'Het gebied met de duizend gaatjes' landschapsstudie by Marie-France Lebbe

LANDSCHAPSANALYSE ‘HET GEBIED MET DE DUIZEND GAATJES’ SYNTHESE-BUNDEL OPO LANDSCHAP Academiejaar 2014-2015 Kevin Coucke, Elke Dolfen, Marie-France Lebbe & Cleo Willaert

INHOUD Inleiding 5 Studiegebied macro ‘De verbeelding van het economisch landschap’ 6 Veldonderzoek 10 Analyse 12 Synthese 34 Studiegebied meso ‘De morfologie van de kavel’ 36 Veldonderzoek 40 Analyse 42 Synthese 58 Studigebied micro ‘Verpaarding in het agrarisch gebied’ 60 Veldonderzoek 64 Analyse 66 Synthese 92 Bronnenlijst 95

eze synthese-bundel behandelt drie thema’s: de verbeelding van het economisch landschap, de morfologie van de kavel & de verpaarding in het agrarisch gebied.

De verbeelding van het economisch landschap Dit thema behandelt een historische lezing van het landschap gevormd door de economische activiteiten doorheen de tijd. We zien een evolutie van concentrische economieën rondom abdijen naar lineaire activiteiten aan de steen- & waterwegen. Hierbij bestuderen we niet enkel historische kaarten, maar ook hoogtekaarten en wegenkaarten.

De morfologie van de kavel Dit onderdeel is een morfologische studie; tijdens het veldwerk merkten we dat de kavels aan de grote wegen voornamelijk langwerpig en smal waren, haaks op de baan. Toen we de jaagpaden doorkruisten bemerkten we grotere kavels. Aan de hand van luchtfoto’s en kaartmateriaal hebben we hieruit een morfotypologische analyse gemaakt van de kavels.

Verpaarding in het agrarisch gebied Het laatste thema is uitgewerkt vanuit het veldonderzoek en ondersteund door literatuurstudie. We ondervonden enkele functionele transformaties op het platteland. Het agrarisch gebied is veel meer dan enkel landbouw, natuur & bos. We zagen weekendhuisjes, moestuinen, woonwijken, bedrijven, hobbyweiden en dergelijke. Deze niet-agrarische activiteiten gaven ons nieuwe inzichten over de dynamiek van het Vlaamse platteland. De specifieke functie die wij aankaarten is de ‘verpaarding’.

e verbeelding van het economisch landschap

Abdij van Affligem - bron: delcampe.net

STUDIEGEBIED MACRO

1 km

Basiskaart geopunt

-veldonderzoek economie-

Het historisch economische landschap werd voornamelijk bepaald door de abdijen en de verschillende molens (zowel windmolens en watermolens). Ook de hoppeteelt kende, vooral rond de abdijen en molens, een sterke aanwezigheid in het landschap. Deze geconcentreerde plaatsen van economische activiteit bepaalden het beeld van het landschap en creĂŤerden werkzekerheid voor de omgeving. De economische punten bepaalden op deze manier ook de loop van de handelsroutes en andere wegen. De infrastructuur werd medebepaald door de economische centraâ&#x20AC;&#x2122;s. Molenlandschap, Aalst - bron: molenechos.org

-historisch onderzoek-

ABDIJMOLEN

LINDEMOLEN

Ligging: domein van de abdij van Affligem 1790 Hekelgem (Affligem) Type: staakmolen Functie: korenmolen Bouwjaar: voor 1580 / 1647 Verdwenen: ca. 1580, oorlog / 1800 - 9 november, storm Geschiedenis De Abdijmolen was een houten korenwindmolen in het domein van de abdij van Affligem. Een eerste molen werd rond 1580 vernield tijdens de godsdienstoorlogen. De heropbouw gebeurde pas in 1647 om het graan te malen van de kloosterlingen en ook het graan bestemd voor de armen. Tijdens de veschrikkelijke storm van 9 november 1800 werd de standaardmolen van zijn voetstuk gerukt. In maaart 1801 werd hij verkocht en op de Siesegem kouter te Aalst heropgebouwd. Slecht onderhouden dreigde hij er al spoedig in puin te vallen en werd dan afgebroken. (Molenechos.org)

Ligging: Steenweg op Aalst 1745 Opwijk hoek met Kalkestraat en Wijngaardstraat bij café Keizer Type: staakmolen Functie: korenmolen Bouwjaar: 17de eeuw Verdwenen: ca. 1850, verplaatst naar Moorsel

Ligging: Schaaphuizel Mazenzele (Opwijk) Type: staakmolen Functie: korenmolen Bouwjaar: 1640 Verdwenen: 1876 - 12 maart, storm

