolportaż rafał.ruczaj@e-bmp.pl Sprzedaż: Krzysztof Sielski, Jolanta Mikołajec-Piela, Marta Mika, Magda Widrińska, Ewa Dombek, Monika Majewska
Magazyn kierowany jest do prezesów, dyr. ds. technicznych i głównych specjalistów (mechaników, automatyków, energetyków) reprezentujących branżę energetyczną, organizatorów targów, sympozjów, imprez branżowych, urzędów, ministerstw, instytutów, wyższych uczelni oraz biur projektowych. Redakcja nie odpowiada za treść reklam. Niniejsze wydanie jest wersją pierwotną czasopisma Wykorzystywanie materiałów i publikowanie reklam opracowanych przez wydawcę wyłącznie za zgodą redakcji. Redakcja zastrzega sobie prawo do opracowywania nadesłanych tekstów oraz dokonywania ich skrótów, możliwości zmiany tytułów, wyróżnień i podkreśleń w tekstach. Artykułów niezamówionych redakcja nie zwraca. Fot. na okładce: 123rf
4 ECiZ 5/2022
Fot. BMP
W OBIEKTYWIE
XXIV SYMPOZJUM ENERGETYKA BEŁCHATÓW XXIV Sympozjum Naukowo-Techniczne ENERGETYKA BEŁCHATÓW, jedno z największych branżowych spotkań, odbyło się w dniach 5-7 września 2022 r. w Bełchatowie. Organizatorem wydarzenia była firma BMP (wydawca m.in. czasopisma „Energetyka Cieplna i Zawodowa”), rolę Honorowego Gospodarza tradycyjnie pełniło PGE GiEK S.A.
ZOBACZ RELACJĘ NA PORTALU
ECiZ 5/2022 5
Z P O R TA LU K I E R U N E K E N E R G E T Y K A . P L
ROZMAITOŚCI
W ELEKTROWNI RYBNIK POWSTANIE KOTŁOWNIA ROZRUCHOWA Elektrownia Rybnik, należąca do PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna, podpisała umowę na budowę kotłowni rozruchowej. Inwestycja umożliwi zwiększenie elastyczności pracy zakładu poprzez szybkie uruchamianie bloków energetycznych w sytuacji ich całkowitego wyłączenia. Głównymi elementami kotłowni rozruchowej będą dwie wytwornice pary. Ich instalacja obniży tzw. minimum techniczne konieczne do rozpoczęcia pracy zakładu w momencie, gdy bloki energetyczne są wyłączone. Zapewni to zwiększenie elastyczności elektrowni i umożliwi szybkie wznowienie produkcji w przypadku wzrostu zapotrzebowania na energię oraz ewentualnego blackoutu. Wytwornice opalane będą olejem lekkim, a w późniejszym czasie gazem ziemnym. Wyposażone zostaną w układ automatycznej regulacji oraz automatycznego uruchomienia i wyłączenia, co umożliwi ich 24-godzinną pracę bez konieczności nadzoru. Źródło i fot: Departament Komunikacji PGE GiEK S.A.
MINUTOR ENERGIA PODNOSI MOC BUDOWANEGO WIELKOSKALOWEGO MAGAZYNU ENERGII Minutor Energia, notowana na New Connect spółka, która specjalizuje się w sprzedaży fotowoltaiki i produkcji magazynów energii, podała, że firma zależna, MTR Farm PV2 sp. z o.o. otrzymała zgodę na podniesienie mocy przyłączeniowej do sieci elektroenergetycznej budowanego magazynu wielkoskalowego do 8 MW oraz zwiększenie jego pojemności do 16 MWh. W sierpniu tego roku spółka informowała, że uzyskała warunki przyłączenia dla magazynu o mocy do 2,5 MW i pojemności 8 MWh, budowanego w mieście wojewódzkim. Źródło: informacja prasowa
6 ECiZ 5/2022
14 to ilość ładunków LNG odebranych przez PGNiG w Terminalu LNG im. Prezydenta Lecha Kaczyńskiego w Świnoujściu w okresie od lipca do września.
„ Wojna w Ukrainie i odcięcie od gazu nasilą tendencję do przestawiania się na odnawialne źródła energii. Nie mamy wielu własnych surowców energetycznych, oprócz węgla, który jednak nie jest opcją ze względu na swoją emisyjność. – Karel Kral, prezes zarządu Electroholdu.
IBERDROLA WZMACNIA LOKALNY ŁAŃCUCH DOSTAW LĄDOWEJ ENERGII WIATROWEJ W POLSCE Zespół firmy Iberdrola odwiedził fabrykę transformatorów ZREW w Łodzi, aby nadzorować postępy w produkcji transformatora o mocy 30/110 kV, 63 MVA. Sprzęt będzie obsługiwał lądową farmę wiatrową Korytnica II. ZREW, wchodzący w skład grupy R&S (dostawcy produktów infrastruktury elektrycznej na całym świecie), jest jednym z czołowych polskich producentów transformatorów olejowych dla elektrowni, elektrociepłowni, farm wiatrowych, sieci dystrybucyjnych, a także transformatorów przeznaczonych do celów przemysłowych. Zespołem kierowali Alejandro Rodríguez, Country Manager Iberdrola Renewables (Onshore) w Polsce oraz Piotr Wróblewski, Networks Manager Iberdrola w Polsce, wspólnie z Raúlem Martínem, Antonio Fuentesem i Pedro Uncillą z zespołu Networks Iberdrola w Europie Północnej i Środkowej. Towarzyszyli im Tomasz Kaźmierczak, kierownik Projektu ZREW Korytnica II oraz Bartosz Sobolewski, CJR Head of CEE Region. Budowę elektrowni wiatrowej Korytnica II (50,5 MW) rozpoczęła w czerwcu 2022 r. firma CJR Polska, dostawca usług inżynieryjnych, zaopatrzeniowych i budowlanych (EPC). Elektrownia zostanie oddana do użytku w 2023 r. Źródło i fot.: informacja prasowa
Z P O R TA LU K I E R U N E K E N E R G E T Y K A . P L
GRUPA IGNITIS PRZEJMUJE PROJEKT LĄDOWEJ FARMY WIATROWEJ W POLSCE Grupa Ignitis poprzez swoją spółkę zależną Ignitis Renewables nabyła 100% akcji spółki rozwijającej lądową farmę wiatrową w Polsce. Całkowita moc farmy wiatrowej (Silesia 2) wynosi 137 MW. Projekt jest obecnie w zaawansowanej fazie rozwoju – komercyjne uruchomienie zostało zaplanowane na drugą połowę 2024 roku. Wartość inwestycji, obejmująca cenę nabycia i koszty budowy, wynosi około 240 mln EUR. Turbiny na potrzeby farmy wiatrowej dostarczy firma Nordex. Nowa farma – Silesia 2 – znajduje się w sąsiedztwie innego projektu farmy wiatrowej Ignitis Renewables w budowie (Silesia 1), co w umożliwia uzyskanie efektu synergii między projektami.
