دةضيتة َ َ مالي ر َيطا ئةمريي َ ثيشووي ئةنسارولئيسالم ذمارة ( )11مانطي ئاياري ()2009 خاوةني ئيمتياز ماكوان كةريم سةرنووسةر سؤران عومةر 07501126064 بة ِريَوةبةري نووسين دليَر عةبدولَآل هاوكارانمان لةم ذمارةيةدا دي��اري محةمةد ،س��ؤران ع��وم��ةر ،دليَر عةبدولَآل ،ئاسؤ ق��ادر ،عةبدولَآل طؤران، ئةنوةر حةمةغةريب ،ب ِروا هةوليَري ،ئةنوةر حسيَن بازطر ،شةنكار عةبدولَآل ،دارا عةبدولَآل ،بيالل محةمةد ،ن��ةوزاد شيَرد، ذيار عومةر ،دليَر عةبدول ِرةحمان ،باخةوان هةلَةبجةيي ،عةتا حسيَن ،رزطار سالَح.
ئؤفيسي سةرةكي: سليَماني -ثشت باخي طشتي تةنيشت خةلَوةتطةي ثيري
لةذمارةي ئايندةي طؤظاري ريَطادا راثؤرتيَكي تايبةت لةسةر ئةميري ثيَشووي ئةنسارولئيسالم بآلودةكريَتةوة ،سةبارةت بةزؤر نهيَني كارو ذياني مةال كريَكار كةئيَستا لةئؤسلؤي ثايتةختي وآلتي نةرويج دةذي.
َ ئيمةيل:
regamagazine@yahoo.com www.knewsdaily.org
دابةشكردن خانةي رةهةند 07708649210 تيراذ 8000 ضاث ضاثخانةي كوردستان نرخ ()1500
خانةي رةهةند بآلوكراوةي هةموو ليستةكان بآلودةكاتةوة لةهةلَمةتةكاني راطةياندني هةلَبذاردندا ،خانةي رةهةند ئامادةية بةخيَراترين كات و بةكةمترين نرخ بآلوكراوةي هةموو ليستةكان لةسةرجةم كوردستاندا بآلوبكاتةوة. بؤ زانياري زياتر: 07480138286 فانؤس تيليكؤم 07708649210 ئاسيا سيَ َل ذمارة ( )11مانطي ئاياري 2009
3
كاكةحةمة ث َيش َ هةلبذاردن نه َيين رووداوة خو َيناوييةكاني شة ِري ناوخؤ ئاشكرا دةكات
محةمةدي حاجي مةحمود باس لةو نامةيةي عةلي حةسةن مةجيد دةكات كةبؤي هاتووة ديداري : سؤران عومةر ،ئاسؤ قادر
نوي دروست دةكات شةري ناوخؤ ِ كاكةحةمة لةسةر ميَذووي ِ شةريَكي َ
4
ذمارة ( )11مانطي ئاياري 2009
َ دةدوي محةمةدي حاجي مةحمود بؤ ِرَيطا دةرب���ارةي بةرطي ض��وارةم��ي ِرؤذم�َ�ي��ري َثيشمةرطةيةك كةنوسينةوةي هةموو رووداوةكاني شة ِري ناوخؤي َتيدا تؤمار كراوة لةوانةش شة ِري ناوخؤي 1992تاكو 1996 هيناني جةيشي وآلتان بؤ لةكوردستان و َ كوردوستان ،تةنازول و ثةنابردن بؤ َ دةولةتان لة َثيناو شكاندني يةكتري ،ثارةو ضةك وةرطرتن دةولةت و ئةو َ لةم َ دةولةت ،كوشتني ديل ،شة ِر جيطةيةك كة هيضي تيا نيية ،بؤ كردن لةسةر َ نموونة لةسةر كةثكي حةمةد ئاغا و كآلو قاسم درابيت كةرةنطة 400-300كةس بة كوشت َ نةزستان لةبةر بةفر كةسي تيائةذي نة هاوين لةبةر طةرماو َ ضؤلي ،طوندَيك مدير ناحيةي تيا دانراوة ضةند َ خةلك كوذراوة ،وةسائيق لةسةر كؤبونةوةكاني بةرةي كوردستاني ،كؤبونةوة سي َ َ قؤلييةكان ئةو نامانةي لةسةر دووقؤلي و َ شة ِري ناوخؤ نوسراوة ،ئةو كؤبونةوانةي لةسةر شةري ناوخؤ كراوة ،ئةو َ هةولة ئاشتيانة كةنراوة ِ كتيبةكةمدا هةموو ئةمانة لةبةرطي ضواري َ كةئيستة تةواو بووة. تؤمار كراوة َ محةمةدي حاجي مةحمود َ دةل َي «جةيشي توركيا و َئيران و َعيراق بةردةوام هاتونةتة نهيني هاتون تةنها كوردستان ،ئةوانةشي بة َ دةيزاني ،ضونكة ئةوةي ئاشكرا بووة كورد خوا َ خؤي داواي ئةو لةشكرانةي كردووة كة رةنطة نةبيت تةنها بؤ طياني يةكتر زؤر كاريطةري َ بووة». َ �ي «لة ش��ة ِري ناوخؤ َئيمة ناوبراو دةل� َ َثيضراين لةو شة ِرةوة كة شة ِري َئيمة نةبووة، وخينين نةخؤمان بة بةديل زانيوةو اليةك ب ِر َ
و الكةيتر لةناو بةرين ،نة بؤ دةسةآلتيش َ هةندي طيروطرفتمان بووة شة ِرمان كردووة، لةسةر كاري سياسي و ِرَيكخستن ِرةنطة َ هةبوبي بؤ هةندي طومركي بضكؤلةشمان َ َ َ هةندي شتي بضوك بووة ذياني خةلك كة بةآلم نةطةشتؤتة ئةوةي شةري ناوخؤ دةست ثي بكات». َ لةبةرامبةر كاردانةوةي بةرطي ضوارةمي كتيبةكيدا محةمةد حاجي مةحمود وتي َ «تةوةقوعي هيض ناكةم ضونكة تا ِرادةيةك نةبي، ديموكراتي هةية ،من َ شتيكم نةوتووة كة وا َ ئةو شتةي باسم كردووة نامةي خاوةنةكةشي نابيت بؤم تياية ،هيض كاردانةوةيةكي خراثي َ بةآلم بةرطي يةكةم كةئةوكات دةرضووة كاردانةوةي هةبووةو باجم داوة ،بةآلم َئيستا وا نيةَ ، خةلك ِراهاتووة ضاوي كراوةتةوة زؤرجار َ كاريكاتيرَيك دةكات دةل َي بةرثرس سةيري َ َ لةطةل منيةتي ،ئةمةي من كة بآلوي ئةوة دةكةمةوة زؤر ئاسايية ضونكة ئةو بةرثرسة ئةو شتانةي كردووة». دةربارةي ئةو ضةند تةنة فايلةي كةالي محةمةدي حاجي مةحمودةو َ خةلكي تاكو َئيستة ضاوة ِروانن بآلوبكرَيتةوة ناوبراو وتي « جيطة شتم دةست كةوتوة بؤ نمونة لة دوو َ لة ئةمني باكور لةكةركوك لة ئةمني عام لةبةغداد كةهةردووكيان يةك شتة ،ئةو فايالنة ضةند جؤرَيكة ،جؤرةكاني هةندَيكي مخابةراتة هةندَيكي ئيستخباراتة ،هةندَيكي جيهازي ئةمنة ،هةندَيكي هي حزبة هةر يةكة خةلكي َتي َ لة شوَي َنيكة ،جطة لةوةي زؤر َ كةلة بة هةموو ضين و توَيذةكانةوة». َ كاكة حةمة وتيشي «هةنديك لةو َ بةلطةنامة ناسنامةيةكي نيشتمانية بؤ خاوةنةكةي ،زؤرَيكيشيان لة زةماني حزبي نةكردبي بةعسدا ئةطةر ئيمزاي بؤ بةعس َ َ وةربطيري لةبةر ئةوة ئيمزاي نةيانهيشتووة َ َ جيطري بة ِريوةبةر ،طةر كردووة يان هةية بؤتة َ نةكردبي نةيانكردووة ئةمانة هةمويان ئيمزاي َ ئيمزايان كردووة». دةرب��ارةي ئةوةي ضةندَيك لةو فايالنة لةسةر حزبي سؤسيالستة ،محةمةد حاجي مةحمود وتي «ئةوانةي دذي خؤمانة زؤري َتيداية». لةسةر ئةو نامةيةي كةعةلي حةسةن مةجيد بؤ كاكةحةمةي ناردووة وتي «كاتي خؤي حكومةتي َعيراقي دواي 1991حكومةت
َ لةطةل حزبةكان هةندَيك ِرَيكةوتنامةي كردووة ،هةر لةو ثةيوةنديانةي كة دروست بوو ئةو كاتة س��ةرؤك وةفدةكان جارجار ئةطؤ ِرانَ ، جاري تارق عةزيز و جارَيك عةلي َ حةسةن مةجيد بوون ،وادياربوو لةطةل حزبي سؤسيالستيش ثةيوةندي دروست ببوو ،دواي ثي كردةوة قةراري 686 ئةوةي شة ِر دةستي َ دةرضوو ،حكومةتي َعيراقي ثةيوةندي بة َئيمةوة كرد ضةند جارَيك ،داواي طفتوطؤيان كرد وتيان ثيمان باشة َ لةطةلمان طفتؤطؤ بكةنَ ،ئيمةش وتمان َثيويستة َ لةطةل هةموو حزبةكان طفتوطؤ بكةن و داواي مفاوةزات بكةن ،ئةوان واديار َ لةطةل َئيمة مفاوةزات بوو دةيانويست تةنها بكةن ،منيش وةآلمم دانةوة وتم َئيستا َئيمة لةسةر مةسةلةي حكومي زاتي قسة ناكةين ضونكة حكومي زاتي بةسةرضووةو طؤ ِراني َلي روويداوة» ئةويش جوابي دامةوة وتي َ فيدرالي ِ لة قانوني َعيراقدا نية». هةلبذاردن كاكة حةمة َ دةربارةي َ دةل َي «ئةطةر َ بذاردنيكي ئازاد َبيت ،ضاودَيري هةل َ دةرةوةي كوردستاني لةسةر َبيت ئاطاداري سندوقةكان بكرَيت و َ خةلكي ئازاد َبيت َثيم دةبيت لة كوردستان واية ط��ؤ ِران دروست َ ئةطةر ئةمانة بة َثيضةوانةوة َبيت ِرةنطة طيرو طرفت دروست َبيت بةبؤضووني من لة هةموو َ حالةتةكان وةكو َئيستة بةسةالمةتي نامي َنيتةوة». َ دةربارةي ئةطةري ئةوةي كةبارودؤخةكة نامي َنيتةوة داخؤ ضي ِروو دةدات؟ وةك َئيستة َ كاكة حةمة وتي «رةنطة ئةوانةي َئيستا لة ناو ثةرلةماني كوردستان هاوثةيمانن دواتر هاوثةيمانيتيةكان َتيك بضن ،هةندَيكيان َ َ هةندي هاوثةيمانيتي كوردستان كة نةمي َنيت، َ َ هاوثةيمانيتية حزبين َثيكةوةين ،رةنطة ئةم َ نةمي َنيت رةنطة هةندي َ خةلكي ديكةي َلي َ ِ دةرضي». َ َ دةربارةي ئةوةي ئةم هةلبذاردنة بةئيجابي دةل َي «ئةطةر َ دةبيني ناوبراو َ بذاردنيكي هةل َ َ هيمن وئارام َبيت بةتةئكيد ئيجابية ِرةنطة 3 َ مابيت بؤ َ هةلبذاردن ،ئةطةر ليستي مانطي َ هةبيت رةنطة خزمةت بة ديموكراسي جياواز َ َ بكات ،بةآلم كة 3مانطي ماوة بؤ هةلبذاردن تؤ َبييت هاوثةيماني بكةيت ،بزانيت 3مانطيتر ئةبيت كي َ كي َ ئةبيت بة ئةندامي ثةرلةمان َ َ بة وةزير ،بة سةرؤك وةزيران ئةمة ئازاري ديموكراسي ئةدات».
دةربارةي ليستي كراوةو داخراو كاكةحةمة وتي «من لة ثةرلةمان نةبووم ليستي كراوة و داخراوة هةر يةكة خاسيةتي خؤي هةية ليستي كراو و نيمضة داخ��راو ئةوة بوو لة ثارَيزطاكاني َعيراق ئةنجام دران بة تةئكيد ئةوة ديموكراسيةكةي زياترةِ ،رةنطة بؤ َئيمة ئةوة باشتر َبيت». لةبةر ئةوة ليستي كراوة سودي زؤرة بؤ حزبةكانيتر دةسةآلتيان كةمة لة حكومةت، بةآلم ئةوةي كة ِرةضاوي دةكةين لة كوردستان ناهيَلَيت بة راستي ليستي كراوة هاوثةيمانيتي َ َ نةهيشت بةتايبةتي هاوثةيمانيتيشي كة َ َ هاوثةيمانيتيان نةما وةزعةكة يةكيتي و ثارتي َ َ سي ضوار َ سالة ئارام ئةضي ،ئةطةر ئةم َ َتيك َ بطرين بةليستي داخراو كار بكةين طةرضي ثي باشترة لة ديموكراسي َ ني ئةوةم َ ئةخنكي َ يةك ِرؤذ شة ِر و نائارمي لةكوردستان». محةمةدي حاجي مةحمود وتيشي «تؤ بةراوردي بكة لة َنيوان شة ِر و َثيكةوة ذيان، دةتوانيت َثيكةوة بذين بةآلم ليستي داخراوة َ دةبيت». ليستي كراوة ئةنجامةكةي شة ِر َ ضونكة كاكة حةمة َثيي واية «ليستي كراوة دةرضيت ،نة سليماني َ ئةيهيشت لة َ بواية ئةو َ سبةيني دةرضيت، ئةيهيشت لة دهؤك َ ئةويش َ َ يةكيان َ قبوأل نةبوو لةبةر ئةوة ليستة داخراوةكة َبيت باشترة نةك شة ِر». دةرب��ارةي ليستي نةوشيروان مستةفا و َ يةكيتيةوة كاكة قبولكردني لةاليةن ثارتي و َ حةمة وتي «رةنطة ثارتي ئةوةندة ثةيوةندي يةكيتيةوة نةبي ضونكة زياتر ثةيوةندي بة َ َثيوة َ يةكيتي خؤي بةرثرسيارة لةوةِ ،رةنطة هةيةَ ، ئةطةر َثيكةوة بن باشترة بؤ هةمووان». َثيشبيني دةكةيت ئةو ليستة دةنط َبي َنيت، دةنطيك كة طؤ ِران دروست بكات؟ َ بةدةستهيناني دةنط دةربارةي َثيشبيني َ «ثيم واي��ة هةموو محةمةد حاجي وتي َ يةكيتي ليستةكان دةنط دَيننَ ،ثيم واية َ و ثارتي هةر دةنطي زؤر دَيننِ ،رةنطة ئةو دةنطةي كة َئيستة هةيانة لة ثةرلةمان ئةو نةهينن». دةنطة َ بةآلم وةك خؤي وتي ئةمجارة كاكة حةمة بضيتةوة ثةرلةمان بؤية َ ئةل َي «جاري ئامادة نية َ َ لةطةل ئةوة نةبووم بضمة َثيشووتريش خؤم ثةرلةمان لةبةر ئةوة من ئيشي ترم هةية، بضيت باشترة ضونكة كاري حزبيم كةسيكيتر َ َ زؤرة».
ذمارة ( )11مانطي ئاياري 2009
5
هةموو ئارام طرتنَيك سنوورى خؤى هةية
ضةند َ سال َيك ث َيش ئ َيستا بةنورى ماليكيش دةوترا تريؤريست ،بةآلم ئيمرؤ ئةو بةئ َيمة َ دةل َيت تريؤريست ِ
موراد قةرةيالن لةسةر خاكي كوردستان تايبةت بة ( ِريَطا) دةدويَت
ئةو ثياوةي كةضةندين جار لةبؤردوماني توركيادا كوذراوة بةزيندوويي بؤ ريَطا دةدويَت
ِريَطا :لةبانطةوازى بيَضاالكى بوندا باستان لةوة ك��ردووة كةبةمزوانة بانطةوازيَكى تر بؤ ضارةسةرى كيَشةى كورد بآلودةكةنةوة؟ ئايا ئةم بانطةوازةش هةمان بانطةوازى سالَى ِرابردووة كةبةهاوبةشى لةطة َل كؤنطرةى طةل بآلوتان كردةوة؟ موراد قةرةيالن :ئةوةى من دةمةوَيت َ بةشيوازى بيلَيم َثيويستة َكيشةى كورد َ سياسى و ئاشتيانة ضارةسةربكرَيت بةتايبةت لةتوركيا َ هةلبذاردنة هةرَيميةكان كران لةثيش ئةوةى َ هةلبذاردنة هةرَيميةكان َ َ َ بكرَيت بةسالَيك دةولةتى توركيا ووتى ئةم َ هةلبذاردنانة زؤر طرنطن و طةلى كورديش ئةم َ هةلبذاردنةى وةك ِريفراندؤم بينى
6
ذمارة ( )11مانطي ئاياري 2009
َ لةهةلبذاردنةكان حكومةتى بؤ ئةمةش توركيا هةموو تواناكانى خؤى لةكوردستان كرد بةيةك لة ِرووى سةربازى و ماديةوة زؤر زةختى كرد لةسةر ناوضة كورديةكان َ لةهةندي شوَين ثارةى دابةش كرد لةهةندآ َ شوَين خةلكى كردة فةرمانبةر بؤ ئةوةى َ لةهةلبذاردنةكانى بهي َنيت ئةنجام بةدةست َ َ شتيك بلَيم شارةوانيةكاندا ،دةمةوَيت َ َ لةسالى 2007بةهاوكارى ئةمريكا توركيا ثتيكى لةسةر َئيمة كرد لةسةرةتادا كؤنسي َ َ بةلةشكرى دواتر بة ِرَيطةى سياسى بةآلم كؤنسيثتانة تووشى واق بوون لةزاب ئةم َ بهي َنيت هاتن نةيتوانى سةركةوتن بةدةست َ كؤنسيثتةش سةركةوتنى خؤ ئةطةر ئةم َ هيرشى دةكردة سةر هينابا ئةوا َ بةدةست َ
خنيرة و قةنديل دواى ئةمانةش خواكورك َ لةسةر كةركوك زةختى دةك��رد ضونكة َ لةطةل ئةوكاتة هيض جؤرة ثةيوةنديةكى ثارتة كورديةكانى باشوور نةبوو ئةوكاتة بةطشتى طةلى كورد بووة ئامانج بةآلم بةرخودانى زاب شكستى بةتوركيادا لةدواى ئةم شكستة توركيا ( )4 - 3مانط َبيهؤش بوو تةماشاى كرد ضى بكات ضى نةكات دواتر ئيلكةر باشبوخ هاتة سةرفةرماندارى سوثا ث ِرؤذةيةكى سياسى َثيش خست و ويستى ثةكةكة تةنطاو بكات و َ هةولبدات ثةكةكة تةسليم بكات ئةطةر ئةمة بوو ئةطةر نا بة ِرَيطةى ضةك ثةكةكة لةناو ببات ثرؤذة سياسيةكان ضى بوون: َ يةكةمَ :تي َ لةطةل كوردى باشوور كةلى بكةن، دووةم :ك��وردى باكوور بخةنة الى َ كةنالَيكى كورديان خؤيان بؤ ئةمةش ك��ردةوة هةروةها بةشى كوردؤلؤذيان لةزانكؤدا ك��ردةوة ،ب��ةآلم ئةم ث ِرؤذانة هةم لةباكوور و باشوور َبيئةنجام بوون دةلَيم ئةم َ بؤية َ هةلبذاردنة هةرَيميانة زؤر طرينط بوون بةآلم ث ِرؤذةكةى توركيا هينا و وةك ئةوان دةيانخواست شكستى َ وانةبوو ضونكة ثارتة كورديةكان نةكةوتنة ذَيربارى داواكانى توركيا هةندآ شت كران بةآلم بةطشتى َ هةلبذاردنةكان شكستيان بةثالنةكانى توركيادا لةدذى طةلى كورد ئةط رضى لةزؤر ناوضةدا توركيا لةكاتى َ هةلبذاردنةكان زؤر ساختةكاريان كرد َ وةك(بينطؤل و موش و َميردين)ئةمة ثالنى توركيابوو بةآلم سةرى نةطرت.
ل��ةس��ةرةت��اى ()2008ض��االك��ي��ةك��ى سةربازيمان َثيش خست ئةنجامةكةى باش بوو هةروةها لةسةرةتاكانى ()2009ش ث ِرؤذةيةكى سياسيمان َثيش خست ئةويش ئةنجامةكةى زؤر باش بوو َ هةلبذاردنةكان تةئسيرى هةبوو لةسةر هةرضوارثارضةكة، ه��ةب��وو زؤرب��اش��ي��ش ب��وو ب��ؤ طةيشتن بةضارةسةرى َكيشةى كورد بة ِرَيطةى دوانيكماندا و ِرامانطةياند ئاشتى َئيمة َلي َ كةتا()1ي حوزةيران َبي ضاالكي بوونمان ئيعالن كرد ئةمةش بؤ ئةوة بوو كةهةندآ هةنطاو ب��ةرةو َثيش بضن بؤ ئةمةش لةليدوانةكةماندا باسمان لةوة كردووة َ كةبانطةوازَيكى ئاشتى بآلودةكةينةوة وةكو َئيوةش ثرسيارتان كرد َئيستا ئةو بانطةوازة لةالى منة بةالم َئيستا ِرايناطةيةنم ضونكة َ دةولةتى توركيا وةكو َثيويست َثيشوازى هةلبذاردنةكان نةكرد َ لةئةنجامى َ بةلكو دواى َ هيرشى كردة سةر هةلبذاردنةكان َ دةتةثة و زةخت و زؤرى دةست َثيكرد لةسةر طةلى كورد ،طةلى كورد خؤثيشاندانى كرد بةآلم بةزةخت و زؤرى َ وةالمى دايةوة هةروةها طةلى َئيمة ويستى لة()4ى نيسان سةردانى ئةو طوندة بكات كةسةرؤكى َئيمةى َتيدا هاتؤتة دنيا ،بةآلم َ دةولةت ِرَيطةى نةدان و دوو طةنجيشيان كوشتن َئيستاش نزيكةى()200ئةندام و بةرثرسى دةتةثة زيندانيكراون دوو ِرؤذ َثيش َئيستا لةجةذنى منداالنى كورد الوَيكيان َ منداليشيان برينداركردن كوشت ضةندين َئيستا لةنةخؤشخانةدان لةزؤر دةظةران خؤثيشاندان كران و دةكرَين ،بةآلم َئيمة لةم كاتةدا هيض بانطةوازَيكى نوآ بؤ ئاشتى بآلوناكةينةوة خؤ َئيستا هيواخوازبووم باسى كةلةليدوانى َثيشتر ئةم بانطةوازةمان كردبا َ َ ئاماذةمان َثيكردووة بةآلم مخابن دةولةت وةك َثيويست هةنطاوناهاوَيذَيت و خؤى لةبةرثرسياريةتى دةدزَيتةوةَ ،ئيستا توركيا نةهيشتؤتةوة، هيض ِرَيطاضارةيةكى بؤ ئاشتى َ دوانيكدا َ دةولةتى توركيا هةم لةلي َ نى َ من دوَي َ سةرؤك وةزير هةم سةرؤك فةرماندارم ووشيار كردؤتةوةو داوام َليكردن مندالاَ نى طرتنيك َئيمة مةكوذن ضونكة هةموو ئارام َ
سنورى خؤى هةية» �ى ضاالكى بونتان بؤ ِريَ��ط��ا :ب� َ ضارةسةرى كيَشةى كورد بوو بةآلم سوثا هيَرشى كردة سةر ئيَوة و هيَزة ئةمنيةكانيش هيَرشيان كردة سةر دةتةثة؟ هيرش هةية موراد قةرةيالنَ :ئيستا َ وثيكدادان لةسةر هةظاآلنى َئيمة شة ِر َ َ دروست بوو لةبةستة و شةرناخ َثينج هةظالى َئيمة شةهيدبوون َ بةالم كوذراو بريندارى تورك زؤر لةمة زياترن و َئيستا شة ِر دذوار دذوارترببيت دةضيت َ نية بةآلم ئةم بةهارة َثي َ هيرش دةكاتة سةر سياسةتمةدارانى تورك َ لةليدوانةكةمدا ناسراوى كورد بؤية دوَينآ من َ َ دةولةتى توركيام ووشياركردةوة ئيعالنم كرد شيت خةتةرة ،تؤ بكي َ كةئةم بارودؤخة درَيذة َ دةتةوَيت دةستى ئاشتى بؤ درَيذ بكةيت ئةو دةستت دةب ِرَيت بؤية َئيمة بانط لةكةسانى ئاشتى خواز و اليةنطرانى مافى مرؤظ هةموو ئةو كةسانةى دةيانةوَيت ئةم َكيشانة بة ِرَيطةى سياسى ضارةسةربكرَين َئيمة ئةم هةنطاوةمان ناوة بائةوانيش هةوأل بدةن هيرشانةى َ دةولةتى توركيا ِرابطرن َئيمة ئةم َ لةم كاتةدا دةمانةوَيت ث ِرؤذةيةكى سياسى َثيش بخةين بةآلم ئةطةر تؤ بتةوَيت ئةم دةبيت اليةنى هةنطاوة سةركةوتوو َبيت َ بةرامبةريشت ضةند هةنطاوَيكى ئةرَينى َ هةلبطرَيت نةك هةنطاوى لةشكرى َثيش ئوميدم هةية نةك بخات لةمنيوةندةشدا َ َ هيرش ئوميدبم ،بةآلم ئةطةريش هةية َ َبي َ بةرفراوان ببن و طةريالش بةرسظ بدةن ئةطةريش هةية بؤ ضارةسةرى َكيشةى كورد هةنطاوى سياسى بنرَيت. ِريَطا :بةآلم بآ ضاالكى بونتان لةاليةن توركياوة بةوة وةسف كرا كةبيَهيَزبوونة؟ موراد قةرةيالنَ : وةال من شتى وةهام نةبيستووة و ناشزانم كآ واى ووتووة ضونكة ناتوانيت قسةى وا بةرثرسيكى توركيا هيض َ َ بؤ ِراطةياندنةكانى توركيا بكات ،بؤ؟ ضونكة َئيستا راطةياندنةكانى توركيا َلي َ كؤلينةوة ِ دةكةن و دةثرسن بؤ ثةكةكة مةزن بوو؟ بؤ ئةنجامى َ بةمشيوةية بوو؟ هةلبذاردنةكان َ
كةس َنالَيت ئةوة ئةنجامى كارى دةتةثةية دةزانيت هةموو كةس ئةو ِراستية باش َ ئةم سةركةوتنة هى ثةكةكةية كآ ئةم هةركةسيكة قسةيةى كردووة نازانم بةآلم َ ِراست ناكات ،وةكو َثيشتر باسم كرد َئيمة بةسةربازى سةركةوتين ِراستيةك هةية كة ِراطةياندنةكانى توركيا باسى ناكةن َ لةبينطؤل و هةظاآلنى َئيمة ضاالكى طةورة َميردين دةكةن باسى ناكةن تةنيا باسى ئةو ضاالكيانة دةكةن كةلةسةر سنور ئةنجام دةدرَين بؤئةوةى زةخت لةسةر باشوور بكةن ئةى ئةو ضاالكيانةى لةناوجةرطةى توركيادا دةكرَين كآ ئةنجاميان دةدات ،مةطةر لةئاسمانةوة َ خةلك دَيت باسى ئةم ضاالكيانة بةلكو ئةطةر باسيشى بكةن َ ناكةن َ دةلَين لةئةسناى طةرانى دةوريةيةكى سةربازى هيرشى كراوةتة سةر سوثاكةمان لةدوورةوة َ يةكيك كوذراوة بةآلم يةكيك بريندارة و َ َ لة ِراستيدا وانية هةظاآلنى َئيمة قةرةقؤليان لةطةل زةوى تةخت كردبوو هةر َ َ نكؤليان َ هةظال دةمةوَيت باش بزانيت َليدةكرد وةآل كةبزوتنةوةى َئيمة هةم لة ِرووى سياسى و سةربازيةوة سةركةتوو بووة بؤ ئةمةش َ هيزبووة بؤيةض ضاالكى كةدةلَين ثةكةكة َبي َ ِراطرتووة هيض مانايةكى نية هةركةس ووتوويةتى درؤ دةكات ئةم بانطةوازةمان كةتيايدا بآ ضاالكى بوونمان ِراطةياندووة بةهيزى سةربازى سياسيةوة بووة لةوثة ِرى َ كةئيمة دةمانةوَيت ئةوةش نيشانةى ئةوةية َ َكيشةكة بةئاشتى ضارةسةربكةين... ِريَطا :زؤريَك بةرثرسانى توركيا سوثاسى حكومةتى هةريَم دةكةن كةهةنطاوى باشى هاويشتووة بؤ دذايةتيكردنى ثةكةكة؟ئيَوة ضؤن دةرواننة ئةم هةلَويَستة؟ ِ موراد قةرةيالن :باسوثاسيان بكةن بةتةواوى نازانم بؤضية؟ لةوانةية هةندآ هةبيت بةآلم نازانم ئةم سوثاسة بؤ شت َ َ هةرشتيك َبيت تورك بةمة دلى ئاوناخواتةوة َ َ لةنيوان طةريالو حكومةت بةلكو دةيةوَيت َ هةرَيم شة ِر دروست بكات و دةيةوَيت كورد هيزبكات بؤ ئةمةش دةيانةوَيت كوردى َبي َ باكورو باشوور بةيةكةوة بةشة ِربدةن بةآلم
ذمارة ( )11مانطي ئاياري 2009
7
8
وةكو لةم ماوةيةى ِرابردوو كاك مةسعود باسى كرد كةجارَيكى تر شة ِرى كورد و كورد ناكةين و َثيشتر مام جةالل باسى كردبوو لةليدوانةكانمان تةئكيدمان َئيمةش زؤرجار َ لةوة كردؤتةوة كةهةتا هةتاية شة ِرى كورد و كورد ِرووناداتةوة َئيمة ئةم دةفتةرةمان داخستووة و جارَيكى تر نايكةينةوة دةزانم كةنيةتى توركيا ئةوةية كورد الوازبكات ل��ةوب��اوة ِرةدام كةكاك مةسعوديش ئةم دةزانيت بؤية هةندآ َكيشة ِراستية باش َ كةئيمة ِرةخنةيان َليدةطرين بؤ نمونة هةنة َ هاتنى َئيوة بؤ َئيرة زةحمةتى تياية بةآلم داخوازى توركيا تةنيا ئةوةندة نية داخوازى لةنيوان كورد و ئةوان ئةوةية كةدوذمنايةتى َ كورد دروست بكةن بةآلم َئيمة هيواخوازين كةضؤن هةنطاوَيكى نوَيمان هاويشتووة بؤ ض��ارةس��ةرى ئاشتى بة ِرَيطةيةكى سياسيانة َثيويستة اليةنى بةرامبةريش هةنطاوبنيت،لةاليةكى ترةوة هةمان َ َ جيطةى دلخؤشية كةئةمرؤ طةلى كورد َ زؤر زؤر ووشيارةَ ،ثيشتر َئيمة ِرةخنةمان لةمام جةالل طرتووة بؤ ِرةخنةش َئيمة َثيوانةى خؤمان هةية ِرةخنةش الى َئيمة كاتيك بةماناى دذايةتيكردن نايةت هيض َ َئيمة لة ِرةخنةطرتندا َبي ِرَيزيمان بةرامبةر كةسيك نةكردووة ،بةب ِرواى من هيض َ هةركةسيكيش ِرةخنة دةطرَيت َثيويستة َ َ وخينةر ِرةخنةى بنياتنةر بطريت نةك هى ِر َ ئةمةش الى َئيمة َ خالَيكى زؤر طرينطة بةآلم َثيويستة كةس نةكةوَيتة َ هةلةوة خزمةت بةبةرذةوةنديةكانى دوذمن نةكات بؤ نمونة كاتيك بةهؤى ضاالكيةكانى َئيمةوة توركيا َ هةستيت بةرثرسيكى كورد دةبيت َ َ تةنطاو َ ببةخشيت ئةمة سؤزبداتة توركيا و هيواى َثي َ باش نية َ بةلكو لةوانةية لةم كاتةدا توركيا ناضاربيت هةنطاو بهاوَيذَيت بؤ ضارةسةرى َ بةآلم تؤ هيوادةدةيتة دوذمن ئةمة باش نيةَ ،ثيويستة كورد بةطشتى تةنيا سةيرى َئيستا نةكةن َ لةثيش بةلكو ئايندةيان َ َ مامةلة بكةين ضاوبيت ئةطةر بةذيرانة َ ئايندةيةكى طةش ضاوة ِرَيمانة بةآلم ئةطةر بةهيز بةثيضةوانةوة َبيت ئةوا دوذم��ن َ َ دةبيت و مةترسى لةسةر كورد بةطشتى َ
ذمارة ( )11مانطي ئاياري 2009
زياد دةكات و دةستكةوتى باكورو باشوور دةكةونة مةترسيةوة بؤ ئةمةش َثيويستة هةبيت بؤ ئايندة نةك تةنيا بؤ َئيستا ثالنمان َ بهينمةوة َئيستا لةئةوروثا نمونةيةكت بؤ َ دادةنيت، سةرؤك شارةوانيةك بؤ ()20ثالن َ دةبيت بةرنامةمان بةآلم َئيمة نةتةوةيةكين َ هةبيت بؤ داهاتوو،هةروةها ئةطةر لةباكوور َ ببيت و تورك َكيشةى كورد ضارةسةر َ بنيت ئةم كاتة دان بةناسنامةى كورد دا َ بةهيزدةبن دةستكةوتةكانى باشووريش َ نابيت لةم و هيض مةترسيةكيان لةسةر َ دةرفةتةدا َثيويستة هةنطاوَيكى َميذوويى بنيين بؤ ئةمةش ضارةسةرى َكيشةى كورد َ لةباكوور طرةنتية بؤ مانةوةى باشوور. ِريَطا :دواى ( )30سا َل خةبات لةطة َل ئةوةى تائيَستا ضةندين جار ثةكةكة داواى ئاشتى كردووة بةآلم هيض دةولَةتيَك ثشتطيرى ثةكةكةى نةكردووة؟ ئايا ئةمة نيشانةى الوازى ديبلؤماسيةتى ثةكةكة نية؟ موراد قةرةيالن :نا ،مةسةلةكة الوازى ديبلؤماسيةت نية مةسةلةكة ثةيمانى لؤزانة، كوردستان َ دةولةتانى هةرَيمى نةيانكردووة بةضوارثارضة َ زلهيز بةلكو ووالت��ان��ى َ كردوويانة بةذَيردةستة بةهؤى ئةمةشةوة ضارةسةرى َكيشةى كورد زؤر زةحمةتة، َ َ هةولى ئةمة()16سالة طرفتةكة َليرةداية َ ضارةسةرى دةدةين بةآلم دةولةتى توركيا َ كةئةندامى ناتؤية َتي َ لةطةل ئةمريكا كةالوى َ لةدةولةتانى تريش نايةنةوَيت هةية هةندآ ضارةسةرببيت،ضونكة ئةطةر َكيشةى كورد َ ببيت َكيشةى كورد لةناوضةكة ضارةسةر َ دةبيت ،بةآلم ئةوا ئارامى لةناوضةكة دروست َ هيز نايانةوَيت ئارامى لةناوضةكة هةندَيك َ ببيت ضونكة ئارامى لةطةلَ دروس��ت َ ناطونجيت ،لةسةرةتادا بةرذةوةنديةكانيان َ بةرثرسيكى توركيا نةيدةويست تةنيا هيض َ دابيت ،بؤ ووشةى(كورد)ى بةسةر زمان َ نمونة بةبةرثرسانى باشوور دةيانطوت َثيشمةرطة يان سةرؤكى َثيشمةرطة خؤ َثيشمةرطةش ناوَيكى كوردية بةآلم تةنيا نةياندةتوانى َبلَين سةرؤكى َ فالن حيزب ضونكة ئةطةر وتبايان دةبواية ناوى
لةطةل َ َ ةتيكى بهينن َئيمة دةول َ كوردستان َ َ ةتيكى بةمشيوةية ِرووبة ِرووبوينةتةوة دةول َ َ َ شؤظينيزمة داخ��راو كةهيضى قبول نية َ و نايةوَيت ئيعتراف بكات لة ِراستيشدا بةهيزة بةآلم َئيمة اليةنى ديبلؤماسيمان َ مةسةلةكة ئةوةنية. ِريَ��ط��ا :ن��ورى ماليكى و تاريق هاشمى لةطة َل توركيا مامةلَةى سياسةت بةثةكةكةوة دةكةن؟ موراد قةرةيالن :من َليكنزيكبوونى َ لةطةل نورى ماليكى و تاريق هاشمى توركيا بةكارَيكى ئةخالقى نابينم ضونكة نزيكبونيكى ئةخالق ئةم نزيكبونةوةية َ سستية،ضةند َ سالَيك َثيش َئيستا بةنورى ماليكيش دةوترا تيرؤريست بةآلم ئيم ِرؤ ئةو بةئيمة َ دةلَيت تيرؤريست لة ِراستيدا َئيمة()30 َ َ لةنيوان هةرَيمى بؤتان و سالة َليرةين َ بادينان كةس نةيتوانيوة سنور ديارى بكات دةتوانيت بابفةرموَيت من تاريق هاشمى َ هيض طرينطيةك بةقسةكانى ئةوان نادةم ضونكة ئةوان ِرابردووى خؤيان بيرضوويةوة بؤ سةيرى دةوروب��ةرى خؤيان ناكةن بؤ هيرشى سةر ثةكةكة ناكةن َئيمة ئةوان َ عيراق كاتيك زيانمان نةبووة بؤ َ هيض َ َ َ بةلكو ثشتيوانى ئةوانمان كردووة و ِرؤلمان عيراق من هةبووة لةثاراستنى سنورةكانى َ دةثرسم ئةطةر َئيمة َليرةنةباين كآ دةهاتة عيراقمان ئةم سنورانة َئيمة ثشتطيرى زؤرى َ كردووة و ِر َؤلمان هةبووة لةئاوةدانكردنةوة زيانيكمان عيراق هةتا َئيستا َئيمة هيض َ َ بةعيراق نةطةياندووة من لةتاريق هاشمى َ زيانيكمان تائيستا َئيمة ض َ و ماليكى دةثرسم َ دةبيت نةبيت َ َثيكةياندوونة جطةلةقازانج َ هةموو اليةك ئةو ِراستية باش بزانن دؤزى ثةكةكة دؤزى تيرؤر و لةناوبردن نية َ بةلكو دؤزَيكى نةتةوةيية بؤ ضارةسةركردنة َئيمة هيواخوازبووين كةئةوةى براكوردةكانمان لةباشوور نةياندةتوانى بةتوركياى َبلَين عةرةبةكان َثيى َبلَين دةبواية ماليكى بةتوركيا َبلَيت َئيمة َكيشةى كوردمان َ لةطةل ضارةسةر كردووة بفةرموون َئيوة حكومةتى هةرَيم دابنيشن بؤ ضارةسةرى َكيشةى كورد بةآلم من بةهاشمى و ماليكى
َ دةلَيم كاكة َئيوة ناتوانن بة ( )20مليؤن كورد لةكاتيكدا كوا مافيان كوا َبلَين تيرؤريست َ ئازاديان َبيطومان نيانة. َ ئةم نزيكبونةوةية لةدةولةتى توركيا خؤسوككردنة نةك سياسةت كردن ئةرآ لةسةردةمى سةدامدا َئيمة َليرةبووين َئيرةمان دةثاراست ماليكى و هاشمى لةكوآ بوون. ِريَ��ط��ا :ئةطةر توركيا مل كةض نةكات بؤ ضارةسةرى كيَشةى كورد ثةكةكة لةتوانايداية ضةند سالَى تر خةبات بكات؟ موراد قةرةيالن :لة ِراستيدا ثةكةكة بزوتنةوةيةكى طةلةريية و هةردةم نوآ زدةبيت بؤ نمونة لةتوركيا()5 بةهي َ دةبيتةوة و َ َ َ َ سال جارَيك هةلبذاردن دةكرَيت لة()1999 كورد ()29ش��ارةوان��ى هةبوو ل��ة()2004دا بةدةستهينا لة ( )2009دا ( )53شارةوانى َ بةدةستهينا تادَيت ثةكةكة ()98شارةوانى َ دةبيت ئةوة اليةنطرانى ثةكةكةن طةورة َ ناتوانيت كةسيك كةدةنط دةدةن هيض َ َ َ نكؤلى لةم ِراستية بكات ،بةآلم دةتةثة خةباتيكى سياسى لةسةر بة ِرَيوة دةبات خؤ َ ئةطةر َئيمة لةناويش بضين سبةى الوانى كورد ثةكةكةيةكى تر دروست دةكةن ثةكةكة فةلسةفةيةكى نوَيية و ِرؤذ بة ِرؤذ زدةبيت َكيشةى كورديش َكيشةيةكى بةهي َ َ هةمووشتيك نةتةوةيية ناكرَيت تاسةر َ بةدلى َ َ دةولةتى توركيا َبيت ِراستيةك هةية ثارتيك َثيويستة ئةوةش بزانرَيت كةهةر َ لةناودةضيت وةك تانس و شة ِرى كوردبكات َ ضيلةر شة ِرى َئيمةى كرد تةنيا خؤى مايةوة ئةجةويديش نةخؤش كةوت و نةيتوانى لةنةخؤشخانة َبيتة دةرةوة ،لةم َ هةلبذاردنة بةهيزى دا بة(ئاكةثة) كورد نامةيةكى َ ئةطةر َكيشةى كورد ضارةسةر نةكات ئةوا َ رثييان. لةهةلبذاردنى داهاتوودا دةكةوَيتة ذَي َ ِريَطا :دةكريَت بثرسين ثةكةكة لةسةر ض خاكيَك خةبات دةكات؟ موراد قةرةيالن :ئةو شوَينةى َئيمةى َليين كوردستانة ،ديارة ئةم قسةيةش هى مام جةاللة بةآلم لةنوَيترين قسةكانيدا ووتى «من شتى وام نةوتووة َ بةلكو وتوومة ئةمة داخوازى َ دةولةتى توركياية» بؤ َئيمةش
نوَيترين قسة طرينطة نةك ِرابردوو بؤ ئةوةى ئةطةر َليرةبين يان نا َكيشةى كورد هةية و َ نكوَلى َليناكرَيت لة ِراستيدا بوونى َئيمة َليرة َ َ َكيشة نية بؤ دةولةتى تورك بةلكو َكيشةى َ دةولةتى توركيا هةبوونى َكيشةى طةلى دةشيت كوردة نةك هةبوونى ثةكةكة َ سبةى َئيمة َليرة برؤين َ دةلَيت ئةمة باشوورة ِ ئةم جؤرة كارانة دةكات. ِريَ��ط��ا :باسى ليَبوردنى طشتى طةرانةوةى دةكريَت بؤ ثةكةكةو ِ ط��ةري�لا ب��ؤ ووالَت و ن��اردن��ى بةرثرسانيش بؤ ئةوروثا؟
ئةم نزيكبوونةوةية َ لةدةولةتى توركيا خؤسوككردنة نةك سياسةتكردن ،ئةرآ لةسةردةمى سةدامدا ئيَمة رَليةبووين رَئيةمان دةثاراست ماليكى و هامشى لةكوآ بوون م��وراد قةرةيالن :لة ِراستيدا ئةمة ث � ِرؤذةى تةسفيةكردنى ثةكةكةية ،ئةم قسانة جارجارة دةكرَين خؤ َكيشةكة َئيمة نين َكيشةكة طةلى كوردة و بؤ ضارةسةرى َ طةليك ِر َؤلةى ئةم كوردة هةول دةداتَ ، طةليكيشيان زيندةبةضاأل شةهيدبوونة و َ كراون و َئيستا تةرمةكانيان لةذَير زةوى دةردةهينرَيت ،كآ ئةم كوشتارةى كردووة؟ َ َ طةليك كةسى ئةم طةلةى َبيطومان دةولةت َ َئيمةى شةهيدكردووة َئيستاش ئةوان َئيمة عافوو دةكةن ،ئةى كآ ئةوان عافوو بكات كةثيويستة هةردووالمان لة ِراستيدا ئةوةية َ يةكترى عافووبكةين يان بضنة ئةوروثا ئيشيكم نية لةئةوروثا ،خاكى من من هيض َ
كوردستانة منيش لةتوركيا بووم بةآلم ديتم طةلةكةم َثيويستى بةخةباتى من هةية بؤ هاتمة شاخ و دةستم كرد بةخةباتكردن تائيستاش خؤم بةقةرزدارى طةل دةزانم َ ضونكة كةم و كورتيم هةبووة لةبةرامبةر طةلدا. �����ري ث���ةذاك ِريَ���ط���ا :دةوت� َ دروستكراوى ئةمريكا و ئيسرائيلة و بالَيَكة لةثةكةكة ،بةآلم ئةمريكا خستية ليستى تيرؤريستانةوة؟ موراد قةرةيالن :ئةمة ث ِروثاطةندةيةكى َئيران بوو بةآلم ئةمةش بةدرؤخرايةوة ،ضؤن ثارتيك دروست كات دةشيخاتة ئةمريكا َ ليستى تيرؤريستانةوة ،ديارة ئةم قسةيةش شتيكى تر نية جطةلةث ِروثاطةندةيةك َ ثةذاك لةاليةن الوانى كوردى ِرؤذهةآلت ثارتيكى بةهاوكارى َئيمة دروستبووة، َ سةربةخؤية هيض ثةيوةنديةكى ِرَيكخستنى بةئيمةوة نية ،بةآلم ثةيوةندى دؤستانةى َ َ َ لةطةل َئيمةدا هةية ئةوانيش فكرةى ِريبةر شتيكى باشة ئاثؤ بةئةساس دةطرن ئةمةش َ ضونكة ِرَيبةر ئاثؤ خاوةنى زياتر لة()200 دةتوانيت لةميسر ثارتيكيش َ كتيبة سبةى َ َ ببيت و فكرةى ئاثؤ بؤ خؤيان دروست َ نةئيمة بةئةساس ببينن ،لةهةمانكاتيشدا َ لةضاالكى ئةوان بةرثرسيارين نةئةوانيش لةضاالكى َئيمة بةرثرسيارن هةتا لةهةندآ َ حالةتدا َئيمة ِرةخنةش لةكاروضاالكيةكانيان هيرش ناكةنة سةر دةطرين ديارة ئةوانيش َ َئيران َ بةلكو مافى ثاراستنى ِرةوا َثيش دةخةن هةقيكى ديارة مافى ثاراستنى ِرةواش َ مةشروعة َئيمة هيواخوازَين َكيشةى َنيوان ببيت. َئيران و ثةذاك بةئاشتى ضارةسةر َ ِريَطا :ليَكنزيكبونةوةيةك هةية لةنيَوان ثيَشنيارى تؤو ديمستؤرا بؤ ضارةسةرى كيَشةى كةركوك؟ موراد قةرةيالنِ :راستة َليكنزيكبونةوةيةك سيستةميكى هةية بؤ كةركوك دةتوانرَيت َ تايبةت بؤ كةركوك دابنرَيت ،ضونكة نةتةوةى جياجياى َتيداية ،بةآلم َ دةلَيم لةضوارضيوةى هةرَيمى ميكى تايبةت َ هةرَي َ بةشيكة لةخاكى كوردستاندا ضونكة َ كوردستان .