Geschiedenis De Lindemolen was een houten korenwindmolen die in de 17de eeuw werd opgericht. Hij werd genaamd naar de Lindeboom. De molen stond ter plaatse waar later de zagerij Van den Broeck stond. De laatste molenaar was Pieter Fies, die daarna een molen te Baardegem betrok. De molen werd afgebroken ca. 1850 en naar Moorsel bij Aalst verplaatst. (Molenechos.org)

Geschiedenis De molen van de Schaaphuizel (etymologische gezien is de naam ‘Schaaphuizel’ afkomst van schraal mager grasland dat alleen goed is voor begrazing.). De houten korenwindmolen werd, met toelating van de Rekenkamer, in 1640 opgericht. Op 12 maart 1876 waaide de molen om. Hij werd in 1881 vervangen door een standaardmolen op een andere plaats: de ‘Lexismolen’. Deze was afkomstig van Nederbrakel. Hij kwam te staan langsheen de Heerbaan-Zottegemstraat tegenover de huidige Molenstraat. Hij was op zijn nieuwe plaats geen lang leven beschoren: op 3 september 1914 werd hij er door de Duitsers afgebrand. (Molenechos.org)

Abdijmolen - bron: defaluintjes.be

Lindemolen - bron: homdad.com

Molen van de Schaaphuizel - bron: molenechos.org

-historisch onderzoek-

MOLEN VAN DE SCHAAPHUIZEL

Lindemolen

Molen van de Shaaphuizel

Abdijmolen

-historisch onderzoek-

EERDEGEMMOLEN

HULSTMOLEN

HOOGMOLEN

Ligging: Eerdegemstraat 67 9310 Baardegem Ligging: Nanovestraat 1745 Opwijk bij de Sint(Aalst) Pauluskapel, op de Hulst Type: staakmolen Type: staakmolen Functie: korenmolen Functie: korenmolen Bouwjaar: voor 1582 / 1646 Bouwjaarvoor: 1295 Verdwenen: 1582, oorlog / 1891, sloop Verdwenen: 1907, verplaatst naar Roosendaal

Ligging: Molenstraat 9310 Baardegem Grote Molenkouter Type: staakmolen met open voet Functie: korenmolen Bouwjaar: na 1454 Verdwenen: 1913, sloop

Geschiedenis De Eerdegemmolen was een houten korenwindmolen op Eerdegem (Eerdegemstraat 67), aan de grens met Wieze en Moorsel. Hij werd in 1582 tijdens de godsdiensttroebelen vernield. Op 17 februari 1646 werd octrooi verleend voor de opbouw van een nieuwe korenwindmolen. In 1891 werd de staakmolen gesloopt. Er werd verder mechanisch gemalen. De molenaarshoeve bestaat tot op de dag van vandaag wel nog. Het is een gesloten hoeve met gebouwen gegroepeerd rondom een rechthoekige geplaveide binnenkoer (zoals hieronder afgebeeld). (Molenechos.org)

Geschiedenis De Hulstmolen, een houten korenwindmolen was gelegen op koutergrond. Gedurende eeuwen was dit de enige windmolen van Opwijk. De molen werd in 1906 te koop gesteld. In het vakblad ‘De Belgische Molenaar’ van 3 augustus 1906 stond een aankondiging. De molen werd op 1 april 1907 verkocht aan Marinus Van Broekhoven, maalder te Roosendaal (Nederland), waarheen de molen verhuisde. (Molenechos.org)

Geschiedenis De Hoogmolen was een staakmolen die na 1454 werd opgericht in de huidige Molenstraat. In het Ancien Régime was hij een leen van de burggraaf van Aalst. In 1913 werd de Hoogmolen verkocht voor afbraak. De koper stond het gebouw af aan de filmmaatschappij Pathé. Begin 1913 gebeurde de verfilming van een episode uit de film “Maudit soit la guerre”. Onder twee teerlingen was dynamiet gestoken. Bij de ontploffing ging de molen uiterst zacht naar beneden. Het gevaarte werd dus niet voor de film in brand gestoken, zoals wordt beweerd. (Molenechos.org)

Eerdegemmolen - bron: molenechos.be

Hulstmolen - bron: molenechos.org

Hoogmolen - bron: molenechos.org

-historisch onderzoek-

(Aalst)

Eerdegemmolen Hulstmolen Hoogmolen

-historisch onderzoek-

KOEREITMOLEN

MOLEN DE MULDER

Ligging: Koereit 1730 Asse Type: staakmolen met open voet Functie: korenmolen Bouwjaar: 14de eeuw / 1716 Verdwenen: eind 16de eeuw, oorlog / 1914 - 17 september, oorlog

Ligging: Leuvestraat 78 9320 Erembodegem (Aalst) Type: staakmolen Functie: korenmolen Bouwjaar: voor 1775 Verdwenen: 1923

