َ طةندةلي لةكوردستان نرخي ئاشكراكردني طؤظاريَكي مانطانةي سياسيي طشتيية
ذمارة ( )10مانطي نيساني ()2009
خاوةني ئيمتياز ماكوان كةريم سةرنووسةر سؤران عومةر بة ِريَوةبةري نووسين دليَر عةبدولَآل هاوكارانمان لةم ذمارةيةدا مةسعود عةبدولخالق ،هيَدي هةوليَريي ،بةرزان عةلي ،شةنكار عةبدولَآل ،ئاسؤ عةبدوللةتيف، باخةوان هةلَةبجةيي ،دليَر عةبدولَآل، عةبدولَآل طؤران ،شةيدا خؤشناو، كةمال ضؤماني ،ماكوان كةريم ئؤفيسي سةرةكي: سليَماني -ثشت باخي طشتي تةنيشت خةلَوةتطةي ثيري َ ئيمةيل: regamagazine@yahoo.com www.knewsdaily.org
دابةشكردن خانةي رةهةند 07708649210 ضاث ضاثخانةي كوردستان
نرخ ()1500
ِريَ��ك��خ��راوةي ِرؤذن��ام��ةك��ان��ي جيهان كةبنكةي سةرةكيان لةثاريسة 2009/3/25لةسةر َ مالثة ِري فةرمي ِريَكخراوةكة arabpressnetwork.org زانياري وردي لةسةر هؤكاري ضؤنيتي زينداني كردني طرتن و َ س��ةرن��وس��ةري ط��ؤظ��اري ِريَطا بآلوكردؤتةوة. لةديموكراسيةتي وآلتاني دونيا َ ببي و بآلو طةندةلي بةوجؤرة ئاشكرا َ بكريَتةوة حكومةت دةست لةكار شيتةوة ،بةآلم لةكوردستان دةكي َ َ َ َ دةكري. دةردةضي و زينداني دةبيتة هؤي ئةوةي ِرؤذنامةنوسةكة فةرماني طرتني بؤ بآلوكردنةوةي ئةو طةندةليانة َ َ دوانيكيدا بؤ ِريَكخراوي ِرؤذنامةكاني جيهان سؤران عومةر سةرنوسةري طؤظاري ِريَطا وتي "دواي لةلي َ َ َ دةبيتةوةو َثيشتريش اثؤرتيك لةطؤظارةكةيدا لةسةر طةندةلي ِروبة ِروي طرتن و زينداني كردن َ بآلوكردنةوةي ِر َ َ دةكري". هة ِرةشةي كوشتني َلي سؤران عومةري تةمةن 21ساآلن لة 2009/3/18لةاليةن ثؤليسةوة دةستطير كرا ثاش ئةوةي لةسةر َ طةندةليةكاني شارةواني ضوارقو ِرنة داواي ياسايي لةسةر تؤمار كرا ،لةو ِراثؤرتةدا باس لةوة كراوة بآلوكردنةوةي بةئافرةتيك ،بؤية دواي بآلوبونةوةي ئةو ذمارةيةي ِريَطا سيكس كردن دا ضوار ثارضة زةوي دراوة َ لةبةرامبةر َ بةنرخيكي طرانيش دةفرؤشرايةوة. سوتينراو َ طؤظارةكة لةو ناوضةية َ سليمانيةوة طوازرايةوة بؤ ِرانيةو َ ؤذنامةنوسانيكي زؤر َثيشوازييان َليكرد لةبةردةم لةوي ِر َ سؤران عومةر لةزينداني َ ؤذنامةنوسيك لةشارةكةي ئةواندا زينداني َ بكري ،بؤية بةكةفالةتي زيندان و ثاش فشاريَكي زؤر كة ِرازي نةدةبوون ِر َ يةكيك لة ِرؤذنامةنوسةكان لةكوردستان ئةم كةفالةتةي بةزؤرترين ب ِري كةفالةت 2مليؤن دينار ئازاد كراَ ، خةمآلندو سؤران عومةر ئةم جؤرة كارانةي دادطاي بةفشاري حكومةت ناوبرد بؤ كوشتني ئازادي و دةمكوت كردني ِرؤذنامةطةري ئةهلي تاكو ئيفالس بكةين، سؤران وتي من لةدادطا َ هةلهاتوو نيم تاكو دةستطيرو زيندانيم بكةن ،ئةيانتواني بةتةلةفون ئاطادارم بكةن تاكو بضمة دادطا. دادط��ا م��اوةي 2هةفتةي بة س��ؤران عومةر بةخشي تاكو َ بةلطةكاني َثيشكةش بةدادطا بكات، سةرنوسةري ِريَطا وتيشي "ئ��ام��ادةم َ 16 بةلطة نامة بخةمة بةردةمي دادط��ا لةبةرامبةر سةلماندني َ بةبي ئةوةي ناوبراو ئاماذة بةسةرضاوةي وةرطرتني بةلطةنامةو زانياريةكان بكات ،بةآلم قسةكانماندا" َ َ ئاماذةي بةوةكرد َ بةكارهيناني دةسةآلتي ئيداري بؤ بةرذةوةندي تايبةتي". لةطةندةلي "بةلطةنامةكان ث ِرن َ َ دةكري َ َ طةندةليةوة كةلةو ناوضةدا ِرويداوة ،نيطةراني وةبطلين لةو سؤران وتيشي ضاوة ِروان كانيكي زؤر َتي َ خةل َ لةبارودؤخيكي مةترسيدارداية بةو فشارانةي دةخريَتة سةري خؤشي دةرب ِري لةوةي كةبارودؤخي ميدياي ئةهلي َ يةكيتي و ثارتيةوة هؤكاري ئةمةشي طة ِراندةوة بؤ ئةو ِر َؤلةي كةميدياي ئةهلي بينيويةتي لةبةرامبةر لةاليةن َ َ َ طةندةليانةدا وآلتيكي تري ديموكراسيدا بوواية لةبةرامبةر ئاشكرا كردني ئةو طةندةليةكانياندا ،ئةو وتيشي "لةهةر َ دةكيشايةوة ،بةآلم بةداخةوة لةكوردستان فةرماني طرتن و زينداني كردني ِرؤذنامةنوسةكةي حكومةت دةستي لةكار َ دةردةضي". ثي َ َ سؤران َ دةل َي "طرتني ِرؤذنامةنوس و زينداني كردني عةيبةيةكي طةورةية بؤ حكومةت كةياساي ِرؤذنامةنوسيان دةركردووةو تيايدا طرتني ِرؤذنامةنوس قةدةغة كراوة". ِريَطا طؤظارَيكي سياسي طشتي مانطانةيةو يةكةم ذم��ارةي لة 10.6.2008بآلوكراوةتةوةو تاكو َئيستة 9ذم��ارةي دةرض���ووة ،سةربةخؤيةو َ مؤلةتي ياسايي ل��ةوةزارةت��ي ِرؤشنبيري هةيةو ل��ة ِروي َ اليةنيك و تةنانةت لةحكومةتيش وةرن��اط� َ �ري. مالييةوة ت��ةواو سةربةخؤيةوة ث��ارة لةهيض كةس و َ رَِيطا قةرزاري رِانيةو ضوارقورِنةو زؤر لةرِؤذنامةنووسانة سليماني بةندكرام بضيت كةماوةي 5 كاتذمير لةزينداني طرتن و طواستنةوةي َ َ باوة ِر ناكةم ئةوةم لةياد َ تائةوكاتةي تاريك داهات و بةو درةنطة 2009/3/18طوازرامةوة بؤ زينداني ِرانية ،لةمة زياتر هةرطيز ئةوة لةياد َ لةطةل ؤذنامةنوسانيكي زؤري ِرانية َثيشوازي كردين و َثييان وتم ناكةم و قةرزاريانم كةطةيشتينة بةردةم زيندان ِر َ بمينيتةوة. قايمقامي ِرانية قسةمان كردووة كة ِرازي نابين ئةمشةو تؤ لةزيندان َ زؤر سوثاسي ئةو ِرؤذنامةنوسانة دةكةم و خؤم بةقةرزداري ئةو هةموو َ هةلويَست و ِريَزةو ثشتيوانيةيانم ،سوثاسي م.عةلي قايمقام دةكةم كةبةو درةنطانةي شةو هاتة بةردةم زيندان و َدلسؤزي و هاوكاري خؤي بؤ ِرؤذنامةنوسان َ سةلماند ،سوثاسي هةموو هاو ِريَياني ِرؤذنامةنوسم دةكةم كةلةطةياندني َ هةوال ثرسينم و ئازاد بونم هةوالةكةوة تاكو ماندوبوون. َ لةهةولدا بوون بؤ ئازاد كردنم. سوثاسي سةنديكاي ِرؤذنامةنوسان دةكةن كةبةردةوام سليماني و ِرانية دةكةم بؤ َ هةلويَستي َثيناخؤش بونيان بةطرتنم و زينداني سوثاسي ثؤليسي ضوارقو ِرنةو سةراي َ كردنم. سؤران عومةر سةرنوسةري طؤظاري ِريَطا
ذمارة ( )10مانطي نيساني 2009
3
لةسركردني قادر عةزيزدا هةبووة؟ هَيرؤ تاضةند دةستي ِ
وردةكاريةكاني س ِركردني قادر عةزيز و ك َيشةكاني ناو زةمحةتك َيشان و جيابونةوةي سةعد خاليد و ئةوانيرت بريار ناميق ِراثؤرتي ِ
بةزةحمةكتيشان ناساندو َثيشوازي َليكردن. َ
َ لةكاتيكدا كةسي هةلطة ِرانةوة لةسكرتيري حزب َ َ يةكةم و خاوةن ب ِرياري يةكةمة لةناو حزبي سكرتيرو كورديدا َميذوي هةية ،هةرضةندة َ سةرؤك حزبةكاني َئيمة زؤرينة جطة لةخوا بةشيوةيةكي ئاسايي كةس نةبووة بيانطؤ ِر َي يان َ اليانبدات ،بةآلم نيوةي ئةنداماني سةركردايةتي زةحمةتكيشان و كؤميتةي مةركةزي حزبي َ لةمانطي ِراب��ردوو كؤبونةوةو قادر عةزيزي سكرتيري حزبيان لةبةياننامةيةكدا س ِركرد ،قادر َ عةزيز بةطومانة لةوةي ئةمة تةنها هؤكاري َكيشة
سةرةتاي دروست بونى َكيشةكان بةثيى وتةكانى "سةعد خاليد" ئةندامى َ زةحمةتكيشان ل��ةدواى مةكتةبى سياسيى َ كؤنطرةى َثينجةمى َ سالى َ 2007كيشةكان دروست بوون و ضارةسةر نةكراون ،ئةو ٍِرؤذةى كؤدةبيتةوةو ب ِريارى تةجميد كؤميتةى ناوةندى َ سكرتيري حزبةكةيان كردنى قادر عةزيزي َ دةدةن ،بةوتةى سةعد خاليد ،ق��ادر عةزيز تةلةفؤن بؤ دةكات و َثيى َ دةلَيت َئيوة خؤفرؤشن ئةطةربيت و ئةو بارةطايانة َ ضولنةكةن بةزةبرى َ
قادر عةزيز ئةو سكرتيَرةي كةدواي تةمةنيَك ثيَكةوةبوون ئةندامةكاني خؤي تةجميديان كرد
دةزاني ناوخؤييةكانيان َبي ،ئةو بةدةستي دةرةكي َ و ِراستةوخؤش زؤر كةسي َنيوخؤي حزبةكةي و دةرةوةي حزبةكةي ثارتي ديموكرات بةهؤكاري ئةو ئينشيقاقة دةزان��ن ،هةنديَكي تر َثييان هيرؤ كةئيضستة بؤتة ِراويَذكاري بايدن و واية َ كضةكورديَكي ئامؤزاي سةعد خاليدة دةستي لةو لةهيرؤ كارةدا هةية و ثارتي بةهؤي نزيك بونةوة َ دةعمي سةعدو ئةوانة دةكات كةقادر عةزيزيان س ِركردووة. هةرضةندة حكومةت بودجةي مانطانةي زةحمةتكيشاني داية سةعد خاليد و ئةوان َ و َتالةبانيش بةفةرمي ئ��ةو جةماعةتةي
4
ذمارة ( )10مانطي نيساني 2009
هيز َثيتان َ ضؤلةكةين. َ تةزكيةكةى قادر عزيز بؤ سةعد خاليدو ئةوان سةعد خاليد َ دةل َي َئيمة َكيشةمان نةبوو، هينابوو كةئيمة دةنطمان كةمتر َ دواى كؤنطرة َ دةبيت ليذنةيةك تةشكيل كاك قادر وتى َ بكريَت بزانين هؤكار ضية ئةمة تةكةتول هةبووة ليذنةكة راثؤرتى خؤيان تةواو كرد ضةندجاريَك كاك قادر راثؤرتى بةليذنةكة طؤ ِرى دواجار َبي ب ِريارى ليذنةى مةركةزى ب ِرياريدا بؤ 6مانط سي ئةندامةى ليذنةى مةركةزى تةجميد ئةو َ
كةئةبيت ثابةند بكريَن ،لةناو بريارةكةدا هات بوو َ بن بةب ِريارةكةوة ئةطةرنا لةحزب دةردةكريَن. سي سي مانط وةك َ حةقيكى خؤيان ئةو َ دواى َ ئةندامةى كؤميتةى ناوندى داوايان كرد ضاو بخشيندريَتةوة كاك قادر ئةمةى بةب ِريارةكةدا َ بةهةل زانيو وتى "ئةمة لةب ِريارةكة اليانداوةو لةحزب دوردةخريَنةوة مةسةلةى تةزكيةكةى زةحمةتكيشان حزبيكى وةك َ َئيمةش عةيبة بؤ َ 3ئةندامى مةكتةبي سياسي بةتةزكيةى حزب بهينريَنةوة ناو حزب ئةمة زؤر دورة لة ِراستيةوة! َ دارايى حزب و ناشةفافى سةرف كردنى وةك سةعد خاليد َ بةثيى ثةي ِرةوى دةلَيت َ ناوخؤى حزب َثيويستة سياسةتى داراي��ى كؤميتةى ناوةندى مةكتةبى سياسي رةسمى بكات بةآلم تايَستا ئةو بودجةية كةب ِرةكةى 400 شيوازيَك مليؤن دينارة نةزاندراوة ضؤن و بةضي َ سةرفدةكريَت هةموو جؤرى سةرف و دةسةآلت الى كاك قادرخؤى بووة . ثةنابردن بؤ دادطا سةعد َ دةلَيت ليذنةى مةركةزى دةسةآلتى دةتوانيت و دةسةآلتى َنيوان دوو كؤنطرةية َ كةبةثيى ثةي ِرةوى ناوخؤ هةموو ب ِرياريَكى هةية َ حزبدابيت ئؤرطانيكى ئةنداميى حزب لةهةر هةر َ َ َ لةثةي ِرةوى ناوخؤالبدا ئةوكاتة ِروبة ِروى ب ِريارى دةبيتةوةو كاك قادر ئةطةر بيةويَت شيوة َ لةم َ َ لةدادطا َكيشةكان يةكال بكاتةوة دلنياين بةسودى َئيمةيةَ ،ئيمةش حةزةكةين لة ِريَي دادطاوة َكيشة كان يةكاليى بكةينةوة. كي زؤرينةي َ لةطةلداية ؟ قادر َ عةزيز يان ئةنداماني مةكتةب سياسي قادر عةزيز َثيي واية زؤرينةي ئةو حزبة َ لةطةل ئةو ماوةتةوةو ئةوانةي جيابونةتةوة ئةو وتي " 3ئةندامي مةكتةب سياسي و 4ئةندامي َ لةطةلة 6 ،ئةندامي كؤميتةي مةركةزييان َ كؤميتةي مةركةزي لةطةل منن ،لة كؤي 5 َ لةطةل منة ،مةكتةبي مةكتةبيش 4مةكتةبي َثيشمةرطةِ ،راطةياندن ،ثةيوةنديةكان ،ئيدارةو دارايي ،بةرثرسي ئةم ضوار مةكتةبةو هةموو
َ لةطةل منة ،تةنها بةرثرسي مةكتةبةكان َ مةكتةبي ِريَكخراوة جةماوةريةكان لةطةل ئةوانة، سي ِريَكخراوةكةي ئافرةتان و مامؤستايان و َ َ خويَندكاران لةطةل منة". لةناو ثؤستة حكوميةكان قادر عةزيز وتي "ئةوانةي لةحكومةتي كوردستان و َعيراق َ لةطةل ئةوان ِرؤشتوون ،جطة لة بوون هةموو ئةندامةي ئةنجومةني ثاريَزطاي كةركوك ئاوات َ لةطةل َئيمة". محةمةد َ زةحمةتكيشانة ؟ كي َ َ قادر عةزيزي دةل َي "ئايندة واقيع دةريدةخات زةحمةتكيشانةَ ، لةسالي 1996يش كؤثي كي َ َ زةحمةتكيشانيان دروست كرد بةآلم سةري َ نةطرت ،ئةمة وةكو سياسةتةكاني ِرذيَمي كؤنةو َ هةولَيكي نةزؤكة". دةربارةي ئةوةي حزبةكة َ مؤلةتي هةية قادر "بةل َي َ دةل َي َ عةزيز َ مؤلةتي حزب و تؤماري كياني َ لةهةلبذاردن بةناوي منة ،من ئةندامي سياسي ئةنجومةني باآلي ثارتة سياسيةكانم". قادر عةزيز َ ئةل َي ئامادةم داواي ياساييان لةسةر تؤمار بكةم ضونكة ئ��ةوان بؤيان نية
قادر عةزيز وتي "ئةطةر مةجبور بين ئةوة هةبيت ئةوة َكيشةكةمان دةبةينة دادطاو ياساي َ زةحمةتكيشان بن ،ئةطةر ئةمةش ئةوان ناتوانن َ شتيكي ترة". كودةتا َبي ئةوة َ َ زةحمةتكيشان بؤ واي َليهات؟ قادر عةزيز َثيي واية ئةمة باجي ثرؤذةي َ لةطةل 4حزبةكةو خؤ ضاكسازي و َثيكةوةبوني جياكردنةوةيةتي لةزؤر شت ،بؤية بةطومانة لةوةي دةستي دةرةكي لةم دؤخةي َنيوخؤي حزبةكةي دا هةية وةك َ دةل َي "لة 17.3.2009ةوة بودجةي لةهةوليرةوة لةاليةن حكومةتةوة ِراطيراوة، حزب َ بةبيانوي ئةوةي ثارة لةبةردةست دا نية؟ زةحمةتكيشان 400مليؤن دينارةو بودجةي َ يةكيتي نيشتمانيةوة ئةو بودجةية َثيشتر لةاليةن َ دابين كراوة ،بةآلم ماوةي 2مانطة ئةو بودجةية براوةتة حكومةت و َ لةوي وةريدةطرن. َ ئةوةي لةحكومةتداية لةطةل قادر عةزيز نية قادر عةزيز َ دةل َي "دواي ِرؤذيَك لةجيابونةوة ضوين بؤ وةرطرتني بودجةكة بةآلم وتويانة هيناوةو لةثشتي وةزيرةكةتان نامةي ِرةسمي َ ياساوة َ بدةني، بةلَينيان َثيدراوة بودجةكةيان َ
سةعد خاليد ئةندامي مةكتةب سياسي زةحمةتكيَشان يةكيَك لةئةندامة ضاالكةكاني دذ بةقادر عةزيز
بةكاربينن ضونكة َ مؤلةت بةناوي ناوي حزبةكة َ منةوةية. تةجميدةكةي َ بةثيضةوانةي دةستور وةسف دةكات قادر عةزيز َثيي واية تةجميد كردنةكةي بةثيي دةستور 4\3 َثيضةوانةي دةستورةو َ ي ئةنداماني كؤميتةي مةركةزي و مةكتةبي ئةنداميك البةرن و ئيجرائاتي سياسي دةتوانن َ لةبةرامبةر بكةن ،ئةو َ دةل َي "لةهيض ب ِرطةيةكي سكرتيري طشتي ح��زب لةهيض دةس��ت��وردا َ سزايةكي ثةي ِرةوي ناوخؤدا نية".
ئةطةر ئةو بودجةش بدةن بةوان َ هةلويَستي دةبي". ياسايي و سياسيمان َ َ لةطةل سةعد ئةوانةي لةحكومةتدان و َئيستة خاليد و ئةنداماني ترن ،قادر عةزيز وتي "بةياننامة دةردةكةين و ِرايدةطةيةنين ئةوانة نويَنةرايةتي َئيمة ناكةن". َ ��ي "لةمةكتةبي سةرؤك قادر عةزيز دةل َ وةيرانةوة ئةم َكيشةية بؤ َئيمة دروست كراوة بةكوي دةط��ات ئةوكاتة َ َ هةلويَست بزانين دةردةب ِرين". هةوليريش نيوةي قادر عةزيز َثيي واية َ َ لةطةل خؤيدان و بةم بارودؤخةشةوة بةشداري
َ هةلبذاردن دةكةن. لةسةر ديكتاتؤري قادر عةزيزة يان....؟ َ سةبارةت ب��ةوةي كةدةلَين ق��ادر عةزيز "دةكري تاك ِرةوي تاك ِرةوو ديكتاتؤرة ناوبراو وتي ًَ هةبي وةكو كةسةكان ،بةآلم ئةمةش ِريَذةيية َ ديكتاتؤريةت نية". كةبةشيكي زؤري بؤ سةرف كردني بودجة َ لةاليةن قادر عةزيزةوة بةتاك ِرةوانة سةرف َ دةكري ،ناوبراو وتي "ئامادةم ليذنةيةكي حزب و ثةرلةمان و حكومةت و ِرؤذنامةنوسان و ضاوديَري دارايي ،با َبين هةموو بودجةي حزب بةئامادةبوني ئةوان بثشكنن". ئةو بةطومانة لةوةي ئةو كةسانة ئامانجيان ضاكسازي َبيت بؤية َ دةل َي َ"ئيمة داوامان كرد كؤبينةوة 25 ،ك��ادري َثيشكةوتوي حزب نامةيةكيان َثيداين و وتيان بارودؤخي حزب خراثةو َ ناكري بةوجؤرة ب ِروات ،ب ِريارماندا كؤنطرة ببةستين". كي زؤرينةي َ لةطةلداية ؟ َ دةربارةي بارةطاكاني كةركوك و ضوارقو ِرنةو ِرانية كةدراوة بةو ئةندامانةي كةقادر عةزيزيان تةجميد كرد ،سةعد خاليد ئةندامي مةكتةبي يةكيك لةو ئةندامانةي كةئيمزاي سياسي و َ تةجميد كردني قادر عةزيزي كردووة وتي "بؤ كي زؤرينة بوو نةبي َ ئةوةي مةشاكيل دروست َ بارةطاكة درا بةوان ،ئةوةبوو هةردووال بانط كران لةكةركوك لةكؤي 257كةس 16ئةندامي َ بةئيمة، لةطةل ئةوان بوو ،بؤية مقة ِرةكة درايةوة َ َ لةطةل نية، ئةوةي دهؤكيش يةك كةسيان هيشتا لةسليمانيش َ تةنانةت َثيشمةرطةيةكيشَ ، يةكاليي نةبؤتةوة، ئةو َ هةوليرةو هةموو دةل َي "ئةساسي َئيمة َ َ َ َ لةهةندي خةلكي خمي لةطةل َئيمةن ،جطة َ لةطةل". نةبيت ،هةموو ئةوروثا خؤي َ َكيشةي طةروة 400مليؤنةكة بوو سةعد لةوة نيطةرانة كةطواية قادر عةزيز 400 مليؤن ديناري َ لةمالي خؤي دائةنا ،بةويستي خؤي سةرفي كردووة ،دةربارةي ئةوةي كةئامادةية ضاوديَري دارايي بةسةرف كردني ئةو ثارانةدا بضيتةوة سةعد وتي " ِراستة كردويةتي بةقائيمة َ بةآلم بةتةنها سةرفي ك��ردووةَ ،ئيمة ئةطةر ثارةمان َثيويست بوواية دةبوو بضين لةدةرطامان بداية بؤ ثارة ئةطةر َ لةمال نةبوواية ئةبوو هيض". سةعد َ ئةل َي َ"ئيستة بةهةموو شت ِرازيية، بةآلم مومكين نية َئيمة ِرازي بين بةوةي بمي َنيتةوة ،ئةطةر ئةو َ بيةوي تؤزيَك تاكؤنطرة ئةو َ لةو زيانة سوك َبيت لةسةري ئةوا تةجميدةكة َ هةبي ،ئةطةر قبول بكات ِرةنطة َ ضانسيكي باشي َ لةكؤنطرةش َ خةلكي دةنطي َثيدا ئةوة ئيحترامي
ذمارة ( )10مانطي نيساني 2009
5
ئيرادةي َ خةلكي خؤمان دةطرين". َهيرؤ تاضةند دةستي َ لةهةلوةشاندنةوةي َ زةحمةتكيشاندا هةية؟ هيرؤ عةبدولقادرِ ،راويَذكاري بايدنة ،ئةم َ بةثيي كضة ئامؤزاي حةقيقي سةعد خاليدةَ ، َ دةوتري ثارتي ديموكرات هةنديَك زانياري زةحمةتكيشان بؤية ثشتطيري ئةو كةسانةي َ دةكات كةقادر عةزيزيان تةجميد كردووة هيرؤي ِراويَ��ذك��اري بايدنةوةية بةهؤي َ هيرؤ لةم كةئامؤزاي سةعد خاليدةو دةستي َ جيابونةوةدا هةية. َ هيرؤ كؤندؤ ليزا ِرايز "دةل َي تةسةور ئةكةم َ ببيتة وةزيري دةرةوةي ئةمريكا". لةئايندةدا َ كةئيستة نزيكترين هيرؤ ئةو كضة كوردةية َ َ لةنيو سياسةتي ئةمريكاداو كةسي كوردة َ خاوةني ثلةو ثؤستي باآلية ،دةربارةي ئةوةي كةهيرؤ دةستي لةثشتي ئةم جيابونةوةية سةعد َ خاليد َ "هيرؤ ئةطةر بةوجؤرة ئيشي بكرداية دةل َي َ هيرؤ ئامؤزامةو نةدةطةيشتة ئةو ثؤستةِ ،راستة َ لةضوارضيوةي سياسةتي ئةمريكا كوردة بةآلم َ بير دةكاتةوةو هيض ثةيوةندي بةم مةسةلةي َئيمةوة نية ،ئ��ةوةش ِراس��ت نية كةثارتي لةهيرؤ دةعمي َئيمة بكات لةبةر ئ��ةوةي َ بةثيضةوانةوةَ ،ئيمة خؤمان نزيك َبيتةوة يان َ َ قوةتي قانونيمان لةطةلة ،ثارتي زؤر باش بووة َ لةطةلمان كةلةحكومةت بةشداريمان كردووة كةلةثيشترا بؤطي ِراوينةتةوة ئةو مافانةيان َ َ فةوتابوو". َ كي ئةمة دوو حزبي زةحمةتكيشانَ ، يةكاليي دةكاتةوة؟ ئيجازةي حزب بةناوي ق��ادر عةزيزة، ئةوانةي جيابونةتةوةو ناوبراويان تةجميد زةحمةتكيشانيان نية ،بةآلم كردووة ئيجازةي َ سةعد خاليد َ دةل َي "ئةوة خؤ دوكان و كؤمثانيا كةسيكةوة َبي و نةطؤ ِر َي، نية تا بةناوي َ لةهةفتةيةك دا ناوي حزبةكةش دةطؤ ِرين و سةرنوسةري ِرؤذنامةكةش الدةبةين". دةربارةي ئةوةي ئةطةر قادر عةزيز هةر زةحمةتكيشانةوة مايةوة ئةوان ناو بةناوي َ دةط��ؤ ِرن ؟ سةعد وتي "ئةوة مومكين نية زةحمةتكيشان ثي بدةين و َئيمة حزبي َ ِريَطةي َ بةحزبيكي موئةسةسي و بةجؤريَكي ئةكةين َ تر كاردةكةين لةكوردستان". زةحمةتكيشان ئةطةر نةيانتواني ناوي َ لةقادر عةزيز وةربكرنةوة سةعد َ دةل َي "ئةوكاتة ئيجرائاتي ياسايي دةكةين ئةطةر ئةوةي كردَ ،ئيمةش بؤ دةسةآلتي قةزا ملمان لةموو باريكترة".
6
ذمارة ( )10مانطي نيساني 2009
َ هةلؤ ئةمحةد كوردة :تاكو ئ َيستا لـــ
ثارتي لةحزب ناضَيت
يةكيتي و ثارتي تاوةكو (َ )10 َ سالى تريش ئةوان لـ ئةواندا َ دةبيت
ديداري :عوسمان عومةر بةثرسي َ مةلبةندي َثيشوي َ يةكيتي و بةرثرسي لقي 11ي َئيستةي ثارتي َ َ هةلؤ ئةحمةد ك��وردة سالى ()1955 لة شارى سليمانى لةدايك بووة ،قؤناغى لةسليمانى تةواوكردوة، سةرةتايى وناوةندى َ بةهؤى كارى سياسى قؤناغى ئامادةيى ت��ةواو نةكردووة ،لةئةوروثا ثةيمانطاى بازرطانى َني َ ودةولةتى و ثةيمانطاى زمانى َ يةكيك لةفةرماندة خويندووة، هؤلةندى َ َ يةكيتى بووة سةربازيى و سياسيةكانى َ بةر لة ِراثةرين ،ماوةيةك سةرؤكى كؤ ِرى ِرؤشنبيرى كوردى بووةَ ،ئيستا بةرثرسى لقى ( )11ثارتى ديموكراتى كوردستانة لةرانية. هةلؤ ئةحمةد ك��وردة َ َ سالى ()1970 كةتةمةني ثانزة س� َ �ال ب��ووة ثةيوةندي بةيةكيتي قوتابيانةوة ك��ردووة لةسالى َ بةثيشمةرطة تاكو نسكؤى ( )1972بووة َ َ لةسالى ( )1978ثةيوةندي ئةيلول، َ بةكؤمةلةى ِرةنجدةرانى كوردستانةوة كردووة ،بؤتة بةرثرسى كؤميتةيةكى طرنط سليمانى ،بةر لة ِراثةرين َليثرسراوى لةشارى َ َ َ َريكخراوى يةكى كؤمةلة بووة لةدزلى، دواى ِراثةرين كراية َليثرسراوى َريكخستنى كةئيستة برايةكي سليمانى (ى.ن.ك) َ شارى َ تري بةناوي بةرزان ئةحمةد كوردة لةو ثؤستةدايةو ئةم َ “هةلؤ” ثارتية. بؤية وازي َ هينا نامؤ بووة لةناو َ يةكيتيدا َ ناوبراو لةمانطى ( )1ي سالى 1991وازي هةلؤ ئةحمةد َ هينا ،لةوبارةوة َ دةل َي لةيةكيتي َ َ “هؤكارةكةى زياتر بؤ ئةوة دةطة ِرَيتةوة من يةكيتي، لةنيو برادةرانى َ خؤم بةنامؤ دةزانى َ َ بةآلم ئةوانم بةنامؤ نةدةبينى لةطةل يةكتر،
بؤ نمونة مام جةالل ضؤنى بير كردؤتةوة، كاك نةوشيروان و تةواى كاكةكانى تر وةك ئةو بيريان دةكردةوة ،ئةطةر نا من تا َ كيشةيةكم وةكو يةكيتي بووم هيض َ لةطةل َ نةبووةو كةسيش لةمن تو ِرةنةبووة ،هيض داوايةكيشم نةبووةِ ،برؤ لةالى مام جةالل َ وةسلَيك نابينيةوة كة و كاك نةوشيروان كردبيت يان ديناريكيان بؤ من سةرف َ َ دابى بةمن ،تةنانةت لة يةكيتي َ َ ديناريكى َ سةردةمى شاخيش ،ضونكة من خؤم خؤمم ذياندووةو باوكيشم يارمةتى داوم”. كي دةرب��ارةي ئةوةي خاوةني ضييةو َ لةطةليدا طةورة بووة َ َ هةلؤ ئةحمةد كوردة وتي “ئةطةر سةيرى ئةو َ خةلكانة بكةم كةالى من َثيشمةرطة بوونَ ،ئيستا وةزيرة يان ئةندامى سةركردايةتيةو خاوةنى ضةندين خانوو كؤمثانياو باغن ،ئةوا خؤم ثي مةغدورة ،بةآلم من بةديوةكةى تردا َ بير دةكةمةوةَ ،ليثرسراوى و سةرمايةم بةالوة طرنط نية ،لةبةر ئةوةى هةميشة بةثيشمةرطة زانيوةو دةزانم و ئاواتم خؤم َ ِرزط��ار كردن و سةربةخؤى كوردستانة، دةرويشى من زياتر كابرايةكى نةتةوةيم و َ كورستانم”. َ لةكؤمةلةي رِةنجدةرةوانةوة بؤ بزوتنةوةي ئازاديخوازي كوردستان هةلؤ ئةحمةد كوردة لةو ماوةى كةلةطةلَ َ كؤمةلة دا بووة ،هةر َ َ لةبالة كوردستانيةكةدا كارو خةباتي كردووة ،لةبةر ئةوة لةدواى َ لةسالى ()1992 هيناني لة (ى ،ن ،ك) واز َ َ كةسيك ِبريارى دروست بوونى لةطةل ضةند َ لةذيرناوى بزوتنةوةى حزبيكى نةتةوةييانداَ ، َ ئازاديخوازى كوردستان بؤ خزمةتكردن بة ستراتيجيةت و ئامانجةكانى نةتةوايةتى، بةآلم وةك خؤي وتي “لةبةر نةبوونى
ــةن َيو ثارتيدا مستةشار َيك يان كؤنةبةعسيةكم نةديوة
َ ـــةهةلبذادنةكان هةر زؤينة دةبن و دةسةآلت وحكومةت هةر لةدةستى يةكيتي باشترنابن جيطاى ثارتى و َ بضنة َ لةوان و دةسةآلت و حكومةتيش باشتر بةريوةنابةن لةبةرئةوة َثيم باشة ئةواليةنانة َ بطةرينةوة طؤ ِرةثانى برايةتى و تةبايى بؤ َ َ ِرَيكخستن و يةكخستنى ناو مالى كورد”.
شةري ثةكةكة ناكات هةلَؤ ئةحمةد كوردة ،ثارتي ِ
سى ئيمكانيةت و اليةنى ئابورى لةدواى َ َ سال نةمان توانى بةردةوام بين لةسةر كارو بةرنامةكةمان”. َكيشةي ناوخؤيي َ يةكيتي لةسةر بةرذةوةنديية وانيتة ل��ةوةآلم��ي ئ��ةوةدا ض��ؤن دة ِر َ َ يةكيتي نيشتماني ،هةلؤ كيشةكانى َنيوخؤي َ َ كيشةو طرفتانةى ئةحمةد كوردة وتي “ئةو َ دةبينرين ،لةبةرذةوةندى يةكيتي َ لةنيو َ ئةمرؤ َ ِ كورديكدا نية ،بؤية من ئةو هيض اليةك و َ ناكؤكيانة بةباش نابينم و َثيم واية شكستة لةمرؤدا” ئةو وتيشي “زؤر لةو بؤ كورد ِ َ برادةرانةى كةباسى طةندةلى و ضاكسازى كيشةو ناكؤكى دروست دةكةن، دةكةن و َ �روام واية تةنها قسةيةو لةكردارياندا ب� ِ هيض جياوازيان نيةو شة ِرى بةرذةوةندي دةهينمةوة لةو دةكةن” .من نمونةيةك َ َ لةسالى ( )1964ئةوانةى لةشؤ ِرش بارةوة، و بارزانى جيابوونةوةو ِرةخنةيان لة بارزانى شتيكى باشترو دةطرت ،هيضيان نةهاتون َ
ضاكتر لةكردارياندا لةبارزانى ئةنجام بدةن َ بةلكو تةنها قسة بووةو هيضى تر”. َ هةلؤ ئةحمةد كوردة َثيي واية ئةوانةي َ كاريكى لةسالي 1964لةبارزاني جيابونةوة َ زؤر خراثيان ك��ردووةو َ “ئاويكى ��ي َ دةل َ خراثيان ِرشت بؤ كورد ،بؤية ئةو ناكؤكى و كارةساتانةى َئيستاش ِروو دةدةن َ سةرهةلدةدات، دةطريت و لةويوة سةرضاوة َ َ ثاساويكى بؤنية ،وة هةر لةبةر ئةوة هيض َ ثينةبكريت”. ناتوانريت ضؤنيكيش َبيت َ َ َ ثرؤذةي 4حزبةكة شةرِي بةرذةوةنديية لةاليةكي ترةوة َ هةلؤ ئةحمةد كوردة ث��رؤذةى ض��وار حزبةكة ،بةثرؤذةيةكى َ دةزاني و َ “لةطةل دةل َي دةرةوةى كوردستانى َ روحيةتى كوردستانيدا نايةتةوةو تةنها شة ِرى بةرذةوةنديية ،ضونكة ئةو ضوار حزبةش بةشداربوون لة حكومةت و دةسةآلتدا ،بؤية بةشيك لة كةم و كو ِريةكاندا بةشيان هةيةَ ، بوون و بةشدارن لة شة ِرى ناوخؤ ،ئةطةر
تاكو َ 10 سالي تر حوكم لةدةستي يةكيتي و ثارتي دا َ َ دةميَنيتةوة يةكيتي دةربارةي ثشتطيركردنى ثارتى و َ جؤريك نية لةترس لةليستى داخراو ئايا َ َ لةئايندةى سياسي و دةسةآلتيان؟ هةلؤ ئةحمةد كوردة َ “بةبرواى من ئةطةر ئةل َي ِ َ بكريت ليستى هةلبذاردن لة ئةوروثا َ كراوة باشة بةآلم من بؤ َ هةلبذاردنى َئيرة ليستى داخراو بةباشتر دةزانم ،لةبةر ئةوةى كةسان و اليةنى وا هةية خةبات و ماندوو بونيكى وايان نية بؤ كورد َدين بةحوكمى َ هةنديك َريطاى تر دةتوانن ببنة ثارةو َ يةكيتي دةسةآلتدار ،ئةو كات مافى ثارتى و َ و َ خةلكيش دةخؤن ،سةبارةت بةترسانى وةيةكيتي لةئايندةيان ،من َثيم ثارتى َ بةتيروانينى من وانية بترسين لةبةرئةوةى َ َ َ ئةو دوو حزبة تاوةكو ( )10سالى تريش َ لةهةلبذادنةكان هةر زؤينة دةبن و ئةوان دةسةآلت و حكومةت هةر لةدةستى ئةوان دةبيت”. دا َ َ هةلؤ َثيي واية ئةو دوو حزبة لةهةموو اليةنةكانى تر خةبات و ماندوبونيان زياترة لةثيناوى كوردا ،خاوةنى هةزاران شةهيدن َ بؤ دروستبون و هاتنة كايةى ئةو ئازادى و َ دةبينري. ئةمرؤ لةكوردستان سةروةريانةى ِ برياري مستةشارو فايلدارةكان با ِ َ ياسايان بةسةردا َ بةجي بكري جي َ ه� َ �ةل��ؤ ئةحمةد ك���وردة س��ةرب��ارةت بةوانةي ثياوي بةعس بوون َ دةل َي “من َ لةطةل ئ��ةوةدام ئةو مستةشارو فايلدارو
ذمارة ( )10مانطي نيساني 2009
7
َ بةخةلك كؤنة بةعسيانةى كةتاوانيان دذ بةخوينى كورد سور ئةنجامداوةو دةستيان َ بةجى بووةِ ،بريارى ياسايان َ بةسةرداجي َ َ بكريت ،سةبارةت بةو جؤرة خةلكانة لة َ ناو ثارتيدا ،من تاوةكو َئيستا لة َنيو ثارتيدا مستةشاريك يان كؤنة بةعسيةكم نةديوة َ هةبيت ،سةبارةت بة لةئاستى ب��اآلدا َ حزبةكانى تر ئةوة بؤ خؤيان دةزانن “. بةرلةيةكطرتنةوة ثارتي هةر بةموئةسةسات كار كردووة تاضةند ثارتى لة َ طةل بةدامةزراوة كردن و جياكردنةوةى حزب و حكومةتةَ ،ثيت وانية يةطكرتنةوةى حكومةت تةنها َ شكلية يةكيتي ؟ لةنيوان ثارتى و َ َ هةلؤ ئةحمةد ك��وردة لةوةآلمدا وتي َ لةطةل بةدامةزراوة كردن "ثارتى هةميشة و جياكردنةوةى حزب و حكومةتة ،بؤية ئةو بةشةى ئيدارةى ثارتى بة ِرَيوةى بةشيوةيةكى بردووة بةر لةيةكطرتنةوةش َ موئةسةساتى و دامةزراوةيى بووة ،هةروةها ثارتى لة ِروى حزبى و كارى سياسيشةوة موئةسةساتية ،ئةوةى ثارتيش لة حزبةكانى تر جيا دةكاتةوة ،ئةو ِبريارانةى كةلةسةروى بةجى خؤمانةوة بؤمان َدين هةمووى َ جي َ �ري��ن ،س��ةب��ارةت بةيةكطرتنةوةى دةك� َ َ شيوةيةك شكلى نية، ئيدارةكان بةهيض َ ضونكة كاك َنيضيروان وةك سةرؤكى يةكيتيش حكومةت بريارةكانى لةسنورى َ دةكرين ،كةواتة يةيككرتنةوةكة بةجى َ َ جي َ َ شكلى نية.
8
سةردةمي ئةندامي زؤرو كادري حزبي نةماوة َثيت وانية سةردةمى ئةو ذمارة زؤرةى لةشكر و كاديرةى حزب نةماوةو خزمةت كةلةنيو حزبةكان بةحزبيش ناكات، َ دةبينريت ؟ َ َ َ لةمةدا هةلؤ ئةحمةد كوردة وتي"بةل َى من واى دةبينم ئةو ذمارة زؤرةى لة شكرو كاديرةى حزب ،بةحزبى َئيمةشةوة خزمةت بةحزب و نةتةوةكةمان ناكاتَ ، بةلكو تةنها بةهةدةردانى ثارةية ،بؤية َثيويستة حزب بةبةرنامةى نةتةوايةتى و خزمةتكردن شيت ابكي َ سةرنجى جةماوةر بؤالى خؤى ِر َ و َ خةلك ل��ةدةورى خؤى كؤبكاتةوة زؤر باشترة لةو لةشكرو كاديرة زؤرةى كةبةثارة
ذمارة ( )10مانطي نيساني 2009
دةهينمةوة: كؤى كردؤتةوة ،نمونةى ئةوة َ لةماوةكانى َثيشوو لةراثرسيةكدا زياتر َ لةطةل لة ( )%75هاوآلتيانى كوردستان َ جواميريةكانى ويستة نةتةوةيى و هةل َ َ بةشيكى سةرؤك بارزانى بوون ،كةضى َ لاَ دةبيت زؤريان هةر ثارتيش نةبوون ،بة م َ َ كةئةوخةلكة ئةوةش لةبةر ضاو بطرين ِرةشو ِروتة زياتر لةنيو سةدةية شؤ ِرش دةكات و قوربانى دةدات هةر بؤية داوا لةحزب و حكومةت دةكات و َ دةلَيت َئيمة لة ِرؤذة ِرةش َ دةبيت و ناخؤشةكان لةطةل َئيوةبووين ،بؤية َ بمانذينن ،لةبةر ئةوة وا باشترة ئةمرؤ َئيوة َ ِ َ بدؤزيتةوة حكومةت هةلى كار بؤ خةلك َ بة كردنةوةى شةريكةى جؤراو جؤر نةك دةبينريت". ئةوةى َئيستا َ
ئةوئازادييةى لةناوثارتىولةذ َير دةسةآلتىثارتىهةية لةهيضشو َينيَكورةنطة لةنيَوحزبيَكىتردا نةبيَت بال َ تةكةتول و َ بالَين لةناو ثارتي دا نية لةنيو كاديران ،و ئازادى َ دةوتريت ئازادى َ َ ِرادةربرينى خةلك و ِرؤذنامةنوسى لة سنورى يةكيتي زؤر زياترة لةضاو ثارتى؟ دةسةآلتى َ َ هةلؤ ئةحمةد كوردة وتي "تةكةتول و َ بال َبالَين لةناو ثارتى دانية ،بةآلم َتيروانينى دةتوانيت بة كاديريك جيا هةية كةهةموو َ َ ئازادى تةواو َتيروانين و بيروبؤضونةكانى دةرببرَيت لةناو ثارتي ،من بؤخؤم خؤى ِ هةمبيت شتيك لة بؤضونةكانم َ ه��ةر َ لةالى سةرؤك بارزانى و اك َنيضيروان و ةكتةبى سياسى َ ئةيلَيم زؤر بة ِراشكاوانة، نابيت كةتائيستاش كةس بةمنى نةوتوة َ َ هةبيت و ِرَيطريم َلينةكراوة، ئةو بؤضونانةت َ لةنيو هيض لةنيو ثارتى دةيبينى َ يان ئةوةى َ َ حزبيكى تر دانية ،سةير دةكةى خةلكى َ َ بةهيزة ،خةلك َتيداية اليةنى ئاينى زؤر َ
هةية نةتةوةييةَ ، خةلكيش هةية ماركسية، ناضيت َ بةلكو زؤر لةحزب بؤية ثارتى لةحزب َ طةورةترة ،زياتر لةبزوتنةوةيةكى جةماوةرى دةضيت كة هةموو بةرفراوانى كوردايةتى َ بيرو بؤضونة جياوازةكانى َتيدا كؤبؤتةوة كةبارزانى سةرؤكايةتى دةكات ،سةبارةت بةئازادى َ خةلك و ِرؤذنامةنوسى ئازادى تةواو هةية لةسنورى دةسةآلتى ثارتى، باشترين َ بةلطةش ئةو هةموو بابةتانةية كةلةاليةن ِرؤذنامةنوسان لةسةر ثارتى َ لةطةل ئةوةى زؤريان دورن بآلودةكرينةوة، َ لة ِراستيةوة كةضى ثارتى زؤر بةئاسايى وةرى غةدريكة لة دةطريت ،بؤية ئةو جؤرة قسانة َ َ دةكريت ضونكة ئةو ئازادييةى لةناو ثارتى َ ثارتى و لة َذير دةسةآلتى ثارتى هةية لة حزبيكى تر هيض َ شوي َنيك و رةنطة لة َنيو َ نةبيت " دا َ وادةزانم ئةو بؤردومانة لةسةر َ َ دةدريت دلي من َ هةلؤ ئةحمةد كوردة بؤردومانى ناوضة بةكارةساتيكى ط��ةورةى سنورييةكان َ َ �ي "زؤرم َثيناخؤشة كةئةو �ي و دةل� َ دةزان� َ دةكريت ناوضةية ب��ةردةوام بوردومان َ دةكريت و ئاوارة ودانيشتوانةكةى شةهيد َ َ بةشيوةيةك وادةزانم لةسةردلى دةكرين، َ َ دةدةري��ت ،راستة كةمتةرخةمى زؤر من َ هةية لةمبارةوة لةاليةن اليةنة ساسيةكان و سةركردايةتى كورد ،بةلاَ م هؤكارةكةى بؤ ئةوة دةطة ِرَيتةوة سةركردايةتى كورد فرياى هةمووكيشانة ناكةو َيت كةهةيةو ئةو َ دةبيتةوة". ِروبة ِروى َ ثارتي شةرِي ثةكةكة ناكات توركيا مةبةستيةتى جةنطى قةنديل هيزةكانى يةكيتي بكات دذى َ بة ثارتى و َ ثةكةكة؟ َ "كيشةى هةلؤ ئةحمةد كوردة َثيي واية َ بةريطاى جةنط توركيا و ثةكةكة َ ناكريت َ كيشةكة طةورةتر ضارةسةر َ بةلكو َ دةبيت ،لةبةرئةوة تاكة َريطاى و َئالوزتر َ كيشانة طفتوطؤو َريطاى ضارةسةرى ئةو َ ئاشتية ،سةبارةت بةبةشدارى كردنى ثارتى ويةكيتي لةو شة ِرةدا من َثيم وانية شتى وا َ روو بدات ،لةبةر ئةوة من متمانةى زؤرم بة سةركردايةتيةكةم هةية كة هةر طيز ئةو جؤرة شة ِرانة ناكات".