PIERWSZE AUTOBUSY ELEKTRYCZNE DOJECHAŁY DO ŁOMŻY. ZASILI JE ENERGIA Z OZE Pierwsze z dwunastu elektrycznych autobusów, które planuje zakupić Łomża, zostały właśnie odebrane przez samorząd. Firma Busnex Poland dostarczyła dwa egzemplarze Yutonga E12. To ten sam model, którym jeżdżą mieszkańcy wielu europejskich miast, w tym znanej z ekologicznego transportu Kopenhagi. Zeroemisyjne autobusy będą pierwszymi „elektrykami”, które obsłużą komunikację miejską w Łomży. Zasili je energia pochodząca z OZE, które samorząd rozwija na potrzeby transportu publicznego.
– Silesia 2 jeszcze bardziej poprawi naszą pozycję na sąsiednich rynkach, przybliżając nas tym samym do celu wyznaczonego w strategii Ignitis, jakim jest osiągnięcie 4 GW zainstalowanych zielonych mocy wytwórczych do 2030 roku. Jestem wdzięczny naszym kolegom z Litwy i Polski za zawarcie kolejnej znaczącej dla całej Grupy transakcji – powiedział Thierry Aelens, CEO Ignitis Renewables. Grupa Ignitis zarządza obecnie portfelem zielonych aktywów wytwórczych o mocy 1,2 GW. Firma posiada także zaplanowane projekty (w tym Silesia 2), których moc wyniesie około 2,5 GW. Źródło i fot.: informacja prasowa
Źródło i fot.: informacja prasowa
PGE DYSTRYBUCJA PODNOSI NIEZAWODNOŚĆ DOSTAW ENERGII W WOJEWÓDZTWIE ŚWIĘTOKRZYSKIM
OX2 ROZBUDOWUJE SWOJE PORTFOLIO O KOLEJNE MOCE OX2 to największy deweloper lądowych farm wiatrowych w Europie pod względem wybudowanych dotychczas inwestycji. Szwedzka firma realizuje również morskie projekty wiatrowe, wielkoskalowe projekty fotowoltaiczne oraz jest aktywna w obszarze rozwoju technologii energetyki odnawialnej, takich jak wodór i magazynowanie energii. Źródło i fot.: informacja prasowa
PGE Dystrybucja Oddział Skarżysko-Kamienna realizuje inwestycje na wschodnich terenach województwa świętokrzyskiego. Trzy zadania, polegające na wybudowaniu linii kablowych średniego napięcia (SN), rozpoczęły się z końcem wakacji. Celem inwestycji jest zwiększenie niezawodności dostaw energii elektrycznej do odbiorców. W skarżyskim oddziale PGE Dystrybucja trwają prace związane z podziemnym kablowaniem trzech odcinków linii napowietrznej SN. Przebudowane zostaną odcinki relacji Starachowice – Brody, Słupia – Raków oraz Kunów – Brody. Wszystkie odcinki przebiegają przez tereny zalesione, dlatego linie były wielokrotnie narażone na działanie żywiołów. Kablowaniem objęte zostanie 6 km linii w miejscach najbardziej narażonych na uszkodzenia. W ramach inwestycji przebudowana zostanie również stacja transformatorowa Styków 1. Źródło i fot.: informacja prasowa
ECiZ 5/2022 7
Z ŻYCIA BRANŻY
GAZ NADAL DOMINUJE W SYSTEMACH GRZEWCZYCH W NIEMCZECH
Drugim najważniejszym źródłem ciepła dla budynków prywatnych jest olej opałowy (piece na to paliwo są prawie w co czwartym budynku mieszkalnym w Niemczech). Zaledwie 14% budynków mieszkalnych jest ogrzewanych z sieci miejskich. Udział technologii alternatywnych, takich jak ogrzewanie elektryczne, biomasa czy pompy ciepła jest – mimo bardzo wysokich subwencji – nadal bardzo niski i nie przekracza 4%.
fot. zasoby autora
WRAZ Z ZIMNYMI NOCAMI, W NIEMCZECH URUCHOMIONO PIERWSZE PIECE GAZOWE, KTÓRE SĄ – STATYSTYCZNIE RZECZ BIORĄC – GŁÓWNYM ŹRÓDŁEM OGRZEWANIA WIĘKSZOŚCI BUDYNKÓW.
położone w malowniczej dolinie Renu, gdzie 55,7% budynków ogrzewanych jest wysokoemisyjnym olejem opałowym. Interesującym pod kątem ogrzewania obszarem jest stolica Niemiec, Berlin, gdzie udział gazu wynosi zaledwie 37,4%, co stanowi jeden z najniższych wyników w całym kraju. Powodem jest w tym przypadku wysoki odsetek budynków podłączonych do sieci ogrzewania miejskiego. Podobnie jest także w Hamburgu. – Niemcy rzadko korzystają z energii elektrycznej do ogrzewania. Zużycie prądu do celów grzewczych koncentruje się na zachodzie i południu kraju. Najwyższy odsetek występuje w regionie Karlsruhe, gdzie 6,8% budynków ogrzewanych jest elektrycznie – podaje niemiecka gazeta „Handelsblatt“.