Ligging: Hollestraat 9 9310 Moorsel (Aalst) Type: stenen bergmolen Functie: korenmolen Bouwjaar: 1854 Verdwenen: 1938, onttakeld/1960 - december, sloop romp

Geschiedenis De Koereitmolen was een houten korenwindmolen aan de oostzijde van de straat Koereit, op de Letten- of Molenkouter, gehucht Krokegem, op 1,5 kilometer ten noordwesten van de kerk van Asse. De Koereitmolen was de oudste windmolen in Asse. De staakmolen bestond reeds in de 14de eeuw en werd opgetrokken door de abdij van Affligem. Op donderdagnamiddag 17 september 1914 werd de “windmolen van Conteraan” te Krokegem door de Duitsers omvergetrokken. De Duitsers beschouwden de windmolens als uitkijkposten en vermoedden dat met de wieken tekens werden gegeven. (Molenechos.org)

Geschiedenis De Houten Molen of Molen De Mulder (naar de laatste molenaarsfamilie) staat aangeduid op de Ferrariskaart van ca. 1775. De molen werd in 1923 gesloopt. Na afbraak van de houten molen, werd er overgeschakeld op een elektrische motormaalderij. De aarden molenwal werd rond 1970 door de toenmalige eigenaar van dat perceel met de hand weggegraven. De maalderij en bijgebouwen (met stallingen aan één zijde) werden begin de jaren 1960 gesloopt. Op de plaats van de maalderij werd in 2010 een nieuw woonhuis opgetrokken. De vroegere molenaarswoning werd in 2011 afgebroken. (Molenechos.org)

Geschiedenis Op 29 maart 1845 kreeg molenaar Joseph Vermoesen de toestemming van de Bestendige Deputatie van de Provinciale Raad van de provincie Oost-Vlaanderen om een graanwindmolen op te richten op perceel E126, op een afstand van 14 meter van de openbare weg, de Nieuwmolenstraat. In 1938 werd de molen ontdaan van zijn kap en wieken. De romp werd ingekort. Smid Willy Verdict liet de molenstomp in december 1960, kort na zijn aankoop, slopen. Nu is de drankcentrale Nuelant bvba er gevestigd. (Molenechos.org)

Koereitmolen - bron: molenechos.be

Molen de Mulder - bron: molenechos.org

Molen de Gols - bron: molenechos.org

-historisch onderzoek-

MOLEN DE GOLS

Molen de Gols

Koereitmolen

Molen de Mulder

-historisch onderzoek-

ABDIJ TEN ROZEN

MOLEN VAN MIJLBEEK

ABDIJ AFFLIGEM

Ligging: Rozendreef 9300 Aalst Type: abdij met moestuin, herenhuis en parken Bouwjaar: eerste helft van de 13de eeuw Toestand: in het herenhuis is een school voor kinderen met een handicap gevestigd

Ligging: Oude Watermolen 1 9300 Aalst Type: bovenslag watermolen Functie: korenmolen, oliemolen Bouwjaar: rond 1473 Toestand: gerenoveerd gebouw

Ligging: Abdijstraat 6 Affligem Type: abdij met abdijkerken, boerenwoningen, kloosterhoeven, kloosterkapellen en stallen. Bouwjaar: 28 juni 1062 Toestand: de nog aanwezige abdijgebouwen zijn beschermd

Geschiedenis De abdij werd gesticht door de CisterciĂŤnzerinnenorde en vervolgens in 1567 door de geuzen afgebrand. Omstreeks 1597 werd de abdij langzamerhand heropgebouwd. Toenmalige toestand: toegangspoort met heden bewaarde rozendreef, rechts eilandje met moestuin, daarboven omsloten abdijhoeve; daarachter abdijkerk met rechts het abdiskwartier; binnenplaats omsloten door de eigenlijke kloostergebouwen, verder dienstgebouwen en uitgestrekte landerijen. Openbare verkoping na de Franse Omwenteling op 17 december 1797. Van de kloostergebouwen is

Geschiedenis Aan de Oude Watermolen, een zijweg van de Moorselbaan, op anderhalve kilometer ten oosten van het centrum van Aalst, staat nog de enige watermolen van de stad. De molen werd opgericht voor 1473 door de abdij Ter Rozen. Bij de bevrijding in 1944 werd het molenwerk vernield, maar het gebouw kon hersteld worden. Het bovenslagrad is verwijderd. Van het binnenwerk resteert nog de luias en het klauwwiel. Het gerenoveerd gebouwtje wordt gebruikt als magazijn van de huurhouderij (koetsen, ceremoniewagens). (Molenechos.org)