ِرابوون لةبةر طؤ ِران دةنط بةنةوشريوان دةدةن
نارَيكخراوبووي ِريفؤرمخواز لةثَيناو ضاكسازيء ِرابوون طروثَيكي تري ِ يةكرَيزي يةكَيتي ثاكسازي و ِ
ديداري :ماكوان كةريم ِرزگار َ سالح َثيي واية ئةمان بؤخؤيان ئامرازةكاني يةكيتي بوون لة ِراب���ووردوودا گةشةكردني َ َ مةبةستشي ه��ةول و خةباتي َثيشمةرگةو كادرةكاني َئيستاي ِراب��وون��ة لة سةردةمي بةرةنگاربوونةوةدژ بة ِرژيَمي داگيركةري بةعس، ئةو َ دةل َي “گةر ئةم َثيشخانة ووردبكةينةوة بؤ َئيستا ئةركةكانمان زياترو قورستر دةكات ،خؤ يةكيتي لةو ديوويي سنورة گةر جاران دژبةرةكاني َ تؤكمةكاني َ هةولي تةفروتوناكردن و خنكاندنيان بةشيك لة خؤبةخودان زاني ناو دابيت ،ئةوا َئيستا َ َ َ َ مالةكة بة ثاساوي زؤرينةو شةرعيةتي هةلبژاردن يةكيتيان و زةروريةتي تاك سةركردة جةستةي َ شةقار شةقار كردبوو .ئةم ِرةوشة بة جؤريَك شؤ ِربوبوةوة بؤ ناو ِريَكخستنةكان تاكة ناويَك يةكيتي نيشتماني كوردستان كة نةدةبيسترا ناوي َ شيوةي كورةي بوو ،هةر دةستةو گروثيك لة َ َ َ شاژنيكي بؤي هةلبژاردبوو و خةريكي هةنگدا َ كؤكردنةوةي زؤرترين ژمارةي هةنگ بوو تا يةكيتي بؤخؤي َ هةلمژيَت .ئةمةي هةنگويني َ باسم كرد شيكردنةوةي بزووتنةوةي ِرابوونة بؤ يةكيتي تيكةوووتبوو ،ئيتر ِرابوون ئةو َگيژاوةي َ دةبيت ِريَگةضارةي َثي َبيت بؤ ِريَكخستنةوةي َ َ ثةليكي دارة مالَيكي ثةرشوبآلو نةك خؤشي َ گةورةكة بب ِريَتةوة .هةموو ِرابوونةكان كادرو ئةندامن لة ناو ئؤرگان و دةزگاجياجياكاني يةكيتيش بة َ مالي يةكةمي خؤمان يةكيتيدا و َ َ دةزانين بةآلم بة َتي ِروانين و بيركردنةوةيةكي سةربةخؤيانةي جياوازي دوور لةو ِريَنمايانه بيسةثينن يان ئةو ب ِريارانةي بيانةويَت بة زؤر َ هةركةسيك بن لة ثلةو بةسةرماندا جا ب ِرياردةران َ ثؤستي بةرزدا .ووتارو ِرةخنةو َثيشنيارةكانمان
يةكيتية بةئاراستةي َثيشخستن و گةشةكردني َ ةوتيكيش بيةويَت بمينيت ،هةر ِر َ تا تروسكايي تيا َ دةنگه جياوازةكان بخاتة ثةراويَزةوة ديارة تا َئيستا لةسةر َثيداگري و قيرسيضمةيي َثيشمةرگة و يةكيتي َ حالي نةبووة”. كادرةكاني َ ِرزگار َ سالح :گرنگترين َثيوةر بؤ بةرواردكردني َ حيزبيكي زةمةن لةگةل حيزبيكي زيندوو َ َ بةسةرضوو بووني دةنگ و ِرةنگي جياوازة ،هةر َ كؤمةلگايةك حيزبي جؤري دووهةم بيباتة ِريَوة تاكةكاني تا تةمةنيان َ كشي دةستةمؤتر دةبن، هةل َ تاكيكي ناهوشياري َبينووزةش زؤر بةسانايي َ دةبيتة سةربازيَك و سةركردةو ِرابةري حيزبيش َ ثي مسؤگةر دةكةن ،با َليرةدا مانةوةي خؤياني َ بة ِراشكاوانة تر بدويَم ،گةر ثارتي ديموكراتي
ث ِرؤفايل ِرزگار سا َلح عةبدول ِرةحمان سا َلي 1963لة سل َيماني لة دايک بووة، دةرچوي ئامادةيي کشتوکا َلي بةکرةجؤية ،سا َلي 1979پةيوةندي کردوة بة کؤمة َلةي ِرةنجدةراني کوردستانةوة ،سا َلي 1983پةيوةندي کردوة بة ه َيزي پ َيشمةرگةي کوردستانةوة ،ئةندامي بزووتنةوةي ِرابووني يةک َيتي نيشتماني کوردستانة، ئ َيستا لة ووآلتي هؤ َلةندا دةژي.
كوردستان بيتوانيباية كةسايةتيةكي نويَي حيزبي بةئيرادةي ب ِرياردةر دروست بكات وةك َ هةلسو ِراويَكي دروست لة خةباتدا ض َثيويست َ يةكيتي بوو كؤمةلةي ِرةنجدةران و ثاشانيش َ ببيت ،گةر سةركردايةتيةكي ثارتي دروست َ باوة ِري بة دةنگ و بيركردنةوةي جياواز هةبواية و هةموو دةسةآلتةكةني بؤ تاك ِرةهبةر قؤرخ نةكرداية ،كادرة كؤنةكاني وةك مام جةالل و كاك نةوشيروان و دةياني تريش بيريان لة ِريَگةي ضوونةدةرةوة لة ثارتي نةدةكرد. ئةمانةو دةيان فاكتةري تر ِرةنگ ِريَژي بنياتناني يةكيتي بوون بة هةموو ِريَكخراويَكي نويَي وةك َ َثيكهاتةكانيةوة لة ناويشيدا كةسايةتيةكي نويَي ناو گؤ ِرةثاني خةبات بة ِريَكخستنةكاني ناو شارو كادرو َثيشمةرگةش لة شاخَ ،ئيمة لةسةر ئةم َ خةسلةتة نويَية ثةروةردة بووين وةك كادريَكي هوشياري ئازاد لة بيركردنةوةو دورخستنةوةي شيوازي يةكيتي لة دووب��ارةن��ةك��ردن��ةوةي َ َ سةركردايةتي كالسيكي حيزبايةتي ،هةموو ئةوانةي بةم َ بةشيك لة ژياني ئةقلةوة بونة َ يةكيتي دركيان بة ثاشةكشةيةكي مةترسيدار َ دةكرد لة ژياني ِريَكخستن و بةرتةسككردنةوةي ئازادي و زيندوكردةنةوةي تاكة سةركردةي مةعسوم لة َ هةلةو ك��ةم��و ِري ،كةواتة بؤ يةكيتي وةك دووبارةنةبونةوةي َليكترازاني َ َليكترازاني كادرة كؤنةكاني ثارتي ،يان دةبواية َبيدةنگ بين و ببويناية بة سةربازة كويَرةكة هةلبژيَرين وةك َ يان نا ِرازيبوون َ هةلمان بژارد بةربةستيك يةكيتيدا وةك َ بةآلم بةمانةوة لة ناو َ شيواندني ئامانجه ِرةسةنةكاني لةبةردةم َ يةكيتي”. َ بال َ ئةوانةي َ بالَينيان دروست كرد بةرثرسياري قةيرانة كوشندةكةي َ يةكيتين َ هةركةسيك ضووة سةربةرمالي مةرج نية َ َ مانيكي َبيگةردي نويَژكردن ناسنامةي موسول َ يةكيتيش َثيبدريَت ،ئةمة بؤ ئةم ِرةوش��ةي َ واي��ة ،هةموو ئةوانةي دروستكةري دةستةو َ (ب��ال) بةرثرسياري يةكةمي تاقمن وةك
ذمارة ( )10مانطي نيساني 2009
9
دةبيت يةكيتين ،ضؤن َ قةيرانة كوشندةكةي ناو َ ئةنداميكي مةكتةبي سياسي بيت و هةر خؤشت َ ستراكتورةكةي دابةش بكةيت ،زؤرينةي ئةوانة يةكيتي لةت لة ژَي��ر ضاكةتي مام جةاللدا َ لةت دةكةن و شةرعيةتيش بة بؤضونةكانيان دةبيت لةناو كايةيةكي مةعريفيدا دةدةن ،بؤية َ َ ثؤلين بكريَن نةك بال و ث ِرؤژةكاني ضاكسازي َ مؤري فآلنة سةركردة و كو ِري فآلن بدريَت لة َ يةكيتي .كاك نةوشيروان و هةولةكاني گؤ ِراندني َ ِرابوون و ِرةگيش سةرة ِراي جياوازي لة كارنامةو بيركردنةوةو ميتؤدي كاركردن دةكريَت هةمان ِريَگا بن كة دةضنةوة سةر بانة”. َ ثاراستن و زانياري ِرؤلي َقيزةونيان بينيوة ِرزگار َ سالح دةربارةي ئةوةي ئايا دةزطاي يةكيتي كردووة َ دةل َي ثاراستن خةرقي سةرةوةي َ حيزبيك بةگومان بوو لة ناجةماوةربوني “هةر َ خؤي دةزگاي ئاژانسي (جاسوسي) بؤ دروست دةكات ،بووني دةزگايةكي وا تاك دةكاتة ضاوديَر َ كؤمةلگاشةوة بةمةش ضاالكي بةسةر خؤي و َ َ سةرؤكيك كؤمةلگا لةگةل بةرژوةندي تاك َ َ لةقالب دةدات و ِريَگة نادات ئةندامةكاني َبي بضي َنيت، ثرسي ئةوان نةماميكي سةوزيش َ َ ببيتة دةزگاي ثاراستن هةرگيز ناوةندةنديَك نةبووة َ بانكيكي زانياري بؤ كؤكردنةوةي َ هةوال و گة ِران َ بةدواي دؤزينةوةي ئةو كةس و ِريَكخراوانةي مةترسين بؤ سةر ئاسايشي نةتةوةييَ ،ميژووي تةسفيةكردن و كوشتني دةنگ و كةسايتية نويَخوازةكان هةميشة لة كورسي َثيشةوةي كؤرسةكانيدا بوون ،لة شة ِري ناوخؤدا هةردوو دةزگاي ثاراستن و زانياري َقيزةونترين ِر َؤليان بيني لة خؤشكردني ئاگري شة ِرةكة ،زؤريَك َ يةكيتيدا لةو ناجيگري َ هةوالگرانة لة ِرةوشي َ كنةيان كردؤتة سةرجةم دامودةزگاكان و ِراثؤرتة نادروستةكانيان كراوةتةسةرضاوةيةك دةبيتة بنةماي گفتوگؤو ثالني و زانياريةكانيان َ يةكيتي كةسيكي َ داهاتوي لةسةر دادة ِريَژن .هةر َ لة نزمترين ثلةوة تا بةرزترينيان َبي ئاگادري َ جيگةي شك لةگةل كؤببيتةوة َ اليةنيكي تردا َ َ و گومانة. َ َ هيرؤ خان دةل َي ِرزط��ار سالح دةرب��ارةي َ “ئةرشيف سازيَكي كارامةي سةردةمي شاخ، دةربارةي دكتؤر بةرهةميش َ دةل َي گةر مام جةالل نةبواية ِرةنگة كارمةنديَك بواية لة تاراوگة”.
10
َ نةوشيروان مستةفا و هةولة شكست
ذمارة ( )10مانطي نيساني 2009
خواردووةكاني لةناو َ يةكيتي كةسيكي تري بزوتنةوةي ه��او ِر َي نوري َ ِراب��وون وتي “هةموو دةزانين َكيشةكاني ناو يةكيتي ،بة َكيشةي َتي ِروانينة جياوةزةكانةوة، َ َ يةكيتي لةگةل جيهاني هةر لة ثةيوةنديَكاني َ َ و ئيقليمي و عيراقي و كوردستاني ،هةتا مامةلة َ لةگةل حكومةتي عيراق لةسة َميزي گفتوگؤو تا يةكيتي بؤ ثارتي دةگاتةوة بة ضةمينةوةي زؤري َ هيزي هاوثةيماني كة هاوكيشةكةي لة دوو َ َ خاوةن يةك بةرژةوةندي گةلي و نيشتماني گؤ ِري بؤ براگةورةو برا بضوك ،هةتا بة ِريَوةبةرايةتي ناوخؤي حيزب و تاك دةسةآلتي و َليَلي و نا شتيكدا بة تايبةتي دارايي و تا ِرووني لة هةموو َ تايبةتيكان . َكيشة شةخسيةكان و بةرژةوةندية َ خةرمانيك َكيشة و تةنها ئةمانة هةمووي بوونة َ يةكيتي دةيتواني ثياضونةوةي ناوخؤو سياسةتي َ ضارةي بكات ،ئةوةش تةنها لة كؤنگرة دةكريَت .كة كؤنگرة بة دريَژايي ئةو ضةند َ سالة نةكرا، نةوشيروان مستةفا وةك زمان َ حالي گلةيي
ث ِرؤفايل نوري فةرةج ِرةحيم ناسراوة بة هوا ِريَ نوري ،سا َلي 1962لةدايك بووة ،سا َلي 1980پةيوةندي کردوة بة کؤمة َلةوة 1982 .ئامادةيي پيشةسازي تةواو ک��ردوة 1983 .ب��ووة بةپ َيشمةرگة تا مانگي 1990-10لة ِريزي ينک .ئةندام پؤلي ِريَکخستن بووة تا هة َلوةشانةوةي پؤل و کةرتةکاني ِريَخستني کؤمة َلة .سا َلي 1986بومةتة ب َيسيمچي لة تيپي 23ي سورداش .مانگي 1990-10 لة ئ َيرانةوة بةرةو تاراوگة چووة ئ َيستا لة ووآلتي بةريتانيا نيشتةج َيية.
و ِرةخنةكان ِريَبةرايةتي بزوتنةوةكةي دةكرد. ئةوةبوو سةرةتا بة كؤكردنةوةي ئيمزاكان دةستيثيكردو َ هينا .دواتر هةولةكة شكستي َ َ بة ث ِرؤژةيةكةوة بؤ ِريَكخستنةكان دةستي َثيكردةوة كة ثالنةكةي ئةوةبووَ ، كانيكي خةل َ سةر بةو بزوتنةوةية َبينة َثيشةوةو لة كؤنگرة ،گؤ ِر َانيكي بنة ِرةتي بكاتَ ، بةلةم دوايي بة هؤي گؤ ِريني بزوتنةوةكة بؤ تةكةتول و يةكگرتني دوو كوتلةي مام ج��ةالل و كاك كؤسرةت َ هةندي هؤكاريتر كاك نةوشيروان لةم و َ هةولةش سةرنةكةوت ،دواب��ةدواي ئةوة كاك نةوشيروان دةستي لة كار َكيشايةوةو ِراي گةياند كة كؤمثانيايةكي ِراگةياندن دروست ئةكات. َليرةدا بؤشاييةكي سياسي دروست بوو ِ .ريفؤرم خوازةكان َثيويستيان بة سةكؤيةك بوو تادريَژة بة بزاڤةكةيان بدةن .ئةمة ئةو زةمينة بابةتية بوو كة بزووتنةوةي ِرابووني تيا دروست بوو. جا ئايا كاك نةوشيروان خؤي لة سةرةتاوة هةر ثالنةكةي وابوة كة ووشة بكاتة دةنگ و َثيگةي بزوتنةوةيةك ،يان دوايي واقيع سةثاندي بةسةريا هيشتا لةو ِروةوة ،من نةگةشتومةتة ئةنجاميك َ َ ،بةآلم َئيمة بزوتنةوةي ِرابوونمان كة ِراگةياند، ،ثيويست بوو. تةواو كاتي خؤي بوو َ جياوازيةكاني بزوتنةوةي ِرِابوون و كؤمثانياي وشة هاو ِر َي نوري لةبارةي سةرةتاي دروست بوني كؤمثانياي وشةوة َ دةل َي "دواي ئةوةي دةسثيكي َ مالثة ِري كة كؤمثانياي ووشة بة َ سبةي ثةيامي خؤي ِراگةياند ،هةر لة ثةيامة مةراميكي سةرةتاييةكةيدا دةرك��ةوت كة َ سياسيشي هةية و ثاشان نوسينةكاني كاك نةوشيروان هةتا ووت��اري دواي ئةم هةموو ِرةخنانة ئينجا ضي ،نيازو بةرنامةي كاك نةوشيروان زياتر ِروون بؤوة ،كة دريَژةدانة بة بزووتنةوة ِريفؤرميةكةَ .ليرةوة بزوتنةوةي ِرابوون ثرسياريَكي بؤ دروست بوو ،ئةي َئيستا بؤ؟ بؤ وةآلمي ئةو ثرسيارة گةشتينة ئةو باوة ِرةي كة ِراستة ئامانجي ووشة و ِرابوون هةر ِريفؤرمة شيوازي كاركردن جياوازة ،بؤية دةكريَت ،بةآلم َ بخةبتين، ِريفؤرمخوازةكان لة ضةند سةكؤيةكةوة َ ةوتيكي تري ِريفؤرم هةر وةك ئةوةي دواتر ِر َ خؤيان ِراگةياند بة ناوي ِرةگ .واتة دةكريَت لةسةر ضةند سةكؤيةكةوة قسة لةسةر ِريفؤرم بكريَت و ئةگةر بة ِراستيش ديموكراتي بين، ئةوةش جؤريَكة لة ديموكراتيةت.
بزوتنةوةي ِرابوون تةكةتولي َكيية؟ دةل َي ِرابوون َ هاو ِر َي نوري َ بال نية .بزوتنةوةي ِرابوون لة يةكةم هةنگاويدا ئةو تةليسمةي شكاندو بوة بة سةكؤ و بزوتنةوةي هةموو ِريفؤرمخوازيَك. ئةنداميكي سةركردايةتي و مةكتةبي ِرابوون هيض َ َ سياسي لةگةل نية .كارةكتةرةكاني ِرابوون يةكيتي بووين، زوربةمان كادري سةرةتايي َ يةكيكة لة َ خالة گرنگةكاني سةركةوتني ئةوةش َ ِرابوون .كة خؤمان لة تةكةتول الداوة ،ئةگةر هةر َ لةگةل ِرابوون َبيت ئةنداميكي مةكتةبي سياسي َ يةكسةر مؤري تةكةتولي ئةو فآلنة لة ِرابوون ئةدريَت .بةآلم ئةوة ماناي ئةوة نية كة بؤشاييةك هةبيت. يةكيتي َ لة َنيوان ِرابوون و سةركردايةتي َ َ يةكيتي بة لةگةل زؤريَك لة سةركردايةتي َ هةموو َبالةكانةوة ِ ،راستةوخؤو نا ِراستةوخؤ گفتوگؤمان هةية ،لةناو ئةوانيش ِراي جياواز بةشيكيان ثشتگيري َ هةولةكانمان دةكةن، هةيةَ ، َ بةشيكيان بة خةلكي كةم ئةزمون و توند ِرةومان َ بةشيك هةنديَك ووردة گومانيان هةية دةزاننَ . ،بةشيكيش هةر بؤي گرنگ نية ضي دةگوزةريَت، َ گرنگ ئةوةيةثؤستةكةو بةرژةونديَكةي بمي َنيت .بةآلم بةگشتي َئيمة َ هةول ئةدةين بة َ شيوازي مؤديَرن و ثشوي دريَژةوة هةنگاو بؤ َ بنيين. ئامانجةكانمان َ رِابوون لةبةر طؤرِان دةنط بةنةوشيروان دةدةن دةربارةي ئةوةي ئايا ِرابوون ثشتگري ليستي گؤ ِران دةكةن كة نةوشيروان مستةفا ِراستةوخؤ سةرثةرشتي دةكات؟ ئةگةر ثشتگريان دةكةن َئيوة بؤ خؤتان لةناو ئةواندا نابيننةوة ؟ ئةنوةر ف��ةرةج لةوةآلمدا َ ��ي " َئيمة دةل َ ثشتگيري لة كاك نةوشيروان بكةين لة بةر گؤ ِران دةيكةين ،نةك لة بةر كاك نةوشيروان ثشتگيري گؤ ِران بيين ،كة ئةمةش دوو دوو َتيگةي زؤر جياوازن. ثاشتريش ئةوة حةقيقةتي ئةم ِرؤي كايةي ِريفؤرميزمة كة كاك نةوشيروان ديارترين هيشتوة جي َ كةسي كايةكةيةو بازنةي دةسةآلتي َ لةثيناوي گؤ ِراندا ،گةر َئيمة وةك بزوتنةوةي َ بةدةستهيناني ئامانجةكاني ِرابوون ثشتگري َ بةرةو گؤ ِران نةكةين ،كةواتة لة ِرووي مةبدةئيةوة خةلةليك لة ئامانجة بنة ِرةتيةكاني بزووتنةوةي َ ِرابووندا هةية .بةآلم لةبةرامبةريشدا َئيمة لةخؤ ِراو َبي ِراڤةكاري و تويَكاريةكي ِرؤژثةسةندو َ ماقول وابيت ثشتگيري ليستي گؤ ِران ناكةين .گةر َ
و لةسةر بنةماكاني بةر سؤزكةوتن و دروشمدا ليستيك بكةين، ثشتگيري سةرخستني هةر َ ديسان و بةديويَكيتردا ل��ة ِرووي مةبدةئيةوة دةبيتة بةآل نةك تةآل. بزوتنةوةي ِرابوونيش َ ليستيك ناكةين كة َثيشتر َئيمة ثشتگيري لة َ نةبيت و ئاشنايةتي تةواوما لةسةر َثيكهاتةكاني َ شاراوة َبيت .بؤ نموونة گةر نةزانين َثيكهاتةي كي كاراكتةرةكاني ئامادةي ليستي گ��ؤ ِران َ ليست ضؤنن و ضيين و َكين ،ضؤن ثشتگيري َلي دةكةين؟ َثيكهاتةو كاراكتةر هةر ديويَكيان لةسةربيت هيمايةكي گومان و ثرسياري َ نيشانة و َ بضيتة ژيَر كآلوي هيض ئةوا ِرابوون ئامادة نيية َ ئاميزةوة .خودي هيماو ئاماژةيةكي گومان َ بزووتنةوةي ِرابوون نة ليستي هةيةو نة هيض دؤخيكدا ثشتگيريمان كانديديَكي هةية لة هةموو َ دةبيت ليستيك لةسةر بنةماي مةبدةئي َ هةبيت بؤ َ َ نةك داواي ثشكداري و كانديدكردني دؤستانمان نابيت، و َدلنياتان دةكةينةوة هيض كانديديَكمان َ بةآلم هؤشداري دةدةين بة دؤستان و اليةنگراني
ث ِرؤفايل ئةنوةر فةرةج ،سا َلي 1986پةيوةندي کردوة بة ِريَکخستنةکاني کؤمة َلةي ِرةن���ج���دةران���ي ک��وردس��ت��ان��ت��ا 1996 لةبواري ِريَکخستندا کاري ک��ردوة .لة کؤميتةي باآلي زانکؤ لة هةول َير ئةندام کؤميتةي خويَندکاران و ل َيپرسراويَتي ِريَکخستنةکاني کؤل َيژي ئةدةبياتي زانکؤي سةالحةدين ب��ووة ،ک��ردوة و پاشتر لةبواري نوسين و ِرةخنة نزيک بومةتةوة ،دةرچوي کؤل َيژي ئةدةبايتي زان��ک��ؤي سةآلحةدينة .سا َلي 2000 بةجي ه َيشتوة کوردستاني َ
بةوشيوازةبوو ِرابوون بةدوباردا ،گةر ليستي گؤ ِران َ كة ئاماژةم َثيدا ئةوا داواي ثشتگري لة هةڤاآلن و دؤستان و اليةنگرانمان دةكةين ِرووةو ئةو هاوكيشةكة وادةكةويَتةوة ليستة .ئةگةر نا ئةوا َ بةرضاو ِروني بدةين بة هةمو دؤستان بؤ ئةوةي بة بةوشيوازة سثيتي فؤ ِرمي دةنگدان ئاراستة بكةن و َ َ َ هةلويَستي َبيگةرديي بنويَنن". ئةم ئةندامةي ٍِرابوون دةربارةي نةوشيروان مستةفا َ دةل َي "ديارترين ِريفؤرميستي كايةي يةكيكة لةو سةركرده دةگمةنانةي ِريفؤرمةَ ، َ كورد كة سةرة ِراي هةنديَك ئؤباليي َميژوويي و خؤالدان تا هةنووكة توانابوة لة ثاريزگاري كردن و لةكةدار نةكردني َميژووي خةباتي . لةسةر ئةرسةالن بايزيش َ "كةسيكي دةل َي َ خاوةن خةباتي َثيشينةية و وةك ئةو خةباتةي مرؤڤيك ِريَزي َليدةگرم ،بةآلم َثيشين و وةك َ بةبي مام جةالل لة ِروي شويَنگةي سياسيةوة َ ثياويَكي ئاساييةو هيضيتر". رِابوون َ طروثيكي تري نارَِيكخراوبووي رِيفؤرمخواز َ لةثيناو يةكرَيزي ضاكسازي وثاكسازي و ِ َ يةكيتي ئةنداميكي يوسف كاني ماراني وةك َ دياري ِراب��وون دةرب��ارةي ئةم طروث و ِرةوتة َ دةل َي “ ِرابوون بزووتنةوةيةكي نا ِريَكخراوبووي لةثيناوي ضاكسازي وثاكسازي ِريفؤرمخوازه َ يةكيتي نيشتماني كوردستان و يةك ِريَزي َ دةكؤشيت ،سةكؤيةكي ئازادانةيةبؤ دةرب ِريني َتي َ لةثيناوي يةكيتي َ هةمووبيرو ِراجياوازةكاني ناو َ خزمةت ك��ردن بةگةلي كوردوبنب ِركردني َ يةكيتي بؤسةر دياردةي گةندةلي وگة ِرانةوةي َ ِريَ�� ِرةوي ِراستةقينةي جاران وبةفي ِرؤنةداني بةرهةمي خويَني شةهيدان وبةرز ِراگرتني دروشمةكاني ئاشتي وئ��ازادي وديموكراسي ومافي ضارةي خؤنوسين ،بزووتنةوةي ِرابوون لةثيناوي بةسيستةم كردني دةكؤشيت َتي َ َ دام ودةزگاحزبي وحوكميةكان وضةسثاندن وكارثيكردني ث ِرنسيثةكاني سؤشيال ديموكرات َ يةكيتي و ِريَزگرتن لةثةي ِرةوث ِرؤگرامي ناوخؤي َ شيلكاريةك دژبةمافي ولي َثيضانةوةلةهةر َثي َ َ هةركةسيك يةكيتي لةاليةن َ هةرئةنداميكي َ َ ئاستيكي بةرثرسياريَتيداودابةشكردني ولةهةر َ بةبي جياوازي ئةرك وماف بةسةر ئةنداماندا َ خزمينةودةستةگةريَتي ودووركةوتنةوةلةخزم َ شيكي وناوضةگةريَتي ،بزووتنةوةي ِرابوون شؤ ِر َ كةسيكدا ضاكسازي خوازةوكودةتانيةبةسةر هيض َ
ذمارة ( )10مانطي نيساني 2009
11
ئةگةر ئةوكةسةخؤي بيةويَت ،بزووتنةوةي كةرتيكةوةتا ِرابوون هةنگاوئةنيت لةسةر ئاستي َ َ يةكيتي كةكةسي باش س��ةرك��رداي��ةت��ي َ َ هةلبژيَردريَت بؤشويَني باش”.
12
زؤر لةئةنداماني سةركردايةتي و مةكتةب سياسي نازانن رَِيكةوتنةكة ضي َتيداية دةرب��ارةي ثارتي ديموكرات و ِريَكةوتني يةكيتي و ثارتي يوسف كاني ستراتيجي َنيوان َ يةكيتي نيشتماني “ئيمةلةناو َ ماراني وتي َ َ كوردستان دا لةگةل ثارتي بةداخةوة َميژويةكي َتالي سةردةمي ش��ة ِري براكوژيمان هةية هةم َثيش ِراثة ِرين وهةم دواي ِراثة ِرين، َ َ خةلكي كةكؤمةآلني مةلةوةدلنيايين َئي نرخيك َبيت دووبارةبوونةوةي كوردستان بةهةر َ َ ئةوئةزمونةتالةبةباش نازانن ضونكة سودمةندي سةرةكي دوژمناني خاكي كوردستان ئةبن، ثارتيش هةقي خؤيةتي وابيربكةنةوة، هاوكات َئيمة ِرابوونمان لةناوحزبةكةي ئةوةئةوةناگةيةنيت دةستثيكردووة، خؤماندا َ َ يةكيتي وسةركردايةتيةكةي گةندةلَ كةتةنها َ َ بن ،ب��ةداخ��ةوة كةگةندةلي سةرجةم حزب و ِريَكخراوةكاني كوردستاني گرتؤتةوة ،بةآلم ئةوةناگةيةنيت كةهةموو ئةنداماني ئ��ةوة َ َ سةركردايةتي وئةنداماني ئةو حزبانه گةندةل بن، مةثيمان وايةدةنگي ِرابوون ئاسا لةناو هةموو َئي َ حزب و ِريكخراوةكاني كوردستان دا هةية كةم بةشيوةيةكي گشتي ئةتوانم ئةوةت َثي َبلَيم تازؤرَ ، َ كةئيمةهةرگيز خؤمان بةهاوثةيماني خةلكي َ َ وحوكمةتيكدابن گةندةل نازانين لةهةر حزب َ بةثيضةوانةوةش َ ثالثشت وهاوثةيماني هةموو و َ َنيك َبيت، دةنگيكي ِريفؤرميستين لةهةر شوي َ َ هاوثةيمانيتيةك لةبةرژةوةندي گةلي َئيمةهةموو َ َ كوردستان َبيت و بؤ ئامانجي كةسي وبنةمالةيي ضونكةهاوثةيمانيتي نةبيت ِريَزي َليدةگرين، َ َ ماناي خؤي هةيةوتةسليم بوونيش ماناي خؤي َ كؤمةلَيك ِريَكةوتن هةية َثيويستةبه هةية، ئاشكرا بخريَتة بةردةم ئةندامان واليةنگراني هةردووالو كؤمةآلني َ خةلكيش َليي بةئاگابن، تائيستا زؤربةي لةوانه ئيتفاقيةي ستراتيجي َ ئةنداماني مةكتةبي سياسي وسةركردايةتي هةردووالش نازانن ناوةرؤكةكةي ضي َتيداية؟ ئةمة بؤ بزووتنةوةي ِرابوون شايةني َ هةلويَستة ناضيته َ هاوثةيمانيتي َنيوان قالبي َ لةسةركردنه و َ دووحزب يان ِريَكخراوَ ،ثيشمان واية ئةو جؤرة ِريَكةوتنة ناديارانة زؤرجار َكيشةكاني ناوخؤي
ذمارة ( )10مانطي نيساني 2009
كوردستاني بةئاقاريَكي خراث دابردووة”. ثةيوةندي بزوتنةوةي رِابوون و مام جةالل زؤر خراثة يةكيتي دةربارةي َكيشةي َئيستايان لةناو َ ل��ةط� َ �ةل َكيية يوسف كاني م��اران��ي وتي “كيشةي َئيمه ئةوةندةي ثةيوةندي بةالدانة َ يةكيتي ئةوةندة ناوخؤي ةوثرؤگرامي ر لةثةي َ ِ َكيشةي كةسةكان نيه ئيتر ئةوكةسة مام جةالل تائيستا َبيت يان ئةنداميكي خ��وارةوةَ ،ئيمه َ َ تةنها وةآلمي كاروگفتارةكاني ئةو ئةدةينةوة، بؤ نمونة دووف � ِرؤك��ةوان��ةك��ةي كيمياباران
ث ِرؤفايل يوسف حمد ئةمين ناسراو بة يوسف كاني م��اران��ي ،لةدايك ب��ووي 1969 گوندي كاني ماراني ناوضةي بيتويَن، لةسةرةتاي سا َلي 1986وةئةندامي كؤمة َلةي ِرةن��ج��دةران��ي كوردستان بوومة لةسنوري كةرتي ِريَكخستني ب��ي��ت��و َي��ن .دةرض������ووي ث��ةي��م��ان��گ��اي مامؤستاياني سل َيماني دواي ِراثة ِرين، ث َينج س� َ �ال مامؤستا بوومةلةسنوري بيتويَن .لةسا َلي 1997وةكوردستاني ج َيه َيشتووةو لةدةرةوةي وآلت تاسا َلي 2007سةرثةرشتياري ِريَكخستنةكاني َ لةگةل يةك َيتي ك��ردووة لةفة ِرةنسا، سةرهة َلداني بيرؤكةي ضاكسازي وبزووتنةوةي ِراب��وون لةو بزوتنةوةدا كاردةكات.
َ َنيكي كردني ش��اري هةلةبجةوضةند شوي َ تري كوردستان( ِرةمةزان ع��ةزاوي وكةريم سةبتي) وون بووني هةردووكيان َ ئؤبالةكةي جةاللةئيمةضةند جاريَك داواي لةئةستؤيئ مام َ ِرونكردنةوةي فةرميمان كردووه كةضي نةك َ نادةنةوةبةلكو ئيسفزازيشمان هةروةآلممان ثي دةك��ةن ،ئةوقسانةي ضةند ِرؤژيَ��ك بةر َ لةئيستا لةتوركياكردي وسةربةخؤي كوردستاني َ َ بةخةيالي شاعيرانه ناوزةد كردَ ،ئيمةبةشي ئةوة لةسياسةت َتي ئةگةين كةبارودؤخي هةريَمايةتي بةشيوةيةكي وبةرژةوةنديةكاني هةريَم َثيويستة َ َ َ لةگةل بكريَت بةآلم ناكريَت ئاقآلنةمامةلةي َ بةكارهينانه وئةقل ئ��ةم سياسةت ك��ردن َ لةسةر حسابي بةرژةوةنديةكاني كؤمةآلني َ خةلك و برينداركردن وسوكايةتي كردن بةثيرؤزيةكاني 45مليؤن َ خةلكي كوردستان َبيتَ .ئيمه رقمان لةكةس نيه بةآلم َثيمان خؤشة ثياوةتيكؤشةرةكاني كورد وةك خؤيان بة ِرةمز َ َ بميننةوة نةك خةلك نةفرةتيان َلي بكاتَ ،ثيم َ هةبيت لةسةر ِرووي وانية ئةو گفتارانة كورديَك َ ثي هةزم زةوي ،باوة ِرناكةم َ جاشيكيش ئةوةي َ بكريَتَ ،ئيمة باوة ِرمان بةو ثةندة كوردية هةيه َ كةدةلَيت (ئةگةر گؤشت ك ِرين لةبازا ِرنرخي گران بوو ،نةخواردني زؤر هةرزانة) كةواتةمام جةالل كةناتوانيت لةبةرژةوةندي گةلةكةي قسةبكات َ َ باشتروايةهيض نةلَيت .سةرضاوةي تو ِرةبوونةكةي َئيمه َليرةوة سةرضاوةي گرتووة ،ئةوة سةرباري ئ��ةوةي بةرثرسي يةكةمي ئةو بارودؤخةي يةكيتي مام جةالل و بازنةي تةسكي َئيستاي َ دةوريةتي”. َ بؤيه بة ِراستي ئةتوانم َثيت بلَيم ثةيوةنديمان ن��ةك ه��ةر ب��اش نية َ بةلكوزؤرخراثيشة، مةثيمان خ��ؤش ب��ووم��ام جةالل ضونكةئي َ َ وملمالنيكاندا ببينين هاوكيشةكان لةدةرةوةي َ َ و ِر َؤل��ي ضاوديَريَك ودادوةريَكي عاديالنةي هةبيت بةآلم بةداخةوةهةروةك َثيشترووتم َ بةداخةوةجاريَكي تريش كةبووةبةضةتريَك بؤ يةكيتي.. خراثترين كةسةكاني ناو َ لةسةر مةال بةختيار يوسف كاني ماراني َ دةل َي “ سياسيةكي َعيراقي مةكربازة ،زؤر حةزي وائةزانيت كةس تائيستاش َ لةليثرسراويَتيةَ ، َ لةوزيرةكترنية” هةروةها لةسةر كؤسرةت ِرةسولَ َ دةل َي ماندووخةباتگي ِرة ،وونيان كرد َتيكؤشةريَكي َ وابةئاساني نادؤزريَتةوه ضونكةخؤي دةستي هةيةلةوون بووني خؤي..
ئاسؤ عةلي :لةل َيكدانةوةي َ خةلكدا لة %90بةرةوذور بةرثرسان بةدز دةزانن لة ِرَيكةوتنامةي ستراتيذيدا ثارتي برا طةورةو يةكَيتي برا بضووكة ديداري :شةنطار عةبدولَآل ئاسؤ عةلي َ سالي 1959لةطة ِرةكي سةرشةقامي سليماني لة دايك بووةَ ، سالي 1975ثةيوةندي َ َ كؤمةلةي ِرةنجدةراني كوردستانةوة كردووة بة َ بةهؤي زينداني كردنيةوة لةسالي 1979 كةئةوكات لةشةشةمي ئامادةيي بووة نةيتواني بةرليبوردن كةتووةو خويَندن تةواو بكات، َ لةزيندان ئازاد كراوةَ ،ئيستا لة قؤناغي دووةمي كارطي ِري َ مةلبةندي كؤليذي ياساي َئيوارانة، َ سليماني بووة زياتر َ لةساليكة وةك ِريَكخستني َ لةشيوازي كاري خؤي وتي “بةهؤي نا ِرازي بون َ هيناوة”. يةكيتي وازي لةكاركردن َ َ َ َ بةهةلبذاردن الوازة برواي خةلكي ِ خةلك لةثرؤسةي َ ب ِروا نةبووني َ هةلبذاردندا لةخؤوة نةهاتوةَ ، خةلك ناحةقي نيية كة متمانةي بة ه� َ نةبيت ،ضونكة �ةل��ب��ذاردن َ َ هةلبذاردنةكان طؤ ِراني طةورةي لة ذيان و بةرةو َثيشةوة ضوني بارو دؤخي سياسي و ئابوري و َ نةهيناوة، كؤمةآليةتي بةجي َ كؤمةلطةي َئيمة َ بةآلم بة ديوةكةيتردا تاكة ضارةسةر بؤ سةرجةم طرفتةكان يةكطرتنةبةري ريَطةي ديموكراسي و سندوقةكاني دةنطدانةوةية ،بةشداري نةكردن لة ثروسةي َ كردنيكي هةلبذاردندا خؤي بةشداري َ سلبيانةية لة ثرؤسة سياسي يةكةدا ،ئةو كةسةي ناضيتة دةنطدان وةكو ئةوة واية كة دةنطي كة َ دابي بؤ ئةوةي كة ئةم لة دذي دةنط نادات، َ دةنطيك هيشتنةوةي بار و دؤخةكةية ضونكة َ و خزمةت كردنة بةو دةسةآلتةي كة ئةو َليي نا ِرازيية ،بؤية بة وشيارييةوة حةقة َ خةلك ثرؤسةي َ هةلبذاردن بكات. دةستثيكي ديدارةكةي ئةمةي س��ةرةوة َ ئاسؤ عةلي – ية كةبؤ ِريَطا ئةنجامي داوة، هةلبذاردنةكان َ ئةو دةربارةي دواكةوتني َ دةل َي َ “هةميشة لة كوردستان ثرؤسةي هةلبذاردن ض ثةرلةماني َبي ض ثاريَزطاكان و حزبةكان َ دةدري، َبي دةطمةن لةكاتي خؤيدا ئةنجام هيشتا بؤية نةريتي كؤمةآليةتي لةوآلتي َئيمة َ جيطير نةبووة ،هةميشة دةسةآلت ض لةحزبدا َ دةسةآلتيكة لةسندوقي ض لة حكومةتدا َ بةتيطةشتنةوة دةنطدان دةترسيت ،ديموكراسي َ َ وةرنةطرتووة لة ناضاريدا ملي بؤ داوة ،بؤية ضةند
ئاسؤ عةلي :رؤلَي مام جةالل كاريطةرو جديية
دةزانيت لة كاتي دواكةويَت بة قازانجي خؤي َ دةزاني”. خؤيدا َبيت بة زةرةري خؤي َ هؤكاري دواكةوتني َ هةلذاردنةكان و لةئةستؤ طرتني ئةو دواكةوتنة وتي “لة ِروي ياساييةوة دةكةويَتة سةر ثةرلةمان بةآلم تةنها ئةو خةتا بدريَتة سةر شاني ثةرلةمان غةدر كردنة لة ثةرلةمان ضونكة واقعي سياسي كوردستان بخويَنيتةوة لةوة َتي دةطةيت كة ثةرلةمان بؤ خؤي قوربانييةكي لة قوربانييةكاني ناديموكراسي بووني سيستمةكةمانة ،بةو هؤيةوة لة سةرو دةسةآلتيكي َ زال بةسةر ثةرلةماندا ثةرلةمانةوة َ َ هةية ،ثةرلةمان لة كوردستاندا نةيتوانيوة رؤلي راستةقينةي خؤي وةرطريَت و َثيي بدريَت و ني ،دةبوا ئةنداماني ثةرلةمان خؤيان َ بيضةسثي َ دةسةآلتيكي سةرو سور بوناية لةسةر ئةوة و َ شيوة زةقة قبول نةكرداية خؤيانيانان بةو َ واقيعي دواكةوتوو و سياسيمان هةية كة َئيمة دةسةآلتيكي نيمضة دةستورمان نيية ،دةسةآلت َ هيشتا حكوم حكومي شةرعي شؤرش َطي ِرانةيةَ ، ميليشياية ،ئةمانة هؤكارن بؤ ئةوةي كة ناكريَت ثةرلةمان زياد لة تواناي خؤي دوا بكات” كةئيستة باسي ئةطةر لةو وادة زياتر دواكةوت َ َ “ئيستاش َليوة دةكري ئاسؤ عةلي بؤضوني واية َ
بة َدلنيايي يةوة لة دريَذ كردنةوةيةكي طونجاو بترازيَت شةرعييةتي دةس��ةآلت دةكةويَتة بةرثرسيار ،ضونكة لة 5/19ةوة شةرعييةتي ني بة َثيي ياساش سةرؤكايةتي ثةرلةمان َ نامي َ هةريَم بؤي هةية تةنها بؤ دوو مانط ثرسةي َ هةلبذاردن دوابخات ،طةر لةو دوو مانطة ترازا ني نة ئةو ئةوا نة ثةرلةمان شةرعييةتي َ دةمي َ دةزطايانةش كة شةرعي يةتيان لة ثةرلةمان ورطرتووة ،بة سةرؤكايةتي هةريَم و سةرؤكايةتي حكومةتي هةريَمي كوردستانيشةوة كة سةرضاوةكةيان شةرعييةتي ثةرلةمانة ،كة ثةرلةمان شةرعيةتي نةما ئةوا ئةوانيش َ بةتال دةبنةوة”. َ َ يةكيتي و ثارتي زؤر لةهةلبذاردن دةترسن يةكيتي و ثارتي سةبارةت ب��ةوةي كة َ لة َ هةلبذاردن دةترسن ئاسؤ وتي “ترس لة َ هةلبذاردن لةاليةن دةس��ةآلت��ةوة ِرةواي��ة، َ ضونكة ن��اك� َ �ري بلَيي دةس���ةآلت هيضي نةكردووة ،هةردوو دةسةآلت خزمةتي باشيان كردووة بةآلم لةاليةكي ترةوة بةقةد َثيويست ئةو ئيمكانييةتةيان كةهاتؤتة َثيش بؤيان دةسكةوتيان نيية ،دةس��ةآلت بةشي ئةوةي
ذمارة ( )10مانطي نيساني 2009
13
َ كةبةدلي خؤي بيدوريَتةوة”. نةضاندووة َ دةربارةي ميكانزيمي هةلبذاردن بةليسيت كراوة يان داخراو وتي “ليستي داخراو و كراوة هةردوكيان دووش�َ�ي��وازي ديموكراسيانةي ئةنجامداني َ هةلبذاردنن كةسلبيات و ئيجابياتي خؤيان هةية ،ئاسان نيية بوتريَت كاميان طونجاوترو سةركةوتوترة ،ئةوةي ئةو باشيية َ كؤمةلطاية، دياري دةكات ئاستي طةشة كردني َ بةدلنياييةوة ليستي كراوة طونجاوتر و ئاسانترة شيوازيَكي ئةليكترؤني هةية لةكاتيكدا دةنطدان َ َ بوار بؤ تةزويرو كاركردنة سةر َ خةلك بةثارةو بةزةخت و عةشايةري زؤر الوازةو نزيكة لة كةهيشتا وةالئي حزبي َ زالترة بةسةر نةبونةوة َ لةئيستادا ليستة والئي هاونيشتماني بوون ،من َ َ كؤمةلَيك داخراوةكة بةطونجاو دةزانم ضونكة شت هةية قسةي لةسةر دةكريَت لةوانة ريَذةي ذنان ،نةخويَندنةواري ،ترس لة تةزويرَ ،ئالؤزي ثرؤسةي َ شيواندني ئةوانةي هةلبذاردن و سةر َلي َ َ َ كة دةنط دةدةن لةطةل كؤمةلَيك شتي تر”. َ َ بةخةلكي يةكيتي و ثارتي شؤرِش دةفرؤشنةوة يةكيتي و ثارتي دةرب����ارةي ئ���ةوةي َ شطيرانة بةكار ديَنن ئاسؤ شةرعييةتي شؤ ِر َ عةلي وتي”شةرعييةتي شؤرش َطيرانة نةك لةطةل سةركةوتني راثة ِرينداـ َ َ هةلبذاردني َئيستا سةرانسةري بؤ ثةرلةماني كوردستان ئةنجام جيطةي ب��دراي��ة و شةرعييةتي ياسايي َ بطرتايةتةوة” لةوآلتي َئيمةدا َثيوةرةكان ئاسايي نين بؤية ئاسؤ عةلي َ ئةل َي “بةآلم بةئةنجامداني َ جيطةي شطي ِرانة َ هةلبذاردنيش شةرعييةتي شؤ ِر َ خؤي نادات بة شةرعييةتي ياسايي ،تا َئيستاش خ��واردن لةبةري ِرةنجدةري ِراب��ردوو بووة جيطؤرطةي كةثيطةي بة ِريَوةبردني حكوم و َ َ ببيت بةنةريت لةم وآلتةدا دةسةآلت َثيويستة َ َ لةطةل َثيشكةوتني تةكنةلؤجياو دروست بةآلم بوني ميدياي ئازاد كاتي ئةوة هاتووة هةموو طؤرانكارييةك رووبدات”. ترس لةديموكراسي الي َ يةكيتي و ثارتي ئاسؤ عةلي َ ��ي “ديموكراسي َبي دةل� َ ئؤثؤزسيون ديموكراسييةكي درؤينةية لة هةموو ئؤثؤزسيؤنيكي رةسمي ماف ثاريَزراو دنيادا َ نةبيت ،ئةو سيستةمة لة ثرؤسة سياسيةكةدا َ نابيت تا َئيستاش سيستةميكي ديموكراسي َ َ ئؤثؤزسيؤنيكي لة كوردستاندا ِريَطة نةدراوة َ هةبيت ،برياية ئاستي طةشة شةرعي و رةسمي َ شيوة بواية كة لةطةلَ كردني سياسي َئيمة بةو َ هةلبذاردني يةكةمي ثةرلةماندا لة َ َ سالي 1992دا يةكيتي يان ثارتي ببوناية بة ئؤثؤزسيؤن ،وةكو َ يةكيك لة سيستةمة سياسييةكاني دنيا هةر َ َ طةندةليدا ب ِروا طؤركيي دةسةآلت بواية كة لة جي َ َ ناكةم كةس َثيشمان بكةويَت”.