Aleksandra Fedorska Najtrudniej na północnym zachodzie Jednak znaczenie gazu ziemnego jest Korespondentka w Niemczech bardzo zróżnicowane polskich i niemieckich w zależności od regionu. W szczególnie portali branżowych. trudnej sytuacji znalazła się teraz północnoJej specjalizacją jest -zachodnia część kraju, gdzie piece gazowe polityka energetyczna Niemiec, Danii, Szwecji, ma ponad 82% budynków. Ten region przez Austrii, Szwajcarii oraz całe dekady polegał na gazie z położonych O technologii decyduje właściciel krajów Beneluksu. Śledzi po sąsiedzku Niderlandów. Jeszcze w latach Gazeta ta przeanalizowała, w jakich przebieg kampanii 80. miało to jak najbardziej sens, gdyż budynkach preferowane są poszczególne wyborczych we Holandia należała wtedy do największych rodzaje paliwa i technologie wszystkich wymienionych eksporterów gazu na świecie, a położone grzewcze. Badanie wykazało, że nawet krajach pod względem blisko niemieckiej granicy pole gazowe w najnowszych obiektach, które polityki energetycznej w Groningen było najważniejszym złożem zbudowano w latach 2016-2020, w kontynentalnej Europie. Holenderski dominują nadal piece na gaz ziemny. eksport gazu do Niemiec był wręcz Na znaczeniu zyskują szybko w tej oczywisty i logiczny, dlatego też region ten ma wręcz kategorii pompy ciepła, bo już prawie co trzeci idealną infrastrukturę przesyłową skoncentrowaną na nowo wybudowany budynek korzysta częściowo lub przesyłaniu gazu z Holandii do północno-zachodnich całkowicie z bezemisyjnego ogrzewania. Jednocześnie Niemiec. Wszystko się jednak zmieniło, gdy w regionie trzeba tu zaznaczyć, że dotyczy to głównie domów Groningen zaczęła trząść się ziemia. Silne trzęsienia jednorodzinnych. Specyfika budynków mieszkalnych były tam spowodowane eksploatacją gazu ziemnego w Niemczech i struktura własności w tym kraju zakłada, i zapadaniem się wyeksploatowanych podziemnych komór. że o technologii ogrzewania decyduje właściciel budynku. Rząd holenderski postanowił wtedy, że wydobywanie W przypadku domu jednorodzinnego istnieje wysokie gazu w Groningen będzie stopniowo ograniczane prawdopodobieństwo, że będzie on zamieszkiwany przez i z końcem roku 2022 całkowicie zakończone. W obecnej rodzinę właściciela. Natomiast w przypadku domów napiętej sytuacji całkowite zakończenie wydobycia gazu wielorodzinnych mieszkańcami są najczęściej lokatorzy, w Groningen przesunięto na październik 2023 roku. którzy nie mają wpływu na decyzje związane z wyborem technologii grzewczej. Tak więc olbrzymia większość Niski udział gazu w Berlinie takich budynków, które z racji swojej funkcji muszą W przeciwieństwie do terenów graniczących z Holandią być opłacalne i proste w serwisie oraz administracji, południe Niemiec, w tym gęsto zaludniony region Bawarii, ogrzewana jest i w przyszłości prawdopodobnie nadal to głównie budynki ogrzewane olejem opałowym. Na będzie ogrzewana gazem ziemnym lub zamiennikami, tych terenach jest to znacznie ponad połowa budynków takimi jak w najlepszym przypadku wodór. mieszkalnych. Regionalny rekord ustanowiło miasto Trier
8 ECiZ 5/2022
Z ŻYCIA BRANŻY
EPS270 A WYSOKOSPRAWNA KOGENERACJA – KLUCZOWY GAME CHANGER DLA SEKTORA CIEPŁOWNICTWA W PAKIECIE FIT FOR 55? W OSTATNIM CZASIE W OBSZARZE ENERGETYKI GROS KOMUNIKATÓW ZE STRONY ORGANÓW UNII EUROPEJSKIEJ DOTYCZYŁ PRZEDE WSZYSTKIM DZIAŁAŃ OBEJMUJĄCYCH WALKĘ Z KRYZYSEM ENERGETYCZNYM, CZYLI M.IN. PLAN „SAVE GAS FOR A SAFE WINTER”, CZY PROPOZYCJI WDROŻENIA ROZWIĄZAŃ UMOŻLIWIAJĄCYCH OGRANICZENIE WZROSTU CEN ENERGII I JEJ NOŚNIKÓW.
fot. zasoby autora
Nie oznacza to jednak, że procedowanie Wpływ na systemy ciepłownicze pakietu Fit for 55 utknęło w martwym Konsekwencją będzie lawinowe punkcie – prace wciąż trwają i postępują. zmniejszenie liczby takich systemów Przy tej okazji chciałabym zwrócić uwagę ciepłowniczych w Polsce od roku na jeden z kluczowych dla polskiego 2030, tylko ze względu na nałożenie sektora ciepłownictwa systemowego dodatkowego kryterium – notabene obszarów regulacji w pakiecie. Dotychczas związanego z emisyjnością, a nie był on wymieniany jako jeden z wielu efektywnością energetyczną. W Polsce postulatów zgłaszanych przez cały systemy ciepłownicze wciąż bazują na sektor, może trochę ukryty w cieniu kogeneracji węglowej. Ten stan będzie Dorota Jeziorowska proponowanych definicji efektywnego się zmieniał na rzecz mniej emisyjnych dyrektor Polskiego systemu ciepłowniczego. Warto jednak źródeł ciepła, jednak niemożliwe jest Towarzystwa stwierdzić wprost – jego finalne brzmienie zrealizowanie w tak krótkim czasie Elektrociepłowni może stanowić „być albo nie być” dla procesu inwestycyjnego budowy nowych Zawodowych systemów ciepłowniczych, zwłaszcza jednostek wytwórczych i to w dodatku tych większych. Mowa o rozszerzeniu w tak dużej skali. Poza brakiem katalogu kryteriów wysokosprawnej możliwości (z formalnego punktu kogeneracji o kryterium limitu bezpośrednich emisji widzenia) skrócenia okresu realizacji inwestycji, trudno dwutlenku węgla dla jednostek wykorzystujących sobie wyobrazić skumulowanie w jednym krótkim paliwo kopalne na poziomie 270 g CO2/kWh, czyli czasie budowy kilkuset jednostek wytwórczych – liczba tzw. kryterium EPS270. Ale wróćmy do początku… wykonawców, zdolności produkcyjne niezbędnych urządzeń i materiałów są przecież ograniczone, zwłaszcza w kontekście tego, że regulacje całkiem Mała zmiana o dużych konsekwencjach niedawno przecież uchwalonego Pakietu Zimowego Dotychczas uzyskanie statusu wysokosprawnej kogeneracji przewidywały zupełnie inną trajektorię transformacji opierało się o weryfikację osiągnicia przez daną jednostkę sektora energetycznego. Dodatkowo, powyższa kogeneracji oszczędności energii pierwotnej na poziomie co zmiana będzie miała wpływ na tak wiele aspektów najmniej 10% w porównaniu z wartościami referencyjnymi funkcjonowania systemów – możliwość uzyskania dla rozdzielonej produkcji ciepła i energii elektrycznej pomocy inwestycyjnej na ich modernizację, mechanizm (dla jednostek kogeneracji o mocy zainstalowanej wsparcia energii elektrycznej z wysokosprawnej elektrycznej poniżej 1 MW warunkiem było uzyskanie kogeneracji, zakres obowiązku przyłączania oszczędności wyższej od 0), ustalaną w okresie jednego do sieci ciepłowniczej instalacji OZE itd. roku kalendarzowego. Proponowany załącznik II Kolejną trudnością jest fakt, że terminy wynikające w recaście (aktualizacji) dyrektywy w sprawie efektywności z projektowanych przepisów recastu dyrektywy energetycznej (EED) prowadzi do ustalenia dodatkowego EED zbliżają się, a trudno jest powiedzieć, kiedy kryterium w postaci ww. EPS270. Niewielka zmiana, poznamy finalny kształt przedmiotowych regulacji. która będzie miała ogromne konsekwencje – przede Wierzę jednak, że w ostatecznym kształcie aktów wszystkim w połączeniu ze zmianą definicji efektywnego prawnych – tego i innych zawartych w pakiecie Fit systemu ciepłowniczego od 1 stycznia 2026 r. Już tylko for 55 – odzwierciedlone zostaną uwarunkowania bowiem ciepło z jednostki kogeneracji, dla której poszczególnych państw członkowskich UE, spełnione jest kryterium EPS270, będzie mogło zostać a omawiane kryterium EPS270 wejdzie w życie nie wzięte pod uwagę jako strumień ciepła o odpowiedniej wcześniej niż od 1 stycznia 2030 r., przynajmniej jakości pozwalający na uzyskanie statusu efektywnego w odniesieniu do istniejących jednostek kogeneracji. systemu ciepłowniczego. Co to oznacza w praktyce?