Geschiedenis De abdij werd rond 1080 opgericht volgens de regels van Sint-Benedictus. In 1870 slaagde men erin het kloosterleven te Affligem nieuw leven in te blazen, namelijk binnen het statige Bisschoppenhuis, het laatste overblijfsel van de laatbarokke bouwwerken. Dit werd tussen 1920 en 1970 uitgebreid met een vleugel met monumentale kruisgang en een nieuwe abdijkerk. (Molenechos.org)

Abdij ter Rozen - bron: bcoudeabdij.wordpress.com

Molen van Mijlbeek - bron: molenechos.org

Abdij Affligem - bron: google.com

-historisch onderzoek-

Abdij ten Rozen Molen van Mijlbeek

Abdij Affligem

-historisch onderzoek-

Op de heuvelachtige en vruchtbare leemgronden van de streek Aalst - Affligem - Asse waren de typische hopranken gedurende vele eeuwen een vaste waarde in het landschap.

De hoppe werd vanaf dan niet enkel meer gebruikt in bier, het werd ook verhandeld. In de 17de eeuw overtrof de opbrengst van het Land van Aalst zelfs de helft van de opbrengst van Europa. Het mag duidelijk zijn dat de hoppe een bepalende rol gespeeld heeft in de rijkdom en welvaart van de streek.

De hoppevelden hadden hierbij niet enkel een belangrijke economische waarde, deze hadden ook een grote visuele waarde. Het beeld van het landschap werd sterk bepaald door de hoppevelden.

Na de Tweede Wereldoorlog werden de meeste hopboeren verplicht hun activiteiten stop te zetten gezien de teelt te verlieslatend werd door zware buitenlandse concurrentie, de onzekerheid in verband met de verkoopprijs, de grote investeringskosten, een gebrek aan opvolgers en ten slotte het arbeidsintensieve karakter van de teelt.

In de 14de eeuw ontstond de hopteelt in de streek rond Aalst. Dit was waarschijnlijk een reactie van de boerenbevolking op de laatmiddeleeuwse crisis in de graansector. Met de invoer van nieuwe teelten als hop konden de boeren hun dalend inkomen aanvullen.

Sindsdien is het streekbepalende beeld van hoppevelden met kale of begroeide hopstaken meer en meer uit het landschap verdwenen. In 1977 waren in het Aalsterse nog een 30 telers, goed voor 85 ha hop, momenteel is er maximaal nog een 10 ha. (aalst.be)

Hop werd meer en meer gebruikt in bier omdat deze de bewaring het van het bier verhoogt. Vanaf 16de eeuw was het gebied de naam hopstreek waardig.

Hopveld Hekelgem - bron: delcampe.be

Hopveld Meldert - bron: delcampe.be -herintroductie hoppelandschap-

Om deze rijke geschiedenis eer aan te doen, wordt er getracht om de hoppevelden terug in het beeld van het landschap te krijgen. Door kleine initiatieven zoals een wandelroute langs de nog bestaande hopperanken, maar ook beleidsmatige ingrepen (zoals het beschermen van het hoppelandschap); zo kan de streek een deel van zijn historische identiteit herwaarderen en versterken. Op de foto hieronder is een nieuw (gesubsidieerd) hoppeveld in gebruik genomen in Opwijk. Er werd een vraag ingediend voor cofinanciering en dit werd goedgekeurd tot 30/06/2013 met als hoofdbedoeling de hopcultuur nieuw leven in te blazen. Het hoppeveld wordt ook opgenomen in talrijke fietsroutes, waardoor ook de inwoners van Opwijk en omstreken het karakter van de hoppevelden herontdekken.

Hopveld Opwijk- bron: editiepajot.com -herintroductie hoppelandschap-

Hedendaagse economieĂŤn Net zoals bij de historische economieĂŤn kijken we hier enkel naar de volumes die een grote impact hebben op het landschap, volumes die mee het beeld van het landschap bepalen.

Kanaal Aalst - bron: delcampe.be

Kanaal Aalst - bron: skyscrapercity.com

De rechtgetrokken Dender (17de eeuw) zorgt al een paar eeuwen voor bedrijvigheid rond het kanaal (bv. textielnijverheid in Aalst). Langs de Dender zijn er specifieke economische activiteiten gevestigd die hun voordeel uit het kanaal halen. Meestal draait dit rond het transportvoordeel.

-hedendaagse economie-

De hedendaagse, verschillende soorten economieĂŤn vormen als het ware een lint langs deze infrastructuur. Deze lineaire structuur zorgt voor heel wat werkgelegenheid in de streek, maar bepaald door zijn omvang ook sterk het beeld van het landschap

In de vista van het landschap vinden we (vooral rond de steenwegen) economische punten. Deze economieĂŤn bestaan vaak uit doosvormige constructies die als losse fragmenten in het landschap zijn ingeplant. Deze volumes hebben een grote, visuele impact op het landschap.