14
ذمارة ( )10مانطي نيساني 2009
تاضةند ِرةواي���ة ت��رس لةديموكراسي؟ لةوةآلمدا ئاسؤ وتي “ترس لة ديموكراسي هيزيَكي سياسي نارةوايية ،مسداقيةت بؤ هيض َ ناهيَلَيتةوة كة َثيوةي ديار َبيت ،يان بةئاشكراو َ بةكردةوة دذي ديموكراسي َبيت ،دذي ئةوة حزبيك، هةبيت ،ئةطةر َ َبيت كة ليستي جياواز َ ليستيك ،قةوارةيةكي سياسي متمانةي بةخؤي َ ئةبيت بةركي كي لةثي ناترسيَ ، َبيت َ َ َ شبركي و َ َ َثيي خؤش َبيت كةكةسي منافيس هةية بةرامبةري” نةوشيروان مستةفا رَِيكةوتني ستراتيجي َ َ دةوةشيَنيتةوة هةل لةسةر ليستةكةي نةوشيروان مستةفا ئاسؤ عةلي وتي “ئةو ليستة طةر داببةزيَت كاريطةري دةبيت و زؤري لةسةر طؤ ِريني ثرؤسةي سياسي َ هةم لةسةر ضؤنيةتي ِريَكةوتنامة ستراتيذيةكةي يةكيتي و ثارتيش ،ضونكة ئةو ن�َ�ي��وان َ ِرَيكةوتنامةية بنةماكةي لةسةر دابةش كردني ثةنجا بةثةنجاي دةسةآلت و داهاتةَ ،ثيناسةي كورتي من بؤ ريَكةوتنامةي ستراتيذي بةبرا يةكيتيية لةبةرامبةر ثارتيدا، بضوكي رازي بوني َ لة ِريَكةوتنامةي ستراتيذيدا ثارتي برا طةورةو يةكيتي برا بضوكة لةميكانيزمي بة ِريَوةبردني َ َئيستاي حكومةتدا. ئةو وتيشي “ليستةكةي كاك نةوشيروان دةتوانيت ئةو ِريَكةوتنامةية َ وةشي َنيتةوة هةل َ َ يةكيتي و ثارتي مافي ئةوةيان نيية منةتي َ ريَكةوتنامةي ستراتيذي بةسةر َ خةلكدا بكةن، َئيستا دةسةآلت لةكوردستاندا منةتي دريَذة َثينةداني شة ِري ناوخؤ بةسةر َ خةلكدا دةكات”. نةوشيروان مستةفا بةرِيفؤرم ضي بةدةست َ ديَنيت؟ يةكيتي دةربارةي ملمالنيي َئيستةي ناوخؤي َ َ يةكيتي دا هةية، وتي “ئةو ملمالنييةي لة ناو َ َ ملمالنيي ِريَذةي كورسي و ثؤست و ثلةو ثاية َ ملمالنييةكة لةسةر سيستمي كاركردن، نيية، َ سيستةميكي شةفاف و ديموكراتيانة لةسةر َ و جياواز لةبة ِريَوةبردني كاري حزبي و سياسي ليستيك ِريَكةوتنامةي وا ثةسةند َبيتة دي ،هةر َ بكات ئةوة ِراستطؤيي خؤي لة دةست دةدات”. دةربارةي ِريفؤرم ئاسؤ عةلي بؤضوني واية داهينراوي دةستي تاكةكان ريفؤرم َثيويستييةكة َ نييةَ ، بةلكو َثيويستييةكي بابةتي ئةم قؤناغةية، كي كي خزمةتي بكات َثيي طةورة َ دةبيت َ َ بوةستي َليي دوادةكةويَت. لةبةريا َ ئ���ةو وت��ي��ش��ي “ك���اك ن��ةوش��ي��روان َ َ لةهةولي ئ��ةوةدان هاوهةلويَستةكاني و و طؤ ِر َانيكي طةورةيان لةميكانيزمي ثرؤسةي سياسي لةكوردستاندا دروست كردووة ،ئةطةر نةبووبيت ئةوةيان بووة دةسكةوتيكيان هيض َ َ قؤناغيكي نويَيان كةسةرةتاي دةست َثيكردني َ بة ِروي َ خةلكدا كردؤتةوة”.
َ وازهيناني 4ئةندامةكةي مةكتةب سياسي لةكاركيشانةوةي 4 لة سةر هؤكاري دةست َ يةكيتي ئاسؤ عةلي وتي ئةندام مةكتةبي سياسي َ ملمالنيي جياواز يةكيتييةوة َ “هةر لة دروست بوني َ بةشيك لةزيندويةتي لةئاستي جياواز هةبووةَ ، ملمالنيي ئةو برادةرانة هةيانة هيواي يةكيتي ية، َ َ َ بتوانيت ِرؤلَيكي كاريطةري يةكيتي َ بةوة نةماوة َ وةكو ِراب��ردوي خؤي بةو ميكانيزمة سياسيية كةيةكيتي ببينيت ،هةيانة ب ِرواي بةوة هةية َ َ ئةكريَت ئةو ِر َؤلة كاريطةرو ثرشنطدارةي خؤي بةدةست َبي َنيت ئةو برادةرانةش كة لة كار ضوارضيوةي هةمان ثرؤسةدا دةسيان َكيشايةوة لة َ َ لةهةولي بةردةوامدا بن كةبة ِريَطاي كاري بابين َ حزبي و َثيشكةش كردني ثرؤذة لةناوخؤي يةكيتي يةكيتييةوة كارةكان ضاكتر بكريَتةوةَ ، َ نةبيت. طرفتيكي وا َ توشي َ بةداخةوة َكيشةكان كةوتونةتة سةر ِروبةري ميدياكان ،دةست لة كار َكيشانةوةيان كةوتونةتة َبي هودةبون لةو هةوآلنةي تا ئةوكاتةي لة ميكانيزميكيتر سةري بةردةوام بون ،بؤ ئةوةي بة َ َكيشةكان ضارةسةر بكةن. سةروةت و ساماني بةرثرسان سةبارةت بة سةروةت و ساماني بةرثرسان دةبيت “ئيستاش ئاشكرا نةكريَت َ ناوبراو وتي َ َ هةر لة داه��ات��وودا بةخةلكي ِرابطةيينريَت كةداهاتي بةرثرسان ضةندة؟ لةم كاتةي َئيستادا يةكيك لة داوا سةرةكيةكاني َ خةلكي كوردستانة َ َ يةكيكة لةهؤكارةكاني داب ِراني َنيوان خةلك و َ ودةس��ةآلتَ ، خةلك بة طومانن لةدةسةآلت َ هةندي جار ناشةفافيةت هةية لةقةبارةي خؤي َ لةليكدانةوةي خةلكدا لة %90 طةورةتر دةكريَت َ لةكاتيدا وانيية بةرةوذوور بةرثرسان بة دز دةزاننَ . لةليكدانةوةي طشتي َ خةلكدا سةروةت و ساماني َ هةندي َ َ خةلك رةنطة دةيان قاتي ِراستييةكةي َبيت بؤية لةقازانجي دةسةآلتدارانيشة كةئةو ثؤستيكي كةسيك َ ميكانيزمة ثيادة بكةن .هةر َ َ سياسي وةردةطريَت بؤ خؤي جوانة ِراستي بلَيت. دانةمةزراندني دةستةي نةزاهة لةكوردستان سةبارةت بةدانةمةزراندني ليذنةي نةزاهة لةكوردستان ئاسؤ َ دةل َي “دةستةي نةزاهة زؤر طرنطة ِرةنطة َثيش َ نةبيت هةلبذاردن دروست َ بةيةكيك لةئيشة طرنطةكاني ئةبيت َ بةآلم َ ثةرلةماني داهاتوو هاوشاني دةستووري هةريَمي تائيستاش نةكراوة هيض بيانوويةكي كوردستانَ ، نيية جطة لةبةتاآلن نةبردني داهاتي ئةم وآلتة بةشيوةي ناديارو ناشةرعي”. َ َ يةكيتيدا سةبارةت بة ِرؤلي مام جةالل لة ناو َ وت��يِ :ر َؤل��ي مام ج��ةالل كاريطةر و جديية لةضارةسةري َكيشةكاندا بةآلم بؤ ئةم َكيشانةي يةكيتي ناتوانم وةآلم بدةمةوة. َئيستاي ناوخؤي َ
َ دةولةتي كوردي خةوني شاعريانة يان سياسية بازرطانةكان
لةكؤنفرانسي جيهاني ئاوداَ ، تالةباني خةوني كوردي كردة ئاوةوة ئاسؤ عةبدولةتيف َ ناتوانريت ب��اوةر بةوة بة ئاساني َ بهي َ َ وةك كاراكتةريكي نريت َ َ تالةباني كة زياتر لة 60سالة خةبات بؤ بزوتنةوةيةكي ميللي سياسي نةتةوةيي باشوور ئةكات و ضةندين شكست و هةستانةوةي ديوةو لةسةدان َويسطةي َبي َ ئوميدي داوةو ضةندين سةركردةو َريبةري حيزبةكةي بؤتة قورباني بيري
يةكيتي نيشتيماني كوردستانة و لة ئةنجامي َ ريفراندؤميكي طشتطيردا طةلي ك��ورد بة َ ريَذةي %98.6داواكار بوون بؤ سةربةخؤيي كوردستان و جيابوونةوة لة عيراق ئةمةش نتيكي مرؤيي سياسي هةيةو وةك ديكؤمي َ َ ثارَيزراوة لة نةتةوة يةكطرتووةكان ،بةرثرسي زةحمةتكيشاني مةكتةبي راطةياندني حيزبي َ كوردستان فةتاح زاخؤيي ووتي “بزوتنةوةي ريفراندؤم يةكةم كؤبوونةوةي لة 17ي دةستثيشخةري تةموزي 2003ئةنجامدا بة َ َ شيركؤ َبيكةس و هةلكةوت عةبدوآل كاك َ َ لةطةلياندا بووم و ضةند بةريَزيَكي ترو خؤشم
بؤ مةسةلةي ريفراندؤم ،لة 2005/1/31لة هةموو كوردستان بة ناوضة دابراوةكانيشةوة َ موسل دةستمان كرد بة وةك كةركوك و خيمة َ هةلدان و دةنط كؤكردنةوة ضاالكي و َ بؤ سةربةخؤيي كة هاوكات بوو لةطةلَ َ هةلبذاردنةكةي عيراق و دواجار بة ئامادةبووني دادوةرو رؤذنامةنوساني ناوخؤيي و بياني دةرةنجامةكان راطةيةنرا و دةنطةكان فةرزكرا بة ريَذةي %98.6كة دةنطيان بؤ سةربةخؤيي كوردستانداو ئةو فؤرمةش كة دةنطةكاني لةسةر ئةنجامدرا زؤر ئاشكراو ياسايي بوو كة يةكيكيان ئاآلي كوردستان دوو ئاآلي َتيدابوو َ
ديمةني بةشداربوواني كؤنفرانسي جيهاني ئاو لةئةمريكا
نةتةوةيي و خةوني سةربةخؤيي . تازةترين موجامةلةي َتالةباني لة كؤنفرانسي َثينجةمي جيهاني ئاو لة توركيا لة يادي كارةساتي كيميابارانكردني َ هةلةبجةداو لة /16 2009/3كة بؤ ميدياكان هاتة ئاخاوتن و ووتي “لة َئيستاي َئيمةدا بيركردنةوة لة َ دةولةتي كوردي ناواقيعيةو خةوني ناو شيعرةكانةوعيراق َ فيدراليةو ووآلتيكي دةستووري ديموكراسي َ َ لة سالي 2005و بة ثرؤسةي دةنطدان لةسةر ئةو دةستوورة ثةسةنديان كردووة كة بميننةوةو زؤرينةي لة ضوارضيوةي عيراقدا َ َ كورديش هاو ِراو هاودةنطن بؤ ئةم مةبةستة” بةآلم زؤرينةي كورد هاو ِرا نةبوون و هةرطيز َ لةطةل يةكثارضةيي عيراقدا نين و بطرة َ كالفامترين تاكي كوردي َئيستا ب��اوة ِري بة جيابوونةوةي كوردستان هةيةو ماليكي و شيعةو سيستمي مةركةزي و تؤتاليتاريةتي َ نوي رةد ئةكةنةوة. َ ه� َ �ةل��ب��ذاردن��ةك��ةي س��ال��ي ،2005بة دةستثيشكةري بزوتنةوةي ريفراندؤم كة َ بزوتنةوةيةك بوو لة ناو دةزط��اي سةردةم دروست بوو كة دةزطايةكي ضاث و روناكبيري
ئيمزاي َ خ ةلكيكوردستان لةسةرياداشتيئةجنامداني ريفراندؤمبؤسةربةخؤيي كوردستانكؤكرايةوة،كة مليؤن َيكءحةوسةدوثةجنا هةزارئيمزايكوردستانء نزيكةيس َيسةدهةزار ئيمزايدةرةوةيكوردستان بوولةسةردةميئةجنومةني حوكمءبةسيديو ديكؤم َينتيباوة ِرث َيكراو برانةبةغدا
و ئةوي ديكةش ئاآلي عيراق و ثرسياريَكي َ لةطةل ئةوةي كوردستان َتيدا بوو كة ئايا َ سةربةخؤبيت بة بةل َي جيابيتةوة لة عيراق يان َ َ نةخير لة ضوارطؤشةيةكدا؟ ئةنجامةكاني يان َ ئةو راثرسيةش وةكو َ بةلطةنامةيةكي طرنط طةيةنراية كؤمسيؤني باآلي مافةكاني مرؤظي سةربة نةتةوة يةكطرتووةكان كة بارةطاكةيان ثي ئةدات و َ ئةلَيت، لة َ جنيظة ،زاخؤيي دريَذةي َ َ َثيشتريش ئيمزاي خةلكي كوردستان لةسةر ياداشتي ئةنجامداني ريفراندؤم بؤ سةربةخؤيي مليؤنيك و حةوسةدو كوردستان كؤكرايةوة ،كة َ ثةنجا هةزار ئيمزاي كوردستان و نزيكةي سيسةد هةزار ئيمزاي دةرةوةي كوردستان َ بوو لة سةردةمي ئةنجومةني حوكم و بة ديكؤمينتي باوة ِر َثيكراو برانة بةغداو سيدي و َ تةسليمي كؤمسيؤني باآلي مافةكاني مرظ سكرتيري طشتي جنيظ و نويَنةري َ لة َ نةتةوةيةكطرتووةكان كرا” دةسةآلتي كوردي طويَي نةطرت لة دةنط و ئيمزاو هةستي نةتةوةييانةي َ خةلكي كوردستان َ لةطةل بؤ خةوني سةربةخؤيي كوردستان و ئةوةشدا بةناوي َ خةلكي كوردستانةوة قسة
ذمارة ( )10مانطي نيساني 2009
15
ئةكةن و بازارطةرمي سياسي َثيوة ئةكةن ضاوديَرَيكي روناكبير سةبارةت بة جياوازي خةوني َ خةلك و قسةي سةرؤكةكانمان لة ميدياكاندا ئةوةي ووت” ئةم جؤرة بيركردنةوةية جةستةي سياسي ئ��ةم هةريَمةي هةال هةال كردووة و خزاندويَتية باوةشي َ دةولةتة داطيركةرةكان ،ئةوثةري كارةساتة كة 18 َ سالة ثةرلةمان و دةسةآلتي دادوةريمان هةية ناتوانين لةبةردةم تورك و عةرةب و فارسدا َ كؤمةلطاو باسي سةربةخؤيي بكةين ،ثاشان لة كولتوري ديموكراسيدا هةرطيز ناكريَت بةناوي ئةتةكيتي طةلةوة قسة بكريَت و ئةمة دوورة لة َ َ دةولةتي مؤديَرن كة بةناوي طةلةوة قسة شتيكي ديكةي َ ئةوي بكريَت لةكاتيكدا طةل َ َ
سةبارةت بة دروست بووني َ دةولةتي كوردي طةر بة ووردي بخويَنينةوة لة رووي سياسي و دةبي دبلؤماسيةوة َتيدةطةين كة مةبةستي ضيةَ ، بزانين كة بةريَز مام جةالل سةرؤك كؤماري قسةكردنيك كة شيوازي َ عيراقةو جياوازة لة َ ئةطةر سةرؤكي هةريَمي كوردستان بواية، َ خةسلةتي مام جةالليش واية كة راطةياندن َ ئةطونجي َنيت لةطةل بارو و َليدوانةكاني خؤي َ هاوكيشةكاني زروفي هةريَمايةتي و ناوخؤيي و َ دونيادا ،من خؤم زؤرجار طويَم لة بةريَز مام جةالل بووة َ �ي با نوسةران و ئةديبان دةل� َ و شاعيران و روناكبيراني كوردستان ئةوةي كة َ خةلكي كورد داواي دةكات بيخةنة سةر الثةرةي رؤذنامةو ميدياكان و باسي بكةن و
ئؤجةالن و تالَةباني
شتيكي ديكة َ ئةل َي” و سةرؤك َ َ هةندي ضاوديَرو كادري َثيشكةوتووي يةكيتي و ثارتيش واي ئةبينن كة راستة َ بارزاني سةرؤكي هةريَمي كوردستان بة َثيضةوانةي َتالةباني سةرؤك كؤماري عيراقةوة بير ئةكاتةوةو ضةندين ج��ارو لة ضةندين ضاوثيكةوتني ميديايدا وةك عةرةبيةو BBC َ كهيناني َ دةولةتي سةربةخؤ بة و جةزيرةَ ،ثي َ دةزانيت و هةرطيز بة خةوني مافيكي رةوا َ َ شاعيرانة ناوي نابا . بةرثرسي َ مةلبةندي 27ي ريَكخستني يةكيتي نيشتيماني كوردستان َبيستون دوكاني َ سابوراواييَ ،ثيي وايةكة َليدواني ئةو دوو بةريَزة جياوازيان هةيةو ثةيوةندي بة ئيلتيزاماتي ئةتةكيتي دبلؤماسيةتي عيراقي و كوردستانيةوة َ َ هةيةو دةلَيت “ئةو َليدوانةي بةريَز مام جةالل
16
ذمارة ( )10مانطي نيساني 2009
با رانةوةستن لةباسكردني خةون و َ خةيالةكاني كورد لةبةر ئةوةي كورد مافي خؤيةتي بؤ طةيشتن بة هةر جؤرة قةوارةيةكي سةربةخؤي نةتةوايةتي ،بةريَز مام جةالل زؤر لة َئيمة بةرفراوانتر تةماشاي واقيع و َ هةلويَستةكان و دؤزي كوردي دةكات ،فراوانتر تةماشاي دؤزي كوردي دةكات لة جيهاندا بة ضاوي دونياوة بةآلم َثيشي خؤشة هةموومان تةماشاي دؤزي كوردي بكةين بة ضاوي خؤمان ،وة ديدي كوردانةي خؤمان بؤ باسكردن لة َكيشةي نةتةوايةتي فراوانتر بكةين” َ كارطي ِري لقي 4 نوسةرو نةورؤلي فارس َ ي ثارتي ديموكراتي كوردستان سةبارةت بة َ هةلوَيستةكاني بارزاني سةبارةت بة داواكردن َ َ بؤسةربةخؤيي و دةولةتي كوردي دةلَيت” ئةم َ هةلويَستانةي سةرؤك بارزاني َ نوي نيةو رةطي
َميذوويي هةية ،لةوساتةوةي كة مستةفا بارزاني نةمر لة دوا ساتةكاني كؤماري مهاباد ئاآلي كوردستاني لة َثيشةوا قازي محمد وةرطرت ئةمة بؤتة َتيزيَكي نةتةوةيي بؤ ئةوانةي كة َ هةندي جار ثةيرةوي ئةو رَيبازة ئةكةن ،بةآلم هاوكيشةكاني دةوروبةر بةثيي قؤناغبةندي و َ َ َ ئةم هةلوَيستانة بةرزو نزم ئةكةن و وا دةزانم بةريَز مام جةالليش لة رووي دبلؤماسيةوة ئةو بةثيي هةلومةرجي ناسكي َليدوانانة ئةدات َ هةريَم” يةكيك لة حيزبة ئيسالميةكان ئةندامي َ ووتي “ بةداخةوة رَيبةرو سةركردةكاني َئيمة تا سةرؤكيكي رؤحي بؤ َئيستا نةيانتوانيوة وةزيفةي َ بهينن ،ئةوةندةي سةرؤكي بةجي َ نةتةوةكةيان َ حيزبن ئةوةندة سةرؤكي نةتةوةيي نين،خةوني َ خةونيكي شاعيرانة نية وةك دةولةتي كوردي َ بةريَز َتالةباني ضةند جاريَكة باسي ئةكات، ئةوة ئةطةر ئيسالميةك ئةو قسةية بكات دنياي َلي ئةكةن بة جةهةنم ،خةونيش َبيت خةونيكة بؤ ئةو بازرطانة سياسيانةي َئيستاي َ َ هةريَمي كوردستان كة دةولةمةند بوون بةناوي نيشتيمان و شؤرشةوةو لة ئةخيريشدا َ دةولةتي كوردي طةر لة خةوني شاعيرانيشةوة َبيتة واقيع هةر بؤ ئةوانة نةك شاعيرو طةداو رةنجبةرةكاني ديكةو حيزبة بضوكةكان” َتالةباني كة لة مونتةداي َثينجةمي ئ��اودا لة ضةند هةفتةي َثيشوودا ووتي با كؤنفراسيكي نةتةوةيي ببةستين بؤ كوردو َ بؤ َكيشةي ثةكةكة لةم بارةيةوة كةمال خةيري بةرثرسي ثةيوةنديةكاني دةرةوةي كؤماجظاكين كوردستان( )PKKلة عيراق بة َ َ َثيضةوانةي تالةبانيةوة هاتة ئاخافتن و ووتي اليةنيك نادةين “ئيمة ماف بة هيض كةس و َ َ دةستوةرداتة كاروباري ناوخؤييمان و َئيمةش دةستوةرنادةينة كاروباري ناوخؤي كةس، بةريَز مام جةالل لة توركيا هةفتةي َثيشوو َ لةطةل سةرؤك وةزيري توركيا ئؤردغان كة كؤنفرانسيكي دادةنيشي و َثيشنياردةكات َ َ نةتةوةيي ببةستين بؤ ضارةسةركردني َكيشةي ثةكةكةَ ،كيشةي ثةكةكة نيية َكيشةي كورد هةية ،ضونكة هؤكاري دروستبووني ثةكةكةو هيزيَكيتر مةسةلةي بووني َكيشةي هةر َ كوردةو دةرهاويَشتةي سياسةتي ئيهمالكردن و ئينكاركردني نةتةوةي ك��وردة لةاليةن داطيركةرانةوة ،بؤ دروستكردني كؤنفرانسي نةتةوةيش َثيويست ناكان ئيجازة لةكةس وةربطرين ،كؤنطرةي طةل لة 2005ةوة تا سيهةمي خؤي َئيستا كة هةيةو لة كؤنطرةي َ كؤنفرانسيكي طشتي كرد بؤ كة طريَيدا بانطي َ َ اليةنيكيش لةطةل هةموو هةموو اليةك و َ طفتوطؤي كرد ،بةداخةوة هؤكارةكان زؤرن
بةجي نةبوون ،وة كؤنفرانسي و تا َئيستا َ جي َ دةبي هةموو كاتي هاتة َثيش َ نةتةوةييش َ دةبي دةرةنجامةكاني اليةنةكان ثشكداربن و َ َ هيزيَكي دةرةكيدا نابيت لةطةل َ ببيتة ب ِريار و َ َ َ هةندي بةشداربن و هةنديَك بةشدار نةبن كة كؤنطرة ببةسترَيت ضونكة ئةمة طةورةترين زيان لة َكيشةي كورد ئةدات. ئايا ثةكةكة تيرؤريستن؟ حزبيكي تيرؤريستن و َثيويستة لة “ثةكةكة َ هةرَيمدا بةرخودان نةكةن” ئةم َليدوانة َليدواني بةردةوامي دةسةآلتداراني باشوورة بةرانبةر َ لةئةستةنبول، بة ثةكةكةو مانطي َثيشوو بوو َتالةباني هيواي خواست ثةكةكة َ طوي لة بطري و ضةك َ دؤستةكاني َ فري بدات ،كةضي كاتي باس ديَتة سةر كوردستاني طةورة ،وةك َ شؤرشطيراني فةرةنساو كوباو َظيتنام طيظاراو َ لة ميدياكاندا سةركردةو سةرؤكةكان ئةكةينة َ ثالةوان و كاريزماو سومبولي نةتةوةو ناثرسين نةمينن طرةنتي ئةطةر ئةو ضةكانةي قةنديل َ مانةوةمان ضييةو َثيطةي هةريَمي كوردستان ضؤن ضؤني طؤراني َ قولي بةسةرداديَت، َ تورك ئةم ضةند َ سالة بةراستي طالةي بة سةركردايةتي سياسي كوردستاني باشوور َ بةحالي خؤم خةريك بوو كردو من بةش بةزةيم بة هةريَمدا َبيتةوة ،نةك لةبةر ئةوةي َ بةركةوي و كة شايستةي ئةوةية زللةيةكي هةستيَ ، لةخةوي َ بةلكو لةبةر ئةوةي غةفلةت َ كة زانيم ضةندة َبيكةسة و ئةم سةركردايةتية هةذارةي كورد نةيئةزاني ضي بكات و ضؤن خؤي لةو َطيذاوي َبيطوتاريي رزطار بكات، داستانيكي طةريالي وةك رةنطة ئةطةر ضةند َ زاب و ئؤرامار بةرخودانةكاني قةنديل نةبواية َ هةل َ شولي تةواو َلي َ توركيا َ كيومال بماليايةو لةشكركيشيةكاني بؤ كوردستان ببواية و َ دةستوةردانيكي بة ئةطةريَكي ترسناك و َ يةكيتي و ثارتي حةتمي ،ئةو ئةجندايةي َ رَيطةش ن��ادات طةريال ضاالكي مةدةني هةبي لةم هةريَمةدا ضونكة مةترسين خؤي َ بؤ سةر ئارامي و ئاسايشي هةريَم بةآلم بؤ ميت و ئيتالعات و موسادو سي ئاي ئةي، ئاسايية ،بارزاني و تالةباني ثشيلةيةكي كوردي تةسليم بة تورك ناكةنةوة بةآلم لةوالوة بة نهيني دةيان كوالنةي َ هةلؤو بازو كؤتري َ كوردي لة قةنديل تةخت و تاراج ئةكةن و لة ثايتةختةكةياندا بنكةي ئةمريكي توركي عيراقي بؤ َليدان لة بةرذةوةنديةكاني ثةكةكة حيزبيك ئةكةنةوة ،بارةطايةكي ط��ةورةي َ ئةكةن بة قورباني بؤ تورك و دةشيانةويَت لة ناو طوتاري ميدياي حيزبيدا وةك كاريزماي نةتةوةيي ميسلي طاندي و مانديَلال بناسريَن،
ئةثرسين ئاخؤ تةسليمكردنةوةي ثشيلةيةك حيزبيكي سياسي طرنطة يان داخستني بارةطاي َ شؤرشطي ِر، و دةمكوتكردني دةيان كادري َ كوا ئازادي سياسي و ديالؤطي كوردوتورك و دةرةنجامةكاني ،كة تا َئيستاش َ مؤلةتي كاري ثارتيكي كوردي وةك ثارتي سياسي نادريَت بة َ ضارةسةري ديموكراتي كوردستان؟ يةكيتي س��ةردةم��ي ش��ةري ناوخؤ كة َ بةشيكي َ هةلمةتةكةي ناو نابوو طةردةلولي َ َ بةثيضةوانةي َئيستاوة تؤلة لةثاش 31ي ئابَ ، َ مامةلةي دةكردو داشةكاني ئةجوآلند ،كةضي ئةوكات بارزاني موجامةلةي توركياي ئةكردو َتالةبانيش تةهديدو ئاطري ئةباراند بؤ توركياو يةكيتيش دةي��ان ووش��ةي وةك ميدياي َ
كة لة كوردستاندا ئاشتييةك هةيةو قاضةكاني لةسةر بودجةو داه��ات بةندة كةوتونةتةوة دذايةتي ثةكةكةو طةريالو هةردوو سةرؤك بة دوو ريتم و ئاواز ئةثةيظن و نازانين بؤ كاميان َ طوي راديَرين ،سةرؤك بارزاني كاتي خؤي بؤ هاتنة ناوةوةي تورك بؤ ناو كوردستان زماني بةكارهيناو قسةي َدلي هةرةشةو تةهديدي َ هةمووماني كرد بةآلم قسةكردنةكة بة راي ئةجيندايةكي من لة ناو خانةيةكي نةطؤرو َ ستراتيجيدا نةبوو ،ئةوةندةي بةسترابوويةوة بة ئةجيندايةكي تاكتيكيةوة ئةوةندة ثةيوةندي بة َ قوآليي بيرو ستراتيض و بةرذةوةنديمانةوة نةبوو سي َ كؤلةطةي ثتةوي هةر سةرؤكايةتيةكن، كة َ َ ئةجيندايةكي بةثيضةوانةوة سةرؤك تالةباني َ َ
ئةردؤطان و تالَةباني
تؤرانضي و قوروضيان بة َ دةولةت و ذةندرمةي تورك ئةووت و تةنانةت ريَطري دابةزاندني طؤرانية توركيةكانيشيان كرد وةك َتاليساس و سبيلكان و ماظي ،تةنها لةبةر ئةوةي كة َ دةبابةكاني توركيا تا َ سماقولي و نزيك دؤلي شاخي سةفين و جادةي هاملتؤن هاتن و دذي يةكيتي شةريانكرد هةرضةندة لة هيزةكاني َ َ بنةرةتدا بؤ ثةكةكة هاتن ،بةدريَذايي َميذووي ئةم َ 18 يةكيتي و ثارتي، سالةي حوكمراني َ يةكيتي ئةبووية دوذمني طةريالكاني دةمي َ َ ثةكةكةو ئاشت ئةبوويةوة بة خاتري راطرتني شيوة شةري دةمي ثارتي بةهةمان َ باآلنس و َ َ ئةكردو ئاشت ئةبوويةوة لةطةل ثةكةكة ،كة َ لةشكركيشية توندةكةي ثارسال و لة كاتي َ توركيادا ثةكةكة ستايشي ئةو زمانة توندة نةتةوةييةي بارزاني كرد دذي توركَ ،ئيستاش
دوانيك َنيت و بة تةلةفؤنيك و َلي َ َ نةرم بةكار دي َ َدلنيايي ئةداتة توركان و ديبلؤماسيانة ريَك دةئاخظي ،ئةمة لة بنةرةتدا َثيضةوانةي بارزاني َ ناكؤكي طوتارة ،كةضي ئةيكةنة سياسةت َليمان و دةرخةري ئةوةية َئيمة طوتاري َبي هيشتا ستراتيج بةرهةم ديَنين بةرانبةر توركياو َ َثيوةريَكي روونمان نيية بةرانبةر بة َ زولمي توركيا كة دةرهةق بة طةريالو كوردي ئةكات و تا َئيستاش كوردي توركيا ئةوةتان لةبةردةم ثرؤسةي سرينةوةي ناسنامةو ثاكتاوي رةط��ةزي و رؤذان��ة سوكايةتيان َثيئةكريَت، ذةهرخواردوكردني ئؤجةالن و خزاندني بؤ ذووري تاكةكةسي َبي خزمةتطوزاري باشترين شيلكاريانةي مافي مرؤظي ديكؤمينتي ئةم َثي َ َ دوانيكيش نادةين وةك كوردة كة تةنانةت َلي َ نةبيت. ئةوةي ئؤض ئاالن كورد َ
ذمارة ( )10مانطي نيساني 2009
17
بت ثةرسيت لةناو ئيسالميةكــــ دلير عةبدولَآل ِراثؤرتي َ َ كةئيستا ئيسالميةكاني كوردستان س��ي رِةوت���ي جياواز خ��ؤي��ان ل��ة َ َ جوي دةبيننةوة ،لةسةرةتاي و رِا َ دام��ةزران��دن و سةرهةلدانيانةوة لةطؤرِةثاني سياسي كوردستان بة َثيي ئةو بيروباوةرِة ئيسالميةي كة وةك ناسنامةي ذيانيان َ هةليان طرتووة، توانيويانة تارِادةيةكي باش َثيطةي سياسي خؤيان لةماوةيةكي زؤر كورتدا َ بةهيز بكةن و بةسود وةرطرتن َ لة ساويلكةيي خةلك لةاليةك و ضةواشةكردنيان بةوةي َ نوينةري ئيسالم و موحةمةد َثيغةمبةرن َ جةماوةريكي زؤر لةاليةكي ترةوة، َ ثةلكيش بكةن و بؤ بةالي خؤياندا َ بةديهيناني ئامانج و مةرامةكانيان َ بةكاريان بهينن. َ لةطةل ئ��ةوةي َميذوي حزبي ئيسالمي و ِرابون و بزافي ئيسالميةكان لةكوردستان ساآلنيكي كةمة َميذوويةكي دورودرَي��ذ نيةو َ خؤي خزاندؤتة ِرةو ِرةوي َميذوي كورد ،بةالم َ لةطةل ئةوةشدا كاريطةريةكي ئةوتؤي لةسةر َ كؤمةلطا طؤ ِرةثاني سياسي كوردستان و تاكي اليةنيكي سةرةكي ِروداوو و هيشتووةو بووةتة َ جي َ َ َ بةسةرهاتةكاني ضةند سالَيكي ِرابردووي َميذوي طةلي كورد. ئيسالميةكاني كوردستان لةسةرةتاي َ عةقليةتي بةبةكارهيناني دامةزراندنيانةوة َ ديماطؤجي و سود وةرطرتن لة بير ِوباوة ِري َ خةلكي َ موسلماني كوردستان و ِرةوشي هةريَم
و ناوضةكة كةوتنة َ ثةرةثيداني ِريَباز هةولدان بؤ َ و ثرؤطرامي سياسي خؤيان و ئةو فةرمودةيةي َثيغةمبةري ئيسالميان ك��ردة دروشمي بةهيزكردني َثيطةي سياسي و جةماوةري خؤيان َ كة دةفةرمويَت "دةرضوون لةدنيا َبي بةيعةت دان بةطرؤهيكي ئيسالمي ماناي دةرضونة لةديني َ ئيسالم" ،هةربؤية لةماوةيةكي كةمدا توانيان هيزيَكي قةبارةي خؤيان فراوان بكةن و وةك َ نةيار لةطؤ ِرةثاني سياسي كوردستان خؤيان بنويَنن ،كة دواتر دةيان ِروداوي َ تال و ناخؤش بةو هؤيةوة خؤي َ هةلداية َميذوي ش ِؤرش و كوردستان. طةر ضاويَكيش بةالثة ِرةكاني َميذوي بخشينين ئةو ئيسالميةكاني كوردستانيشدا َ ِراستيةمان بؤ دةردةك��ةويَ��ت كة هةميشة كةسانيك كةوتونةتة ذَي��ر كاريطةري ئةو َ ِرةوتة كة تا ِرادةيةكي زؤر لةئيسالمدا ِرؤضون و بةهةموو مانايةك شويَنكةوتةي ئةو ئاينةن، بةشيك كةليرةشدا ئةم كةسانةش بونةتة ضةند َ َ بةشيوازيَك وابةستةي ِرةوتة و هةر بةشةو َ َ كؤمةلَيك ئيسالميةكان بووة ،بةو مانايةي هةبووة بةو جؤرة بيري كردؤتةوة كة بؤ ئةوةي ضوارضيوةي فةرمودةكةي َثيغةمبةري نةكةويَتة َ ئيسالم ،ثةيوةندي بة طروثة ئيسالميةكانةوة كةسانيكيش بوني طروثة ك��ردوة ،هةروةها َ َ َ ئيسالميةكانيان بة مايةي سةربلندي موسلمانان زانيوة بةو َثييةش بونةتة شويَنكةوتةيان ،ئةوةتا لةسةردةمي خةالفةتي ئةمةوييةكاندا ثرسيار لةيةكيك لةثاسةوانةكاني "حةجاجي يوسفي َ سةقةفي" خةليفة دةكريَت بةض َثيوةريَك كةسيكي ستةمكاري وةك خةليفة ثاسةواني َ حةجاج دةكةيت ،ئةويش لةوةآلمدا ئةوة َ سةربلندي َ دةلَيت كة بةهؤي ئةوةي َ موسلمانان بةخةليفةوةية ئامادةية شةو و ِرؤذ ثاسةواني
م .سةآلحةدين
18
ذمارة ( )10مانطي نيساني 2009
بكات. َ كؤمةليش طياني دةمارطيري سيهةم َ و خوشةويستي ل��ة ِرادةب��ةدةر بؤ سةركردة و َثيشةواياني طروثة ئيسالميةكان َ ثالي َثيوة كةليرةدا ناون ببنة اليةنطر و شويَنكةوتةيانَ ، ئيسالميةكان بؤ برةودان بة ِريَباز و فروانكردني َ كؤمةلة َثيطةي خؤيان زياتر سوديان لةم َ بةثيي قؤناغةكان كؤمةلةكاني وةرطرتووة ،ضونكة َ نةكيشاوةو َذةي ي در كةوتنيان تر كارواني شويَن َ َ لةطةل ئيسالميةكاندا ب ِريان نةكردووة. هيندة َ َ لةطةل ئ��ةوةي دةمارطيري لةئيسالمدا ضوارضيوةي شةرع و سونةتي دةكةويَتة دةرةوةي َ لةنيو َثيغةمبةري ئيسالم ،بةالم ئةم دياردةية َ َ هةلطراني ئايني ئيسالمدا لةديَر زةمانةوة بوني هةبووةو هةميشةش َثيشةوايان و سةركردةي ئيسالميةكان َليي سودمةند بوون ،هةروةك مامؤستا "ئةحمةدي شةريعة" َثيشنويَذي سليماني ئاماذةي مزطةوتي "ئةزم ِر" لةشاري َ بةوةدا كة "لةئيسالمدا بةهيض جؤريَك دةمارطيري نةبيت دروست نية ،تةنها بؤ خواو َثيغةمبةرةكةي َ كة ِريَطة َثيدراوة بةالم لةدةرةوةي ئةمة دروست نية و ئيسالم ِرةتي كردؤتةوة ،هةتا َثيغةمبةر درودي خواي لةسةر َبيت ِريَي نةداوة َ موسلمان لةدين و ثةي ِرةوكردني واجبة ئاينيةكاندا ِرؤضوون بةكاربهينن ،ض جاي ئةوةي و زي���ادة ِرؤي َ تاقميك ِرؤضون و كةسيك يان طروث و َ بةرامبةر َ هةبيت. دةمارطيري َ هةروةها مامؤستا ئةحمةد ئاماذةي بةوةشدا كة دةمارطيري بة ِرادةيةك َبيت كةئةو كةسةي شويَني دةكةويت ضاكةي بةضاكة بزانيت و خراثةشي هةر بةضاكة بزانيت ئةوة لةدةرةوةي سنوري دينة و ئيسالم هةرطيز ئةوةي َ قبول نية. لةنيو ئيسالميةكاني كوردستاندا دةمارطيري َ
م .مةال عوسمان
ـــاني كوردستان تةشةنة دةكات ب��ة ِرادةي��ةك��ة كة ت��ةواو َثيجةوانةي دةقة قورئانيةكان و فةرمودةكاني َثيغةمبةري ئيسالمن ،بةجؤريَك سةركردة ئيسالميةكان كةسانيكي مةزن هيندة طةورة كراون بونةتة َ َ َ و بةضاويَكي َبي َ هةلة و ثةلة و َبي طةرد زةمانيكدا تةماشا دةكريَن ،كةلةهيض كات و َ َ َ لةطةل سةركردةو َثيشةواي مامةلة بةو جؤرة يةكيك ئيسالميةكاندا نةكراوة ،ه��ةروةك َ يةكيك لة ِرةوتة لة اليةنطراني سةركردةي َ ئيسالميةكاني كوردستان ئةوةي نةشاردةوة كة طةربيتو ئةو بةجؤريَك طياني دةمارطيري َتيداية َ سةركردةيةي خؤشي دةويَت بةبةرضاويشيةوة هيشتا َ كؤلي َلي نادات، كاري خراثة بكات َ لةكاتيكدا لةسةردةمي عومةري كو ِري خةتابدا َ َ موسلمانان بةرزكراوةتة شمشير لةخةليفةي َ طةربيتو َثيجةوانةي ئيسالم و شةرعيةتةكةي َ َ بجولَيتةوة َليي دةدريَت. هيندة سةركردة و ئيسالمية دةمارطيرةكان َ ِريَبةراني طروثة ئيسالميةكان بةتايبةتي كةسي يةكةم و ئةمير و ِرابةرةكان بةطةورة دةطرن، كةس جورئةتي ئةوة ناكات بةرامبةريان دذايةتي هةلة و َ ياخود َ ثةلة و كةموك ِري ئةميرةكانيان هيرشكردنة سةر ب��خ��ات��ة ِروو ،بةجؤريَك َ َثيغةمبةري ئيسالم و ئاينة ثيرؤزةكةشي ِرةنطة هيرش بكريَتة سةر ئاسايي تر َبيت وةك لةوةي َ ئةمير و َثيشةواكةيان ،هةروةك "هيوا حةسةن" َ هةواليةكان ئةوةي يةكيك لةسايتة بةرثرسي َ َ بة ِريَطا ِراطةياند كة لةسايتةكةيدا هةوالي يةكيك لةسةركردةي طروثة ئيسالميةكاني َ بالوكردؤتةوةو َبي هيض َثيشطريَك و ِراستةوخؤ ئاماذةي بةناوةكةي ك��ردووة ،بةالم لةاليةن كةسيكي ئيسالميةوة لة ِريَي ئةو سةرنجانةي َ َ كةبؤ هةوال و بابةتةكان دةنوسريَت بةتوندي هيرش كراوةتة سةر سايتةكة و ِرةخنةي ئةوةيان َ
شيخ" ئا ِراستةكراوة كة بؤ ئاماذة بة "مامؤستا يان َ وةك َثيشطريَك بؤ ناوي سةركردةكة نةكراوة. َ لةطةل ئةوةي ئةم دياردةية لةساالني َثيش لةنيو اليةنطراني ثارتة ِراثة ِرين و دواتريشدا َ عةلمانيةكانيشدا بوني هةبووة ،بةالم هيض كات كةئيستا و َثيشتريش بةو جؤرة بةربالوة نةبووة َ لةناو ئيسالميةكاندا هةبووة ،دكتؤر سامان سليماني لةزانستي فةوزي مامؤستاي زانكؤي َ َ لةكؤمةلطا دواكةوتوو سياسي ئةوةي ِراطةياند " تازةثيطةشتووةكاندا جؤريَك لةاليةنطيري َ هةية بؤ سةركردةكان ،كةلة ِراستيدا بؤ بةرنامة هيندةي بؤ سةركردةيةكة، و ثرؤطراميك نية َ َ َ بةجؤريَك ئةطةر دةي��ان هةلةي ط��ةورةي كوشندةي َميذويش بكات هةر لةشويَني دةبيت خؤيدايةو َثيطةو دةسةالتي بةهيزتر َ َ َ لةكؤمةلطة َثيشكةوتووةكاندا كةبةثيجةوانةوة َ بةثيي اليةنطيري بؤ سةركردةو حزبة سياسيةكان َ َ َ لةطةل كؤمةلطةية و ِرةنطة بةرذةوةنديةكاني هةر طؤ ِرانكاريةكي بضوكدا اليةنطريةكة كالَ َ كؤمةلطةي كورديش هةرنةمي َنيت، ببيتةوة يان َ َ َ يةكيك لةكؤمةلطة دواكةوتووةكان، وةك َ كةثيي اليةنطيري َبي سنور و ل��ة ِرادةب��ةدةر َ دةوتريَت دةمارطيري ،بة ِريَذةيةكي بةرضاو بوني هةية ،كةدةتوانين َبلَيين لةئيسالميةكاندا زياتر بةدي دةكريَت ،كةئةمةش كاريطةري زؤر خراث َ كؤمةلطايانة دروست دةكات ،هةربؤية ئةو جؤرة لة ِروي َثيشكةوتنةوة زؤر سست و الوازن. فةوزي واي َليك ئةداتةوة كة دةمارطيري ِرةنطة الي ئيسالميةكان زؤرت��ر َبيت ،كة هةنديَك جار ِرةنطة سةركردة ئيسالميةكان بةتايبةت كؤنةكان ئةفكارةكانيان بؤ َئيستا ش ِرو شكاو َبيت ،بةالم لةاليةن شويَنكةوتووانيانةوة ثشتيوانييان َليدةكريَت و وةك سةركردةيةكي كارامة َليي دة ِروانريَت كةئةمةش بةهؤي ضةق
م .كريَكار
َ هةندي لةتةيارة ئيسالميةكانةوة بةستوويي ِريَضكةي طرتووة دكتؤر سامان َثيي واي��ة دةمارطيري يةكيكة لةبيروبؤضونة خراثةكان، ئيسالميةكان َ َ كة دوو ئةطةر هةلدةطريَت ،يةكةميان ئةوةية كةسيكي ديكةي كةسةركردةكة ئيسالمية و َ هةبيت الي ئ��ةوان طرنط نية، باشتريش َ حاكميكي بةوشيوازة بير دةكةنةوة كة َ هةنديَكيان َ َ خراثي َ ناموسلماني لةحاكميكي باشترة موسلمان َ باش ،كةبة ِراستي ئةمة بيركردنةوةيةكي تةواو خراث و سةقةتة ،بةالم ِرةنطة ديويَكي تري ئةوة َبيت كةالي ئةوان سةركردة ثيرؤز َبيت ،بةهةمان ئةو ميتؤدةي جاران كةئةووترا نيردراوي خوايةو رزطاركةري بةشةريةتة. هةروةها ئاماذة بةوةش دةكات كة"ئةطةر َليكي بدةينةوة ئةوة جؤريَكة لةبت ثةرستي، يةكيك لة زانا ئيسالميةكان َ دةلَيت خوا هةروةك َ بةبي عيلم و زانين وةك بت ثةرستي ثةرستن َ بةبي عيلم سةركردةيةكيش دواكةوتني واية، َ َ و طرنطيدان بةهةلسوكةوتي ئةو سةركردةية نةبيت ،ئةوةش جؤريَكة تةنها ناو و َثيطةي َ لةجؤرةكاني بت ثةرستي. َ ساالنيكة لةطةل ئةوةي طياني دةمارطيري َ خؤي خزاندؤتة ناو ئيسالميةكان و َبي ئةوةي هةست بةخؤيان بكةن جؤريَك لةبت ثةرستي و هيناوةتة َنيو بيروباوة ِريان ،بةالم بةندة ثةرستيان َ ِرؤذ بة ِرؤ لةطةشة و زيادكردنداية كة ِرةنطة خودي ئيسالميةكانيش ئينكاري ئةوة بكةن و ِرةت هةبيت ،بةالم دةتوانين َبلَيين ئةو دانةوةيان بؤي َ جؤرة دةمارطيريةي كة ئيسالميةكاني كوردستان بؤ سةركردةو ثيشةواو ئةميرةكانيان هةيانة، هيضي كةمتر نية لة بةندة و بت ثةرستيةك ضوارضيوةيةكي َطةثينةدراوةو َ كةلةئيسالمدا ِري َ تري بؤ كراوة.