ECiZ 5/2022 11
Z ŻYCIA BRANŻY
NIE POTRZEBA NAM JUŻ BEDNARZY FELIETON JEST Z SAMEJ SWEJ ISTOTY FORMĄ LUŹNĄ, DELIKATNĄ, ZWYKLE DOŚĆ POBIEŻNIE ŚLIZGAJĄCĄ SIĘ PO PORUSZANEJ TEMATYCE. ENCYKLOPEDIA PWN DEFINIUJE FELIETON W NASTĘPUJĄCY SPOSÓB: „KRÓTKI UTWÓR PUBLICYSTYCZNO-DZIENNIKARSKI NA TEMATY POLITYCZNE, SPOŁECZNE, OBYCZAJOWE I KULTURALNE, POSŁUGUJĄCY SIĘ ŚRODKAMI PROZY FABULARNEJ, NAPISANY W SPOSÓB LEKKI I EFEKTOWNY, UTRZYMANY W OSOBISTYM TONIE”. W TYCH WARUNKACH TRUIZMEM BĘDZIE STWIERDZENIE, ŻE CZASY NIE SĄ SPECJALNIE „FELIETONOWE” I CIĘŻKO JEST DZIŚ NAPISAĆ W SPOSÓB „LEKKI I EFEKTOWNY” O CZYMKOLWIEK, CO ODNOSIŁOBY SIĘ DO SFERY SPOŁECZNO-POLITYCZNEJ. I NIE CHODZI TUTAJ JEDYNIE (CHOĆ NA PEWNO MA TO ISTOTNE ZNACZENIE) O ZBRODNICZY ROSYJSKI NAJAZD ZA NASZĄ WSCHODNIĄ GRANICĄ. PO PROSTU W DZISIEJSZYCH CZASACH NIE MA ZBYT DUŻO SPRAW NIEPOLITYCZNYCH, KTÓRE NIE PODBURZAŁYBY OD RAZU ARMII CYFROWYCH KRZYŻOWCÓW GOTOWYCH WYCIĄGAĆ INTERNETOWE KORBACZE W OBRONIE SWOICH, PRAWDZIWYCH LUB WYIMAGINOWANYCH, STREF SACRUM.
fot. zasoby autora
koncepcję futbolu, w której piłka parzy, Piłka nożna a transformacja wymienienie trzech podań bez straty energetyczna jest osiągnięciem iście heraklejskim, Tym niemniej próbę taką podejmę, a jedynym rozsądnym taktycznie choć wiem, że niejeden internetowy rozegraniem z własnej połowy jest jomswiking zaciśnie dłoń w kułak. „laga” na krytego przez trzech obrońców Chciałbym w tym miejscu poddać pod napastnika. Oczywiście to pozwala rozwagę czytelników pojęcie tradycji. sprytnie oddalić dyskusję od problemów Oczywiście mam na myśli tradycję z finansowaniem, jakością szkolenia, polską. Jest ona o tyle ciekawa, że filozofii futbolu młodzieżowego itd. o ile mieszczą się w niej zjawiska mało Nie zamierzam pretendować do miana kontrowersyjne (jak organizowanie znawcy piłki nożnej, ale podobny Jan Sakławski kolacji wigilijnej i podzielenie się schemat myślenia dostrzegam również opłatkiem), to jednak różnej maści Partner, radca prawny w dyskusji o transformacji energetycznej. „templariusze spraw przegranych” Kancelarii Brysiewicz, często upychają w niej wszystko, co Bokina, Sakławski Walka z tradycją? tylko przyjdzie im do głowy, po to, by i Wspólnicy W znakomitej książce B. Derskiego następnie „udawać głupa” i walczyć jak i R. Zasunia „Wiek energetyków” autorzy o niepodległość o wątki, które wydają opisują jeden z wątków burzliwej się należeć już do przeszłości. Dobrym przykładem wpisywania idiotyzmów do „polskiego DNA” elektryfikacji amerykańskich miast z początku XX w. Lokalne społeczności stanęły wówczas przed jest odmieniany przez wszystkie przypadki model gry dylematem dotyczącym zmian w zakresie transportu naszej kadry narodowej w piłkę nożną. Otóż mnóstwo publicznego. Z jednej strony przyspieszająca komentatorów i znawców tematu usilnie utrzymuje, elektryfikacja stwarzała szansę na zapewnienie że polskie dzieci wraz z mlekiem matki wysysają
12 ECiZ 5/2022
Z ŻYCIA BRANŻY
odpowiedniej infrastruktury dla tramwajów. Z drugiej, tradycyjnym transportem publicznym wciąż były wówczas powozy, zaprzęgnięte w konie pociągowe. Lokalne władze stanęły przed nie lada wyzwaniem. Tramwaje oznaczały czysty transport, brak problemów z utrzymaniem koni i sprzątaniem po nich oraz możliwość zelektryfikowania za publiczne pieniądze przestrzeni miejskiej, z czego w dalszej perspektywie skorzystaliby również odbiorcy w gospodarstwach domowych. Jednocześnie wymagało to znaczących inwestycji finansowanych z miejskiej kasy. Po drugiej stronie barykady stali oczywiście przedsiębiorcy zarabiający na transporcie konnym niemałe pieniądze. Ale jak to zwykle bywa w takich sytuacjach, w pierwszej kolejności podniesione zostały argumenty inne niż żądza zysku. Tak, zgadliście. Wskazywano, że konny transport to ponadstuletnia tradycja. Że ktoś chce zawłaszczyć amerykański styl życia. Że te nowinki techniczne będą na pewno wadliwe i awaryjne, no i na koniec oczywiście, że jak radni miejscy chcą, to niech zelektryfikują transport z własnej kieszeni. Ostatecznie wygrała opcja tramwajowa, ale przeważającym czynnikiem okazało się zalegające na ulicach końskie guano…
Opór ze strony kapitału Tak to bowiem bywa, że postęp technologiczny napotyka na opór przede wszystkim ze strony kapitału, żywo zainteresowanego utrzymaniem swoich źródeł zarobkowania. Przemysł węglowodorowy od lat wynajmuje przecież różnej maści pseudonaukowych pistoletów, którzy najpierw przekonywali o tym, że globalne ocieplenie nie istnieje, potem, że nie powoduje go człowiek, aż wreszcie, że ta cała transformacja energetyczna jest za droga i wystarczy używać papierowych słomek, żeby wszystkim zrobiło się przyjemniej. Znakomicie pisze o tym prof. Michael E. Mann w swojej książce „Nowa wojna klimatyczna. Jak ocalić naszą planetę?”, którą serdecznie polecam. I tak jak w przypadku elektryfikacji transportu publicznego, tak samo w przypadku dekarbonizacji gospodarki ci, którzy czerpią zyski z eksploatacji węglowodorów, notorycznie sięgają do argumentów tradycjonalistycznych. Ile razy już to słyszeliśmy? Węgiel to polskie czarne złoto. Korzystanie z odnawialnych źródeł nie mieści się w polskiej tradycji (to jest szczególnie ciekawy zwrot, rozumiem, że już Mieszko I w Dagome Iudex potępił
branżę PV). No i oczywiście standardowe – nie stać nas na to (w domyśle – utrzymajmy status quo).