-hedendaagse economie-

ZOOM INDUSTRIE LANGS DENDERMONDSESTEENWEG Langsheen de Dendermondsesteenweg bepalen punctuele economieĂŤn het landschap. Deze doosvormige industrieĂŤn zijn langs de steenweg (tussen de velden en de woningen) ingeplant. Doordat deze grootschalige volumes verspreid staan in het landschap hebben ze een grote invloed op de vista van het landschap en staan ze in schril contrast met de landelijke omgeving.

Industrie Akkerland Verharding Woningen -hedendaagse economie-

Economie <-> Natuurlijke Factoren HISTORISCHE ECONOMIE De molens en abdijen werden strategisch in het landschap opgetrokken. Er is een duidelijke correlatie aanwezig tussen de economische - en natuurlijke factor. Enerzijds werd een groot aandeel van de windmolens bovenop de heuvels gebouwd (uiteraard om zo veel mogelijk wind op te vangen). Anderzijds bevinden enkele historische molens zich in de valleien. We kunnen aannemen dat de molens daar gebouwd werden vanwege de vochtige, vruchtbare vallei bodem. Transport via het water om op deze manier handel te drijven zou ook een mogelijke verklaring kunnen vormen.

-analyse-

HEDENDAAGSE ECONOMIE De correlatie tussen de hedendaagse economie en de natuurlijke factoren is in mindere mate aanwezig. Er is een duidelijk relatie tussen de Dender en de bedrijventerreinen. Veel bedrijventerrein zijn opgetrokken langs de Dender. We nemen aan dat bedrijven zich daar gingen vestigen uit strategische overwegingen (transport + watergebruik voor productieproces). Anderzijds werden bedrijven opgetrokken langs artificiĂŤle aangelegde verbindingswegen. Zo bestaan er heel wat economieĂŤn langs de verbindingsas tussen Brussel en Dendermonde. Hier bestaat geen enkele correlatie tussen de economische activiteiten en het landschap, de verbindingsas doorsnijdt het landschap.

-analyse-

Economie Handelsassen HISTORISCHE ECONOMIE (Assen fricx kaart 1712) De economische handelsassen waren voornamelijk oost-west georiĂŤnteerd. Dit kan enerzijds verklaard worden door de natuurlijke factoren; de handelsassen volgen in zeker mate de topografie (er was nog niet de technische kennis om een weg dwars op de helling te bouwen). Anderzijds kan deze oriĂŤntatie verklaard worden door de belangrijke handelsas Brugge - Keulen, die via Brussel langst Aalst passeerde. Ook de abdij van Affligem was gelegen langs deze handelsas en kende mede hierdoor een grote bloei.

-analyse-

HEDENDAAGSE ECONOMIE (Bebouwing 2014) Net zoals de hedendaagse economische punten, maar anders dan de historische handelsassen, lopen de belangrijkste straten in de noord - zuid richting. De straten negeren hierdoor blindelings de topografie, maar verbinden zo de belangrijkste steden van de streek met elkaar (de economische belangen waren groter dan de bouwkost van deze steenweg). Tevens kan opgemerkt worden dat de Dender, veel meer dan vroeger, een belangrijke economisch as vormt.

-analyse-

Economie - invloedssfeer HISTORISCHE ECONOMIE (bebouwing 1771) De invloedssfeer van de molens beperkte zich voornamelijk tot het omliggende dorp. We nemen aan dat landbouwers zich in de buurt van de molens gingen vestigen, omdat ze deze nodig hadden om hun producten te verwerken. De abdijen kenden meestal een grotere invloedssfeer. Vooral de abdij van Affligem, die mag beschouwd worden als één van de meest imposante abdijstichting van de benedictijnen in de Lage Landen, kreeg die eer toe. Door het grote grondbezit (in de 14de eeuw hadden zij 565 bunder van de 583 bunder in bezit), en het ontginnen van nabijgelegen steengroeves kan de abdij beschouwd worden als één van de belangrijkste dragers van het economische landschap van die tijd.

-analyse-

HEDENDAAGSE ECONOMIE (bebouwing 2014) De hedendaagse economieën kennen een veel grotere invloedssfeer dan de historische. Door de grotere mobiliteit dan vroeger kennen de economische punten een veel grotere afzetmarkt. Hierdoor kunnen de meeste economische punten erkend worden als economieën van bovenlokaal belang. Net zoals in het verleden zijn in het gebied uiteraard ook lokale economieën aan te treffen, zoals cafés, lokale handelaars, fietsverhuurplaatsen … In deze studie focussen we ons echter enkel op de grootste economische punten.