م .شيَخ محةمةد بةرزنجي
م .عةلي باثير
ذمارة ( )10مانطي نيساني 2009
19
لة كؤنف ِرانسي نةتةوةييدا بارزاني و َ تالةباني ،خزمةتي ئاذ َينداي توركي دةكةن
تالَةباني و بارزاني دواي هاتنةخوارةوةيان لةشاخ
كةمال چؤماني
20
ةنسيكي َني َ ودةولةتي تايبةت بة كؤنف ِر َ چارةسةركردني َكيشةي كورد ،لة مانگي نيساني َ دةبةستري .لة هةولير داهاتوودا ،لة شاري َ كؤنف ِرةنسةكةدا واب ِريارة داوا لة PKKبكريَ دابني. چةكةكاني َ بيرؤكةي كؤنف ِرةنسةكة لةاليةن سةرؤكي َ كؤمةلگةي ديموكراتيك DTP پارتي ئةحمةد تورك ،لةكاتي سةردانةكةيدا لة مانگي ديسيمبةري َ سالي رابردوو ،لة كؤبوونةوةيةكيدا َ َ لةگةل سةرؤكي هةريَمي كوردستاني َعي ِراق مةسعود بارزانيي دةركةوت. واب ِريارة لة كؤنف ِرةنسةكةدا ،سةرجةم پارتة سياسييةكاني كوردستان لة هةر چوار پارچةي كوردستاندا بةشدار بن كة َكيشةي كورديان هةية. مافةكاني كورد و چؤنييةتي داواكردني مافةكانيان و ناسنامةكةيان ،لة ب ِرگة دةبي. سةرةكييةكاني ئاذيَنداي كؤنف ِرةنسةكة َ َ هةوالييةكان ،لة بةپيي زانياريي سةرچاوة َ َ دةكري چةك كؤنف ِرةنسةكةدا داوا لة PKK دابني ئةگةر َدلنيايي َپيشينةيان َپيدرا لةاليةن َ بذيين و هة ِرةشةيان ئاشتيي با كة توركياوة َ
ذمارة ( )10مانطي نيساني 2009
َ شبينيدةكري كة كؤنف ِرةنسي نةبي .واش َپي لةسةر َ سييةم بةدواي ئةو كؤنف ِرةنسة َبي بؤ دووةم و َ بةرةوپيشبردني ئةو َپيشنيارانةي كة دةدريَن. َ كؤنف ِرةنسةكة تا َئيستا روون نيية كة �ي َ خالة ئاذيَندايةكةي چ��ؤن دةب��ي و ك� َ َ هيشتا سةرةكييةكاني دادة ِريَذيَت .ئةوةش َ بةشداردةبي ساغ نةبؤتةوة كة ئايا PKK َ يا نا؟ َتالةبانييش بة كةيفي خؤي لة توركيا ق��س��ةدةك��ات ،ب�َ�ي��ئ��ةوةي راي PKKي بيPKK .ش ،تا َئيستا مةرجي هةية بؤ َپي َ بةشداريكردن. هةريةكة لة عةبدوآل ئؤجةالن و مو ِراد قةرةيالن و جةميل باييك كةساني يةكةم و دووةم��ي ،PKKلة َليدوانةكانيان ئةوة ةنسيك دووپاتدةكةنةوة كة بةشداري كؤنف ِر َ نةبي .باييك ئةوةشي نابن كة ستراتيذ ديار َ خستؤتة ِروو كة كارنامةيةك تةنها دوو پارتي دايبنين (مةبةست پارچةيةكي كوردستان َ نابي. سةركةوتوو ي.ن.ك)ة، لة پ.د.ك - َ ئؤجةالن بة پاريَزةرةكاني خؤي راگةياندووة 5مةرجي هةية بؤ ب��ةش��داري PKKلة دةبينيتةوة لة كؤنف ِرةنسةكةدا ،كة خؤي َ دياربووني ستارتيذ و ئامانجي نةتةوةيي و ب ِرياردان لة ناوخؤي كؤنف ِرةنسةكةدا ،نةك
ئاذيَنداي توركي و ئةمريكي َپيشبخريَت. باييك بة ئاذانسي فورات نيوزي راگةياند “ داسةپيندريَت ،ئةو ئةگةر چةكداناني PKK َ نابيتَ ، بةلكو نةتةوةيي كات ناوي كؤنفرانسةكة َ دةبيتة كؤنفرانسي پيالني پاكتاوكردن .بؤية؛ َ شتيك ،ئةو مةترسييانة دةبي كورد بةرلةهةموو َ َ َ دةولةتاني مايةپوچ بكات كة ل��ةالي��ةن دةبيتةوة”. داگيركةرةوة ِرووبة ِرووي َ ئةو بؤ ئاذانةسةكة روونيكردةوة " كؤنفرانسي شتيك بةسةر هيچ نابيت هيچ َ نةتةوي َ دةبي كؤنفرانسي داسةپي َنيت. َكخستنيكدا ِري َ َ َ نةتةوي پرينسيپ ،بةرذةوةندي و ستراتيذيا دةتوانيت نةتةوةيي دةستنيشان بكات. َ بةگويَرةي هةلومةرجي پارچةكاني كوردستان، سياسةتيكي دياري كراو دةستنيشان بكات. َ ونببيتةوة .واتا ئةمةش بة دانوسان دةتواندريَت ِر َ دةبي ئةو پرينسيپانة هةموو پارچةكان ،كورد و َ بةپيي ئةو ِريَخستنةكاني لةخؤ بگريَت .بةآلم َ زانياريانةي كة لة ِراگةياندنةكاندا بآلودةبنةوة، دةرب��ارةي چةكداناني PKKچةند ب ِريار شيوةية َبيت ،ئةو كات ئةو دةدريَن .ئةگةر بةو َ نابيت .ئةوة بةو واتاية ديَت كؤنفرانسة نةتةوةيي َ كة لةبةرامبةر PKKدا بةرةيةك دةكريَتةوة، لةبةر ئةوةي َئيستا پيالني پاكتاوكردني PKK
لة ئاراداية”. الي خؤشيةوة ئؤجةالن ،لة زينداني ئيم ِرالي دةرب��ارةي چةكداناني PKKكة َتالةباني لة توركيا زؤر جةختي لةسةر دةك��ردةوة ،بة پاريَزةرةكاني راگةياند َ “بةلي بة ِريَز َتالةباني و بارزاني ،ئةگةر َئيوة َ قبولتانة چةكةكاني خؤتان رادةستي ئةمريكا بكةن ،زؤر چاكة ،بةآلم بةيةكةوة رادةستي دةكةين .ئةگةر پارتي و يةكيتي چةكةكاني خؤيان تةسليم بة ئةمريكا َ دةكةن ،با داوا لة PKKش بكةن”. ئؤجةالن جةختيشي لةوة كردةوة كة واتاي هيزةكاني باشووري كوردستان چي چةك الي َ َبي ،الي ئةوانيش هةر ئةوةية. ئؤجةالن ئاماذةي بةوة كرد “ئةگةر بةشداري كؤنف ِرةنس ببن ،با دؤخي چةكداناني PKK باسي َليوة نةكريَتَ ، كؤتاييهينان بةلكو دؤخي َ بكريَ . بة شة ِر با باسي َليوة َ ناكري مرؤڤ خؤي َ دةيةوي گةلي رادةستي ئةمريكا بكا .ئةمريكا كورديش وةك َتاليبان و ئةلقاعيدة رادةستي ئةوان و سياسةتةكاني َبي”. ئةو ئةوةشي راگةياند كة ئةو 5مةرجةي ئةو َ خالي سةركةوتني كؤنف ِرةنسةكةن ،ئةگةر دةبيتة نابي و َ نا كؤنف ِرةنسةكة سةركةوتوو َ كؤنف ِرةنسي پاكتاكوردن. ئةحمةد دةنيزي بةرپرسي كؤميتةي دةرةوةي پةيوةندييةكاني پارتي كريَكاراني كوردستان ،PKKدةربارةي ئةو كؤنف ِرةنسة دةستپيشخةري لةو بؤ ئاويَنةي روونكردةوة كة َ دةبي ستراتيذ ديار َبي. جؤرة كاري باشن بةآلم َ ئةو گوتي “دواي هاتني هةيئةتةكةي ةنسيكي DTPبؤ هةولير ،باسوخواسي كؤنف ِر َ َ يةكيتيي لةو جؤرة كةوتة ناو رؤذةڤةوة .لةوانةية َ هيزي سةرةكي ئاذيَنداي و پارتيي وةك دوو َ هيزةكاني ئةو كؤنف ِرةنسةيان باسكردبي ،بةآلم َ َ
ِروونكردنةوةيةك لة قائمقامى قةزاى دةربةندخيانةوة طؤظارة بةريَزةكةتان لة ذمارة ()9ى بةروارى بةثينووسى ه��ةردوو 2009/3/10دا و َ (ثيشرةو حميد و عةتا ثةيامنيرتان بةريَزان َ َ بابةتيكى لةذيَر ناونيشانى (ضةندين حسين) َ بةرثرسى حيزبى و حكومى خانوى ويَستطةى كارةباى دةربةنديخانيان داطير كردووة) بآلو بةثيويست كردؤتةوة ،ئةم ِرونكردنةوةيةم َ زانى. لةاليةن ويستطةى كارةباى دةربةنديخانةوة بة ن��وس��راوى ِرةس��م��ى ئ��اط��ادارك��رام كة ئةندازياريكيان بةناوى (عةباس) هةستاوة
ديكةي هةريَم و كوردستاني گةورة لةوانةية بةو جؤرة ئاگادار نةبن .گةلي َئيمةش لةو شتانة ئاگادار نيية ،بؤية؛ َپيويستة ئةوة بؤ گةل و راي گشتي ئاشكرا َ بكري”. “پيويستة بةر لة دةنيز روونيشيكردةوة َ َ َكبخري كؤنف ِرةنسةكة ،هةڤديتن و دانيشتن ري هيزة بةشداربووةكاني ئةو كؤنف ِرةنسة. لةنيوان َ َ بة پةيوةنديي الواز كؤنف ِرةنس سةركةوتن كاتي كؤنف ِرةنسةكة سةركةوتن َ نيَ . بةدةستناهي َ هيزةكان كؤببنةوة َني ،كة تةواوي َ بةدةستدي َ و گفتوگؤ بكةن و چارةسةريي بدؤزنةوة بؤ َكيشةكان و ئاذيَندايةكي جوان كة لة خزمةتي َ ئامادةبكري”. ستراتيذي نةتةوةيي َبي بةرپرسةكةي PKKجةختي لةوة كردةوة هيزةكاني كوردستاني گةورة كة َپيويستة هةموو َ هةبي و وتةكانيان بةشدار ببن و راي خؤيان َ َ جيبگري و لةناو ئاذيَنداي كؤنف ِرةنسةكة َ َ دياربكري. َپيڤاذؤي كؤنف ِرةنسةكة ئةو ،ئاماذةشي بةوة كرد كة PKKبةشداري كؤنف ِرةنسةكة دةكا “ئةگةر َبيت و كؤنف ِرةنسةكة بة ناوة ِرؤكي نةتةوةيي و ستراتيذيَكي نةتةوةيي نةبي و هةر هةبي ”.ئةوةشي راگةياند “ئةگةر وا َ َ تةنها ئةوة َبي كة بةشدار ببة و ب ِرؤوةPKK ، دةبي ئامانج ديار َبي و بةرگريي نابيَ . بةشدار َ َ بگيري”. كوردان بة ئامانج دةنيز ئةوةشي خستة ِروو كة بةشداري ب��ي ،نةك كؤنف ِرةنسةكة دةب��ي َبيمةرج َ َ َ بكري و ئةو مةرجانة مةرجي َپيشوةختة ديار بةشيوةيةكي ئيجباري ب ِرياريان لةسةر َ بدري. َ بةگويَرةي زانيارييةكان كة تا َئيستا دزةيان كردؤتة ناو راگةياندنةكان ،يةكةم دانيشتن دةبي بة شيكردنةوة و َليكدانةوةي تايبةت َ َكيشةي كورد و ئةو گريمانانةي بؤ چارةسةريي َ دةكري. ئاشتييانة گفتوگؤيان لةبارةوة
يةكيتيي ئةو ِروپا و دووريش نيية چاوديَراني َ ئةمريكاش لة دانيشتني دووةمي كؤنف ِرةنسةكة ئامادةببن .ئةوةي تا َئيستاش لة راگةياندني توركيي باسي َليوة كراوة ،توركيا َپيشوازي لة ةنسيكي لةو جؤرة دةكا. كؤنف ِر َ َ دةكري لة كؤنف ِرةنسةكةدا ،بة باس لةوة پةستاني توركيا و ئةمريكا ،مةسعود بارزاني سةرؤكي هةريَمي كوردستان داوا لة PKK مةرجيكي دابني و بة چةند َ بكا چةكةكاني َ سادةي توركيا رازيي َبي. زوبير ئايداري هةر لةبارةي ئةو كؤنف ِرةنسةوةَ ، ئةندامي كؤنگرةي گةلي كوردستان ،رةخنةي لة مةسعود بارزاني گرت و ئةو كؤنف ِرةنسةي رةتكردةوة كة بة چاوديَري مةسعود بارزاني َ دةبةستري بؤ داناني بؤ رازييكردني PKK چةكةكانيان. َ ئايدار بة ئاذانسي ()AKIي ئيتالي راگةياند “مةال مستةفاي رةحمةتي َ 39 سال بةر لة َ لةگةل حكومةتي َعي ِراقي َككةوتنيكي َئيستا ،ري َ َككةوتنيك .ئايا َئيستا هةمان كرد و گةيشطنة ري َ شت و گارةنتي بؤ PKKهةية كة چةك وةك تاكة ريَگاية بؤ بةرگريي لةخؤكردن؟”. “ئيمة لة ساآلني رابردوو ئةو بيريشهينايةوة َ َ داواي كؤنگرةيةكي نةتةوةييمان كردووة بة بةشداري سةرجةم پارتة سياسييةكاني كوردستان لة هةر چوار پارچةي كوردستان. دةمانويست كؤنگرةيةك ببةستين كة كة ستراتيذييةتيكي نةتةوةيي َتيدا باسبكريَت و داوا َ لة داگيركةراني كوردستان َ بكري كة َكيشةي كورد چارةسةر بكةن .بةآلم َئيستا ئةو كؤنگرةية بة مةبةستي چةك َپيداناني PKKي��ة و دوورخستنةوةي سةركردةكانيةتي بؤ ئوست ِراليا و ئةمريكا .ئةوةش بةتايبةت خزمةت بة َ دةولةتي توركيا دةكا دذي كورد”.
بةداطير كردنى خانويةكى ويستطة كةلةاليةن ليذنةيةكى بة ِريَوةبةرايةتى طشتى كارةباى سليمانى يةوة بؤ ئةندازياريَكى تر تةرخان كراوة ،منيش بانطم كرد و َثيم ووت كة ئةوة َضيتى كاريَكى نةشياوة ،بةآلم ئةو باسى كري َ و دةست كورتى خؤى كرد و تا رادةيةكيش باسةكةى كاريطةر بوو .لةو كاتةدا قسةيةكى َ كؤمةلناسى بةناوبانط (على الوردى) خوا زاناى َليخووش بووم بيركةوتةوة .زاناى بةناوبانط كاتيك ( َكيشة كةوتة َنيوان باس لةوة دةكات َ َ معاوية و ئيمام عةلى ) خةلكى كوفة دةيان زانى كة ئيمام عةلى ضةند خواثةرستة و دنيا َ بنةمالةيةكة ،بةآلم لةبةر نةويستة و لة ض ئةوةى معاوية ثارةو ثولى زؤرى دةبةخشى بؤية بؤ معاوية دةجةنطان ،بؤية وةك مامؤستاى دةليت (قلوبهم مع على و سيوفهم عليه) بةريز َ
شميرةكةيان واتة َدليان لةطةل عةلى بوو َ لةسةر طةردنى .منيش بة كاك عةباسم ووت َ كاكى برا َ لةطةلتم بةآلم ناضارم كارى بةدل ياسايت بةرانبةر بكةم و دوو رؤذ زيندانيم كردو ثاشان كة زانيم َبى سوودة دؤسيةكةم ِرةوانةى دادطا كرد .بةداخةوة دةستةواذةكة لة َ بةهةلة لةاليةن كاك بابةتةكةى بةريزتان دا عةباسةوة نقل كراوة (دلمان لةطةل عةلى ية و شمشيرةكانمان لةسةر دوذمن) خؤشتر بوو ثةيامنيرة بةريَزةوة ئةطةر لةاليةن ئةو دوو َ دةستةواذةكة ِراست بكرايةتةوة ،بةآلم وةك دةلين (جلمنالخيطى). َ ِريَزى َبيثايانم قبوأل بفةرموون. شيركؤ َ َ حسين حامد
قائمقامى قةزاى دةربةنديخان
ذمارة ( )10مانطي نيساني 2009
21
َ كارتال :كؤنفرانس َيك ئاماجنى ضةككردنى ِرةمزي َ قبول ناكةين ثةكةكة ب َيت دةرئةجنامةكةى
سةداميش هةلَةبجةى كيميابارن دةكرد و ِراديؤى كورديش لةبةغدا طؤرانى كوردى بآلودةكردةوة شةيدا خؤشناو تةمةنى َ طةنجيتى لةناو دنياى سياسةت و ديبلؤماسيةت و دوور لةخاكى نيشتيمان َ كارتال ئةندامى بةسةربردووة ،رِةمزى َ كؤنسةى سةرؤكايةتى كؤماجظاكين كوردستان (ثةكةكة) و ئةندامى كؤنطرةى نةتةوةيى كوردستانةو ئةو ثةرلةمانتارةية كةضةند ر َ ِؤذيك لةمةوبةر لةمةدريدي ثايتةختي ئيسثانيا دةستطير كراو ثاشان ئازاد َ لةطةل طؤظارى بوو ،لةديمانةيةكيدا رَِيطا تيشك دةخاتة سةر َكيشةى طةلى كورد و ثالنةكانى َ دةولةتى توركيا. ئةو َ سويند خواردنةي كةتوركياي كردة دوذمني كورد كارتال َ َ سالي 1991ئةندامى ثةرلةمانى ِرةمزي توركيا بوو ،ئةو َ لةوي بوو لةو مةراسيمةدا كةلةيال زانا بةكوردي سويَندي خ��وارد ،لةوباروة وتي َ طروثيك ثةرلةمانتارى "لةسالى 1991لةتوركيا َ كورد بةنويَنةرايةتى طةلى كورد ضوينة ثةرلةمانى توركيا ِرؤذى يةكةم بؤ سويَند خواردن بوو ديارة بة ِريَز لةيال زانا َ بةلَينى دابوو كةبةزمانى كوردى سويَند بخوات ،ئةو سويَند خواردنة بةزمانى كوردى تةواوى توركياى هةذاند ،هةموو توركيا بوونة دذى َئيمة و بةيةكةوة لةدذى َئيمة خةباتيان دةكرد". لةسةر ئةم سويَند خواردنة لةيال زاناو ضةندين َ كارتال وتي "ئةوةبوو كةسي تر زينداني كران، َ لةسالى 1994لةيال زاناو حةوت لةئةنجامدا َ هةظالى تر زيندانى كران و َئيمةش َثينج كةسى جي َهيشت ئةمرؤش (َ )18 سال تر بووين توركيامان َ َتيدةثة ِريَت بةسةر ئةم ِروداوةدا ،ديارة ماوةيةكى خةباتيكى دريَذة و لةو ماوةيةشدا طةلى كورد َ زؤرباشى كردووة". َ َ كارتال َثيي واية دةولةتي تورك بةردةوام بةرةوثيش ضوني طةلي كورد لةمثةر لةبةردةم َ دةل َي "توركيا هةردةم َ دادةنيت ،ئةو َ هةولى داوة َ لةمثةر بخاتة بةردةم ئةم تيكؤشانة".
22
ذمارة ( )10مانطي نيساني 2009
كةكيشةى ثةكةكة بووم ،ئؤزال لةوة َتيطةيشتبوو َ بةضةك ضارةسةر ناكريَت بؤية ويستى لة ِريَطةى سياسيةوة ئةم َكيشةية ضارةسةر بكات ،ئؤزال َ لةطةل بة ِريَز ئؤجةالن بةدروستكردنى ثةيوةندى كةئةوكات لةشام بوو لة ِريَطةى مام جةاللةوة ويستى ئةم َكيشةية ضارةسةر بكات و لةسةر داواى ئؤزال لة17ى ئادارى 1993بة ِريَز ئؤجةالن َ كةدةولةت ئاطربةستى يةكاليةنةى ِراطةياند بةلاَ م بينى َ ئؤزال خةريكى ضية كوشتيان هةر ئةوكاتةش وتيان بةنةخؤشى َ دل مردووة! بةآلم ئةوة ِراست َ نية هةر كةس باش دةزاننن كةئؤزال كوذرا ،ديارة بةكوشتنى ئؤزال هةمووشت ِراوةستا دةتوانين َبلَيين سةردةمى ئؤزال تا ِرادةيةك باش بوو. رةمزي كارتا َل
دةرب��ارةي ئةوةي سةرةتا بةضةند ئةندام ثةرلةمان بةشداري ثةرلةماني توركيايان كردووة َ كارتال وتي "يةكةمجار كةضووينة ثةرلةمان ذمارةمان ( )21كةس بوو بةآلم بةهؤى ضةندين َ تةنط و َ ثارتيكى تر ِريَككةوتين ضةلةمة لةطةل َ سالدا َ و دواتر و لةنةورؤزى هةمان َ دةولةتى توركيا كوشتاريَكى زؤر طةورةى كرد لةكوردستان َئيمةش كةخؤمان بةبةرثرسى طةل دةزانى و َ دةولةتيش هينابووين لة ِريَككةوتنةكة كشاينةوة فشارى بؤ َ َ لةطةل بةآلم بةداخةوة ( )3ئةندام ثةرلةمان َئيمة نةهاتن َئيمة ضوينة ناو ثارتى ديموكراسى لةسالى 1994دواى َ ديارة َ خةباتيكى بآ هةول و َ وضان هةظاآلن لةيال زانا و حةوت ثةرلةمانتارى تر زيندانى كران و َئيمةش َثينج كةسى تر بووين جي َهيشت". توركيامان َ ئةو سةرؤك كؤمارةي توركيا كةلةسةر َ هةولي ضارةسةري َكيشةي كورد كوشتيان َ كارتال ئاماذةي لةدريَذةى ديمانةكةدا بةباشترين س��ةرؤك ك��ؤم��ارى توركيا كرد لةبةرامبةر َكيشةى كورداو وتى "بؤ يةكةم جار بةشيوةيةكى جياواز َ هةولى ضارةسةرى ئؤزال َ َكيشةى كوردى دا من ئةوكاتة ئةندام ثةرلةمان
ئةردؤطان سةردةمى ئةردؤطان زؤر دذوارو نالةبارة بؤ بناسيـت كورد َثيويستة كورد ئةردؤطان باش َ َ كةلةطةليدا ِراست طؤ نية. ئةردؤطان دةيةويَت بةنزيكبونةوة لةباشوور َنيت بؤ ئةمةش َثيويستة كوردى باكور بخةوي َ َ كارتال ئةوة طةلى باشوور ووشيار َبيـتِ ،رةمزى ِرةتدةكاتةوة كةثارتى كريَكارانى كوردستان تيرؤريست َبيـت و تةئكيد دةكاتةوة كةسياسةتى َ َ لةطةل دةولةتانى ناوضةكة لةسةر بةرذةوةندى دةضيت بةآلم َتيكؤشانى طةلى كورد تورك بة ِريَوة َ لةباكور توانيويةتى وةآلمى هةموو دنيا بداتةوة كةبزوتنةوةى ئازاديخوازيية نةك تيرؤريستى، َ كةتائيستا كارتال ئةوة ِروندةكاتةوة ِرةمزى َ ثةكةكة كاريَكى وةهاى نةكردووة كةدذايةتى كردن َبيـت بؤ ئةمريكا و َعيراق و َ دةلَيت طةلى كةسيك بؤ خؤى وةك دوذمن قبولَ كورد هيض َ ناكات و بةبةردةوامى ه��اوار دةك��ات ئازادى زلهيزان وةك دوذمن بؤ طشت جيهان بةآلم َ سةيرى دةكةن ئةوة َ هةلةية كةدةيكةن ضونكة فيشةكيكمان بةبؤش و ماليكيةوة تائيستا َئيمة َ َ نةناوة بةآلم ئةوان تاكاليةنة َئيمة بةدوذمن دةزان��ن ئةوةشيان بؤ ثتةوكردنى ثةيوةندى كارتال َ َ َ دةلَيت َثيويستة لةطةل توركياية، بزانيت هةريَمى كوردستانيش ئةو ِراسـتية باش َ كةسياسةتى ماليكى تةنيا دذى َئيمةنية َ بةلكو
دذى ئةوانيشــة ئةو بةاليةوة طـرنـط نية كـوردى كوآ َبيت ئةو دذيَتي. تاكةي ثةكةكة رَِيكةوتني كوردو دوذمنةكاني َ قبول دةكات؟ لةوةآلمى ئةو ثرسيارةى كةئايا تاسةر ثةكةكة داواى باشوور َ شيوةية قبول دةكات كةئةطةر بةم َ َ بميننةوة و دذى َئيوة ِريَككةوتن لةطةل توركيا َ َ بكةن؟ ئةندامة باآلكةى ثةكةكة دةلَيت َبيطومان نةخير ضونكة َئيمة زؤرجار داوام��ان لةباشوور َ كردووة كةكؤنفرانسى نةتةوةيى بكةن بؤ ئةوةى كورد تيايدا ببن بةبرا و دذى دوذمن بوةستنةوة كؤنفرانسيك ئامانجى ضةككردنى ثةكةكة بةآلم َ نةخير َئيمة دةرئةنجامةكةى قبولَ َبيت َبيطومان َ ناكةين ضونكة ئامانجةكةى نةتةوةيى نين لةبةرئةوة َثيويستة باشوور وريا َبيت و نةكةويَتة َ هةلةوة ضونكة ئةوان تةنيا مةبةستيان ثةكةكة نية َ بةلكو دةيانةويَت كورد لةخؤرهةآلتى ناوة ِراست َبيئيرادة بكةن و باشوور لةناو ببةن ئةطةر بؤيان بكريَت ،ئةطةر نا الوازى بكةن و بيخةنة ذيَر َ كؤنترؤلى خؤيانةوة بؤ ئةمةش َثيويستة هةر كةس لةئاستى َليثرسراويَتى دا َبيت. كؤنفرانسةكةي َ هةولير الي ثةكةكة رِةفزة لةبارةى َليبوردنى طشتى و دورخستنةوةى َ كارتال بةرثرسانى ثةكةكة بؤ ئةوروثا ِرةمزى َ دةلَيت َليدوانةكةى عومةر ميرانى بؤ خؤى و بؤ كورد شةرم و عةيبةيةكى زؤر طةورةية َثيويستة سياسةتمةدارانى كورد لةقسة كردن بؤ ميدياكان لةئاست َليثرسراويَتى دابن و َدلى دوذمن خؤش شينن بةطشتى نةكةن و َدلى كورد لةخؤيان َبي َ هةولير ثةكةكة دةرئةنجامى ئةو كؤنفرانسةى َ شتيك َبيت َ قبولى ناكات و ِرةتيدةكاتةوة. هةر َ زؤر عةيبة سةركردةيةكي كورد داوا بكات دةنط بةدوذمن َ بدري دةربارةى َليدوانةكانى َتالةبانى بؤ دةنط دان كارتال َ َ دةلَيت َ"بيطومان طةلى كورد بةئاكةثة، نيطةرانة لةو جؤرة َليدوانانة كةداواى َليبكريَت َ كارتال وتى "ئةو داواية ثشتطيرى دوذمن بكات" وةك ئةوة واية َئيمة داوا لةباشوور بكةين دةنط بة ماليكى بدةن ئةمة ضةند بؤ َئيمة عةيبةية وةها َبلَيين بؤ ئةوانيش هةرواية" ك��ارت��ال َ َ ��ي��ت "زؤر زؤر عةيبة بؤ دةل َ سياسةتمةداريَكى كورد َبلَيت دةنط بةئاكةثة بدةن ناوبراو ئةوة ئاشكرا دةكات كةطةلى كورد َ كارتال نيطةرانة لةم جؤرة َليدوانانة ،رةمزى لةبارةى دروشمةكانى ئةردؤطان بةكردنةوةى دةلَيت "سةداميش َ كةنالى كوردى َ َ هةلةبجةى كيميابارن دةكرد و ِراديؤى كورديش لةبةغدا طؤرانى كوردى بآلودةكردةوة".
رونكردنةوةيةك لة مةكتةبى بةر َيز مامؤستا صالح الدين حممد بهاء الدين ئةميندارى طشتى يةكطرتووى ئيسالمى كوردستانةوة باسيكى وروذاندوة طؤظارى ريَطا لة ذمارةى ( )9لة10ي ئازارى 2009دا بة نوسينى عبداهلل طؤران َ لةذيَر ناونيشانى (ناصرى سوبحانى بةهؤى ئيعترافةكانى سةالح الدين محمةد بةهائةدين بةثيويستى دةزانين راستيةكان بؤ سيدارة دراوة) كة َ ئةميندارى طشتى يةكطرتووى ئيسالمى لة َ خويَنةرانى بةريَز روون بكةينةوة ،ضةواشةكارى نوسةرى بابةتةكةش بةديار بكةويَت-: /1دةستطير بوونى مةرحومى مامؤستا ناصرى سوبحانى لةشارى سنة شةش مانط َثيش دةستطير بوونى مامؤستا صالح الدين لةشارى كرماشان بووة.. نيشتةجيى كرماشان بوو نزيكةى بوو /2مامؤستا ناصر كة لةو كاتةدا بةرثرسى برايانى َئيران َ حةوت َ سال بوو بةئيختفا دةذيا ،وداواكراو بوو لةسةر دؤسيةيةكى تر كةئةويش بةشدارى كردنى بوو لةشوراى شةمس وهاوكارى مةرحومى موفتى زادةدا ،بةسةردان سةفةرى شارى سنةى كردبو و َ لةمالى مةرحومى كاك فاروق فةرساد (كادرى ضاالكى مةكتةبى قورئان وشاطردى مامؤستا مفتى زادة) دةستطير كرا ،كة ئةوكاتة طومان وابوو كة بةريَكةوت توش بووة وطرتنى ئةو مةبةست بةلكو ضاوديَرى َ نةبووةَ ، هيزةكانى حكومةت مالةكة كراوة وبةشوبهةى بوونى ميوانى نةناسراو َ داويانة بةسةرياندا ..هةرضةند بةربوونى كاك فاروق ثاش ضةند رؤذيَك ومانةوةى مامؤستا ناصر جيطاى سةرنج بوو.. لة زينداندا َ /3ثاش َ هةوالى شةهيد بوونى مامؤستا ناصر دوومانط ونيو برايان هاتووضؤى بةرثرسان ثى نةئةوتن تا سةرنجام لةتاران دادطاى تايبةتى زانايان ودةزطاكانيان ئةكرد وقسةى راستيان َ لةسيدارة دراوة ولةطؤ ِرستانى (قوروة) َنيذراوة ،ولةسةر ئيخوان بوون نةبوة َ وتبويان َ بةلكو بةل َى َ لةسةر َ طةليكدا كة تايبةت بوون بة خؤيةوة نةك هةلويَستى فيكرى مةرحوم بوة لةمةسةلة َ بةريَبازى فيكرى برايان .. َ لةطةل بةرثرسة َليكؤرةوةكان /4طفتوطؤى َنيوان مامؤستا صالح الدين لة زيندان دا لةسيدارةدانى مةرحوم ئةطةرى سزاداني وشيكردنةوةكان تةئكيدى ئةوة ئةكاتةوة كة هؤكارى َ يةتى لةسةر بيرو باوة ِر َ وهةلويَستى فيكرى نةك دؤسية كؤنةكةى شوراى شىمس ويا مةسةلةى َ َ بووبى موسولمان ..هةرضةندة بةدوريش ئينتماى بؤ برايانى نازانرى كة لةذيَر شكةنجةدا شةهيد َ لةبةر الوازى تةندروستى الشةيى .. بةهةر َ حال مامؤستا صالح الدين بةرثرسى طشتى برايان بووة ئةطةر لةسةر دؤسيةى برايان بووبى ضؤن ئةمان دةرئةضن وئةو شةهيد ئةكريَت ..يا ضؤن تا َئيستاش ضةندين كار وضاالكى َ لةئيران كة تةواوكار وئيمتدادى برايانة بةردةوامة. ودةعوة ئيصآلح برايانى َ كةسيكى برايانى َئيرانى ئةم قسةيةى كردوة ،ئةمة درؤيةكى سةبارةت بةوةش طواية َ َ لةطةل مامؤستا صالح الديندا دةستطير نةكراوة جطة لةبرايةكى كةسيك شاخدارة ضونكة هيض َ َ خةلكى رومادى كة َئيستة لةيةمةنة بةناوى ئةبو عامر ،وئةطةر وانية بةتةحةداوة داواى ناوو دةطيريَتةوة ئةطةر راستة ووةهمى نية َبيتة نيشانى ئةو بة ِريَزة دةكةين ،كة ريوايةتةكانى َليوة َ َ قسةهةلبةستن ئاسانة بةآلم ئيسثات كردنى طرنطة كة زؤر طرانة ،رووبةو كةسةش َثيشةوة.. َ وملمالنيى حزبى وناحةزى دةلَيين كةبةدواى ئةم كآلوة بابردوةوةن حةيفة مةرامى بذيَوى َ وابى بنةما َ وبى وحةسودى َ هةلبةستن وكةسايةتى يةكى طةورة َ بيانطةيةنيتة ئةو ئاستةى درؤى َ طةرد َ وهةلكةوتووى وةك مامؤستا ناصر بكةنة كاآلى ئةو كاسبية نزمةيان ..بة طؤظارى ريَطاش َ دةلَيين كة رةوا نية دؤسيةيةكى وا هةستيار بةوتى و وتيان بخةنة روو كة سةرةنجام ئيسثاتى ولي َثيضانةوةيةكى ياسايى بؤ ئةم ياسايى ئةويَت ،هةروةك لةكؤتاييشدا هةموو بةدواداضوون َ بوختان وتةشهيرة بة مافى خؤمان دةزانين . َ سكرتيرى رؤذنامةوانى مةكتةبى ئةميندارى طشتى 2009/3/10
ذمارة ( )10مانطي نيساني 2009
23
َ َ دةيانةوي بنةمالةي مامؤستا عةلي دةنطةكاني بزووتنةوة بدةن بةثارتي!
مالَي مامؤستا مةال عةلي هةوَيني بزوتنةوةن ئةطةر نةبن ئةو شيرة نامةَيت
ديداري :عةبدولَال طؤران بزوتنةوةي ئيسالمي وةك َ حزبيكي ئيسالمي كةبانطةشةي ئةوة دةكات َ حزبيكي جيهادية ،ب��ةآلم ضةكي َ يةكيتيةوة نية ،ث��ارةي لةاليةن َ ثي دةدرا م��اوةي 6سالة َلييان َ ب��ري��وون ،طلةيي ل��ةوة دةك��ةن ِ كةيةكيتي َ َ َ ئابلوقةي خستة كاتيك برين س��ةري��ان و مانطانةكةي ِ ثارتي كةدؤستيانة َبيدةنط بووة، َ لةئيستةدا ثارتي ديموكرات مانطي دةداتي. 50مليؤن ديناريان َ َ ئ��ةم ح��زب��ة ل��ةه��ةل��ب��ذاردن��ي َ دةيةوي جياواز لةدوو ئةمجارةدا َ بةليستيكي اليةنة ئيسالميةكة سةربةخؤ بةشداري بكات (ئةنوةر عةنبي) ئةندامي مةكتةبي سياسي و بةرثرسي مةكتةبي كؤمةآليةتي بزوتنةوة لةم “ئيمة وةكو بزوتنةوةي ديدارةي ِريَطادا وتي َ َ عيراق ئيسالمي لةطةل هاتني ئةمريكا بؤ َ سليمانيةوة بودجةمان ب ِرا كةلةاليةن ئيدارةي َ َثيمان دةدرا ،ب ِري ئةو بودجةيةمان دوو مليؤن ديناري سويسري بوو ،ماوةي شةش َ بةبي هيض سالة ب ِراوة ،طةمارؤ خراية سةرمان َ كةكردبيتمان، بنةمايةك و كاريَكي نا ِرةوا َ تةنانةت وةزيرةكانمان لةحكومةتدا بوون ئةو طةمارؤيةمان خراية سةر”. دواي ئةو وةزعةيان ،بزوتنةوة ِروو لةثارتي ديموكراتي كوردستان دةكات “دواي ئةو ماوة َ لةطةل مةكتةبي سياسي ثارتي زؤرة َئيمة ديموكراتي كوردستان كؤبونةوةمان كرد ،وةك ئةوةي كة َثيشتر هاوثةيمان بووين َ لةطةليان، لةو كؤبونةوةيةدا طلةيمان َليكردن و َثيمان ووتن َئيمةو َئيوة تاوةكو حكومةتتان نةبوو هاوثةيمان بوين ،بةآلم َئيستا كةدةسةآلتتان
24
ذمارة ( )10مانطي نيساني 2009
ئةنوةر عةنةبي
طرتة دةست لة بزوتنةوة ناثرسنةوة ،ئةوانيش وتيان ضيتان دةوَيت داوابكةن تاوةكو بؤتاني َ هةندي داواكاريمان بةجي بكةينَ ،ئيمةش َ جي َ خستة بةردةميان ،لةبةر ئ��ةوةي (كاك مةسعود) سةرؤكي هةرَيمي كوردستانة بةو ناونيشانةوة داواكاريمان َلييان كرد”. دةربارةي داواكاني بزوتنةوةي لةثارتي و بةجيكردني ،عةنةبي وتي “لةو داواكاريانةي جي َ َ كةداوامان َليكردن َثيشمةرطةكاني َئيمةش وةكو حزبةكاني تري كوردستان كةشؤرشيان كردوة خانةنشين بكريَن (َ )500ثيشمةرطةيان بؤ خانةنشين كردينِ ،رةزامةنديان نيشاندا
مانطانة ( )35000سي و َثينج هةزار دؤالرمان ثي بدةن ،ئةم ب ِرة ثارةيةش تةنها بةشي َ كريَي بارةطاكانمان دةكات ،ضونكة بةهؤي شة ِري ناوخؤوة َئيمة هةموو بارةطاكانمان لة دةست داَ ،ئيستة بارةطاكانمان لة كريَدان، بةآلم لة ئيستادا ئةو برة ثارةيةي َثيمان َ دةدري كراوة بة ( )50مليؤن”. “ثيشتر هةرضةندة وةك عةنةبي وتي َ سليمانيةوة ( )100كةسيان لةاليةن ئيدارةي َ وةك ثؤليس بؤ دامةزراندبوين”. دةرب��ارةي ئةوةي يارمةتي داني ثارتي َ بنةمالةي بؤ بزوتنةوة بةهؤي َتيكةآلوي
بارزاني و مةال عةلي عةبدولعةزيزةوةية ،بةم هؤية ثارتي دةيةويَت جاريَكي تر خؤي لة بزوتنةوةي ئيسالمي نزيك بكاتةوةو بةكاري بهي َنيت بؤ ب��ةرذةوةن��دي خ��ؤي ،عةنةبي َ َ لةوةآلم دا وتي”ناتوانم بليم بزوتنةوة ثارتي دؤستايةتييان نةبووةَ ، بةلكو ئةو دؤستايةتية دةطة ِريَتةوة بؤ سةرةتاي دروس��ت بووني بزوتنةوةي ئيسالمي ،كة دؤستايةتيةكي باش هةبووة لة َنيوان مامؤستا مةال عوسمان و َ لةطةل بارزاني ،تةنانةت مامؤستا مةال عةلي يةكيتي زاناياني بةو دوو مامؤستا مةال مستةفا َ بة ِرَيزة سثاردووة ،ئةو دؤستايةتيةي بزوتنةو ثارتي دةطةرَيتةوة بؤ ئةو سةردةمة ،بةآلم ئةو دؤستايةتيية كؤنة َئيمة وةكو قيادةي بزوتنةوة سودمان َلي نةبينيوة ،حةق وا بوو ئةو دؤستايةتية ئةوةندة طرنط بواية بةهيز بكراية ،نةك ئةو ثي َ كةبزوتنةوةي َ هةموو نا ِرةحةتيانةي بةسةر بزوتنةوةدا هاتوو ئةو دؤستانةمان َليي َبيدةنط بوون ،بة داخةوةين بؤ ئةو دؤستايةتيةمان”. لة باسكردني دةنطداني ئةمجارةي دةضيتة الي كوردستاندا ،ئايا بزوتنةوة َ ليستي عةلمانيةكان يا بؤ خؤي ليستي َ دةكري لة ناو دةبي ،لةاليةكي ترةوة هةست َ بزوتنةوةدا دوو ِراي جياواز هةية لةسةر ئةم دةنطدانةي كة دةكريَتِ ،رايةكيان كة َ بنةمالي مةال عةلين دةيانةويَت دةنطةكاني بزوتنةوة بدةنة ثارتي! اليةكةي تريش دةيةويَت هةبي بزوتنةوة بؤ خؤي ليستي سةربةخؤي َ لةبارةي ئةو ثرسيارانةوة ئةندامةكةي َ خؤشحالين “ئيمة مةكتةبي سياسي وتي َ ئةطةر لةم دةنطدانةدا ليستي ئيسالمي هةبي ،بةآلم تاوةكو َئيستا ئةو ليستة نية، َ ئاواتمان ئةوةية ئيسالميةكان يةكطرتووبن و هةبيَ ، بةلطةش بؤ ئةو قسانةمان َ ليستيكمان َ ليستي ئيسالمي ( )1992وة كة مامؤستا مةال عوسمان َثيشنياري كردو دانرا ،ئةطةر هةبيت َبيطومان ئةمجارةش ليستي ئيسالمي َ َئيمةش دةضينة ناو ئةو ليستةوة ،ئةطةر نةبوو َئيمة دوو ياسامان هةية بؤ َ هةلبذاردن، يةكةميان ضي شةرعي بوو دةيكةين دووةم ضي لة بةرذةوةندي بزوتنةوةدا هةبوو بؤ بةرةو َثيشضوني ،بةآلم َئيستا َئيمة ليستي تايبةتيمان هةية ،خؤشمان ئامادةكردوة بؤ هةلبذاردن”. دةرب����ارةي دةس��ت��ور ئ��ةو ئةندامةي
ئ َيمة َ بالنني َ بةلكو َ ئةسلي بزوتنةوةين،بةهيض ش َيوةيةكلةكةس َ قبولناكةينث َيمان َبل َي َ بال َ لةطةل “ئيمة بزوتنةوةي ئيسالمي وتي َ دةستوري عةلمانيدا نينَ ، بةلكو دةمانةويَت دةستوري هةرَيمي كوردستان وةكو دةستوري نةبيت شتيكي تيا َ عيراق ئيسالمي َبيت ،هيض َ َ َ هةندي دةطونجي بةآلم ت، بي ئيسالم دذي َ َ َ بطونجي با شةرعدا لةطةل هةبي ئازادي َ َ َ هةبي ،بةآلم عةلماني بونمان قبول نية”. َ لةبارةي ب ِريارةكاني بزوتنةوة كةئايا تاضةند سةربةخؤيةو َئيران تةداخولي َتيدا “ئيمة هةموو ب ِرياريَكمان ناكات؟ عةنةبي وتي َ لةدةستي خؤمانة لةمةكتةبي سياسي هةر دةنيرَيتة شورا ،ضونكة كارَيكيش زؤر طران بوو َ شورا شةرعيةتي زياترة بؤ ب ِريارة طرنطةكان، َئيمةش وةكو ئةو حزبانةي كة خةباتي شاخيان
ث ِرؤفايل ئ��ةن��وةر ئةحمةد محمةد ن��اس��راوة بة (ئ��ةن��وةر عةنةبي) لة دايكبوي ()1967ي طوندي عةنةبي سةر بة قةزاي هة َلةبجةية ،سا َلي (-1986 )1987دي��راس��ات��ي ئيسالمي لة هة َلةبجة ت��ةواو ك��ردوة ،لة كؤليذي شةريعة لةبةغداد وةرطيراوة ،بةآلم وةك خؤي دة َل َي لةبةرئةوةي نةبوةتة بةعسي خو َيندنةكةي ِرةتكراوةتةوة لةاليةن بةعسةوة ،ئ َيستة ئةندامي م��ةك��ت��ةب��ي س��ي��اس��ي و ب��ةرث��رس��ي كؤمةآليةتي بزوتنةوةي ئيسالمية.
هةبوة ،ئةزانن َ رؤلي جمهوري ئيسالمي ضي عيراق ،ئةطةر بووة ،بؤ حزبة موعارةزةكاني َ واش َبي َئيمةش وةكو ثارتي و يةكيةتي و سؤشياليست ،وةكو ئةوان يارمةتي دراوين ثارتيكين لةاليةن جمهوري ئيسالميةوةَ ،ئيمة َ سةر بةكةس نين تةحةداش دةكةين ،بةآلم َ لةطةل جموري ثي دةكريَت دؤستايةتيمان َ ئيسالمي ،ئةو دؤستايةتيةشمان زياتر ئةوةية ئةو َ ثارتيكي ةتيكي ئيسالمية و َئيمةش َ دةول َ ئيسالمين ،خؤمان ب ِرياري خؤمان دةدةين هيض بريارَيكيشمان نابةينة جموري ئيسالمي، دؤستايةتي لة سةر بنةماي طويَطرتن و ثرس ثي كردن نية”. َ َ َ لةبارةي بالبالَيني ناو بزوتنةوةو جياوازي ئةو ريَطايانةي كة َبالةكاني ناو بزوتنةوة َ بنةمالةي مةال ثي دةك��ةنَ ،بالي كاري َ َ عةلي و بالي مةكتةبي سياسي ،ئةنوةر عةنةبي وتي “لةناو بزوتنةوةدا كاري باش بؤ بزوتنةوة ناسنامةي بزوتنةوةيةَ ،ئيمة كةسانيكين كة نا ِرةحةتيةكاني بزوتنةوة َئيمة َ َ َ َ َتيمان ثة ِراندووةَ ،ئيمة بال نين بةلكو ئةسلي شيوةيةك لةكةس َ قبول بزوتنةوةين ،بةهيض َ َ ناكةين َثيمان َبل َي ب��ال ،ضونكة َميذوي بةئيمةوةَ ، مالي مامؤستا بزوتنةوة ثةيوةستة َ مةال عةلي هةوَيني بزوتنةوةن ئةطةر نةبن ئةو شيرة نامةَيت ،ئةوانيش تةسحيةيان داوة بؤ بزوتنةوةي ئيسالمي ،دؤستايةتيةكي باش َ َ بنةمالةيةَ ،ئيمة لةطةل ئةو لة َنيوانماندا هةية ثارتيكي جيهادين بؤية دوذمنمان زؤرة ئةو َ جؤرة قسانةمان بؤ دروست دةكةن بةرانبةر َ بنةمالةيةَ ،ئيمةي بزوتنةوة غةدرمان ئةو يةكيتي دةستةآلتمان َليكراوة وةكو ثارتي و َ سييةم حزب نية ،ضونكة رؤذطاريَك بوو َئيمة َ بوين لة كوردستاندا ،ئةوةش بةرهةمي ئةو تةفرةقةية بوو واي لة بزوتنةوةي ئيسالمي كرد ،بةآلم َئيستا هيض جياوازيةكي ئةوتؤ بوبي نية ،ئ��ةوةي لة بزوتنةوة ماندوو َ خاوةنيةتي ،ئةوة كة َثيشتر ِرويدا نةخوازراو شيوةية بوو ،بةآلم نامانةويَت جاريَكي تر لةو َ زيانيكي طةورةمان َلي ِرووبداتةوة ،ضونكة َ بيني” دةربارةي جيهادكردن ئةنور عةنةبي وتي “بزوتنةوةي ئيسالمي بزوتنةوةيةكي طشتطيرة ،بةهيض ش�َ�ي��وةي��ةك جيهاد لةبزوتنةوةي ئيسالمي داناب ِر َيَ ،ئيمة وةكو كةسة باآلكاني ناو بزوتنةوة ب ِرواي تةواومان بة جيهاد هةية”.
ذمارة ( )10مانطي نيساني 2009
25
نَ حسي دةردةكات و تةريقةي نةقشبةندي مةال َ ثؤخل ناوي دةبةن بةتةريقةت
َ ثؤخل و سةرلَيشَيواني شَيخ عوسماني سيراجةديني نةقشبةندي مةال حسَيني بةتةريقةت موردةكان تاوانبار كردووة. ديداري :عةبدولَآل طؤران “شيخ مادح و لةبةياننامةيةكياندا كةئيمزاي َ شيخ شيخ عةبدولمةليكي كو ِراني َ شيخ ناصح و َ َ محةمةد عوسمان سيراجةديني لةسةرة َتييدا حسين” لةتةريقةتي نةقشبةندي دةركراوة “مةال َ
شيخ عوسمان بةتةريقة بةتؤمةتي ئ��ةوةي َ َ َ لةقةلةمداوةو َثيي واية موريدةكان ثؤخلي شيواو دةكات بؤية بانطةشةي سةرجةم سةرلي َ َ موريدو مةنسوب بةناوي تةريقةتةوة دةكةن كةثةيوةندي َثيوة نةكةن ضونكة حةزرةتي شيخ لةذياني خؤيدا ثةيوةندي َلي ب ِريوةو َ َ دةستي َثيوةناوة ،واتة دةري كردووة ،بةلطةش
26
ذمارة ( )10مانطي نيساني 2009
شيخ بؤ ثشتيواني ئةو بةياننامةية، دةستنوسيكي َ َ محةمةد عوسمان سيراجةدين خؤيةتي كةلة 22.91996دا نوسيويةتي و كؤثييةكي دةست ِريَطا كةوتووة. شيخ عةبدومةليك نةقشبةندي حاجي َ لةديداريَكي ِريَطا دةرب���ارةي دةركردني حسين وتي “ئ��ةو ثياوة هيض نةبووة مةال َ
لةتةريقةتي نةقشبةنديدا ،تةنها خؤي َ هةلواسيوة بةتةريقةتةوة ،ضونكة َ لةسالي 1996بةفةرمايشتي شيخ عوسمان دةركراوةو نامةي تايبةتي نوسيوة َ شيخ فةرمووي َثيمان نة بؤ ئةوةي دةربكريَتَ ، خةليفةم هةيةو نة كةسيش دةكةم بةخةليفة، شيخ شيخ تةنها سةرخةتمي هةبووة ،تةنانةت َ َ عوسمان لةسةرخةتميش دةريكرد”.
شيخ مةليك بة ِريَطاي وت “بؤ خؤي لةو َ هةركةسيك لة تةريقةت نامةيةدا بؤي نوسيوم َ اليدا دةريكةن تاوةكو ريَطةكةمان بة ثاكي بمي َنيتةوة.”، َ س��ةب��ارةت ب���ةوةي ب��ؤض��ي َئيستادا شيخ بآلويدةكةنةوة مةال حسين دةرك��راوةَ ، “ثيشتريش ِرازي نةبوين كاري مةليك وتي َ بةناوي نةقشبةنديةوة كردووة ،ضونكة روبة ِروي بةبي َ مؤلةتي من ضويت خؤم َثيي وت بؤضي َ طة ِراوي بةناوي نةقشبةنديةوة كارت كردوة، باسي كةراماتت كردووة َثيي ووت تؤ ضوزاني كةرامات ضيية؟ وةآلمي دايةوة ووتي هةرضي بووة باب ِروات َليم ببورة هةرضيشم كردووة شيخ فةرمووي من بةكةراماتي جةنابت بووةَ ، شتيك هيض راطةياندنيكم نية ،بةآلم ئةطةر َ َ َ لةئيستادا بزانم بة تؤ نالَيم ،بؤية ئةو بةياننامةمان َ دةركرد،ضونكة ئةو لة طؤظاريَكدا قسةي كردبوو، شيخ عوسمان و مةال عةبدولكريمي طواية َ م��ودةري��س ريَطةيان ث�َ�ي��داوة بةتةريقةي نةقشبةندي كار بكات ،لةبةر ئةوةي ئةو قسانةي شيخ عوسمان ِراست نين ،ئةو بة فةرماني َ دةركراوة ،بؤية ئةو بةيانامةيةمان دةركرد بؤ ئةوةي هةموو َ بزانيت، مانيك ئةو ِراستية َ موسل َ شيخ ثارةي خؤمان سةرف دةكةين لة َئيمةي َ َثيناوي خوادا ،نةك بةناويترةوة بمانةويَت ثارة ثةيدا بكةين”. لةبارةي ئةو ناوةي مةال حسين ثةيداي ك��ردووة ئايا بةناوي نةقشبةنديةوة ثةيداي شيخ مةليك وتي “ضةندين نةكردوة ،لة وةآلمدا َ شيخ عوسمان ئامؤذطاري كردوة ،كاتي جار َ خؤي جاريَك بانطي كرد بؤ ئوردن كة بؤ خؤم َ شيخ َليي عاجز بوو َثيي لةوي بوم ،تةنانةت َ فةرموو ب ِرؤ َ لةمالةوة دابنيشة تاوةكو مةليك دَيتةوة ،تةنانةت بةمني فةرموو بةموريدةكان دةضيت بةالي ئةودا نةيةت َبل َي هةركةس َ بةالي َئيمةدا لةدواي ئةوة َ كيكي زؤر َليي خةل َ دور كةوتةوة”،.