ذمارة ( )11مانطي ئاياري 2009
9
ِرايزةر :طازي كيمياوي فرؤشنت بةسةدام ج َيطةي شةرمة بؤ ئ َيمة
ئَيران دةستي لةو طرذي و ئالَؤزييةي عيراقدا هةيةو ترش و خويَي ثَيوة دةكات سؤران عومةر ،ئةَلمانيا
10
(ظيلي ِرايزةر) كةئَيستة خةريكي كاري ثارَيزةريية، سالي 1950لة (ئاوطس بؤرط)ي َ َ ئةلمانيا لة دايك بووة ،دايك و باوكي ضيكوسلؤفاكين ،كة ئةو كاتة بةشيَك بووة لة َ ئةلمانيا ،زانكؤي ئاوطس بؤرطي تةواو كردووة و َ سالي 1990 – 1978لة فةرمانطة حكوميةكاني َ ئةلمانيا كاري كردووة لة َ َ سالي 2002-1990سياسةتمةدارَيكي ئةلمان بووة لة ئةنجومةني ثارَيزطاي ئاوطس بؤرط ،بةآلم لة َ سالي ( )2002بة دواوة ِرايزةر كاري ثارَيزةري دةكات و زؤرينةي كوردة ثةناهةندةكاني ئةو شارة كةيسةكانيان الي ئةم ثارَيزةرةية و بة كةسيَكي هاوسؤز و هاوكاري كوردي دةزاننِ ،رايزةر لة ديدارَيكي كورتي طؤظاري ِرَيطادا لة ذووري ثارَيزةرةكةي دةربارةي ناردنةوةي ثةنابةراني كورد ووتي (دواي ِروخاني ِرذَيمي سةدام كة ئةمريكا هاتة عيَراق ياسايةك دةرضوو ئةويش داواكردني طة ِرانةوةي ثةناهةندة عيَراقيةكان بوو بة بيانوي باش بووني بارودؤخي وآلت ،هةرضةندة دةزانم جطة لة كوردستان ،باشوور و ناوة ِراست وةزعيان زؤر خراثة و لة سةردةمي سةدام خراثتر دةذين). ِرايزةر دةرب��ارةي ئةو بارودؤخةي ئيَستةي عيَراق سةرسو ِرماني نواند و وتي (كاتي سةدام ئةطةر َ لةطةليدا بويتاية دةيثاراستي ،بةآلم ئيَستة هةموو اليةك بةربونةتة يةكتر). دةربارةي هؤكاري ئةو َئالؤزييةي بارودؤخي عيَراقِ ،رايزةر ووتي (ئيَران دةستي لةو بارودؤخةدا هةية و ترش و َ خوي بةو وةزعة خراثةوة دةكات). ِراي��زةر نةيشاردةوة كة جطة لةوانةي ()8 سال لة َ َ ئةلمانيا بة مافي مانةوةيان دةبيَت و لة ثةناهةندةيي دةردةضن ئةطةر نا ئةو كةسانةي تر دةنيَرنةوة بؤ عيَراق ئةطةر بارودؤخ بة تةواوي باش بوو. دةربارةي َ هةلةبجة ظيلي ِرايزةر وتي (دةزانم سةدام طازي كرد بةسةر َ هةلةبجةدا و وَينةكانيم بينوة). َ سةبارةت بةوةي كارطة ئةلمانيةكان ئةو طازةيان بة عيَراق فرؤشتووة ووتي (ئةمة جيَطةي شةرمة بؤ ئيَمة ،هةرضةندة ئةوة َ ئةلمانيا نةبووة ئةو
ذمارة ( )11مانطي ئاياري 2009
رايزةر :ئةوةي كيمياوي بةسةدام فرؤشت ئةلَمانيا نةبوو ئةلَمانييةك بوو
بةلكو َ طازةي فرؤشتووة بة سةدامَ ، ئةلمانيةك بووة، ئيَستةش ئيَوة وةك كورد ئةتوانن داواي ياسايي لةسةر ئةو كارطانة تؤمار بكةن و بدرَينة دادطا لةبةر ئةوةي لة ياساي َ ئةلمانيادا ئةو مةسةالنة كؤن نابن ،ئةتوانن ئةو شوَينانةش كة ئةو طازةي ثيَدا ِرؤشتووة و طوازراوةتةوة بؤ عيَراق ئةو وآلتانةش دادطايي َ بكري). ِراي��زةر وتي (ئيَمة نازانين ئايا ئةو كارطانة َ بةكاردي يان زانيويانة ئةو طازة بؤ ئةو مةبةستة نا؟ ئةو كاتة لة دادطا ئةو مةسةالنة يةكاليي دةكةينةوة). َ ِرايزةر باس لةوة دةكات كة ئةلمانيا وآلتيَكي ياسايية و هةموو كةس ئةتوانيَت داواي مافي خؤي بكات و ياساش بة يةك ضاو و َبي جياوازي سةيري مرؤظةكان دةكات ،ئةو َ دةل َي ضومةتة ضةندين كيَشةو ثارَيزةر بووم دذ بة حكومةت توانيومة سةركةوتن بةدةست بهيَنم و لة حكومةتي بةرمةوة و مافي ئةو كةسة لة ياسا وةربطرمةوة. ِراي���زةر ،ئ��ةم ياسا و جيَبةجيَكردني بة دةزاني كة لة وآلتةكةي دةستكةوتيَكي خوايي َ ئةودا ماف بؤ َ خةلك دياري كراوة. لة بةرامبةر دابين كردني ئةو مافةشدا ِرايزةر َ دةل َي (ئةطةر ئةو كةسة سةمونيَك َ بدزي سزاكةي
َ وةردةطري). َ ناوبراو دةل َي (ئيَمة لة جةنطي جيهاني دووةمدا لة زةماني هيتلةردا َ لةطةل ئةمريكا مافي مرؤظمان ثيَشَيل كرد ،بؤية دواي ئةو جةنطة ياسامان سالي َ 1989 دارشتةوة ،هةرضةندة تاكو َ ئةلمانياي ِ ِرؤذه��ةآلت مافي مرؤظي ثيَشيَل دةكرد ).ئةو ئةلمان فيَر بووين كة مافي َ دةل َي (وةك َ َ خةلكي بطَيرينةوة ،بؤيةش َ خةلكي هةست بةو ئاسودةيي ِ و خؤشيية دةكةن). دةرب��ارةي ِر َؤل��ي ِرؤذنامةطةري لة وآلتي َ ئةلمانِ ،رايزةر وتي ( ِرؤذنامةنوس لةم وآلتةدا وةك ئةوة واية لة بةهةشتدا بذي و ئةو مافةيان َ كؤنترؤلي بكةن ،زؤر هةية حكومةت بثشكنن و شت لة َ ئةلمانيا بةدةست ِرؤذنامةنوسانةوةية، ِرؤذنامةنوسان وةك فلتةرَيك وان بؤ حكومةت و َ خةلكي) دةربارةي ئةشكةنجة و طرتني ِرؤذنامةنوسان لة كوردستان ناوبراو وتي (ئةوة جيَطةي خةفةتة دةطيري ،هةرضةندة وتيشي (لة َ َ سالي رؤذنامةنوس 1933تاكو ِ 1945رؤذنامةنوس لة وآلتي ئيَمةش سالي ( )1989لة َ ئازاد نةبوو تاكو َ ئةلمانياي ِرؤذهةآلتِ ،رؤذنامةنوس ئازاد نةبوو ،بةآلم 65 َ سالة الي ئيَمة ئازادي هةية.
خاليدي خولة سوور :لةناو حكومةتدا كاري باشرتم كردووة بؤ كورد وةك لةوةي لةشاخ بووم عةبدوَلآل طؤران ئةنوةر حةمة غةريب لةشؤرشي ِريَطا :ضي واي ليَكردي واز ِ كوردي بهيَني بضيتةوة الي حكومةتي عيَراق؟ خاليد خولة سور :بةب ِرياري سةركردايةتي َ لةسالي ( )1980 -1970خودي مام جةالل بة نامةو قسة ناردمي بؤ ناو حكومةتي َعيراق، تاوةكو َئيستاش ئةو نامةيةم ال ماوة ،لةناو حكومةتيش لةناو رَيكخراوة كوردييةكاندا كةحزب بؤي دياري كردبوم كاري خؤمم كردووة ،ئةو خزمةتةي كةلةو سةردةمةدا من بؤ ك��وردم ك��ردوة هيض كةس نةي كردووةَ ،ئيستاش ئةو حزبة دةستةآلتدارانة َ ناكري بةو كارانةشم ثي ئةو خزمةتةيان َ س��ةرب��ةرزم ،ئ��ةو ض��اك��ان��ةش بةكةس نافرؤشمةوةو ماستاويش بؤ كةس ناكةم. ِريَطا :ئايا ئةو كاتانةي كة الي حكومةتي عيَراقي بووي بةخيانةتت نةدةزاني؟ خاليد خولةسور :لةناو حكومةتدا كاري باشترم كردووة بؤ كورد لةوةي كةلةشاخ بوم ،ئةوةي لةناو حكومةتدا بؤ شؤرشي كورد كراوة قةت لةشاخةوة نةدةكرا ،ضونكة َ توانري ميللةت بةضوار تفةنط لةشاخةوة نا َ ِرزطار َ بكري ،ئةو كاتة َئيمة بووين خةلكمان لةو نةهامةتيانة ِرزط��ار دةكرد كةبةهؤي شؤ ِرشةوة توشيان دةبووَ ،ئيمة بووبووينة ثةناطةي َ خةلكي خؤمان و ئةوةي بؤمان دةكرا دةمان نارد بؤ شاخ و ئةوانيش دةياننا كةئيمة لةناويدابوين. بةو حكومةتةوة َ بي داينةمؤي ِريَطا :بةقسةكاني تؤ َ
خاليدي خولةسوور لةطة َل عةمرو موساي سةرؤكي جاميعةي عةرةبي
شؤرشي ك��وردي جاشةكان بووةو ِ ضةكةكانيشيان لةوانةوة بؤ ِرةوانة ك��راوة ،ئةطةر واي��ة بؤضي ئيَستة بةخيانةتكار ناو دةبريَن؟ خاليد خولة سور :وش��ةي جاش بة وشةيةكي زؤر نا ِرةواي دةزانم ،ئةو وشةيةش بةكاربي، دةبي َ بؤ ثياوبووني غةيرة َعيراقي َ ضونكة تاوةكو َئيستاش َئيمة َعيراقين ،ئةوانة دراوسي بون ،يان جاشن كة ثياوي وآلتاني َ هةبي ،بةآلم كورد تاوةكو َئيستا وآلتي وآلتي َ نية تاوةكو داطير َ بكري ،قيادةو سةركردةكاني لةئيستادا ك��ورد كاريان ضةواشةكارية َ لةبةرذةوةندي خؤيان نةك ميللةت و كورد، سةركردةكاني َئيستاي كوردستان حزبايةتي دةكةن نةك كوردايةتي ،لةشؤرشي كورديدا ئةوانةي كوذراون لةهةردوو ال واتة َئيران و
َعيراق كورد بون ،ئةو حزبانة ضون لةكاتي هينا بؤ َ هةلةبجة ئةوة شة ِردا ضون َئيرانيان َ كارَيكي باشة؟ َبيطومان خراث بوو. ِريَطا :ئايا ئةم هةريَمةي ئيَستاي كوردستان هةريَميَكي ياسايي نية؟ خاليد خولة سور :ئةم شتة كةدروست بووة ،بةهؤي يةكةم َبي َ عةقلي سةدام ،دووةم تو ِرةبوني جةماوةري كوردستان ئةمةش هةر دةطةرَيتةوة بؤ كارة خراثةكاني سةدام، ئةطةر ميللةتي كورد ئةنفال و كيمايي بةسةردا نةكراية ،بةرامبةر حكومةتي َعيراق ِرانةدةثة ِري بؤ بةرةنطار بونةوةي. دةسكيش ئةنفال و كيميايش بةري َ كردني َئيران بوو بؤ سةر خاكي كوردستان يةكيتي و ثارتي و بزوتنةوةي لةاليةن َ ئيسالمي و حسك ،ئةو كاتة حسك سةر
ذمارة ( )11مانطي ئاياري 2009
11
16مندالَي خاليدي خولةسوور كة لةساتي ديدارةكةدا ئامادةبوون
ثردةكةي َ زةلمي طرتبوو ،مةال عةليش خوتبةي دةدا لةمزطةوتةكاني َ هةلةبجةوة، سةداميش دوذمن بوو ،حةقي خؤي بووة كةبةرةنطاريان َبيتةوةِ ،راستييةك هةية كةيةكيتي َ دةبي َ لةسالي ( )1995ةوة بيلَيم َ َ بةئيرانةوة هةية ،بةآلم ثةيوةندي تؤكمةي َ لةئيرانةوة دروست بووة، ثارتي لةبنة ِرةتدا َ َ يةكيتي دروست كؤمةلة لةدذي ثارتيء َ بوو ،كة ئةوانة كوردي ِراستي بوون ،بةآلم ئةوة بوو جةالليةكان لةسورياوة دروست بونةوةو مةاليةكانيش َثييان دةطوتن قيادةي لةئيرانةوة دروست بونةوةَ ،ليرةدا موةقةتة َ تاكيكي كوردي ثرسيارَيك دةكةم لةهةموو َ هؤشيار ئايا بؤضي شةهاب و هاو ِرَيكاني لةاليةن َئيرانةوة ِرادةستي حكومةتي َعيراق دةكرَينةوةو ئيعدام دةكرَين؟ بةآلم لةو الوة ثارتي دروست دةكاتةوة ئةمة ماناي ضية؟ لةو الشةوة جةالليةكان لةسوريا دادةمةزرَينةوةو ِرةوانةي كوردستان دةكرَينةوة ئةمة ماناي ضيية؟ ئةو كاتة هةردوكيان دروستكران َ كةهةلقوآلوي ناخي تاكي بؤ ئةو حزبةي كوردي بوو نةك دوذمناني كورد. تؤبي ثارتي و يةكيَتي ِريَطا :بةوتةي َ داهيَنانةري جاشايةتين؟ خاليد خولة سور َ :بيطومان ئةوانة خؤيان
12
ذمارة ( )11مانطي ئاياري 2009
جاشن. ِريَطا :ووتت س��ةدام دوذمنمان بووة ،بؤضي ئيَوةو ضةندين كةسي تر لةناو دةسةآلتي ئةو دوذمنةدا بوون؟ خاليد خولة سور :ثةرت بوني كورد لةجةاللي و مةالي-يةوة دروس��ت بوة، ئةوانةي جةاللي بون لةاليةن مةالييةكانةوة ناضار دةكران ببن بة ثياوي حكومةتي َعيراق هةمانشيوة بوو، و بة َثيضةوانةشةوة بة َ ميللةتي كورد هيض ثشتوو ثةنايةكي نةبوو، دواتر نزيكةي ( )25مةواليد سةرباز بوون، نةشدةكرا ئةمانة هةمووي فيرار بن ،بؤية بير لةوة كرايةوة سةرؤك عةشيرةتةكان ضؤن َ خةلكي ناو عةشيرةتةكانيان بثارَيزن ،بةهؤي كؤمةلَيك َ َ خةلكي زؤر ئةو بيرؤكانةوة توانرا َ َ بثارَي َ زري لةمردن و ِراكردن لةمال و حالي خؤيان ،باشةي زؤر تر بوو تاوةكو زيانةكاني وةك ئةوةي حزبةكان باسي دةكةن. ِريَطا :وشةي جاش الي تؤ ضي دةطةيةني؟ َ خاليد خولة سور :لةسةرةتاي شؤ ِرشي كوردا وتراوة ثاشايةتي و جاشايةتي ،بةآلم دواتر كة جاشايةتي دروست بويةوة َ لةسالي ( )1966جةالليةكان دروستيان كردوة َ بةعيراقةوةو دواتر مةالييةكان كةثالياندا َ
َ كةثييان دةوترا ضريك ،ئةم بةئيرانةوة َ ثالياندا َ دوو حزبة هةر اليةك بةوي تريان دةطوت جاش ،بة ِراستي جاشايةتي ئةو دوو حزبة دروستيان كرد ،زؤرمان بيني لةسةر دةبابةو َ لةطةل ثاسداردا لةطوندةكاني كوردستانيان دةدا ،ئةمانة تا ئةم ماوةي دوايي بةردةوام بوون ،دواتر مةفرةزةي خاسة لةو جاشانةوة دروست بوون ،كةلةهةركي و زَيباري و سوركي ،دواتر لةسنوري شارةزوور ِرةشةي َ سالحةو سالة خةيات و خدري ِرةشة بةحري َ كةضةل و دواتر حةمةخاني حاجي و شةريف داراو حةمةكةريم و بايزو دواي ئةوانة كةمن هاتمةوة َ سي قوةتمان دروست سالي َ 1980 يةكيكيان ناوي قوةتي شارةزوور بوو كردَ ، كةهي غةوارة بوو من سةرثةرشتيم دةكرد، قوةتي َ دالةهؤ ئةوة هي جاف بوو سةردار هيزي جاف سةرثةرشتي دةكرد ،ئةويتريش َ ِرزطاري ناو بوو ئةوةش هي هةوراميةكان شيخ عوسماني دوو ِروو سةرثةرشتي بوو َ دةكرد ،ئةمان بؤ شة ِري َئيران دروست كران، دواتر بةهؤي دةستي حزبة كورديةكان ئةمانة َ هةلوةشانةوة ،حكومةت مةفرةزةي خاسةي يةكيك بوم لةو مةفرةزة دروست كرد ،من َ خاسانة ،دواتر ب ِريارَيك دةرضوو كةدةبي هةبي ،ئةو عةشرةتيك فةوجي هةموو َ َ فةوجانة ناونران فةوجي خةفيفة ،ئةو ناوة واتة َ كةدةلَين ضةكي سوكيان َثيية نةك ئةوةي واتة سوكو سةليم ،دواتر ناو نران ثارَيزطاري وآلتَ ،ليرةدا دةتوانين َبلَيين سةرةتاي هيناني جاشايةتي لةاليةن جةالليةكان َ و مةاليةكانةوة هاتووة كةئةوان بةمانيان دةوت َ كؤلوانة سور ئةمانيش بةوانيان دةوت َ كؤلوانة زةرد ،ئةمانة جاشن نةك ئةوانةي كةئةم دوو حزبة َثييان َ دةلَين جاش. ِريَ��ط��ا :دروستبوني مةجليسي ئيسناد ض سوديَكي بؤ كورد هةية وةك ئةوةي تؤ تيايدا بةشدار بويت، يان تةنها بؤ بةهيَزكردني اليةني ئةمني عيَراقةو ثةيوةندي بةكوردةوة نية؟ خاليد خولة سور :عةشائيري َعيراقي بنة ِرةتي َعيراقنَ ،ئيستا من سةرؤكي
عةشائيري َعيراقيم بةطوَيرةي طةورةيي لةعيراقةوة عةشيرةتةكةم كةغةوارةية، َ شةش كةس بانكرابوين بؤ وآلتاني عةرةبي بةطشتي و بةتايبةتي تريش بؤ جاميعةي عةرةبي ،لةكوردا تةنها مني َتيدا بوو، بةآلم لةعةرةبدا ريتي بوون لةسةرؤك دليم، عةشيرةتةكاني (شةمةر ،جبوورَ ، عةبيد ،هتد) بؤية لةكوردا من بانط كراوم َ ضونكة برا عةرةبةكان دةزان��ن بنة ِرةتي كورد عةشرةتةكةي َئيمةية ،ئةو سةرؤك عةشيرةتانة هةموو وآلت��ة عةرةبيةكان طة ِراين ،دواتر رؤشتين بؤ جاميعةي عةرةبي َ لةطةل سةرؤكي جاميعةكة شيخ لةشةرم َ كؤبوينةوةِ ،راستيةك هةية دةمةوَيت َليرةوة بؤ َ خةلكي خوَينةري ِرون بكةمةوة ،كورد تاوةكو َئيستا َعيراقين ،ئةوةي َئيستا ناو
وةردةطرن ،ئةو ثةرلةمانة نوَينةري ميللةت نية َ يةكيتي ية، بةلكو نوَينةري ثارتي و َ باباسي حكومةت نةكةن بؤمان ،ضونكة ئةو حكومةتة بؤ ميللةت نيةَ ، بةلكو تةنها بؤ دوو حزبة ،جاران لةناو كوردا كيانة سياسيةكان داواي يا كوردستان يان نةمانيان دةكر ،بةآلم َئيستا داواي يا مام جةالل يا كاك مةسعود َ دةكري ،ئةمة داواي ميللةت نية ،كورد ئةطةر دةيةوَيت كوردستاني َبي با سنوري خؤي دياري بكات ،ئةوةي لةو سنورة َتيثةري َ بطوتري جاش ،بةآلم من دةتواني َثيي كرد َ َبيم بؤ بةغدا كوردَيك سةرؤك كؤماري دةبي بةسةرؤك َبي بةمن َبلَين جاش ئةي َ َ بطوتري ضي؟ با ئةو نةيكرداية تاوةكو كؤمار منيش نة ِرؤشتماية بؤ اليَ ،ئيستا مةسةلة كةركوك بوة بةويردي سةر زماني حزبةكاني
حوكم ِراني كورد دةكات ،دةسةآلتي كوردي َ دةل َي بيناي وآلتمان كردووة ،ئةطةر َئيوة كردبي وازي َلي َبينن َ باخةلكي طةو ِرَيكتان َ قةيسةريةك بكاتَ ،ئيمة كة بانكراوين باسي َعيراقمان بؤ كراوة لة ِرووة عةشائيريةكةيةوة، وةك نوَينةري عةشائيري كورد بةجلي كورديةوة ضومةتة جاميعةي عةرةبي ،ئةوةي من َ لةوي كردم هيض كات سةركردةكاني كورد نةيان توانيوة بيكةن ،وةك سياسةت واجبم نةبووة ،لةبنة ِرةتا تةنها عةشائيري بوو، بةهيز بوو طؤ ِرا بؤ كاري تر بةآلم دواتر كة َ لةكؤبونةوةي َثيش كؤنطرة ئةو خاآلنةمان ثي َ قبول نةكرا تةنها سةرؤك عةشيرةتةكاني َ ثي قبوأل نةبي كة ئةو خاآلنةيان َ كةركوك َ كرا ،بةمةش كارَيكي باشيان نةكرد ،لةوانة سةرؤك عةشيرةتةكاني كاكةيي و زةنطةنةو
ئةطةر نةوشريوان نةطة ِر َيتةوة ناو يةكيَيت سةركةوتووة ،بةآلم ئةطةر بطة ِر َيتةوة لةسةداسةد دؤرِاوة َ فيدرالي و حكومةتي هةرَيم ،ئةمانة نراوة ئؤتؤنؤمييةكةي سةردةمي (مةالمستةفا) ية بةشيوةو ناوي ترةوةو هيضي بؤ زياد بةآلم َ نةكراوة لة ِرووي دةسةآلت و سياسةتةوة، بةشيوةيةك و ناوَيكي بةآلم لةالي خؤمان َ ت��رةوة بةدزييةك و بةرةآليةكي ترةوة، ئةوةي ئةم ِرؤ دَيت بؤ كورد دوو حزب بةناوي ميللةتةوة دةيخؤن و شةرعيةتي ئةو بةدزي خواردني ثارةي ميللةتةش لةثةرلةمانةوة
تةنها ويَنة كة لةديوةخانةكةي خاليدي خولةسووردا هةلَواسراوة ويَنةي نةوشيروان مستةفاية
كوردستان هةر ئةوانيش بوون كةركوكيان لةدةست كورد كرد ،ضونكة لةدةست خؤمان بوو ،سياسية بةرَيزةكان ئةو ناوضةيةيان كرد بةشوَيني َكيشة لةسةربووةكان ،كورد لة ِراستيدا سياسيةن دؤ ِراوة ،خاوةني كةسي سياسي راستةقينة نين بؤ طةلةكةمانَ ، بةلكو ِ حزبيكي مشةخؤرين لةسةر خاوةني ضةند َ ميللةت ،م��اوةي (َ )18 سالة دةستةآلتي كوردي بةحكومةتةكةي َ دةلَيت ساواية، َ لةسالةكاني شةستةوة بة ناو سياسي هةية
َتالةبان. َ خالةكانيش بريتي بوون لة: -1دروستكردني ئيسنادو ثشتيواني شيوةيةك. مالكي بةهةموو َ -2يةكثارضةيي َعيراق و نةماني َ فيدراليةت. -3البردني مادةي . 140 َ -4 هةلوةشاندنةوةي دةستوري َعيراقي. ثي َ قبول نةكرا. َئيمة ئةمانةمان َ ِريَطا :لةو حكومةتانةي كة ثيَشتر
ذمارة ( )11مانطي ئاياري 2009
13
مةعرةزيَكي ديوةخانةكةي خاليد
14
ك��ارت تيا ك��ردون ،ئايا سياسةتي كوردي بةم شيَوةيةي ئيَستا بروات دةبي؟ سةركةوتوو َ خاليد خولة سور :سياسةتي كوردي لةو دواي شةستةكانةوة َ هةلةية تاوةكو َئيستا، كورد لةدواي َ سالي ( )1994دووبارة دؤ ِراينةوة ك��ةدووب��ارة ش��ة ِري ب��را كوذيي دروس��ت بويةوة ،ئةو دةستكةوتةي َئيستا كةهةية هيناوة نةك حزب ،ئةو ميللةت بةدةستي َ َ دةستكةوتة حزبةكان واي��ان لةخةلكي نةزاني لةبةر بةرذةوةندي كردووة قةدري َ َ ةتيكي كرد خؤيان ،ميللةت ئةو كاتة غةل َ كةنةيان تواني قيادةي ِراستي كوردي بكةن بةنوَينةري خؤيان تاوةكو ئةو هةموو خراثة ِرَييان نةطرَيتةوة ،كةبةدةربوواية لةجةاللي و مةاليي ،ئةطةر ئةوة بكراية كورد َئيستا يةكيتي حكومةت دةبوو ،سياسةتي ثارتي و َ ك��وردي توشي طةورةترين زيان دةكات كةهيشتا ماويةتي ئةطةر بةخؤياندا نةضنةوة، َ بةهيز واتاي ضونكة دروستكردنةوةي َعيراقي َ نةماني َ فيدرالي و كورد. بروات بةبوني ياساي ِريَطا :تاضةند ِ كوردستان هةية؟ خاليد خولة سور :هيض ب ِروايةكم َثيي نية.