-analyse-

SYNTHESE ECONOMISCH LANDSCHAP De historische economie kende voornamelijk een concentrische economische groei rond de belangrijkste economische punten (molens en abdijen). De historische economie was dus een verzameling van economische kernen die door het landschap werden bepaald. Abdijen en molens stonden strategisch op de hoogste punten in het landschap en daarrond werd er geteeld. De handelsassen liepen langs deze centra. In het huidige economische model zien we dat de economische activiteiten ofwel de vorm aannemen van een lint (bv. rond de Dender of langs de steenwegen) ofwel als puntvormige economieën. De actieradius van de historische economische centra waren gevoelig kleiner dan de hedendaagse economieën die een veel grotere invloedssfeer kennen. Deze invloedssfeer is nu veel artificiëler, hiermee bedoelen we dat ze veel minder verankerd zijn in de omgeving (een bedrijf kan de gehele wereld als het ware als markt beschouwen). De historische centra waren hiertegen veel meer bedoeld voor de naburige bevolking. Een tweede belangrijke verschil is de oriëntatie van deze economische assen. Waar de historische economische assen voornamelijk een oost- west oriëntatie kenden, hebben de huidige economische assen ook een noord- zuid oriëntatie. Door de technologische vooruitgang werd infrastructuur niet meer volgens de logica van het landschap uitgebouwd. 34

synthese-schets economie

-synthese ‘De verbeelding van het economisch landschap’-

Huidige grootschalige economie Historische grootschalige economie Invloedssfeer historische molens Huidige conceptuele handelsas Historisch/Huidige conceptuele handelsas

-synthesekaart-

e morfologie van de kavel

Conceptschets na veldwerk

STUDIEGEBIED MESO

2 1

1 km

Basiskaart geopunt

-veldonderzoek kavels-

STUDIEGEBIED 1 - MELDERT 1

1 km

300 m

Basiskaart geopunt

STUDIEGEBIED 1 - MELDERT 1

300 m

Luchtfoto google 2014

STUDIEGEBIED 1 - MELDERT

300 m

STUDIEGEBIED 2 - MAZENZELE

1 km

300 m

Basiskaart geopunt

STUDIEGEBIED 2 - MAZENZELE 2

300 m

Luchtfoto google 2014

STUDIEGEBIED 2 - MAZENZELE

300 m

Meldert

Mazenzele

Analyse-schets van de morfologie van Meldert & Mazenzele met de grote kavels in het rood

-morfotypologisch onderzoek-

weg

woonzone weg weide 1

woonzone weide 1 weide 2

weide 2

Waarneming 1: Eenmaal we de hoofdwegen verlaten en het binnengebied binnentreden worden de kavels steeds groter.

-morfotypologisch onderzoek-

Meldert

Mazenzele

Analyseschets van de morfologie van Meldert & Mazenzele met de grote kavels in het rood

-morfotypologisch onderzoek-

Waarneming 2: De residentiĂŤle kavels bevinden zich voornamelijk langs hoofdwegen. Qua typologie zijn de kavels smal en ze staan loodrecht op de weg. De residentiĂŤle kavels lijken wel een muur waarachter het platteland zich verstopt. Af en toe zijn er openingen tussen de kavels en word je geconfronteerd met de wijdsheid van het gebied. De tuinen van de kavels zijn lange, smalle groenstroken die overgaan in de grotere agrarische gebieden achter zich. De overgang is vaak zeer hard (sterke afscherming).

-morfotypologisch onderzoek-

Luchtfoto Mazenzele Bing maps 2014

-Synthese â&#x20AC;&#x2DC;Morfologie van de kavelâ&#x20AC;&#x2122;-

SYNTHESE DE MORFOLOGIE VAN DE KAVEL Tijdens het veldwerk merkten we een grote variatie aan kavels. In het landschap troffen we zowel langwerpige smalle, als brede kavels aan. Door de grote wegen te verlaten en het binnengebied te betreden langs kleinere wegen bemerkten we een zekere regelmaat. Ook de kaartanalyse bracht een bepaald stramien aan het licht. We konden opmaken dat hoe verder van de hoofdwegen verwijdert, hoe groter de kavels. De residentiële kavels bevinden zich hoofdzakelijk langs de hoofdwegen, deze kavels zijn smal en staan loodrecht op de weg. Achter deze residentiële kavels schuilt het platteland. De overgang tussen de langwerpige,smalle kavels en de grote agrarische kavels vormt vaak een harde grens. Tuinhekkens en hagen vormen een sterke scheiding tussen de tuinen en het agrarische landschap. Er is dus een morfologische logica te bemerken afhankelijk van functie (hoofdzakelijk wonen/hoofdzakelijk agrarisch).