ل��ة ثرسياري ئ���ةوةي ئايا تةريقةتي شيخة؟ جيطرةوةي َ كي َ نةقشبةندي َ لةئيستادا َ “ئيستا منم سةرثةرشتياري شيخ مةليك وتي َ َ طشتي تةريقةتةكةمانم”. َ ئةو ثياوةي كةدةرتان كردوة دواتر كؤمةلَيك هة ِرةشةي كردوة لةو كةسانةي كة ئةو كارةيان بةرامبةر كردوة ئايا َ دةبي؟ هةلويَستي َئيوة ضي َ كةسيكي ِراستطؤ شيخ مةليك وتي “ئةو ثياوة َ َ شتيكي َلي نايةت ،ئةو هة ِرةشانةي نيةو هيض َ بؤ مادةية َئيمة َكيشةمان نية تاوةكو ئاشتي بكةينةوة ،ئةو هة ِرةشةيةي طواية لةالشةي كةساني َئيمة دةيكات بائاطاي لة خؤي َبي و بازرطاني بة تةريقةتةوة نةكات ،بااليةني ئةمني
كوردستانيش لة ئاستي بةرثرسياريدا كاري خؤي بكات”. لةوةآلمي ئةوةدا ئايا دةركردنةكة هةموو َ لةطةلين ئةوانيش ئةو موريدو دةرويَششانةي َ “ئيمة هةموو شيخ مةليك ئةل َي َ دةطريَتةوة؟ َ َ موريديَكمان خؤش دةوي و بةبراي ديني خؤمانيان دةزانين ،باوو باثيري َئيمة هةميشة بؤ موريدةكان ثرسيويانةتةوةو خزمةتيان كردون، شيخ َثيم فةرمووم بةهةموو موريدةكان َبل َي َ َ هةركةس لةطةل ئةوة نةيةت بةالي َئيمةدا” شيخ شيخ مةليك وتيشي “دواي ئةوةي َ َ َ عوسمان دةري كردبو هات كؤمةلَيك مةالي هينابوو داواي َليبوردني كردو وتي َ هةلةم كردوة، َ
شيخ منيش وتم ناتوانم َليت ببورم ،ضونكة تؤ َ دةري كردوي و طويَت لة ئامؤذطاريةكاني ئةو نةطرتووة ،ضؤن لةمن دةطريت ،ئةو ماوةيةش شيخ هيض ثةيوةنديةكي ناوي خؤي نابوو َ بةخانةقاكاني نةقشبةندي و َئيمةوة نةبووة، هةركاريَك دةك��ات با بيكات ،با بةناوي نةقشبةنديةوة نةيكات ،ضونكة ثةيوةندي بة نةقشبةنديةوة نية ،ئةو درؤ دةكات ،كؤتا جار َثيم ووت دةتواني وةك موريدةكان كار بكةيت ،بةآلم ئةو ِرازي نةبوو ضونكة ئةو شيخ َبيت بؤية َئيمةش ب ِرياري دةيويست وةك َ شيخ دةركردنماندا لةسةر ب ِريارةكةي جةنابي َ عوسمان”.
ذمارة ( )10مانطي نيساني 2009
27
جةمال مورتكةيي :ث َيويست بوو ل َي َ كؤلينةوةيةكي بكري لةو كةسانةي بوونة ثياوو نؤكةري رذيَم مةيداني َ
ئةطةر كَيشةكاني نَيوان ثارتي و يةكَيتي ساآلني 1995دروست نةبواية ،كَيشةي كورد نةئةما هةوليري هيدي َ ديداريَ :
جةمال مورتكةيي ئةندامي كؤميتةيي ناوةندي ثارتي ديموكرات بؤ َريطا َ دةلَي: نةبي كورد ئةطةر بةرذةوةندي ئةمريكا َ دةبي. واقيع و بارودؤخي زؤر خراث َ ريَطا :سياسةتي كوردي لة كوردستان و عيَراق و ناوضة بة ض ئاكاريَكدا دةرِوات؟ ج��ةم��ال مورتكةيي :سياسةتي هةريَمي كوردستان لةواقيعدا ،لة كاتي ِرابردووي قؤناغةكاني َ لةطةل عَيراق و كؤتايي هةشتاكاندا حيسابي بكةين ناوضةكةو جيهاندا دةتوانم َبلَيم بةحوكمي ئةم واقيعةي كةميلةتةكةمان تَيي كةوتووة لةضوار ضَيوةي ضواردة َ لةطةل وآلتي داطيركةردا دةذيت ،بةراوردي بكةي ناوة ِراستي سةدةي بيست ،بة سياسةتي سةركةوتووي دةزانم بةآلم بةربةست و دوذمنكاري هَيندة زؤري لة ثَيشداية ،هةنطاوناني زؤر كةمة وسنووردارة ،واقيعين شؤ ِرشي يةك لة دواي يةك سةلماندويةتي كة ئَيمة بة يةك شت دةتوانين سياسةتةكانمان سةركةوتوو بَيت ئةويش بة يةك طوتارى تةباي و يةك ِريزي ضين و تويَذةكاني طةلةكةمانَ ، هةلويَستي يةكطرتويي هةموو هَيزة سياسيةكاني طةلةكةمان لةو داوا ِرةوايانةي كةهةمانة هةنطاو بنَيين. لةهةر َ حالةتَيكدا ئةطةر نا ِريَكي و دوبةرةكي هاتة ثَيش ،ئةوا دةبَيتة هؤي ضةقبةستويي هةنطاوةكاني ثَيشكةوتن و سةركةوتني سياسةتي كورد. بةطشتي دةتوانم َبلَيم خراث نية ،بةآلم ثَيويستي بةباشترو ديراسةكردن هةية ،هةم لة ِروي ناوخؤوة َ طةندةل و كةموكو ِري خؤمان ِريَك بخةين لةكةساني و هةست نةكردن بة بةرثرسياريَتي سةرشان و ماندونةبون بةنةتةوةكةي ،لَيرةدا ئةطةر ئةو طؤ ِرانة نةبَيت سياسةتَيكي سةركةوتوو نابَيت. ريَطا :طوتاري سياسي كورد لةبةرامبةر طوشارةكاني دةرةوة ب��ةرةو ض ِريَرةويَك دةرِوات ،ئايا لةئاست ئةوةداية وةآلمي ئةو ثرسيارانة بداتةوة ،ك��ةل��ةدةرةوةو ناوةوة هيَرش دةكريَتة سةر كورد؟ جةمال مورتكةيي :ئةوةي كةباسمكرد ،تةقريبةن هةمان َ هةلسةنطاندنة ،ئةطةر لة ِريَي سياسي و يةك ِريزي نةتةوةكةمان بَيتن يةك طوتاري سياسي ك��وردي دةبَيت ،ئةطةر نا ِريَك بَيت ،ئةوا كةلَين دةكةويَتة نَيوانمان و مةوقيعي بةهَيزي سةركردايةتي كورد الواز دةكا. ريَطا :لة اليةن حكومةتةوة ليذنةيةك ثَيك هَينرا
28
ذمارة ( )10مانطي نيساني 2009
َ طةندةلي ثَيتان واية ئةو لَيذنةية بؤ بةطذدا ضوونةوةي َ طةندةلي ئاشكرا بكات ،كة وةزيرةكان بارو دؤخي َ راثَيضي ثةرلةمان بكات و لَيثَيضينةوة لةو طةندةليانة بكات؟ جةمال مورتكةيي :يةك هؤكار هةية هةر ليذنةيةك يان هةر ب ِرياريَك دةردةضَيت لةسةرؤكايةتي هةريَم يان لةسةرؤكايةتي ئةنجومةني وةزيران ،لةهةر دةزطايةكي حزبي يان لةشكري و سةربازي ،يان ئيداري ،ئةطةر بَيت و بةثَيي دةسةآلتَيكي تةواو ئةو لَيذنةيةي دةست بة لَي َ كؤلينةوة بكات و ب ِريارةكاني بةجي بكريَت ئةوا ئؤتؤماتيك ضارةسةر دةكريَت. جَي َ لة ذياني خَيزاني ،يان حزبي يان ئيداريشدا ئةطةر تؤ ثاداشتت دابواية خاوةن ئيشكةر و سةركةوتوو، ئ��ةوا ئيجرائاتيش بةرامبةر َ خةلكي كةمتر خةم َ طةندةل ِراستةوخؤ كارةكان ريَك دةبَيت ،لة هةر و
ئةطةرئةمريكاو بةريتانيانةبيَت واقيعيكوردو َيران دةبي َ َ حالةتَيك دا ضاك و خراث بةيةك ضاو سةيركران ئةوا ئةو بةرنامةيةي كةدانراوة لةثَيش دةست ثَيكردني بةفةشةل دادةنريَت. ريَطا :ثةرتةوازة بووني كورد لة ناوخؤدا، يةك دةنط نةبووني بةرامبةر كيَشةكاني بؤضي دةطة ِريَتةوة؟ بؤ ئةوة ناطة ِريَتةوة كة ثي نية؟ كورد سياسةتي َ جةمال مورتكةيي :ئ��ةوة ضةند ريَطايةك دةطريَتةوة ،يةكَيكيان ئةوةية َ قبوولنةكردني واقيعي سياسةتي كوردي و دةستكةوتي كورد ،كة وا لَيك دةدريَتةوة كورد سياسةتي َثي نية. دووةم :دةطة ِريَتةوة سةر ئةو شَيوة دةسةآلت بة ِريَوة بردنةي كةبيرو ِرا ئازاد بَيت ،بةآلم دةبَيت لةو َ دابنري، ِروانطةيةوة ئاطادار بين يةك هَيَلي سوور ئةويش بةرذةوةندي نةتةوةيي خؤمان بخةينة سةر هةموو بةرذةوةنديةكي تايبةتي (كة ئَيستا ئةوة لة ئارادا نية). ئةمرؤي ريَطا :لةثةرلةمان و دةسةآلتي ِ
ك��وردي ضةندين ك��ةس ه��ةب��ووة ،دةستي لةكوشتني كوردو ئةنفالكردني طةلي كورد هةبووة ،بؤضي ضاوثؤشي كراوة لةو كةسانة؟ جةمال مورتكةيي :من تةئكيد دةكةمةوة هةر كةسَيك بة ثَيي ئةو لَيبوردنة طشتيةي لة َ سالي 1991 كة درا بؤ ئةو كةسانةي كة دوذمني كورد نةبوون، دةستيان لة كوشتني ِر َؤلةي كورد نةبوو لَيبوردنيان بؤ دةركرا ،قؤناغةكاني ِراثةرين خزانة ناو تةشكيالتي حزبةكان ،بة باشم نةزانيوةو بة باشي نازانم لةبةر ئةوةي ب��ةزةرةري حزبةكةو نةتةوةكةشمان تةواو بوو ،بةتايبةتي ئةوةي ثاش طؤ ِرانكاري حكومةت و كةشف بووني ئةو هةموو فايالنةي كةلةثاش ئازادي عَيراق دةست كةوتن ،بة ِراي من ثَيويست بوو لَي َ كؤلينةوةيةكي مةيداني َ بكري لةهةموو ئةو كةسانةي ثةيوةنديان هةبووة َ لةطةل حكومةت و ئةوانةى بوونة َ ثياوو نؤكةري ِرذيَم ئيجرائاتيان لةطةل بكراباية ،بةآلم َ هاوهةلويَستم. من ريَطا :ئيَستا ئةو كةسانةى باآلدةستن لةناو ثارتي و يةكيَتي بؤضي ئيجرائاتيان لةطة َل نةكراوة؟ جةمال مورتكةيي :ليذنةيةكيان داناوة “حاكم رزطارمحمد ئةمين” بةرثرسة لةو لَي َ كؤلينةوة بةآلم تا ئَيستا نةتيجةي نةبووة ،منيش ئاطادار نيم. ريَطا :الوازي ثةيوةنديةكاني هةريَم و بةغدا لة ض روويةكةوة دةرِواننة ئاستي جموجؤلَةكان؟ ئايا سةركردايةتي سياسي كورد الوازي ثيَوة ديار نية؟ جةمال مورتكةيي :خؤي كورد لةهةر ضوار ثارضةي كوردستان تةماشا بكةين هةر لةسةرةتاي سةدةي بيستةوة ئةو طيرو طرفتانةي كة قؤناغ بةدواي قؤناغ هاتة ثَيش وةكو خؤي ماوةتةوة ،هةموو يةك خالي ئةساسي هةية ،ئةويش َ َ قبوولنةكردني تةرةفي بةرامبةرة بؤ واقيعي خؤت ،ئَيمة لة قؤناغةكاني ثاش ( )11ي ئازاري َ سالي 1975حكومةتي عَيراق لةهةموو ئةو ب ِريارو َ بةلَينانةي دايبوو ،ثةشيمان بؤوة، َ سةرةنجام بووة شة ِرو مالويَراني بؤ هةر دووال دروست بوو ،شة ِري طةورةتريشي بةدوادا هات ،شة ِري (عَيراق و ئَيران) شة ِري كةنداو ئَيستاش هةمان ئةو ئةفكارةية لةسةرةتاي سةدةي ( )20ب ِرواي بة واقيعي تؤنية وةكو هاوآلتي كوردي لةعَيراقدا بطةي بةمافي ِرةواي خؤت، واقيعي كوردستان نية ،هةر كاتَيك دوذمنان فرسةتيان بؤ وةربطيريَت هةمان ئةو ثياوةن ،بؤردوماني وآلتي ئَيمةيان كردو ( )4500طوندي ئَيمةيان سوتان، بةكيميايي بؤردومانيان كرد هةمان ئةوكةسانةن ،بةآلم رةنطة كةسةكان طؤ ِرابن ض لة ِرووي ِرةنطةوة طؤ ِرابن،
بةآلم لة رووي فيكرةوة وةكو يةكن ،كةواتة كَيشةكاني ئَيستاي حكومةتي هةريَم هةمان ئةو كَيشانةن ،كة لة موفاوةزاتةكاني 1975-1970لة قؤناغةكاني تري شؤ ِرشي كورد. لة هةمان كاتدا لةئَيستا كةياساو دةستوري حكومةتي عَيراقي بةثَيي م��اددةي ( )140دةست نيشانكردني هةموو كَيشةكاني ئَيستاي حكومةتي َ لةطةل عَيراق هةيةتي ياخود هةريَمي كوردستان لةسةر مةسائيلي جؤر بةجؤر هةية ،هةموو كَيشةي ياسايي بؤ دؤزراوةتةوة ،ئَيستا كورد يةك دةستكةوتي بةهَيزي بةدةست هَيناوة ،لةثَيش ئازاد كردني عَيراق، دةستكةوتَيكي سياسي بةهَيزي هةبوو دةستكةوتي ( )11ي ئازاري ( )1970كةبةريَطةيةكي دةستووري سياسي و ب ِرياري نَي َ ودةولةتي دانرا بةمافي ئؤتؤنؤمي بؤ كوردستان ،لةثاش داطيركردني عَيراق لة ( )2003و دامةزراندني دةستورو ب ِرياردان لةسةر مادةي ( )140ئَيمة دةستكةوتَيكي طةورةمان لة ِروي ياساييةوة بةدةست هَيناوة ،كةواتة هةنطاوناني ئَيستا هةم بةريَطةي دبلؤماسي و هةم ياسايي سةركةوتنة بؤ ئَيمة. بؤية ئ��ةوان نةك لةمةسائيلي َ هةلبذاردن و دةستوريي بؤت ناهَينة ثَيش َ َ دةيانةوي كَيشةت بةلكو بؤ دروست بكةن ،يان َ هةول دةدةن كَيشةي سةربازيت بؤ دروست بكةن ،يان هةوأل دةدةن ئةو ب ِريارانةي هةية ثةراويَز بخريَت طؤ ِران لةدةستور بكريَن هةموي ئامانجي ئةساسي ئةوانة كةب ِروايان بةو دةستكةوتة نية كةكورد لةكوردستاني باشووردا بةدةستي هَيناوة، بؤية ئَيمة ثَيويستمان بةوة هةية باشترو بةشَيوةي دبلؤماسي زياتر هةنطاوبنَين بؤ ئةوةي بتوانين جيهان تَيبطةيةنين ئةو َ هةلبذاردنةي ئةنجومةني ثاريَزطاران كةئةنجام درا ،لةواقيعدا كورد ئيسثاتي كرد ،لة هةموو ناوضة كَيشةدارةكان تَييدا سةركةوتوةو مافَيكي ِرةواي خؤيةتي ،هةقي ِرةواي ئةو َ خةلكةية كةبطةريَتةوة سةر دةسةآلتي حكومةتي هةريَم ،بة ثَيي دةرةنجامي َ هةلبذاردنةكان بة ِراي من ئةو ِريَطاشيان َلي دةب ِريَت، دوور نية لة ثاش كةمَيكي تر كَيشةي طةورةتر بؤ كورد دروست بكةن ،بؤ بةربةست دروست كردن لة بةردةم ضارة سةركردني كَيشةكان. ريَطا :باشة بؤضي كورد ئةوةندة ثشت بة ئةمريكا دةبةستيَت؟ جةمال مورتكةيي :هةموو دنيا ثشت بة بةرذةوةندي دةبةستَيت ،ثشت بةستن بةئةمريكا لةاليةن كورد بؤ ئةوةية واقعَيكة ئةم ِرؤ لةعَيراق بووني هةية. ثاشان ِراطرتني واقيعي ئةم ِرؤي كورد بةدةرةجةيةك ئةمريكايةِ ،راستة ئةمريكا بةثَيي بةرذةوةندي خؤي هاتؤتة عَيراق بؤ ضاوي جواني ئَيمة نةهاتووة .بةآلم َ دةخوازي هاوكاري بين و دذي بةرذةوةندي ئَيمةش نةبين. لةدةرةنجامي شة ِري جيهاني يةكةم ،كةئةمريكا بةرذةوةندي َ لةطةل ئَيمةدا نةبوو بة حكومي ثةيماني” سيظةرولؤزان” هةموو دةستكةوتةكاني ئَيمة فةرامؤش ك��ران ،لةدةرةنجامي ش��ة ِري جيهاني دووةميش لةدةستكةوتي كؤماري كوردستان لةمةهاباد ،ثاش
جةمال مورتكةيي
ئةوةي كة بةرذةوةنديان نةبوو ،كؤماري كوردستان لة ناو برا ،ئَيستاش من َ دةلَيم ئةطةر بةرذةوةندي ئةمريكا دةبي ،بةآلم نةبي كورد واقيعي و بارودؤخي زؤر خراث َ َ كي هةية لةو بارو دؤخةي ئَيستاي كورد بةديل ضية؟ َ بتواني دةستكةوتةكان دروست هةبيَ ، ئومَيدي َثي َ بكاتةوة ،ئةم ِرؤ ئَيمة لة ناوضةيةكي ئارامين ،سةدان كَيشةمان بؤ دروست دةكةن ،سةدان ثيالنت لةدذ دةطَي ِرن ،بةنَي َ ودةولةتي و هةريَميشةوة ،سنورةكانت بؤردومان دةكةن ،طوندةكانت ويَران دةكةن ،هةمووي َ بةكؤمةلَيك كَيشة بمَينَيتةوة ثاشان واي كردووة كورد سةركردايةتي سياسي كورد بةرنامةي هةية ،بةآلم بةحكومي ئةو َئالؤزيةي كة طوشارن لةسةري ،هةردةم كؤسث لةدواي كؤسث دةبنة بةربةستَ ،بي ئةوةي هاوكاري و ثشتطيري ِراستةقينةي ِراست و دروستى هةبَيت ،ناضار دةبَيت دةست بؤ دوذمن دريَذ بكةي بؤ ئةوةي هاوكاري بكات. من ثرسياريَكم هةية ئةطةر ئَيمة ثشت لة ئةمريكا بةكي ببةستين؟ ئةطةر بكةين ثشتيواني خؤمان َ دةبي، ئةمريكا و بةريتانيا نةبَيت واقيعي كورد ويَران َ دةولةتي عةرةبي ئَيران و توركياَ ، ضةندين َ دةولةتاني زلهَيزي وةكوو روسياو فةرةنسا بةرذةوةنديان َ لةطةل نةتواني وةكو ثَيويست هاوكاري كورد ئةوةداية ئةمريكا َ
بكات ،من دةزانم لة َ سالي 1975ئةمريكا ثشتي ئَيمةي بةردا بؤية نسكؤي شؤ ِرشي ئةيلول هاتة ثَيش ،ئَيمة تووشي ئةو شكستة طةورةية بووين بةآلم بةرذةوةندي ئَيمة لة رووي ياساييةوة َ لةطةل هةنطاوةكاني كة ئةم ِرؤ دةنيَ ،بي خؤمان لة بووني ئةمريكا لة عَيراق هةنطاو َ َ لةطةل ئةو بةرذةوةندية بطونجَيين لةبةر ئةوةي بةديل نية. ريَطا :ريَككةوتني ثارتي و يةكيَتي بؤ ضارةسةر كردني كيَشةكانة ؟ جةمال مورتكةيي :ب��ةرذةوةن��دي نةتةوةيي َ دةكري لةبةر ئةوةي ئةم ِرؤ ثارتي و يةكَيتي ِرةضاو لةكوردستاندا هةر ناكؤكيةكيان هةبَيت دةبَيتة زةرةر بؤ كوردو دةستكةوتةكاني ئايندةي ئةو هةريَمة، بة ِراي من هةموو ثارتةكاني كوردستاني هةروةكو ثَيشتريش زؤر هةنطاويان لةو روانطةيةوة ناوة ،زياتر َ هةول بدةن كَيشة لةنَيوان ثارتي و يةكَيتي دروست نةبَيت ،هةرضةندة ئةطةر كَيشةكاني نَيوان ثارتي و يةكَيتي ساآلني 1995دروست نةبواية ،كَيشةي كورد نةئةما بةو شَيوةيةي كة ئَيستا هةية ،ئَيستا بة ِراي من َ هةندي لة اليةنةكاني ِراستة جؤريَك ئيهمالي و داواي َ بةجي ناكري بةآلم بةوة كوردستان وةكو ثَيويست جَي َ ضارةسةر نابَيت ثارتي و يةكَيتي ببنة دذي يةك.
ذمارة ( )10مانطي نيساني 2009
29
قادر وريا “:كوتلةضى” ناويَكة لةوان دةوةشيَتةوة تائيَمة بةرثرسي كؤميسيؤني ِراطةياندني حزبي ديموكرات :بؤ ِرةضاوكردنى بارودؤخى حكومةتى هةرَيم خةباتى ضةكداريمان ِراطرتوة تايبةت بةرَيطا
حزبي ديموكرات بةهؤي ثةيوةندي هةنديك و َ َ ذي َ َ رثي ربةذيري ذي َ خستني ئةنجامةكامي كؤنطرةي 12توشي لةتبوون هات ،قادر وريا َ يةكيك لةسةركردةكاني ئةو حزبة زؤر شتي بؤ رَِيطا باس كردووة: ريَطا :حزبى ديموكرات تةمةنيَكي ملمالنى توالني هةية بةآلم زؤرترين َ و ئينشقاقى ت��يَ��دا دروس��ت ب��ووة؟ هؤي جيابونةوةتان ضي بوو لةطة َ ل جةماعةتى مستةفاى هيجرى؟ قادر وريا :جيابوونةوة و لةتبوونةكانى حزبى ديموكرات ،هؤى جؤراوجؤريان هةبووة، بةآلم ئةطةر بمةوآ بة كورتى و بةض ِرى َ بيانلَيم : يةكةم :نةبوونى كولتوورى َثيكةوة ذيان و وي َ َكهةلكردن و ِرَيز نةطرتن لةبيرو ِراى جياواز َ لةنيو حزب و ِريَكخراوة لةكؤمةلى َئيمة و َ سياسيةكان دا. دووه��ةم :دوور كةوتنةوة لةمةيدانى َ ئةسليى خةبات و َتيثة ِركردنى ذيان لةدورةوآلتى و لةبيرضوونةوةى بةرةبةرةى ئةرك و ئامانجة سةرةكييةكان .لةو هةمووة جيابوونةوةو (لةتبوونانة) ى َنيو حزب تةنيا يةكيكيان لةسةر خاكى ِرؤذهةآلتى كوردستان َ ِرووى داوة ،ئةوانى ديكة هةمووى لةباشوورى كوردستان بةسةر حزب هاتوون. هةبي َذى ي دورودر حزبيك َميذويةكى ديارة َ َ حزبيكى طةورةو ثان و بةرينيش َبي و هى و َ َ ئةم كؤمةل و نةتةوةية بةم تايبةتمةندييانةوة لةحزبيكى بضووك و كةم بآ ،سروشتية كةثتر َ تةمةن ،ملمالنآ و ئينشقاق بةخؤيةوة ببينآ. سةبارةت بة هؤكارى لةتبوونى دوو ساأل لةمةوبةرى حزبيشَ ،ثيشةكى با َبلَيم حةز ناكةم ئةو كؤنة هاو ِرَييانةمان بة "جةماعةتى مستةفا هيجرى" ناو ببةم .هةروا كة َئيمة حزبيكن و هيض حزبيكين ،ئةوانيش َ بؤخؤمان َ اليةكمان "جةماعةت" نين. بةآلم هؤى بةجيا كاركردنمان لةوان دةطة ِرَيتةوة بؤ ملنةدانمان بؤ ثاوانخوازيى ئةوان ،ئةو كؤنة هاو ِرَييانةمان دواى ئةوةى بةشكاندنى ب ِريارى كؤنطرةى 12و لة ِريَطاى
30
ذمارة ( )10مانطي نيساني 2009
قادر وريا
لةدواىهاتنة سةركارىئةمحةدى نةذادةوة وةزعةكةزؤرلةث َيشرت خراثرتبووة نهينى و َ كةلكى ثةنابردن بؤ دةستةبةنديى َ خراث وةرطرتن لة نياز ثاكيى َئيمة. ِ شةرو ريَطا :لةكاتى جابوونةوةتان بريندارى ليَكةوتةوة ،بةشيَوةيةك ئاسايش كةوتةنيَوانتان ،قوتابخانةيةك ملمالنى لةكةمثةكةتان هةبوو لةبةر َ داخ��راو ضةكدارى تيَدا كؤكرانةوة بةمةش خويَندكاران بيَبةشكران كى لةم دؤخة تاوانبارة؟ لةخويندنَ ، قارد وريا َ :ئيمة بةنؤرةى خؤمان زؤرمان هةوأل دا ِرووداوى ناخؤش نةيةتة َثيش.
هيرش و ثةالمار و ن��ةك ه��ةر لة هيض َ َتي َ ضوونيك دا دةست َثيشخةر نةبووين، كهةل َ َ بةلكو لةو كاتانةش دا كةشة ِر بة هاو ِر ِييان و َ بنةمالةكانمان دةفرؤشرا ،هةر داوامان َلييان َ َ نةهيلن ئةوةبوو بةسةرخؤيان دا زال بن و َ َكيشة و طرفتةكان طةورةتر ببنةوة .هةر بؤيةش هةرضى زيان و زةرةرى جيسمى و َ َ بنةمالةكانى َئيمة مالى هةبوو لة هاو ِرَييان و دةكةوتن. هيزةكانى ئاسايش و زيَرةظانى بوونى َ لةنيوانمان داِ ،رَيطر بووة لةبةردةم ئةو جؤرة َ ِرووداوان���ةداو من بة نؤرةى خؤم سوثاسى َ هةولةكانى ئةوان دةكةم .ديارة وشيارى و لةميذة ِروويان شتى لةم جؤرة ،بةخؤشييةوة َ نةداوةو هيوادارم هيض كات ِروونةدةنةوة. ريَطا :اليةنةكةى تر ئيَوة وةك الدةر سةير دةكةن و تاوانبارتان دةكةن بة كوتلةضى؟ ق��ادر وري��ا َ :ئيمة لة ضيمان الداوة؟ لةضى دوور كةوتووينةوة؟ ل��ةوةف��ادارى ِرَيبةرانى شةهيدمان؟ لةئامانج و بايةخة ب��ةرزو ثيرؤزةكان؟ لة ِرَيبازى كوردايةتى و نيشتمانثةروةرى و ئ��ازادي��خ��وازى و مرؤظدؤستى؟ ئةطةر لةم جؤرة شتانة المان تاوانيكى طةورةية. دابآَ ، ئةو كؤنة هاو ِرَييانةشمان ،باشتر واية واز لةم جؤرة ناوو ناتؤرانة َبينن ،ضونكة َ خةلك بةميشكى خؤيان بير لة سةردةمى َئيستاداَ ، دةكةنةوةو تواناى َليك جيا كردنةوةى ضاك و خراث و ِراست و نا ِراستيان هةية .با داوةرى هةلسةنطاندنةكة بؤ َ و َ خةلكةكةمان َبيَلينةوة و كى كى الى داوة و َ ئةوان قةزاوةت بكةن َ الى نةداوة. حةز دةك��ةم ئةو ِراستييةش دووث��ات بكةمةوة كونطرةى دوازدةى حزب كارى نهينيى قةدةغة ذَير بةذيَرو دةستةبةنديى َ لةنيوان كردو بةخيانةتى دانا ،هةر بؤية َئيمة َ كونطرةى 12و 13دا بةو ب ِريارةى كونطرة وةف��ادار ماينةوة .بةآلم ئةوة ئ��ةوان بوون كة نةك هةر ئةم ب� ِري��ارةى كونطرةيان خستة ذَير ثآَ ، بةلكوو زؤر زياتر لة َثيشوو بةنهينى دةستةبةندييان كرد ،بؤية توانيان َ َ هةلبذاردنةكانى كونطرةى 13بة قازانجى
خؤيان ِريَك بخةن. ك��ةواب��وو "كوتلةضى" ناويَكة ل��ةوان اكيش ئةوةية، تائيمة ،سةرنج ِر َ دةوةشيتةوة َ َ َئيستا كة هةر دوو المان وةك دوو حزبى جياواز كار دةكةين ،ئةو برادةرانةى حزبى لةنيو حزبةكةى ديموكراتيان بةو ِرؤذة طةياندَ ، َ لةحالَيك دا َئيمةشيان لةطةأل خؤيانداو نةماوين ،بة ناوضةطةرو كؤتلةضى تاوانبار كراون و كةوتوونة بةر ِرةخنةى خؤيان. ريَ��ط��ا :دواى ج��ي��اب��وون��ةوةت��ان طؤنطرةيةكتان بةست ،مةبةست لةو طؤنطرة ضي بوو؟ بؤضى هةر لةذيَر ناوى (حزبى ديموكراتى كوردستان) خؤتان ِراطةياندةوةو ناويَكى ترتان دانةنا؟ ةشةميى قادر وريا :كؤنطرةيةك كةلة ِر َ هينا ،كؤنطرةى ضواردةيةمى ِرابردوودا َثيكمان َ سيزدة حزب بوو .حزبى ديموكراتَ ،ثيشتر َ بنيتة َنيو كؤنطرةى طرتبوو ،بةر لةوةى ثآ َ كؤنطرةى ضواردةيةم ئةو حزبة لة هةموو ئاستةكانى دا ،لة ِرَيبةرييةوة بطرة تا (قةواعيد) و لةكؤميتةو كؤميسيؤنةكانى كوردستان ِرابطرة تا كوميتةكانى دةروةى وآلت ،بوو بة دوو بةش، ديارة لة ِرَيبةرى دا بةو هؤيةى كةئاماذةم ثآ كرد ،زؤرينة بةاليةنى بةرامبةرمان بوو. لةنيو كادر و َثيشمةرطةو ئةندامانيش بةآلم َ
دا ،دةتوانم َبلَيم ،جياوازييةكى ئةوتؤمان بةجيطاى (لةضةندايةتي) دا نةبوو .ئةوةش َ لةميذينة ناسراوةكان و زؤربةى خؤى كةسيما َ ك��ادرو َثيشمةرطة ديَرينةكان لةطةأل ئةو ئؤثؤزيسيؤنة َنيوخؤييةدا بوون كةدواتر هةر بةناوى "حزبى ديموكراتى كوردستان" ةوة دريَذةى بة َتيكؤشانى دايةوة. بؤ ئاطاداريتان حزبى ديموكرات ،كة َ سالى 1945دامةزرا بةناوى "حزبى ديموكراتى كوردستان" دامةزرانى خؤى ِراطةياند و هةتا كؤنطرةى ضوارةمى حزب لةسةرةتاكانى 1980 بةبةشيك لةناوةكة. "ئيران" نةبوو َ دا وشةى َ ئةم كؤنطرةية كؤميتة ناوةندييةكى طونجاوى بؤ هةلومةرجى نويَى َتيكؤشانى خةباتى َئيمة َ هةلبذارد .ئةو كوميتة ناوةندييةش بة َتيك ِراى دةنط بة ِريَز "خاليد عةزيزى" بةوتةبيذى بةكةسى يةكةمى ح��زب و َ كؤميتةي ناوةندى َ هةلبذارد 6 ،كةسى ديكةش لةاليةن كةميتةى ناوةنديةوة بةئةندامى دةفتةرى سياسى َ بةثيى َثي ِرةوى هةلبذَيردرانَ ، َنيوخؤ دوو كةس لةوان كاك كةمال كةريمى و جيطرى يةكةم و كاك مستةفا مةولودى وةك َ سكرتير ديارى كران. دووةمى َ ريَطا :دؤخ��ى سياسى حكومةتى ئيران ضؤن دةبينن؟ تاضةند ئوميَدتان هةية بةطؤرانكارى لةئيَران و ليَدانى
لةاليةن ئةمةريكاوة؟ ق��ادر وري��ا :ب��ارودؤخ��ى َئيران لة هيض بارَيكةوة بة ئ��ارةزووى دانيشتووانى نية. َ خةلك هةم لةبارى سياسيةوة ،هةم لةبارى ئابوورييةوة ،زؤر لةذَير طوشار دان ،لةدواى هاتنة سةركارى ئةحمةدى نةذادةوة وةزعةكة زؤر لة َثيشتر خراثتر بووة. لةبارى سياسيةوة ،هةوأل دراوة هةموو دةنطيكى نا ِرازى بةتوندى سةركوت بكرآ. َ بةنديخانةكانى َئيران ث ِرن لة ضاالكانى م��ةدةن��ى ،ئ��ةو كةسانةى ِرةخ��ن��ةي��ان لة دةسةآلتدارَيتى و ياساكان و سياسةتةكانى ئةو ِرذَيمة هةية دةطيريَن ،حوكمى دريَذ ماوةو دةسةثيندرآ. تةنانةت َئيعداميان بةسةردا َ ِرؤذنامةكان ،ويَبالطةكان ngo،كان لةذيَر فشاردان و بةردةوام بيانوويان ثآ دةطيرآ. لةبارى ئابورييشةوة ،بارودؤخةكة بةنيسبةت َ خةلكةوة زؤر خراثة .بنيات و دامودةزطاكانى ِرَيذيم ،وةك سوثاى ثاسداران ،بةسيج ،بنياتى شةهيد و هتد ،ضنطيان بةسةر ئابوريى وآلت دا طرتووةو زؤر بوارى بازرطانيشيان لة ثاوانى خؤيان طرتوة. لى ريَطا :كاديرو ئةنداميَكى زؤرتان َ كوذراوة لةاليةن خةلكانيَكةوة كةئيَستا لةذيَردةسةآلتى حكومةتى هةريَمدان ِرةنطة بةشيَكيشيان ئةندامى حزبةكانى
قادر وريا لةطة َل قاسملؤ
ذمارة ( )10مانطي نيساني 2009
31
باشور بن ،ئيَوة هيض هةولَيَكتان داوة بؤطرتنيان و دادط��اى كردنيان ،يان تؤلَةكردنةوة ليَيان؟ ق��ادر وري��ا َ :ئيمة ئ��ةو تاوانة زؤران��ة لةبيرنابةينةوة كةلةدةيةى 1990دا دذى َتيكؤشةرانى حزبى ديموكرات لةهةريَمى كوردستان ئةنجام دران .مةبةستم ئةوة نية كةبؤخؤمان َ تؤلة لةتاوانباران دةكةينةوة، َ بةآلم لة ِرؤذى خؤيدا ،هةموو هةولى خؤمان بةكاردَينين كة ئةو جؤرة كةسانة وةك تاوانبار َ و تيرؤريستَ ،لي َ لةطةل دا بكرآ و كؤلينةوةيان
ئ َيمةئةو تاوانةزؤرانة لةبرينابةينةوة كةلةدةيةى1990 دادذىت َيكؤشةرانى حزبىدميوكرات لةهةريمَ ىكوردستان ئةجنامدران حوكمى َ عةدالةت لةبارةيان بة ِريَوة بضآ .لةو بارةوة مةسةلةكة هةر َ تؤلة كردنةوة نية ،ضونكة بةسزادرانى ضةند بةكريَطيراوى دةست بةخويَن سورَ ، تؤلةى ئةو هةمووة مرؤظة خةباتكارانة ناكرَيتةوة ئةو تاوانبارانة لةوة بآ نرخ ترن كة خوَينيان بارتةقاى خويَنى شةهيدةكانمان بآ .بةآلم َليثرسينةوة لةطةأل ئةوانةداو خستنة ِرووى ِراستيةكان و سزادانيان ،جطة لةوةى َ كؤمةلَيك راستى، دةبيتة هؤى ئاشكراكردنى َ دةتوانآ وانةيةك بآ بؤ هةموو ئينسانةكان كة وشيارى كردةوةو ئاكارى خؤيان بن و بزانن لـيي تاوان و غةدرو ناهةقى ِرؤذى خؤى َ دةثرسريَتةوة. ريَطا :مةكتةبى سياسى و زؤربةى بارةطاكانتان كاتى خ��ؤى لةبنارى قةنديل ب��وو ،بؤضى سالَى 1993 بارةطاكانتان طواستةوة بؤ كؤية؟ لةهةمان كاتدا خةباتى ضةكداريتان راطرت ،ئةوة بةبريارى خؤتان بووة
32
ذمارة ( )10مانطي نيساني 2009
بريارى يةكيَتى و ثارتى بووة؟ يان ِ قادر وريا َ :ئيمة لةهاوينى 1993بنكةو بارةطاكانمان لةبنارى قةنديل طواستةوة. باركردنمان لة ِراستى دا لة ِرووى ناضارييةوة ب��وو .ئةو سنوورانة لةخاكى ِرؤذهةآلتى كوردستان زؤر نزيك بوون و تؤثخانةكانى كؤمارى ئيسالمى بةبةردةوامى و شةو و ِرؤذ بنكةكانمان ،شويَنى نيشتةجآ بوونى َ نةخؤشخانةو ت��ةن��ان��ةت بنةمالةكان، قوتابخانةكانماني دةداية بةر طولة تؤث و اكيت. كاتيؤشا و ِر َ لةاليةكى ديكةوة هةستمان دةك��رد حكوومةتى هةرَيم كة ت��ازة دام��ةزرا بوو و ئةوةندة خؤى قايم نةكردبوو ،لةاليةن كؤمارى ئيسالمييةوة لةذيَر فشار دا بوو. هةر بؤية زؤربةى بنكةو بارةطاكانمان لةسةر سنورةكان دورخستةوة بؤ قوآلييةكانى خاكى هةرَيمى كوردستان ،سةرةنجام بؤ ِرةضاوكردنى بارودؤخى حكوومةتى هةريَم، شيوة خةباتةمان ِراطرتَ ،ئيمة خةباتى ئةو َ ضةكداريمان ِراطرتوة. ريَطا :بارودؤخى سياسى وئابوريتان ضؤنة؟ لةطةل جةماعةتى مستةفاى هيجري دا ل��ةي��ةك كةمثيدان؟ ثةيوةنديتان و هةلَسوكةوتان ضؤنة ل��ةط��ة َ ل ي���ةك؟ ئ���ةوان داواك����ارن لةحكومةت كةئيَوة لةكةمثةكةيان جيابكةنةوة ب��ؤ ب��ةرق��ةرار بوونى ئاسايشى و ئارامى كةمثةكةيان؟ وريا قادر :بارودؤخى ئابوريمان لةضاو مانطةكانى يةكةمى دواى لةتبوونى حزب كاتيك حزب لةت بوو تةنانةت بةر باشترةَ ، لة لةتبوونيش ،زؤرب��ةى سامان و دارايى حزب لةاليةن ِرَيبةرايةتى َ هةلبذيَردراوى دةرهينرا بوو. كؤنطرةى 13لةدةست َئيمة َ كاتيك لةتبوون ِرووى دا زؤربةى هةرة بؤية َ زؤرى ئيمكانات و سامان و دارايى حزب لة دةرةوةى وآلت و كوردستان لةاليةن كؤنة هاو ِرَييانمانةوة دةستيان بةسةرداطيرا. لةطةأل هاو ِريَيانى َثيشوومان لة سآ كةمث دا َثيكةوة دةذيينَ .ئيمة حةز لة تةبايى لةطةأل ئةوان دةكةين و ئةطةرضى َثيكةوة حزبيك دا نين وةك َتيكؤشةرانى كورد لة َ خةباتطي ِر سةيريان دةكةين .حةز و مرؤظى َ دةكةين لة شين و شايى يةكتر دا بةشدار بين و َثيوةندييةكى سالم و دؤستانةمان هةبآ. ئةوان سياسةتى بايكؤتى َئيمةيان طرتؤتة بةرو حةز بةو َثيوةنديية كؤمةآليةتييانةش ناكةن كةمثيك دا َثيويستة كةلةنيو دانيشتوانى َ َ هةبآَ .ئيمةش َثيمان باشة لةو كةمثانةدا َليك جيا بكرَيينةوةو ئةوة بة قازانجى هةردوو
المانة. ب��ةآلم حكوومةتى هةريَم لةو ب��ارةوة َ بطوترى دةبى هةنطاوى َثيويستى نةناوة َ َ َ لةسالَيكة وازيان لةطرذى و ئالؤزى كةمتر هيناوةو ئةو ِرةفتارانةى درووس��ت كردن َ َثيشوويان لةطةأل هاو ِريَيانى َئيمة لة ثةالمار بردن و َبيحورمةتيكردن و َليدان و بريندار ك��ردن ،كةببووة هؤى نيطةرانيى َ خةلكى كوردستانِ ،راطرتوة. ريَطا :دةوت��ريَ��ت جيابونةوةتان دةستى ثارتى و يةكيَتي تيَداهةبووة، واتة يةكيَتى ثشتيوانى لةئيَوة دةكات و ثارتيش ثشتوانى لةاليةنةكةى تر؟ قادر وريا :ئةوةى حزبى ديموكراتى لةت كرد َ عةقلييةت و ئيرادةيةك بوو كة ئةو حزبةى طرووثيك دةزانى و لةجياتى تةنيا بة هى َ بةيةك ضاو سةير كردنى هةموو َتيكؤشةران لةنيوانيان و ئةندامانى ح��زب ،جياوازيى َ كةسيكى سةر َ بةبالةكةى ئةو دادةناو هةر َ نةبوو ،دةيخستة ثةراوَيزةوة .ئةمة بووة هؤى يةكيتى و لةتبوونى حزبى ديموكرات ،نةك َ ثارتى .ئةطةر زؤرايةتيى ِريَبةرى بيويستبايةو طويَى لة نا ِرةزاييةتيةكان بطيراية ،حزب لةت نةدةبوو .هةروةك ضؤن َ عةقلييةتى زؤرايةتيى َ ِرَيبةريى كؤنطرةكانى 10و 11و 12بنةمالةى طةورةى حزبى ديموكراتي خستةوة سةر يةك و يةكطرتوويى ئةم حزبةشى تا كؤنطرةى 13 ثاراست .خؤ ئةوكات شة ِرى َنيوخؤ لة باشوورى يةكيتى و ثارتيش َثيكةوة كوردستان هةبوو َ شة ِريان هةبوو ،وةك َئيستا تةباو لةبارى سياسييشةوة يةكطرتوو َليك نزيك بوون.
ث ِرؤفايل قادر وريام ،سا َلى 1963لة ناوضةى شنؤى ِرؤذهةآلتى كوردستان لةدايك بووة ،خةريكى تةواو كردنى ماستةرى زمانى كورديية لةكؤل َيذى زمانى زانكؤى سةالحةدين. لة كؤنطرةى دةيةمى حزبةوة ()1995 هةتا كؤنطرةى س َيزدةيةم ()2004 ئةندامى كؤميتةي ناوةنديى حزب بووة. لة يةكةم ثلينومى كؤنطرةدا وةك ئةندامى دةفتةرى سياسى و بةرثرسى كوميسيؤنى ِراطةياندنى حزب هة َلبذيَردراوة.