ذمارة ( )11مانطي ئاياري 2009
بروات ِريَطا :ضي واي ليَكردوي ِ نةبي و ئ��ةو داوا ياسايانةي ثيَي َ كةلةسةرت تؤمار ك��راون نةضيتة بةردةم ياساي وآلتةكةت؟ خاليد خولة سور :داوام لةسةر نية ،ضونكة كاتي وةردةطيرَيت لةسةر بنةماي ِراستي داوا َ وآلتيك ياسا سةروةر بوو ئةوة َبي ،لةهةر َ ئةو ميللةتة َبي َكيشةية ،دادطا دةبي دادطاي دةبي دادطاي َ كيك َبي حةقي خةل َ ِراستي َبيَ ، خورابي و بؤي وةربطرَيتةوة ،نةك بةردةوام َ َ َ زالمةكان لةدادطا َبيبةنةوةو خةلكي تر ذَير دةستة بن ،ئةو داوايةي كة ئةنوةري حاجي عوسمان لةسةري تؤمار كردوم ،لةسةر ئةو كابرايةي كة كوذراوة ،من نةم كوشتوة َ بةلكو حكومةت لةسةر دزي ئيعدامي كردوةَ ، خةلك دةضيت بةردةم دادطا كة ئةو دادطاية كاتي َ َ دادطايةكي ِراست َبي ،ئةو كاتة ملم لةموو باريكترة لةبةردةمياندا ،دادطاكاني كوردستان نا ِراستن. ِريَطا :ئيَستادا لةطة َل ض حزب يان بالَيَكدا كار دةكةيت وةك سةرؤك عةشيرةتي غةوارة؟ خاليد خولة سور َ :ئيستا حزبي نيم، َ راستيةك هةية َ لةطةل لةئيستادا دةيليم َ ِ نةوشيروان مستةفام ،حةزدةكةم داروبةردو
َ ب��ي ،ئةطةر ئ��اوي كوردستان لةطةلي َ نةوشيروان مستةفا نةطة ِرَيتةوة يةكةم سةركةوتووة ،ب��ةآلم ئةطةر بطة ِرَيتةوة لةسةدا سةد دؤ ِراوة ،بةآلم وةك خؤي َبي و يةكيتي تةنها يةك كورسيش نةطة ِرَيتةوة ناو َ ني سةركةوتوة. َ بهي َ ِريَطا ِ :راستة يةكيَك بويت لةكةسة سةرةتاييةكاني تةشكيالتي يةكةم مةفرةزةي كؤمةلَةي ِرةنجدةراني كوردستان؟ خالي خولةسور :يةكةم تةشكيالتي كؤمةلةلةسةر كانيةكةي سةعةي زؤراب بوو، كةلةباني بنؤكي سنوري شارةزوور بوو ،ئةو ِرؤذةش كةلةوشوَينة تةشكيلةكة كرا ئةمانة بون (حةمةي حاجي مةحمود ،شةوكةتي حاجي موشير ،حاميد حاجي غالي ،تةوفيقي ِرةعنا ،حاكم كامةران ،دكتؤر رةزا ،حةمةي حاجي سابير ،رةئوفي خةليفة سةعيد، خولةسور ،جةمال مةال علي ،عةلي شيعة، خولةكةشكؤل ،سيروان َتالةباني ،خؤشم) ئةمانة بوين يةكةم تةشكيلةي َ كؤمةلة ،بةآلم َئيستا ناوي ئةمانة نيةَ ، َ هةندي بةلكو ناوي كةس هةية كة ئةو كاتة بونيان نةبوو.
ث ِرؤفايل خاليد مةحمود ئةحمةد بة (خاليدي خولةسور) ناسراوة لةسالَي 1956لةطوندي باني بنؤكي بناري شارةزور لةبنةمالَةيةكي مام ناوةند لةدايك بووة ،تا ثؤلي شةشي سةرةتاي خويَندوة بةهؤي، لةسالَي 8.4.1974ب��ووة بةكؤمةلَة ،لة 1978بة ِبرياري سةركردايةتي كؤمةلَة ضؤتة شاخ.
َ كؤمةل و يةكطرتوو مةال حمةمةد عومةر :ئةطةر وةآلم نةدةنةوة ئةوا بزوتنةوة بري لةشيت تر دةكاتةوة
مةال عومةر بؤ مامي الضوو يان البرا؟
بروا هةولَيري ديمانةي ِ لةمياني طفتؤطةيةكي تايبةتي طؤظاري ريَطا ((م.مةال محةمةد عومةر جيَطري ِرابةري طشتي بزوتنةوةي ئيسالمي)) طؤرانكارية تيشك دةخ��ات��ة س��ةر ِ ناوخؤيةكاني حيزبةكةيان و هيَنانةوةي مامؤستا مةال صديق عبدالعزيز. طؤرانكاري ناوخؤي ِريَطا :دواي ِ ب��ةريَ��زت ب��زوت��ن��ةوةي ئيسالمي، ِ ب��ةراب��ةري طشتي لةكؤنطرةي نؤ ِ هةلَبذيَردراي ،ب��ةآلم بة هاتنةوةي مامؤستا صديق عبدالعزيز كة مامةتة، ثؤستي ِراب��ةري طشتيتان جيَهيَشت بؤ مامؤستا مةال صديق؟ طواية بة جيَهيَشتني ئةم ثؤستة وةك مام و برازا
بووة؟ بؤضي ثؤستةكةتان بؤ يةكيَكيتر بةجي نةهيَشت ،كة غةيري بنةمالَةي َ بي؟ م.مةال عةلي عبدالعزيز َ م.محةمةد عومةر :دةس��ت لةثؤست هةلطرتن نةبووةَ ، َ بةلكو بةويستي خؤم ئةم هيناوة ،بةخشيومة بة مامؤستا ثؤستةم واز َ مةال صديق هؤكارةكةشي ئةوة نية كةوا تةنها وةكو َ ةضيتي َبي ،ضونكة بةدرَيذايي بنةمال َ كاتيك باسي ئةوة كراوة كة َميذووي ئيسالمي َ خةليفةكان ،يان َثيشةواكان كةسوكاري خؤيان لةشوَيني خؤيان داناوة هةر لةو مةسةلةية ِرقم َ لةطةل ِرؤح و طياني شةريعةتي بؤتةوة ضونكة ناطونجي لةماستةر نامةكةشمدا ئيسالميدا َ ئاماذةم َثيي كردووة كةئومةتي ئيسالمي هةتا
ئةم رؤذةش بةراستي باجي ئةو َ حالةتة دةدات، ِ ِ دةبي خؤت َ َ هةلبذَيري. كةبنةمالةي َ بةآلم مةسةلةكة بؤ ئةوة دةطة ِرَيتةوة كةوا بزوتنةوةي ئيسالمي بةفةزلي خوداي طةورة ثاش ئةو هةموو طوشارةي كةخرابووية سةري و ثةراوَيز خرابوون تواني تا ِرادةيةكي زؤر لةو دةربضيت ،دةرطاي لةسةر بكرَيتةوة ض قةيرانة َ كةسانيك كةوا لةناوةوة ض لةدةرةوة ،هةروةها َ خاوةني َميذوويةكن لة ِرابووني ئيسالميداَ ،بينة ِريزةكاني بزوتنةوةي ئيسالمي. ِريَطا :زؤريَك ثيَيان واية البردني تؤ كوراني بةويستي خؤت نةبووة ،بةلَكو ِ مامؤستا مةالعةلي ِرؤلَ��ي سةرةكيان ل��ةالب��ردن��ي ت��ؤدا ه��ةب��ووة ،لةطة َل
ذمارة ( )11مانطي ئاياري 2009
15
ئةوةشدا ثيَشتر ِريَطري سةرةكي لةطةرانةوةي مةال صديق لةثيَش بوون ِ كؤنطرة؟ شيوةيةك م.محةمةد عومةر :بة هيض َ كو ِراني مامؤستاي ِرةحمةتي نةيانتوانيوة هةبي لةسةر ئةوةي من لةو كاريطةرييان َ ثؤستة البةرن و بةركةنارم بخةن و بة ِرَيز بهيننةوة ،ئةطةر بةويستي مامؤستا مةال صديق َ نةهيناية نةم بةخشياية خؤم وازم لةو ثؤستة َ بةمامؤستا ،هيض كةس نةيدةتواني فشارم بخاتة سةر ،ضونكة حةز دةكةم ئةوةبزاني لةسايةي َ فةزلي خواوة لةشورادا ئةطةر خؤم بمووتاية (نا) كارَيكي طةورة دروست دةبوو لةوانة زياد لة ( )16-15كةس دةهاتنة دةرةوة، (ئيوة منتان بةزؤر خؤم دامنيشاندنةوة ،كةوتم َ َ هةلبذاردووة سوثاستان دةكةمَ ،ئيمة لةبةر شتيكي طةورةترة دةتوانين ئةم بةرذةوةندي َ ثؤستة ببةخشين بةغةيري خؤمان لةبةر ئةوة دةبي ئةو مافة بدةن بةمن ،ئينجا وتيان باشة. َ لةبةر ئةوة كو ِراني مامؤستاي ِرةحمةتي قةتعةن نةيانتوانيوة فشار بخةنة سةرم لة ِرَيطةي شوراوة ،يان دةنطدان يان ثيالن تابتوانن من البةرنَ ، بةلكو بةويستي خؤم هيناوةو بةخشيومة بةمامؤستا وازم لةو ثؤستة َ صديق. ِريَطا :دواي وةفاتي مامؤستا مةال عةلي عبدالعزيز بؤضي ثيَش كؤنطرة م .صديق نةهيَنرايةوة بزووتنةوة؟ م.محةمةد عومةر :مامؤستا َميذوويةكي هةية ،تةنها ئةوة نية بةدوو دَي ِر بتوانين وةآلمي بدةينةوةَ ، بةلكو َثيش وةفاتي مامؤستاش، مامؤستا م��ةال ئةحمةد كاكة مةحمود َ هةندي لةو برايانةي كةئيٍَستا بة ِرةحمةت َبي، هةن بةياداشت الي خؤيان نوسيوويانة، وةكو شايةدَيك كةضةند جار ثةيوةنديان بةمامؤستا مةال صديق كردووة بطة ِرَينةوة بؤ ناو بزووتنةوةي ئيسالمي يان يةكبووني جاران دروست بكةنةوة بةآلم نةطةيشتنة ئةنجام. ِريَطا :هؤكاري كةمي ضي بوو؟ م.محةمةد عومةر :هؤكارَيكي دياريكراوي بووبيت ئةوان ئامادةيي نةبوو ،لةبةر هةرضي َ
16
ذمارة ( )11مانطي ئاياري 2009
ئةوتؤيان نةبوو ،ثرؤذةيان نةبوو ،قسةيان َ لةطةلدا دةكراِ ،رةفزيان نةدةكرد بةآلم قايل نةبوون كةبطة ِرَينةوة ،خؤشيان مةرجيان نةبوو َ هةولي كةبةو مةرجانة دةطة ِرَينةوة ،ئةوة زؤري بؤ كرا. َ َ بةبي هةلبذاردن مامؤستا زؤر هةولماندا َ َ هةندي لةبراياني صديق بطة ِرَينينةوة ،بةآلم شوراي كؤن ِرَيطر بوون. َ َثيش كؤنطرةش ه��ةول دراوة ،ثاش َ هةولدراوة كة مامؤستا كؤنطرةش ديسان ناونيشانيك و هاو ِريكاني بطة ِرَينةوة بةهةر َ
زؤر مَ هةولاندا بةبي َ هةلبذاردن َ مامؤستا صديق بطة ِر َينينةوة ،بةآلم هةند َيك لةبراياني شوراي كؤن ر َيطر بوون كةخؤيان حةز بكةن ،دةرط��اي بزووتنةوة كةسيك بطة ِرَيتةوة َئيستاش واآلية بؤ هةر َ بزووتنةوة. تاكرةوي ِريَطا :باس لةدةسةآلتي ِ دةكري لةبزوتنةوةي ئيسالميدا؟ َ م.محةمةد عومةر :حةز دةك��ةم ئةوة َ دةوروذي تاك ِرةوي َبلَيم زؤرجار ئةو ثرسيار لةبزووتنةوةي ئيسالميدا نةبووة ،ئةوة ث ِروثاطةندةية كة دذ بة بزووتنةوةي ئيسالمي، ضونكة لةو سةردةمة لةشوورادا بووم ،هةر َكيشةيةك هةبواية قسةي لةسةر دةكرا و تاوتوَيي دةكرا ئينجا ب ِرياري لةسةر ئةدرا. شتيكي َ كاتيك بةلطة نةويستة َ بؤ نموونةَ ،
َ يةكيتي لةطةل ِرَيككةوتنمان ئيمزا كرد َ نيشتمانيدا ،بةكؤدةنطي مةكتةبي سياسي و سةركردايةتي قايل بوون بةوة ،ئيمزا كرا بةآلم َ شتيك كة لةدةرووني خؤيدا هةندي كةس َ هةيبوو ،ياخود بةرذةوةندي خؤي تيا نةئةبيني، زؤرجار خروتاق دروست ئةكرا لةبيرمة مامؤستا مةال عةلي عبدالعزيز (بة ِرةحمةت َبي) دةيفةرموو م.محةمةد عومةر ئةطةر َ موسلمان دةبي مةرجيكي لةسةر خؤي فةرز كرد َ َ بةجيي بكاتَ ،ئيمةش كة ئةو ثةيمانة هةية جي َ َ َ َ شتيكي بةلطةنةويستة، لةطةل بةرامبةر ئةوة َ لةبةر ئةوة َئيمة كةرَيككةوتووين بةرذةوةندي هةم خؤمان و ميللةتةكةماني تياية ،با ئيتر كارَيكي وا نةكةين وةكو خروقات ياخود ثاشطةز بوونةوة ،الي َئيمةوة َبيت. دةبيت زياتر لةهةموو ضونكة موسلمان َ كةسي ثابةند َبي بةوةي لةسةر خؤي َثيويستي َ كردووة ،ياخود ئيمزاي لةسةر كردووة ،ئةو شيوةية نية ،كة تةسةور بكرَيت تاك ِرةويية بةو َ بزووتنةوة ديكتاتؤرَيكة تةنها بؤضووني خؤي َ لةهةندي شت دةخوات! ئةوة وا نية ،مومكينة مامؤستا بة ِرةحمةت َبي خؤي ئةوةي بة زانيبي ،ئيمزاي كردووة. سةراب َ ِريَطا :ئيَوة مؤركي ناوضةطةريتان ثيَوة ديارة ئةوةتا زؤرترين ئةنداماني مةكتةبي سياسي و سةركردايةتي خةلَكاني سليَماني و هةلَةبجةن! لةهةولير م.محةمةد عومةر :كاتي خؤي َ لةهةولير دكتؤر ئةحمةد هةبوونَ ،ئيستا َ بةهةولير ئةذمار كراوة ،دكتؤر محمد وةرتي َ بةهةوليري لةهةوليرة دةميكة بازيانيش َ َ َ ئةذمار كراوة .دواتريش حةز دةكةم بزانن لةكاتيكدا بزووتنةوة لةبارَيكي ناهةمواردا بوو، َ زؤر كةس نةئةهاتة نزيكةوة ،خؤي كانديد شيوةية نةئةكرد ،ئةطةر كانديديش بواية بةو َ ضيتي، نةئةناسرا ،ئةطينا ناطة ِرَيتةوة بؤ ناوضة َ هةلةبجة َ دةردةكةوي كة َ َ هةلطري ئةو واش ئاآلية بووة و لةوَيوة شؤ ِرش و ضةخماخةي بزووتنةوةي ئيسالمي دةستي َثيكردووة، َ كةسيك سروشتي ناوضةكة وادةخوازي ئةطينا َ بةكي ئةوة ئةوة كةدةنط دةدا ِرةئي داوة َ
بةدةستي َئيمة نية. ِر َ ؤذي ل���ة ِرؤذان بةكةسمان نةوتووة ِرةئي بؤ فالن كةس بدة ،بةس دةنطدةر لةسليمانيش بؤضووني خؤي داوة ،دواي ئةوة َ َ كةخةلك كانديد كراوة ئةبواية بةشي دا سليماني دةنطي بؤ بدات، زؤرينةي دةنطدةري َ كاتي خؤيشي لةدةظةري بادينان كةس كةم بوو ،يان بزوتنةوة وةكو َثيويست ضاالكي كةسيك نةبوو ،يان ئةندامي نةبوو ،ئةطةر َ دةرنةضوواية َ كةسيكيان وةكو ناوضةكة لةوي َ دادةن��ا ،بؤ ئةوةي شورا دابةش َبي بةسةر هةموو ناوضةكاندا. ِريَطا :مامؤستا سديق سةرةتا بةنياز بوو بضيَتة ريزةكاني كؤمةلَي ئيسالمي، بةآلم ريَكنةكةوت ،زانياري ئةوة هةبوو كوراني مامؤستا ِريَطر بوون طواية ِ و نةيانهيَشتووة م.صديق بضيَتة ناو كؤمة َل؟ نةخير! زؤر شت م.محةمةد عومةر َ : باسكراوة ،كةطواية َئيمة لةكاردانةوةي براياني َ كردبي ،ئةوة وا كؤمةلي ئيسالمي ئةوةمان َ َ َ لةطةل كؤمةل ضةند جار لةثيش نيةَ .ثيشتر َ مامؤستا صديق و ئةو برايانة دانيشتبووين و َ هةولمانداوة بطة ِرَينةوة بؤ بزووتنةوة ،بةآلم وا َ َ كؤمةل لةطةل ِرَيككةوتووة كةثاش ئةوةي ئاكاميك ،ئ��ةوةي َئيمة نةطةيشتنة هيض َ اليةنيك سةري طرتَ .ئيمة لةطةل هيض َ بةشيوةيةكي طشتي كاردانةوةو َ تؤلةسةندنةوةو َ نةخوَيندنةوة نية ،وةكو شةخسي خؤم هةروةها هةموو سةركردايةتي بزووتنبةوةي ئيسالمي و سةركردايةتي لة( )%97راي لةسةر ئةوةية َ كةدةبي َ (كؤمةل و يةكطرتوو) ثةيوةندي لةطةل َ خؤش َبي ،بؤ ئةوةي م .صديق بؤ نةضونة الي ئةو برايانةَ ،ئيمة ِرَيطر نةبووين كة نةضنة ناو َ كؤمةلي ئيسالمي ئةوان ئازاد بوون ،كو ِراني مامؤستا وتيان (حةز دةكةين مامؤستا صديق بطة ِرَيتةوة ناو بزووتنةوةي ئيسالمي). ِريَطا :ئيحسان عةلي عةبدولعةزيز كةئيَستا ئةندامي شوراية ،ماوةيةكة قسةى زؤر دةوروذيَنيَت دذ بة كؤمة َل، بؤضي شورا ِريَطري ناكات لةبةردةمي
ب��ةريَ��زت دةلَ�يَ��ي ئيَمة لةكاتيَكدا ِ لةوثةري ثةيوةنديمان لةطة َل كؤمة َل ِ باشيداية؟ م.محةمةد عومةر َ :لي َثيضينةوة لةطةلَ ئيحساني مامؤستا مةال عةلي كراوة لةسةر قسةكاني ،وة ئةوة جاري يةكةم و دووةم َ بنةمالةي مامؤستا و براكاني خؤشي نةبووة، بةتايبةتي حاجي عيرفان قةدةغةي ئةو قسانةيان َليكردووة بةآلم هةر بةردةواميش بووة هةرضةندة ئةوة رةئي شةخسي خؤيةتي، َئيمة بة َثيي ثةي ِرةو و ثرؤطرام َليثرسينةوةمان
َ لةطةل ليَثيَضينةوة ئيحساني مامؤستا مةال عةلي كراوة لةسةر قسةكاني، َ بنةمالةي مامؤستاو براكاني خؤشي بةتايبةتي حاجي عريفان قةدةغةي ئةو قسانةيان ليَكردووة َ لةطةلدا كرد بةب ِرياري هةموو مةكتةبي سياسي كةيةكيك لةوانة كاك حاجي عيرفاني براي َ بوو ،ديارة ب ِريارةكةش ب ِرياري كؤتايي بووةو كةنابيت ئةو قسانة دووبارة قةدةغةمان كردووة َ بكاتةوة ،ضونكة َئيمة بؤ ئةوة بزووتنةوةي ئيسالميمان زيندوو نةكردؤتةوةو ئةوة ئوسلوبي موسلمان نية ،ئةوةي َ مرؤظي َ هةلطري ئاآلي دةبي دةمي ثاك َبي لةئاست ئيسالمةتية َ َ َ بمانةوي وةكو كاردانةوة، خةلكدا ئةطةر َئيمة لةطةلدا َ ياخود ئةوةي كةوا هةرضيمان َ دةلَيت، دةبي بة مةنتيق و قسةي جوان و َ ديكؤمينت َ وةآلمي بدةيتةوة نةك بة قسةي بازا ِري ،بةآلم َ كؤمةل قسة باسي ئةوةش ناكةن كة ئةنداماني
دةكةن ،بةآلم الي َئيمةوة رؤذَيك لة ِرؤذنامةي زمانحالي خؤمان قسة وترا ،من هةستام َ َ لةطةل َ لةطةل ئةو مةكتةبي سياسي بؤ َليثرسينةوة كةنابي بةيانيكمان نووسي دذ بةو شتانة كةسةَ ، َ َ و جارَيكيتر قبوول َ ببيتة ناكري ِرؤذنامةكةمان َ َ هةركةسي جنيودان بة خةلك، ميمبةرَيك بؤ َ َ هةرشتي َبل َي خؤي بةرثرسيارةو َليي قبولَ َ ناكةين. ِريَطا :واتة ئةو نيزاعة شةخسية لةطة َل كؤمة َل بةكارنايةت؟ م.محةمةد عومةر َ : بةل َي! قةتعيةن لةثةي ِرةوي بزووتنةوةدا بةرنامةيةك نةبووة، َ كةسيك، بؤ دذايةتي كردني كؤمةل و هيض َ هةبوبيت راستةوخؤ َثييان شتيك َ ئةطةريش َ َ دةلَيين ،هةرضةندة واقيع دةريخست ئةو ثرؤذة ئيسالميةي لةكوردستاندا بوو بةرةو الوازيان بردَ ، خةلك كةوتة ذَير فشار و َليثرسينةوةو َ كةبةلطة هةمووي تووشي زةليلي بوون نةويستة. ِريَ��ط��ا :ب��زوت��ن��ةوةي ئيسالمي ض��ي ك���ردووة ب��ؤ ب��ةش��داري ك��ردن لةهةلَبذاردن لةطة َل اليةنة ئيسالميةكان و عةلمانيةكاندا؟ م.محةمةد عومةر َ :ئيمة َثيمان ضاكة بةليستي ئيسالمي ،ي��ان نيشتماني َبي لةطةل َ َ كؤمةلي ئيسالمي و بةيةكةوة دابةزين يةكطرتووي ئيسالمي ،بؤ ئةو مةبةستة نامةي مةكتةبي سياسي بزووتنةوةي ئيسالميمان ناردووة بؤ ئةم دوواليةنة ضاوة ِرواني وةآلمي ئةوانين ئةطةر هات وةآلميان نةبوون ياخود قايل نةبوون بةوةي كة بةيةك ليست دابةزين بةشيوةيةكي تر بير دةكاتةوة. ئةوكاتة بزوتنةوة َ ِريَطا :بزوتنةوة لةزؤريَك لةشارةكان راطةياندني الوازة ،ياخود هةر نيةتي تا ضةند متمانةي بةخؤي هةية دةنط ني؟ بيَ َ َ م.محةمةد عومةر :لةسالي 2005زؤر دةنطيكي باشمان لةئيستا الوازتر بووين ،بةآلم َ َ َ هيناوة هةرضةندة هةلبذاردن لةم وآلتةدا َ ناضي ئةوة نية بةئةمين و ئةمانةت بة ِرَيوة َ كةضاودَيري لةسةر َبي.
ذمارة ( )11مانطي ئاياري 2009
17
ثارتي و يةك َييت قادر عةزيزيان كردة قؤضي قورباني
(ئةوةي قادر عةزيز دةيلََيت هيض بنةمايةكي نييةو مايةي شةرمةزاريية) ِراثؤرتي دَلَير عةبدوَلآل َليكترازان و َ هةلوةشاندنةوةي ثارت و ط��روث و ِرَيكخراوةكان لةكوردستاندا شتيكي َ لةميذة نوي و سةردةميانة نية و َ َ لةنيو ثارتةكاني كوردستاندا بوني هةية، َ هةرلةسةرةتاي دروستبوني شؤ ِرشي ئةيلول كة مةال مستةفاي بارزان َ طيرسينةري هةل َ بووة تا دةطاتة سةردةمي بةجيهاني بوون دةبيت ،كة و بطرة دواتريش هةبووةو َ زؤرَيكيان روداوي َ تال و بةسةرهاتي ناخؤش ِ و نةيويستراوي َليكةوتؤتةوةو بووةتة هؤي لةميذووي بزافي طؤ ِرين و وةرضةرخان َ ِرزطاريخوازي طةلي كورد. حزبةكاني كوردستان بةطةورةو بضوكةوة بةهؤي ناكؤكي و َكيشةي َنيوخؤييةوة كة زؤر جار ثةيوةندي بة ثلةو ثايةو بودجةو داهاتةوة هةبووة ،ضةندين حزبي تريان خستؤتةوةو بةقةبارةي خؤيان َ مالوَيراني و هيشتووةو بةجي َ نةطبةتيان بؤ ميللةتةكةيان َ تةنها ئةوانيش بونةتة سوتةمةني شة ِر و ناكؤكية ناشةريفانةكةيان ،ئةوةتا َليكترازان و جيابونةوةي َبالي مةكتةبي سياسي ثارتي لةساآلني شةستةكاني سةدةي ِرابردوو بةسةرؤكايةتي جةالل َ تالةباني لةمةال َ سةرهةلداني ناكؤكي و شة ِرة موستةفا و َ خوَيناوييةكاني َنيوان هةردو بالي مةاليي جيي باسكردن نين كةليرة َ و جةاللي َ َ نمونةيةكي زيندوي ئةو حالةتةن. تاوانباراني سةرةكي ،هةميشة بي تاوانن َ نةطبةتي طةلي كورد لةوةداية كةلةطةلَ
18
ذمارة ( )11مانطي ئاياري 2009
ئ��ةوةي َكيشةي َنيوخؤيي حزبةكان و َليكترازان و جيابونةوةيان بةدةر لةثلةو كةسيكي ثايةو ثارةو شة ِرة كورسي ضةند َ شتيكي كةم نةبيت ثةيوةندي بةهيض َ َ ترةوة نةبووة ،بةالم لةهةموو كاتةكاندا ملمالنيكان و لةهيضي خؤيان خزاندؤتة ناو َ ثوشيك خؤ ِرايي و َبي ئ��ةوةي لةتةنها َ سودمةندبن ش��ة ِري سةركردةكانيان ك��ردووةو بونةتة ثردَيك و بةهؤيةوة بةرذةوةندخوازةكان مةرامةكانيان بةدي هيناوة ،ئةمة جطةلةوةي ثاش كؤتايي َ ملمالني و ناكؤكي و شةرةكان هاتني َ بةتاوانباري سةرةكي هةذماركراون و تاوانباراني سةرةكيش وةك بةرزةكي بانان بؤي دةرضوون ،وةك ئةوةي َ تالةباني و بارزاني ثاش ئةو شة ِرة خوَيناوييةي كةضةندين َ لةثيناوي بةرذةوةندي سال و َ لةنيو ميللةتي قو ِربةسةري كوردا خؤياندا َ َ هةليانطيرساند و بةهةزارةها ِرؤلةي كورد بونة قورباني ،خؤيان َبي بةري كرد و ميللةتيان بةتاوانباري سةرةكي َ لةقةلةمدا. ل��ةوةش سةيرتر ئةوةية مةرامضي و بةرذةوةندخوازو دروستكةري َكيشةو ناكؤكيةكان دواتر كة َثيك هاتونةتةوةو كؤتاييان بةناكؤكي و شة ِرة َبي ئةنجام و هيناوة ،وةك ئةوةي هيض كاولكاريةكان َ نةبوبيت و كورد ووتةني نةبايان دي َبي و َ نةبؤران ،كاي كؤنيان بةباكردووةو ديسانةوة لةثيناوي بةرذةوةنديةكي تري خؤيانداو َبي َ طوَيدانة ميللةت و ئةو قوربانانيانةي كةبؤيان داون ،ثةرةيةكي نوَييان َ هةلداوةتةوةو ِ َ خؤيان ووتةني وةك برا دريذةيان بةخةبات و َتيكؤشاني سياسي و ضةكداري داوةتةوة،
كةليرةشدا قوربانياني ش��ة ِري ناوخؤي َ يةكيتي شاخ و شاري َنيوان حزبةكان و َ و ثارتي بةتايبةتي نمونةيةكي زيندوو و َ حاشاهةلنطةرن كةلةاليةك جطةلةوةي دؤطمايي َ دةسةلمي َنيت ،بةئاشكرا خةلك َ هةست بةبون و ثةيرةوكردني َ يةتيك عةقل َ ِ دةكرَيت كة «ديماطؤجيةت» ث ِراوث ِري ماناكةيةتي. َ زةحمةتكيشان َكيشةكاني ثةيوةنديان بةضييةوة هةبووة؟ يةكيك زةحمةتكيشان وةك حزبي َ َ لةحزبة بضوكةكاني كوردستان ،كة قادر يةكيكة لةو عةزيز سةرؤكايةتي دةكات َ حزبانةي كةدةتوانين َبلَيين زؤرترين حزب و طروثي جياوازي َليكةوتؤتةوةو لةو ماوة كةمةي َميذويدا كة بةضارةكة سةدةيةك دادةنرَيت ،ضةندان ناكؤكي و َكيشة و ملمالنيي سةركردةكاني بةخؤوة بينيوة َ َ َ كةدةكريت بلَيين ب��ةراورد كردنيان بة َتيكؤشان و خةباتي سياسيان َ هةلةيةكي طةورةية ،ضونكة ئةوةندةي ئةم حزبة َكيشة و ناكؤكي بةخؤوة بينيوةو سةركردةكاني َ سةرقال بةنيوخؤي خؤيانةوة خةريك و َ هيندةيةك خزمةتيان ب��وون ،ضارةكة َ بةكوردو ثرؤسةي سياسي كوردستان و َثيشخستني نةكردووةو ئةوةشي كة ؤثيكة لةدةريا كةدةتوانين كردبيتيان َدل َ َ َ َبلَيين لةطةل بةرذةوةندي و سودي خؤياندا يةكانطير بووةتةوة ئةطةرنا بةدةر لةوة هةستي َثيناكرَيت. زةحمةتكيشان وةك َكيشةكاني حزبي َ ت��ةواوي حزبةكاني تري سةر طؤ ِرةثاني
قادر عةزيز زةحمةتكيَشيَكي تةنها
سياسي كوردستان ،تةنها ثةيوةندي بة ثلةو ثايةو داهات و بةرذةوةندي تايبةتيةوة هةبووة ،كة زؤر جار حزبة طةورةكان «يةكيتي و ثارتي» ئةو بؤشايي و درزةيان َ لةنيو حزبي ناوبراودا قؤستونةتةوةو بؤ َ مةرامة سياسيةكاني خؤيان بةكاريان هيناون و جؤشيان داوةتة دووبةرةكي و َ ناكؤكيةكان و بةويست و بةرذةوةندي خؤيان َكيشةو ناكؤكيةكاني ئةو حزبةيان بةكارهيناوة ،هةروةك ئةوةي بةمدوايية َ يةكيتي بةديكراو بةدةستوةرداني ئاشكراي َ زةحمةتكيشان ِروبة ِروي و ثارتي حزبي َ لةميذوي سياسي قةيرانيكي َئالؤزو دةطمةن َ َ بةهيوري و زيرةكانة كوردستان بووةوةو َ َ تةكينراو قادر ريزةكاني لةبن يةك هةل َ سكرتير و هةظاآلني لةمةكتةبي عةزيزي َ سياسي لةيةكتربوون و دؤستايةتي و هاورَييةتي ضةند َ سالةي خةباتيان َليكراية ِ دوذمنايةتي و سةنطةر لةيةكتر طرتن و ركابةرايةتي كردني يةكتري.