Pokojowa zmiana warty Oczywiście nie chciałbym, żeby czytelnik wziął mnie za jednego z tych wariatów, którzy sterczą pod jednostkami systemowymi i drą się żądając, aby je z dnia na dzień wyłączyć. Nie, transformacja musi odbyć się w warunkach pokojowej zmiany warty, a nie rewolucji, ale odbyć się musi. Wbrew temu, co twierdził niewskazany przeze mnie powyżej z nazwiska polski polityk, polska tradycja nie sprzeciwia się OZE, wiara katolicka nie neguje zmian klimatu, a w naszym DNA nie ma jeżdżenia po wsze czasy produkującymi na potęgę niską emisję dieselami, tak samo jak nie ma w nim wykopywania piłki „na aferę” do przodu spod własnego pola karnego (pozdrowienia dla Piotra Świerczewskiego). Instrumentarium, którym dysponuje ludzkość w zakresie zmian klimatu, jest czymś co nieustannie ewoluuje. Gdy zaczynałem swoją przygodę z energetyką fotowoltaika była nieopłacalna, nie było sensu w nią inwestować. Jednak upowszechnienie tej technologii polityką dotacyjną i zniesienie przez Komisję Europejską ceł na podzespoły chińskie spowodowało, że dziś mało kto może sobie wyobrazić nasz miks energetyczny bez mocy w PV. Tak samo wyglądała sytuacja z wiatrakami czy biomasą, a teraz powoli z magazynami energii, CCS i wodorem. Jeżeli spojrzymy dalej w przeszłość, to zauważymy, że wymieranie pewnych branż czy zawodów i zastępowanie ich nowymi jest zjawiskiem naturalnym i zachodzącym w sposób ciągły od wieków. Oczywiście nie oznacza to, że postęp powinien dokonywać się na zasadach wolnej amerykanki, która wielu, szczególnie tych najsłabszych, pozostawia za burtą. Przeciwnie, mądra polityka pozwala na przeprowadzenie tych zmian w sposób ewolucyjny, uwzględniający społeczne konsekwencje transformacji. Nie może to jednak być wymówką dla ignoranctwa czy kompletnej bezczynności. Zmiany w gospodarce zachodzą odkąd ona istnieje, odkąd staliśmy się społeczeństwem osiadłym, a handel jest podstawą dobrobytu społeczeństw. Czy dziś ktoś kruszy kopie o to, że nie istnieją już takie zawody, jak zecer, kołodziej, flisak czy bednarz? Nie – bo po prostu nie potrzeba nam już bednarzy.
ECiZ 5/2022 13
Z ŻYCIA BRANŻY
O K I E M S T U D E N TA
ENERGETYKA OBYWATELSKA JAKO ELEMENT POLITYKI ENERGETYCZNEJ UNII EUROPEJSKIEJ ZGODNIE Z ART. 194 TRAKTATU O FUNKCJONOWANIU UNII EUROPEJSKIEJ, CELEM EUROPEJSKIEJ POLITYKI ENERGETYCZNEJ POZOSTAJE ZAPEWNIENIE (W DUCHU ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU) BEZPIECZNEJ I PRZYSTĘPNEJ CENOWO ENERGII DLA ZARÓWNO PRZEDSIĘBIORSTW, JAK I ODBIORCÓW.
Konkurencyjny rynek energii, dobrze uregulowany przez państwo, jest kluczowy dla zapewnienia obywatelom i przedsiębiorstwom w Europie możliwości dokonywania sprzedaży i zakupu energii za pomocą odpowiednich narzędzi, którymi dysponują, oraz dla zapewnienia, że konkurencja między dostawcami wywiera presję na obniżanie cen i podnoszenie jakości usług. Rozwój wykorzystania odnawialnych źródeł energii (dalej: OZE) i tym samym postępująca decentralizacja sektora energetycznego umożliwiły partycypację na rynku energii obywatelom, którzy dotychczas nie mogli aktywnie wpływać na kształt rynku energii.
14 ECiZ 5/2022
fot. zasoby autora
zwanym potocznie „Pakiet Czysta Energia dla wszystkich Europejczyków”. Wskazano w nim, że w celu aktywizacji społeczeństwa w obszarze energetyki należy dopuścić do działania na rynku energii nowe podmioty, umożliwiające zrzeszanie się obywateli, w celu zapewnienia im dostaw energii po przystępnej cenie. Dyrektywy unijne (dyrektywa 2019/944 Parlamentu Europejskiego Bartłomiej Kupiec i Rady UE z dnia 5 czerwca 2019 r. w sprawie wspólnych zasad rynku Absolwent prawa na wewnętrznego energii elektrycznej Uniwersytecie Jagiellońskim. oraz dyrektywa 2018/2001 Student studiów magisterskich Parlamentu Europejskiego na kierunku public policy na i Rady UE z dnia 11 grudnia Hertie School of Governance. 2018 r. w sprawie promowania Przygotowuje rozprawę stosowania energii ze źródeł Aktywny udział doktorską z zakresu prawa odnawialnych) wprowadziły Energetyka obywatelska zakłada energetycznego i unijnego. legalne koncepcje społeczności aktywny udział podmiotów, które Ekspert „Stowarzyszenia energetycznych. Pomimo różnic dotychczas były bierne na rynku z Energią o Prawie” pomiędzy definicjami społeczności energii. Dzięki wykorzystywaniu energetycznych, zawartych instalacji OZE przestają być jedynie w powyższych dyrektywach, konsumentami energii i paliw, wskazują one, że społeczności energetyczne powinny być a stają się uczestnikami rynku energii. Idea energetyki rozumiane jako demokratycznie zarządzane zrzeszenia, obywatelskiej najpełniej realizuje się we wspólnym których celem jest zaspokajanie potrzeb energetycznych działaniu podmiotów, które decydując się na wspólną oraz umożliwienie swoim członkom partycypacji inwestycję w instalacje OZE, zrzeszają się w tzw. na rynku energii. Przewidywanym efektem rozwoju społeczności energetyczne. Rolę tych społeczności, społeczności energetycznych jest postępujący proces jako fundamentu energetyki obywatelskiej oraz decentralizacji rynku energii oraz wzrost konkurencji na energetyki rozproszonej, rozpoznano już w zbiorze nim, ze względu na pojawienie się nowych podmiotów. regulacji w zakresie sektora energetycznego,
Z ŻYCIA BRANŻY
Dywersyfikacja źródeł wytwarzania Polityka energetyczna Unii Europejskiej oraz unijne prawo wprowadzają w życie ideę decentralizacji i demokratyzacji rynku energii państw członkowskich UE. Przyszłością energetyki w Unii Europejskiej jest dywersyfikacja źródeł wytwarzania bazująca na instalacjach OZE należących zarówno do dużych przedsiębiorstw, jak i obywateli działających na rynku energii indywidualnie lub grupowo. Uczestnictwo lokalnych społeczności, działających w ramach demokratycznie zarządzanych zrzeszeń w procesie dywersyfikacji źródeł wytwarzania energii jest konieczne, gdyż liberalizuje ten obszar gospodarki poprzez częściowe lub całkowite uniezależnienie lokalnych terenów od wielkich koncernów energetycznych. Energetyka obywatelska to wielka szansa dla polskiej gospodarki – jej rozwój przyczyni się do stworzenia nowych, „zielonych miejsc” pracy oraz pobudzi lokalną przedsiębiorczość i innowacje. To także zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego kraju dzięki dywersyfikacji źródeł wytwarzania energii na jego terytorium. Tym samym energetyka obywatelska, zwiększając inwestycje w energetykę odnawialną i efektywność energetyczną, przyczyni się do walki ze zjawiskiem ubóstwa energetycznego, które w niektórych państwach Unii Europejskiej wciąż pozostaje poważnym problemem społecznym.