د .مةحةمةد ثشدةري :داوا لةزيندانيانى سياسى دةكةم دةنط بةيةك َيتى و ثارتى و شيوعى نةدةن حكومةت و حزبةكانمان نوَينةرى جاشةكانن نةك نوَينةرى ئَيمة
طفتوطؤى: باخةوان هةلَةبجةيى م��اوةي��ةك��ة زيندانيانى سياسى دةرب��ري��ن كةوتونةتة ن��ارِةزاي��ى ِ و خؤثيشاندان بةبيانوى خواردنى مافةكانيان ل��ةالي��ةن حكومةتى َ ه��ةري��م��ى ك��وردس��ت��ان��ةوةو بةم دواي��ةش داواى ياساييان لةسةر َ هةريم وةزيرى دارايى حكومةتى تؤمار كرد و َ ئةلَين ئةطةر ئةوةش مافةكانمان بؤ نةطةرَِيَنيتةوة ناضارين ثةنا بؤحكومةتى َعيراقى بةرين، َ لةديداريكى تايبةتى طؤظارى رَِيطادا د.م��ح��ةم��ةد ث��ش��دةرى ئةندامى دةستةى داكؤى لةمافى زيندانية َ دةدوي. سياسيةكان بةرِاشكاوي زيندانيانى سياسى لةبيركراون سةبارةت بةمانطرتن و خؤثيشاندانةكانيان د .محةمةد ثشدةرى وتى :زيندانيانى سياسى َ بةكؤلةكةى دروستكردنى حكومةتى هةريَم دادةنريَت ،سةركردةكانمان بةشةهيدى زيندو َ لةقةلةميان دةدةن ،بةرنامةيةكى تايبةتيان هةية ب��ةن��اوى (ئ��ةو ِرؤذان���ةى ئةم ِرؤيان دروستكرد) ،بةآلم دواى طةيشتنى بةرثرسةكان بةدةسةآلت َئيمةيان لةبيركرد ،ئةوةندةى َ خؤدةولمةندكردن بوون ئةوةندة خةريكى لةخةمى زيندانيانى سياسى وشةهيداندا نةبوون، تيانةبيت هيض ِريَكةوتننامةية نةبووة بةنديَكى َ بؤئازادكردنى زيندانية سياسيةكان ،كةضى َئيستا لةبيركراوين، د.محةمةد ئةوةشى وت :لةسةرةتادا دوو َ كؤمةلةدامةزران بؤزيندانية سياسيةكان ،دواتر َ كؤمةلة يةكيان طرتةوة بةناوى ئةم دوو (كؤمكارى زيندانية سياسيةكانى كوردستان) (يةكيتى وثارتى هةرسى حزبةكة نويَنةرى َ َ وشيوعى) َتيداية ،هةرضةندة من َثيم واية لةيةكيتى وشيوعين زؤرينةى زيندانيةكان َ
د.محةمةد ثشدةري :يةكيَك لةزيندانية سياسييةكاني حزبي شيوعي
كةضى سةرؤكايةتى ئةو ِريَكخراوة َئيستا بةدةست ثارتيةوةية. حكومةتى َ هةريم مافةكانمان نادات دةرب��ارةى مافةكانيا د .محةمةد ثشدةرى بةشيكى زؤرى وت��ى :لةحكومةتى َعيراق َ ك��وردةو س��ةرؤك كؤمار ك��وردة ،ئةوكاتة ب ِرياريَكى سياسى بؤزيندانيانى سياسى دةرضوو 75ثةرلةمانتارى كورد لةثةرلةمانى َعيراقدا بوون ،ئةويش ياساى ذمارة 4ى هةموار كراوى ثةرلةمانى َعيراق ،لةوياسايةدا َ كؤمةل َى ئيمتيازات بؤزيندانيانى سياسى ديارى كراوة لةوانة َثيدانى ()500هةزار دينار مانطانة َبى جياوازى نةتةوةو زم��ان ،ب��ةآلم بةداخةوة زيندانيانى سياسى هةريَمى كوردستان َليى َبيبةش بوونَ ،ئيمة َ ضةندجارى داوام��ان ك��ردووة لةحكومةتى هةريَمى كوردستان بؤئةو ئيمتيازانةى زيندانيانى َعيراقى طرتووةتةوة َئيمةش بطريَتةوة ،د. محةمةد ثشدةرى ئاماذةى بؤئةوةشكرد دواتر
ناضار بوين بةخؤثيشاندان وسةردانى ثةرلةمانى سليمانى وعيراق وثاريَزطارى كوردستان َ َ ومةكتةب سياسى حزبةكانمان ك��ردووة َبى يةكيك وةآلم بوين ،لةخؤثيشاندانةكةدا َ لةداواكارييةكانمان بينى سةرؤكى هةريَمى كوردستان بووة ،بةآلم ئةو خؤى نيشاننةداين، بةداخةوة ئةطةر شةش كؤنةمستةشار خؤ فرؤشى ئةم ميللةتة خؤثيشاندانيان بكرداية 10 جار سةرؤكيان دةبينى ،د .محةمةد ئةوةشى ووتَ :ئيمة َليرةوة سوثاسى سةرؤكى فراكسيؤنى يةكطرتو دةكةين هاوكاريةكى زؤرى كردين بؤدةرخستنى ئةو ِراستيانةلة ِريَى ثةرلةمانى َعيراقةوةَ ،ئيستا لةثةرلةمانى َعيراقةوة كتاب هاتووة بؤسةرؤكى حكومةت و وةزيرى دارايى بةوةى ئةو ب ِرةثارةيةى زيندانة سياسيةكان لةسةر بودجةى 17%كةيةو هاتووة كةضى حكومةتى هةريَم دةيشاريَتةوة ،هيض ِريَطاية بةرثرسى نةماوة نةيطرينة بةر دةضينة الى هةر َ َ دةلَيت مافةكةتان ِرةوايةَ ،ئيمة َئيستا تةنها دوو
ذمارة ( )10مانطي نيساني 2009
33
حكومةتىكوردى هةميشةئيشى موكياذكردنىشتةكان بووةوبةئ َيمةدةلَينَ شةهيدىزيندومن َ دةل َيم بةتؤثيوىزيندومان ناوببةنومافةكامنان مةخؤن،حسابىكؤنة جاش َيكمانبؤبكةن،ئةو بودجةيةىمانطانةى كاكمةسعودومامج ةالل وةريدةطرنبيدات بةزيندانيانىسياسى بةشى َ سال َيكماندةكات ِريَطامان لةبةردةمداية ئةويش داواى ياسايى َ فيدرالى لةسةر دادطايى هةريَم وحكومةتى لةسةر وةزيرى دارايى تؤماربكةين ،ئةطةرنا ماندةطرين لةثةرلةمانى َعيراقدا تائةو مافانةمان بةجيدةكريَت ،حكومةتى هةريَم هانمان بؤجي َ َ دةدات شكاتى َليبكةين لةحكومةتى َعيراق، ئةطةر وةآلممان نةدةنةوة ئامادةين شكات لةحكومةتى هةريَم بكةين الى حكومةتى َعيراقى هةتا مةناعةتمان نية شكات الى حكومةتى ئةمريكاش بكةين. حكومةتى َ هةريم ئيشى بةزيندانى سياسى نةماوة َ بةهةلويَستى حزبةسياسيةكان سةبارةت لةمة ِر ثرسى زيندانية سياسيةكان د .محةمةد ثشدةرى وتى :حكومةتى هةريَم هيض ئيشى يةكيتى وثارتى بةئيمة نةماوةو بةتايبةتى َ َ َبيمنةت بوون لةزيندانيانى سياسى ولةئةنفال ولةثيشمةرطة ولةشةهيدان ،ئةطينا ئةمة َ َ بؤهةندى ئاو ِردانةوة نية ،ضونكة ئةو ب ِرةثارةية كةسى تر دابين ك��راوة ل��ةوان��ة ئةوانةى لةثيشمةرطايةتيدا كةم ئةندام بوون وبةركةوتنى َ
34
ذمارة ( )10مانطي نيساني 2009
َ وهةندى شتى تر كةضى ضةكى كيمياى حكومةتى هةريَم ئةم ب ِرةثارةية وةردةطريَت ولةجةماوةرةكةى دةشاريَتةوة. َ د .محةمةد ئاماذةى بؤئةوةشكرد من سالَيك سليمانى زيندانى بووم مانطيك لةئةمنى َ وضةند َ هةركةسى دةهاتة ئةو زيندانةوة َثيم دةوت َ كى بةطرتى دايت ئةيانةوت(بةكرى فاتةو َ ئاسؤى قومرى ومضةى ئةحةثوت) َ بةدلنياييةوة هةرسيكيان لةاليةن حكومةتى هةريَمة َ منيكى زيندانى َئيستاش خانةنشينيان هةية ،بةآلم َ شتيكم بؤناكريَت، باجةكةى دةدةم و هيض َ بةداخةوة حكومةت وحزبةكانمان نويَنةرى جاشةكانن نةك نويَنةرى َئيمة ،ئةطينا مةعقول هةبيت نية ئةوةى َئيمةى بةطرتداوة مافيان َ وئيمة مافمان بخوريَت ،بؤية طةنج ناهةقى نية َ َ دةهيلَيت ،د .محةمةد ثشدةرى جي َ ئةم ووآلتة َ ئةوةشى وت :حكومةتى كوردى هةميشة ئيشى بةئيمة َ دةلَين موكياذكردنى شتةكان بووةو َ شةهيدى زيندو من َ دةلَيم بةتؤثيوى زيندومان ناوببةن ومافةكانمان مةخؤن ،حسابى كؤنة جاشيكمان بؤبكةن ،ئةو بودجةيةى مانطانةى َ كاك مةسعود ومام جةالل وةريدةطرن بيدات بةزيندانيانى سياسى بةشى َ سالَيكمان دةكات، يةعنى دةكريَت َبلَيين َتيكؤشانى هةمو زيندانيانى سياسى بةقةد َتيكؤشانى كاك مةسعود يان هى لةكاتيكدا ئةوانةى زيندانى مام جةالل نية، َ ِراستةقينةبون ذمارةمان ناطاتة6هةزار كةس. كؤمكارى زيندانية سياسيةكان َ طةندةلن و ثياوى حزبن سةبارةت بةثشتطيرى كؤمكارى زيندانية سياسيةكان د .محةمةد ثشدةرى وتى :كؤمكارى زيندانة سياسيةكان نويَنةرى حزبن ،سةرؤكى َئيستاى زيندانية سياسيةكان خؤى َ دةلَيت: لةسةر باوكم طيراوم ،ئةطةر لةسةر باوكت طيراويت بؤضى نويَنةرى منى ،كةمن زيندانى كةسيكى زيندانى سياسى ِراستةقينةم ،يةعنى َ يةكيتى لةدةستةى داكؤكى نية! ئةوبة ِريَزانةى َ كتابيكيان َثيبو لةزيندانية سياسيةكانن ضةند َ دايان بة مةال بةختيارو وتيان ئةمة نويَنةرةكةمانة تةزويرى كردووةو هةرئةو ِرؤذة دادطاى كراوةو بةقودرةتى قادر ئازاد بووة! ئةمة ضةندى بةضةند؟ زؤرج��ار َ بةبى موضة كاردةكةين دةلَين َئيمة َ و فشةمان بةسةرةوة دةكةن لةحةوت الوة موضةيان هةية ،بؤية نويَنةرةكانمان لةكؤمكارى َ طةندةلن و ثياوى حزبنَ ،ئيمة زيندانية سياسيةكان َ َ بةتيكدةر18 ،سالة يةك هةلبذاردن تاوانباردةكةن َ بؤزيندانى سياسى نةكراوة ،ناديموكراتى ترين شويَن زيندانيانى سياسى بوون. بريا جاش بويناية سةبارةت بةكار كردنيان بؤطة ِرانةوةى
مافةكانيان د .محةمةد ثشدةرى وتى :ضةندةها ياداشتمان داوةتة حكومةت و وةزيرى شةهيدان، ب��ةآلم وةزي��رى شةهيدانيش وةك هةموو وةزيرةكانى تر واية عةبديَكى مةئمورة ،بؤية َكيشةى َئيمة الى هةردوو بة ِريَز كاك مةسعودو مام جةاللة ،وةزيريش وةك من َبى دةسةآلتة، تةنها موضةكةى لةمن زياترة ،من دةتوانم دووقسة ناتوانيت ئةو قسانةش بكات ،وةزير ضى بكةم ئةو َ بؤ زيندانيانى سياسى كردووة؟ تةنها ثاريَزطارى سليمانى هاوكارى كردوين ،بؤية زؤرجار َ دةلَيين َ بريا جاش بويناية ،ئةطةر جاشبويناية حسابمان بؤدةكرا ،هةمو َتيكؤشانةكانى َئيمة بؤ ئةو مةكتةب سياسى ئةو دوو حزبةية. د .محةمةد ثشدةرى ئاماذةى بؤ ئةوةشكرد “ضوينة ثةرلةمانى كوردستان كاك عةدنان وتى: خؤشم زيندانى سياسيم ،زياتر لة20ثةرلةمانتار زيندانى سياسية ،لةبةر موضةكةى خؤيان كاتى داواى ()500 َئيمةيان لةبيرضويةوة ،بةآلم َ هةزارمان دةكرد ئةوانيش دةيانةوت َئيمةش زيندانى سياسين بؤ ثارةكة ،تةنها سؤزانى َ خالة شةهاب هاوكارى كردوين”. دواجار د.محةمةد ثشدةرى وتى :بةداخةوة لةسيدارة طةشتوينةتة ئةوب ِروايةى لةناو زينداندا َ بدرامايةو ِرؤذيَكى ئاوام نةديباية ،سةركردايةتى سياسى ك��وردى ئةوةندة بةسوكى سةيرى زيندانى سياسى بكات ،خةريكم وام َليديَت َ دةسةآلتيك مافت دةتطرى و دةسةآلتيك َبليم َ َ دةخوات ،تكاية وامان َليمةكةن ثةنا بؤحكومةتى َعيراق بةرينةوة. لةكؤتايي دا د.محةمةد وتي “داوا لةزيندانيانى بةيةكيتى و ثارتى و سياسى دةك��ةم دةنط َ شيوعى نةدةن”.
ث ِرؤفايل محةمةد خدر ناسراو بة د .محةمةد ثشدةرى ئةندامى دةستةى داكؤكى كردن لةزيندانة سياسيةكان ،سا َلى 1955لةشارؤضكةى قةآلدزىَ لةدايك ب��ووة ،دبلؤمى هةية لةضارةسةرى س��روش��ت��ى ،ك��ات��ى خ��ؤى لةكول َيذى ئةندازيارى تةيران وةرطيراوة ،بةآلم ل��ةب��ةر ه��ةذاري��ى وزروف���ى سياسى نةيتوانيوة كؤل َيذ بخويَن َيت ،خ َيزاندارةو ضوار مندا َلى هةية .يةك َيكة لةزيندانة سياسيةكانى حزبى شيوعى ع َيراقى.
شارةواني ث َيشووي ضوارقو ِرنة َ لةطةندةلرتيين شارةوانييةكان يةك َيك
ثاش بآلوكردنةوةي لةطؤظاري رَيطا حكومةت لةطةندةلَيةكاني ضوارقو ِرنة دةثَيضَيتةوة َ َ “طةندةليةكاني طةندةليةكاني شارةواني ضوارقورِنة سةرضاوةيةكي حكومي بةرَِيطاي وت ثاش بآلوبونةوةي ئةو شارةوانية َ َ ني بؤ بةدوواداضوني تةواوي بةلطةي زؤري لةسةرةو بةم نزيكانة حكومةت ليذنةيةك َثي كدةهي َ َ طةندةليةكان”. ئةو سةرضاوة وتيشي “هةركةس ئةو شتانةي لةسةري نوسراوة َ َ بسةلمي َ َ دةدري و نري سزاي ياسايي بةبةلطةوة َ مولك و َ ئةو َ َ دةطيري”. بةوطةندةليةوة َثيكيةوة ناوة دةستي بةسةردا مالةي َ طةندةليةكان بةردةوام َبيت و لةم رِاثؤرتةدا وردةكاري زؤري برياري دا لةسةر بآلوكردنةوةي بؤية رَِيطا ِ َ طةندةليةكاني شارةواني ضوارقورِنة بخاتة رِوو.
بةرَيطا تايبةت ِ
شارةواني ضوارقورِنة ،نمونةيةك َ لةطةندةلي ئيداري سةرؤكي َثيشوي شارةواني ضوارقو ِرنة ثارضة زةوييةكي شارةواني فرؤشتووة لةطة ِرةكي ( )101شةقامي ( )15لةكؤآلني 27،29بةم ذمارانة 861/8/81 ،1/7/22هةر لةو كؤآلنةدا دوو ثارضة زةوي تر كراوة بةخاتوو كةذمارةي بةثيي ئةو َ بةلطةنامانةي لةسةر نةبووة ،هةر َ كةدةست ريَطا كةوتووة لةناو زراعةي كؤني ضوارقو ِرنةدا سةرؤكي َثيشوي شارةواني ثارضة زةوييةكي كردؤتة خانوو ذمارةي لةسةر نةبووة دةكةويَتة طة ِرةكي ذمارة 402شةقامي ذمارة 2 كؤآلني ذمارة 16خانووي ذمارة . 3 جطة لةمانة ضوار ثارضة زةوي داوة بة كةسيك بةناوي (ع) ،ثارضة ه��اوس��ةري َ بةذنيك بةناوي (ع،س) زةوييةكي تري داوة َ بةذمارةي 18/4/18لةطة ِرةكي 304كؤآلني ذمارة 5شةقامي 2خانووي ذمارة 1بؤي كراوة بةخانوو. َ لةشارةواني ضوارقو ِرنةدا شؤفل و طةآلبة َ بةكري مانطي بة 2500دؤالر َبي ئةوةي دراوة َ بكري ،قؤنتةراتةكاني شارةوانيش عةقدي بؤ زؤرينة ئةنجومةني شارةواني وةريانطرتووة بةقؤنتةران ئةوانةش لة ِريَطةي "كاكةسةني سةليم مارف ئاغاو عةبدوآل كوندة" ب ِريَك ث��ارة لةكةلةزيَرابي سندوقيةكة وةرطيراوة َ سالي 2002وةرطيرا دةنطي دايةوةو زؤر شويَني َلي ئاطادار كراوةتةوة بةآلم هيض بةثيي نةكراوة ئةوانةي ئةم ثارةيان وةرطرتووة َ
َ بةلطةنامةكاني دةست ِريَطا كةوتووة "سةرؤكي سي كةسي تريش شةريكي شارةواني َثيشوو َ بوون " ح.ز ،ح.س ،كِ .ر" هةر لةم زيَرابةدا 20تةن ضيمةنتؤيان وةرطرتووةو فرؤشتويانة بة مامؤستا حةمةد ئةمين خدر مامة كةئةوكات ليذنة َثيكهاتووةو َلي َ كؤلينةوة ئةنجام دراوة بةآلم ئيجرائاتيك نةكراوة. هيض َ ضؤنيتي دابةشكردني زةوي ثشتي دةربارةي َ كؤميتةي ِريَكخستني بتويَن و لقي كشتوكالَ دوو شوَيني زؤر تايبةت بوون دراون بةئةندام كؤميتةكان. ئةنجومةني ش��ارةوان��ي و مةساحةكان توجارةتيان بةزةويةكاني ناوضةي ثيشةسازيةوة بةشيوةي ناياسايي كردووة 600 ،ثارضة زةوي َ َ بةخةلكي تايبةت ،فةرمانبةراني شارةواني دراوة بةبي قورعة زةوييان ال َثيدراوة، ضوارقو ِرنة َ زةوي دراوة بة مامؤستا "أ" جطة لةوة ع.ك بةتةجاوةز لةسةر َ مولكي شارةواني خانوي دروست كردووة. زةوي دراوة بة "س ،خ" لةبةرامبةر باخضةي َ لةطةل كةسيكسي ساوايان لةبةرامبةر ئةوةدا َ كراوة َ كةسيك بةناوي "ب". لةمالي َ
بةناوي 2هاوآلتي كراوة طواية مافي وةرطرتني زةوييان هةية كةسةرؤكي ليذنةي وةرطرتني زةوي ئيمزاي لةسةر كردووة ،ئةو َ بةلطةنامانة كةسيكي لةسةرة بةناوي "حسين ئيمزاي َ كةتييدا نوسراوة "بة ِريَز سةرؤكي عبداهلل" َ شارةواني شكارتة :بة ِريَزتان ئاطادار دةكةم كةكاتي خؤي زةوي ذمارة 2024/2دانراوة بؤ هاوآلتي مستةفا سةعيد". ِريَطا ثةيوةندي كرد بة حسين عةبدوآلوة، ناوبراو ئةوةي ِرةد كردةوة كةئةو َ بةلطةنامانة كردبيتي و َبيئاطايي خؤشي لةوة دةرب ِري. ئةو َ َ يةكيكي تر لةبةلطةنامةكان لةثشتي َ َ بةئيمزاي هةمان كةس "حسين عةبدولآل" نوسراوة "بة ِريَزة سةرؤكي شارةواني شكارتة دواي ِريَزو ئيحترام ..من ثشتطيري هاوآلتي خدر سةعيد دةك��ةم كةئةم فؤرمة تايبةت بةتةرخان كردني كاتي خؤي من ئةم ثارضة زةويةم بؤ دياري كردوون وة ئةم فؤ ِرمة ئيمزاي َ لةطةل ِريَزدا". مني بةسةرةوةية تكاية َ ديسانةوة حسين عةبدولآل ئ��ةوةي ِرةد ك��ردةوة كةئةو فؤ ِرمي لةوجؤرةي تةزوير كردبيت. َ
تةزوير كردني َ بةلطةنامةي زةوي وةرطرتني سةردةمي ر َ ِذيم بةثيي ضةند َ بةلطةنامةيةك كةدةست ِريَطا َ كةوتووةو سةرضاوة فةرميةكان سةلماندويانة ت��ةزوي��رة ،ئ��ةو َ بةلطةنامانة َميذووةكةي دةطة ِريَتةوة بؤ َ كةتييدا ئاماذة سالي َ 1988
تاثؤ كردني َ مولكي طشتي لةسةر بةرثرسان َ َ دةرب��ارةي تاثؤ كردني مولكي دةول��ةت لةسةر بةرثرساني حزبي و حكومي محةمةد َ طةشةثيدان كؤمةلةي عةبدول ِرةحمان سةرؤكي َ بة ِريَطاي وت "لةكاتي سةرداني كاك عةدنان
ذمارة ( )10مانطي نيساني 2009
35
موفتي سةرؤكي ثةرلةماندا َثيي وتين ئةوة كةمولكي َ َ دةول��ةت لةسةر كوفري ئيدارية َ خةلكي تاثؤ َ بكري و ِريَطة َثينةدراوة". لةناحيةي ضوارقو ِرنة زؤر لةو َ مولكانة لةسةر َ خةلكي بةرثرس تؤمار كراون و كردويانة بةناوي خؤيانةوة ،دةرب��ارةي تاثؤ كردني خانويةك َ لةدواي َ كةمولكي طشتي بووة سالي 2000 َ كةئيستة بة ِريَوةبةري لةسةر عةبدولآل ئيبراهيم َ دوانيكي دا بؤ لةلي َ ناحيةي سةنطةسةرة ،ناوبراو َ ِريَطا وتي "هةموو ئةو خانوانةي كةحكومي بوون بةب ِرياريَك لةسةرمان تاثؤ كراوة ،ئةو خانووة هي بة ِريَوةبةري ناحيةي سةردةمي بةعس نةبووة َ بةلكؤ وةك ميوانخانةي بة ِريَوةبةري ناحيةي بةكارهينراوةو لةاليةن حكومةتةوة ئةوكاتة َ بةليذنة لةسةرمان تاثؤ كراوة ،ئةوكاتةش ئةو خانووةم لةسةر تاثؤ كراوة ثؤستي بة ِريَوةبةري ناحيةي سةروضاوة بووم". َ َ َ طةندةلي طةشةثيدان دذي كؤمةلةي شارةواني َثيشوي ضوارقورِنةية َ ك��ؤم��ةل��ةي ط��ةش��ةث�َ�ي��دان س��ةرؤك��ي َ َ كةكؤمةلةيةكي مةدةني دذ بةطةندةلين ،دذ َ طةندةليانةية كةلةشارةواني ضوارقو ِرنةدا بةو هةبووة ،محةمةد عةبدول ِرةحمان سةرؤكي َ دةميكة كؤمةلةي ناوبراو بة ِريَطاي وت َ"ئيمة َ َ طةندةليانةي شارةواني ضوارقو ِر طويَبيستي ئةو َ نةبووين بةآلم بةبةلطة دةستمان نةكةوتبوو َئيستةش ئةطةر ئةو َ بةلطانة بطاتة دةستمان بآلوي دةكةينةوةو دةيطةيةنينة وةزارةت��ي دادو داواك��اري طشتي و دةياندةينة دادطا، َئيمة بةثةرلةمانمان وتووة طومانمان هةية لةدابةشكردني زةوي َ لةسالي 2006 – 2000 طةورةترين فةزاحةتي تيا كراوةو داواي ليذنةمان َ كةبزانري ئةو زةويانة ضةند بةنامةردي و كردووة ناشةرعي دابةشكراوة ،تةنها سةرؤكي شارةواني سليماني و بة ِريَوةبةري ناحية لةسنوري ئيدارةي َ كةليذنةي لةسةر دانراوةو َئيمة ئةو َ هةولةمان داوة سةرؤكي شارةواني ضوارقو ِرنةو بة ِريَوةبةري هيناومانة لة ِريَطةي ناحيةكةي بووةو َئيمةش َ ثةرلةمان و وةزارةت��ي ناوخؤو كاك داناي َ هةندي ئةحمةد مةجيدةوة كردومانة ،بةآلم يةكيتي وايكرد ئةو مةسةالنة وةزعي ناوخؤي َ ديزة بةدةرخؤنة َ بكري". َ طةشةثيدان لةدريَذةي كؤمةلةي سةرؤكي َ َليدوانةكةيدا بؤ ِريَطا وتي " بةالمةوة سةيرة ضؤن حسينة سور لة ِروي َ دي داواي ياسايي
36
ذمارة ( )10مانطي نيساني 2009
بابي َئيمة نيشانت َ لةسةرئيوة تؤمار بكات؟ َ دةدةي��ن دوكانةكاني كةدروستي ك��ردووة بةظيدؤي نيشانت دةدةين". دزيني كؤمثيوتةرةكاني سةنتةري طةنجاني ضوارقورِنة هيشتا سةنتةري طةنجاني ضوارقو ِرنة َ نةكراوةتةوة كؤمثيوتةرةكاني ناوي دزرا، سةرضاوةيةك لةثؤليسي ضوارقو ِرنة كةناوي خ��ؤي ئاشكرا نةكرد بة ِريَطاي وت "ئةو ثؤليسانةي كةبراونةتة ثاسةواني بيناي سةنتةر َثييان وتراوة َئيوة ثاسةواني دةرةوةن ،ذورةوة ثاسةواني خؤي هةية ،دةورو تةسليم نةكراوة َ لةطةل ثؤليسةكانَ ،ثيش ئةوةي ثؤليسةكان بضنة ئةو شويَنة بةماوةي ِ 10رؤذ دةبوو ئةو بيناية ثاسةواني نةبووةو كليلةكاني ئةو بينايةش لةناحيةي ضوارقو ِرنةية. َ عةبدولآل بة ِريَوةبةري ناحيةي موزةفةر ضوارقو ِرنة بة ِريَطاي وت "ئةو سةنتةرة ثاسةواني لةجيطايةكدا ئةطةر ثاسةوان خؤي هةبووة َ ني شتيك ديار َ هةبوو كةثؤليس بوون َ نةمي َ ئةوان بةرثرسنَ ، بةل َي كليل الي َئيمةية بةآلم شكينراوة". دةرطا َ بؤ يةكاليي كردنةوةو دؤزرينةوةي ئةو كةسةي كةدزييةكةي ك��ردووة دؤسيةي َلي َ كؤلينةوة لةدزيني كؤمثيوتةرةكاني سةنتةري طةنجاني ضوارقو ِرنة طوازراوةتةوة بؤ ئاسايش. ئةم دزيية ل��ةدةوروب��ةري 15ي مانطي ِرابردوودا ئةنجام دراوةو تاكو َئيستة َلي َ كؤلينةوة لةو ِروداوة بةردةوامة. َ ضاوديري دارايي لةسةر رِاثؤرتي كارةكاني فةرمانطةي ئاوي ضوارقورِنة بةجي كردني فةرماني سةرؤكايةتي بؤ َ جي َ ديواني ضاوديَري دارايي ذمارة ( )1149لة/6/8 2008و ئاماذة بة نووسراوي بة ِريَوةبةرايةتي نهيني (374لة/5/7 طشتي شارةوانيةكان ذمارة َ )2008دةستةكةمان لةبةرواري 2008/6/9لة (فةرمانطةي ئاوي ضوارقو ِرنة) دةست بةكاربوو بؤ وردبيني ئةو زانياريانةي لةنووسراوي ئاماذة بؤ بةثيي سيستمي ديواني كراوي سةرةوة هاتووة َ َ ضاوديَري دارايي ذمارة ( )212سالي 1999وة ياساي بة ِرَيوةبردني شارةوانيةكان ذمارة ()6 َ سالي 1993هةروةها هةموو ئةو ياسا و ب ِريارو ِريَنماييانةي كة لةم بوارةدا ثةي ِرةو دةكريَن بة
كارطي ِري و داراييانةي ِرةضاوكردني ئةودةسةآلتة َ كة دراوة بة َليثرسراواني ئةم فةرمانطةية لةبةرواري 2008/6/16كؤتايي بةكارةكانمان هات ئةمةش لةخوارةوة ِرونكرنةوةو َتيبيني لةطةل َ َ هةلسةنطاندني دةستةكةمان يةكانمانة بؤ ئةنجامي كارةكان. يةكةم ِ /رونكردنةوةكان فةرمانطةي ئاوي ضوارقو ِرنة يةكةي أ . َ ذميرياري سةربةخؤي نيية بةلكو تا َئيستاش َ ذميرياريةوة ثةيوةستة بة (سةرؤكايةتي لة ِرووي َ شارةواني ضوارقو ِرنة) وة ،هةرضةندة دةبوو لة 2008/6/1ةوة جيا بووبونايةتةوة بةو َثييةي بةستراونةتةوة بة (بة ِريَوةبةرايةتي ئاوي دةوروبةرةوة) ب .سةرجةم خةرجيةكاني فةرمانطةي ئاوي ضوارقورنة تاكو بةرواري 2008/5/30 لةسةر بوودجةي سةرؤكايةتي شارةواني ضوارقو ِرنة بووةو هيض دةرخستةيةك لةاليةن ئةم فةرمانطةوة ئةنجام نةدراوة. ت .ك��ؤي طشتي هاوبةشةكاني ئاو لةسنوري فةرمانطةي ئاوي ضوارقو ِرنة بريتيية شيوةيةي خوارةوة: لة ( )4784بة َ هاوبةشي هاووآلتيان 4729 هاوبةشي فةرمانطةكان 55 دووةمَ /تيبيني يةكان .1داهات ق��ةرزي ئ��اوي ئةم فةرمانطةية لةسةر هاوآلتيان و فةرمانطةكان تاكو كؤتايي كاري دةستةكةمان لةبةرواري 2008/6/16بريتية لةب ِري 22033050دينار (تةنها بيست و دوو سي ه��ةزار و ثةنجا دينار) مليؤن و سي و َ لةوةآلمي ياداشتمان ذمارة ( )8لة2008/6/10 َليثرسراوي بةشي داهات (ادريس اسماعيل حمةامين) َثيي ِراطةياندين هؤي كؤكردنةوةي ئةو قةرزانة دةطة ِريَتةوة بؤ هاوكاري نةكردني َ لةطةل ئةم فةرمانطةيةو ئامادة هاووآلتيان نةبوونيان بؤ داني قةرزةكانيان ،وةك لةو خشتةيةدا ِروونكراوةتةوة: داواكارين بةنووسراو داواي هاوكاري دةزطا بةرثرسةكاني سنوري شارؤضكةكة بكريَت بة مةبةستي كؤكردنةوةي ئةو قةرزانة كةلةسةرةوة ئاماذةي بؤ كراوةو ئاطادارمان بكةنةوة. .2طةنجينة: َ ا .جةردي كؤتايي سالي دارايي /12/31
ذ
ب ِري قةرز /دينار
أ
21097050
ب
936000 22033050
ئ���ةو ك���ةس و الي���ةن���ةي كة قةرزي لةسةرة هاووآلتيان فةرمانطةكان كؤي طشتي قةرز
2007بؤ كةل و ثةل ئةجام نةدرابوو؟! لةيةكيك لةذورةكاني شارةواني ب. َ ئاميري كلؤر ضوارقو ِرنة ( )5بةرميلي كلؤرو َ َ لةطةل ماتؤ ِرو كةرةستةكاني دانرابوون ،بةآلم ثي نةكرابوو وة لةطةنجينة هاتووي طةنجينةي َ دانةنرابوو ،لةوةآلمي ياداشتمان ذمارة ( )9لة/10 ئاميرانة َ 2008/6ثييان ِراطةياندين ئةو بةرميل و َ لةاليةن َليثرسراوي َثيشووي ئاوي ضوارقو ِرنة هينراون (كاكة ِرةش مستةفا حاجي)ةوة َ لةسليماني بةآلم لةبةر لةطةنجينةي ِراثة ِرين َ ئةوةي مستندي دةرضووي طةنجينةيي ِراثةرين لةاليةن ناوبراو تةسليم بة طةنجينة نةكراوة بؤية هاتووي طةنجينةي بؤ نةكراوة و نازانريَت كميةتةكةي ضةندة؟! ج .لةبةرواري 2007/12/21فةرمانبةر (خدر خالد ابراهيم) بةناونيشاني (بةراد) ضووة بةياداشتيكي دةست بؤ طةنجينةي شارةواني َ نووسي َليثرسراوي َثيشووي بةشي ئاو (كاكة ِرةش مستةفا حاجي) ( )6بؤري ( )3ئينجي يةكيك بردووة بةمةبةستي ضاككردنةوةي ئاوي َ بةبي ئةوةي دةرضووي لةطة ِرةكةكاني شارةواني َ طةنجينةيي بؤ ئةو بؤريانة ِريَك بخريَت ،ئةوةي جيطةي سةرنجة ثاش ماوةيةك بةوتةي َ ثاسةواني طةنجينةكة ئةو بؤريانة طة ِراونةتةوة بؤ طةنجينة ،بةآلم ثاسةواني طةنجينةي شارةواني نازانيت و َ ئةلَيت َثيش بةروارةكةي بةتةواوي َ م��اوةي ( )2دوو مانط ب��ووةو ئةو كةسةي بؤريةكاني طة ِراندؤتةوة ئاطاداري ثاسةوانةكةي لةليثرسراوي َثيشووي ئاو كردووة كةبةقةرز َ (كاكة ِرةش مستةفا حاجي) وةري طرتووة؟! د .ل��ةب��ةرواري 2008/6/10لةكاتي ئامادةبووني دةستةكةمان لةفةرمانطةي ئاوي ضوارقو ِرنة تانكةريَكي ئاو لةاليةن كو ِري َليثرسراوي نويَي فةرمانطةي ئاو (جمال احمد بةثيي ئةو عباس) طة ِريَنرايةوة بؤ طةنجينةَ ، زانياريانة المان ثاريَزراوة دةرك��ةوت كة بؤ مةبةستي دروس��ت كردني خانوو بؤ خؤي هينابوو و َثيشتر بردبوي؟! بةكاري َ
ه .لةمانطي كانوني دووةمي َ سالي 2008 مةكينةي لةحيمي ط��از ج��ؤري (دوي��س ) بةطةآلبةي شارةواني ذمارة ( )692لةطةنجينةوة هةولير بةمةبةستي طواستراوةتةوة بؤ شاري َ شؤفيري ضاككردنةوةي ،وة بة َثيي وتةي َ طةآلبةكة (اسماعيل مستةفا اسماعيل) بة نياز بوون لةهةمان هةفتةدا كة مةكينةي لةحيمةكةي تيادا ب��راوة ضاك بكريَتةوة و بهينريَتةوة بؤ شارةواني ،بةآلم تاوةكو كؤتايي َ كاري دةستةكةمان ئةو مةكينةي لةحيمة نةطة ِراوةتةوة ،لةبةرواري 2008/6/15بة تةلةفون دةستةكة ثةيوةندي كرد بة محلي ثةيوةندي دارةوة مةكينةي لةحيمةكةي َلي دارناوة (شويَني برايان خاوةني وةستا محي لةهةولير ،دةركةوت كة ئةو مةكينةي الدين) َ لةحيمة تاكو َئيستا هةر ضاك نةكراوةتةوة و لةهةولير ماوةتةوة لةو محلة. َ و .لةكاتي ئةنجام دان��ي ج��ةردي كةل و ثةل و موجودات لةاليةن دةستةكةمانةوة دةركةوت يةك موبةريدةي شارةواني دراوة بة فةرمانبةر (رجب احمد محمد) بؤية لةاليةن دةستةكةمانةوة كاري َثيويست ئةنجام درا بة مةبةستي طة ِرانةوةي ئةو موبةريدةيةو لةبةرواري 2008/8/10طة ِرايةوة بؤ شارةواني ضوارقو ِرنة. ز .بة َثيي ن��ووس��راوي دةس��ت نووسي ئاميرةكان (عبدالقادر رسول َليثرسراوي بةشي َ ئؤتؤمبيلي مةدةني ،بؤ صوفي) طاز دراوة بة َ نموونة ب ِري ( )40ليتر طاز دراوة بة كو ِري (محمد كةسيكي حيزبية لةسنورةكة هةرتةلي) ناوبراو َ وة ثاش ئةوةي كة اليةن ثاسةوانةكانةوة لةتؤمارطةدا تؤمار كراوة و َليثرسراوي بةشي ئاميرةكان هةستاوة بة كوذاندنةوةي ئةو ب ِرة َ َ طازة لةسةر تؤمارطةكة و بؤ ئةمةش بةلطةي َثيويست لةبةردةستمانداية ،لةوةآلمي ياداشتمان ذمارة ( )6لةبةرواري َ 2008/6/10ليثرسراوي ئاميرةكان ئاطاداري كردينةوة. بةشي َ ح .بة َثيي قةيدي ذمارة ( 629لة2005/8/23 ب ِري 14959000دينار (تةنها ضواردة مليون و نؤسةد وثةنجا و نؤ هةزار دينار) ثاكتاو كراوة كة تايبةتة بة خةرجي يةكاني دروست كردني خانووبؤ ثاسةواني بير لةناو ثاركي ضوارقو ِرنةن دةستةكةمان لةبةرواري 2008/6/9سةرداني ثاركي ضوارقو ِرنةي كرد بينرا ئةو خانووة َ هةندي بؤري ئاو هةبووة َئيستا َتيك دراوةو لةو ثاركةو َئيستا نةماونَ ،ليثرسراوي بةشي
باخضةكان هؤكارةكةي دةطةريَننةوة بؤ نةبووني ثاسةوان لةو ثاركة؟! بؤ بة دواداضووني ئةم بابةتة لةبةرواري 2008/6/16دةستةكةمان بةتةلةفؤن ثةيوةندي كرد بة هاووآلتي َ (دلزار عبداللة عبدالرحمن) كة َثيشتر ثاسةواني ئةو بيرة بووة َثيي ِراطةياندين َثيش ماوةيةك كة نازانيت ض بةرواريَكة (كاكة رةش مستةفا) كة َ َ َليثرسراوي َثيشوي بةشي ئاو بووة لةطةل ضةند كريَكاريَك (غةتاس) ي ئاوي بيرةكةيان بردووة كاتذمير ( 11بؤ )12هاوآلتيةك بةناوي شةويَك َ (بكر) بؤرييةكاني باركردوة ،لةسةر ووتةي (كاكة َ نازانري بؤ كويَي بردووة ،دواي ِرةش مستةفا) و بةدواداضونمان دةرك��ةوت ناوبراو شةريكي (كاكة ِرةش مستةفا) ية لةكاري تايبةتي خؤيدا (مؤليدةي ئةهلي هةية) ؟! ت .لةوةآلمي ياداشتمان ذمارة ( )24لة/15 َ 2008/6ليثرسراوي بةشي ئاو (جمال احمد عباس) ئاداطاري كردينةوة كة لةساآلني (2005 )2006زياتر لة( )498بؤري ( )4مغلون لةاليةنكرَيكارةكاني شارةوانييةوة لةناو شارؤضكةي هينراوةتةوة بؤ ضوارقو ِرنة كؤكراوةتةوة و َ طةنجينة و سةرضاوةي ئةو بؤريانة نازانريَت لةض ثي شوي َ َنيكةوة هاتووةو هاتووي طةنجينةيي َ نةكراوة ،لةذمارةي ئةو بؤريانةي كةئاماذةيان بةجي ثي داوة ( )107بؤري َ جي َ بةكارهينراوة بؤ َ َ كردني كارةكاني ئةم بة ِريَوةبةرايةتيية ()391 بؤري َئيستا لةطةنجينةداية؟! ي .بة َثيي ئةو سةرةتايانةي كةخراية بةردةستمان لةبةرواري 2008/4/5هاوآلتيةك ئاطاداري بةشي ئاوي كردؤتةوة كة يةك َ لةطةل ()8 غةتاسى ( )4إنج عامودي شارةواني بؤري ( )4إنج. َ دكتايل لةمالي هاوآلتي (قادر مام رةمةزان) دانراوة ،لةبةرواري َ 2008/4/6ليثرسراوي بةشي شؤفيري ئاو (جمال احمد عباس) ضةند كريَكارو َ تراكتؤري شارةواني ن��اردووة بؤ َ مالةكة بة مةبةستي طة ِراندنةوةي ئةو مةوادانةو هةمان ِرؤذ ئةو كةل و ثةالنة طة ِراوةتةوة بؤ طةنجينةو كؤنوسيك لةو بارةيةوة ريَكخراوة كةذمارةو َ بةرواري لةسةر نيية؟! لةبةر رؤشنايي ئةو َتيبيني يانةي لةب ِرطةكاني ( 1/2تا )/2ي سةرةوة كة لةسةر طةنجينة تؤمارمان كردون داواكارين ليذنةيةكي ثسثؤ ِرو شارةزا لةبة ِريَوةبةرايةتي طشتي شارةوانييةكان بهينريَت بةمةبةستي َليكؤلينةوة لةسةر َثيك َ بةثيي ئةنجامي ئةو َتيبيني يانةي سةرةوة َ
ذمارة ( )10مانطي نيساني 2009
37
َلي َ سةرثيضي كاران دةست نيشان كؤلينةوةكة َ بكريَن و ئيجرائاتي ياساييان بةرامبةر بكريَت لةبةر رؤشنايي ياساي ذمارة ( )14ي َ سالي 1991ه��ةروةه��ا ئ��ةو زيانةي لةبودجةي حكومةت كةوتووة دةست نيشان بكريَت و لةسةرثيضي كاران وةربطيريَتةوةو ئاطادارمان َ بكةنةوة بةناردني هةموو بةراييةكاني ئةو
دراوةك��ان��ي بةشي طةنجينة و فةرمانطةي بةثيي ياساو ئ��اوي ضوارقو ِرنةدا هةبووةو َ رَينماية داراييةكان كارةكان ئةنجام نةدراون، كةلوثةلو مةوجوداتي ئةم فةرمانطةية فةوتاون بةدواداضونيك نةبووة بؤ و لةناوضوون و هيض َ َ ئاميرانةي شارةواني كؤنترولي ئةو كةل و ثةل َ لةاليةن َليثرسراواني ئةم فةرمانطةيةوة،
كارثيكراوةكان كراوة، سةرثيضي لةياسا و َ َ َ ئةمةش بؤتة هؤي زيان طةياندن بةمولك مالي َ و َ كةثيويست دةكات لةاليةن دةولةت َ بة ِرَيوةبةرايةتي طشتي شارةوانيةكان و وةزارةتي َ لةطةل بةرثرساني ئةو شارةوانيةوة َليثرسينةوة فةرمانطةية بكريَت و بةردةوام بةدواداضونيان هةبيت بؤ كارةكانيان. َ
َلي َ كؤلينةوة.