َ يةكيتي و ثارتي هؤكاري سةرةكي ئةو قةيرانةن كةبةرؤكي حزبي َ زةحمةتكيشاني طرتووة يةكيتي و ثارتي لةئاست ئةطةرضي َ زةحمةتكيشاندا َكيشةكاني َنيوخؤي حزبي َ َ بةبي بةري و َبي تاوان لةقةلةم خؤيان َ ئةدةن و ِرةتي ئةوة دةكةنةوة دةستيان هةبوبيت ،بةآلم ضاودَيراني سياسي و َتييدا َ يةكيتي و ثسثؤ ِران و شارةزايان َثييان واية َ بةشيوةيةكي ِراستةوخؤ دةستيان لةو ثارتي َ لةليكترازاني ِريزةكاني َكيشانةدا هةبووةو َ َ زةحمةتكيشاندا ِرؤلَيكي كاريطةر و حزبي َ زيرةكانةيان بينيوة ،هةروةك قادر عةزيز زةحمةتكيشان سكرتيري طشتي حزبي َ َ لةمياني ئةو كؤنطرة ِرؤذنامةوانيةي كةضةند ِرؤذَيك ثاش تةجميدكردني لةاليةن َبالي سليماني لةئوتيل مةكتةبي سياسيةوة َ َ ث��االس سازيدا ،بةناراستةوخؤ ئةوةي دةستيكي «يةكيتي و ثارتي خستة ِروو كة َ َ
لةكيشةي َنيوخؤي خزبةكةياندا بااليان َ هةبووةو بةدةستوةرداني ئةو دو حزبة هاو ِرَيياني مةكتةبي سياسي حزبةكةي ثيالنيان لةدذي َطي ِراوة و جيابونةوةي خؤيان ِراطةياندووة». َثيجةوانةي بؤضونةكةي قادر عةزيز و يةكيتي و ثارتي هؤكاري ئةوانةي َثييان واية َ سةرةكي ئةو قةيرانةن كةبةرؤكي حزبي زةحمةتكيشاني طرتووةَ ،بالي مةكتةبي َ كةزةحمةتكيشان سياسي ئ��ةو حزبة َ َ بةمولكي خؤيان دةزان��ن و ِرةف��زي قادر عةزيز ئةكةنةوةَ ،ثييان واية َكيشةكانيان هيزَيكي دةرةوةي ثةيوةندي بةهيض َ حزبةكةيان نيةو بؤ َكيشة و ناكؤكي َنيوخؤيان دةطة ِرَيتةوة ،هةروةك بةهمةن حوسين ئةندامي مةكتةبي سياسي حزبي َ َ زةحمةتكيشان «بالي مةكتةبي سياسي» َ ئةوةي بة ِرَيطا ِراطةياند « الدان لةثةي ِرةو و ثرؤطرامي َنيوخؤو قؤرخكردني بودجةي بةكارهيناني بؤ مةبةستي شةخسي حزب و َ
ذمارة ( )11مانطي ئاياري 2009
19
َ لةطةل ضةند لةاليةن ق��ادر عةزيزةوة َكيشةيةكي تر كةثةيوةندي بةسياسيةتي حزبةوة هةية واي��ان كرد َ هةلوَيستيان سكرتيرةكةيان يةكاليي بكةنةوةو بةرامبةر َ كةئيستا بةثيي ب ِريارَيكي كؤميتةي ناوةندي َ َ زؤرينةيان الي َئيمةن تةجميدي بكةن. َ يةكيتي و ثارتي َثيش جيابوونةوة َ ثشتيواني بالي مةكتةبي سياسي بوون ل�هب��ارهي ئ��هوهي ق��ادر عهزيز ئهم زةحمةتكيشان ب��ارودؤخ��هي حزبي َ زانيت، هيزَيكي ناوخؤ ده َ بهدهستوهرداني َ حسين وتي «ئهوه تهنها قسهي بههمةن َ كاك ق��ادره و دووره له ِراستيهوهَ ،ئيمه سيك تا َئيستا َميژوومان پاكه و هيچ كه َ نهيتوانيوه دهست بخاته كاروبارهمانهوه، ئهوهشي كه كاك ق��ادر ده َ يلَيت هيچ بنهمايهكي نيه و مايهي شهرمهزاريه». بةمةش َبالي مةكتةبي سياسي دةيانةوَيت ئةوة لةخؤيان دووربخةنةوة كةلةاليةن دةهينرَيت يةكيتي و ثارتيةوة دةستي طةرم َ َ َ بةثشتياندا و ثالثشتيةكي تةواويان َليدةكرَيت ،ضونكة ئةوان دةزانن داننان بةوةدا ماناي سةلماندني قسةكاني قادر عةزيز و َبي ثاساوي جيابونةوةكةيان بؤ دةسةلمي َنيت كة خودي خؤشيان ِراي طشتي َ شيوةيةك ن��اوي جيابونةوةي بةهيض َ شيوهيهك لهحزبي «ئيمه بههيچ َ نانين َ َلي َ تكيشان جيانهبوينهتهوهو خؤشمان زهحمه َ بهخاوهني ئهو حزبه دهزانين ،تهنها ئهوه بيت لهكؤبونهوهي كؤميتهي ناوهندي، نه َ سكرتيري حزبمان تهجميد پيي ب ِريارَيك َ به َ ك��رد ،ئهويش بههؤي ئهو ناشهفافي و الدانهي كهلهپرؤگرام و پهي ِرهوي ناوخؤي حوسين حزبدا ئهنجاميداوه» بةهمةن َ ئةمةي ووت. لةاليةكي ترةوة ضاودَيران َثييان واية زةحمةتكيشان َثيداني بودجةي حزبي َ َ بةبالي مةكتةبي سياسي و بةشةرعيةت ناساندني ئةو َبالة و ثةراوَيزخستني قادر
20
ذمارة ( )11مانطي ئاياري 2009
يةكيتي و عةزيز و َبالةكةي لةاليةن َ ثارتيةوة نيشانةي ئةوةية كة َكيشةكاني َنيوخؤي ئةو حزبة دةستوةرداني هةردوو حزبي دةسةالتداري َتيدابووة ،هةروةك قادر عةزيز َ مانطيك لةكاتي دةلَيت «هةموو َ خؤيدا بودجة دراوة ،بةالم ئةو مانطةي كة َكيشةكاني حزب دةركةوتن و ئةو هةظاالنة جيابونةوة ،بودجة دواك��ةوت و لةساتي
هةموو مانطيَك لةكاتي خؤيدا بودجة دراوة، بةآلم ئةو مانطةي كة ئةو هةظاآلنة جيابوونةوة ،بودجة دواكةوت و لةساتي جيابونةوةشيان راستةوخو ثيَشكةشي ئةوان كرا ،كةئةمةش دةريدةخات دةستيَكي دةرةكي لةثشت ئةو كيَشانةوةن كة حزب دووضاري بووة جيابونةوةشيان ِراستةوخو َثيشكةشي ئةوان دةستيكي كرا ،كةئةمةش دةري دةخات َ دةرةكي لةثشت ئةو َكيشانةوةن كة حزب دوضاري بووة». َ زةحمةتكيشان خؤي كردووة بةنيضيري َ َ يةكيتي و ثارتي ئةطةرضي ق��ادر عةزيز َثيي واية َ زةحمةتكيشان لةمة ِر هةلوَيستي بةردةوامي َ
ثرسة هةنوكةييةكاني كورد و بوني دةنطي َ طةندةلي و ناشةفافي نا ِرةزايي بةرامبةر َ دةسةالت و بةشداريكردني لة هةولةكاني ضاكسازي ،حزبةكةياني كردؤتة ئامانج و دةطيردرَيت، بةبةردةوامي ثيالني لةدذ َ هةروةك ئاماذة بةوة دةكات «بةشداري زةحمةتكيشان ض��االك��ان��ةي ح��زب��ي َ َ لةهةولةكاني ضاكسازي و طؤ ِرانكاري َ طةندةلي و لةسيستمي ئيداري و نةماني ناشةفافي ،وايان كردووة بةدرَيذايي َميذوي بطي ِردرَيت، خةباتمان ثيالنمان ل��ةدذ َ ثةياميكة و كة َئيمة َثيمان واية ئةمة َ ئاراستةي ئةوانةش دةكرَيت كة هةمان زةحمةتكيشان دةطرنةبةر ».بةالم ِرَيطاي َ نهينيةكي تر ضاودَيران واي بؤدةضن ضةند َ لةثشت ئةو ثيالنةوة خؤي مةالس داوة زةحمةتكيشان و خودي قادر عةزيز كة بؤ َ دا ِرَيذرا. َ لةطةل ئةوةي قادرعةزيز دان بةوةدا دةن�َ�ي��ت ه��ؤك��اري س��ةرةك��ي بةئاساني يةكيتيةوة ِراوكردنيان لةاليةن ثارتي و َ دةطة ِرَيتةوة بؤ خودي خؤيان و ئةو َكيشانةي لةنيو حزبةكةياندا بةدرَيذايي كة ناوةناوة َ َ َميذووي خةباتيان سةرهةلةئةدات ،بةالم ئةوةش ناشارَيتةوة كة ئةو َ هةلوَيستانةي زةحمةتكيشان لةسةرةوة باسكران وا دةكات َ لةنيوان حزبةكاني تري بكرَيتة ئامانج و َ كوردستاندا بةتةنها ثيالن لةدذي ئةوان بطي ِردرَيت. قادر عةزيز لةوةآلمي ثرسيارَيكي ِرَيطا يةكيتي لةبارةي ئةوةي بؤضي ثارتي و َ بةزةحمةتكيشانةوة خةريكن، ئةوةندةي َ َ هيندة بةسؤسياليست و كؤمةل و يةكطرتوو َ خةريك نينن؟ ئايا ئةمة ماناي ئةوة نية كة زةحمةتكيشان خؤي لةبةردةستي ئةواندا َ شل كردووةو بووتة َنيضيرَيكي باش بؤيان، ووتي « ِراستة ِرةنطة زؤربةي ئةو قةيرانانةي بةكيشةكاني دةبيتةوة ثةيوةندي َ ِروبة ِرومان َ نابيت ئةوةش هةبيت ،بةآلم َ َنيوخؤمانةوة َ َ لةياد بكةين هةلوَيستي ب��ةردةوام��ي زةحمةتكيشان واي كردووة بكرَيتة ئامانج َ
«كةليرة هيزَيكي دةرةكيةوة َ و لةاليةن َ يةكيتية» دةستوةردان مةبةستةي ثارتي و َ لةكاروبارةكانيدا بكرَيت. سؤسياليست و ئيسالمييةكانيش دةستيان لةسازداني َكيشةكاني َ زةحمةتكيشاندا هةبووة بؤضونيكيش ه��ةم��ان ك��ات ضةند َ ئاماذة بةوةدةكةن كة ليستي هاوبةشي َ كؤمةل و 4حزبةكة «سؤسياليست و زةحمةتكيشان» يةكطرتووي ئيسالمي و َ َ هةلبذاردني ثةرلةماني كوردستان، بؤ يةكيكة لةو هؤكارانةي كة قادر عةزيزي َ يةكيتي و ثارتيةوة كردة ئامانج و لةاليةن َ حزبةكةي ثةرتكراو دوات��ر بةو دةردة دةميك بوو برا كةديمان ،ضونكة ئةوان َ َ بةثيالنيك ضوار لةهةولي ئةوةدابوون َ حزبةكة لةبةريةك َ وةشينن و ئةطةري هةل َ َ خةيال كهيناني ئةو ليستة هاوبةشة بكةنة َثي َ َ كيبهينن، كةبةنيازبوون بؤ هةلبذاردنةكان َثي َ ضوارضيوةي ئةو بيرة كةئةمةش دةكةوَيتة َ كةيةكيتي و ثارتي هةيانة، ديكتاتؤريةتةي َ كاتيك ِرَييان بةدةنطي ضونكة ئةوان هيض َ جياواز ن��ةداوةو بةبوني ليستي جياواز و سةربةخؤ توشي هستريا بوون. زةحمةتكيشان َئيستا كة َكيشةكاني َ بةتةواوي َئالؤزكراوةو فشارةكان لةسةر قادر عةزيز و َبالةكةي سات بةسات زياد دةكات و هةريةكة َ لةبالي مةكتةبي سياسي و َبالي سكرتير نايانةوَيت دةستبةرداري ناوي َ حزبةكةيان بن و هةردوال بةهةمان ناو و ثرؤطرام و َبي ئةوةي دان بةيةكتريشدا بنين ،درَيذة بةكاروضاالكي خؤيان ئةدةن َ يةكيتي و ثارتيش ك��ةدةس��ةالت و و َ َ حكومةت الي ئةوانة بةالي بالي مةكتةبي شيوةيةك قادر عةزيز سياسيدان و بةهةموو َ و حزبةكةيان ثةراوَيزخستووة ،تا كار طةشتة ئةوةي بةبريارَيكي وةزارةتي ناوخؤ قادر زةحمةتكيشان َبي بةري عةزيز لةحزبي َ َ كرا ،لةو سةروبةندةدا ،هةولةكان لةاليةن هةردوو َبالةوة بؤ بةشةرعيةت ناساندني
حزب درَيذةي هةية ،هةروةك قادر عةزيز َ دةلَيت «لةروي ياساييةوة َئيمة َكيشةكان يةكاليي دةكةينةوة ،ئةوةش كة وةزارةتي ناوخؤ ب ِرياري َليداوة زياتر ب ِريارَيكي سياسية نةك ب ِرياري ياسايي. ضارةنووسي حزبي دةعوة َ زةحمةتكيشان دةكات! ضاوة ِرَيي َ لةحالةتي ب��ة ِراي ضاودَيراني سياسي سازشنةكردن و دةستبةردارنةبووني هيض دةضيت هةمان اليةك بؤ ناوي حزبَ ،ثي َ عيراقي ِروبة ِروي ضارةنوسي حزبي دةعوةي َ لةكاتيكدا ئةو زةحمةتكيشان َبيتةوة، حزبي َ َ حزبةش بةهؤي ناكؤكيةكان و سوربوني َبالةكان لةسةردةستبةردارنةبوني ناوي حزبةكةيانَ ،بالةكان بةهةمان ناو بةالم َكيشةكانيان بةزيادكردني ثاشطرَيك سي حزبي دةعوةش يةكاليي ك��ردةوةو َ «شيركؤ لةعيراق دروستبوو ،بؤ ئةمةش َ َ سليماني حزبي ميوةيسي» بةرثرسي لقي َ َ زةحمةتكيشاني كوردستان بالي «قادر َ «ئيمة بةهيض عةزيز» تايبةت بة ِرَيطا ووتي َ شيوةيةك دةستبةرداري ناوي حزبةكةمان َ نابين و َثيشمان واية ئةمة ماناي ثيرؤزيي ناوي حزبةكة نية ،بةآلم بةهؤي ئةوةي ل��ة ِرووي ياساييةوة حزب بةناوي قادر ع��ةزي��زةوةي��ة ،ه��ةروةه��ا لةكؤمسيؤني شيوة َئيمة ئةو ناوةمان باآلش بةهةمان َ َثيشكةشكردووة ناكرَيت دةستبةرداري بين ،ئةمة جطةلةوةي ِرَينادةين اليةكي شيل بكات و هةروا بةئاساني تر مافمان َثي َ َ حزبيك كةضةند سال لةسايةيدا ناوي َ خةباتمان كردووة و قوربانيمان داوة ،خؤي بكاتة خاوةني ،ئةوان سةربةستن كاري سياسي لةذَير هةرناوَيكةوة دةكةن ،بةالم زةحمةتكيشانةوة سروشتي نية و بةناوي َ ِرَي َثينةدراوة. كي طرةوةكة دةباتةوة؟ َ هيشتا َكيشةكاني حزبي ئةطةرضي َ زةحمةتكيشان و مةسةلةي شةرعيةتي َ
ه��ةردوو َ بال و يةكاليي نةكردنةوةي ناوي حزب ،تا َئيستا َ دريذةي هةية و َ هةردوو َ بال الي خؤشيانةوة لةهةولي ئةوةدان لةسةر حسابي يةكتري الكةي تريان بخةن و شةرعيةت بةخؤيان كيشةكة ب��دةن ،ب��ةآلم تا هةنوكة َ ثةسيراوي م��اوةت��ةوة ،لةطةلَ َ بةهةل َ ئةوةشدا َبالي مةكتةبي سياسي بةهؤي يةكيتي و ثارتي ثشتيوانية بةردةوامةكاني َ َ دةناسرين و لةاليةن َئيستا بةشةرعي زةحمةتكيشان حكومةتةوة وةك حزبي َ َ َ َ دةكريت و الكةي لةطةلدا مامةلةيان َ َ دةشيانةويت ثةراويزخستووةو تريان لةنةخشةي ثارتة سياسيةكاندا بيس ِرنةوة، ب��ةالم خ��ؤ بةشةرعيةت ناساندني َ هةولة بةردةوامةكاني قادر عةزيز و كيشةكةي ئالؤزكردووة، لةو َثيناوةدا َ َ بةجؤريك كةيةكاليي كردنةوةي ناوي كيشةكة بابةتيكي سةرةكي َ حزب بووةتة َ بركيي هةردوال بؤ ئةوةش كي َ تائيستاش َ و َ شيركؤ ميوةيسي بةثيي ووتةي َ بةردةوامةَ ، َ َ جؤريك قادر عةزيز و بالةكةي بةهيض دةستبةرداري ناوي حزبةكةيان نابن، َ هةريمةوة لةكاتيكدا لةاليةن حكومةتي َ َ فشاريكي زؤريان لةسةرة كةدواهةمينيان ئاطاداركردنةوةيان بوو لةاليةن ئاسايشي سليمانيةوة بة َ ضؤلكردني بارةطاكانيان َ َ و ِرادةستكردنةوةيان بةحزبةكةي بالي مةكتةبي سياسي ،لةوةالمي ثرسياري زةحمةتكيشان طرةوةكة ئةوةي ئايا كام َ َ شيركؤ ميوةيسي لةطةل ئةوةي دةباتةوةَ ، ثي نةبوو ،ئاماذةي َ وةالميكي َثيويستي َ دةسةلمي َنيت، بةوةدا كة داهاتوو ئةوة َ كةئةمةش جطةلة َبي متمانةيي بةهةولَ و تةقاالكاني َبالي قادر عةزيز ئةوة دةسةلمي َنيت كة َبالي مةكتةبي سياسي َ يةكيتي طرةوةكة دةباتةوةو نةخشةكةي َ و ثارتيش بؤ َ هةلوةشاندنةوةو الداني َ خةيالي قادر عةزيزو دواتريش كردنة كهيناني ليستي هاوبةشي ضوار حزبةكة َثي َ بةتةواوي سةريطرتووة.
ذمارة ( )11مانطي ئاياري 2009
21
ثلَنطةكةى ئيمرالَى دةضَيتةوة قةنديل...؟ ضوار ث َيطةى طرنطى ثةكةكة :قةنديل ،ئةوروثا، كوردستانى باشوورء كوردستاني باكوور ئةنوةر حسَين (بازطر) َ هيرشةكانى بؤ سةر سالى ( )1982كةئيسرائيل َ دةستثيكرد ،طةريالكانى ( )pkkلةثاأل لوبنان َ فةلةستيينةكان ،بةرةنطاريةكى باشى سوثاسى ئيسرائيليانكردء تةنانةت يانزة طةريال شةهيد بوونء ضةندانى تريان ديلكران. بةآلم ثاش شانزة ساأل ء لة ()1999/2/15 ئيسرائيل وةك��و كارةكتةرى سةرةكى بةهاوكارى ضةند وآلت دةزطاى ترى وةك َ هةوالطرى كينياء يؤنان، ( )CIAئةمريكى، تةنانةت سورياء روسيايش لةنايرؤبى ثايتةختى كينياء ثاش َليدانى دةرزيةكى َبيهؤشكةرء لةاليةن تيمة ئيسرائيلةكةى موسادةوة ئوجةالنيان خستة ف ِرؤكةيةكى تايبةتةوةء َثيشكةشى َ بولةند ئةجةويدى سةرةكى وةزيرانى ئةو كاتةى توركيا كرايةوة. بةآلم َئيستا لةتازةترين َثيشهاتى سياسيدا، شةش ئةندامى ثةرلةمانى بةريتانيا ،داواى َ عةبدولآل ئؤجةالن دةكةن ئازادكردنى َ لةزيندانى ئميرالىء ئةمةش هةنطاوَيكى تازةء طرنطة لةثاش (دة ) َ سال زيندانيكردنى َ عةبدولآل ئوجةالندا. ثارتى كرَيكارانى كوردستان ،وةكو شطي ِرى كوردستانى باكوور ثارتيكى شؤ ِر َ َ ثارتيكى ضةثى لة ( )1978/11/27وةكو َ ناسيؤناليزمانة دام��ةزراوة ()15ى تةباخي هيرشى ضةكدارى كردة سةر ( )1984يةكةم َ ثاسطةكانى توركيا. َ ماوةى بيستء ضوار سالة ،شة ِرؤ َثيكدادان لةنيوان ه��ةردووال بةشدارة ،كة نزيكةى َ
22
ذمارة ( )11مانطي ئاياري 2009
حةفتا هةزار كةس لةهةردووال كوذراونء بةبيئةوةى بطةنة هيض برينداربوون، َ ككةوتنيكى باش. رَي َ َئيستا ( )pkkخاوةنى نزيكةى ( )7هةزار ضةكدارةء بارةطاى سةرةكى ئةم رَيكخراوة، كةوتوةتة قةنديل لة سآ كوضكةى (توركيا- َئيران -عيراق)ء لةماوةى ضةند َ سالى رابردوشدا بةتايبةتى لةدوو َ سالى راب��ردوودا ضةندين هيرشى بةرفراوانى توركيا بؤسةر قةنديل َ ئةنجامدراوة بةهاوكارى ئةمريكاء ئيسرائيل، كةدواترينيان ش��ة ِرى زاث��ة ،كة ()pkk بةدةستهينا ،بةآلم توركيا بةم سةركةوتنى َ َ َ شة ِرانة نةوةستاوة ،بةلكو هةميشة هةولدةدات دوايين قةآلى ( )pkkلةقةنديل ،كةبؤ ئةوان دوايين َثيطةى سةربازىء جوطرافىء ذيانيشة َ كؤنترؤل بكات. لةمبارةيةشةوة ئةنكةرة هةرضى لةدةستى هاتبآ بؤ دةرثة ِراندنيان كردويةتىء لةتازةترين َ هةوليشدا ،لةطةأل حكومةتى هةرَيم، كةوتونةتة كردنةوةى بنكةى َ هةوالطرى بؤ َ جموجولى ()pkk طؤ ِرينةوةى زانيارى لةسةر ء ئةمةش سةرةتايةكى خراثء خةتةرة، لةنيوان ببيتة مايةى شة ِرَيكى تر َ دةضيت َ كةثي َ َ َ ( )pkkء حكومةتى هةريم. دوران كالكان ئةندامى كؤنسةى سةرؤكايةتى ( )pkkلةمبارةيةوة رايطةياند «ئةو كارةى حكومةتى هةرَيم ،كارَيكى نةتةوةيى نييةء خزمةت بةمةسةلةى كوردى باكوورء باشوور ناكات» َ لةثاش سةردانةكةى هؤشيار زيبارى بؤ توركيا ،لةضةند مانطى رابردوودا ،رةزامةندى
َ هةوالطرية لةسةر كردنةوةى ئةو بنكة دراوةء حكومةتى عيراقيش ئاطادارى وردى ثيالنةكةية» َئيستا ( )24ساأل بةسةر شة ِرى ()pkk بةبيئةوةى ء حكومةتى توركيادا َتيثة ِردةبآَ ، توركيا بؤ يةكجاريش دانوستانى لةطةأل ئةم كردبيت ،بؤ طةيشتن بةضارةسةرى حزبةدا َ َكيشةى ( )20مليؤن ه��اوآلت��ى ك��ورد، كةتائيستاش لةسادةترين مافةكانى خؤيان َ َبيبةشن. ب���ؤزان تةكين ئةندامى كؤنسةى سةرؤكايةتى (َ )pkk دةل َي «لةماوةى ضةند َ سالى شة ِرى رابردوودا )11000( ،طةريالى َئيمة شةهيدبوون ،بةآلم ئامادةينء بةدةوامين تابةديهينانى مافةكانى طةلى كورد» لةخةبات َ «ئيمة ناخوازين شة ِر ئةكين ئةوةشى وت َ َ بةدةوام كةين ،بةآلم توركيا نايةويت َكيشةكة ضارةسةربكات» لآَ بةرثرسيكى سةربازى ( )pkkدة َ كةئيمة «توركيا زؤرجار درؤى ئةوة دةكاتَ ، بةيةكجارى لةناودةبات ،بةآلم َئيمة بؤ بةهيز وةآلم��ى ئةو درؤي��ان��ة ،بةطورزى َ وةآلممانداوةتةوة ،كةدواترينيان شة ِرى زاثء هيرشكردنة سةر قةرةقولةكانى توركيا بو كة َ ( )62جةندرمةكوذران. َ دكتؤرَيكى كوردى دياربةكر لةبارةى رؤلى لةبةديهينانى مافةكانى كوردستانى ()pkk َ «ثيش ئةو شؤ ِرشة طةورةيةى باكوور َثيوتم َ كةئاثؤ َ خيزانةكةم نةمان هةليطيرساند ،منء َ جيطاشدا بةكوردى قسةبكةين، دةتوانآ لةناو َ نةماندةتوانى متمانة بةكةس بكةينء باسى
بضوكترين شت بكةين ،بةآلم ( )pkkبيست مليؤن كوردى لةفةوتان رزطاركردء سةرلةنوآ، َئيمةى لةدةستى تورك رزطاركرد» شؤفيرَيكى تاكسى لةناو ئةستبةمبوأل َ َ «ئيستاش مةبةست سالى ()2008ة َثيموت َ ناوَيرَين بةكوردى قسةبكةينَ ،ئيستاش من توركيك لةم شارة كارى تاكسى دةكةم ،هةر َ بزانآ كوردمء بةكوردى قسة دةكةم ،ئامادةنين َ لةطةلمدا سوار بن» شؤفيرى تاكسية وتى «ئةو هةموو ئةو َ جةندرمةء ميتةى سةر شةقامةكان ئةبينى، هةمووى لةترسى ()pkkي��ةَ ،دلنيام طةر نةبيت ،توركيا بةرؤذى نيوة ِرؤ قةتألء (َ )pkk عاممان دةكات» د .محةمةد نورةدين كةثرؤفيسؤرَيكى لةيةكيك لةزانكؤكانى لوبنان وانة توركةء َ َ َ دةلَيتةوة ،دةل َي ( )pkkتاكة رَيكخراوة، لةرؤذهةآلتى ناوة ِراستدا كةبتوانآ ساآلنة ( )200مليؤن دؤالر داهات ،لةكادرةكانى خؤى كؤبكاتةوةء متمانةى لةسةر داهاتى
لآَ نةبيت ،ئةو دة «ساآلنة شة ِرى دةرةكى َ ( )pkkلةسةر توركيا النى كةم ( )8مليار دؤالر دةك��ةوآ .كةئةمةش بوودجةيةكى َ خةيالية» بةمدوايانة موخابةراتى َ لةراثؤرتيكى ئةلمانيا َ نهيندا ،باس لةوة دةكات ،كةشانة خةوتوةكانى َ َ رَيكخستنى ( )pkkلةئةلمانيا جارَيكى تر َ بةجموجولء سةرطةرمى دةستيانكردوةتةوة رَيكخستنةوةى خؤيانن ،كةثاش طرتنى َ عةبدولآل ئوجةالن سست بوو بوون» َ يةكيكة لةو وآلتانةى كةزؤرترين ئةلمانيا َ ك��وردى َليدةذى ،كةزؤرينةيان كوردى باكوورنء اليةنطرى ( )pkkن ،جيالةوة ئةم حزبة ،كارى سياسىء رَيكخراوةيى خؤى بةسةر ضوار اليةنى سةرةكيدا دابةشكردوة، لةخةباتى سياسى ،ضةكدارى ،مةدةنيانةى بةمشيوةية: ناوخؤء دةرةوة خؤيدا َ يةكةم :قةنديل َ (ثيطةى سةربازى) قةنديل سةرةكيترين َثيطةى ()pkk
ية كةزؤرترين كادرة بةرضاوء فةرماندةكانى لةم ضيانةدانء نزيكةى ( )7000طةريال لةو ناوضانةدا بآلوبونةتةوة ،كةبةسنوورى هةر سى وآلتى (توركيا ،عيراقَ ،ئيران)وةية. ئةم شوَينة ستراتيذية بؤ ( )pkkئةهيمةتى زؤر طرنطى هةية ،لةبةرئةوةى هةم ضياكانى زؤر سةختء عاسين ،هةم سنوورى بةسآ وآلتةوةية كة بؤ ( )pkkكارئاسانى باش دةكات. بؤية لةثاش ئةو هةموو شة ِرء فشارانةى توركيا بةرثرسة ثلةيةكةكانى ئةم حزبة، وةك م��وراد ق��ةرةي��ةآلن ،جةميل بايك، دؤران كالكان ،باهؤز ئةرداأل ،موراد قةرةسو، بهيَلن. جي َ ئامادةنةبوون قةنديل َ س��ةرة ِراى هاوكاريكردنى ئيسرائيلء ئةمريكا ،تازةترين تةكنةلؤذياى توركيا بمي َنيتةوة ،وةكو نةيتوانى (دة) رؤذ لةو ناوضانة َ يةكيك لةبةرثرسةكانى ()pkk (نارين)، َ وتى «سآ شةء لةناو بةفردا نةخةوتوم ،بةآلم توركيا نةيتوانى دة رؤذ خؤى راطرَيت»
سرينةوةي ناسنامةي كورددا ساآلنة هةشت مليار دؤالر لةسةر توركيا دةكةويَت ِ شةر لةثيَناوي ِ
ذمارة ( )11مانطي ئاياري 2009
23
هةرضةندة بةهؤى طوشارةكانى حكومةتى هةرَيمةوة ،جارجار دةستى طةيشتنى ()pkk بةخواردنء سوتةمةنىء ضةكء َثيداويستى سةربازى قورسةءطران دةبآ ،بةآلم بةهؤى لةئيرانء ك ِرينى َثيداويستىء خ��واردن َ ناوضةكانى رانيةء قةآلدزآ بةقاضاغ ،ئةم طرفتة ضارةسةردةكةن. هةرضى سةبارةت ضةكء كةلوثةلى يةكيك لةبازرطانةكانى ضةك، سةربازييةَ ، َ كةخةلكى لوبنانةء لةسوريادا دادةنيشآ ضةكيكى بوَيت، َثيووتم « ()pkkهةرضى َ بؤى ئةك ِرمء لة قةنديل تةسليمى ئةكةم». ئةو بازرطانة وتى «من ثار سال تازةترين جؤرى ()BKCء قةناسم َثيفرؤشتوونء باشترين ج��ؤرى درع��ةى شةخيسم بؤ ثةيداكردوون» ئةو وتى ( )pkkخاوةنى باشترين جؤرى ضةكء كةلوثةلى سةربازينء كادرةكانيشان زؤر ش���ارةزان لةكاروبارى مين دان��انء بةكارهينانى ئةو ضةكانةدا. َ ئةوةشى شاراوةنيية كةوآلتى ئةرمينيا، ثار َ سال لةشة ِرةكاندا يارمةتيةكى زؤرى ()pkkي��دا لة ِرَيطاى َئيرانةوة ،س��ةرة ِراى ناردنى خواردةمةنةيةكى زؤر ،بؤية ثاش ئةوة عةبدولآل َ َ طول سةرؤك كؤمارى توركيا ضوة ئةرمينياء ئةو طلةييانةشى َثيطةياندن. بةكورتى قةنديل هةرضةندة لة ِرووى َ سةنترالى طشت سةربازيةوة زؤر طرنطةء خ��ةب��اتء ج� َ �ول��ةى سياسىء س��ةرب��ازىء مةدةنيانةى ( )pkkدةكات ،بةآلم دوايين َثيطةى قةآلى ()pkkيةء لةدةستدانيشى بؤ ( )pkkواتاى كؤتايهاتنى خةباتى ضةكدارى ئةم حزبةية.
24
َ دووةم :ئةوروثا (ئةلمانيا) ئةرووثاء َ ئةلمانيا بةتايبةتى َثيطةيةكى طرنطن بؤ ( )pkkض وةكو كؤبوونةوةى اليةنطرانء كؤكردنةوةى ئابونةء هاوكارىء ناردنى بؤ طةريال لةشاخ ،ض وةكو سةنتةرى مةدةنيانةى ئةوروثا ،كة ( )pkkتوانيويةتى خؤ بخرَي َنيتة ناو سةدان دةزطاء دامةزراوةى ئةو وآلتانةء دؤستى باش دورستبكات،
ذمارة ( )11مانطي ئاياري 2009
كةكاريطةرى باشى لةسةر رةوشى كوردستانى باكوور هةية. كؤكردنةوةى ( )200مليؤن دؤالرى بةشيكى زؤرى لةئةوروثاء ساآلنةى (َ )pkk َ ئةلمانيا كؤدةكرَيتةوةء دةنيرَيتة قةنديل ،وةكو لآَ بةرثرسيكى ()pkkش دة «ئةو ثارانة زؤر َ دةضيتة بةوردىء بةشةفافانة سةرف دةكرَيتء َ َ طةندةلىء حساباتى ()pkkةوة ،قابيلى دزىء شاردنةوة نيية» ()pkk رَيكخستنةكانى جيالةوة لةئةوروثا دوو كارى سةرةكى دةكةن ،يةكةم بةسةرمايةطوزارى ،واتا بةثارةى ()pkk ضةندين ثرؤذةى بازرطانىء ئابوورى طةورةيان دروستكردوةء داهاتةكةى بؤ ()pkkية. حزبيكى كوردستانى َئيران بةرثرسيكى َ َ وتى « لةفةرةنسا ( )%80سةندويض فرؤشةكانء َ كؤنترؤلى ئةو طةس بةدةستى ( )pkkوةيةء كارايانكردوة. لةروسياش هةظاأل فةرهاد بةرثرسى «ئيمة َليرة ثةيوةنديةكانى (َ )pkkثيموتم َ هةموو ئةو خانوانةى كارى َتيدادةكةين َ بةمولكى هى خؤمانةء ريستؤرانتء كافترياء ئوتيلى تايبةت بةخؤمان هةية ،بةتايبةتى لة َ مؤسكؤ ،كة ئةوشتانة زؤر طرانةء داهاتةكةشى دةنيرين. بؤ طةريال َ كاوة ثارَيزةرَيكى ترى ( )pkkلةروسيا بةمنى وت « هةر كارَيكى ( )pkkلةروسيا من دةيكةمء باقى كارةكانى تريشم ،داهاتةكةى بؤ ( )pkkية لةشاخ. بؤيةكة ثرسياريش دةك��ةى لةروسياء حزبيكى كوردى هةية، ئاسياى ناوة ِراست ض َ َثي َ تدةلَين ( )pkkء كةسى تر نيية ،هيض هةبيت. ضاالكيةكى َ يةكيك لةو كارانةى ()pkk ساأل ثار َ لةسويسرا كردبووى ئاشكرابوو ،ئةويش ك ِرينى طوندَيكى طةورةبوو لةسويسراء راهينانء مةشقى ( )pkkكردبووية شوَينى َ ئةو طةرياليانةى دةيانةوَيت لةئةوروثاوة بضنة شاخ. َ س���ةرة ِراى رؤل��ى مةدةنيانةى ئةو ك��ادر اليةنطرانة لةمتينطء كؤبونةوة جةماوةرييةكان كةوةكو فشار َ رؤلى طةورةيان
هةية لةسةر ثةرلةمانى ئةوروثا ،وةكو ئةو َ كةسالى ()2007 كؤبونةوة جةماوةريةى لةبرؤكسل رَيكخرا كة ( )250000كةس ئامادةيبوون. جيالةوانة ئةوروثا بؤ ( )pkkشوَينى كهينانى رَيكخراوةى مةدةنىء جةماوةرى َثي َ ء شانؤيىء هونةرىء ميدياى جؤراوجؤرة. هةر َئيستا سآ َ كةنالى تةلةفزيؤنى (رؤذ تيظي)( ،ن��ةورؤز تيظي) MMC( ،تيظي) لةدانيماركء نةرويذء برؤكسلةوة ثةخش دةكةن ،واش بريارة َ كةنالى ضوارم لةفةرنسا ِ بةناوى ( )HPGبكرَيتةوة ،كةتوانيويةتى زؤرترين طوَيطر بؤ خؤى كؤبكاتةوة ،بةتايبةتى لةكوردستانى باكوور. لةوانةش طرنطتر ،بوونى ثةرلةمانى مةنفاية لةبةلذيكا ،كة نوَينةرايةتى كورد دةكاتء يةكيكى ترة لةو ئةركة كؤنطرةى نةتةوةيش َ زوبير ئايدارو طرنطانةى كة(َ )pkkثيبهةستاوة َ عصمت شةريف واناى َثي َ هةلدةستن. لةئيستادا هةر ئةو هةوآلنةش وايكردوة َ شةش ثةرلةمانتارى بةريتانيا داواى ئازادكردنى عةبدولآل ئوجةالن بكةن لةزيندانى َ َ ئيمرالى، جيالةوانةش هةر لةذَير فشارى ئةوروثادا بوو، لةسيداردانةوة ،طؤ ِرا بؤ سزاى سزاى ئؤجةالن َ هةتاهةتايىء لةوانةش طرنطتر ئةو فشارانةية، كةيةكيتى ئةوروثا دةيخاتة سةر توركيا، َ لةسةر مافى طةلى كوردء رَيطركردنى توركيا يةكيتييةوة. بؤ ضونة ناو ئةو َ لةكاتى دةرث��ة ِران��دن��ى ئوجةالنيش لةتشرينى يةكةمى ( )1998دا لةسوريا، وآلتانى ئةوروثا زؤريان َ هةولياندا كةئؤجةالن ئيتالياَ ، بطرنة خؤيان ،وةك َ هولةندا ،بةآلم ئةمريكا رَيطةينةدان. واتا ئةوروثا لةثاش قةنديل بةثلةى دووةهةم دَيت بؤ ()pkkء سةرضاوةى مادىء ذيارىء جةماوةرىء فشارى سياسية بؤ ئةم حزبة. بةآلم تاكة فاكتةر كة مةترسى لةسةر ( )pkkدروستكرد ،لةمبارةيةوة بةرةسمى ناسينيةتى لةاليةن ئةمريكاء ئةوروثاء بةتيرؤريستى كردنةكةش مةبةستء مةرامى ئةمريكاى لةثشتةوةية.