ECiZ 5/2022 15
T E M AT N U M E R U : O C H R O N A Ś R O D O W I S K A
DURA LEX, SED LEX Czyli surowsze kary za przestępstwa przeciwko środowisku Mikołaj Maśliński prawnik | doktorant na Wydziale Prawa i Administracji UAM w Poznaniu prezes zarządu MAŚLIŃSKI Law & Consulting sp. o.o.
Fot. 123rf
1 września 2022 r. wszedł w życie pakiet przepisów, które mają przeciwdziałać przestępczości środowiskowej. Nowe regulacje przewidują dotkliwe sankcje i dają większą niż dotychczas możliwość karania podmiotów zbiorowych. Czy wprowadzone zmiany ograniczą patologie w obszarze ochrony środowiska?
L
egislacyjna ofensywa przeciwko przestępczości środowiskowej trwa już od kilku lat. Zapoczątkował ją pakiet zmian stanowiący odpowiedź na masowe pożary odpadów. Rewolucja przeprowadzona w 2018 r. miała zagwarantować „bezpieczeństwo ekologiczne” poprzez „wzmocnienie potencjału kontrolnego Inspekcji Ochrony Środowiska”1. Biorąc pod uwagę ostatnie wydarzenia na Odrze można mieć wątpliwości, czy udało się osiągnąć ten cel. Niemniej rozszerzenie uprawnień Inspekcji Ochrony Środowiska przełożyło się na zdecydowany wzrost liczby postępowań karnych dotyczących przestępstw środowiskowych. Jak wynika ze statystyk policyjnych, w 2017 r. wszczęto 477 postępowań dotyczących przestępstw przeciwko środowisku wskazanych w art. 181-186 Kodeksu karnego (dalej także: „kk”)2. W 2020 r. liczba ta wynosiła już 713 postępowań (sic!)3. Oznacza to wzrost liczby postępowań na poziomie niespełna 50%. Przełożyło się to również na liczbę stwierdzonych przestępstw. I tak, w 2017 r. było ich 100, natomiast w 2020 r. już 430. Należy przy tym zauważyć, że zdecydowana większość
16 ECiZ 5/2022
z nich (352) dotyczyła naruszenia art. 183 Kodeksu karnego dotyczącego nieodpowiedniego postępowania z odpadami. Odpowiedzią na to zjawisko jest ustawa z dnia 22 lipca 2022 r. o zmianie niektórych ustaw w celu przeciwdziałania przestępczości środowiskowej (tj. Dz.U. 2022 r. poz. 1726; dalej zwana: „nowelizacją”). Jak wskazują autorzy projektu tej ustawy, dotychczasowe sankcje nie były wystarczające. W rezultacie zaproponowano daleko idącą zmianę przepisów Kodeksu karnego, a także ośmiu innych ustaw, w tym m.in.: • ustawy z dnia 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeń; • ustawy z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska; • ustawy z dnia 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary; • ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach. Co istotne, nowe przepisy weszły w życie 1 września 2022 r. Jak przy tym podkreślał w swoich wypowiedziach Jacek Ozdoba, sekretarz stanu
T E M AT N U M E R U : O C H R O N A Ś R O D O W I S K A
w Ministerstwie Klimatu i Środowiska, przepisy zawarte w nowelizacji Kodeksu karnego wprowadzają największe zmiany w tym obszarze od lat 90. Warto zatem pochylić się nad tym, co w praktyce oznaczają nowe regulacje dla branży chemicznej.
Nawiązka zrekompensuje straty w środowisku Jedną z kluczowych zmian przewidzianych w ramach nowelizacji jest wprowadzenie obowiązku orzeczenia nawiązki w przypadku, gdy sprawca popełni umyślne przestępstwo przeciwko środowisku. Innymi słowy, nawiązka będzie orzekana obligatoryjnie w przypadku, gdy sprawca przestępstwa przeciwko środowisku działał umyślnie. Jak stanowi natomiast art. 9 § 1 Kodeksu karnego, „czyn zabroniony popełniony jest umyślnie, jeżeli sprawca ma zamiar jego popełnienia, to jest chce go popełnić albo przewidując możliwość jego popełnienia, na to się godzi”. W praktyce za czyn popełniany umyślnie uznaje się chociażby naruszenie posiadanych zezwoleń związanych z gospodarką odpadami. Przykładowo, w wyroku z dnia 12 lipca 2017 r. Sąd Rejonowy w Goleniowie zakwalifikował jako przestępstwo umyślne naruszenie zezwolenia na transport odpadów. W analizowanym stanie faktycznym sprawca dokonał transportu odpadów z zagranicy, mimo iż nie obejmowało ono tego rodzaju działalności. W rezultacie uznano, że sprawca działał świadomie, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej. Stąd też tego rodzaju działanie zakwalifikowano jako umyślne (sygn. akt II K 810/16). Co istotne, znowelizowany przepis art. 47 § 2 Kodeksu karnego wskazuje widełki, w ramach których sąd może orzec nawiązkę na rzecz Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. I tak, będzie ona wynosiła nie mniej niż 10 000 złotych i nie więcej niż 10 000 000 złotych. Jak wskazuje przy tym art. 47 § 4 Kodeksu karnego, orzeczenie nawiązki poniżej dolnej granicy jest możliwe tylko w szczególnie uzasadnionych okolicznościach, tj. „gdy wymierzona nawiązka powodowałaby dla sprawcy uszczerbek dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny lub gdy pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą”. W przypadku przestępstw nieumyślnych, nawiązka będzie miała charakter fakultatywny.
Wyższe kary Kolejna grupa zmian w Kodeksie karnym odnosi się bezpośrednio do granic ustawowego zagrożenia za popełnienie przestępstw przeciwko środowisku. Mianowicie ustawodawca postanowił znacznie zaostrzyć sankcję za niektóre przestępstwa przeciwko środowisku przewidziane w rozdziale XXII Kodeksu karnego. Co istotne, zaostrzenie kar niesie ze sobą daleko idące skutki prawne. Jak wskazano w uzasadnieniu do projektu nowelizacji, „zwiększenie dolnej granicy ustawowego zagrożenia za ww. czyny, spełniające
znamiona przestępstw przeciwko środowisku, ma za zadanie uniemożliwienie zastosowania art. 69 § 1 kk”. Zgodnie natomiast z tym przepisem, „sąd może warunkowo zawiesić wykonanie kary pozbawienia wolności orzeczonej w wymiarze nieprzekraczającym roku, jeżeli sprawca w czasie popełnienia przestępstwa nie był skazany na karę pozbawienia wolności i jest to wystarczające dla osiągnięcia wobec niego celów kary, a w szczególności zapobieżenia powrotowi do przestępstwa”.