Agrarische kavels Residentiële kavels

-synthese-

erpaarding in het agrarisch gebied

STUDIEGEBIED MICRO

1 km

Basiskaart geopunt

-veldonderzoek verpaarding-

STUDIEGEBIED 1

1 km

200 m

Basiskaart geopunt

STUDIEGEBIED 1

200 m

20 m

Luchtfoto google maps 2014

STUDIEGEBIED 1

20 m

Luchtfoto google maps 2014

Ruimtelijke impact paardenhouderij verharde weg percelen onverharde weg site paardenhouderij

STUDIEGEBIED 1

20 m

Luchtfoto google maps 2014

Ruimtelijke impact paardenhouderij

woning stallen kleine elementen: paardenbakken, paddock, stapmolen, ... 73

STUDIEGEBIED 1

20 m

Luchtfoto google maps 2014

Ruimtelijke impact paardenhouderij

woning stallen wegenis privĂŠ wegenis publiek 75

STUDIEGEBIED 1

20 m

Luchtfoto google maps 2014

Ruimtelijke impact paardenhouderij

zachte afbakening harde afbakening water bomen 77

STUDIEGEBIED 2

1 km

200 m

Basiskaart geopunt

STUDIEGEBIED 2

200 m

20 m

Luchtfoto google maps 2014

STUDIEGEBIED 2

20 m

Luchtfoto google maps 2014

Ruimtelijke impact paardenhouderij verharde weg percelen onverharde weg site paardenhouderij

STUDIEGEBIED 2

20 m

Luchtfoto google maps 2014

Ruimtelijke impact paardenhouderij

woning stallen kleine elementen: paardenbakken, paddock, stapmolen, ... 85

STUDIEGEBIED 2

20 m

Luchtfoto google maps 2014

Ruimtelijke impact paardenhouderij

woning stallen wegenis privĂŠ wegenis publiek 87

STUDIEGEBIED 2

20 m

Luchtfoto google maps 2014

Ruimtelijke impact paardenhouderij

zachte afbakening harde afbakening bomen

LITERATUURSTUDIE VERPAARDING Volgens de huidige regelgeving valt een paardenfokkerij onder de noemer ‘landbouw’ en bijgevolg is deze toegelaten in het agrarisch gebied. Paardenhouderijen en maneges zijn niet zozeer op de productiefunctie gericht en zijn dus niet zomaar toegelaten in landbouwgebied. Paardenhouderijen en maneges zijn wel vergunbaar in landbouwgebied via een functiewijziging. Er dient echter opgemerkt te worden dat het onderscheid tussen een paardenhouderij, een paardenfokkerij en een manege moeilijk te definiëren is. De grens is namelijk zeer klein en hierdoor is het moeilijk te controleren tot welke categorie een bedrijf hoort (een fokkerij heeft ook een paddock nodig om de paarden te laten bekijken, een houderij kan ook kweken, rijlessen wijzen nog niet altijd op een manege,...). Functiewijzigingen voor paardenhouderijen kunnen hierdoor omzeild worden. Namelijk, door een vergunning voor een paardenfokkerij aan te vragen tracht men een houderij of manege onder de noemer ‘landbouw’ te laten vallen. Het voordeel voor de aanvrager is dat men via deze omweg niet aan allerlei voorwaarden moet voldoen die verbonden zijn aan de functiewijzigingen. De hierboven genoemde, veelbesproken evolutie wordt ook de verpaarding van het landbouwgebied genoemd. ‘Verpaarding’ is het proces waarbij grond voor landbouwproductie wordt ingenomen door grondgebruik voor paarden. De regelgeving omtrent functiewijzigingen kan bijdragen tot verpaarding door de omvorming van een landbouwgebouw naar een paardenhouderij of een manege toe te laten. Uit ‘Nieuwe functies op het platteland: De impact van functiewijziging’ Mededeling ILVO nr 41

-literatuurstudie-

Afbeelding uit de landbouwimpactstudie ILVO (Instituut voor Landbouw & Visserijonderzoek)