بةمشيوةية دةكرَيت َبلَيت ئةوروثا بؤ َ يةكيكى لةو فاكتةرانةى كةدةتوانآ ()pkkء َ َ رؤلى طرنطء داهاتووى بةرضاوىء هةبآء َ عةبدولآل ئوجةالن هةر ئةوروثاش دةتوانآ رَيبةرى ئةو ثارتة لةزيندانى ئيمرالى رزطاربكات و شةش ئةندام ثةرلةمانتارى بةريتانياش كةداواى ئةوةدةكةن سةرةتايةكة ئةطةرضى دةكرَيت زيندانى ئوجةالن تاماوةيةكى بكيشت ،بةآلم سةرةتاى ئازادبوونى تر َ َ َثلنطةكةى ئيمبرالى لةطةأل سةرةتايى ضوونة يةكيتى ئةوروثاى توركيا دَيتةدى، ناوةوةى َ كةنزيك بوةتةوة. َ سييةم :كوردستانى عيراق (باشوور) َ بةرؤلى كوردستانى عيراق بؤ ()pkk لةثاش راثة ِرين بةهارى ( )1991دةركةوت، كةحكومةتى هةرَيمى كوردستان دامةزرا، ئةوةشى ض لةبوارى سياسى ،ئابوورى، جةماوةرى ( )pkkتوانى زوو لةكوردستانى كةثيشتر بةهؤى بناسينآ، عيراق خؤى َ َ بةعسةوة ئةم دةرفةتةى نةبوو ،هةر زوو توانى ئةو ئايدؤلؤذياية بآلوبكاتةوة كة ئةو تاكة حزبة لةضوار ثارضةى كوردستان ئايدؤلؤذيايةكى ناسيؤنالسيتانةى سةرتاسةرى هةيةء دةيةوَيت هةرضوار ثارضةى كوردستان رزطاربكاتء هةرزوو لة ِرووى سياسيشةوة جيطةء َثيطةى تايبةت بؤ خؤى توانى َ َ بكاتةوة ،لةناو كؤمةلطاى كوردستاندا. لةيةكيك لةو هةر ئةوةشة وادةك��ات َ دةوران���ةدا بةتةنها دواب���ةدواى ئ��ةوةش هاوسؤزيةكى ط��ةورة لةناو ج��ةم��اوةردا ئوجةالنيش شوَين كةبةطةرمى دذى ئةو بريارة وةستانةوة َ خةلكى كوردستان بوون. ِ بةشيكى هاوكارى مادى ()pkk بطرة َ هةر ئةم َ خةلكة بوونء شة ِرى ناوخؤى َنيوان يةكيتى بةجياجيا ،باشتر ()pkkء ثارتىء َ ئة حزبةى ناسىء سةركةوتنى ()pkkش لةبةرةكانى شةر ،تارادةيةك بؤضوونى َ خةلكى ِ ِ هيزَيكى بةتواناء بةبيروباوة ِرن. طؤ ِرى ،كةض َ جيالةوانةش سةرضاوةى بذَيوى ذيانى رؤذانةيان ئةو خواردنء كةلوثةالنة بوون،
كةرؤذانة لةرانيةء ق��ةآلدزآء ناوضةكانى سنوورىء بةقاضاغ دةطةن َثييان. جطةلةوةى ( )pkkلةو سةردةمانةدا زؤربةى ضةكء كةلوثةلى سةربازى بةقاضاغ لةكوردستانى عيراق دةك ِرى. َ تاطةيشتة ئةوةى لةناو ( )pkkخةلكى وةكو ظيان جاف دةرك��ةوآء بطاتة ثلةى كةثيشتر َ خةلكى ثارضةكانى سةركردايةتىَ ، ترى كوردستان نةطةيشتيوونة ئةم ثلةية، لةئيستاشدا كوردستانى باشوور َثيطةو َ جيطةيةكى تايبةتمةندى هةية لةخةباتى َ سياسىء ضةكدارىء ئابوورى ()pkkدا. هةربؤية رةنطة ضاالكتيرين طروثى سياسى كة ( )pkkلةثارضةكانى ترى كوردستان دروستكردوة ،ثارتى ضارةسةرى كوردستان بةمشيوةية دةكرَيت َبيت لةكوردستانى عيراقَ ، َبلَيين سةرة ِراى هةموو ئةو َكيشةء طرفتانةى يةكيتى كة( )pkkلةطةأل حكومةتى هةرَيمء َ ثارتى هةيةتى ،بةآل هيض كات دةستبةدارى ئةم ناوضة طرنطة نابآ. ضوارةم :كوردستانى باكوور (توركيا) َ ( )pkkزادةى واقيعةتى كؤمةلطاى كوردستانى باكوورةء ئةمةش وادةك��ات ئةم حزبة هةرضةندة لةسةر ئاستى فكرى سياسى خؤى بةخاوةنى هةر ضوار ثارضةكة بزانآ ،بةآلم ناكرَيت َ نكؤلى لةوةش بكات كةزؤرينةى َثيشمةرطةء كادرء سةركردةء جةماوةرء ئميكايةتى ئينسانىء ئابوورى هى ئةم ثارضةية. َ كةمن ئةو سةركردانةى ( )pkkكةخةلكى توركيا ،يان كوردستانةكةى نةبن ،مةطةر كةسانى وةك د .باهؤز ئ��ةرداأل» ئةوةش طومانى َتيدانيية كةزؤرينةى َثيشمةرطةء (َ )HPG خةلكى باكورن. ئةم َثيطة طرنطةى ( )pkkئةطةر ضى هةر لةسةرةتاوة دياربوو ،بةآلم زياتر بوونى لةدةيةى نةوةدةكانء َئيستادا بةدياركةوت كةرَيطادرا لةناو توركيا حزبى كوردى دروست َبيتء َ خةلكانى وةك لةيال زانا بضنة ثةرلةمانى توركياوة.
ضاودَيرانى سياسى َثييانواية هةموو ئةو حزبانةى لةكوردستانى توركيا دروستبوون، بةثيى سياسةتى دةستكردى ()pkkنءَ ، َ بةهيزة ئةوان كاردةكةن ،ئةمةش خالى َ بؤ ئةم حزبة كةبتوانآ لةشاخةوة ئا ِراستةى سياسيةتةكانى ناوخؤ بكات. َبيطومان سةردةمى ( )DTPرةنطة زَي ِرنترين سةردةمى ضاالكى حزب كوردى بآ لةتوركيا كةتوانيويةتى ( )21كورسى هنيتء ئةوةش وايكردووة ثةرلةمان بةدةستبي َ َ هةستى ناسيؤناليستانةى كورد باشتر بةرَيتة َثيش. َ اكيشةء ئةم خالة هةرضةندة سةرنج ِر َ حزبيكى كوردى دةطمةنيشة ،كةرَيطا بدرآ َ كةئامادةنةبيت ()pkk دروس��ت َبيت َ بناسيتء طومانيش بةرةسمى وةكو تيرؤريست َ لةثةيوةندى راستةوخؤى هةردووال بكات. طةر ديقةت بدةين كوردةكانى َئيرانء سوريا َثيشتر عيراقيش ،يان َبلَيم ديموكراتء َ كؤمةلة ،دةي��ان��ةوَي��ت ئ��ةم سيناريؤية دووبارةبكةنةوة ،،بةآلم سةركةوتوو نةبوون. دةكرَيت َبلَين كوردستانى باكوورَ ،دلى بنيت، ( )pkkيةء ضةندة هةنطاوى باشتر َ بةهيز كاتء لةشاخ دةتوانيت لةشار خؤى َ َ فشار لةسةر خؤى كةمبكاتةوةء كةئةمةريكاء ئةوروثاش ئةمةيان دةوَيت. َئيستا دةردةك��ةوَي��ت ك��ة( )pkkضوار شوَينى ذيارى طرنطى هةيةء رةنطة ئةمةش جياوازتربآ لةحزبةكانى ترى دونياء كوردستان لةثيناو ستراتيذكةى هةنطاوى كةدةتوانآ َ طةورتربنيت. َ وات��ا (قةنديل ،ئ��ةوروث��ا ،كوردستانى باشوورء كوردستانى باكوور) ضوار َثيطةن، دةتوانن ( )pkkلةزؤربةى قةيرانةكانى َئيستا نةجات بدةنء ئةمةش سةرةتايةكة بؤ َ لةئيمراليةوة هينانةدةرى َثلنطةى ()pkk َ بؤ قةنديلء بةمةش بارودؤخى ( )pkkء قؤناغيكى نوَيوة دةضيتة كوردى باكوور َ َ كةدوورنيية داهاتووى توركياش هةمان سيناريؤى باشوورى ئةفةريقاى بةسةر َبيت َ عةبدولآل ئوجةالن ،وةك لةسةر دةستى ضؤن نيلسؤن ماندَيال ئةو كارةى كرد.
ذمارة ( )11مانطي ئاياري 2009
25
د .لةتيف مستةفا :دروستكردنى تةشةنوج لةوانةية بب َيتةهؤى خو َين ِرشنت ديدارى :شةنكار عةبدوآل
26
ك��وذران��ى ي��ةك ك��ةس لةئةستؤى ئةو َ َ كةتةثلى شةر َليدةدةن ،بؤية ئةقليةتانةي َ لةثيناو ثةنجا سالة ئةم ميلةتة طةنجةكانى َ بةكارهينراون ،كاتى حةزو ئارةزو سياسيةكاندا َ ئةوة هاتووة ئةو سياسيانة بةخؤياندا بضنةوةو بةشيوةيةكى مؤدَيرنانة َ هةلبذاردن بكةن. َ لةم ديدارة تايبةتةى طؤظارى رَيطادا، لةتيف مستةفا دكتؤراى لةبوارى ياساى وانةبيذة دةستوردا (قانون الدستورى) هةية و َ سليمانى بةم لةكؤليذى ياساو راميارى زانكؤى َ َ شيوةية وةآلمى تةواوى ثرسيارةكانى دايةوة. َ َ ريَطا :دواكةوتنى هةلبذاردن ضيمان ثيَدةلَيَت؟ لةكاتيَكدا لةوادةى خؤى زؤر دوا دةكةويَت؟ د .لةتيف مستةفا :بةالى منةوة يةك رؤذ دواكةوتنى َ هةلبذاردن لةكاتى خؤى شتى مةترسيدارترة ،لةوةش مةترسى لةهةمو َ َ زياترة كةلةهةلبذاردن تةزوير بكرَيت وفشار بةكاربهينرَيت ،ضونكة زيادةرةوى لةسنورى َ َ داهينراوى ئةو كةلتورةية كةئيدى هةلبذاردن َ دةسةآلتداران باوةريان بةدةستاودةستكردنى ئاشتى دةسةآلت نية ،بؤية طرنطترين َ خال لةثرؤسةى ديموكراسيدا َ هةلبذاردنة ،لةناو َ هةلبذاردنيشدا ئةنجامدانيةتى لةكاتى خؤيدا، َ ئةطةر هةلبذاردن لةوادةى خؤيدا ئةنجامدراو دوبارة بويةوة ئيدى كةلتورى َ هةلبذاردن دةبيتة هؤى دروس��ت دةب�َ�ي��ت ،ئةمةش َ دروستبونى نةوةيةك لةسةر ئةم ثةروةردةية، دوبارة بونةوةى َ هةلبذاردنةكان نيشانةى ثاكبونةوةى َ هةلبذاردنة. ريَطا :زؤرجار لةهةلَبذاردنةكانى ك��وردس��ت��ان ه��ةرةش��ةى نانبرين دةكريَت ،بةبؤضونى تؤ ئيتر كاتى ئةمة ماوة؟ د .لةتيف مستةفا :ئ��ةوة دةاللةتى َ َ كاملنةبونى قبولنةكردنى يةكترو باش ديموكراسية ،ئةوانةى لةدةسةآلتدان يان ئؤثؤزسيؤنن ئةطةر ئيمانيان بةدةستاو
ذمارة ( )11مانطي ئاياري 2009
هةبيت بةشيوةى ئاشتى َ دةستكردنى دةسةآلت َ هيضكات َثيويستيان بةبارطرذى وتةنطةذة نية، ببيتةهؤى بؤية دروستكردنى تةشةنوج لةوانةية َ خوَينرشتن ،كوذرانى يةك كةس لةئةستؤى َ ئةو َ كةتةثلى شةر َليدةدةن ،بؤية ئةقليةتانةي َ لةثيناو ثةنجا سالة ئةم ميلةتة طةنجةكانى َ بةكارهينراون ،بؤية حةزو ئارةزو سياسيةكاندا َ كاتى ئةوة هاتووة ئةو سياسيانة بةخؤياندا بةشيوةيةكى مؤدَيرنانة َ هةلبذاردن بضنةوةو َ َ بكةن ،باتؤزَيك لةخةلكةوة َفيربين ،ئةوةتا عةرةبةكان ضةند َ سالَيكى كةمة هاتونةتة سةركورسى دةسةآلت كةضى نمونةيةكى جوانيان َثيشكةشكردووة ،بؤنمونة حزبى دةعوا ئينشيقاقيان كردو هةردو َبالةكةش ضونة َ هةلبذاردنةوةو دةرضون وهةردواليان ئيئتيالفيان كردووة ،ئةوانةى دةيانةوَيت جةوى تةشةنوج دروست بكةن ئيمانيان َ بةهةلبذاردن هيشتنى كورسيةكان نية، بةجي َ نيةو باوةريان َ هةروةها باكيان بةخوَينرشتنى َ خةلك نية لةثيناو بةرذةوةندى تايبةتدا. َ ريَطا :ئ��ةم هةلَبذاردنة رةنطة ملمالنيَيةكى زؤر سةخت روبدا لةنيَوان ليستةكاندا ،ئايا دروستبونى هةرجؤرة ش��ةرو خويَنرشتنيَك لةئةستؤى ثارتى ويةكيَتى نية؟ بةبؤضونى تؤ ض زةمانةتيَك هةية ئةمسالَيش بارةطاى هةندى كيان وحزبى سياسى نةسوتيَت َ وةك ئةوةى لةدهؤك ودةوروب��ةرى رويدا؟ د .لةتيف مستةفا :حزبى دةس��ةآلت بةرثرسيارَيتى َميذوى دةكةوَيتة سةر، بةتايبةتى ل��ةرؤذه��ةآلت��ى ن��اوةراس��ت كةدامودةزطاكانى حكومةت َبى اليةن نابن، فةرمانةكان لةحزبى دةسةآلتةوة وةردةطرن، بةشيكى زؤرى شتيكى وا ِروب��دات َ ئةطةر َ َ يةكيتى َليثرسراوييةكة دةكةويتة ئةستؤى َ دةبيت وثارتىَ ،ئيمة هيوادارين ئةوة رونةداتَ ، ئةمريكاش كار بةثرؤسةى ديموكراسى بكات ،كةهةزاران جوندى بةكوشتداوة بؤى و ثارةيةكى زؤرى بؤخةرجكردووة ،بؤية رودانى ئةم َ حالةتة نةشياوانة لةسةنط و بةهاى كورد
دةبيت كةمدةكاتةوة ،ئةمةش كاريطةرى َ لةسةر َ بةهيزةكان بؤمان، ثالثشتى وآلتة َ ضونكة َئيمة َ ثالثشتى وآلتة ئيقليميةكانمان نيةَ ، زلهيزةكانيش تةنيا ثالثشتى وآلتة َ دةبيت ،بونى ضاودَيرة بيانيةكان بةديموكراسى َ َ طرنطى خؤي هةية ،ئةطةر ضى لةهةلبذاردنى راب��ردوش��دا ضاودَيرى بيانى هةرهةبووة، لةوانةية َ هةلبذاردنى ئةمجارةيان بةدابةزينى هةبيت، ليستى تر ترسى طؤرينى كورسيةكان َ ئةمةش هةلى شةر زياتر دةك��ات ،بةآلم حةق واية ضى حزبى دةسةآلت ض ئةوانةش نابيت رَيطة بدةن خؤيان بةئؤثؤزسيؤن دةزانن َ بةوكةسانةى َ خةلك هاندةدات بؤ شةر ،وةك َ ضؤن لةشة ِرى ناوخؤدا كؤمةل َى بةرثرس هةبوون بةرثرسن لةخوَينى ئةو َ خةلكةى رذا، َ انطيزةكانيان دةيةها كو ِرى خةلكى قسة شة ِر َ بةكوشتدا ،دوايش دةرك��ةوت نةتيجةكةى لةثيناوى دةسةآلتدابوو، هةموى هيض بووَ ، هيوادارين دامودةزطا حكوميةكان َبى اليةن بن. َ َ ى كيان خؤيان كؤمةل ل ئةمسا طا: ي ر َ َ تؤماركردووة ل���ةدةرةوةى يةكيَتى وثارتى ،ثيَت واية ئةم ليستانة تاضةند دةتوانن دةنطى نارازى خةلَك بؤخؤيان كةسثكةن؟ د .لةتيف مستةفا :ثرةنسثى بوونى ليستى جياواز زؤر طرنطة ،جا ئةو ليستة دةنط زؤر دَي َنيت يان كةم دَي َنيت طرنط نية ،بؤية َ لةكؤلةكةكانى ديموكراسى بونى يةكيك َ َ ليستى جياوازو مونافةسةى هةلبذاردنة ،هةمو وآلت يةك دةنط ويةك رةنط بوو ،ئةو جؤرة سيستةمانةى بلؤكى خؤرهةآلتمان بيردَي َنيتةوة َ طةندةلى ديكتاتؤرى كةطةلةكانيان بةرةو روى ،لةئةنجامدا نةك هةرسيستةمةكة روخا َ بةلكو طةلةكانيشيان روخا ،بؤية بةالى منةوة بونى ليستى جياواز زؤر طرنطةو من بةرطرى لةثرةنسيثى بونى ليستى جيادةكةمَ ،بى طوَيدانة ئةوةى ئةو ليستة َكيية ئةمة يةك ،دووةم ئةطةر ببيت ،طؤرانكارى زؤر طرنطةو طؤرانكاريش َ لةبةرذةوةندى ثرؤسةى ديموكراسيداية، حزبى دوو تؤ موتابعة بكة لةئةمريكا ئةطةر َ
دةورة لةسةر حكوم َبيت ضيشى بؤوآلتةكةى كردبيت دروشمى طؤرانكارى ()chenge َ بةرز دةكةنةوة ،ضونكة َ دةلَين ئةو حزبة ضى كردبيت لةوة طرنطتر طؤرانكارية، بؤئةمريكا َ بؤية بةردةوامبونى ح��زب لةدةسةآلت دةبيتةهؤى شةبةحى ديكتاتؤريةت ،شةبةحى َ ديكتاتؤريةت هةمو دةسكةوتةكان لةباردةبات وتةمةنى دةسةآلتيش كورتدةكاتةوة ،بؤية ئةوديموكراسيةتةى ئةوان دوسةد َ سالة خؤى بةرهةم دَي َنيتةوةو ناطاتة بن بةست ،بةالمةوة هةبيت ،بةآلم بةالمةوة طرنطة ئؤثؤزسيؤن َ طرنط نية ئةو ئؤثؤزسيؤنة َكيية؟ َئيمة لةدواى راثةرينةوة هةميشة تةفكيرى س��ؤزدارى َزالبووة بةسةر بيرو بؤضونمانةوة ،لةضةند َ سالى رابردودا هةربةم اليةنة كاركراوة ،بؤية ئةطةر ئةم َ نةبيت ،بةآلم هةلبذاردنةش طؤرانكارى َ يةكيتى و ثارتى طرةنتى بونى ليستى دةرةوةى َ طؤ ِرانكارى دةكةن لةماوةيةكى كورتدا. ريَطا :لةهةلَبذاردنى راب��ردو ئةو بةلَيَنانةى بةخةلَك درا تاضةند جيَبةجيَكرا؟ ئةو ثةرلةمانتارانةى يةكيَتى وثارتى ناردنية ثةرلةمانةوة تاضةند نويَنةرى خةلَك بوون؟ شتيكى د .لةتيف مستةفا :لةهةمو دنيادا ئةوة َ ئاسايية حزب َ ثاليوراوةكان كانديد بكات ،حزب بةرنامةى هةيةو ئةطةر ئيش بةوبةرنامةية بكرَيت زؤر جوانة ،بةآلم ديارة كوردستان وةك رؤذئاوانية ،حزبةكانى كوردستان زؤرجار ثابةند نابن بةبةنامةكانيانةوة ،تؤ بةرنامةى ( )730يان ( )561بخوَينةوة هةموى شتى جوانة ،لةوانة وةك بةرنامة هةروةك بةرنامةى ئةو حزبانة َبيت لةئةمريكادا جاردراوة ،بةآلم َكيشةكة دايدةنيت ئةوةية ئةوبةرنامةية حزبةكة َ ئيمانى َثيى نيةو دةسةآلت كارى َثيناكات وهةم دةنطدةريش زاكيرة نية ليرة ،بةآلم لةرؤذئاوا وانية ،ئؤثؤزسيؤن وميديا بةردةوام هيشتنةوةى زاكيرةى كاردةكةن لةسةر زيندو َ دةنطدةران ،دةورى ئؤثؤزسيؤن زؤر كاريطةرة َليرةدا ،ضونكة هةميشة ضاودَيرى دةكات َ َ َ ئةوبةلَينةى داو بةخةلكى ئةم حزبة ودةلَيت درؤى كرد ،يان ئيشى ئؤثؤزسيؤن زيندو لةنيوان دوو هيشتنةوةى زاكيرةى دةنطدةرانة َ َ َ هةلبذاردندا ،ئةمةش وادةكات رؤذلةرؤذ دةنط َ لةهةلبذاردنى شيتةوة بؤئةوةى دةكي َ لةزؤرى َ بهي َنيت ،لةكوردستان داهاتودا خؤى دةنط َ لةبةرئةوةى ئؤثؤزسيؤن نةبووةو هةردو نةيانهيشتووة ئؤثؤزسيؤن حزبى دةسةآلتدار َ
َ كؤمةلطاى مةدةنيمان ببيت ،نة دروست َ نةئؤثؤزسيؤنيكى كاراو نةميدياكانيش هةبووةو َ هيشتنةوةى توانيويانة كارلةسةر زيندو َ زاكيرةى دةنطدةر بكةن ،ئةو دةنطةى هةبووة َثيشتر بريتى بووة لةميديا ،هةرضةندة ئةمة ئيشى رةئيسى ميديانيةَ ، بةبةلطةى ئةوةى بونيكى زؤر هةيةو َ فةزلى ئةو َئيستا نارازى َ َ نارازى بونةش بؤميديا دةطةريتةوة ،بؤية هةتا َ كؤمةلطا نارةزاى تيا َبيت ئةواباشة ،ئةو كاتةى ئةم نارةزايية نةما ئةواخراثة ،بؤية تاكة اليةن كةكارى ك��ردووة تةنيا ميديا بووةو كارى ثيرؤزى كردووة ،زؤرجار ئيشى ئةويش نةبووة، َ لةهةلبذاردنةكانى داهاتودا بؤية هيوا داراين ببيت. ئةو ئؤثؤزسيؤنة دروست َ
د .لةتيف مستةفا :بونى ليستى جياواز الى من طرنطة ،ضونكة لةو تةفكيرة سؤزدارية دةرب��از دةبين بؤتةفكيرى َ ئةقلى ،بائةمرؤ نةبيت ،بةآلم بونى ليستى طؤرانكاريش زؤر َ شتيكيش جياواز يةكةم هةنطاوة ،هةمو َ دةستثيدةكات ،بؤضونيشم لةيةكةم هةنطاوةوة َ ببيت. واية طؤرانكارى َ ريَطا :زؤرج���ار دةوت���را ئةبيَت ئةزمونى كوردستان بطوازينةوة بؤ ثاريَزطاكانى عيَراق ،ثيَت وانية ئيَستا دةبيَت مةمنونى ئةزمونى ئةوان بين بةتايبةتى هةلَبذاردنى ئةنجومةنى ثاريَزطاكان؟ د .لةتيف مستةفا :من هةرلةسةرةتاى
د.لةتيف :دواكةوتني يةك رؤذ هةلَبذاردن لةكاتي خؤي لةهةموو شتيَك مةترسيدارترة
ريَطا :ثيَت واي��ة ئةو بةلَيَنانةى بةجى نةكراوة، كةدراوة بةخةلَك وجيَ َ َ هاوآلتى واليَبكات لةم هةلبذاردنةدا تؤلَةبكاتةوة؟ د .لةتيف مستةفا :من َثيم خؤش نية وشةى َ بهينم ،بؤية َئيمة َثيويستمان تؤلة بةكار َ كةحزبى لةسةر ب��ةو َتيطةيشتنة هةية َ َ لةطةل بةرنامةكةى حكومة راستطؤ نةبووة بةجى نةكردووة خؤيدا()51%بةرنامةكانى َ جي َ هةقى خؤيةتى َ خةلك دةنط بدات بةليستى تر ،ئةمةش ثرؤسةى ديموكراسى وطؤرانة، بؤية ئةم ماوة زؤرةى رابردوو طرةنتى بووة بؤئةوةى حزبى دةسةآلتدار لةسةدا ضةندى هيناون. ئاواتةكانى بؤبةجي َ َ ريَ��ط��ا :تاضةند طةشبينى بةم هةلَبذاردنة طؤرانكارى بكات؟
روخانى رذَيمةوة قسةم زؤر لةسةر ئةوانةكرد، كةئةم ئةزمونةى َئيمة هى ئ��ةوة نية بؤعيراق ،من دةمزانى لةسةر بيطوَيزيتةوة َ بنةمايةكى ساغ وسةليم دانةمةزراوة تابتوانين بيكةين بةئةزمون ،لةروكةشداو لةضاو رذَيمى بةعس َ بةدلنياييةوة َئيمة باشتربوين ،ضونكة َ هةندى ئازادى رادةربرين وقسةكردن هةبوو، بؤية َئيستا دةركةوتووة نةك هةرهى ئةوة بؤعيراقَ ، دةبيت بةلكو َ نةبون بيطوازينةوة َ زو بيطؤرين ،ئةم سيستةمةى كةحكومرانى َ لةسالى 1991وة كوردستانى َثيدةكرَيت باوى نةماوة ،ئةو كاتةى دنيا خواحافيزى بةخيرهاتنمان كرد، لةم سيستةمةكرد َئيمة َ مةترسى بةردةوام بونى ئةم جؤرة حكومرانية هةرنابيتةهؤى روخانى حكومةتَ ، بةلكو َ دةبيتةهؤى روخانى طةليش. َ
ذمارة ( )11مانطي ئاياري 2009
27
شيوعييةكانيش خيانةتيان كردووة
حزبي شيوعي بةسةداميان دةوت كاسرتؤي عرياق ِرَيطا ،تايبةت
لةدةوراني َميذووي شؤ ِرشي كورددا حزبي شيوعي َ ستيكي سةيري لةمةسةلةي هةل َوي َ ك��ورددا هةبووةَ ، سالي ( ،)1935داني بةسةربةخؤيي كوردستاندا ناوةَ ، سالي ( )1945سةربةخؤيي كوردستاني خستؤتة عيراقَ ، سالي ( )1956ديموكراسي ثاش َ عيراق و ئؤتؤنؤمي بؤ كوردستان بؤ َ َ كةتاسالي دروشمي بوو ،بةهادين نوري
شيوعييةكان ضةكيان بؤ كورد كوشتن وةردةطرت
28
ذمارة ( )11مانطي ئاياري 2009
يةكيك ب��وو لة ِرَيبةرانيان ()1983 َ لةناميلكةي َ (هةلةي ِرَيكخراوة سياسي يةكان سةبارةت بةمةسةلةي كورد) دا دةلَيت (حشع) َ َ تاسالي ( )1945لةمةسةلةو كيشةي ك��ورد َ حالي نةبوو لةيةكةم َ َ كؤنطرةيان لةسالي ( )1945تةنها مافي يةكساني بؤ كورد تؤماركرا وةك مافي ئةرمةنييةكان يان ئاشوريةكان ،ثاشان َ لةسالي ( )1952مافي ضارةنوسي كورد لةبةرنامةيان ضةسثا ،كةثارتي شؤ ِرشي َ هةلطيرساند (حشع) دذي وةستاو بة (ش��ةري َ َ لةقةلةم دا، طالوي باكور)ي ِ َ ئةم َ لةهةل َويستي هةل َويستةي (حشع) بةكيشةي دةضيت سةبارةت ئيسرائيل َ َ فةلةستين لةسةردةمي عبدالكريم قاسم دا شيوعي يةكان دةيانتواني َ سولتة بطرنة دةست َ بةالم (كرملن) سياسةتي ئةوةبو شي َ نري ،كةضي نةئي َ َدلي زةعيم قاسم َ ل��ة( )1963/2/28دا لةكودةتا ِرةشةكةي بةعسي يةكانا طوللة باران كرا ،لةثاش َ َ خؤمالي هةولداني عبدالسالم عارف بؤ كردني نةوت ناكؤكي كةوتة َنيوان (ثارتي و حشع) ثارتي دةيوت َ خؤماليكردني نةوت َ طةندةلي ديكتاتؤري ناطؤ ِر َي هيض لة ِروي (حشع)يش ئةم كارةي بةطة ِرانةوةي ِروي َ لةقةلةم طةشي شؤ ِرشي ()14ي تةمموز بةنهيني دةدا ،تةنانةت لةو ماوةيةشدا َ َ لةطةل عبدالسالم عارفدا ِرَيكةوتبوون كةباسي ئؤتؤنؤمي نةكةن دواي ِر َذيمي عارف شيوعي يةكان بةشداري شؤ ِرشيان عيراق) كردوو لة ِراديؤيي (دةنطي طةلي َ كيشةي كورديان كرد ةوة ثشتطيري َ ل���ة()1967/9/17دا لةناو خؤيان بوون ب��ةدوو بةش ،بةشة جيابووةكة بووية (سةركردايةتي َنيوةني) و حزبيش بةناوي َ لةسالي (ليذنةي َنيوةندي) يةوة ناسرا، ( )1972بةينيان َتيكضوو ثاش شة ِري َ سالي (( )1973حشع) ضووية بةغداد (بةرةي نيشتماني) يان دروست كردو دوو
كورسيان لةحوكمةت وةرطرت و لةسةر ئةم َ خاالنة ِرَيكةوتن-: -1دان نان بةسةركردايةتي حزبي بةعس. َ -2ه��ةل��وةش��ان��دن��ةوةي هةموو كخستنيك لةناو سوثادا. ِرَي َ سيدارة َ بدريت بةسةر -3حوكمي َ كةسيكدا كة جطة لة بةعسي كاري هةر َ سياسي و حزبي بكات. َ يةكيتي طشتي -4 هةلوةشاندنةوةي َ يةكيتي الواني ديموكراتي و قوتابيان و َ عيراق، ثةيوةندي ئافرةتاني َ بةفعلي بةذداري هةموو هةنطاوةكاني ِر َذيمي كرد بؤ لةناوبردني ثاشماوةي ِرَيكخستنةكاني (سةركردايةتي َنيوةندي) لة( )1974ضةندين ئةسلحةو تؤث و ضةكي ئؤتؤمبيلي وةرطرت دذي ئؤتؤماتيكي و َ كورد ،دواي ِرَيكةوتني جةزائير اجتماعي سةركردايةتي حزبي بةعس كرا كة (عةزيز محةمةد و زةكي فةيزي و كةريم ئةحمةد َ عةوالو رةحيم عةجين و مةهدي و عامر حافيزي) َتيدا بوو ،ثاشان سةدام باسي ضؤنيةتي ئيتفاقيةكةي بؤ كردن (حشع) زؤر َ دل سارد بوو كةتةنانةت طةيانديانة يةكيكيان ئاستي ثةيماني (بريست) و َ ِروي كردة سةدام و وتي (بة ِراستي تؤ َ دةولةتي) ضةندين مرؤظيكي طةورةي َ َ كتيبيان هةية كةبةشان و بالي ناميلكةو َ َ سةدام دا َ لةطةل هةلدةدات و َثييان وابوو حزبي بةعس لةسةر بناغةي سؤشياليستي َ دادةمةزرين و بة سةدام يان دةووت عيراق َ عيراق) َثييان وابوو (سةدام) (كاسترؤي َ بة ِرَيطاي طؤ ِرانكاري ناسةرمايةداريدا عيراق بةرةو شؤسياليزم دةبات ،بؤية لة َ َ ِرَيكةوتني -شا -سةدام يان قبول كرد، بةالم َ َ سالي( )1979كةزانيان درؤية سةدام ديكتاتؤرة ،جيابوونةوةو هاتنة شاخَ ، جاريك َ َ لةطةل ثارتي و َ يةكيتي جاريك لةطةل َ بةشداريي شة ِري برا كوذيان كردووة.
مةال بةشري (سيغة) بةضارةسةر َيك بؤ ذناني ئةنفال دةزان َيت
نَيضيرظان بارزاني بةدياري حوسةينييةيةك بؤ شيعةكاني ئال حةكيم لةهةولَير دروستدةكات دارا عةبدوَلآل ،هةولَير مةال بةشير َ طولي بةرثرسي دةزطاي شةهيدي كةثيشتر سوني بووةو هةولير َ ميحراب لةشاري َ َ لةتةمةني 16ساآلندا بووة بةشيعة دةل َي « جةنابي َنيضيرظان بارزاني زةوييةكي َثيداوين بة دياري، َ ئايةتولآل حةكيمة، زةوييةكة لةسةر شةقامي ئامادةشة بؤمان بكات بةحوسةينية وةك دياري َ دةبيت بؤ ئايةتولآل حةكيم». بنةمالةي بارزاني َ سليماني ئةمة لةكاتيكداية تةنها لةشاري َ َ َ حوسةينية هةيةو وةك دي��اري تالةباني بؤ شيعةكان دروست كرا. رَيكخراوي بةدر ،دام��ةزراوةي شةهيدي ميحراب ،رَيكخراوي شوهةدا ،دام��ةزراوةي َ حزبولآل ئةمانة هةموو شوَينكةوتووي مةجليسي ئةعالن ،محةمةد باقر حةكيم يةكةمين بةرثرسي هةموو ئةم دامةزراوانة بوو َئيستة لةبري ئةو عبدالعزيز حةكيم ئةو بةرثرسيارَيتيةي لةدةستداية. دامةزراوةي شةهيدي ميحراب لةشارةكاني كوردستان نوسينطةيان كردؤتةوة دةربارةي ئ��ةوةي ئامانجيان ضيية لةكردنةوةي ئةو َ دةيانةوي فيكري شيعة لة ئةم نوسينطانة؟ ئايا كاتيكدا كة زؤربةي ثي بدةن لة َ ناوضانة ثةرة َ َ خةلكي ئةم شارانة سونني مةزهةبن؟ َ لةوةآلمدا مةال بةشير طولي وتي «ئةمة ثرسيارَيكي سةيرة ،كوردستان و باشوور و ناوة ِراست هةمووي َعيراقة ،زؤر زؤر سوننةمان بةثيضةوانةوة هةية لة ناوضةكاني شيعةو َ شيعةمان هةية لة ناوضةكاني سوننةَ ، سالةهاية َثيكةوة دةذين و بازرطانيان َثيكةوةية ،سةدان َ سالة عةالقةي شيعة و سوننة َثيكةوة هةية. لةوةآلمي ئةوةدا كةئايا َ هةوليان نةداوة دانيشتنيك لة َنيوان زاناياني سوننةو َئيوة وةك َ شيعة دروست َبيت؟ «ئيمة َ مةال بةشير َ هةولمان طولي وتي َ هةبيت، داوة َثيكةوة دابنيشين ،ثةيوةنديمان َ بة تايبةتي لة ِرؤذي لة دايكبووني َثيغةمبةر كة سوننيةكان َثييان واية لة 12ربيع االول لة
دايكبووة ،ب ِروامان واية كة حةزرةتي رةسول اللة لة 17ربيع االول لة دايك بووة ،بؤ ئةوةي كة نةمي َنيت َئيمة جياوازي لة نيوان شيعة و سوننة َ ئةو هةفتةيةمان داناوة زاناياني َئيمة بةتايبةتي «ئيمام خومةيني» ناوي ناوة هةفتةي وةحدةت تا جياوازي لة َنيو ريزةكاني َ نةمي َنيت». موسلماناندا َ ِ لةكتيبي بؤ خواو بؤ َميذوو ئيمام خومةيني َ ئةلَيت ،وةك رأبواردن لةطةلَ هةندَيك شت َ ِ َ مندال و زؤرشتي تر ئايا ئةوة تاضةند ِراستة؟ لةوةآلمدا مةال بةشير َ طولي وتي «ئةوة
1400سالَة كةسيَتييةكي وةكو ئيمام خومةيني نةهاتووة
طةورةترين درؤ و ئيهانة و توهمةتة ،لة الي جيطري جيطري ئيمامي زةمانةَ ، َئيمة مةال َ شةخصيةتيكي جيطري ئيمامةكانن، َ حوججةتةَ ، بة لوتف و بة عينايةتي خوداي تةبارةك و تةعالي طةيشتونةتة ئةو دةرجة ،ئةوةي كة ئةو شتةي كردووة خؤي فاسق و َبي ئةخالق بووة شةخسيةتيك وةكوو شةخسيةتي بةرامبةر بة َ ئيمام خومةيني ،ئةو نووسةرة درؤزنة ضونكة كةسيتي ئيمام حومةيني لة حةديسي باسي َ َ كةسيتيةكي مةعصوميندا هاتووة 1400 ،سالة َ وةكو ئيمام خومةيني نةهاتووة». دةرب��ارةي زةواجي موتعة الي شيعةكان طولي وتي َ كةشةرعيية مةال بةشير َ «بةل َي
شةرعييةو لة قورئاندا هاتووة ،لةسةردةمي َثيغةمبةري خوا هةبووةو َ 6 ساليش لةسةردةمي خةليفةي دووةم عومةري ك��و ِري خةتابدا هةبووة». لةبةر كاريطةريي خراثي ئةو مةسةلةية ضونكة ئةهلي سوننة بة حةرامي دةزانن ،زؤربةي عةوامةكان بة زيناي دةزانن و َ حالةتي زةروريية بؤ َ شتيكي موسلمانان كة تووشي زينا نةبن و َ شةرعيية ،من ناتوانم بضم ذني دائيمي َبينم توانام نيية ،ثارةم نيية ،خانووم نية ،بةآلم قوةتي شةهوةم هةية ضؤن بتوانم ئةو غةريزةي جنسيية ئينسانيكدا هةية دةفعي بكةم ،ئةطةر كة لة هةموو َ دةفعي نةكةم تووشي نةخؤشي دةبم ،ثاشان هةزاران َبيوةذن هةية ،هةزاران ذني تةآلق دراو َ كةسيكا َثيكةوة بن هةية ،ئةطةر ئةمانة لةطةل َ شيوةيةكي شةرعي هةر دووال بؤ ماوةيةك، بة َ َ ئةو كاتة مارةي دةكةيت بؤ َ دووسال، سالَيك يان يان تةلةبةي جاميعةي ئةضي بؤ دةرةوةي وآلت ثي نيية ،ئةتواني ئةو كارة بكةي ،ئةتوانم َ خيزانت َ َ ذنيك لة خؤم مارة بكةم بؤ ماوةي 4سال هةم َ تووشي زينا و فةساد نابم ئةو كاتة بة َثيي شةرع و ياسا مةسرةفي ئةو ذنة ئةكةوَيتة سةر من هةر َ ببيت هي ئةو ثياوةية». منالَيكيش َ كةلةئيران سيغة ضؤن دةرب��ارةي ئةوةي َ دةكري؟ مةال بةشير َ َ طولي وتي «لة َئيرانيش خيرخواز هةية ئةوةي كة هةندَيك دةزطاي َ ئةضيت َ ئةنوسيت، لةوي ناوي خؤي َ َبيوةذنة َ دةنووسيتَ ،ئيمة دةضيت ناويش َ ثياويش هةية َ وةكوو دةزطاي شةهيدي ميحراب ئةوة ناكةين ببي، ضونكة رَيطةمان َثينادةن .حةز دةكةين َ ئةو كاتة هةزاران َبيوةذن لة كوردستان هةية، شيوةيةكي ئةنفالكراوةكان هةية ،ئةمانة بضن بة َ شةرعي و ياسا ناو بنوسن بؤ زةواج ،ئةو كاتة ئةطةر ذيانيان باش بوو ئةتوانن بة طرَيبةستي داييمي بهيَلنةوةَ ،ليرة ناتوانين ئةو كارة بكةين زةواجةكة َ ضونكة يةكةم شت لة اليةني زاناياني سوننةوة دذايةتي دةكرَيين ،لة سةردةمي َثيغةمبةردا هةبووة بةآلم خةليفةي دووةم عومةري خةتاب هات حة ِرامي كرد».