بطرة هةنديَك ل��ةو َليثرسراوانة خؤيان هؤكاري سةرةكي فةوتاني ك��ةل و ثةل و َثيداويستيةكاني ئةم فةرمانطةية بوون وةك لةدةقي ِراثؤرتةكةدا هاتووة ،لةهةمان كاتدا َليثرسراواني ئةم فةرمانطةية بةدةر لةياساو ريَنماييةكان كارةكانيان ئةنجام داوة
نجم عبداللة سعيد-سةرؤكي دةستةي َ طولبةند محمود احمد-فةرمانبةري ياسايي زريان ابراهيم محسن-ضاوديَري دارايي ظيان ابراهيم محسن-ضاوديَري دارايي
سييةم َ / هةلسةنطاندن: َ ثاش َثيداضوونةوة بةكارةكاني فةرمانطةي ئاوي ضوارقو ِرة دةركةوت كة كةم و كو ِري سةرثيضي زؤر لةكارة ئةنجام و ناتةواوي و َ
38
ذمارة ( )10مانطي نيساني 2009
ئيخواني عيرَ اقي و يةكطرتوو دةستيان لةث َيالنةكةي دذ بة بارزاني نةبوو مةسعود عةبدولخالق
*
بابةتيك بآلوكراوةتةوة لةدواذمارةي گؤطاري ( ِريَگا) َ بة َثينوسي بةريَز (ئاسؤ عةبدول لةتيف) تيايدا سةرزةنشي يةكگرتووي كردوة سةبارةت بة سستي بةشيكي تريش رةخنةي جواني و دواكةوتنيان ،لة َ َليگرتوون لةبارةي بةشداري نةكردنيان لة شؤ ِرشي كورد بةهؤي َزالي فةرهةنگي عروبي بةسةر گوتاري ئيخوان و يةكگرتوودا... بةشيكي تري لة بةآلم جوانن، تا َئيرة رةخنةي َ َ رةخنةكاني بة ناهةق و بة ثشت بةستن بة بةلگةيةكي زؤر سادة ،يةكگرتو و ئيخوان تاوانباردةكات بةوةي كة دةستيان هةبووة لة ثيالنةكةي دذ بة بارزاني لة /9/29 ،1971ئاماذة بةوة دةكات گواية عبدالجبار ئة عزةمي بةرثرسي ئيخواني كوردستان بووه كة لةم روداوةدة تياچوو و تةقيةوة ،بؤ دةرخستني راستيي ئةم بابةتة، هةلوةستةيةك لةسةر َ كورتة َ بةلگةنامةكاني تايبةت بةو ثيالنة دةكةين: دةبيئةوة بوتريَكة ِرةخنه و گلةييلة ئيخوان سةرةتا َ َ كؤمةلَيك و يةكگرتوو لةو سؤنگةوة ديَت كة ئةوان بنةما و ئامانجي مةزنيان بةرزكردؤتةوةَ ، هةلويَستيان بةرامبةر َكيشةي كورد لةچاو ئةو دروشمانة الواز بووة، ئةگينا تا ئةو ساتةش لة چاكة زياتر يةك خراثةي دةلَي َ ئةوانة بووني نية ،لةبارةي ثيالنةكةش َ لةسالي 1973رووي��داَ ، هةلةية ،ئةو ثيالنة لةو بةروارةي سةرووبوو. زانياري ئةوةم نية ئاخؤ ئةوثياوة ئيخوان بوة يان نا ،لةراستيدا (عبدالجبار ئةعزةمي) زانايةكي ئاييني و دؤستي كورد و بارزاني بووَ ، هةولي دةدا ريَكةوتني ()11ي ئادار سةركةوتوو َبيت و خؤشيان لةگةلَ َ كؤمةلَيك زاناي ئاييني تر لة نةجةف و كةربةال َ ئةو رؤلةيان بؤ ئةو ئاشتيية بينيبوو ،بارزاني خؤي َ َ كؤمةلَيك زاناي لةگةل بةهيزي دؤستايةتييةكي َ َ لةگةل (موحسين ئةلحةكيم -باوكي ئاييني هةبوو، عةبدولعةزيز ئةلحةكيم) خاوةني فتوا بةناوبانگةكةي َ سالي 1963كة زؤر لة قازانجي كورد بوو ،بؤية هةولير بةناوي ئةوكراوة ،هةروةها شةقاميك لة َ َ لةگةل(أ.خميني) َ َ سالي ..1979حكومةتي بةعس و تةياري عروبي تا ئةم ساتةش زؤر نيگةرانن بةوةي َ لةگةل تةياري ئيسالمي عةرةبي سةركردايةتي كورد دؤست بن ،بؤية لةو فتوايةي (موحسين ئةلحةكيم) َ لةهةولدابوون بؤ َتيكداني. بةقين بوون و (ن��ازم گ��زاز) ثياوي تايبةتي (س���ةددام) بوو، بة ِريَوةبةري ئاسايشي گشتي بوو ،خاوةني (قصر النهاية) بوو ،زؤر بة وردي چاوديَري ئةو داوةي كرد و گةورةترين ثيالنيان دا ِرشت بة قؤزتنةوةي ئةو ثةيوةنديةي بارزاني و زاناياني ئاييني ،مخابةراتي َعيراقي و حيزبي بةعس و سةدام و نازم گزاز دةيانزاني كة بارزاني ب ِرياري داوة لة َ خالي ثشكنيني تايبةتي
خؤي زاناياني ئاييني نةثشكنن و راستةوخؤ َ لةگةليان دادةنيشيت ،بؤية هةستا بةدروستكردني ثياويَكي َ َ بةگةل ئةو دةستة ئاييني بةناوي (ئيبراهيم خوزاعي) و مةاليةيان دان كة خةريكي چاكةي ئاشتي بوون ،ئةو مةاليانة لةالي بارزاني بة ِريَز بوون ،حكومةتيش بة دةستثيشخةرييةكةي قسةي ثان ثان گواية بةثيل َ شيوةية لة 1971/9/15وةفديَك بة ئةوان ديَت ،بةو َ سةرؤكايةتي (عةبدولوةهاب ئةعزةمي) دةچنة الي دةهيننةوة، بارزاني و بة سةركةوتوويي وةآلمةكان َ حكومةتي بةعس داوايان َليدةكات بةردةوام بن و وةفدةكة فراوانتر بكةن تا بتوانن (ئيبراهيم خوزاعي)يش َ بةگةل ئةو وةفدة بخةن، بة جلوبةرگي مةاليةتيةوة ئؤتؤمبيلي تايبةت ئةوةبوو رؤذي 1971/9/29بة دوو َ ئؤتؤمبيل زؤر كةم دةگةنة بارةگاي بارزاني ،ئةوسا َ بوو ،گواية حكومةت گرنگي بة كارةكةيان دةدات، يةكيكيان بؤية دوو ئؤتؤمبيلي بؤ تةرخان كردبوونَ ، َ كاتيكدا لةجؤري تؤيؤتا و ئةوي تر شؤفةرليت بوو ،لة َ َ لةناو َ ئؤتؤمبيالنة نةبوون .وا دةركةوت خةلكي ئةو َ هةردووكيشيان مين ِريَذ كرابوون. وةفدةكة لةمانة َثيكهاتبوو: 1مةال عةبدولجةبار ئةعزةمي ،سونني مةزهةب،فةرمانبةر لة ديواني ئةوقاف ،ذمارةي ناسنامةكةي (.)170 2م��ةال سةيد عةبدولحوسةين دةخيلي،مونتةسيبي (دارالثقافةاإلسالمية) بوو ،ذمارةي ناسنامةكةي ( ،)103ذم��ارةي مةدةنيةكةشي (َ ،)408507 خةلكي نةجةف بوو. َ عةبدولآل ياسين ،فةرمانبةر بوو، 3مةال ئةحمةدناسنامةي حكومي ( )104بوو ،ذمارةي ناسنامةكةي (.)18920 4باقر موزةفةر ،بةساآلچوو ،لةدايكبووي ،1910َ خةلكي عةمارة بوو. 5مةال سةيد نوسري حةسةني ،فةرمانبةر لة (دارالثقافةاإلسالمية) ،ذمارةي ناسنامةكةي (.)140 6ئيبراهيم خوزاعي ،ئةكتةري سيناريؤكة. 7محةمةد كامل ئيسماعيل ،لة (دار الثقافةشوفير بوو ،ذمارةي ناسنامةكةي (،)108 اإلسالمية) َ سليمان كوفي)، شوفيري دووةم (عةبدول ِرةحمان َ َ وابزانم كورد بوو. 8ئةحمةد محةمةد قاسم ،فةرمانبةر لة (دارالثقافةاإلسالمية) ،ذمارةي ناسنامةكةي (.)105 ئةو وةفدة َثيش عةسر دةگةنة بارةگاي بارزاني كاتيك (مام شةريف)ي چايچي ،چاي و دادةنيشنَ ، دادةنيت ،ئيبراهيم دةهي َنيت و چاي لةبةردةم بارزاني َ َ خوزاعي بة َ دةزانيو ئةو موسةجةلةيةي هةلي َ دةتةقيتةوة و اليبوو ،دوگمةكةي دادةگريَت ،ئيتر َ ئؤتؤمبيلةكانيشي زنجيرةي روداوةكان تا تةقينةوةي َ بةدواداهات. ئةوةي لةو روداوة دةخويَنريَتةوة ئةو راستيانةي خوارةوةن:
َ 1هةلبةتة ثيالنةكة مخابةراتي َعيراقي داي ِرشتبوو َ بؤ تيرؤركردني بارزاني ،بة هاريكاري ئةلمانيا و دةزگاي شتاسي ئةنجامدرا. 2مةرج نية ئةو مةاليانةي بة وةفد هاتبوونئاگاداري ئةو ثيالنة بووبن ،هةروةك مةسعود بارزاني كتيبي (بارزاني و بزوتنةوةي رزگاريخوازي كورد) لة َ َنيت و َ دةلَيت :ئاخؤ لة ل 72هةمان ثرسيار دةوروذي َ ئةو مامؤستا ئايينيانة ئاگايان لةو ثيالنة هةبووة يان ئةوانيش بوونةتة قورباني؟ لة وةآلمدا َ دةلَيت ئةوانة ئاگادار نةبوون ،لةوةش زياتر تةنانةت ئيبراهيم خوزاعي ،كة ئةكتةرة سةرةكيةكة بووة ،سةر بة ئاسايش بوو ،بةآلم نةيزانيوة دةتةقيتةوةَ ، بةلكو تةنها موسةجةلةكة بؤمبريَذ كراوةو َ بايي ئةوةندة هاريكاريي (ئاسايشي َعيراقي) كردبوو كة گفتوگؤي مةجليسةكة نةقل بكا ،بةآلم نةيزاني دةتةقيتةوة. َ شيوةية َ كؤمةلَيك دؤستي كورد بوونة قورباني، بةو َ جيگةي داخة لةبةر سةختي كارةساتةكةَ ، خةلكي َ شوفيرةكانيش ك��وذران، ث ِرذنة سةر روداوةك��ة و َ نهينيةكاني ئةو رووداوة ئةگينا وردةكاري و تةواوي َ دةردةكةوت. 3عةبدولوةهاب ئةعزةمي و مةاليةكاني تردةل َيَ ، نةتةقينةوة ،وةك ئةو َ بةلكو بة تةقينةوةي موسةجةلةكةي ئيبراهيم خوزاعي كوذران. شوفيرةكة سةر بة ئاسايش بوون و بة 4هةردوو َنارنجؤك بةرگرييان كرد تا كوذران. 5بارزاني لة ثاش ئةو روداوةش ثةيوةندي بةزاناياني ئاييني شيعة و سوننة هةر باش بوو. 6هةر ئةو ثةيوةنديية وايكرد (أ.خميني) لة 1979داوا لة مةال مستةفا بكات لة ئةمريكا بگة ِريَتةوة بؤ َئيران. 7تا ئةم ساتةش كاريگةريي ئةو ثةيوةندييةيبةعير بؤ َئيمة ماوةتةوة ،ئةوةتا ئةو ئةو سةردةمةية َ كةميك بؤ كورد باش بن مةجليسي ئةعال اليةنةي َ و حيزبي ئيسالمية ،ئةوشة لة بةرهةمي ثةيوةندي سةركردايةتي نويَنيةَ ، بةلكو بؤ سةردةمي بارزاني دةگة ِريَتةوة ،ئةگينا سةركردايةتي كوردي َئيستا دؤستةكانيان بريتي بوو لة :حيزبي بةعسي قيادةي َ لةگةل كورد هةبوو ،اليةنة قوتري ،كة بةرةيان عةلماني و ناسيؤناليزميةكان ،ئةياد عةالوي ،مشعان جبوري!... ئةو باسةي ناو ثيالنةكةي دذ بة بارزاني دريَذةي زؤرة بةآلم ئةوةندة بةسة ،با چيتر دوذمني وةهمي لةكاتيكدا دؤستمان كةمة ،نة بؤ خؤمان زيادنةكةينَ ، ئيخواني َعيراقي و نة يةكگرتوو و نة عةبدولوةهاب ئةعزةميش ئاگاداري ئةو ثيالنة نةبوون ،وةختي ئ��ةوةش هاتووة زياتر لةو ثيالنة َ بكؤلدريَتةوة و خانةوادةي هةموو اليةك بدويَنن. * خاوةن ئيمتيازي رؤذنامةيء طؤظاري ستاندةر
ذمارة ( )10مانطي نيساني 2009
39
دانيشتنةكةي سةردةشت و خيانةتي مامؤستا عةلي باثري كرَيكار ثينجةم بةشي َ
40
ئاماذةم بةوة كرد كة مامؤستا عةلي باثير هةر لةكاتي هاتنة دةرةوةيةوة لة 1987تا راثة ِرين كةواسووري َثيش لةشكري رابيتة كؤنةكان شيخ محمدي بةرزنجي بوو كة مامؤستا َ و مامؤستا عبدالرحماني نةورةسي و مامؤستا شيخ سديق و مامؤستا مةال مةحمودي ئازادي َ و مةال سةلمان و مةال عبدالقادري برايةتي بوون ،ئةمان موفرةداتي كؤنةقيني لةدةستداني دةسةآلتي رابيتةيان دةجوو ،ئاسان دةيانكردة زاري مامؤستا عةلي باثيرةوةو ئةميش دةيكردة بنيشتة خؤشة! كة كؤبوونةوةي سةركردايةتي َ دةبوو ،مةال سةلمان و مامؤستا عبدالقادري برايةتي و مامؤستا مةغديدي ِرةحمةتي لةهةمان شويَني دووري مامؤستا عةلي باثيرةوة دةهاتنة سةركردايةتي لةسنة ،ئةو نةدةهات! هةموو كؤدةبوونةوة تةنها ئةو غائيب دةبوو! تا َكيشةي َنيوان سةركردايةتي و مامؤستا عةلي باثيرو هاوبيراني بة ِرادةيةك طةورة بوو ،كةس نامةي كةسي نةدةخوَيندةوة ،لةنامةكاني قولةهةرميشيدا ديارة كة ئةوةندة لةخؤي ِرازي َ بوو كةبةسيفةتي ِرابةري بزوتنةوةي ئيسالمي مامؤستا مةال عوسماني رةحمةتي نةدةدواند! زؤر جار دةيووت ئةم مةاليانة ئةطةر بؤ عيلمي شةرعي َليب ِرابان زؤر ضاكتر دةبوو ،هةمووشمان بة ِرَيزةوة سةيريانمان دةكرد. منيش ئةو كاتة كة هةر بةسةر َثيشمةرطةو ئةندامان لةئؤدروطاكان و نوسينةطةكاندا دةطة ِرام و ناكؤكيةكانم ال ئاسانتر دةكردن و قسةي هيوا بةخشانةي طةشبينيم بؤ هةموان ةنجيكي تر بة جؤريَكي تر بؤ دةكرد ،ويستم ِر َ َليك نزيكبوونةوة بخةمة طة ِر ،بةسةر هةمواندا طة ِرام و طوَيم لةهةموو اليةكيان طرت ،ضةند شيخ محمدي جار ضوومة خزمةت مامؤستا َ َ بةرزنجي و َ مالي مامؤستا نةورةسي و مالي َ كاك كاميلي حاجي عةلي و دةضوومةوة مالي مامؤستا مةال عةلي ِرةحمةتي و هةروةها خزمةت رابةري رةحمةتي ،سةفةرم دةكردةوة بؤ سةردةشت و مامؤستا عةلي باثيرو مامؤستا مةغديدي ِرةحمةتي و مةال سةلمان و مامؤستا عبدالقادري برايةتيم دةبيني ،بةسةر هةموو هيزةكاندا دةطة ِرام ،طويَم لةهةمووان نوسينطةو َ
ذمارة ( )10مانطي نيساني 2009
دةطرت ،زؤر لةرابيتةكان طلةييان لةنةبووني سنوري دةسةآلت و ئةرك و مافيان هةبوو ،كة مامؤستا مةال عةلي ِرةحمةتي هةمووي الي كةل و َثي َ خؤي َتي َ كةل كردبوو ،سةركردايةتيش قةناعةتي وا بوو كة َئيران ذَير زةمينانة ئةمانة َ دةجولَي َنيت و دةي��ةوَي��ت بزوتنةوة وةكو رابيتةي كؤني َلي َبيتةوةو ئةرك و فةرماني َنيت! بؤية هةر َئيران وةكو ثاسداريَك ِراثة ِري َ ب ِريارَيك لةكؤبوونةوةي هاوبةشي هةمووانيش دةردةض��وو ،رَيزي نةدةطيراو دةثووكايةوة، ملمالنيي يةكترةوة لةبي ئيشيدا بة َ هةردووال َ خةريك ب��وون ،هةر يةكة لةو اليةنةش شيتة تةرةفي خؤي. راكي َ دةيويست من َ لةناو ه��ةردوو اليةني سةركردايةتي و
ملمالنيكةوة ،تابتوانين ثارسةنطي بزوتنةوةكة َ ئوميد نةبن. ِراطرين و طةنجةكانمان َبي َ جةولةيةكي ت��رم بؤ الي هةموويان نهيني كردةوةو هةنديَكيانم بؤ دانيشتنيكي َ َ (كةلةسةردةشت بيطرين) بانط كرد ،كة َ لةوي بة َتيرو تةسةلي باس لةهةموو وردةكاريةكان بكةين و ئةطةر بؤمان لوا نةخشةيةكي عةمةلي دا ِرَيذين ،ئيتر بة ِرةسمي هاتمة سنة بؤ خزمةت سةركردايةتي و خوا حافيزةم كرد كة بةرةو ثاكستان دةطة ِريَمةوة. لةبةر ئةوةي هةميشة حسابي ئةوةم دةكرد بزانيت كة ئيتتيالعات بةدوامدا َبيت و بيةويَت َ لةكوي دةبم و دةضمة َ َ كوي ،جلي مةاليةتيشم لةبةردابوو ،بةآلم وةكو نةفةر لةطةراجي
م .عةلي باثير ئةميري ئيَستاي كؤمةلَي ئيسالمي
رابيتة كؤنةكاندا زؤر كةس هةبوون كة حةزيان لةضاكسازيي بوو ،هةر يةكةيان َ هةوليان بةو دةبيت، جؤرة دةدا كة َثيي وابوو بةبةرهةمتر َ منيش ئ��ةو دوو َ سالةي 1988و 1989 دةرسي ثةروةردةيي و ضاوكردنةوةي زياترو هيزةكان دةوت��ةوة ،كة َبي ثشوودريَذيم بة َ جياوازي بةسةر هةمووياندا دةط��ة ِرام ،ئيتر لةكؤتايي 1989دا طةيشتمة ئةو قةناعةتةي َ كانيكي َدلسؤز لةسةركردايةتي كة خةل َ و كاديري وةسةت قةناعةتيان بةبؤضووني من كردووة ،بة تايبةت لةوةدا كة دةمووت زؤرينةيةك بؤ تين و فشار لةسةر ناكؤكةكان اليةنيكي بهينين و نةكةوينة هيض َ َثيك َ
َ لةطةل برايةكي َثيشمةرطةي خؤماندا سنةوة سوار بووم بؤ تاران ،لة ِرَيي كةرةج دابةزين و بةسةيارةيةكي تر ضوينة ت��اران ،ضوينة ئةو َ زانيكي مالةي بةكريَمان طرتبوو، كةخي َ َ خؤمانمان ل� َ جيي زؤر شتي �ةوي دانابووَ ، تةزويراتمان بووِ ،ريشم كورت ك��ردةوةو َ ِرةسمي نويَم طرت و شةو َ هةوي و لةوي بةرطي عبورَيكي تةزويريان بؤ كردم و بةياني َ َ لةطةل برايةكي تردا ثانتؤلةوة بة ضاكةت و هاتم بؤ سةردةشت. لةشوَين و كاتي دانيشتنةكة ئةم بة ِريَزانة ئامادةي كؤبوونةوةكة بووين : ـ لةسةركردايةتيةوة :مامؤستا عةلي باثير،
كاك كاميلي حاجي عةلي ،مامؤستا مةغديدي ِرةحمةتي ،مامؤستا عبدالقادري برايةتي ،و من. لةهيزي حةمزةوة :مامؤستا حةسةن ـ َ بابةكر. لةهيزي ئازاديةوة :مامؤستا ئةحمةدي ـ َ سينةمؤكي ِرةحمةتي خواي َلي َبيت. لةهيزي شافيعيةوة مامؤستا سةلمان. ـ َ ـ ل��ةه�َ�ي��زي ح��ةس��ةن بةننا :كاك عبدالرةحيمي فةرةج ئاغاو كاك مةرواني سليماني. َ ـ لةرابيتة كؤنةكانةوة :كاك سةعد قارةمان و (وابزانم كاك جةمال ئةشرةف). ئةوةي َئيستا لةبيرمة ئةم دوازدة كةسة لةو كؤبونةوةي سةردةشتدا كؤبوينةوةو هةر لةسةرةتاوة َ بةلَينمان دا كة ئةم دانيشتنة بؤ جيابوونةوة لةبزوتنةوة نية ،ثاشان دةستمان خستة سةر قورئان و ثةيمانمان بة خواو ثاشان بمي َنيتةوةو كةس هيض بة يةكتريدا كةبةنهيني َ َ نةدركي َنيت (خؤشم ئةمة شتيكي الي كةس َ َ دةيطي ِرمةوة). يةكةمين جارة ئاوا َ دواي ئ��ةم ع��ةه��دو ثةيمانة قورسة هةريةكةمان بة ئازادي و كاتي تةواوةوة َ خالة ناوخؤيي و الوازةكاني بزوتنةوةمان خستة ِروو، سي رؤذي خاياند ،باسمان دانيشتنةكة َ لةدا ِرشتنةوةي بةرنامةي سياسي و ريَكخستن و ئا ِراستةي ثةروةردةيي َ نوي كرد ،ئينجا َ تاوتوي كردني كاروباري دارايي هاتينة سةر كة مووضةو َثيكةوةناني ليذنةكان و هاتوضؤو سي مانطي ضاالكي َ كتيب و مةسروفاتي َ خؤمان هيض لةسةركردايةتي داوا نةكةين ضةندي ثارة دةوَيت ! هةموويمان دا ِرشت دةبيت مانطي الني كةم يةك و زانيمان كة َ هةبيت ،ئةو كاتة ئةو مليؤن تومان بوجةمان َ ب ِرة ثارةية دةيكردة “دة هةزار دؤالر” من كة سي رؤذةدا هةشت سةعات قسةم كردبوو، لةو َ هةمووشي لةسةر 8شريتي تةسجيل تؤمار هيناني ثارةكةم طرتة ئةستؤ، كرابوو ،ثةيماني َ ضونكة َدلنيابووم كة دكتؤر عبداللة عةززامي ِرةحمةتي كةسووكة وادةيةكم َلي وةرطرتبوو، يارمةتيمان دةدات. دوا جار َ بةلَيني ئةوةمان داي��ةوة كة سي مانط َبيت بؤ دروست ئةم كارةمان تا َ كردني تين و فشاري طؤ ِرانكاريي َبيت لةسةر سةركردايةتي نةك بؤ جيابوونةوة، َ نهيني جةختيشمان سةر لةنوي لةثاراستني َ دانيشتنةكةو ناوةرؤكةكةي كردةوة، لةكؤتاييدا َثيش هةستان و ِرؤيشتنةوةي من ،مامؤستا مةغديدي رةحمةتي وتي :باشة هةبيت با نابيت ئةميريَكي َ ئةم كارةي َئيمة َ هةبيت؟ كةوتينةوة بةشيوةي كاتيش َبيت َ َ باسي ئةميرَيتيةكة كة َئيستا هيض زةروري نية ،بةآلم راي زؤرينةيان هاتة سةر ئةوةي
بةشيوةي كاتي دابنريَتَ ،ئيستا كة ئةميريَك َ َ هةليبذَيرين و دواي هةفتةيةك بة خؤمان و بة كةسة متمانة َثيكراوةكاني شويَن كةوتووي بناسينين ،كاك كاميلي حاجي عةلي خؤماني َ مؤرَيكي سةركردايةتي َثيبوو ،بة قةدةر ذمارةي خؤمان وةرةقةي مؤركراوي ئامادة كردو داية دةستمان كة هةر يةكةمان ناويَك بؤ ئةميريَتي كاتيي بنووسين ،منيش ناوَيكم نووسي و خوا حافيزةم َلي كردن و رؤيشتم. دواي 52سةعات سةفةر طةيشتمةوة شاري كوةيتةي ثاكستان و ئةو شةوة َ لةمالي برايةك ثشووم داو سي و شةش سةعاتي ديكة بةردةوام بوومةوة تا طةيشتمةوة َ مالي
كر َيكار:دواي كؤكردنةوةي دةنطةكانءهةآلو َيردني لةبةرضاويئةو برايانةدةرضووبوو كةزؤرينةيانم نيان بةئةمرييكاتيي دانابوو!ئةمةش شؤرِشيَكيتوورِةبووني َ لةدليمامؤستاعةلي باثريدادروستكردبوو خؤم لةثيشاوةر ،بةآلم ئةوةندة ماندوو بوبوم تا سي رؤذ نةمتواني بضمة مزطةوتيش. َ دواي ك��ؤك��ردن��ةوةي دةن��ط��ةك��ان و هةآلوَيردني لةبةر ضاوي ئةو برايانة دةرضوو بوو كة زؤرينةيان منيان بة ئةميري كاتيي شيكي توو ِرة بووني َ لةدلي دانابوو! ئةمةش شؤ ِر َ مامؤستا عةلي باثيردا دروست كردبوو ،دواتر وامان بؤ دةركةوت كة هةنديَك برا َ بةلَينيان دابيت كة ئةو بكةنة ئةمير ،ئةويش هةر ثي َ َ ئةو زؤرانبازيةي لةسةردا بوو كة بةرامبةر بة سةركردايةتي دةيكردَ ،ئيمةش لةو دانيشتنة بةرفراوانةدا نةخشةي ضاكسازيمان دا ِرشت، نةك كؤدةتا ،ووتمان َبي ثةراويَز كردني كةس ،بةسةركردايةتي َ سي دةلَيين ئةوة َ بةخيو كردووة و خؤشمان مانطة خؤمان خؤمان َ ئا ِراستة دةكةين و كاروباري ليذنةكانمان بة ضاكي دة ِروات ،دةي سا طؤ ِرانكارييةك با
ببيت ،بؤية لةوانةية هةندَيك لةو برايانة راي َ يبيت ،ثاشان منيش وةكو مامؤستا خؤيان طؤ ِر َ لةميذبوو هةندَيكيانم لةنزيكةوة عةلي باثير َ دةناسي ،بةآلم بة داخةوة ،مامؤستا عةلي باثير َ َستيكي زؤر دذواري نا. هةلوي َ مامؤستا عةلي باثير هةر كة زانيبووي خؤي بة ئةمير دةرنةضووةو من دانراوم ،زؤر توو ِرة بوو بوو ،يةكسةر ضوبووة سةركردايةتي لةسنة و وتبوي “كرَيكار خيانةتي كردووةو من كةشفم كردووة” كي كي و َ ئيتر ناوةكانيشي دركاندبوو كة َ كؤبوونةوةمان ك��ردووة ،ئةمةش هةموو ئةو برايانةي لةبةردةمي سةركردايةتي و كؤنة رابيتةكاندا ئيحراج كرد ،هةرضةندة شيخ محمدي نةسةركردايةتي نةمامؤستا َ بةرزنجي و مامؤستا نةورةسي و ئةواني ديكة باوة ِريان بة مامؤستا عةلي باثير نةكرد كة لةوةدا ِراستطؤ َبيت كة َ دةل َي “خيانةتةو من كةشفم كردووة” سةركردايةتي مامؤستا مةال عوسماني رةحمةتي و مامؤستا مةال عةلي رةحمةتي و مامؤستا ئةحمةد كاكة مةحموودي ثي نةكردبوو، رةحمةتي كةسيان باوة ِريان َ هةموو َثييان ووتبوو ئةطةر بة خيانةتت بزانياية َ دةدايني هةوالةت لةيةكةمين رؤذدا ئةو َ سي رؤذي دانيشتنةكةو بة ئةمير نةك دواي َ َ هةلنةبذاردنت! سي كةس لةو برايانةي ئيتتيالعاتيش َ لةهيزي حةسةن بةننا طرت و ناضاري منيان َ كردن ئةو هةشت شريتةي قسةكاني منيان تةسليم كةن ! َ بةهةرحال من ت��ازة طةيشتبوومةوة ثيشاوةرو لةخةمي ثارة ثةيدا كردنةكةدا بووم، كة ئةو َ شتيكي ناخؤش بوو، داميَ ، هةوالةيان َ تاساندمي ،ضونكة ئةميريَتي كؤ ِرو كاريَكي وا شتيكي ئةوةندة طةورة نةبوو ،الشمان طرنط َ سي رؤذ دانيشتن باسمان نةبوو ،بؤية بة دريَذايي َ نةكردبوو ،بةآلم ئةم ثياوة بؤضي ئةمةي كرد؟! كةميك سةبري بطرتاية تا باشة بؤضي نةدةبوو َ منيش َ ثي دةطةيشت و ئةو برايانةم هةوالةكةم َ ثي دةكرد كة با ئةو ئةمير َبيت و َبي قةناعةت َ خةم َبيت! بةآلم ديارة حةزي ئةميريَتي وةكو خرؤكةي سوور لةخوَينيداية ،مةطةر َئيستا َ بةمنداليش كاك ناطي ِرايةوة كة “ خؤي بؤماني َ حةسةن بابةكرو ئةوان منيان دةكردة سةر تؤثاني “ جا ئةطةر تةسةور بكةين كة تيثي َ ئةم مواليدي 1961ة و مامؤستا حةسةن بابةكر لةم بةتةمةنترو هةردووكيان لةطونديَكي ثشدةري ئةو زةمانةدا طةورة بووبن و َئيستاشي َ تؤثاني بكةن، لةطةلدا َبيت هيضيان نازانن َ َ كي و ضؤن ضاوة ِريَي طؤلي َلي كردبن كة دةبي َ َ َ لةبةرامبةرةكانماني بكةن! ئاخر لةمنداليةوة ئاوا هيناويانة بؤية َ طؤليان لةخؤمان كردو دؤ ِراين! َ
ذمارة ( )10مانطي نيساني 2009
41
وردةكاريةكاني ضؤن َييت كوشتين ( )5كؤمؤنيستةكةي طردي عةلي ناجي و دةركردنيان لةسل َيماني ِراثؤرتي :سؤران عومةر
42
ئةو حزبةي كةداواي سةربةخؤيي كوردستاني حزبيكي خاوةن دةكرد بةآلم لةسةري دراية دادطاَ ، بيري ماركسي َبي ميليشيا بةآلم لةبةرامبةر نةهيشتني دي��اردةي ضةكداري دا بةضةك َ ثي نةدانةوةو تةرمةكانيان كوذراو ئةنداميان 5 َ ثرسة دانان بؤيان قةدةغةكرا ،ئةندامة باآلكاني ئةم حزبة بوو لةكاتي كؤبونةوةو ميوانداريدا دةستطيركران تاكو ِراديؤكةيان تةسليم بكةن و بهيَلن. بةجي َ سليماني َ َ كؤمؤنيستةكان بةوة ناسراون ِرةخنة دةطرن و خاوةن َ هةلويَستن ،بؤية باجي ئةمةشيان بةخويَن داوة ،ئةو خويَنةي كةلة طردي عةلي ناجي بةرلة نؤ َ سال ِرذيَنرا. كؤمؤنيستةكان سةرةتاي دةركةوتنيان لةشوراكاني دواي ِراثة ِرينةوة بوو كاريطةريان لةسةر َ دةنطيكي نا ِرازي بوون خةلكي هةبوو، َ يةكيتي و ثارتي، بةرامبةر بةسياسةتةكاني َ يةكيتي نيشتماني كةوتؤتة سليماني َ لةسنوري َ بةرامبةر كؤمؤنيستةكان ،سةرةتا داواي ياسايي لةسةر تؤمار كردن لة ِريَطةي "ليوا عةلي ئةكبةر" كة ِراويَذكاري ياسايي وةزارةت��ي ناوخؤي بوو بةتؤمةتي ئةوةي ئةم حزبة داواي سةربةخؤيي سكرتيري حزبي كؤمؤنيستي كوردستان دةكات، َ كريَكاري بؤ ِريَطا وتي "ئةم دةعواية لةدادطا سةركةوتوو نةبوو ضونكة دادوةر وتي كةس لةسةر مةسةلةي داواكردني سةربةخؤيي و جيابونةوةي كوردستان دادطايي َ ناكري". لةقؤناغي دووةم دا ثةيوةندي َنيوان َئيران و يةكيتي هؤكار بوو بؤ ئةوةي حزبي كؤمؤنيست َ َ نةهيشتني بةهانةش ئةو ، بطيري ثي بةهانةي َ َ لةنيو شارةكان ،وةك دياردةي ضةكداري بوو َ سكرتيري حزبي ناوبراو عوسمان حاجي مارف َ "ثيش ئ��ةوةي َليمان ب� َ �دري ضاوة ِرواني وتي َ ئةوةمان دةكرد ضونكة ثةيوةندي َنيوان َئيران كةيةكيتي تةنها َئيران لةئاستيكدا بوو يةكيتي َ َ و َ دؤستي بوو ،حزبي كؤمؤنيستي كريَكاري َئيران ضاالكي لةناو َئيران زؤر بوو ،فشارةكة كةوتة سةر َئيمة بؤ ِرازي كردني َدلي َئيران ئةوةيان بةرامبةر َئيمة كرد" خةسرةو ساية ئةندامي مةكتةب سياسي حزبي
ذمارة ( )10مانطي نيساني 2009
كؤمؤنيستي كريَكاري بؤ ريَطا وتي "دواي شة ِري يةكيتي دذ ناوخؤ لةبةرامبةر ثشتيواني كردني َ بةثارتي َئيران مةرجي ئةوةي هةبوو كؤمؤنيزمي كريَكاري لةناوضةكاني خؤيان دةركةن ،ضونكة ِرادب��ؤو ِرؤذنامةو ضاالكيمان كارطةري لةسةر َئيرانيش هةبوو". "ثيش ِراثة ِرين بةجامانةيةكةوة ناوبراو وتيشي َ ِراتبكردايةو تةقةت لةبةعس بكرداية ئةوة ناونرابوو شؤ ِرش ،بةآلم جيا لةمة دواي ِراثة ِرين َئيمة مةسةلةي ئازادي كاري سياسي و مافي ذنان ملمالنيي هيناية مةيدانةكةو َ و زؤر بواري ترمان َ هيناية ئاراوة بؤية بةريةك كةوتن دروست سياسي َ هيزيَكي ضةكداري يةكيتيش وةك َ ببيت و َ َ عةشايةر تةقةبول خةباتي سياسي نةئةكرد".
ي ِ هاور َ
سكرتيري حزبي كؤمؤنيست دةربارةية َ دةستثيكردني ئةو بارودؤخة ث ِرلةخويَنةي سةرةتاي َ بؤ كؤمؤنيستةكان هاتة ئاراوة وتي "يةكةم حزب نةهيشتني دياردةي بووين داوايان َليكردين بؤ َ ضةكداري بارةطاكانمان البةرين كةلةطردي عةلي ناجي بووين لةنزيك َ مالي نةوشيروان مستةفا، لةئيمةوة دةستي َثيكردو دواي ئةوةشيان تةنها َ َئيمةش بةكةسي تر نةوترا بارةطاكانتان َ ضؤل بكةن لةبةر قةدةغة كردني دياردةي ضةكداري". ناوبراو وتيشي "بةنةوشيروانمان وت ئةطةر مةبةستتان ئةوةية بارةطاكانمان لةنزيك َ مالي َنيكي تر، َئيوة البةرين ئاسايية دةيبةينة شوي َ ئةطةر مةبةستيشتان دياردةي ضةكداريية فةرموو
لةخؤتانةوة دةست َثيبكةن ،ئةطةر بةتةنها مةبةستيشتان َئيمةية؟ ئةوة َ ضؤلي ناكةين و ئامادةين بةرطري لةخؤمان بكةين". َليرةوة بارطرذيةكاني َنيوان كؤمؤنيزمي قؤناغيكي يةكيتي نيشتماني ضووة َ كريَكاري و َ مةترسيدارةوة. عوسمان حاجي مارف وتي "سةرةتا ئاوو كارةبايان لةبارةطاكانمان ب�� ِري ،هةرضي سةردانيشي بكرديناية ئةطيرا ،لةو ماوةدا نزيكةي هيزي 50كةس طيراو زيندانيان كرد ،دواي ئةمة َ ئاسايشيان كؤكردةوة لةدةوةوبةرمان ،لةوانةي كةد ِرندةترين كةسي ئينسانكوذن". لةنيوان حزبي شيوعي و زةحمةتكيشان َ َ يةكيتي و حزبي كؤمؤنيست دا بوون بؤ ئةوةي َ
ابراهيم
َ لةطةل وةزارةتي ناوخؤ َثيك َبين و شة ِر ِرونةدات، دانيشتنيان كردووة بةآلم وةك خةسرةو ساية وتي "ئةوان ب ِرياري خؤيان دابوو َليمان بدةن بؤية َ هةولةكان َبي ئاكام دةبوون". لةم كاتةدا كةطةمارؤي سةربازي درابوون َميذووةكةي دةطة ِريَتةوة بؤ ،14.7.2000ناسك ئةحمةد و تاهير حةسةن و عوسمان حاجي مارف و خةسرةو سايةو زمناكؤ بةرثرسي سةربازي و موئةيد ئةحمةد و موحسين كةريم لة ِريَبةراني َ لةطةل ضةندين لةنيو بارةطاكةدا بوون ئةو حزبة َ ئةندامي تريان. لةساتة نزيكةكاني َثيش دةست َثيكردني شة ِر عوسمان حاجي مارف وتي "من و تاهير
حةسةن و فوئاد سادق وةآلممان بؤ نةوشيروان َ كةماليان لةتةنيشت مستةفا نارد تاكو ببينين َ ضيتانةوي بارةطاكانمان بوو ،ضوين َثيمان وت َليمان؟ وتي بارةطاكانتان البةرن ،وتمان بؤ؟ ئةطةر لةبةرمالي تؤية بةئيعتيبار وةري ئةطرين و َ َ ضؤلي ئةكةين ئةطةر خاوةن َ مالةكةش بيناكةي بويَت َ بةوهيزة ضةكدارةوة ضؤلي ئةكةين بةآلم بؤضي َ هاتونةتة سةرمان؟ وتي ب��اوة ِر بكةن هيض لةوانة نية تةنها بةهؤي دياردةي ضةكداريةوة بارةطاكانتان َ ضؤل بكةن ،وتمان باشة ئةطةر واية ئةبيت َ بةوهيزةوة هاتونةتة مؤلةتمان بدةن نةك َ َ سةر بارةطاكانمان". عوسمان حاجي مارف وتي َ"ئيمة لةم قسانةدا بووين تةقة دةستي َثيكرد ،سةرةتا ئؤتؤمبيلةكةمان كة الندكرؤزيَكي سثي بوو ،بةرةو بارةطا هاتؤتةوة لةنيويدا "ضوار" كةمينيان بؤ دانابوو َلييان دان َ كةسيكيان بةناوي "ئاوارة" ئةنداممان كوذراو تةنها َ بةبرينداري دةرض��ووَ ،ئيمة نةمانزاني بوو ئةو هاو ِرَييانةمان كوذراون ،ئةوان بةبةرنامة هاتبونة سةرمان تةنانةت ئؤتؤمبيلي ئاطركوذيَنةوةشيان هينابوو". َ دواي ئةوة تةقةكردن لةبارةطاي حزبي كؤمؤنيست دةستي َثيكردووةو ئةندامة باآلكاني ئةو حزبة َ لةمالي نةوشيروان بوون هاتونةتة
محةمةد
حةوشي َ مالي نةوشيروان و داواي��ان كردووة تةقةكردن ِر َ ئةنداميكي تري ابطيري لةوكاتةدا َ حزبي كؤمؤنيست لةسةر بارةطاكة بةقةناس َ دةكوذري ،عوسمان حاجي مارف وتي "نةوشيروان َثيي وتين ئةوة ِريَكةوتين و َئيوةش ب ِرؤن بةرةو شويَني خؤتان ،ويستمان َبيينة دةرةوة فيشةك بةرةو ِرومان دةهات ،وتمان كاك نةوشيروان َ بؤكوي ب ِرؤين ضؤن ئاوا بضينة دةرةوة ،وتي باشة وةرنة ذورةوة ،ماينةوة تاكو تةقةكان وةستايةوةو َثيي وتين هيض نةبووة ئةو كةسة َثيوة بووة، ئةبيت َ ضؤلي ئةوةبوو د.خةسرةو هات و وتي َ بكةن ،بةآلم َئيمة شةو كة ئةو هاو ِريَيةمان "نيطبين" كوذرابوو بردمان بؤ ثزيشكي دادوةري
ئةوكاتة زانيمان ئةم هاو ِريَيانةشمان كوذراون كة ضوار كةسى تر بوون. ناضي كةتةرمي كؤمؤنيستةكان لةياديان َ َ ثي نةدراوةتةوةو هةر هةظالة كوذراوةكانيان َ يةكيتيةوة ذيَرخاك نراون و َثينجيان لةاليةن َ َ دابنري. نةشهيَلراوة ثرسةيان بؤ َ َ ثي عةبدولآل مةحمود وتي "تةرمةكانيان َ نةداينةوة خؤيان ناشتيانن ،دواي ئةوة ِريَطةيان َ دابنري و تاكو ئةو ساآلنةي نةدا ثرسةشيان بؤ دوايي هةركةس بضوايةتة سةر طؤ ِرةكانيان دةطيرا. بؤ ِرؤذي دواي ئةو كارةساتة ،عوسمان حاجي مارف َ دةل َي "مومتةلةكاتةكانمان جةلد كراو بارةطاكانمان َ ضؤلكردو ضوينة بارةطاي ِراديؤ لةطردي بةختياري". يةكيتي داواي دانيشتن لةحزبي لةم كاتةدا َ كؤمؤنيست دةكةن ،تاهير حةسةن و فوئاد سادق و لةيةكيتيش ناسك ئةحمةد دةضن بؤ دانيشتنةكة، َ َ مستةفاي سةيد قادر و خةسرةو طول ئامادةية ثيالنيكي ترة دانيشتنةكة دةبن بةآلم ئةمةش َ بؤ دةركردني كؤمؤنيست لةكوردستان ،بؤية سي ئةندامةكةي وةك خةسرةو ساية وتي "هةر َ ِريَبةرايةتي كؤمؤنيستي كريَكاري دةستطير كران و وتيان ِراديؤكةمان تةسليم ئةكةن يان
ئوميَد
ِريَبةرةكانتان بكوذين؟ بؤية ناضار بوين ِراديؤكة تةسليم بكةين و هاتن َئيمةشيان دةستطير كرد ئةوكاتة من بةرثرسي ِراديؤ بووم ،تةنانةت دةمانضة شةخسيةكانيشيان َلي سةندين ،من ِراي نةبووم تاكو سةركةوت حةسةني بة ِريَوةبةري ئاسايش وتي كاك خةسرةو ئ��ةوة دةمانضة وازبينة لةوةي خؤت". شةخسيةكةي من بؤ تؤَ ، ساية وتيشي "تةنانةت لةناو ِريَكخراوةي ئافرةتانيش نزيكةي 18ئافرةتي َ دالدةدراو هةبوو كةئةو بارةطايانةشيان طرت ئةو ئافرةتانة دواي يةكيكيان ماوةيةك دران��ةوة بةكةسوكاريانَ ، دةستبةجي كوذرايةوة ،ضةندين َ مندالي َبيالنةو َ َبيكةسمان ال بوو ئةوانةشيان بةرةآلكرد".
ساية نيطةران ب��وو ل���ةوةي داخ��ؤ ئةو َ كؤمةلي مةدةني كة َبي ضةك ِريَكخراوانةي ب��وون بةض بيانويةك ت��اآلن و داطيركران، ئةطةر بةهانةيان بؤ حزبي كؤمؤنيست دياردةي بوبيت . ضةكداري َ ئةم حزبة وةك خةسرةو ساية وتي زياني مالي 300هةزار دؤالري َ َ سالي 2000ي َليكةوت كةلةوكاتةدا نرخي 100دؤالر 4هةزار ديناري سويسري بووة. يةكيتي تاكو ئةم ساتة ثةيوةنديةكاني َنيوان َ و كؤمؤنيستةكان ِريَك نةخراوةتةوةو لةسنوري لةئيستادا ئةو يةكيتي بةفةرمي بونيا نية ،بةآلم َ َ حزبة (حزبي كؤمؤنيستي كريَكاري كوردستان) لةهةولي وةرطرتني َ َ مؤلةتي ياساييداية ،لةمةشدا َ "ثيمان نالَين وةك عوسمان حاجي مارف وتي َ نةخير وةآلمي َ مؤلةتةكةشمان نادةنةوة بةوةي َ َ كةمؤلةتمان َثيدةدةن". دةرب����ارةي ئ���ةوةي تاكو َئيستة ضؤنة كؤمؤنيستةكان دؤسيةي ئةو تةسفية جةستةيةيان نةبردؤتة دادطاي َني َ ودةولةتي؟ عوسمان حاجي سكرتيري حزبي كؤمؤنيست وتي "لةدواي مارف َ كؤشتني ئةو َثينج ئةندامةو دةست بةسةراطرتني بارةطاكانمان لة ِروي ثرؤتيستؤ لةناوخؤو دةرةوةي وآلت هةموو ئيدانةيةكمان كرد ،تةنانةت كار
شيَخ عةبدول
يةكيتي طةيشتة ئةوةي لةضةندين ئةندامي َ نيشتمانيمان دا بؤية كةئةهاتنة دةرةوةي وآلت نةيانةويَرا دةربكةون ،بؤ ئةوةشي كةئةو كوشتنةي َ هاوةلةكانمان ببةينة دادطا ئةوة ِرةنطة قؤناغي خؤي َبيت". دواي ِرشتني خويَني كؤمؤنيستةكان و يةكيتيَ ، كؤمةلَيك ِرؤشنبير دةركردنيان لةسنوري َ بةيانيكي ئيدانةيان كةذمارةيان 36كةس بوو َ بآلوكردةو لةديداريَكي َتالةباني دا لةقةآلضؤالن َتالةباني لةوةآلمي ئةو كارةياندا َثيي وتبوون َئيمة لةماوةي ِ 25رؤذدا لةسنورةكانةوة 27مليؤن ديناري سويسري زيانمان َليكةوتبوو بةهؤي داخستني مةرزةكانةوة.