„
Sprawca przestępstwa przeciwko środowisku, który naprawi szkodę przed wszczęciem postępowania karnego, lub jeszcze w czasie trwania postępowania sądowego – aż do czasu wydania wyroku przed sądem pierwszej instancji – będzie mógł liczyć na nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpienie od jej wymierzenia
Szereg skutków prawnych niesie również zwiększenie górnej granicy ustawowego zagrożenia przestępstw przeciwko środowisku. Przykładowo, uniemożliwi to stosowanie art. 37a § 1 kk, który stanowi dyrektywę sądowego wymiaru kary. Mianowicie przepis ten pozwala sądowi orzec zamiast kary pozbawienia wolności kary wolnościowe. Zgodnie z art. 37a § 1 kk, „jeżeli przestępstwo jest zagrożone tylko karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 8 lat, a wymierzona za nie kara pozbawienia wolności nie byłaby surowsza od roku, sąd może zamiast tej kary orzec karę ograniczenia wolności nie niższą od 3 miesięcy albo grzywnę nie niższą od 100 stawek dziennych, jeżeli równocześnie orzeka środek karny, środek kompensacyjny lub przepadek”. Należy natomiast zauważyć, że ustawodawca postanowił zwiększyć górną granicę kary pozbawienia wolności za popełnienie szeregu przestępstw przeciwko środowisku do 10 i 12 lat. Zaostrzenie granic ustawowego zagrożenia ograniczy również stosowanie innych przepisów, w tym umożliwiających odstąpienie od wymierzenia kary (art. 59 kk), czy warunkowe umorzenie postępowania karnego (art. 66 kk). Porównanie pomiędzy starym i nowym stanem prawnym przedstawia tabela 1.
Dobrowolne naprawienie szkody przez sprawcę Nowością wprowadzoną przez nowelizację jest dodanie do Kodeksu karnego regulacji, które pozwalają zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia. I tak, w świetle
ECiZ 5/2022 17
T E M AT N U M E R U : O C H R O N A Ś R O D O W I S K A TAB. 1 Zestawienie zmian dotyczących sankcji za popełnienie wybranych przestępstw przeciwko środowisku przewidzianych w rozdziale XXII Kodeksu karnego (opracowanie własne)
Przepis Kodeksu karnego
Sankcja za czyny popełnione
Czyn zabroniony
do 31.08.2022
od 1.09.2022
Uwagi
Przestępstwa obejmujące powodowanie zniszczeń w przyrodzie (art. 181 kk) Art. 181 § 1
spowodowanie zniszczenia w świecie roślinnym lub zwierzęcym w znacznych rozmiarach
kara pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5
kara pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8
–
Art. 181 § 2
niszczenie lub uszkadzanie – wbrew przepisom obowiązującym na terenie objętym ochroną – roślin, zwierząt, grzybów lub ich siedlisk, lub siedlisk przyrodniczych, powodujące istotną szkodę
kara pozbawienia wolności do lat 2
kara pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5
rozszerzenie przedmiotu czynności wykonawczej o grzyby, siedliska, lub siedliska przyrodnicze
Art. 181 § 3
niszczenie lub uszkadzanie – niezależnie od miejsca czynu – roślin, zwierząt, grzybów lub ich siedlisk, lub siedlisk przyrodniczych, powodujące istotną szkodę
kara pozbawienia wolności do lat 2
kara pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5
–
Przestępstwa obejmujące zanieczyszczenie środowiska w znacznych rozmiarach (art. 182 kk)
Art. 182 § 1
zanieczyszczenie wody, powietrza lub powierzchni ziemi substancją albo promieniowaniem jonizującym w takiej ilości lub w takiej postaci, że może to zagrozić życiu lub zdrowiu człowieka lub spowodować istotne obniżenie jakości wody, powietrza lub powierzchni ziemi lub zniszczenie w świecie roślinnym lub zwierzęcym w znacznych rozmiarach
kara pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5
kara pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8
–
Art. 182 § 2
jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 działa nieumyślnie
kara pozbawienia wolności do lat 2
kara pozbawienia wolności do lat 3
–
Art. 182 § 3
jeżeli czyn określony w § 1 został popełniony w związku z eksploatacją instalacji działającej w ramach zakładu, w zakresie korzystania ze środowiska, na które wymagane jest pozwolenie
kara pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8
kara pozbawienia wolności od roku do lat 10
jeżeli sprawca czynu określonego w § 3 działa nieumyślnie, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5 (było do 3 lat bez dolnej granicy)
Nieodpowiednie postępowanie z odpadami (art. 183 kk) kara pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5
kara pozbawienia wolności od roku miesięcy do lat 10
Art. 183 § 1
składowanie, usuwanie, przetwarzanie, zbieranie, unieszkodliwianie, transportowanie odpadów lub substancji albo dokonywanie odzysku odpadów lub substancji w takich warunkach lub w taki sposób, że może to zagrozić życiu lub zdrowiu człowieka lub spowodować obniżenie jakości wody, powietrza lub powierzchni ziemi lub zniszczenie w świecie roślinnym lub zwierzęcym
Art. 183 § 5
przywóz z zagranicy lub wywóz za granicę odpadów niebezpiecznych bez wymaganego zgłoszenia lub zezwolenia albo wbrew jego warunkom
kara pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8
kara pozbawienia wolności od 2 miesięcy do lat 12
Art. 183 § 5a
porzucanie odpadów niebezpiecznych w miejscu nieprzeznaczonym do ich składowania lub magazynowania
kara pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8
kara pozbawienia wolności od roku do lat 10
Art. 185 § 1
jeżeli następstwem czynu określonego w art. 182 § 1 lub 3, art. 183 § 1 lub 3 lub w art. 184 § 1 lub 2 jest zniszczenie w świecie roślinnym lub zwierzęcym w znacznych rozmiarach lub istotne obniżenie jakości wody, powietrza lub powierzchni ziemi
kara pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8
kara pozbawienia wolności od lat 2 do 12
–
Art. 185 § 2
jeżeli następstwem czynu określonego w art. 182 § 1 lub 3, art. 183 § 1 lub 3 lub w art. 184 § 1 lub 2 jest ciężki uszczerbek na zdrowiu człowieka
kara pozbawienia wolności od roku do lat 10
kara pozbawienia wolności od lat 2 do 12
–
Art. 185 § 3
jeżeli następstwem czynu określonego w art. 182 § 1 lub 3, art. 183 § 1 lub 3 lub w art. 184 § 1 lub 2 jest śmierć człowieka lub ciężki uszczerbek na zdrowiu wielu osób
kara pozbawienia wolności od lat 2 do 12
kara pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3
Zmiana kwalifikacji przestępstwa z występku na zbrodnię
tej samej karze podlega również: • kto wbrew przepisom przywozi z zagranicy substancje zagrażające środowisku (§ 2); • kto wbrew przepisom przywozi odpady z zagranicy lub wywozi odpady za granicę (§4); • kto wbrew obowiązkowi dopuszcza do popełnienia czynu określonego w § 1, 2 i 4 (§3);
• rozszerzenie przedmiotu czynności wykonawczej w § 1 o dokonywanie odzysku odpadów lub substancji; • zaostrzenie sankcji w przypadku czynów określonych w §1-5a popełnionych nieumyślnie – od 1.09.2022 r. sprawca czynu podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 5 (było do lat 2).