ذمارة ( )11مانطي ئاياري 2009
29
سةرؤكى كؤنطرةى نةتةوةيى كوردستان (تاهير كةمال زادة) بؤ ريَطا:
شانازى بةثةكةكةوة دةكةين ئةطةر دوو مليؤن ثارضة ضةكمان هةبوواية هيض طرفتيكمان نةدةبوو
تائَيستا كةس خةونى بةوةوة نةبينيووة مام جةالل ببَيتة سةركؤمار طفتوطؤى ديارى محةمةد لةميانةى طفتوطؤيةكدا لةطة َل طؤظارى ِريَطا تاهير كمال زادة سةرؤكى كؤنطرةى نةتةوةيى كوردستان باس لةبةرنامةى ك��ارى كؤنطرةكةيان و هةل و مةرجى سياسى ناوخؤى كوردستان و ضةند ثرسياريَكى ترى تايبةت بةم مةسةلةية دةدات��ةوة و ِراشيدةطةيةنيَت كةدةولَةتى كوردى خ��ةون نية .ئةطةر كؤنفرانسةكة نةتةوةيى بيَت نابيَت ليَى بترسين. تاهير كمال زادة س��ةب��ارةت بةو لةهةولير ب ِريارة سازبكرَيت كؤنفرانسةى َ َ دةلَيت «مادام ناوى كؤنفرانسى نةتةوةيية َثيويست ناكات َليى بترسين ،ضونكة نةتةوةيى مانايةكى طةورةيى هةية ئةمما ئةطةر كؤنفرانس َبيت و باسى هةندآ شتى تر بكةن كةمن َليرة ِرَيطةبةخؤم نادةم باسيان بكةم ،ضونكة زؤر بآ مانان ئةوا ناكرَيت ناوى بنينن نةتةوةيى لة ِراستيدا َئيمة هيواخوازين َ َ كؤنفرانسى نةتةوةيى بةلطةنامةى ستراتيذى نةتةوةيي ئيمزابكات ،بؤ ئ��ةوةى بدرَيتة نةتةوةيةكطرتوةكان و ثةرلةمانى ئةوروثا و ت��ةواوى ووآلتانى داطيركةر بؤ ئةوةى بتوانين فشاردروست بكةين بؤ بةرةو َثيش بردنى ضارةسةرى َكيشةى ك��ورد نةك
30
ذمارة ( )11مانطي ئاياري 2009
تاهير كةمال :كوردستان لةسةر كةس تاثؤ نةكراوة هي هةموومانة
ضارةسةرى َكيشةى ووآلت��ان كةبةبونى كورد لةووآلتةكانيان نا ِرةحةت بوونة نةك ئاسودةكردنى داطيركةران لةسةرئةوةى كةدةيانةوَيت ضى بكةن ضؤن ئيرادةى بشكينن و بؤية بة ِراستى َئيمة طةلى كورد َ دةبيت َكيشةى خؤمان ضارةسةربكةين َ نةك بؤئةوانة كؤببينةوة و ضاأل بؤ براكانمان
َ هةلبكةنينَ ،ئيمةى طةلى كورد داواى هيضى مافيكى سروشتى زياد ناكةين تةنيا داواى َ دةكةين كةبؤ هةموو نةتةوةييةك ِرةواية َ كؤنفرانسيك لةطةل ةوابيت َئيمة َ بابؤئيمةش ِر َ َ دا نين كةسؤزبداتة دوذمنان َئيمة ضةند َ َ سةرقالى سازكردنى ئةم سالَيكة لةئةوروثا كؤنفرانسةين و ضةندجارَيك بةمةبةستى
هاوكاريكردن سةردانى هةرَيمى كوردستانمان كردووة بؤ ئةوةى هاوكاريمان بكةن ،بةآلم َئيمة ثشتطيرى كؤنفرانسى نةتةوةيى دةكةين لةهةرجيطةيةك ببةسترَيت ،تؤ َ دةلَييت َئيمة َ ثشتطيرى َليدةكةين ،بةآلم لةكؤنفرانسةكة وةك باس دةكرَيت ئاماذةى مةترسيدار دةخرَينة ِروو؟ َ بةل َى َئيمة ئةوكاتةى كؤنطرةى نةتةوةيى كوردستانمان دامةزراند داوامان لةهةموو كةبين دةستةى ثارتة كوردستانييةكان كرد َ بة ِرَيوةبةرى بؤ سازكردنى كؤنفرانسى نةتةوةيى دروست بكةين ،ئةوكاتةش بة ِرَيز دكتؤر نورى تاآلبانى هات بؤ نوسينةوةى كارنامةى كؤنفرانسةكة! ضونكة لة ِراستيدا كؤنفرانسى نةتةوةيى تةنيا دةع��وةت كةسيك نية بؤ نانى نيوة ِرؤ كردنى ضةند َ و َبلَييت فةرمون نان بخؤن و وةرنة سةر حازرى ،كؤنفرانس ئةوةية لة ِراستيدا َثيشتر كرابيت ،ضونكة َئيمة لةئةوروثا ئامادةكارى بؤ َ ضةندين كؤنفرانسمان ئةنجامداون َثيشتر ت��ةواوى كارنامةكةمان نوسيوةتةوة كةض كاتيك اليةنيك بةشداربن تيايدا و ض َ كةس و َ دةست َثيبكات و لةسةر ضى قسة بكرَيت و كةى كؤتايى َثي َبيت بةآلم لة ِراستيدا وةك ئةوةى باس دةكرَيت و لة ِراطةياندنةكان هةولير بيستومانة سةبارةت بةكؤنفرانسةكةى َ دةمي َنيت ضونكة باسى شتى من سةرم سو ِر َ زؤر بآ مانا دةكرَيت من دةثرسم كؤنفرانسى بةرهةميكى هةبوو بؤ (ئابانت) بةسترا ض َ بزوتنةوةى كوردى بةآلم ئةطةر كؤنفرانسة نةتةوةييةكةش هةرهةمان شت َبيت ئةوا ماناى خؤى لةدةست دةدات و نةتةوةيى نابيت ،بةآلم ئةطةر برايانى باشوور ناتوانن َ بيكةن با هاوكارى َئيمة بكةن لةئةوروثا ئةم كؤنفرانسة نةتةوةيية سازدةكةين. كؤنطرةى نةتةوةيى كوردستان شانازى بةوة دةكات كةبزوتنةوةى كوردى باكوور هاوكاريى دةكات تاهيرى كمال زادة سةرؤكى كؤنطرةى نازانيت نةتةوةيى كوردستان ئةوة بةتؤمةت َ كةثييان بوترَيت َبالَيكن لةثةكةكة و َ َ دةلَيت يةكةمجار ثةرلةمانى كورد لةئةوروثا
لةاليةن ئةو ثةرلةمانتارانةى بةهؤى سوَيند خواردنيان بةكوردى لةثةرلةمانى توركيا هيشت بوو لةئةوروثا جي َ ئةو ووآلتةيان َ دروست كرا بةرنامةى ئةوانيش دروستكردنى ئةو كؤنطرةية بوو َثيشتر ئامادةكارى بؤ كرابوو ،ديارة بزوتنةوةيةك ثشتيوانى ئةم كؤنطرةية دةكات ،بةآلم ئةطةر تةواوى ثارتة كوردستانيةكان ثشتطيرى ئةم بزوتنةوةيةيان بةهيزتر دةبوو ئةطةرضى َئيستاش كردبا ئةوا َ بةهيزة بةآلم ئةطةر تةواوى ثارت و زؤر َ اليةنة سياسية كوردستانيةكان ثشتيوانى
دذى ثةيوةنديى مَ هةريى ن َيوان كوردستان نني َ لةطةل دراوس َيكان بةمةرج َيك لةسةر بةرذةوةنديى طةىل كورد نةب َيت لةثارضةكانى تر َليبكةن ئةوكاتة هةنطاوى فراوانترى دةهاويشت ،ئةم بزوتنةوةيةش كةهاوكارى جيطةى شانازيية ،سةبارةت َئيمة دةكات َ َ بةوةى تؤمةتبارين بةبالَيك لةثةكةكة َئيمة ئةوة بةتؤمةت نازانين َ بةلكو فةخر و شانازى َثيوة دةكةين بةآلم من كارنامةى كؤنطرةى نةتةوةيى كوردستان دةدةم بةطؤظارى ِرَيطا حةزدةكةم بآلويبكةنةوة بزانن جطةلةوةى كارى نةتةوةيى هيض كارَيكى تر دةكةين اليةنيكمان ياخود اليةنطيرى هيض كةس و َ ك��ردووةو ثةيامة راطةياندراوةكانيشمان اليةنيك نيية لةبةرذةوةنديى هيض كةس و َ
تائيستا و تةواوى ئةندامانى َئيمة سةربةخؤنة َ ثارتيكى سياسي كارى سياسيان لةناو هيض َ كورديدا نةكردووة، َ دةناسيت و ئةوروثا َئيمة زؤرباش دةستطيركردنةكةى كاك ِرةمزى كؤتايى هات سةبارةت بةدةستطيركردنى رةمزى كارتالَ ِ ئةندامى سةركردايةتى كؤنطرةى نةتةوةيى كوردستان تاهيرى كمال زادة َ دةلَيت «ديارة كاك ِرةمزى سياسةتمةدارَيكى طةلى كوردة شطي ِرَيكى طةورةية و دؤسيةكةشى و شؤ ِر َ شتيكى ئةوتؤ نةبوو لةدادطا كؤتايي هات و َ كةثيى نيطةران ببين ،ديارة توركيا هةموو َ دةزانيت شطي ِر بةدوذمنى خؤى َ كوردَيكى شؤ ِر َ ليستيكيشى دروستكردووة و داويةتة ثؤليسى و َ ئينتةرثؤل بؤ دةستطيركردنى سياسةتمةدارانى كورد ،بةآلم هيض كاريطةريةكى ئةوتؤى لةسةر َئيمة نةبووة ،ضونكة ئةوروثا زؤر دةناسيت لةنزيكةوة كارةكانمان باش َئيمة َ كةئيمة ضى دةكةينء دةبينيت ئاطادارة َ َ زؤربةى كؤنفرانسةكانيشمان لةناو ثةرلةمانى جيطةى ئةوروثا سازدةكةين لة ِراستيدا َ َ كةئيمة لةئةوروثا زؤر ئازادين و خؤشحالية َ لةبةشيكى ترى هيض َكيشةيةكمان نية». َ طفتوطؤكةدا تاهيرى كمال زادة تةئكيدلةسةر ئةوة دةكاتةوة كةثاراستنى دةستكةوتةكانى هةرَيمى كوردستان لةئةستؤى هةموو نابيت كوردى باشووريش كوردَيك داية بةآلم َ خؤيان بضوك بكةنةوة تةنيا بةناوى()4 مليؤن كةسةوة قسةبكةن َ بةلكو َثيويستة بةناوى()40مليؤن كةسةوة قسةبكةن ضونكة ئةطةر بةناوى()4مليؤن كةسةوة قسةبكةن ئةوا خؤ بضوكردنةوةية سةبارةت بةوةى كةدةستكةوتةكانى باشوور لةمةترسيدان و بةهيزدةكات َئيستا حكومةتى ماليكى خؤى َ َ تاهيرى كةمال زادة َ دةلَيت «من لةسالى 1985لةنامةيةكمدا كةبؤ مامؤستا كةريمى حيساميم ن���اردووةو وَينةيةكى دةدةم بةطؤظارةكةتان بةمةبةستى بآلوكردنةوةى ئةوكات من ئةو ووشياريةم داوة ئةطةر سبةى طؤ ِرانكاريةك بكرَيت َدلنيام ئةوةى دَيت نابيت ،بؤية َليرةدا لةهى َثيش خؤى باشتر َ
ذمارة ( )11مانطي ئاياري 2009
31
32
بةثيويستى دةزانم بةبرادةرانى باشوور َبلَيم َ خؤتان بضوك مةكةنةوة ضونكة قسةكردن بةناوى ()4مليؤن كةسةوة لة ِراستيدا خؤ سجن كردنة لةناو هةرَيمى كوردستان دا ببيتة بؤية َثيويستة هةرضى زووتر كورد َ يةك ضونكة ووآلتانى دراوسآ بونةتة يةك َثيويستة َئيمةش وةك كورد ثةلة بكةين و َ لةطةل ِرَيزى زؤرم بؤ سةرؤك ببين بةيةك كؤمارى َعيراق كةباسى ضةك دانان دةكات َثيويست بوو لةجياتى ئةم قسةية َبلَيت َئيمة َكيشةى كوردمان لةووآلتى خؤمان ضارةسةركردووة بفةرموون َئيوةش َكيشةى كورد ضارةسةربكةن» لةوةآلمى ئةوثرسيارةى دةبيتة مةترسى بؤ كاتيك كورد َ كةئايا هيض َ سةر يةكترى ،سةرؤكى كؤنطرةى نةتةوةيى كوردستان َ كاتيك كورد دةلَيت «نانانا هيض َ نابيتة مةترسى بؤ سةر براكةى َ بةلكو َ ئةوةى مةترسية تةنيا ووآلتانى داطيركةرن ضونكة ئةوان قازانجى كورديان ناوَيت و كورد هةميشة حةزدةكات براكةى بةئازادى بذيت و قةت زيانى ثآ نةطات ،لة ِراستيدا باشوورى كوردستانيش جطة لةكوردةكانى كةسيك دؤستى نية و ثارضةكانى تر هيض َ ئةطةر ئةو دؤستانةشى َليبكةن بةدوذمن و كارةساتيكى طةورة ِروو لةم َلييبكةنةوة ئةوا َ هةرَيمة دةكات زؤر بةئاسانى الواز دةكرَيت و لةناودةبرَيت». َ لةكاتيكدا جالل تاآلبانى دةولةتى كوردى َ بةخةونى شاعيرانة ناودةبات ،بةآلم تاهيرى كمال زادة سةرؤكى كؤنطرةى نةتةوةيى َ كةدةولةتى كوردى كوردستان ِرةتيدةكاتةوة َ خةونى شاعيرانة َبيت و دةلَيت «كورد طةليكى()40مليؤنى رةواية َ دةولةتى خؤى َ ِ َ هةبيت ئةطةر ثةنجا سال َثيش َئيستا باسى َ َ شتيكى تر بوو ،بةآلم دةولةتى كوردى كرابا َ َ بؤ َئيستا بوونى َ خةيال نية دةولةتى كوردى من َليرةوة دةثرسم هيض كوردَيك لةذيانى ببيتة سةرؤك خؤيدا بينيويةتى مام جالل َ ناثيم وانية كةس شتى واى لةخةونيدا كؤمار؟ َ َ بينيبيت من خؤم لةرؤذهةالت طةورة بوومة، َ وام دةزانى قةت رذَيمى شا لةسةر حكوم ميكى تر شوَينى ناطرَيتةوة، الناضيت و ِرذَي َ َ
ذمارة ( )11مانطي ئاياري 2009
كةسيك طةلى بؤية َثيويست ناكات هيض َ ئوميد بكات و ئايندةمان ِروونة خؤى َبي َ َ َ هةولبدةين دةولةتى خؤمان دةبينين، (حوبولوةتةنى مينةل ئيمان) بؤ كورد بوو بوو بة جةهةنةم سةرؤكى كؤنطرةى نةتةوةى كوردستان تاهيرى كمال زادة باس لةوة دةكات كة كورد ضاوى لةطؤ ِرانكارى بووة و بؤ ئةمةش َ «كاتيك خومةينى هاتة سةر حكوم دةلَيت َ هةموو َئيران ثشتيوانى َليكرد تةنيا بؤ ئةوةى لةناوبضيت ،بةآلم كةخومةينيش ِرذَيمى شا َ هات هةرهةمان سياسةتى شاى ثةي ِرةو كردو لةذَيرناونيشانى (حوبولوةتةنى مينةل ئيمان) كةوتة دذايةتيكردنى كورد و ئةم حوبول وةتةنة بؤ َئيمةى كورد بوو بة جةهةنةم، َ بةدةولةتى توركياش هةرواية، سةبارةت ضونكة كورد حكومى ئةتاتوركى بيني بوو بؤية هيوايان خواست كةئةم حكومةتةى جياوازبيت بةناوى ئيسالمةوة كاردةكات َ لةحكومةتةكانى َثيش خ��ؤى ،ب��ةآلم جيطة وانةبوو لة ِراستيشدا ئةوةى بؤ كورد َ َ خؤشحالية ئةوةية ئةطةرضى كورد خاكى تائيستا نةتوانراوة َميشكى داطيركراوة ،بةآلم َ داطيربكةن َ بةلكو َميشكى كراوةية توركيا ويستى بةسةالجة و موجةميدة و ()trt6 هةل َ كورد َ ةتي َنيت بةآلم كورد ئةم جؤرة بخةل َ شتانةى َ قبول نةبوو». دذى ثةيوةندى َنيوان هةرَيمى كوردستان َ بةمةرجيك لةسةر دراوسيكان لةطةل نين َ َ نةبيت لةثارضةكانى بةرذةوةندى طةلى كورد َ تر ،بةآلم َ هةولى لةناوبردنى ثةكةكة دةدرَيت لةرَيطةى ئةم ثةيوةندي و ليذنة سآ َ قؤليانةى ِ دروستكراوة؟ نا وانية ئةوان مةبةستيانة َثيش ئةوةى ثةكةكة لةناوببةن دةيانةوَيت باشوور لةناوببةن باشة من لةو ليذنة سآ َ قؤلية دةثرسم بؤ نايةت َكيشةى كةركوكمان بؤ ضارةسةربكات؟ بؤ نايةت مةسةلةى َثيشمةرطة يةكاليبكاتةوة؟ دةبيت دةستورى من نازانم سةرم سو ِرماوة بؤ َ َعيراقى لةشارةكان ثيادة نةكرَيت و بيانةوَيت لةسةرى شاخةكان ثيادةى بكةن باشة بؤ لةسةرةتاى دةستورةوة دةست َثيناكةن؟
بؤ دَين لةئاخيرةوة دةست َثيدةكةن كاتى لةئيرانيش َ لةنيوان هةولدرا دوذمنايةتى َ خؤى َ هيزى قيادة موةقةتة و حيزبى ديموكراتدا َ دروست بكةن ،بةآلم ئةوكات كاك مةسعود وتى «كةس مافى ئ��ةوةى نية بةحيزبى ديموكراتيشةوة َئيمة َليرة دةربكات ضونكة كوردستان هى هةموومانة» زؤرباشة ئةوكاتة بؤ تؤ ِرةوا بوو كوردستان هى هةمووان بوو بؤ َئيستا َثيضةوانةوة بؤتةوة َئيستا باشوور بؤ َئيمة جياوازة َئيمة وةكو كؤنطرةى نةتةوةيى كوردستان ئةمة ِرةتدةكةينةوة كوردستان لةسةر كةس تاثؤ نةكراوة هى هةموومانة، ئةمريكا لةسةر خواستى َئيران ثةذاكى خستة ليستى تيرؤرةوة سةرؤكى كؤنطرةى نةتةوةيى كوردستان َ لةطةل ِرَيطا و لةكؤتايى طفتوطؤكةيدا سةبارةت بةثارتى ذيانى ئازادى كوردستان َ دةلَيت ئةمريكا لةسةر خواستى توركيا ثةذاكى خستة ليستى تيرؤرةوة بةآلم ئةم َ زيانيك هةولةى ئةمريكاش نةيتوانى هيض َ بطةيةنيت و توركياش بؤ خؤ بةثةذاك َ لةئيران ئةم داواي��ةى َليكنزيكردنةوةى َ ئاراستةى ئةمريكا ك��رد ،دي��ارة ووشةى شتيكى تازةية ضونكة تيرؤريستيش بؤ كورد َ داواى مافى خؤى دةكات بؤ ئةم ووشةيةى بةكاردةهينن باشة ئةطةر ثةذاكيش وةكو بؤ َ دابينشيت ئايا ثارتةكانى ترى ِرؤذهةآلت َبيت َ َ َئيران بةزةيى بةكوردا دَيتةوة؟ لةطةل ِرَيزم بؤ تةواوى ثارتة كوريةكانى ِرؤذهةآلت ،بةآلم ئةوان ضةندين َ سالة َليرة دانيشتونة ئةطةر حيسابيكيان لةئةنجامى ئةم دانيشتنة هيض َ بؤ كراباية ثةذاكيش دةه��ات دادةنيشت دةزانيت بةآلم نا ئةطةر تؤ دابنيشيت دوذمن َ هيزبوويت ،لة ِراستيدا َئيمة بؤ خؤمان كةتؤ َبي َ ضةك بةطرةنتى دةزانين و ئةطةر ئازاديش بؤ طةلى كورد فةراهةم َبيت ئةم ضةكةمان هةر َثيويستة بؤ ثاراستنى ،بةآلم َبيبةختى َئيمة وةكو طةلى كورد لةوةداية كةضةكمان كةمة ئةطةر دوو مليؤن ثارضة ضةكمان هةبواية ئةوا طرفتيكمان نةدةبوو َثيويستة ئةوةش هيض َ بزانرَيت َئيمة ضةكمان بؤ وَيرانكردنى ووآلتى خؤمان نية َ بةلكو بؤ ثاراستنى خؤمانة
ئاشكراكردني ثيالنى تةقاندنةوةى كؤنفرانسي ضوارى يةكَيتى
َ لةهةولي لةناوبردني دوو ئةندامي حزبي شيوعي برايم ئةمحةد و د.فوئاد مةعسومدا بوون راثؤرتء لَيكؤَلينةوة: بيالل موحةمةد
َ «سالى هةشتاكان لةبةرلينى ثايتةخت، يةكيتى نيشتمانى كوردستان كؤنفرانسى َ َ دةبةستيت ،لةبةغداوة طلؤثى سةوز خؤى َ َ هةلدةكرَيت بؤ تةقاندنةوةى ئةو شوَينةو كوشتنى َ هةلسو ِراوان و خوَيندكارانى بةشداربوو، فةرمانةكةش ئاراستةى دو ديبلؤماتى َعيراقى و بةكرَيطيراوَيكى كورد دةكرَيت بؤ بةجيكردنىَ ،ليرةوة وةك سةرةداوى َميذوو جي َ َ بؤ ضةند ضاالكييةكى كوردةكان لةذمارةيةك شارى َ ئةلمانيا باس دةكةين» 1982/4/24لةشارى بؤنى َ ئةلمانيا دواى سى رؤذ مانطرتن دذ بة سياسةتى رذَيمى َ بةعس دةرهةق بة طةلى كورد ،رؤذى ضوارةم دانربو بؤ بانطكردنى رَيكخراوو ميدياكان تا لةبةردةم سةفارةتى َعيراقى ئةو كات ثةيامى كوردو َ زولمى رذَيمى فاشيزم بطةيةنرَيت ،بةآلم 100ئةندامى حيزبى بةعس ،بةرةطةز َعيراقى و فةلةستينى و لوبناني بةرامبةر كوردةكان دةوةستنةوةو بة دارو ضةقؤو دة ِرنةفيزو ئاسن َلييان دةدةن بؤئةوةى بةجؤرَيكى دى كورد سةركوت بكةنةوة .كوردةكان تةنها ضواردة كةسيان شةر دةكةن و ئةوانى دى َ هةلدَين، ِ يةكيك لةوانةى بةسةختى بةردةكةوَيت دكتؤر َ ساالر باسيرةو باراكةى ئةحمةد باسيرةيةو بةهؤى كاريطةرى َليدانةكةى دوازدة رؤذ لةنةخؤشخانةى َثيترؤسى ش��ارى (بؤن) دةخةوَينرَيت. َ َ هةلوَيستى حكومةتى ئةلمانيا لةوكاتة بة
شيوةيةك ثشتيوانى لةبةعسيةكان هةموو َ دةكرد بةجؤرَيك ثؤليسى ئةو وآلتة لةو جؤرة نيازةى بةعسيةكان ئاطادار دةكرَينةوة ،كةضى طوَييان َثينادرَيت و ئازاديخوازانى كورد بةرةو زيندان دةبةن. بةرثرس و رَيكخةرى ضاالكييةكةى 4/24 بة(رَيطا) َ دةلَيت «بةعسيةكان لةوكاتةدا وَينةى كاريكاتيرى (خومةيني) يان بةرز دةكردةوة بؤ َ ئةوةى وانيشانبدةن َئيمة سةر بة َئيرانين و لةو
َ هةوال و ئةوةى زوو وردةكارى ضاالكيةكانى دةطواستةوة بؤ سةفارةت و ئيستخباراتى عةرةبى، كورد َيكى شارى كةركوك بوو بةناوى (زياد) َ لةطةل عةرةب َيكى تونسى ناوبانطيكى خراثى هةبوو لةسةر كاتةش َئيران َ ران-عيراق». شة ِرى َئي َ َ ئةلمانيا لةئةوروثاى رؤذئاوا ،ئةو ساتانة
بازا ِرى فرؤشتنى ضةكى كيميايى بوو بة َعيراق، ئيدى بةاليةوة طرنط نةبو ضؤن و بةرامبةر دةهي َنيت؟ كى بةكارى َ َ طرنطى سياسى ئةو روداوان���ة ئةوةية «ش��ؤرش و خةباتكردن ل��ةو كاتةو لةو َبينازييةدا ،ض جياوازيةكى لةفيشةك تةقاندنى َثيشمةرطةيةك لةشاخ نةبوو ،ضونكة دروستبونى كيان و لؤبى سياسى تةنها بة خةباتى ضةكدارى ناطاتة ئامانج و هةردو جةمسةرةكةى َثيويستة». ئةوةى زوو َ هةوال و وردةكارى ضاالكيةكانى دةطواستةوة بؤ سةفارةت و ئيستخباراتى عةرةبى كوردَيكى شارى كةركوك بوبةناوى َ عةرةبيكى تونسى. لةطةل (زياد) َ زياد بةرؤذ بةشدارى ضاالكيةكانى دةكردو تةنانةت وَينةى ظيديؤى ئةو كوردانةى دةطرتن و َئيوارانيش بة بيانويةكةوة خؤى دةدزيةوةو لةسةفارةتى َعيراق دةخ��ةوت ،بةآلم دواتر بةهؤى ئاشكرابونيةوة زياد بة َ كؤل َى ثاداشتةوة طةرايةوة بةغداو لةترسان ذيانى هةر َ لةوى بةسةربرد. سةرؤكى خؤثيشاندانةكة ئاماذة بؤ ئةوة نرخيك َبيت ئةكات»ئامانجمان ئةوةبو بة هةر َ بطةينة بةردةم سةفارةتَ ،ئيمة تا نزيكةى دوسةد مةتر مابو بضينة ناو سةفارةت بةآلم ثؤليسى َ هيَلى سورةو ئةلمانيا َثييان وتين َ نةيانهيشت و بةهاوكارى بةعسيةكان كة َ لةوديو ديوارى سةفارةتةوة بة ضةكةوة ئامادةى روبة ِروبونةوة بوون .لةبةر زؤرى ذمارةى ثؤليس تةنها دروشم و سرودى كورديمان دةوتةوة دذ بة بةعسيةكان.
ذمارة ( )11مانطي ئاياري 2009
33
د .ساالر باسيرةو ئةحمةد حةمةسوور باسيرة كةبريندار بووة
34
روداو ضاالكيةكان بةردةوام دةبن بةآلم لةفؤ ِرمى جياواز ،كةنيسةى (ثاول كيرشة) لةناو ش��ارى فرانكفؤرت ب��وو ،ل��ةرؤذى هينانى ئةركى ئاينى كة هاوكات بو َ لةطةل بةجي َ َ رؤذى كرَيكارانى جيهان ،ئةو رؤذة كوردة ثالنيك ئازاديخوازةكان ذمارةيان 10كةس بو َ دادة ِرَيذن و سةرجةم دروشم و بةياننامةكان لةذَير َ لةنيو َثيآلو و جلةكانى ذَيرةوة ثالتؤو َ َ هةلدةطرن و لةفؤرمى مةسيحيةتدا خؤيان بةنيو كةنيسةدا ئةكةن. َ بةشداربويةكى ثالنةكة كة نةويست ناوى بهينرَيت وتى» قةشةكة َليمان كةوتة طومان و َ زانى َئيمة رؤذهةآلتين و ئيدى ضاوة ِر َي بوين تا دواى تةواوبونى وتارو نوَيذةكةيان ،دواتر بةيان دةرهيناو كةوتينة دابةشكردن و دروشمةكانمان َ بةسةر مةسيحيةكاندا ،د.س��االر باسيرة رَيكخةرى ئةو ضاالكيية َ دةلَيت»بةوةشةوة ِ نةوةستاين و دروشمةكانمان َ هةلواسى و ضةند كةسيكمان لةدةرةوة دانابو بؤ ئةوةى تةلةفؤن َ
ذمارة ( )11مانطي ئاياري 2009
بؤ رؤذنامةو ميدياكان و ِرَيكخراوى ئةمنستى َ ناشنال و نوَينةرى نةتةوة يةكطرتوةكان ئينتةر بكات تا َبينة ذورةوةو ثةيامى خؤمان بة ئاشكرا بطةيةنين. َ َ داويةتى ثال كؤلؤنياليزم كةنيسة هةميشة َ ،لةوكاتةشدا كابراى قةشة بةهيض جؤرَيك ناهي َليت خواستى ئةو كوردانة َبيتة دى و َ ثةيوةندى بة ثؤليسةوة دةك��ات و َثييان َ دةلَيت»ذمارةيةك َبيطانةى رؤذهةآلتى كةنيسةيان داطيركردوةو دةيانةوَيت كةنيسة بتةقيننةوةو داواى ياسايى لةسةر تؤماركردن. َ ئةمةشى بؤ ئةوة كرد» ِروى كوردةكان الى ثؤليس و مةسيحيةكان ناشيرين بكات ثشتيكى باش دةبون بؤ ئةوان .ئةو رؤذة كة َ شار نا ئاسايى بوو ،دةروب��ةرى كةنيسة بة ئؤتؤمبيلى ثؤليس و فرياكةوتن و سةدان َ ئاطركوذاندنةوة طيرابو ،لةبةر ئةوةى بة جل بضيتة َنيو و بةرطى سةربازيةوة قةدةغةية َ كةنيسةوة ،ثؤليسةكان جل و بةرطى مةدةنييان
هيناية َنيو كةنيسةو هيرشيان َ لةبةر كردو َ كةلةبضة كراين و ل��ةدةرةوةش كرَيكارانى مانطرتو هاتبونة بةردةم كةنيسةو سةرنجيان رادةكيشاَ ،ئيدى ئةو بؤ الى ئةم كوردانة َ كوردانة كة ذمارةيان دةكةس دةبو بران بؤ كاتذميرَيك ،بة بنكةى ثؤليس و لةدواى ضةند َ كةفالةت ئازاد كران. ث��اش ئ��ةوة ب��ةو هةموو ماندبونةوة جيطةى ثشودانى خؤمان بة ِرَيكةوتين بةرةو َ شيوةيةكى باش ئامانجةكةمان و طةرضى بة َ نةثيكابوِ ،رَيطةكة بة دورى 200مةتر َ ئؤتؤمبيلى لةكةنيسةوة َتيدةثة ِرى ،كؤبونةوةى َ ثؤليس و دةزطا فريا طوزارييةكان سةرنجى برسيتى نةضوينة ئةو راكيشاين بةآلم لةبةر َ َ شوَينةو لةبةر خؤمانةوة دةمانوت (ئةو كةنيسةية سةر بةطؤبةنة) بؤ رؤذى دواتر لة ِرَيطةى رؤذنامةى (شةوانةى فرانكفؤرت) ةوة زانيمان خوَيندكارَيكى هند كة بة ر َ ةضةلةك كوردة ِ ضوةتة سةر لوتكةى كةنيسةكةو داواى كردوة
بضيتة سةر طومةزى لةقةشةى ئةو كةنيسةية َ َ كةنيسةكةو داواى َليبوردن لةو هةلوَيستة نى بةرامبةر كوردةكان ناشيرينةى بكات كة دوَي َ هيندةى تر دةنطدانةوةى بؤ َئيمة نواندى ،ئةمة َ هةبو ،وة ِروى قةشةو كةنيسةكةى ِرةشتر كرد الى َ خةلكى. َ لةسالى 1984ل��ةوآلت��ى بولطارياى لةنيوان كدادانيكى توند َ كؤمؤنيست شة ِرو َثي َ بةعسيةكانى ئةو وآلتةو ذمارةيةك ئةندامى حيزبى شيوعى رويداو بةهؤيةوة شيوعييةك كوذراو هيض ميديايةكيش ئاماذةى بؤ نةكرد. كارةساتى بةرلين و ثيالنى تةقاندنةوةى كؤنفراسى َ يةكيتى ناوةراستى مانطى حةوتى َ سالى 1982 ِ َ ئةوكات لةبةرلينى رؤذهةآلت ،ئةلمانيا ئةو دةم يةكى نةطرتبو ،سةفارةتى َعيراق ب ِريارى َ تؤلةسةندنةوةى دابوو لةدذى ضاالكيييةكانى فرانكفؤرت. ثالنةكة بريتى بو لةدانانى ب ِرَيكى زؤر مادةى TNTلةنيو َ يةكيتى هؤلى كؤنفرانسى ضوارى َ َ لةنيوانياندا كة ذمارةيةكى زؤر ئةندامى َتيدابووَ ، برايم ئةحمةدو د.كةمال فوئاد و ذمارةيةك يةكيتى ،تةقاندنةوةى ئةو ئةندامى باآلى َ شوَينة لة ِرَيى دوو بةكرَيطيراوى َنيو سةفارةت كة ئةندامى حيزبى شيوعى َعيراقى بوون، ئةم دوانة َ هةلطرى ناسنامةى ديبلؤماسى بوون و بةهاوكارى كوردَيكى َنيو كؤنفراسةكة بؤمبيكى بةهينانى َ (حسين) ،ئةويش َ بةنيوى َ َ َ تةوقيتكراو بؤ َنيو هؤلى كؤبونةوةكة ،طةر ثالنةكة سةريبطرتاية طةورةترين قةسابخانةو َ كؤمةلكوذى دةخولقاند لةدواى ك��ردةوةى جةنطى جيهانى دوهةمةوة ،هةرضؤن َبيت لةطةل َتي َ َ كةلكردبون ئةو كوردةى كة دةستى ويذدانى َ قبولى نةكردبو ئةو هةموو الوو مةبلةغيك ثارة .دواى كاديرانة بكوذَيت بؤ َ ئاشكرابونى ثالنةكة ،زانييان ،ئةطةر ئةو كارةى بكرداية خؤشى دةبوة قوربانى َنيو تةقينةوةكة، ضونكة لةسةفارةت َفيَليان َليكردبو ،بؤمبةكة دواى ضةند ضركةيةك دةتةقييةوة ،.لةثاش حسين قومبةلة. حسين ناونرا َ ئةمة َ دوات���رو لةنةخشةيةكى دا ِرَي����ذراودا
ه��ةردوو تيرؤريستة عةرةبةكة ،لةاليةن ئةلمانياوة َ ثؤليسى َ قؤلبةست كران ،دواتر لةرَيطةى دةزطاى َ هةولطرى حيزبى بةعس ِ ئؤتؤمبيلى ذم��ارة( )09-21-CDبةرةو و بة َ ف ِرؤكةخانةى فرانكفؤرت بة ِرَيخران و لةوَيشةوة هينانى بةجي َ بةرةو بةغداد بؤ خةآلتكردن و َ حسين قومبةلةش بوو ثالنيكى تر ،هةرضى َ َ َ هيشت و بةجي َ لةترسى ذيانى خؤى ئةلمانياى َ بةرةو سوريا بة ِرَيكةوت. َثيضةوانةبوونى َ هاوكيشةى َ ئؤثؤزسيؤن و ئةلمانةكان: تا ئةو دةمة كورد جطة لةضةوساندنةوةو ترساند ن و ثالنى تيرؤرو لةناوبردن ضيدى دةستنةكةوت ،ئةوةى ضانسى كوردى لةو دةمة زياتر كرد ،ثةالماردانى وآلتى كوَيت بو لةاليةن َعيراقةوة ،ئيدى ئةمة بوة دةالقةيةك و َعيراق و سياسيةكانى كةوتنة ذَير فشار، َ هيرشيان بةبى ضاالكيخوازانيش دودل��ى َ َ بردة سةر سةفارةتى َعيراقى لةشارى(بؤن) ئةوانةى فرياى ِراكردن نةكةوتن كةوتنةبةر َثيالقى كوردةكان و حةقى رؤذانى مانطرتن و َليدان و كةنيسةو ثؤليسيان َليكردنةوة ،جطة دؤكيؤمينتارى لةدةسبةسةراطرتنى سةدان فايلى َ و طرنط. ئةم َبيدةنطيةى ياساو ثؤليسيش لةوةوةبو كة َعيراق ياساى نةتةوة يةكطرتوةكانى يشيل كردوة ،وةك ئةوةى كوردةكان و ئةو َثي َ لةنيوةندى هيض ياسايةكى سياسةتة د ِرندانةى َ َ َنيو َ دةولةتى نةبو ،تا َثيش ئةمة ئةلمانيا َفيرطةى راهينان و طةروةبونى كاديرى ثياوكوذو َ جاسوسى بةعسى بون ،ئةم راستيةش لةسةر (ئؤتؤشيلى)وةزيرى ناوخؤو ئةندامى ثارتى زارى َ سؤشيال ديموكرات بآلوكرايةوة.