ذمارة ( )10مانطي نيساني 2009
43
ِر َيكةوتين يةك َييت و ثارتي بؤتة ِر َيطر َيكي طةورة لةبةردةم طةشةسةندني كارةكاني وةزارةتي ثةروةردة
سةرؤك وةزيرانيش ناتوانَيت يةك وةزيري يةكَيتي الببات ئينتةرظيوو: شةنكار عةبدوآل فايةق سةعيد زؤر نيطةرانة لةسيستةم و ئيدارةي ثةروةردة لةكوردستان بؤية ِراشكاوانة َ دةدوي. بؤ ريَطا َري��ط��ا :رِةوش���ي ث���ةروةردةو َ ف��ي��رك��ردن ل��ةك��وردس��ت��ان ضؤن َ َ دةسةنطيني؟ هةل فايةق سةعيد :من َثيم واية َئيمة ئةم هيشتا نوقساني زؤرةو َئيمةش سيستمة نويَية َ لةخاليكي َ هةلةوة دةستمان بةطؤرانكارييةكان َ ك��ردووةو ئةم طؤرانكارييانةش يارمةتي خوَيندكارةكانمان ن��ادات كةبير بكةنةوة. بةشيوةيةكي دي ئةم سيستمة نويَية بةهيض َ شيوةيةك دةستكاري ثرؤسةي بيركردنةوةي َ نةكردووة كةسةرةكيترين سيماي سيستمة هاوضةرخةكانة .ئةمةش ماناي ئةوة نية ئةو بةثيضةوانةوة طؤرانكارييانةي كةكراون خراثنَ ، تةندروستن هةنطاوي طؤرانكارييةكان دةضيت و من و سيستمةكة بةرةو َثيشةوة َ طةشبينم َثييان .لةهةمان كاتيشدا وةزارةتي دةلي من َثيويستم بةكات هةية ث��ةروةردة َ ببيت بؤية جيطير َ بؤ ئ��ةوةي سيستمةكةم َ بدةيني .بةآلم من واهةست دةبي كاتيان َ َ بةخيرايي بةرةو َثيشةوة دةكةم ثرؤسةكة َ ناروات و َثيويستي بةجورئةتي زياترة ،ئةمة لةكاتيكدا كاديرةكاني ثةروةردة َثييان واية َ خيرايةَ .ليرةدا دوو هؤكار لةثيويست َ زياد َ دةبينم كةيةكةميان ثةيوةندي بةشارةزاييةوة هةيةو دووةميشيان بةدةسةآلتةوة هةية. بةشيوةيةكي دي لةاليةكةوة شارةزامان زؤر َ دةطمةنة لةبواري سيستمة هاوضةرخةكانداو فيكري ثةروةردةيي لةالمان بووني نيةو ميزاج
44
ذمارة ( )10مانطي نيساني 2009
دةبينيت .لةاليةكي ديكةشةوة ئةمرؤ دةور زؤر َ يةكيتي بةهؤي ئةو ريَكةوتنةي َنيوان ثارتي و َ هيض سياسيةك دةسةآلتي ت��ةواوي خؤي بةثيي ياسا مومارةسة ناكات .لةوانةية وةزيري َ كؤمةلي بة ِريَوبةري طشتي ثةروةردة بيةويَت َ بتوانيت كارةكاني باشتر بطؤريَت بؤ ئةوةي َ ناتوانيت ئةو كارة بكات ببات بة ِريَوة ،بةآلم َ
يةكيتي بةشيوةيةكي طشتي ئةم ريَكةوتنةي َ َ و ثارتي بؤتة ريَطرَيكي ط��ةورة لةبةردةم طةشةسةندني كارةكاني حكومةتداو لةوانةش وةزارةتي ثةروةردة. َ ثةروةردة ماوةي 16سالة بؤ دواوة دةضوو، كةميك بةآلم دواج��ار لةئاياري 2007وة َ هةنطاوةكان دةستيثيكرد. طؤرانكاري َ
لةبةر ئةوةي ئةو دةسةآلتةي نية ،ضونكة كةسانيكي هةنديَك لةو بةرَيوبةرانة لةاليةن َ ناتوانيت يةكيتيةوة دانراون ئةو َ بةرزي ناو َ بيانطؤرَيت ،بةآلم ئةوةي طرفتي طةورةترة ئةو يةكيكي سةر بةثارتي بطؤريَت ناتوانيت هيض َ َ دةبيت و كار لةريَكةوتني ضونكة ثارتي زوير َ شيوة َنيوان ئةو دوو حزبة دةكات .بةهةمان َ ناتوانيت يةك وةزيري سةرؤك وةزيرانيش َ ببيت. يةكيتي زوير َ يةكيتي الببات نةوةكو َ َ
بةئاراستةيةكي تةندروستدا ئةطةرضي َ بةدلي هةمووشمان نية .ئةمرؤ نارةزاييةك لةاليةن هةنديَك لةمامؤستاو بة ِريَوبةرةوة لةئارادا سي طروثدا دابةشيان هةية كةدةتوانين بةسةر َ بكةين: بةشيك لةو كاديرانة نةشارةزاييةكي زؤريان َ لةبارةي سيستم و فيكري ثةروةردةييةوة هةيةو ببيت .ئةم دةبي ضؤن َ نازانن سيستمي َفيركاري َ شتيكي طروثة بريتية لةو كةسانةي دذي هةر َ
تازةن كةلةسنوري شارةزايي خؤيان َتيثةر بكات و ناتوانن لةئاويَكي َ َ نايانةوي قولدا مةلة بكةن و تاقيشيبكةنةوة. طروثي دووةم :بريتين لةو كاديرانةي لةبةر بةرذةوةندي تايبةتي خؤيان لةطةل طؤ ِريني ئةم بةشيك سيستمةدا نين .ئةم طروثة توانيويانة َ ابكيشن لةو سياسيانةش بةالي خؤياندا ِر َ كةهيض شارةزاييةكيان لةسيستمي َفيركاريدا نية. كةطروثيكي سييةم َ بةآلم نا ِرةزايي طروثي َ لةجيطةي كةم نين زؤر ِرةوايةو داواكارييةكانيان َ خؤيداية .ئةوةي من بةدي دةكةم وةزارةتي ث��ةروةردة ل��ةوةدا سةركةوتوو نةبووة ئةو نارةزايية يا باشتر َبليم ئةو َ َنيتةوة. دوولية ب ِرةوي َ كةثيويستة َئيمة دةبي ئةوةش ياداشت بكةم َ َ دةرةفةتيكيش بةوةزارةتي ثةروةردة بدةين. َ ئةوةي مني نيطةران كردووة دةزطايةكمان نية يةكيتي و ضاودَيري وةزارةتي ثةروةردة بكاتَ . ثارتي وابرياريان داوة هةموو ئةو دةزطايانةي دةبي سةر بةخودي ئةو ضاوديَري دةكةن َ وةزارةتانةبن كةخؤيان سةرثةرشتي دةكةن. بؤ ئ��ةوةي ِروونتر قسة بكةم َ دةلَيم َئيمة َثيويستمان بةدةزطايةك هةية ل��ةدةرةوةي وةزارةت��ي ثةروةدة بؤ ئةوةي كارةكاني ئةم وةزارةتة َ بسةنطي َنيت .هةر لةم ِروانطةيةوة هةل َ من ثشتطيري لةهةموو ئةو بيروبؤضوونانة دةكةم كةداواي ئةوة دةكةن سةرثةرشتياري ث��ةروةردةي��ي دةزطايةكي سةربةخؤ َبيت،
ث َيويستمان بةدةزطايةكهةية لةدةرةوةيوةزارةتي ثةروةدةبؤئةوةي كارةكانيئةموةزارةتة َ هةلبسةنط َين َيت ئةطةر ضي من لةبنةرةتدا لةطةل سيستمي سةرثةرشتياريدا نيم. َريطا :وةزارةت��ي ث��ةروةردةي
كوردستان شانازي بةو سيستةمة َ نوييةوة دةكات كةدايناوة بةبؤضوني تؤ تاضةند طونجاوة؟ َ نةهيشتني كةوتن
تاثؤلي َ سيي سةرةتايي تاضةند َ طونجاوة؟ ئايا ئةمة خويندكاري َ تةمةل دروست ناكات؟ فايةق سةعيد :مةبةستمان لةضووني منداآلن بؤ قوتابخانة ئةوة نية دةربضن يا بكةونَ ، بةلكو مةبةستي سةرةكي ئةوةية كةفيري َفيربوون ببنَ . بةدلنياييةوة لةوانةية َ هةنديَك برطةو بابةت َليرةو َ لةوي َثيويستي هةبيت، بةالبردن و خستنةسةرو ضاككردن َ بةشيوة طشتيةكةي ئةم سيستمة ب��ةآلم َ بة ِراي من لةبةر زؤر هؤكار طونجاوة .ئةوةي كةطونجاو نيةو وا لةهةنديَك مامؤستاو بةريَوبةر دةكات كةبةطونجاوي نةزانن ئةوةية وةزارةتي ث��ةروةردة فايةق سةعيدي نيطةرانيةكاني ئةواني نةداوةتةوة .هةنديَك خال هةن بريَك لةكارةكاني راط��رت��ووة ،ئةمةش َثيويستي بةضارةسةري ثراكتيكي هةية. َ كةطوي ئةركي وةزارةت��ي ث��ةروةردةي��ة لةو سةدان مامؤستاو بةريَوبةرو ِرؤذنامةوانانة بطريَت َ كةخالة الوازةكاني ئةو سيستمة دةبينن. بةليكؤلينةوةي جيدي هةية بؤ َئيمة َثيويستمان َ َ بةخةلك َبلَيين ئةم سيستمة باشة يا نا؟ ئةوةي ئةمة كاريَكي زؤر الديَيانةية َئيمة تةنها بةوانة َبلَيين سيستمةكةي َئيمة زؤر باشةو برايةوة. نةهيشتني كةوتن لةاليةكي ديكةوة َ لةو ثؤالنةدا كةتؤ باسي دةكةيت و طوزارش كؤمةليك كاديري بواري لةبيروبؤضووني َ َ ةتيكي زؤر تةندروستة. ثةروةردة دةكات حال َ نابيتة هؤكاري شيوةيةك َ ئةمة بةهيض َ َ تةمبةلي ،بةآلم ئةمة َثيويستي بةوة هةية َئيمة طةيشتنيكي نوَيمان بؤ ثرؤسةي ثةروةردة َتي َ هةبيت .ئةطةر بير لةمةينةتي ئةو منداآلنة َ بكةيتةوة كةلةو ثؤالنةدا ئازاريان ضةشتووة َ بةخالَيكي َنيطةتيظ هةرطيز ئةو هةنطاوة َ َ لةقةلةم نادةين .ئةم هةنطاوة وا لةمندال دةكات وانيتة لةطؤشةنيطايةكي هاوضةرخانةوة ب ِر َ لةضوارضيوةي كةدةبي َئيمة سيستمي َفيركاري َ َ ثرؤسةي بيركردنةوةدا تةماشاي بكةين سي .من واي دةبينم نةك ثؤلي يةك و دوو َ دةبيتة هؤي ثتةوكردني ئةو ئةم هةنطاوة َ بنةمايانةي ئةو منداآلنة لةسةري رادةوةستن. َ تةمبةل دروست ببن، بةلي لةوانةشة مندالي َ َ بةآلم ئةمة ماناي خراثي ئةو بريارة نية بةلكو ماناي واية لةطةل ثيادةكردني ئةو بريارةدا َ كؤمةل َي شتي ديكة بطؤرين لةوانةش دةبي َ شيوازي كاركردنمان. َتيروانين و َ
َريطا :نةبوني بيناي َ خويندن َ هةنديك ط��ةورةت��ري��ن َكيشةية، بيناي ث��ةروةردة لةاليةن حزبةوة داط��ي��رك��راوة ،ئةمة جطةلةوةي زؤربةي بيناكاني كوردستان لةزيندان َ دةض��ن ،ئايا بةمة َ ندكاريكي خوي َ دةردةضيت؟ يان بةمة سةربةست تةندروستي سايكؤلؤذيايةكي َ َ دةبيت لةاليةن خويندن دروس��ت َ خويندكارةوة؟ حزبيك بيناي فايةق سةعيد :ب ِروانة ،هةر َ قوتابخانة داطير بكات ماناي واية سياسيةكاني ئةو حزبة لةبواري ث��ةروةردةدا زؤر الديَين. تاقيكردنةوةي دوو دةي��ةي ِراب���ردوو بؤ دةرخستين زوربةي كاديرة حزبيةكان و سياسية طةيشتنيكي تازةيان ناودارةكاني َئيمة هيض َتي َ بؤ ث��ةروةردة نيةو لةتواناياندا نيةو ئةو كارة بكةن .لةم ِروانطةيةشةوة ئاسايية ئةطةر بيناي قوتابخانةكان داطير بكةن .بةآلم ئايا تؤ َ بةلطةت لةالية كةحزب ئةم كارةي كردووة؟ نةبووني بيناي تةواو ،دووةم طةورةترين طرفتة لةبةردةم ثرؤسةكةدا لةبةر ئةوةي نةبووني َ هؤلي ت��ةواو رَي��ط��رة ل��ةب��ةردةم شيوازي كاركردني ثيادةكردني هةنديَك َ شيوازانة نةدريَت هاوضةرخ .ئةطةر ثةرة بةم َ دةبيت ماناي واية ثرؤسةي ثةروةردة بريتي َ لةفيركردني خويَندن و نووسين و وةرطرتني َ دةبي هةندَيك زانياري .ئةوةي من مةبةستمة َ ثرؤسةكة بطؤرين بؤ ئةوةي َ مندالةكانمان ببنة كائينيك كةبتوانن بير بكةنةوة .ئةوةي َئيستا َ هةية خوَيندكارةكانمان تواناي بيركردنةوةيان بةرهةمهينةر. كائينيكي َ نية و بؤية ناتوانن ببنة َ دةذميرين َبيطومان كةزيانةكاني كةمي بينا َ دةطةينة ئةوةي ئةم فاكتةرة ريَطريَكي باشة لةبةردةم طةشةكردني خويَندكاراندا .حكومةت بةشيوةيةكي طشتي هةر لة 1991وة تاوةكو َ َئيستاش لةضارةسةركردني ئةم طرفتةدا زؤر َ بةعةقلَيك كةمتةرخةم بووة .حكومةت َثيويستي كةببيتة داينةمؤي بيكردنةوةيةكي فرة هةية َ ِرةهةندي .ئةوةي من لةحكومةتدا دةيبينم ناتوانيت تاكرةهةندانة بير دةكاتةوة بؤية َ ضارةسةريَك بؤ ئةم طرفتة بدؤزيَتةوة. رَيطا :زؤرجار وةزارةتي ثةروةردة طلةيي بةثيي َثيويست ئةوة دةكات بؤدجةكةيان َ نية ،ئايا طرنطي وةزارةتي ثةروةردة لةووآلتة شيوةيةكة؟ يان لةض َثيشكةوتووةكان بةض َ
ذمارة ( )10مانطي نيساني 2009
45
زؤرمث َيسةيرة كات َيكمامج ةالل ثرؤذةيةكدذ َ بةطةندةليبآلو دةكاتةوةلةكات َيكدا خؤيبةشداربووة لةج َيطريكردنيضةندين كةسانينةشارةزاو َ طةندةللةبواري ثةروةردةد ئاستيكداية؟ َ شتيكي ت��ازةم نةوتووة سةعيد: فايةق َ ئةطةر َبليم بنةماي سيستمي ثةروةردةيي و َفيركاري طرنطترين بنةماية بؤ َثيشكةوتني هةر وآلتيك ضونكة ئا لةويَوة نةوةكان َفيردةكريَن َ َّ طةندةل بين يا َدلسؤزو بيريارو لةداهاتوودا دزو خاوةن كارخانةو ...هتد بين .تا ئةو رادةيةي من شارةزابم لةهةموو ئةوروثاي ِرؤذئاوادا ثةروةردة شيري هةيةو ئةطةر َثيويستيش بكات بةشي َ دةتوانيت ئاماري ورد لةو بارةيةوة مرؤظ َ بخاتة ِروو .حكومةتي كوردستان بةثاساوي بايةخيكي شياو شيوةيةك َ كةمي بودجة بةهيض َ بةم بوارة نادات ،بةآلم ئةطةر ضاويَك بةناو بطيريت تةماشا دةكةيت حكومةت شارةكاندا َ ثارةيةكي َبيشوماري هةيةَ .ئيمة خاوةني سيستميكي دادثةروةرانة نين و ئةوةندةش َ هيندة كراوة نية حكومةتيش و نين ديموكراتي َ هةبيت لةوة َ بكؤلينةوة تا ميدياكان دةرةفةتيان َ كةئةو هةموو ثارة بؤ َ دةضيت؟ كوي َ َريطا :نةبوني مامؤستاي بةتوانا َ لةخويندكار دةدات؟ تاضةند زيان
46
ئايا زانكؤو ثةيمانطاكاني كوردستان تاضةند توانيويانة مامؤستايةكي بةتوانا بةرهةم َ بهينن؟ فايةق سةعيد :بةشي ه��ةرة ط��ةورةي مامؤستاكانمان بةتوانا نين و ئةوانةشي ِريَطةيان َثيدةدرَيت شارةزاييةكةيان بةشي
ذمارة ( )10مانطي نيساني 2009
سيستميكي هاوضةرخ بةريَوة ببةن. ئةوة ناكات َ َليرةدا طرنطة ئةوة ياداشت بكةم كةخةتاي خودي مامؤستاكان نية كةلةو ئاستةدان، َ لةثيطةياندني مامؤستاكاندا بةلكو زانكؤكان َ سةركةوتوو نةبوون .ئةمةش دةمانباتةوة سةر ئةوةي كؤي سيستمي َئيمة نةك تاكةكان هاوضةرخ نيةَ .بيطومان ئةطةر مامؤستاكان زانستيكي هاوضةرخيان بخويَنداية ئةوانيش َ هاوضةرخ دةبوون .سيستمي َئيمة مامؤستاكاني بةشيوةيةكي زؤر دواكةوتوو اهيناوة بؤ ئةوةي َ وا ِر َ َ منالةكانمان ثةروةردة بكةن .بةمةبةست يا بةبي مةبةست ثالني حكومةت وابووة ئيدي َ بؤ طلةييان َليبكةين؟ بةآلم لةاليةكي ديكةوة �ي بةدواي َئيمة ناتوانين رابوةستين و دةب� َ يةكيتي و ثارتي بةرثرسن ضارةسةردا بطةريََينَ . لةسةروةري و َثيشكةوتنةكان ،بةآلم بةرثرسي َ لةطةندةلي و شكستةكان. سةرةكيشن بةدريَذايي نزيكةي دوو دةيةية سةركةوتوو َ لةهةلبذاردني دوو ثياو بؤ وةزارةتي نةبوون خوَيندني باآلو ثةروةردة ،ئةم هةموو وةزيرانة هاتن و ِرؤشتن ،بةآلم َليثرسينةوةيان لةطةل يةكيكياندا نةكردو َلييان نةثرسين كامانةية َ كةميك طؤران لةالي سةروةريَكانتان؟ َئيستا َ مامؤستاكانمان بةدي دةكةين ،بةآلم ئةمة بؤ باشي وةزارةتي خويَندني باآل ناطةريَتةوة َ بةلكو بؤ طؤرانكارييةكاني وةزارةتي ثةروةردةو ويستي مامؤستاو بةريَوبةرةكان دةطةريَتةوة. َ دةستيوةرداني حزب َريطا : لةزانكؤو ثةيمانطاكان تاضةند زيان لةثرؤسةي ث��ةروةردةو َفيركردن دةدات؟ فايةق سةعيد :ئؤي ئؤي ..ئةطةر دةزانيت حزب بةئةندازةي سةروةرييةكاني شاخ لةناو شاردا زياني َليداوين سةري خؤت َ هةلدةطريت يةكيتي و ثارتي زؤر سةركةوتوو بؤ الي طؤدؤَ . بوون لةدامةزراندني ضةندين وةزيرو كاديري َ طةندةل لةم ب��وارةدا .ئةم باآلي نةشارةزاو هةنطاوة بةسة بؤ ئةوةي وةآلمي ئةو ثرسيارة بدةيتةوة كةبؤ سيستمي َفيركاري و ثةروةردةيي ثي سةيرة َئيمة َ هيندة دواكةوتووة .من زؤرم َ َ كاتيك مام جةالل ثرؤذةيةك دذ بةطةندةلي َ لةكاتيكدا خؤي بةشدار بووة بآلو دةكاتةوة َ لةجيطيركردني ضةندين كةساني نةشارةزاو َ َ طةندةل لةبواري ثةروةردةدا .لةاليةك دذي َ طةندةلية و لةاليةكي ديكشةوةة كار واستةو بةو ثرنسيثانة دةكات! بةكورتي ئةطةر لةماوةي ئةم دوو دةيةيةدا لةهةردوو ال تةنها وةزيرةكاني
خويَندني باآلو ثةروةردة شارةزا بووناية َئيستا لةكةش و هةوايةكي ديكةدا دةبووين .بةكورتي يةكيتي و ثارتي دةست لةم بوارة ئةطةر َ َ َ هةلبطرن بةدلنياييةوة زؤر َثيشدةكةوين .من لةم بوارةدا َثيشنيارم زؤرة. َ َ ئةمرؤ خويندكاريكي َريطا : ِ زؤر زانكؤو ثةيمانطاكان ت��ةواو َ دامةزرين، دةك��ةن بةبي ئ��ةوةي َ خويندكاران ساردناكاتةوة ئةمة َ لةخويندن؟ فايةق سةعيدَ :بيطومان ئةم كارة لةوانةية هةندي َ َ خةلك لةخوَيندن سارد بكاتةوة ،بةآلم كةفيري َفيربوون لةئيمة َ ذيان وا داوا دةكات َ ببينَ .ثيويستة الوةكانمان بؤ بةرزكردنةوةي ئاستي زانستي خؤيان َفير بكةن نةك تةنها بؤ دامةزراندن .من دوو زانكؤشم تةواو كرد بةآلم ماوةيةك خةريكي طسكدان و قاث شتن بووم لةضيشتخانةكاندا. َ بةشيكي ئةم طرفتة ثةيوةندي بةسيستمي َ بةعسةوة هةية كةلةذيَر كاريطةري سيستمي وآلتة كؤمةنيستةكاندا بوو .واتة َ وافير خةلك َ كراوة هةموويان لةالي َ دةولةت فةرمانبةربن تةنانةت ئةطةر َ دةولةت َثيويستيشي َثييان نةبيت .بةشةكةي ديكةي ئةوةية لةئةنجامي َ ئةم سيستمةوة َئيمة بازاري كارو ذيَرخاني ئابوري و سيستمي خويَندنمان طةشةي تةواوي جيطاي ئةو هةمووةي َتيدا نةكردووة ،بؤية َ نابيتةوة .سةرباري هةموو ئةمانةش حكومةت َ بةشيوةيةكي زؤر سةير سست و الوازةو تةنها َ َ لةكاتي سةرهةلداني طرفتةكاندا هةول بؤ ضارةسةر دةدات.
ث ِرؤفايل فايةق سةعيد :لةدايكبووي كةركووك 1960 دةرضووي بةشي ئابووري -كؤل َيذي ئابووري و كارط َيران لةزانكؤي بةغدا 1985 دةرضووي زانكؤي مامؤستايان لةستؤكهؤلم 2001 تاوةكو ئ َيستا 7كت َيبي ضاثكراوي هةيةو كت َيب َيكيشي بةناوي خؤكوذي منداآلن لةذيَر ضاثداية.
بة ِر َيوةبةري ئاسايشي ثارتي لةكةركوك:خوا َ مالي دادطاي كةركوك كاول بكات ئةندامة طيراوةكةي ثاراستن :من بَيتاوانم و ئةو تؤمةتة سيناريؤية بؤم دروست كراوة بةرَيطا تايبةت ِ يةكيك لةو زيندانيانةي لةطرتوخانةي َ تةسفيراتي كةركوك َئيستة بةندكراوة ناوي َ عةبدولآل" ية كةئةندامي "موسةنا جاسم هيزةكاني ئاسايش ب��ووة لةكةركوك، َ بةثيي نامةيةكي دةستنوس ئةم كةسة َ
كةسيك ثارتي ديموكرات دا بةرثرسةكةي َ بووة بةناوي " ِرةزا ئةمين محةمةد" لة ِرَيطةي ناويكةوة ثةيوةندي بةبةشي ياسين َ َ هةوالطري ثارتيةوة ب��ووة ،موسةنا لةو نامةيةدا نوسيويةتي "هةموو ئةوانةي ناوم َ لةطةليان ئاشكراو ِروونة، هينان كاركردنم َ َ ئةو باس دةكات كةلةطةل هاو ِرَييةكي بفرؤشيت، ويستويانة بضن ئؤتؤمبيلةكةي َ
بةريَوةبةري ئاسايشي ثارتي لةكةركوك عةميد هةلَؤ هةمزة ِ
كةكؤثيةكي دةست ِرَيطا كةوتووة باس ئةنداميكي ثارتي ديموكرات لةوة دةكات َ لةنيو ئاسايشي بووة لة ِرَيكخراوي طوآلن و َ َ تايبةت دا كاري كردووةو هةوالدةري ِبروا َثيكراوي بةرثرسي ثؤليسي قةزاو ناحيةكان َ بووة ،كاري بؤ نةبيل َ هةوالطري ناوي:ي عيراقي كردووة ،لةناو فةوجي 4ي سوثاي َ
بةآلم لة ِرَيطادا ئةو كةسة داواي َليدةكات هينانةوة كةيسي كؤمثيوتةرةكةي بؤية بؤ َ ئؤتؤمبيلةكة دةباتة طةراج ،دواي هاتنةوةي لةبازا ِر ِرَيكةوتبوون بطة ِرَينةوة طةراج الي ئؤتؤمبيلةكةيان بةآلم ئةمة وانةكةوتةوة، كاتيك نزيك بومةوة موسةنا نوسيويةتي َ لةئؤتؤمبيلةكة بينيم ئةو هاو ِرَييةمي َلي
كةسيكي َليبوو بةجلوبةرطي نية ،ضةند َ مةدةنيةوةو وتيان ئةم ئؤتؤمبيلةي تؤ دزراوة، وتم باشة ثةلة مةكةن باثؤليس َبيت ،بةآلم شوي َنيكي ناديار بردوميان، طرتميان و بةرةو َ لةذير ئةشكةنجةو ئ��ازارا ئةيانويست َ َ هةندي ئيعتراف بكةم ئةوةبوو تةسليمي َلي َ كةلةذير كؤلينةوةيان كردم بةو دانثيانانةوة َ هة ِرةشةو ئةشكةنجةدا َثييان ئيمزا كردم، ثشتي َنيكي لةنيو ئؤتؤمبيلةكةدا َ َثييان وتم َ بةبي ئةوةي ِ بؤمبرَيذ كراو دؤزراوةت��ةوةَ ، بي. ئاطام لةو مةسةلة َ بةثيى سةرضاوةيةكى ئاطادار ،طواية َ لةماوةى ِراب���ردوودا لةشارى كةركوك ئاسايشى ثارتى هةستاوة بةئةنجامداني ضةند سيناريؤيةك بؤ ئةو كةسانةو بةبيانوي َ هةولي تةقينةوة دةستطيريان كردون ،ئةو سةرضاوة وتيشي "ئةمةش بؤ زيادكردنى ذمارةى ضاالكيةكانى ئاسايشى ثارتى بووة لةوشارة". بةرثرسى ئةو ِرَيكخستنةى ثارتي كةموسةنا ئةندامي بووة بؤ ِرَيطا وتي "بؤ ثارة خواردن ئةم فليمة دروست كراوة" لة بارةى ئةوةي تاضةند موسةنا تاوانبارة َ كةهةولي ئةنجامداني لةبةرامبةر ئةو كارةدا دابيت " ِرةزا كاكةيى" بةرثرسى ِرَيكخستنى َ ِرَيكخراوى طوآلني ثارتي ديموكراتة بؤ "مالى موسةنا بؤ ماوةى َ 22 ِرَيطا وتي َ سالة تائيستا هيض كاريكى خراثةيان دراوسيمن َ َ نةكردووة" دةرب��ارةي كارةكاني " مثنى جاسم" لةرَِيكخستن بؤ هةمان مةبةست دةلَيت " بؤ ماوةى َ 3 َ سال وةك ئةندامى َ َريكخستن لةطةلماندا كارى ِرَيكخستنى ئةنجام داوة ،كو ِرَيكى هةتا َبلَيى فةقيرو كوثيكة ،تا َئيستا ِ 30راثؤرتى داوةتة ِرَي َ َئيمة لةبارةى ئةو َ خةلكانةى كة ويستويانة بشيونن ،لة ئةنجامى ئاسايشى كةركوك َ بةداوادضونمان بؤ ئةو ِراثؤرتانة ،تةواوى ِراثؤرتةكان ِراست ودروست بوون .بةهؤى ِراثؤرتةكانى مثنى توانيومانة ببينة ِرَيطر لة ضةندين كارى تةقينةوة لةكةركوك".
ذمارة ( )10مانطي نيساني 2009
47
48
بةرثرسةكةى ِرَيكخستن ضيرؤكى ريتةوة"فيراس" دةطي َ شيوة َ ئةم ِروداوة بةم َ دةضيت بةداوى كةهاو ِرَيى "موسةنا" ية َ ثى َ دةلَيت"تا بازا ِر دةضين ئةو موسةناو َ ئاميرى ظيديؤية ضاك دةكةين" دواتر َ لةطةراجيكى نزيك"بانكى ئؤتؤمبيلةكةيان َ َ ِرافيدةين" ِرادةطرن و دةضنة بازا ِر ،لةطةلَ ِرؤيشتنيان دا ئاسايشى ثارتى دةضنة طةراجةكةو دةورى ئؤتؤمبيلةكة دةطرن، كةثشتينى ضينراوى بةبيانوى ئ��ةوةى َ َتيداية". َ م��ام ِرةزا كاكةيى دةل�َ�ي��ت "ئةطةر نةبيت ضؤن ئاسايش لةناو كارى فيراس َ ئةو هةموو ئؤتؤمبيالنةى ناو طةراجةكة، بةثى سةرضاوة دةضنة سةر ئةو ئؤتؤمبيلة؟" َ َ باوة ِر َثيكراوةكةى طؤظاري ِرَيطاو بنةمالةى موسةنا " فيراس" ئةم كارةى ئةنجام داوةو ئؤتؤمبيلةكةى ضينراوةكةى خستؤتة َ ثشتينة َ َ موسةنا ،ثاشان ئاسايشى ثارتى ئاطادار كردؤتةوة". لةدريذةى قسةكانيدا وتى" من مام رةزا َ بةعةميد َ هةلؤ بةرثرسى ئاسايشى ثارتيم بى تاوانة ،ماوةيةكى وت "كاكة ئةم كو ِرة َ َ لةطةل دا دةكات ،شايةتى زؤرة كارمان ثشتينة هةيةو َ سويندى خواردوة كة فيراس َ ئؤتؤمبيلةكةيةوة" ضينراوةكةى خستؤتة َ َ َ بةآلم عةميد هةلؤ لةوةآلمدا وتويةتي "ئةوة ئةمرةو بؤمان هاتووة". ئةوةشى نةشاردةوة كة "ئاسايش ئازارى زؤريان داوة ،دةست و قاضيان شكاندووة، ئةم فليمة بؤثارة خواردن و كارى خراثة وتيشى"ئيستا كراوة" بةثرسةكةى َريكخستن َ فيراس َ شوينى ديار نية". هةلهاتووة َ َ هةلؤ حةمزة بة ِرَيوةبةري ئاسايشي ثارتي َ ديموكرات لةكةركوك بة ِرَيطاي وت "مالي دادطاي كةركوك كاول بكات ،مةسةلةيةك َ 2 نةبي سال َ بمي َنيتةوةو كةس جورئةتي َ َ ِبرياري لةسةر بدات بةل َي واية ضةندين َ دةبي، قسةلؤكي لةسةر دروس��ت قسةو َ ني دادوةر حاكم قاسم عةلي دوي ئةوةتا َ َ ِرةم��ةزان ئةو كةسةي ئ��ازاد كرد كةبة 450كيلؤطرام "تي َئين تي" ةوة دةستطير كرابوو ،ئةم دادوةرة كةتوركمانة نازانم َ مالي لةكوييةو باري ئةمني و ذياني ضؤنة ،بةآلم َ ناوي َ ري هةموو مةسةلةكة ئةوةية كةدادطا َ بةجي بكات سيدارة لةسةر ئةمانة َ ِبرياري َ جي َ مةسةلةكةش تةنها ئةمةية َدين شتةكان دوا ئةخةن مةجراي ئيفادةو َلي َ كؤلينةوةكان ئةطؤ ِرن ،مةسةلةكان َ 2 ئةضيت ثي َ سالي َ ني ،دواي ئةوة دةزطاي الي َئيمة َ نامي َ ئاسايش بؤي نية تةداخول بكات لةدادطا، َ كاريك ئةزانري ثؤليسيش وةزعةكةي َ
ذمارة ( )10مانطي نيساني 2009
دةرةضي و ئةمانة ئازاد ياريك ئةكةن ِبر َ َ ئةبن". دةرب��ارةي قسةكاني “موسةنا” عةميد هةلؤ حةمزة وتي “ َ َ بةل َي ِراستة موسةنا ثارتي بووةَ ،ئيمة ماوةي 1مانط بووة بؤمبرَيذكراو كةثشتينةيةكي زانيومانة َ ِ َ َديتة كةركوك بةآلم بةداخةوة هةندي بواري ئةمني ِرَيطة نادات ئةطينا هةموو
بةث َيى سةرضاوةيةكىئاطادار، طوايةلةماوةى ِرابردوودا لةشارىكةركوك ئاسايشىثارتى هةستاوةبةئةجنامداني ضةندسيناريؤيةكبؤ ئةوكةسانةوبةبيانوي َ هةوليتةقينةوة دةستطرييانكردون، ئةوسةرضاوةوتيشي "ئةمةشبؤزيادكردنى ذمارةىضاالكيةكانى ئاسايشىثارتىبووة لةوشارة". سةرضاوةي مةسةلةكةم باس دةكرد ،بةآلم بةئيوة َ دةلَيم موقةدةم دةقيقي مةعلوماتةكة َ َ نةقيبيكي ئةمريكي لةطةل ئةمريكي َ سةرثةرشتي ئيشةكةيان ك��ردووةو َليي شيوةيةك ضاوة ِرواني بةئاطادارن ،بةهيض َ ئةوة نةبووين كةموسةناية َئيمة وامانةزاني خؤكوذيكي ثياو يان ئافرةتة بةآلم بينيمان َ ثشتينة موسةنا لةو كاتةدا هات و ئةو َ بؤمبرَيذكراوةي َثيبوو”. ِ دةرب��ارةي ئةوةي كةموسةنا ئةندامي ثارتي و بووةو كاري بؤخؤتان كردووةَ ، هةلؤ
حةمزة وتي “بؤ َئيمة طرنط نية هةويةي ثارتي َثي َبيتَ ،ثيشتر لة 29ي ِرةمةزان ئؤتؤمبيليك دا لةبةردةم بارةطاي َئيمة َ ضينراودا كابرا تةقيةوة لةكاتي داناني بؤمبي َ يةكيتي َثيبووَ ، هةويةي َ سالي ثار مةلبةندي َ تةقينةوةيةكي تر ئةنجام دراو كابرا هةويةي ناسنامةي ناوضةي ثارتي َثيبوو عةرةبيش ناكريتةوة ئةوةي مادةم موسةنا بوو ،ئةمة َ َ نةطيري”. ناسنامةي ثارتي َثيبووة لةوةآلمي ئةوةدا كةئايا تاضةند ِراستة ئةم مةسةلة ئاسايشي ثارتي بؤ ضاالكي خؤي يةكيتي؟ ئةنجامي داوة لةبةرامبةر ئاسايشي َ َ هةلؤ حةمزة وتي “بةرامبةر ئاسايشي طرفتيكمان نيةو هاوبةشيشين، يةكيتي هيض َ َ ِرؤذانة دانيشتنمان هةية ،شكستمان يةكةو سةربةرزيش بؤ هةردووالمانة”. وداويكي تردا عةلي حسين محةمةد لة ِر َ لة 29.7.2007لةاليةن ئاسايشي ثارتي ديموكراتةوة دةستطير ك��راوةو وةك خؤي لةنامةيةكي دا بؤ َ تالةباني و بارزاني َ “لةذير ئةشكةنجةدا ئةو تاوانةي دةل َي َ ِروب��ة ِروم كراوةيةوة دانم َثيدا ناوة بةآلم بي تاوانم و لةو كاتةدا كةئةو تؤمةتةم َ َ خراوةتة ثال من لةدةوامي فةرميدا بووم كةجيطري بة ِرَيوةبةري لةنةخؤشخانة َ ئيدارةي نةخؤشخانةي حةويجةم و هةموو َ خةلكي عةشايةرو ثؤليس و بةرثرسة ئيداريةكاني تري حةويجة شايةتي ئةوةيان كاريكي خراث و بؤداوم كةدورم لةهةموو َ طوماناوي” خيزاني عةلي كةناوي سوندوسةو َ حةويجة لةنةخؤشخانةي ثزيشكي دوانيكي دا بؤ ِرَيطا وتي “هاوسةرةكةم لةلي َ َ َ بي تاوانةو ئةوةشي خراوةتة ثالي تؤمةت َ و ه� َ �ةل��ب��ةس��راوةو بؤ ل��ةك��ةدار كردني َ بنةمالةكةمانةو هيضي تر” ئةو وتيشي “من لةتةلةفزيؤن دا بينيم هاوسةرةكةم طيراوةو تؤمةتي ئةوةيان بؤ دروست كردووة ،تةنها خواي طةورةش شك ئةبةين كةئةم َ زولمة ئاشكرا بكات كةبةرامبةرمان ئةنجام دراوة لةاليةن ئاسايشةوة”. “عةلي دواي دوو مانط سكاآليةكي نوسيوة بؤ حاكم فاروق دادوةري َلي َ كؤلينةوةو َ لةذير ئةشكةنجةدا ئةم ئيعترافانةم ئةل َي من َ لةكاتيكدا لةبةردةم ئةفسةري ك��ردووة، َ َلي َ كؤلينةوةي دادطا ئيعترافي كردووة ،دواي ئةوة َنيراوة بؤ ليذنةي ثزيشكي ثشكنيني بؤ كراوة َ ئةلَين درؤ ئةكات ،عةلي بةخةتي خؤي بؤ دادط��اي نوسيوة َ ئةل َي ويذدانم َ ئةمةوي حاكم ببينم دواي ئةوة مورتاح نية كشف داللة كراوة كةضؤن لةحةويجةوة هاتووةو تةقينةوةكةي كردووة”.
َ خةوالووة ثةرلةمانةكةي ئ َيمة ثةرلةمان َيكي مردوو و هةرَيمي كوردستان هةرَيمَيكي ناشرينةو تائَيستاش دوو ئيدارةيي بةدي دةكرَيت
ِراثؤرتي :دارا عةبدولَآل َ كؤمةلَيك ِرؤذنامةنوس و ِرؤشنبير مانطي ِرابردوو ياداشتيكيان كرد كةداواي ئيمزاي ر هةولي َ لةشاري َ َ ئاشكرا كردني مولك و ساماني بةرثرساني هةريَمي كوردستان دةكةن. لةوبارةوة زانا ِرؤستايي ئةندامي ثةرلةماني َ كؤمةلي ئيسالمي كوردستان كةلةسةر ليستي بةشدارة وتي “دةستخؤشي لةو هةنطاوة كردو “دةميكة داواكاري َئيمةش بووة لةثةرلةماني وتي َ كوردستان ،بةآلم بةداخةوة نةلةسةر ئاستي سةرؤكايةتي هةريَم ،نةلةسةر ئاستي حكومةت و ثةرلةمان هةنطاو نةنراوة بؤ ئاشكرا كردني سةروةت و ساماني بةرثرسان َثيش وةرطرتني بةجي َهيشتني ثؤستةكانيان بؤ ئةوةي ل��ةدواي َ ثؤستةكانيان ب��ةراوردي س��ةروةت و سامانيان بزانري ئةطةر لةسةر َ َ مولك و بكريَت ،بؤ ئةوةي خةلك خؤي َ ساماني َ دةولةمةند كردووة ِروبة ِروي ياساي بكريَتةوة". ئةو وتيشي دروس��ت نةكردني دةستةي نةزاهةو دةرنةكردني ياسايةك بؤي واتة دريَذةدان َ َ طةندةلي لةكوردستان". بةحالةتي يةكيك لةو ِرؤذنامةنوسانةي بةختيار سةعيد َ ئيمزاي لةسةر ئةو ياداشتة كردووة بؤ ِريَطا وتي "ثاش ثرؤسةي ئ��ازادي َعيراق و دامةزراندني حكومةتي ن� َ �وي ،سةركردايةتي سياسي كورد َ لةليدوانيان َثيشكةش بةخةلكي َعيراق جؤريَك َ بةطشتي و هةريَمي كوردستان بةتايبةتي دةكرد، بةوةي هةريَم لةزؤربةي كاية و بوارةكاندا بؤتة نمونة و َثيشةنط و دةكريَت حكومةتي َعيرقي َ فيدرال سود لةئةزموني هةريَمي كوردستان وةربطريَتَ .ئيمة وةك ِرؤذنامةنوس طومانمان لةم ريكالميك بوو َليدوانانة هةبوو ضونكة ئةوةندةي َ خؤجييةتي لةهةريَمي كوردستاندا بؤ دةسةالتي َ حةقيقةتيكي تيانةبوو. ئةوةندة َ َ لةطةل ئةوةي ئةو وتيشي "دواي ثرؤسةكة َ لةعيراقدا زيادي بةشيوةيةكي بةرضاو َ طةندةلي َ َ كردوو بووة دووةمين دةولةتي دنيا لةو ِرووةوة، َ هةولي ئةوةياندا بةآلم كاربةدةستاني َعيراقي َ يشةكيشكردني طةندةلي بكةن ضارةسةري ِر َ و شةفاف بن و ئازاديةكانيش َ لةوي زياتر هةية، ثةرلةمانيكي ئةوان باشترين نمونةش ثةرلةماني َ ثةرلةمانيكي زيندووة بةآلم ثةرلةمانةكةي َئيمة َ مردوو و َ خةوالووة.
َميكي دةتوانين َبلَين هةريَمي كوردستان هةري َ تائيستاش دوو ئيدارةيي بةدي دةكريَت و ناشرينةو َ يةكيتيدا لةنيوان ثارتي و َ هةموو شتةكان جياوازن و َ لةكاتيكدا كة كاربةدةستاني دابةش كراون ،ئةمة َ بةغدا ثاش ئةنجامداني ثرؤسةي َ هةلبذاردني ئةنجومةني ثاريَزطاكان هةنطاوي زياتريان هاويشت و لة ِريَي دةزطاي نةزاهةوة َ هةولياندا َ تاخةلك ساماني بةرثرسةكان ئاشكرابكةن متمانةيان َثيبكات بةوةي كة بزانن طةندةلَ نين ،باشترين َ بةلطةش ئاشكراكردني ساماني نوري ماليكي سةرؤك وةزيراني َعيراق بوو ،كة بة 500000مليؤن دينار َ خةملَينرا َثيم واية ساماني َ بةرثرسيكي كوردستانة ،كةواتة ئةتوانيين منالة َ َبلَيين َئيمة طومانمان هةبوو لةئةداي سةركردايةتي سياسي كوردستان ،لةهةموو بوارةكاندا دؤ ِراون قاجاخضيت و تةنها خةريكي ث ِركردني طيرفان و َ شيوةيةك شةفافنين. وةبةرهيناني نةوتن و بةهيض َ َ ل��ةم س��ؤن��ط��ةي��ةوة َئيمة وةك ضةند رءذنامةنوسيك ب ِريارماندا بةكؤكردنةوةي ضةند َ واذؤيةك داوابكةين بؤ ِراي طشتي كة سةرؤكي هةريَم و حكومةت و بةرثرسان سامانةكانيان ئاشكرابكةن ،خؤشبةختانةش داوامانة بةتةواوي َ كةنالة ناوخؤيي و دةرةكيةكان. َليرةشدا مةبةستمان ئةوة نية ضةنديان هةية يان نةبيت َثييان َ دةلَيين َئيمة طومانمان نيانة ،تةنها ئةوة َ لة َئيوة هةية و ثرسيار بكةين بودجةي هةريَمي كوردستان لةضيدا سةرف دةكريَت ،هةروةك لةم ِرؤذانةدا عومةري سةيدعةلي ئةندامي مةكتةبي يةكيتي ئةوةي ئاشكراكرد كة ملياريَك و سياسي َ ضوارسة مليؤن دينار نةوت فرؤشراوة ،كةبةنيوةيي يةكيتي و ثارتي رؤشتووة. بؤ طيرفاني بةرثرساني َ لةنيوان ثارتي يان بؤضي بودجةي هةريَم َ يةكيتي دابةش دةكريَت بري 35- 30مليؤن و َ يةكيتي ،كة ئةمةش ثارتي ئةيبات و َهيندةش َ دزيةكي ئاشكراية و ئةو حزبة دةيكةن ،ئةمة َ طةندةليةكي طةورةية و َثيويستي بةئاشكراكردن َ هةية و خةلكي كوردستاني َلي ئاطادار بكريَنةوةو ماوة نةدةين ئةم ئةزمونة بكةويَتة بةردةستي َ كؤمةلَيك تاالنضي. َ خةلكيش لةوة َدلنيا دةكةينةوة كة لةداهاتوودا لةثيش دةبيت و هةنطاوي َ ضاالكي تريشمان َ دةنيين ،وة داوا لةهةموو هاوالتيان دةكةين تريش َ بةشداري َ هةلبذاردن بكةن بؤ ئةوةي ِريَطري لة ئةنجامداني تةزويراتي دوو حزبة دةسةالتدارةكة بطرن ،ضونكة ئ��ةوان بةنةضوني هاوالتي بؤ
دةنطدان تةواوي فؤرمةكان لةبةرذةوةندي خؤيان ثردةكةنةوة ،بؤية ضونيان باشترةو دةنط بة ليستي سيهةم بدةن تا ثةرلةمان كارابكريَت و ِرؤح بطريَت َ بةبةريدا. "دلير محةمةد" وتى" ئةندامي لةاليةكى ترةوة َ ثةرلةماني كوردستان لةسةر ليستي حزبي شيوعي كؤميسيؤنيكى دةست ثاكى وتي "من َثيم واية بونى َ َميكى كاتيك زةرورة بؤ دورست كردنى هةري َ هةموو َ ديموكراس ،لةبةرئةوة ئةوةى كةلةبةغداد كراوة يةكيكة لةبنةماكانى ديموكراسىَ .ثيويستة َئيمة َ وةك كوردلة كوردستان َثيشوازى لةم كؤميسيؤنة يةكيكمان وابيت هيض َ دةبيت َثيمان َ بكةينَ . طةورةترو بةرزتر نين لةياسا ،ريَطة نةدةين بة هيض دةسكةوتيكى نامةشروعَ ،ثيوستة َئيمةى كورد لةم َ قؤناغةدا زؤرترينى ئةو بنةمايانة ثيادة بكةين ،كة خزمةت بة قةزييةكةمان دةكةن ،بؤية تائيستا وةك ئامانجيكى َثيويست. كورد دؤزةكةمان نةطةيشتؤتة َ لةثيشة هةيةَ ،ثيمواية َئيمة ئيشى طةورةترمان َ نابيت شةخس بؤ بةرذةوةنديية تايبةتيةكانى خؤى، َ بةرذةوةندنى طشتى لةبير بكات. "هةورامان محةمةد "وةك رؤذنامةنوسيك كة واذؤى ئةو بةياننامةى ناوبراوى كردوة بؤ ِريَطا َ دةلي " َئيمة وةك رؤذنامةنواسان كة هةستاين بةم كارة لة ِراستيدا ئةمة كارى َئيمة نةبوو ،ئةطةر بمانةويَت شتةكان بؤ َ كؤمةلطا ئاشكرا َبيت ،دةبواية ثةرلةمان بةم كارة هةستاية .لةبةرئةوةى ثةرلةمان لةكوردستاندا ،ثةرلةمانى هةردوو حيزب ،نةيان توانى ئةم كارة بكةن .لةدواى ئازادى كوردستان و عيراق ضةندين ئةزمونمان هةيةلةسايةى ئةم شتيكيان بؤ خؤيان فةرز دوو حزبةوة ،كة هةموو َ كردووة ،وةئةندامانى خؤيان دةخةنة ئةو ليذنانةوة تا زياتر شتةكان سةركوت بكريَن و وةك خؤيان ئاشكرا نةكريَنَ .ثيم وانية بتوانريَت كارةكانى بةدةستبهي َنيت .لةوكاتةوةى نةزاهة سةركةوتن َ كة َئيمة داومانة بة ِراى طشتى ،زانياريمان هةية ثى دةكريَت ،كة َئيستا فةرمانطةى تاثؤ يارى َ َ مولكةكان دةكريَن بةناوى كةسانى ديكةوة ،تا َئيستا ليذنةكانى تر تاضةند لةبوارى ستراتيذى ئةم نةتةوةيةدا ئامانجى ئةو تؤيان بةدةست َهيناوة؟ وةآلميك بةنا جواب دةدريَتةوة. لةبةرئةوة هةموو َ بةشيكة لة ث ِروثاطةندةى َبيطومان ئةم كارةشيان َ َ دةيانةوى ناسنامةيةكى ثاكى ديموكراس خؤيان َ بة خؤيان ببةخشنةوة بؤ ئةوةى كؤمةلطة َبيدةنط نةتوانيت َبيتة سةرشةقام و َبيت و ِراى طشتى َ خؤثيشاندان بكات.
ذمارة ( )10مانطي نيساني 2009
49
دةسةآلت خؤي ث َيش َيلكةري ياساكانة ئ َيمة ضي بكةين؟! ئةطةرسةركردةئازادىبةتاكةكانببةخشيَت ئيرتئةوانيبؤضيية-كريشنامورتى-
لة كوردستان ضةمكى ديموكراسىء مافى مرؤظ ء ياسا تةنها ئةو ضةمكةية كة لة بؤتةى درووشمء بازا ِرطةرمىء زمانى دةسةآلتةوة شيل دةكريَت، دةسو ِرَيتةوةو لةاليةن خودى دةسةآلتيشةوة ياسا َثي َ وةك ياساى ِرؤذنامةنوسى كة لة ثةرلةمانةوة دةرضووةو سةرؤكى شيل ئةكريَت ،ئةم هةرَيم واذؤى كردووةو ئةوة ضةندين جارة َثي َ هةنطاوةى ثةرلةمانء سةرؤكى هةريَم بؤ ياساي رؤذنامةطةري ِروناكييةك بوو بؤ ِرؤذنامةنوسان بؤ داثؤشينى تاريكىء كردنةوةى ثةنجةرةيةكى نوَيى ئازادى لة تةالرى دةسةآلتةوة بةرووي دةرةوةدا، شيل دةكريَتء كةسيش كؤدى ئةو بةآلم سةدمةخابن ئةو ياساية َثي َ نازاني ،طةرضى لةدواى دةركردنى ئةو ياسايةوة ()5 شيلكردنة َثي َ َ نهينية َتيناطات؟ نازانم ِرؤذنامةنوس زيندانى كراونء كةسيش لةم َ كاكى دادوةر كة نوَينةرى دةسةآلتى دادوةري و قةزاية ،ضؤن ئاطادارى بةجيكردنء ياسادانانى وآلتةكةى خؤي جي َ ب ِرياو ياساكانى دةسةآلتى َ ؤذنامةنوسيكى وةك سؤران عومةر سةرنوسةرى نيية؟ طرتنى ِر َ طؤظارى " ِريَطا" لة 2009 /3/18و طواستنةوةى بؤ طرتوخانةى ِرانية، ئةو ئاماذة ئةدات بة دةستةوة كة ياساكانى ثةرلةمان بةهاو بارستايي سةردانيكماندا بؤالى سؤران عومةر لة كاتي طرتنةكةيدا نيية ،لةكاتى َ سليمانى لةبةر نةبونى شوَين لةسةر طؤشةيةكى لة طرتوخانةى َ بةرتةسكى قةنةفةيةك دانيشتمء قاضم خستة سةر قاض ،بةآلم كاكى بةشيوةيةكى زؤر ناشرين بة تو ِرةيي هات بة طذما وةك ثؤليس َ َبلَييت َئيمةش لةو تاوانبارو دزو جةردانةبين كة َتيكةآلويان كردبوو َ لةطةل نوسةران و رؤذنامةنوساندا ،بةندة زؤر ئاسايي وةرمطرت ضونكة حورمةتى ياساو شوَينى حكومى ئةركى هةموانة بةتايبةت ِرؤذنامةنوس ،بةآلم سةير لةوةدابوو ِريَنماييةك َ هةلواسرابوو نوسرابوو "جطةرةكيشان قةدةغةية" كةضى ئةفسةرو ثؤليسةكان خؤيان َ َ دةكيشاو منيش لة خؤمم ثرسى :تؤبلَيي ياسا شمولى جطةرةيان َ دةزطاكانى حكومةت نةكات؟ لةوكاتةدا ثةرلةمانم بيركةوتةوة كة نةكيشانى جطةرة كةضى فةرمانبةرةكانى ياسايةكى دةركرد بؤ َ َ دةبي دلنيابن حكومةت خؤيان كارى َثيناكةن ،ثةرلةمانء دةسةآلت َ جي و هاوكارى كة ِرؤذنامةنوسان لةهةموو كةس زياتر ئامادةى َ بةثيي خؤى طةواهى بةجي كردنى ياسانِ ،رؤشتنى كاك سؤران َ َ ئةم ِراستيةية كة َئيمة نامانةوَيت بةرةيةكى دذ بة ياسا و حكومةت بكةينةوة ،بةآلم دةمانةوَيت بةرةيةك بين كة حةقيقةتةكان َبلَين و َ طةندةلكارةكان َبلَين ئيدى بةسة ،ضونكة ضاوى ِرؤذنامةنوس وةك بة نابينى ،ثاشان زؤرَيك لة سياسييةكانء بةرثرسةكان ئاسايي َكى ي ضاو َ ئةندامى كاراى سةنديكاى ِرؤذنامةنوسانن و كةضي بةربةست و
50
ذمارة ( )10مانطي نيساني 2009
تراذيدياكاني ذياني ِرؤذنامةنووسان هةست َثيناكةن، لةاليةكى ترةوة طةر دةتانةويَت ِرةخنة َ مالئاوايي بكاتء وآلت َ بمي َنيتةوةو لةسةر حسابى هاوآلتيان زةوىء سامان بؤ لةناو طةندةليدا َ َ ئارةزووةكان سةرف بكريَت ،ئةوا دةكريَت ئةم هةريَمة ضؤل بكةين و شطي ِرى ئةوسا هةنديَك كةس دوور لة بةرثرسياريَتىء ئةخالقى شؤ ِر َ نيء ديَن و ئارةزووةكانيان َتيردةكةنء ئاطايان لة نيشتمان َ نامي َ ذمارةي زينداني زياد ئةكات و طةنجةكانيش نةفرةت لة ئايندةى دةبيت ،بة ووتةي خؤيان دةكةن و سةروةريةكانيان ال ناشرين َ كاتي ِرؤذنامةنوسي هاوريَم ئاسؤ عةبدوللةتيف " بةدبةختى وآلت َ دةست َثيدةكات كة ذمارةى زيندانةكانى لة ذمارةي زانكؤ و ناوةندة َ قةرةبالختر بن لة ناوةندة ِروناكبيريةكان زياتر َبي و زيندانةكان دةبي ؤذنامةنوسان ر سةنديكاى رؤشنبيريةكان" َليرةوة بةرثرسانى ِ َ ئةركيكى َميذووىء ئةخالقييان لةسةرةو هةرضى َتيبطةن لةوةى كة َ شيلكاريانة زوترة سةرؤكى حكومةت ببينن و تاوتويَى ئةو هةموو َثي َ بكةن ،طةرضى َدلنيام زؤر َ هةوليانداوة بؤ بينينى سةرؤكى حكومةت تا نوسينى ئةم ضةند وشةية َ َ دةكري هةولةكانيان ئاكامى نةبووة، َ هيلى ئةو ثرسيارة بكةين ئةطةر حكومةت دةيةويَت ِرؤذنامةنوس َ َني و ئاسايشي نةتةوةيي نةخاتة مةترسيةوة ،بؤضى ِريَز سور نةبةزي َ لة ذيانء ئازادى ِرؤذنامةنوسان ناطريَت؟ ياخود حكومةت بؤضى كار بةياساو ئيمزاكانى سةرؤكى هةريَم ناكات؟ ضونكة ِرؤذنامةنوسانيش خؤيان بة خاوةنى خاك و نيشتمان و سةروةريةكانى شؤ ِرش دةزانن و كو ِرى ئةم ميللةتةن ،ئةطةر َثيشتان واية ِرؤذنامةنووسان نيشتمان ثةروةرنين و بةفيك و فاكي دوذمنان دةنوسن دةفةرمون ئاشكرايان بكةن و بياندةنة دادطا ،ئةطةر ثشتطيريمان َلي نةكردن َثيمان َبلَين جاسوس و دوذمنى طةل ،طةرضى زؤرجار ِرؤذنامةنوس بة جاسوس و َ كي ئةو ثةيوةندى قةلةم فرؤش تاوانبار دةكريَن بةآلم من دةثرسم َ لةكيوة َفيربوون؟ بؤية طرنطة يةى بؤ ِرؤذنامةنوس دروست كردو َ َ لةطةل دةسةآلتدا يةكاليي بكاتةوة سةنديكا هةموو ئةم َكيشانة و وةآلمى طومانةكانى دةسةآلت بداتةوةو بةكؤى دةنط بوةستن و ِرازى نةبن بةو فشارو ترس و سوكايةتى كردنة بة ِرؤذنامةنوسان، ضونكة لةثشت ئةم طرتنةوة ئةجيندايةكى ترسناك هةية بؤ بةرتةسك كردنةوةى ئازادى و زيادكردنى َ قوفل و كةلةثضةكان بؤ دةست و زماني ِرؤذنامةنوسان.
بةرزان على سةرنوسةري رؤذنامةي ئاآل