-literatuurstudie-

-synthese â&#x20AC;&#x2DC;Verpaarding in het agrarisch gebiedâ&#x20AC;&#x2122;-

SYNTHESE VERPAARDING Tijdens het veldwerk hebben we opgemerkt dat er meer spelers op het platteland zijn dan landbouw, natuur & bos. We voelen een verstedelijking opkomen door de uitbreiding van de residentiële bebouwing, maar ook een privatisering van het agrarisch gebied door de vertuining, door de privébossen, de weekendhuisjes en dergelijke. Een opmerkelijk fenomeen tijdens onze fietstocht en wandelingen was de verpaarding van het platteland. Uiteraard verwachten we paarden in agrarische zones, maar hier was het veeleer een recreatieve functie en het was ook veel grootschalliger dan verwacht. We hebben twee ‘case-studies’ onderzocht en geprobeerd hun ruimtelijk impact op het gebied weer te geven. We hebben hieruit enkele algemene vaststellingen kunnen halen. Een eerste algemene stelling die we konden vaststellen is dat de verpaarding zich vooral aan de rand van steden en dorpen bevindt, we nemen aan dat dit is doordat de

recreatievraag hier groter is dan in het binnengebied. Een andere vaststelling is de eerder rommelige opbouw: geïmproviseerde stallen, eet- en drinkbakken willekeurig in de weide, ... Het heeft een bepaalde charme bij de ene, maar bij de andere geeft het een bijna verloederde indruk. Een kleine vaststelling is dat de vele hobbyweiden de beleving van de wandeling positief beïnvloeden. Het zien van enkele dieren geeft een extra dynamiek tijdens het wandelen. Ten slotte bemerken we een opkomende afscherming door de verpaarding. Het landschap lijkt een patchwork van hokjes, niet enkel door de wandelweides, maar ook door de oefenterreinen en stallen. Bij sommige plaatsen, ook merkbaar bij studiegebied 1, is er een overdreven hoog hekwerk die de paarden afsluit, dit belemmert visueel de wijdsheid van de omgeving.

-synthese-

BRONNENLIJST

ANONIEM, ‘Belgisch molenbestand www.molenechos.be (geconsulteerd op diverse data). ANONIEM, ‘Verdwenen Belgische molens’, www.molenechos.be (geconsulteerd op diverse data). ANONIEM, ‘Algemene informatie’, www.aalst.be (geconsulteerd op diverse data). VAN DELM, Tom; KERSELAERS, Eva; LAUWERS, Ludwig , ‘Nieuwe functies op het platteland: De impact van functiewijziging’ in: Mededeling ILVO (april 2008)

Afbeeldingen Figuur p. 7: Abdij van Affligem. Bron: www.delcampe.net Figuur p. 9: Kaartmateriaal. Bron: www.geopunt.be Figuur p. 12: Molenlandschap te Aalst. Bron: www.molenechos.org Figuur p. 14 (links): Abdijmolen. Bron: www.defaluintjes.be Figuur p. 14 (midden): Lindermolen. Bron: www.homdad.com Figuur p. 14 (rechts): Molen van de Schaaphuizel. Bron: www.molenechos.org Figuur p. 16 (links): Eerdegemmolen. Bron: www.molenechos.org Figuur p. 16 (midden): Hulstmolen. Bron: www.molenechos.org Figuur p. 16 (rechts): Hoogmolen. Bron: www.molenechos.org Figuur p. 18 (links): Koereitmolen. Bron: www.molenechos.org Figuur p. 18 (midden): Molen de Mulder. Bron: www.molenechos.org Figuur p. 18 (rechts): Molen de Gols. Bron: www.molenechos.org Figuur p. 20 (links): Abdij ter Rozen. Bron: www.bcoudeabdij.wordpress.com Figuur p. 20 (midden): Molen van Mijlbeek. Bron: www.molenechos.org Figuur p. 20 (rechts): Abdij Affligem. Bron: https://edmondschoon.files. wordpress.com/2011/11/affligem_1706_bis.jpg Figuur p. 22 (links): Hopveld Hekelgem. Bron: www.delcampe.net Figuur p. 22 (rechts): Hopveld Meldert. Bron: www.delcampe.net Figuur p. 23: Hoppeveld Opwijk. Bron: www.editiepajot.com Figuur p. 24 (links): Kanaal Aalst. Bron: www.delcampe.net Figuur p. 24 (midden): Kanaal Aalst. Bron: www.skycrapercity.com Figuur p. 43: Kaartmateriaal. Bron: www.geopunt.be Figuur p. 45: Kaartmateriaal. Bron: www.google.be

Figuur p. 49: Kaartmateriaal. Bron: www.geopunt.be Figuur p. 51: Kaartmateriaal. Bron: www.google.be Figuur p. 63: Kaartmateriaal. Bron: www.geopunt.be Figuur p. 67: Kaartmateriaal. Bron: www.geopunt.be Figuur p. 69: Kaartmateriaal. Bron: www.google.be Figuur p. 79: Kaartmateriaal. Bron: www.geopunt.be Figuur p. 91: Kaartmateriaal. Bron: Landbouwimpactstudie ILVO (Instituut voor Landbouw & Visserijonderzoek)

Algemene opmerking analyse & synthese: Deze verklaringen zijn veronderstellingen, aangenomen door kaartanalyse en veldonderzoek.