Kwalifikowane typy przestępstw (art. 185 kk)
Brak dbałości o urządzenia ochronne (art. 186 kk)
Art. 186 § 1
18 ECiZ 5/2022
nieutrzymywanie w należytym stanie lub nieużywanie urządzeń zabezpieczających wodę, powietrze lub powierzchnię ziemi przed zanieczyszczeniem lub urządzeń zabezpieczających przed skażeniem promieniotwórczym lub promieniowaniem jonizującym
kara pozbawienia wolności do lat 2
kara pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5
–
T E M AT N U M E R U : O C H R O N A Ś R O D O W I S K A
nowo dodanego art. 188a Kodeksu karnego, wobec sprawcy przestępstwa określonego w art. 182 § 1 lub 3, art. 183 § 1, 3, 5a lub 6 lub w art. 184 § 1 lub 2, który dobrowolnie naprawił szkodę w całości albo w znacznej części, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia”. W praktyce oznacza to, że sprawca przestępstwa przeciwko środowisku, który naprawi szkodę przed wszczęciem postępowania karnego, lub jeszcze w czasie trwania postępowania sądowego – aż do czasu wydania wyroku przed sądem pierwszej instancji – będzie mógł liczyć na nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpienie od jej wymierzenia. W tym wypadku uznaje się bowiem, że naprawienie szkody wyrównuje fakt naruszenia dobra prawnego, czyniąc potrzebę kompensacji przez karę nieaktualną. Niemniej warunkiem zastosowania tej instytucji będzie „dobrowolność” w naprawieniu szkody, która nastąpi w wyniku swobodnej decyzji sprawcy przestępstwa.
Podmioty zbiorowe pod większą presją Niezależnie od reformy Kodeksu karnego, omawiana nowelizacja przewiduje także szereg innych zmian. Wśród nich na szczególną uwagę zasługują rozwiązanie wprowadzone do ustawy z dnia 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary (tj. Dz.U. z 2020 r. poz. 358 ze zm.). Mianowicie, ustawodawca stworzył podstawy prawne do karania podmiotów zbiorowych za przestępstwa przeciwko środowisku wskazane w rozdziale XXII Kodeksu karnego niezależnie od wydania wyroku skazującego czy też orzeczeń wskazanych w art. 4 tej ustawy (np. orzeczenia sądu o umorzeniu przeciwko sprawcy postępowania z powodu okoliczności wyłączającej ukaranie sprawcy). W praktyce oznacza to, że w powyższych sytuacjach sąd będzie mógł orzec wobec podmiotu zbiorowego karę pieniężną w wysokości od 10 000 do 5 000 000 złotych. Tym samym, niezależnie od odpowiedzialności osób fizycznych, do odpowiedzialności będą mogły zostać w dużo łatwiejszy niż dotychczas sposób pociągnięte chociażby osoby prawne oraz jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, której odrębne przepisy przyznają zdolność prawną (np. osobowe spółki handlowe, takie jak spółka jawna czy spółka komandytowa).
Kosztowne śmiecenie i wypalanie traw Niezależnie od zmiany najpoważniejszych przestępstw środowiskowych, nowelizacja przewiduje także zaostrzenie sankcji wobec wybranych wykroczeń. Przykładowo, zaśmiecanie miejsc takich jak obszar kolejowy lub miejsca dostępne dla publiczności, a w szczególności droga, ulica, plac, ogród, trawnik lub zieleniec, od 1 września 2022 r. podlega karze grzywny nie niższej niż 500 złotych. Podobna sankcja grozi za wyrzucanie kamieni, odpadów, złomu lub padliny lub innych nieczystości na nienależący do tej osoby grunt polny.
Ponadto zmiana w ustawie z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (tj. Dz.U. z 2022 r. poz. 916 ze zm.) wprowadza możliwość nałożenia grzywny nawet do 30 000 zł za usuwanie roślinności przez wypalanie z gruntów rolnych, obszarów kolejowych, pasów przydrożnych, trzcinowisk lub szuwarów.
Coraz większa presja środowiskowa Reforma Kodeksu karnego oraz innych regulacji o charakterze sankcyjnym może budzić pewne obawy wśród podmiotów, które korzystają ze środowiska w swojej bieżącej działalności. Dość wspomnieć, że od lat zmagają się one z coraz większymi wymaganiami w tym obszarze. Towarzyszy temu coraz większa reglamentacja działalności oraz wzmożone kontrole ze strony Inspekcji Ochrony Środowiska. Z drugiej strony, niewydolny aparat administracyjny i brak jednolitych zasad stosowania prawa wstrzymuje szereg inwestycji. W rezultacie „legalne” korzystanie ze środowiska staje się dziś nie lada wyzwaniem. Nie jest to często wynikiem złej woli czy zaniedbań, tylko stopniem skomplikowania stanu prawnego w tym obszarze. Inną kwestią pozostają różnego rodzaju wypadki, których ryzyko pojawienia się – w mniejszym lub większym zakresie – zawsze
„
Osoby zarządzające instalacjami powinny zrobić rachunek sumienia i zastanowić się, czy oby na pewno wszystkie procesy oddziaływujące na środowisko działają jak należy
występuje w działalności przemysłowej. Pozostaje mieć zatem nadzieję, że nowe sankcje będą skierowane przede wszystkim w te podmioty, które z premedytacją naruszają prawo. Nie oznacza to jednak, że nowe przepisy ominą innych. Wręcz przeciwnie, osoby zarządzające instalacjami powinny zrobić rachunek sumienia i zastanowić się, czy aby na pewno wszystkie procesy oddziaływujące na środowisko działają jak należy. Warto to zrobić nie tylko z uwagi na ochronę środowiska, ale także ze względu na własne bezpieczeństwo.
Przypisy 1
2
3
Uzasadnienie do projektu ustawy o zmianie ustawy o Inspekcji Ochrony Środowiska oraz niektórych innych ustaw (Sejm VIII kadencji, druk sejmowy nr 2662). Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (tj. Dz.U. z 2022 r. poz. 1138 ze zm.). Dane statystyczne dostępne na stronie internetowej Komendy Głównej Policji (https://statystyka.policja. pl/st/-kodeks-karny/przestepstwa-przeciwko-3), za: Uzasadnienie do projektu ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu przeciwdziałania przestępczości środowiskowej (Sejm IX kadencji, druk sejmowy nr 2371).
ECiZ 5/2022 19