َهيرشكردنة سةر سةفارةتى كوبا: لةو دةمةدا دوذمنةكانى عَيراق زؤربون ،بةآلم وآلتة سؤشياليستةكانى وةك (كوبا ،ضيكسلؤظاكيا، رؤمانيا ،يةكيَتى سؤظييةت ) ،دذى ب ِريارى UNو دروستكردنى ناوضةى ئازادبون و بةهةمو جؤرَيك ثشتطيرى عَيراق و سياسةتةكةيان دةكرد ،ئةمةش واى لةو ئازاديخوازانة كرد .لةبةردةم سةفارةتى كوبار نا ِرةزايى دةربب ِرن و ضةند كةسيَك لةسةر ديوارةكةوة خؤ ف ِرَيدةدةنة نَيو سةفارةت و بة دةست ِرَيذى طوللةوةآلميان دةدرَيتةوةو ذمارةيةك كورد لةو جيَطة َ خةلتانى خوَين دةكرَين و بةرةو نةخؤشخانة بة ِرَيدةكرَين. َ بنكةيةكى بةعس لةئةلمانيا: هةموو ئةوانةى ئاماذةيان ثيَدرا ،بيَئةوةى بنكةيةك هةبيَت ئةو بيرو ئايديا عةرةبيانة لةيةكدى نزيك بكاتةوةو لةدواى ثةرتةوازةبونى سةفارةتةكان ببَيتة مةرجةعى ئيرشادات. د.عةزيز قةزاز لةئةنيستيتؤى َ ئةلمانى بؤ لي َ َكؤلينةوةى رؤذه��ةآلت لةشارى هامبؤرطة. ئةو يةكَيكة لةديارترين ئةو بةعسيانةى ِر َؤلى كاريزماى بينى لةدروستكردنى ثةيوةندى ثتةوى بةعسى بةغداو ضاو سةوزةكانى َ ئةلمانيا، بةجؤرَيك ِرَيكخراوَيكى بةنيَوى ( ِرَيكخراوى بةرطرى طةلةهة ِرةشةليَكراوةكان) دروستكردو بة ثارةى ئةو وآلتةش كاروبارةكانى بة ِرَيوةدةبرد، تةنانةت ئةم ِرَيكخراوةى وةك بنكةيةكى بةهيَز بؤ ثَيطةياندنى بةعسيةكان و كؤكردنةوةيان دادةناو ئاراستةى دةكردن. ريَطا :لةم راثؤرتةدا سوود لةليَدوانى ضةند كةسيَك وةرط��ي��راوة ،لةطة َل يادةوةرييةكانى د.ساالر باسيرةو ضةند دؤكيؤميَنتيَك.
ئاطاداري لةذمارةي ئايندةي طؤظاري َريطادا روونكردنةوةي كاكةرةش بة ِرَيوةبةري َ بآلودةكريتةوة كة بةدةستي َريطا طةيشتووة. فةرمانطةي ئاوي ضوا ِرقو ِرنة طؤظاري َريطا ذمارة ( )11مانطي ئاياري 2009
35
حةقيقةتي كؤنتؤي بانكةكةي ماليكي و ونبووني فؤ ِرمي بايعييةكةي عودةي سةدام
نازانين ئاخؤ دةزطاي نةزاهة و ئةنجوومةني نويَنةراني عَيراق ئَيستا رؤذنامةي دةستوور كاميان ضاوديَريي ئةوي تريان ئةكات؟ ئاطاداريي بؤ خويَنةراني بة ِريَز :بيتاقةيةكي بايعيي بةناوي هاوآلتيي عودةي سةدام حوسَين وون بووة ،تكايةهةر كةس دؤزييةوةبيطَي ِريَتةوةبؤ ثرسطةي ئةم رؤذنامةيه .رؤذنامةى بابل نةوزاد شَيرد ،ئةمريكاي باكوور
36
دواي ِرووخاني ِرذَيمي سةددام ( َنالَيم بةعس، َ لةجيي خؤيةتي) بةعس بةنيوةضليي هةر َ َ وة ثاششيرازة َليكثض ِراني تةواوي كةنالة َ ئؤفيشاليي و مةدةنيةكان و ثة ِرتةوازةبووني سةراثاي سةنتةرةثةيوةنديدارة ب ِرياردةرةكان و َ جلةو لةدةست ياسادا نةمان و هتد، َ سةرهةلداني دةيان تؤ ِرةطرووثي وةدواي مافيايي هةمةضةشنةو شةريكة دزي َ َ طةندةل و جةردةي فرةبال و هة ِرةمةتاقمي َئيجطار زةبةالحي ناو تةواوي دام و دةزطا حيزبيي و حكووميي و مةزهةبيةكاني َعيراق كةسةرباري وج��وودي دةزط��اي نةزاهه، دةس��ت ثاكيي و ضةندان ليذنةي تري ضاودَيريي داراييش بةآلم بواري سياسيي و قةزايي و ئاساييشي ووآلت بةجؤرَيك َئالؤز و شلؤق و بةر بةرةآل بوو بوو ئيتر لةو َ هينانةي زؤرَيك لةو اليةن غافلة فرسةت َ و حيزبة ضةكدارو تاجيراني بازا ِري ِرةشي ضةك فرؤشيي و لةناو طةرمةي ئةو هةموو شتي زياتر مل َ مالنيي دةرفةتي بةثةلةي َ اليةنيك خ ِر كردنةوةي دؤالر دا َبي ئةوةي َ كاغةز و ب ِرياري ئةوي تر بخوَي َنيتةوه ،ضيتر دي��اردةي دزيي زؤر ط��ةورةو فةلسةفةي يةك دةرفةتةو فريا كةوة ،تا بؤت ئةكرَيت َ دةولةمةند بكة وةك مؤدَي َليكي خؤت
ذمارة ( )11مانطي ئاياري 2009
باو تا دةهات زياتر لةتةشةنةسةندندا بوو هيند ض ِر و بةرنامة ِرَيذو ، تةشةنةسةندنيكي َ َ نهينيي كةجطةلةدزييةزؤر بةر ب�لآوي َ بضووكة َثينج ودة و بيست مليؤن دؤالريية ال بةاليي و َ نؤرمالةكاني بؤ نموونةدوور لةضاوي ئؤثيك ثةت ِر َؤلي قاضاغ ئاوديوو كردن و ث ِرؤتؤكؤلي وةهميي بازرطانيي فرةضةشن ئيمزا كردن و هتدة ..ساختةكارييةكاني تر، كار طةييشتةئةوةيلةم ِرؤذانةدا ِريثؤرتاذَيكي ليذنةي تايبةتي ضاودَيريي دارايي َعيراق كةطروثيك سيناتؤري ئيكؤنؤميك لةبنتاطؤن َ ناسي كؤمارييةكان زؤر َثيشتر بةدووادا ضووني وورديان بؤ كردوةئةوةئاشكرا بكات ،هةر َ لةسالي 2002بةدواوة تاكوو ئةم ِرؤ خوودي سةركردةو َليثرسراوةحيزبيي و حكووميي و عيراقييةكان نزيكي تائيفيي و مةزهةبيية َ كةبي طوومان سةد و ثةنجا بليؤن دؤالر َ بةبي ئاطاي دةزطاي ناوبراوي نةك هةر َ نةزاهة َ بةبي ئاطاي ضاودَيرة دارايية بةلكوو َ َ ؤفيشينالةكاني َئيف ،بي ،ئاي ناو طرين ث ِر زؤن يش بةناوي ئ���اوةدان كردنةوةي َعيراقةوة دزيوةو تةواوي ئةو ِرَيذة ثارةيةش لة لووتكةي هة ِرةمي دةسةآلتةكانةوة بؤ طرووثيك دزي زلي خوارةوة لةناو ضةند َ ب ِريار بةدةستي مةنسةب يةك بةدواي يةك و ناو نةزانراوودا دابةش كراوةِ ،رَيثؤرتاذةكة ئةوةش باس ئةكات كةنزيكي 9بليؤن لةو
سةد و ثةنجا بليؤن دؤالرة هةر بؤ هةمان مةبةستي طوايا بوونياد و ئاوةدان كردنةوةي َعيراق قؤناغ بةقؤناغ و ديسان لةذَير ناوي طةليك ث ِرؤذةي وةهمييدا بةذَير ئيمزاي َ َ َ َثيشتري حوكمي ثؤل بريمةر دا َتيثة ِر بوون، من َليرةدا جطة لةبرَيك زانياري َ بةلطةدار ِ ضيتر زؤربةي ئامار و ناو و ِرَيذةو ِرَيكةوت و قةوارةو سةنطي ثرؤتؤكؤلةكاني ئةم دزة ئيجطار زالنةم لةبةر دةستا نيية ،بةآلم ثشت َ َ َ بةست بةهةنديك توويذينةوةي زؤر وورد و طرنطي ثرؤفيسؤر ،د .جؤن دؤك ئةنتؤنيؤ دامةزرَينةري ئةنجوومةني ثةيوةندييةكاني ن�َ�ي��وان ع��ةرةب وئةمريكا ،مامؤستاي َلي َ كؤلينةوةي باآلي ثةيوةندييةكاني ووآلتاني كةنداو و خؤرهةآلتي ناويين لةكؤليذي بةرطري َ هةوالطريي دفاعات ئيستخباراتية ي سةر بةبنتاطؤن و ِراوَيذكاري سةرؤك ئؤباما، تةواو َدلنيا بووم كةئةو سةد و ثةنجا بليؤن دؤالرةو ضةندةها مليؤني دزراوي ووردو لةميذةبةدابةش كراوييةكي درشتي تريش َ بةثيي ِرةن��ج و يةكسانانةي هةر كةس َ ثيالني نا شةريفانةي خؤيان ئةوةتان لة ناوضةند قاسةو دةغييلة يةكي زؤر تايبةت و نهينيي َثيشتر ئامادةكراوي زؤرينةي َئيجطار َ دةسةآلت دار و َليثرسراوةباآل سياسيي و سةربازيي و مةزهةبيةيةك بةدواي يةكةكاني مانطيك لةخؤ حةشار داني ثاش يةك دوو َ
حوسين لةناو خ��وودي َعيراق و س��ةددام َ زؤرينةي ئةم فةرمان ِرةوا سياسيي و طةورة مةرجةع ووةزير و تاجيرةثةت ِر َؤليي و سةرؤك دةزطا و دامةزراوةفرةثيشةيي و مةزهةبيي و سةربازيي و هتد..انةش دوور لة ضاويهةر بانكيكي َ لؤكاليي و دةرةكيي و هةر دةزطايةكي َ وةك نةزاهة ي ناوبراوبةهةمان سيستةمي تؤ ِري مافيايي سةنتةر و مةرجةعيةت َليك لةنهينييةكاني يةكتر ،ئيتر جوودا و َبي ئاطا َ مةطةر بةدةطمةن دةنا هةموويان بةسوود هيزيمةنسةب و ئؤتةرَيتةي وةرطرتن لة َ مةعنةويي و جةماوةريي َتيط ِرا لةم ثيس خؤريي و طزيي و ئيختيالسةماديية ،بةهةدةر داني سامانيي َ دةولةتة دا َثيشتر بةخةستيي و لة قووآليي ئةو بةر بةرةآلييةطشتييةدا بةشدار بوون و تا َئيستاش ئةوةندةي ثيا ِرا بثةرموون زؤرينةيان لةم تةنكاييةدا هةر بةشدارن ،من لةدواي خوَيندنةوةي هةندَيك لةتووَيذينةوةكاني د .ئةنتؤنيؤ ئةم مشتةثرسيارةوةآلم َئيجطار ئاسانانةم لةبنكةوةبؤ لووتكةي هة ِرةمةخةروارَيك لةال درووست بوون :مانطي َثيشوو نيويؤرك تايمز َ تاقةدةولةت لةجيهاندا نوسيوويةتي َ :ئيستا كةزؤر ترين مشتةري هامةر َئيض 3ي َتيدا َبيت َعيراقة ،تاكوو َئيستا زياتر لةبيست هةزار لةعيراقدا فرؤشراوةو داواي هةمان هامةر َ ِرَي��ذةش ك��راوة ،هامةر َئيض 3نرخةكةي نزيكي شةست هةزار دؤالرةو سةرجةمي مشتةريةكان بريتين لة َ مالة َليثرسراوان ثرسراوانةكي و ب��ةس( ،جا داخ��ؤ ئةو َلي َ َ كةيةكيكيان سالي ثار دوو بن بةتايبةت َ هامةري بؤ ك��و ِر و كضةكةي ك ِريوة؟!) ئةوةئيشي دةزطاي نةزاهةية ،فةوزي ترزي ئةنداميكي توركماني ئةنجوومةني نوَينةراني َ َعيراقة لةسةر ليستي كوتلةي سةدري!، مووضةي مانطانةي ئةم كةسة بةر لة كةوتنيسةددام فةرمانبةرَيكي مووضة هةشتا ديناريي و كرَيضي بووة بريتيية لةنزيكي َثينج هةزار دؤالر ،بةآلم ترزي دواي دوو َ ئةبيتة خاوةني سال دةست بةكار بوون َ بينايةكي سي ئاثارتمانيي و َثيشانطايةكي ر َ ينؤلت فرؤشتن لةئانكةرة ،داخؤ َئيستا ِ ضي تر شك ئةبات ،ئةوةكاري نةزاهة ية، شيوةي زؤرَيك لةحازر بة ِرَيز موقتةددا هاو َ خؤران و بةر لةهاتنةوةي بؤ سةر سفرةي حازريي ئةم ديموكراتييةتة ئةنتيكةيةي
هيشتا قيستي خانووةكةي شةيتاني طةورة َ قم ي تةواو نةكردبوو ،ئةم دوواي شةش نيشتةجي بوونةوةو ثاش سوثاس مانط َ كردني يارمةتية مادييةكاني َثيشتري َئيران كةئيران بؤي ِرةخساند و ئةو دةرفةتةش َ تاكوو بةدةستي خؤي طووريسةكة بكاتةملي ساآلنيكي زؤر لةسةر سةددام ئيتر بةدرَيذايي َ خةرجي طيرفاني خؤي مووضةي مانطانةي نزيكي هةشتاو َثينج هةزار ضةكداري خؤي لةناو َثينج َ مالة َليكدراوةكةي خؤيةوةدابةش اثؤرتيكي دةزطاي ئةكرد ،ئةو بةثيي ِر َ َ َ َ هةوالطريي ئامريكا لةماوةي ضوار سالي سي جار ثيك ئاثة ث ِر لةدؤالر و ِرابوردوودا َ ديناري َ مولكي تايبةتي خؤي ئاوديووي َئيران كردووة ،دووا ثارةكةئاباتشيي يةكاني ئامريكا لةسةر سنوور بؤي نيشتنةوةو دةستيان بةسةردا طرت سةد و ضل مليؤن دؤالري ناو الندطرؤزَيك بوو ،ئةو ثياوةجطةلةدوو ئؤتؤمؤبيلي طرانبةهاي درع ،زري ثؤش و َ خانووةناودارةكةي ناوضةي سةدر بيست و سي الندطرؤزي تايبةت و ضوار خانووي تري َ كاروان سةراو ..ضي تريشي هةية؟! ئةوة كاري بةرَيزاني نةزاهة يةَ ، سالح َ موتلةط ِ بةر لةوةي لةم ساآلنةي دوواييدا َ بةهةلةو لة بري َ طرووثيك مالي ثاضةضي بةتاواني بووني َ تيرؤريست و وةرطرتني ش��ةش مليؤن دؤالر دياريي عيززةت دووري َ مالةكةي بثشكيندرَيت ئةوةبوو سةرةتا موتلةط و َ بةدوواشيدا ثاضةضي و كو ِرةكةي ث ِر بةذَير نهينيي دؤالر زةمينيكي َئيجطار فراوان و َ َ َ و تفةنط لةمالةكانياندا طيرا و ضيتر ماوةي ثي َثينج مانط َ مووضةثيداني ئةندامةكانيان َ َ هةلنةئةسوو ِراَ ،ئيستاش كةبةهةردووكيان هيندةي نيوةي ئةمالكي ماديي و مةعنةويي َ ناو َعيراق و دةرةوةي ئالي ماليكيي سةرؤك َ لةهةولي تةواو وةزيرانيان هةيةو ،ثاضةضي بووني َڤيال نؤ ذوورةكةي عةمماني نزيك شيخ زا ِري داية كة نرخةكةي َكيَلطةكةي َ هيندةي سةروةتة ساختةكةي ماليكيي َتي َ ضووةو هةرضي َ موتلةط – يشة لةكؤتايي َ ئةمسالدا وطوايا لةبةر ِرةوشي مانطي مارضي نائارامي ئاساييشي طةشتةكاني خوودي نهيني َ مؤلةتي ك ِريني خؤي نووسراوَيكي َ َ هيليكؤثتةري سيڤليانةي لةسةر ف ِرؤكةيةكي َ خةرجي طيرفاني خؤي داوةتة ئامريكيةكان، داخؤ ضي تريش شك ئةبةن ؟! ديسان
نةزاهةيه. ئةوةكاري بة ِرَيزاني دواي ت����اآلن و ب�� ِري��ن��ي ه��ةر هةذدةطيرفانةكةي َعيراق و َ هةلقوو ِراندني سةراثاي دؤ يةكة ،با بزانين َئيستا نةزاهة ضي لةشوانة َتير و ثؤشتةو طؤضان سيحرييةكاني دةوري ئةم مانطا مردووةئةوَيت ؟! هةلبةتة هةر َ َ ستيكي مةردانةي هةلوَي َ ووردو درشتي هةر دةزطايةكي ضاودَيريي لةثيناوي بةثاك ِراطرتني دةستي دارايي َ َ خؤشحاليي و خوود و دةورووب��ةر مايةي َ كؤمةلطايه ،بةآلم سوثاسطووزاريةكي زؤري دةزطايةكي وةك ئةو نةزاهة يةي َعيراق كة ئةلعطيَلي!! سةرؤكيةتي ،كوت و ث ِر و ِرةحيم َ ثشت بةست بةزانياري سةنتةرَيكي َئيجطار بضووك و ئةبةد نةناسراوي وةك مةكتةبي سامة ِررا بؤ تووَيذينةوة ستراتيذييةكان! كة تةنانةت ئةمة يةكةم جارة ئةو ناوة هةستيت لةجهياني عارةبييشداببيسرَيت، َ لةسةر زماني بة ِرَيوةبةري ئةو مةكتةبةدا و لة ِرَيطاي تةواوي ميدياكانةوة ئةو زانياريية ئاشكرا بكات كةطوايا ماليكي سةرؤك وةزيراني َعيراق لة ِرَيطاي ث ِر كردنةوةي َ ئةمسال فؤرميكةوة لة ِرَيكةوتي 10ي 3ي َ َ هةموو مولك و سةرمايةي خؤي ئاشكرا كردووة كةبريتيية لة 427هةزار و – 350 دؤالر! ئيتر ئاخؤ خوَينةرَيك كةكةم تا زؤر سةر لةزانستةكاني دارايي و تووَيذينةوةي ئابووريي و بةدواداضوونة ئةكاديميية َنيو َ دةولةتيةكان دةر بكات ،تا ضةند ب ِروا َ بةمسداقييةتي ئةم هةوالةبةثةلةو عةشووايية بكات كةتاقةسةرضاوةي باوة ِر َثيكراوي َ هةوالةكة زماني خوودي سةرؤك وةزيران لةكاتيكدا كةشانزة ِرؤذ َبيت و بةس؟! ياخوود َ بةسةر ئةو َ نةبووبيت و ديسان هةوالةدا َتيثة ِر َ بداتي و دةزطاي نةزاهة مذدةيةكي ترمان َ َبلَيت كةهةر طةرماو طةرم و بةدواي ماليكيي دا شانزة وةزيري ترييش َ مولك و ساماني ئةلعطيَلي خؤيان ئاشكرا كرد! ئيتر كةخوودي َ بزانيت كةتةنها سةرؤكي دةزطاكة زؤر ضاك َ بؤ بةدووداضوون و دؤزينةوةي سةروةت و ساماني فةرمانبةرَيكي ئاسايي كؤشكي سثي مانطيك سووراغ و َثيويستمان بةنزيكي َ َلي َ كؤلينةوةي جدي فيكريي و مةيدانيي هةية، ئةبيت ئةم زانياريانةي مةكتةبي سامة ِررا سا َ ماشيني زانستي تةكنةلؤذياي بةكام َثيوةرة َ كةعيراق كرابيت س��ةردةم ديراسةي بؤ َ َ
ذمارة ( )11مانطي ئاياري 2009
37
هةقيقةتزانةبيت و بةآلم ماشينة َ خاوةني ئةو َ َ بؤ نموونة ئامريكا ئةو ئةقلة ئةلكترؤنيية هاوضةرخةشك نةبات؟! دةزطاي نةزاهة ،دةست ثاكيي َعيراقيي بةمةبةستي ث ِر ئةنقةست و بة ِراسثاردةي دةسةآلتيكي لةخؤي باآل تر كةطةوهةري َ مةبةستةكة الي هةموومان ئاشكراية سي بةشي بوودجةو ذَير دواي ئ��ةوةي َ خاني هةموو ئةم ساآلنةي َثيشووي َعيراق دزران و خرانة طيرفاني نوخبةيةك مافياي ِرةزا َتالي شيعار شيرينةوة ،دواي ئةوةي ضيتر كةسابةتي ئةم دزييانةش وةك جاران خيرَيكي ئةوتؤي تيا نةماوة ،ئينجا هةر َ ضؤنيتي دواي دوو هةفتةش بةسةر سيحري َ ئاشكرا كردني َ مولك و ساماني ناوبراواندا !! ئةوةتا دةزطاي ناوبراو بة ِراسثاردةي فرماني اليةني لةخؤي باآل تر بؤ يةكةم جار ئةو كوردوستانةي كةهةميشةبة شيمالي َعيراق ناوي ئةبةن ئةمجارة(ضونكةمةسةلةدؤالرة) بةحكوومةتي هةرَيمي َفيدرال ناويان بردووةو بةنووسراوَيكي تةعميم ،موعةمةم! و بةثيي ب ِرطةي هةشت لةثاشكؤ ب ِرياري ذمارة َ ثةنجاو َثينج ي سزاي قوورسي ئةطةري مولك و سامان ئاشكرا نةكردني َ َ سالي 2004ي خوودي دةزطاكة هةموو سةركردةو َليثرسراوو فةرمانبةرَيكي حزبيي و حكوميي و سةربازيي ئةم حكومةتي هةرَيمة كوردييةو فيدرالةكان!)ي تري ناو هةموو (حكوومةتة َ َعيراقيان ئاطادار كردؤتةوة كةلةزووترين كاتدا هةمان فؤرمي َ مولك و ساماني خوود ئاشكرا كردن ثر بكةنةوه! من ديسان َ ئةلَيم ِ َ َ ستيكي :ئةطةر بة ِراستيي و بةجدي هةلوي َ نةهيشتني ِراستةقينةي ئاوا لةئارادا َبيت بؤ َ دزيي و بةسزا طةياندن و ِريسوا و سووك و زةليل كردني سةراثاي َليثرسراو و فةرمانبةرة طةورةدزة عارةب و كورد و هتد ..كان ،ئةوة بيطوومان مايةي ئةوثة ِري دةست خؤشيي و َ سةرفرازيي و بووذاندنةوةي هةموو طةالني لةكاتيكدا بةبي جياوازيي ،بةآلم َ َعيراقة َ نهيني حامي َعيراق حراميها) كةبةئاشكراو َ نابي و ناكرَيت دةزطاي بوو َبيت ،ئيتر َ َ َ ئةلعطيليي و ليذنةضاوديرة نةزاهةكةي َ شيخ سةباح ئةلساعدي و ثا ِرلةمانيةكةي َ سةنتةرةبضووك و نةناسراوةكةي سامة ِرراي بةبي ثشت بةستن بةهيض ِرياز بةغداديي َ ِريثؤرتاذَيكي َبي اليةنانةي ث ِر ووردةكاريي
38
ذمارة ( )11مانطي ئاياري 2009
بةبي بةدووادا ث ِرؤفيشيناآلني ئيكؤنؤميك و َ ضوونيكي دةستجةمعيانةو ِروون كراوةي َ بةبي طةورة ئةفسةراني ثسثؤ ِري ثشكنين و َ نهينيي و دواجار ضةند دانيشتنيكي َثيشتر َ َ ئاشكرا و فةرميي و مةبدةئيي ياسا ناسان و كاميراي تيڤي بة ِراستةوخؤكان دادوةراني بةر َ بياليةن كةديسان زؤر َثيويستةهةموو ئةمانة َ بن لة كاري حزبي و تائيفي و مةزهةبي بةبي دوا قسةوةرطرتن و و هتد ،ياخوود َ ِراثؤرتي ِرَيكةوت و ذمارة و ئيمزاكراوي بةر لةهةمووان بانكي مةركةزيي نيشتيمانيي َعيراقيي و ئينجا شارةزاياني َبي اليةني بوواري ضاودَيري ڤةستيطةيشن ي دارايي مراقب ئةلتةحةريات ئةلماليةي بانكةكاني َئيران و كةنداوي ئارةبيي و توركيا و، هيما دان بةهيض بةبي َ لةهةمووشيان طرنطتر َ َ َ بانكةنيو ئؤفيشاليي و متمانةداري بةلطةيةكي َ َ دةولةتييةكاني ئاوروثا و ئامريكا (كةدوواجار سةرجةمي َليدوواني شيكراوةي ئةمانةي َ ئةنتةرناشيونال مؤني دوواي��ي لةطؤڤاري ترانسفير يا لةناميلكةي زةمؤست ِريضةرس َ َ َ َ مان ئاند ويمةن ئؤن طلؤبال = دةولةمةند ترين ثياو و ذني سةر ئةم هةسارةية و هةندَيك بآلو ك��راوةي تري َ لؤكاليي و دةرةكيي دا وةك َليثرسراوَيك بةئاطاداريي و لةبةردةم ياساي دةيان َ سال ثيادةكراوي َنيو َ نةتةوةييدا ساآلنة مووضةو سةرمايةو مولكي سةقامطيرو طوَيزراوة ،منقولة وة غير منقولة ي سةرؤك و مير و ثادشا و َليثرسراو و هتد .. ي جيهان ئاشكرا ئةكةن )َ ، بةبي هيض بةل َي َ ِرَيضكة طرتنةبةرَيكي ئةكاديميي و تةنانةت ثةنا بردنةبةر هيض ثرسطةلي سةنتةرَيكي ستراتيذيي و َبي اليةني تووَيذينةوة باآل ئيكؤنؤميكية ناو خؤييةكانيش ،دووب��ارة بةبي ثشت بةستن بةهةموو وةك وتمان َ ئةم بابةت و اليةنانة ئيتر ضؤن بة ِرَيز ئةلعطيَلي لةماوةي ضةند ِرؤذَيكدا ِرةحيم َ ضؤنيتيي ئاشكرا كردني َ مولك لةئاست َ و ساماني سةرؤك وةزي��ران و ئةو شانزة ثةككةوتنيك بةبي هيض َ وةزيرةي تريشدا َ بةبي لة ثاي ثرسياري بةردةم ميدياكان و َ زانستيكي ماتماتيكيي و وج��وودي هيض َ مؤ ِر َاليي ،كابرا هاتووةو تةنهاو تةنها ثشت بةفؤرميكي مةرةكةب خوساوةي بةست َ كؤآلنيكي بةغداد كةث ِركردنةوةي الي ال َ َ مندالَيكي ثؤلي ضواري سةرةتاييش ئاسانة،
هيند كةضي ئةم وةك سةرؤكي دةزطايةكي َ هةستياري وةك نةزاهة و وةك َليثرسراوَيك لةبةردةم َميذوودا ئاوابةسادةيي تةواوي رَي��ذةي َ مولك و ساماني تاكةكةسيي د. ِ ماليكيي مان لةميدياكاندا ِرَيك بة ضوار سةد سي سةد و ثةنجا و بيست و حةوت هةزار و َ َ دؤالري قنج و قيت! بؤ ئةخةملَي َنيت ،جا خؤ فؤرميكي ئاوا خوار ئةطةر تةنها ث ِر كردنةوةي َ شاهيديي نةزاهةت و خيض بةس َبيت بؤ َ و َ دةست و داوَين ثاكيي َليثرسراوان كةواتة بةثيضةوانةي قسةو ِراثؤرتي ه��ةزاران َ ه��ةزار نووسةر و جؤ ِرناليستي ناوخؤ و جيطري بة ِرَيوةبةري َبيطانة ئةبوواية هةر َ ناحيةيةكي َعيراق ئةم ِرؤ هةفتانة ،يةك رؤذ داوةتي موحازةرةدانةوةي ناو َ هؤلي ِ تيبيت مةجليسي طةورة مونك و ِراهيباني َ ة داطير كراوةكةي دةالي الما بكراية تاكوو َفيري فةلسةفةكاني دةست ثاكيي دارايي و ِراستطؤيي سياسيي و ئةخالقي كؤمةآليةتيي ئةلعطيَلي هةر دواي بكردناية ،ئةمةو بة ِرَيز َ كاتذميريش َتيثة ِر بووني ضل و هةشت َ َ بةسةر َ هيلكةي ئةو مةتةلة هيناني َ هةل َ راقيكي فوول َميذوويي وهةرةعاسييةي ناو َعي َ لةدةست ثاكيي و نةزاهةت دا! كة هةر لةزاخؤ عةزيزةكةي شيمالةوةتاكوو بةس ِرا ي جنووبي ئةو جةننةتي عةدةن و كؤمارةئةفالتوونيةي َ َ ةبةهةلةي تةكنيكييش كةمةحال ِرةحيم يبيتة قةراغة دؤالرَي��ك ي ح��ةرام ثة ِر َ ثانتؤل و شةر َ َ وال ذَير عةمامةو طيرفاني ِ لةسةر و بةرَيكيان (جا ب ِرواننةسةر و بةري اسثيردراوةكةي ئةم مةبةستة ش��اراوةو ِر َ هةستاوةبةبي ئةوةي بؤ هةرةبضووك ثياوة) َ ترين نموونة زات��ي ئةوةبكات كةنةك بةتاقة نووسراوَيكي فةرمييَ ، بةلكوو بة َ نةرمةبؤلةي سةر زارةكييش لةتة ِراسثاردةو ِرووي دةمي بكاتة بضكؤلة ترين ئايةتووآل عوزماي وةك حةزرةتي مووقتةدا. لةرؤذنامةي بابل ي َ مولكي عوودةي ِ َ شيوةية دا هةوالَيكي سيناريؤ كؤميديي بةم َ لةالثة ِرةي بةشي وةفييات و ئاطاداريي و شت وون بوون و هتد ..دا بآلو كرايةوة :ئاطاداريي بؤ خوَينةراني بة ِرَيزي بابل بيتاقةيةكي بايعيي بةناوي هاووآلتيي حوسين وون بووة ،تكاية عوودةي سةدام َ بيطي ِرَيتةوة بؤ ثرسطاي هةر كةس دؤزييةوة َ جيطاي سوثاسة. ئةم ِرؤذنامةيهَ ،
عومسان ئؤجةالن :ئةطةر ئاثؤ ر َيطة بدات بةيةك رؤذ ثةكةكة دةمكوذن لةشة ِري حةفتاني ،سةركردايةتي ثةكةكة 18برينداري طةريالي كوشت ِراثؤرتي :ذيار عومةر ،كؤية عوسمان ئؤجةالن براي ئاثؤ كةماوةي ضةند َ نيشتةجييةو سالَيكة لةشاري كؤية َ هينا ،ضةندين وازي لةثارتي كرَيكاران َ تؤمةت ِروب��ة ِروي دةكرَيتةوة سةبارةت َ كةهةلهاتوون بةكوشتني ئةو طةنجانةي لةناو ثةكةكة ياخود دةركةوتووة كاري سيخو ِري دةكةن ،لةبةرامبةردا عوسمان ئؤجةالن ئةو تؤمةتانة بةث ِروثاطةندةو نا ِراست وةسف دةكات. َ سالي 1996لة ضةمي ِرَي���زان لة دةرةوةي سةربازي ثةروةردةيي ثةكةكةدا هةركةسيك ِراي كردووة كوشتوويانة بؤ َ َ نمونة ،كوردَيكي ِرؤذهةآلت كة خةلكي َ (هةظال شةهرام) كرمانشاة بووة بة ناوي داواي كردووة ببرَيتةوة بؤ َئيران ،ماوةيةك زيندانيان كردووة تا بير بكاتةوةو ثةشيمان ببيتةوة بةآلم ئةو هةر سوور بووة لةسةر َ بةثيي ئةو زانيارية طة ِرانةوةي بؤ َئيرانَ ، دةست ِرَيطا كةوتووة ئةو طةنجة براوةتة نزيك نزيك كرمانشاة كوشتويانةو تةرمةكةيان ف ِر َي داوةو لةسةر ثارضة مقةبايةك ناونيشانةكةيان نوسيوة تا َ وابزانري كاري ئيتآلعات كوشتويةتي، َ هةظال فةرهاد كةناوي حزبيي عوسمان ئؤجةالن ب��ووة ئةوكات سةرؤكايةتي ثةكةكةي كردووةو ئةو كارانة بةفةرماني ئةو بووة، لةوةآلمدا عوسمان ئؤجةالن وتي « راستة َ سالي 1996لة ضةمي رَيزان ِ ثةروةردةي ثةكةكة بوو ،شة ِرواناني تازة
َ ئةوي ئةوكات بةرثرسي كةمثي ئةبرانة (خافير) كةسيك بوو بة ناوي ثةروةردة َ َ َ خةلكي كوردستاني توركيا بووَ ،ئيستة لة ثةكةكةدا نية ئةو كابراية تةعداي زؤري لةو شة ِروانانة كردبوو شتي ناخؤش زؤر رويدابوو ،لةسةر ئةو كةسة َلي َ كؤلينةوةم ِ دةست َثيكرد و دةستطيرمان كرد ،هةموو بةهانةكاني ئةو هيض نةبوون بؤية لة دادطايي كردندا ئةو كةسة لةسةر كارة نا ِرةواكاني دةرك��را ،ئةوةي لةو كاتةدا روي��داوة شتي َ هةلة ب��ووة ئ��ةوةش كة ِ رويداوة َ 13 سال َثيش َئيستة بووة ،زيندان ِ و ئةشكةنجة هةبووة بةآلم كوشتن نةبووة، ورمي لةبةر ئةوةي طةنجيكي ئةو كاتة َ َ دةستي بةسراوة زينداني و ئةشكةنجة دراوة تووشي نةخؤشي بوو ثارةيةكي زؤرمان دا بؤ ضارةسةر كردني». بةثيي َ بةلطةو زانياريةكي تر كةدةست َ كةسيك بة ناوي (هةظالَ ِرَيطا كةوتووة َ ثؤآل) َ خةلكي بادينان بووة ،بة تؤمةتي ئ��ةوةي طواية سةر بة ثارتي ب��ووة ،بة َ ناوضالَيكةوة كةتةنيا زيندووي كردويانةتة سةري ب��ةدةرةوة ب��ووة ،هةرضي ضووة َ هةظال فةرهادةوة تةواليت لةاليةن بؤ َ
َ قةلةمةكةي دةشكاند! عوسمان ئؤجةالن وتي «من هيض كات حاكمي سةربازي نةبوومة و خةباتي ثةروةردةيي و ئيداريم كردووة ،ئةو َ بةلطانةش ساغ نابنةوة لةسةر من ،لة َميذووي خؤشمدا خةباتم لة لوبنان و َئيران و كوردستان كردووة بةآلم كاري دادطاييم نةكردووة ،كاري دبلؤماسيم لة ليبيا و شوَينيتر كردووة ئةوةي دراوةتة َ ثالم دورة لة ِراستي». دةرب��ارةي كوشتني ئةو بيرندارانةي ط��ةري�لا ك��ةل��ةش��ة ِردا ب��ةج�َ�ي��دةم��ا تا زانياريةكاني ثةكةكة كةشف نةكات بؤ بكوذريَ ، َ بةلطةش بؤ ئةمة دوذمن دةبوو طةنجيكي قةرةداغة بة ناوي (هةظالَ َ شاخةوان) كة ثلةي (تاقم قؤميتان)ي هةبوو واتة ئامركةرت ،لة شة ِرَيكدا بريندار بووكوشتتان؟ عوسمان لةبةرامبةر ئةمةدا وتي «لة شة ِردا كاتي ( )2002كة شة ِري ثةكةكة َ لةطةل جةبهةي كوردستاني زؤر برينداري َئيمة طيرا وتمان هةركةس برينداري َئيمة نايكوذن و هةموو توانايةكمان خستؤتة طة ِر بؤ ئةوةي بريندار ئازاد بكةين ،بةآلم يةكجار سةرؤكايةتي لة «حةفتاني»
عوسمان ئؤجةالن :هةميشة خؤي بة دؤستي يةكيَتي و ثارتي زانيوة
شةقيك َ هةلبدات ثي كراوة كة َ ئةمري َ لة سةري تا مردووة ،هةروةها لةوةآلمي ئ��ةوةدا كةعوسمان ئؤجةالن مةشهور كاتيك لة دادطاي سةربازي بووة بةوةي َ كةسيكي بداية دا حوكمي كوشتني َ
َ بكوذي تاكو ب ِرياري دا ( )18بريندار نةكةونة دةستي دوذمن ،ئةوكاتة من دذي ئةو ب ِريارة بووم ضونكة ئةوة بةوةحشةت َ هةظالةش (شاخةوان) بة دةزان��م ،ئةو فةرماني من نةبووة».
ذمارة ( )11مانطي ئاياري 2009
39
ئةو َ طرتبيت «ئيمة هةر كةسمان َ دةل َي َ لة شةردا بة حسابي ديل هيض َ مامةلةيةكي ِ َ َ نةشياومان لةطةل نةكردووة ،سالي 1991 كاتيك لة شة ِري توركيادا ديلمانةطرت َ َ َ مامةلةي باشمان لةطةل كردون ،من بؤ يةكيتي و مام جةالل تؤمةتي دؤستايةتي َ سزاي َ 3 سال زينداني درام هةرطيز دذي يةكيتي و ثارتي نةبووم ،هةميشة دذي َ سي مانط لة ئةشكةنجةي ديل بوومَ ، سيدارةم يةك ذوردا بووم و دواتر حوكمي َ بؤ دةرضوو ،لةو كاتةشدا زؤر كةسم ئازاد كردووة ئةوةي ئةو زانياريانةي َثيداون َ ئةيانةوي من تاوانبار ِراس��ت نين و بكةن». َ (هةظال عجيل) كة َثيشمةرطةيةكي يةكيتي بووة ضووةتة ناو (َ )p.k.k لةوي َ بةيةكيتية سزاتان ئاشكرا بووة كةسةر َ َ ئةبيت ئةشكةوت داوة بةوةي تا ئةمري َ َ بكةنيت لة بةياني تا َئيوارة يةك هةل َ ذةميش خواردنيان ث�َ�ي��داوة! هةروةها لةوةآلمي ئةوةدا كة عوسمان ئؤجةالن يةكيتي و ثارتي دةكات باس لة دؤستايةتي َ دةطي ِرنةوة بةآلم لة كؤبوونةوةكانيدا وةك َ ثي هةميشة وتويةتي دوذمنايةتي توركيام َ يةكيتي و ثارتي؟ باشتر لة دؤستايةتي َ عوسمان ئؤجةالن ئةمانةش ِرةد دةل َي «لة َ دةكاتةوةو َ سالي ()1992ةوة كاتيك زينداني بووم لة الي ثةكةكة َ (يةكيتي و ثارتي)م داواي دؤستايةتي َ كردووة و داواي ذياني شةخسيم كردووة هةبيت. كة لة ناو ثةكةكةدا َ ثةكةكة و ثارتي 97شة ِريان كرد و يةكيتي و بةشداريم نةكرد ( )2002شة ِري َ ثةكةكة بوو بةشداريم نةكردووة و هةموو يةكيتي و ثارتي بووم شة ِرم كاتيك نزيكي َ َ َ دذيان نةكردووة ،ئةوةش كة َثيم دةلَين دوذمنايةتي كردني منة ،ضونكة ئةطةر ناهيَلن ئاثؤ ِرَيطة بدات ثةكةكة يةك رؤذ َ من بذيم دةمكوذن ئةنداماني باآل (موراد قةرةيالن و دوران َ قالتان) َئيستة ئامادةن بمكوذن ئةطةر ئاثؤ ِرَيطة بدات».
40
ذمارة ( )11مانطي ئاياري 2009
ثي ئةو نةعلةي دةمي سةدامي َ كوترا نرخةكةي طةيشتة 250هةزار دؤالر ،بةخشرا بةمؤنؤم َينيت َ هةلةجبة ديداري :عةبدوَلآل طؤران جةواد كازم عةواد ،لةدايك بووي َ سالي ( )1950لة بةغدا لة دايك بووة و بة (ئةبو تةحسين) ناسراوة ،لة كؤتايي َ سالي 1969لة سةردةمي ئارام طزار لة حزبي شيوعي ب��ووة ،دةرب��ارةي هؤكاري ئ��ةوةي كة واي لة جةواد كازم كرد لة ِروخاني ِرذَيمي بةعس دا بكوتي نةعليك وَينةي سةدام بة تاكة َ َ و لة ميدياكاني دونيادا نيشان َ بدري و زؤرَيك بة سةرةتاي هةرةسي بةعسيان دانا لة بةغدا. َ جةواد وتي (ئةو هةموو زولم و طؤ ِرة َ كؤمةل و د ِرندايةتيةي بةعس وايكرد كة بؤ ئةو ِرؤذة بطة ِرَيم تاكو بة نةعلةكانم لة بة ناو بةغداد وَينةي سةدام َبي ِرَيز بكةم) َ ناوبراو َ دةل َي (ثاش ئةو كارة تووشي هة ِرةشةي زؤر بووم ،مندالةكانم لة خوَيندن مالةكةم َ مةنع كرا و َ ضؤلكرد ،ضونكة لة اليةن بةعسية ترسنؤكةكانةوة هة ِرةشةي كوشتنم لةسةر بوو) جةواد وتيشي (ئةو كارةم بؤ ئةوة بوو تاكو بة هةموو جيههاني نيشاندةم وةك هيندة َدلثر لة قين بؤ َ تؤلةسةندنةوة لة سةدام و زؤريش َدلخؤش بووم عيراق َ طةالني َ ِ بةو كارةي كة كردم و بة دونيام وت ئةوة سةدامة). عيراقي ضي كردووة بؤ ثاراستني ذياني جةواد دةربارةي ئةوةي كة ئايا حكومةتي َ ووتي (بة داخةوة جطة لة حكومةتي هةرَيم كاك مسعود و مام جةالل هيض كةس ثي نةوتوم و لة دواي ئةو كارةش هاتومةتة كوردستان و (َ )5 سليماني سالة لة َ هيضي َ دةذيم و تةنها بةسةردان دةضمةوة بؤ بةغدا و ناشترسم ضونكة بةعسيةكان زؤر ترسنؤكن) جةواد كازم سةبارةت بة نرخي َثيآلوةكان وتي (زؤر كةسي كوَيتي داواي ك ِريني ئةو نةعلةيان كردووة و نرخي تاكو 250هةزار دؤالر ِرؤشتووة بةآلم َثيم نةفرؤشتون، ئةو َ هةلوَيٍستة نيشتمانيةشم بة ثارة نافرؤشمةوة). جةواد كازم لة دواي ئةو نرخة زؤرةي كة َثييان داوة بؤ ئةو تاكة نةعلةي دةمي مؤمينتي َ هةلةبجة وةك وةفايةك بؤ ثي كوتا ،ئةو نةعلةي بةخشي بة َ سةدامي َ َ قوربانيةكاني كيمياباراني شاري هةلةبجة.
ذمارةكاني ئيرَ انيزم لةناوضةي بادينان نووسيني :كرَيكار بةشي شةشةم يةكةم ذمارةي َئيران : ئةنسارواهلل ( 1986ـ )1991 ناوضةي باديناني كوردستاني باشور َ موسل ضونكة لة كؤنةوة سةر بة وياليةتي َ لةطةل ئةوَيدا زؤر بوو، بوونَ ،تيكةآلويان ذن و ذن خوازي و بازرطانيشيان َثيكةوة زؤر بوو ،بؤية زؤرينةي باديني عةرةبي دةزانن وةكو هةر شوَي َنيكي تري َعيراقيش ثي طةيشتبوو ،ضونكة بانطةوازي ئيخواني َ شيخ مةحموود السسةوافي رةحمةتي َ َ َ دامةزرَينةري ئيخوانيش خةلكي موسل بوو، َ لةطةل كورددا هةبوو ،ئةمة ثةيوةندي باشي واي كردبوو زةمينةي كاري ئيخواني هةر لةسةرةتاي ثةنجاكاني سةدةي رابوردووةوة هةبيت مامؤستا عةبباس شةبةك لة بادينان َ كة لةشكري ئيسالمي لة 1979ـ 1980دا دروست كرد َ خةلكي عةشائيرو سةبعةي َ يةكيكيش بوو لة ناوداراني ئيخوان ئةوي بووَ ، َ لة موسل ،بؤية هةندَيك كةسايةتي باديني َ لةطةل ئةو كةوتبوونة َ ري ،لةوانة مةال مستةفاي طولي لة اليةكي تريشةوة ضونكة عبدالغني مةلالح سةرؤكي حزبي تةحريريش َ َ موسل بوو (لةسةر دةستي رذَيمي خةلكي بةعس لةحةفتاكاندا ئيعدام كرا رحمة اللة)، ضاالكي ئةو حزبة فيكريية سياسيةش لةو دةظ��ةرة زؤرب��وو ئةمةش كاريطةريي رَيذةيي لةسةر بادينان هةبوو بةآلم دواتر لة ثةيوةندي بةستني مةال مستةفاي طولي بة شيخ تاهيري طوفكي و مةال عةلي شيالني َ و مةال عةلي ضةلكي ،بينيبووي ئةمانيش كارَيكي تةنزيماتي سةربةخؤي خؤيان هةيةو كةسيكي تريش كة لة َ موسلةوة دَيتة اليان َ َ بة ناوي ئةبو ئةحمةد ئالقةي ثةيوةستي َ موسل و ئةوانة ئةمة سةرةتاي دةركةوتني َ َ موسولمانة ثاكة بوو كة بة كؤمةلة برا ئةم
ناوي ئةنسارواللة لة بادينان دةركةوتن ،كة لة َ جموجولي ضاكيان دواي لةشكري ئيسالمي هةبوو َئيران ثةيوةندي َثيوة كردبوون ،ئةوانيش الريان لة ثةيوةنديةكة نةبوو ،بةآلم زووش بة دةنط َئيرانةوة نةهاتن و كاري خؤيان باش بردبووة َثيش بة تايبةتي لة زاخؤوة بؤ مزوري باآلو َبيطؤظةو سةر سنورةكان تا دةهات زياتر دةكةوتنة ذَير تين و فشاري دوذمنيكي داهاتووي خؤي ثارتي كة بة َ دةبينين و بة جاشي َئيراني دةناساندن ،تا َ كؤمةلَيكي زؤريان طيران و ثارتي سةرةنجام لة ئةشكةوتةكاني ثشتي َبيطؤظةدا زينداني كردبوون ،د ِرندايةتي ثارتي دةرهةقيان لةوةدا بوو كة لةو ئةشكةوتانةدا ثاذنة َثيي هةندَيكياني بة زمةي تفةنط كون كردبوو تا نةتوانن َ هةلَين .ئةمة بارودؤخيان بوو تا لة 1988/8/20دا ئةنفالي نؤيةم ئةو ناوضانةي طرتةوةو َثيشمةرطة ثاسةوانةكانيان هةآلتن و ئةمانيش ئازاد بوون و هةر يةكةيان بة اليةكدا بآلوةيان َليكرد هةندَيكيان ثة ِرينةوة بةري توركياو مةال عبداللة شاهين رحمة اللة كة زاخؤيي بوو بووة بةرثرسيان وئةواني ديكة ضوونة َئيران ومامؤستا سةيد عةلي شيالن بووة ئةميريان . بة طةيشتنيان وةفدي مةجليس ئةعالي محمد باقر الحةكيم ضووة اليان و داوايان َليكردن ببنة ئةندامي مةجليس ئةعال، بةآلم ئةوان كة هةم لة فيكرو سياسةتي َئيران طةيشتبوون و هةم مةالي شافيعي مةزهةب بوون توخني مةجليس نةدةكةوتن، كة لة 1989دا ثةيوةنديان بة بزوتنةوةي ئيسالمي و مامؤستا مةال عوسماني رابةري رةحمةتيةوة كرد ،بزوتنةوة لةو ثة ِري ناكؤكي َبالةكاني خؤيدا بوو ،هةروةها لةذَير تين وفشاري َئيراندا بوو ،هاوكاري دارايي ب ِرابوو، تيني زؤري كةوتبووة سةر َ .ئيران دةيوويست َ لةكؤل خؤي كاتةوة ،بؤية بة هيض بزوتنةوةي نةيدةهيشت وةفدي بزوتنةوةو ئةم كلؤجيك َ َ
برايانةي ئةنسارواللة بطةنة يةكتريي . ئةمة هةر ئاوا رؤيشت تا دواي راثة ِرين و طة ِرانةوة بؤ كوردستاني باشوور ،ئيتر ئةوانيش بة رةسمي بوونة بزوتنةوةي ئيسالمي و َ مةلبةندي َثينجي بزوتنةوةي ئيسالميان لة دهؤك بة سةرثةرشتي مامؤستا سةيد عةلي شيالني دامةزراند كة بووبووة ئةندامي سةركردايةتي بزوتنةوةو ئةندامي شورا، هةروةها ضةندين بارةطاي تريان بؤ بزوتنةوة َ شيالدزي و َبيطؤظة كردةوة بةآلم لة زاخؤو بةداخةوة تيني زؤري ثارتي و دووردةستي ئةوان و دةسكورتي بزوتنةوة ئةوانيشي بةرةو ثووكانةوة برد ،بة تايبةتي كة ثارتي تواني كةسانيكي عةشايرييان َلي بكاتةوةو بة زؤرو َ زَي ِر بةرةو خؤييان بباتةوة دواي ئةم كورتة باسةي سةرةوة رةنطة جيي سةرنج َبيت كة ناويان بنرَيت ذمارةي َ هاوكيشةي كوردي باشووردا ،ضونكة َئيران لة َ هاتبيت ناضيت ئةوان خؤشييان لة َئيران َ وا َثي َ و تةسليمي بووبن راستة ئةمة لةو ماوةيةيدا وةك ذمارةي َئيران زةق نةبوونةوة بةآلم جيي دواتر كةوتنة بةردةستي َئيران ئةوةي َ َتي ِرامان و داخة ئةوةية كة ئةم ثياوة ضاكانة لةو موستةزعةفيتيةياندا سةردةمي ثةرتةوازةيي و َ كة كةوتبوونة ذَير تيني كوشندةي ثارتي و نانب ِريني َئيران ،تةسليم بة بةرنامةو ديدو ئا ِراستةي َئيران نةبوون ،كةضي دوايي لة ناو بزوتنةوةي ئيسالميةوة هةندَيكيان ثةيوةست بة ئا ِراستةي َئيران بوون !! ضونكة بينيان مةالي عةمامة ط��ةورةي بزوتنةوة وةكو شيخ محمدي بةرزنجي بةيعةتي بة مامؤستا َ هيشتا معاش خؤري مةجليس ئيمام داوةو َ ئةعالية! َئيران دوايي تر تواني لةناو باديناندا هةندَيك باديني سةر بةخؤي ب ِروَي َنيت بة تايبةتي لةوانةي لة شة ِري َعيراق و َئيراندا ديل كةوتبوون و ثاشان لة ئؤردووطاكانيدا لة َئيران بووبوونة شيعةو كة َلييان َدلنيا بووبوو كة داعي شيعةطةرَيتين ئازادي كردبوون و تواناي
ذمارة ( )11مانطي ئاياري 2009
41
هؤنير يةكيك لةوانة َ خستبووة بةردةستيان َ َ ئاكرَييي بوو كة ناسياوي لةطةل هةندَيك لة كاديرةكاني ئةنسارواللةدا كردبوو ،بةآلم بة راثة ِرين و ئازادبوونمان ،ثاشان بة دةركةوتني خةتي سةلةفي جيهادي ناو بزوتنةوة ،لة بادينانيشدا كؤسث لة رَيي َئيرانيزمدا دروست بوو بؤية َئيران تيني دةخستة سةر بزوتنةوة كة مامؤستا عبدالقادري برايةتي بكرَيت بة بةرثرسي َ مةلبةندي َثينجي دهؤك، بؤ ماوةيةكيش بوو ،بةآلم نةيتواني َ ري لةطةشةي ئةو برا سةلةفيانة بطرَيت كة دواتر هةندَيكيان ثةيوةند بوونةوة بة خةتي ئيسآلحي َئيمةوة َ دووةم ذمارةي ئيران : حزبواهلل ( 1983ـ ) 2005 يةكيك لة ثالنةكاني َئيران لة كوردستاني َ دةستيوةرداني بوو لة ناو خانةوادةي باشور، َ َ بارزاني و هةولدان بوو بؤ الواز كردني ثارتي َ هةولي ئةوة بوو كة قةناعةتي يةكةمين َ شيخ خاليدي بارزاني خالي مةسعوود بة َ جيابيتةوةو خؤي بارزاني كرد كة لة ثارتي َ شيوةية ضوونة حزبيك َثيكةوة َنيت !! بةم َ َ بن َكلَيشةيةوةو ئةويش كة خاوةن نفووزي ناو عةشيرةتي ب��ارزان ب��وو ،كاريطةريي كةسي لةسةر نةبوو ،كةس نةيدةتواني رَيي َلي بطرَيت ،بووة ئةميرو رابةرو لة 1986دا حزبواللةي كوردستاني َعيراقي راطةياند ئةم طروثة هةرضةندة سةرةتا هةر ناو بوو ،هةر هينان بوو بؤ سةر ثارتي وةرةقةيةكي فشار َ و َ هةولي شيرازةثساني ئةوان بوو ،بةآلم بة هؤي سؤزي دينيةوة هةندَيك كةسي تريش هةوليري هاتنة ناوي لة باديني وسؤراني َ بةآلم ماوةيةكي كةمي برد كة حزب بوو بة َ شيخ دوو ثارضةوة ثارضةيةكيان هةر لةطةل َ خاليدي بارزانيدا مايةوةو لة شوَيني خؤي شيخيش ناوي س ِرايةوة تليسايةوة ،بة نةماني َ ئةواني تر ناويان لة خؤيان نا حزبواللةي شؤ ِر َطي ِري كوردستاني َعيراق بة سةرؤكايةتي ئةدهةم بارزاني (ئامؤزاي مةسعوود بارزاني) كردنيكي شطي ِر كارتي َ َ حزبواللةي شؤ ِر َ واي لةسةر ك��ةس ن��ةب��وو ،ضونكة لة رووي تيؤريشةوة نة فيكرَيكي سياسي نة بةرنامةيةكي رؤشني نةبوو ،تةنانةت كتيب خوَيندنةوةشي نةبوو، بةرنامةيةكي َ
42
ذمارة ( )11مانطي ئاياري 2009
بةآلم ماوةيةك لةسةر رَيطا سةرةكيةكاني هةولير /بارزان دروشميان دةنووسي ،يان َ جاري وا هةبوو ئيعتيرازيان لة سفووري ذنان بةيانيكي وةكو ئةوةي دذي رَيبوار دةكرد ،يان َ ئةحمةدي حزبي كؤمؤنيستي كرَيكارانيان دةردةكرد كة السايي كردنةوةيةكي ئيمام خومةيني بوو بةرامبةر بة سةلمان روشدي نوسةري ئاياتة شةيتانيةكان وةك ضؤن ئةو مليؤنيك دؤالري تةرخان كرد بؤ هةر ب ِري َ كةسيك روشدي بكوذَيت ،ئةدهةم بارزانيش َ كةسيك ب ِرَيك ثارةي تةرخان كرد بؤ هةر َ رَيبوار ئةحمةد بكوذَيت شطي ِر َبي ناوونيشان مايةوة حزبواللةي شؤ ِر َ تا لة 2003/5/14دا ئةدهةم بارزاني كة لةسةر ليستي ثارتي بوو بوو بة ئةندام ثةرلةماني كوردستان حزبةكةي َ هةلوةشاندةوة لة بةياني هةلوةشاندنةوةيدا َ َ دةل َي :لةبةر ئةوةي حزب بة ئاواتةكاني طةيشت لة رماندني رذَيمي كاتيك حزب دروست بةعسدا ،وةلةبةر ئةوةي َ بوو زةماني خةباتي شاخ بووَ ،ئيستاش كة كورد ثةرلةمان و حكومةتي خؤي هةية َثيمان باشة لة دةزطاكاني هةرَيمدا خزمةت بكةين شيوةي حزبي َ شيوةيةكي تر بةلكو بة َ نةك بة َ َ بطونجيت بؤ بنياتناني كةلةطةل قؤناغي نوَيدا َ راقيكي ديموكراسي َعي َ باس كردني حزبواللة َليرةدا تةنها ئاماذةيةكة بؤ َ هةولداني َئيران لة دروست كردني َثيطةي ديدو رَيي خؤي لة بادينان، ئةطينا نة ئةنسارواللة و نة حزبواللة نةيانتواني شوَين َثيي خؤشيان بكةنةوة ،ضونكة لة ناوضةي بادينان ثارتي خؤي بة بتي تاك و حزبيك دةبينيت و تةنها نةيهيشتووة هيض َ َ َ َ ثي بؤ خؤي بكاتةوةو تا رادةيةكي جي َ لةوي َ هيناوة ،هةر لة زؤريش فةشةلي بة هةموان َ ويةكيتيةوة ،تا ثارتي حزبي شيوعي َعيراقي َ طةل و سؤشياليست و تا دةطاتة بزوتنةوةي ئيسالمي و يةكطرتوو َبي رةحمانة لة ئةزمونيكي قورسي هةمووي داون و هةموو َ دوذمندارَيتي عةشايري لؤالني و رَيكاني و سوورضي و زَيباري لةسةر هةموويان تاقي كردؤتةوة !! ئةو شة ِرة عةشايريانةش تووالنين و بؤ مةوداي سةد َ سال بة َميذوودا رؤضوون َئالقةي داهاتوو (خةتي ئيسالمي عارةبي
هاوكيشةي كوردي باشوردا و ذمارةكاني لة َ ( :ئيخوانيزم ) ثةراويَز -1ئ��ةب��و ئةحمةد ل��ة ئةسلَدا ئةنداميَكي حزبي تةحرير ب��وو ، سياسي و ضاوكراوة بوو ،ملمالنيَي فيكريي شارةزا بوو ،دواتر بووة زاواي كةسايةتيةكي باديني ئةم كؤمةلَةو ئيَستا لة ئةوروثا دادةنيشيَت تةمةني لةسةروو ثةنجاوةية .. -2مةفرةزةي ثيَشمةرطةي ثارتي بةو زستانة ثيَش ئةو حةملةي ئةنفالة بة ضياو دؤلَةكاني بيَطؤظةدا بؤ دةسطير ��ةرا ،بةآلم كردني ئةم برايانة دةط� ِ بروانة قةدةري خواي تؤلَة هةستيَن كة ِ دواي ضوار سا َل لةو روداوة مةفرةزةي دةطةرا بؤ ثةكةكة هةمان ضياو دؤ َل ِ راوكردني ثيَشمةرطةكاني ثارتي !! -3لة كؤتايي ن��ةوةدةك��ان��دا بة نةخؤشي كؤضي دوايي كرد . -4ئةمة ماناي وا نية كة يةكترييان هةر نةبيني ،ضونكة وةفدي ئةوان هاتة سنةو مامؤستاياني سةركردايةتيان لة نزيكةوة بيني ،بةآلم هيض ثالنيَكي وايان نةبوو يةك بطرن منيش بة نهيَني وورمي و سةرم ليَدان بؤ ناوضةكاني َ ئةترافي شنؤو لةطةلَياندا بة نهيَني كؤبوومةوةو هانمدان كة كةساني بدةني تا بيانبةمة ثاكستان و خؤيانم َ ئةفغانستان تا زياتر ضاويان بكريَتةوة كوري ،بؤية ئةوانيش سةرةتا جةاللي ِ ثي سثاردم مةال مستةفاي طولييان َ و لةطة َل خؤم بة سةالمةتي بردم بؤ ثيشاوة كة بووة خويَندكاري زانكؤي ئيسالمي جيهاني لة ئيسالم ئابادو بروانامةي ماستةري لةو زانكؤية دواتر ِ وةرطرت -5هةيانة كة الحمد للة ئيَستاش لةسةر ئةو ثةيمان و ريَيةيةو لةو كاتانةي من لة ن��ةروي��ج دادطايي دةك���رام ،ئةوانيش ل��ة ووآلت��ان��ي ئةوروثايي طيران و درانة دادطاو ئيَستا هةنديَكيان بة تؤمةتي ئةنسار بوون لةو ووآلتة ئةوروثاييانة حوكم دراون ..
بةدةست سوثاي عرياقةوة جةلةوال ىَ حال خراثة عةبدولرةحمان ِراثؤرتى دلَير ِ هيزةكانى بة ِرَيوةبةرايةتى ثاش كشانةوةى َ ثؤليسى طةرميان و ليواى 34ى طةرميان لةناوضة كودنشينةكانى ثارَيزطاى ديالةو عيراق نيشتةجيكردنى سوثاى نوَيى َ َ لةشوَينيان ِرؤذب���ة ِرؤذ ذم��ارةى ك��ردةوة توندوتيذيةكان بةرةوزيادبوون دة ِرؤن و بةرثرسانى حزبيش باس لةدروستبوونى ليذنةى ئيغتياالت دةكةن لةثارَيزطاكةدا. لةمبارةيةوة عامر ِرةفعةت ئةندامى َثيشووى ليذنةى ئةمنى ثارَيزطاى ديالةو بةرثرسى ليذنةى ناوضةى جةلةوالى ثارتى ديموكراتى كوردستان بة ( ِرَيطا) ى ِراطةياند هيزةكانى بة ِرَيوةبةرايةتى «ثاش كشانةوةى َ ثؤليسى طةرميان و ليواى 34ى طةرميان لةناوضة كوردنشينةكانى ثارَيزطاى ديالةدا بةطشتى و ناحيةى جةلةوال بةتايبةتى ذمارةى كردةوة توندوتيذيةكان ِرؤذبة ِرؤذ َ كؤنترؤل طةربيت و لةزيادبووندان و َ نةكرَين مةترسى لةسةر ئايندةى سنوورةكة دروستدةبيت». َ «هيزةئةمنيةكانى سنورى طوتيشى َ َ كةكؤنترؤلى ئاسايشى جةلةوال جيالةوةى َ لةنيوان ناحيةكةيان َثيناكريت جياكارى َ كردةوةكانيشدا دةك��ةن و ئ��ةوك��ردةوة توندوتيذيانةى لةطة ِرةكة كوردنشينةكانى ن��اح��ي��ةك��ةدا ِروودةدةن زؤرب��ةك��رض وكالى َلي َ َ كؤلينةوةى ل��ةب��ارةوة دةكةن بةثيضةوانةشةوة لةكاتى ِروودان��ى و َ ةكيكى كردةوةيةكى توندوتيذيدا لةطة ِر َ َ هةلمةتى دةستبةجى ع��ةرةب نشيندا َ دةستثيدةكةن و بةئارةزووى خؤيان ِرةشبيطر َ َ خةلك دةستطيردةكةن». ِرةفعةت ئاماذةى بةوةشدا «زيادبوونى كردةوة توندوتيذيةكان لةناحيةى جةلةوالدا وايكردووة َ مالةكوردةكان دةستيان كردووة َ بةضؤلكردنى شوَينةكانى خؤيان بةرةو شارةكانى ك��ةالرو خانةقين و ل��ةدواى كردةوة خؤكوذيةكةى 2009/3/23شةوة َائيستا نزيكةى َ 20 مال شوَينةكانى خؤيان
طةربيت و َثيشى َثينةطيرَيت هيشتووةو َ جي َ َ َ داهاتووى سنوورةكة دةكةويتة مةترسيةوةو رَيذةى كورد لةسنوورةكةدا بةرةوكةمبوونةوة دةضيت». َ ئاشكراشيكرد «زؤري��ن��ةى ك��ردةوة لةطة ِرةكة ناحيةكة توندوتيذيةكانى كوردنيشينةكاندا ِروودةدةن بةتايبةتى لةكاتيكدا كة بارةطاى طة ِرةكى شوهةدا َ ب��ة ِرَي��وةب��ةراي��ةت��ى ثؤليسى جةلةوالو بة ِرَيوةبةرايةتى ثؤليسى فرياكةوتن و بارةطايةكى ئةنجومةنةكانى ئيسنادى سةلمينةرى ئةو ِراستيةية َلييةو ئةمةش َ بةشيكن لةكردةوة كةهيزةئةمنيةكان خؤيان َ َ توندوتيذيةكان و بتططراوندَيكى سياسيى لةثشتى توندوتيذيةكانةوةية». «بيطومان تةئكيديكردةوة عامر َ ئةوكةسانةى لةناو دةزط��ا ئةمنيةكانى ن���اح���ي���ةك���ةدان خ���زاون���ةت���ة ن��او طرووثةضةكداريةكانى سنورةكةو هاوكاريان َ كؤنترؤلى دةك��ةن بؤية ط��ةر واب��� ِروات شارةكة دةكةوَيتة دةست بةعسيةكان و طرووثة ضةكداريةكانيترو َثيش لةدةستدانى ناحيةكةش باشترة حكومةتى هةرَيمى كوردستان لة ِرَيطةى ئةوليذنانةوة كةبؤ ئاساييكردنةوةى ناكؤكيةكانى َنيوان هةرَيم عيراقى ف��ي� َ �درال دروس��ت و حكومةتى َ ب��وون داواب��ك��ات لةحكومةتى ناوةندى ِرةزامةندى نيشان بدات بة ِرةوانةكردنى هيزَيكى َثيشمةرطة ب��ؤ ثاراستنى َ َ سةرومالى كوردنشينانى سنوورةكة ئةطةرنا تةراتين هيزةئةمنيةكان بةئارةزووى خؤيان َ َ بةدانيشتووة كوردةكانى ناحيةكة دةكةن و ئةوكاتةش كؤضكردنى كورد لةناوضةكةدا زياتردةبيت». َ عامر ِرةفعةت درَيذةيداية «زياتر لةدوو مانطيشة ليذنةيةكى ئيغتياالت لةئةندامانى عيراق لةناحيةكةدا دروست ِرذَيمى َثيشووى َ بووة كةتاكة َ هةوليان َتيكدانى ثةيوةنديةكانى َنيوان كورد و عةرةبةو كارةكانيان بةدةمانضة ئةنجامدةدةن و بةتايبةتيش ل��ةدواى نوَيذى مةغريب و زياتريش سةرؤك هؤزو
كةسايةتية ديارةكان دةكةنة ئامانج». تائيستا دةرب���ارةى ئ��ةو كةسانةشى َ لةاليةن ئةوليذنةيةوة تيرؤركراون ئاماذةى شيخ ب��ةوةدا «تيرؤركردنى هةريةكة لة َ سامان كوَيخا مةحمود بةرثرسى مةكتةبى َ يةكيتى نيشتمانى كؤمةاليةتى جةلةوالى َ كوردستان و سةرؤكى هؤزى جاف و هؤزة كوردو عةرةبةكانى باكورى حةمرين و مةال عةبدولكةريم جومعة َثيشنوَيذو وتارخوَينى مزطةوتى طةورةى جةلةوالو برينداركردنى ِرايد محةمةد ناسراو بةئةبو زارى بةرثرسى َ هةوالطرى فةوجى تةوارى جةلةوال لةاليةن ئةوليذنةيةوة ئةنجامدراون كةلةمانطى 11 سالى 2008و مانطةكانى 2و 3ى َ ى َ سالى 2009دا تيرؤركراون و هةموو ئةمكارانةش لةكاتيكدان كةتةنها لةناحيةى جةلةوالدا َ دةزطائةمنيةكان 1600كارمةنديان هةية». بةثيى ئةوزانياريانةى دةست طؤظارى َ ( ِرَيطا) كةوتوون تةنها لةماوةى ضوار مانطى سةرةتاى َ سالى 2009دا لةسنوورى ناحيةى هيرش كراونةتة سةر بنكةكانى جةلةوال َ 2 ثؤليس و ئةنجومةنةكانى ئيسنادو 4تةقينةوةو 2ك��ردةوةى خؤكوذى ئةنجامدراون و 3 تةقينراونةتةوةو َتيك ِراى كوذراوو ئؤتؤمبيليش َ َ بريندارةكانى كردةوة خؤكوذيةكانيش بريتين تةرميكيش لة 36ك��وذراوو 54بريندارو َ لةناحيةكةدا دؤزراوةت��ةوةو 30داواك��راوو طومانليكراويش لةاليةن دةزطائةمنيةكانةوة َ دةستطيركراون. ناحيةى جةلةوال دةكةوَيتة 30كيلؤمةتر باشورى خؤرئاواى قةزاى خانةقين و 70 َ خؤرهةالتى بةعقوبةو كيلؤمةتر باكورى لةسةردةمى حوكم ِر َانيتى بابانةكاندا ناوى َ طوالَلة بوةو دواتر لةسةردةمى عوسمانيةكاندا َ كراوة بةقةرةغان و لةسالى 1958يشدا كراوة بةناحيةو ناوى جةلةوال ى َلينراوةو ِروبةرةكةى 17هةزارو 500كيلؤمةترى ضوارطؤشةيةو ذمارةي دانيشتوانةكةشى 70 هةزار كةسةو 36طوندى لةسةرة كة 27 طونديان عةرةب نشين و 9طونديشيان كورد نشينن.
ذمارة ( )11مانطي ئاياري 2009
43
عةبدولرةحمان نةقشبةندى بؤ ريَطا: شَيخ ِ
44
بةرثرسة هةورامييةكان نةك هةرخزمةتيان بةهةورامان نةكردووة، َ بةلكو خزمةتيان بةحزبةكةى خؤشيان نةكردووة تةنيا بؤ بةرذةوةنديى خؤيان كاردةكةن ذمارة ( )11مانطي ئاياري 2009
عةبدولرةحمان و حزبةكةي دةنط بةنةوشيروان دةدةن شيَخ ِ
سازدانى :باخةوان هةَلةبجةيى شيخ عةبدولرةحمان نةقشبةندى لةدايك َ َ بوى سالى 1956ى طةرةكى كانى عاشقانى َ هةلةبجةى شةهيدَ ،ئيستاش سةرثةرشتيارى شيخ عوسمانى مةزارو مةرقةدو خانةقاى َ
تةوَيَلةية لةتةوَيَلة ،سةرؤكى ثارتى نةتةوةيى هةورامى ئازاد ثةنا ولةناوضةى هةورامان دةذى ،بؤزياتر ئاشنابون بةثارتةكةيان وبةشداريان لةم َ هةلبذاردنةى كةبريارة لةداهاتوودا بكرَيتَ ،ثيطةى ثارتةكةيان َ لةطةل لةئيستادا طؤظارى رَيطا ديدارَيكى َ
شيوة وةآلمى تةواوى ناوبراودا سازداو بةم َ ثرسيارةكانى داينةوة. ريَطا :ثارتى نةتةوةى هةورامى بةضى طةشت؟ شيخ عةبدول ِرةحمان :ثارتى نةتةوةيى َ هةورامى ئازاد ثةنا زؤر بةرةو َثيشضون َ لةطةل جوآلنةوةى نةوشيروان مستةفادا ،واتة بؤئيمة دابةزينى نةوشيروان بووة بةقةآليةك َ هةبيت بؤئةوةى بثارَيزرَيين وهةم اليةنيك َ َ شتيكمان بةسةر َبيت ،لةاليةكى ترةوة ئةطةر َ َئيمةيان لةبيرضوو ،ضونكة َئيمة بضوكترين بةرثرسى وتبوى ومةترسيمان كةمترة .ثار َ ئةطةر َبيت وكؤنفرانس بطرن وخؤيان ئاشكرابكةن ،هةمويان دةستطيردةكةين، ئةندامةكانى َئيمة لةوكاتةدا لةدةوروثشتى ئةوبةرثرسة بون ئيشيان بؤدةكرد ،مةترسيةكة مةترسيةكى نةتةوةيى نيةَ ، بةلكو مةترسى دةبيت، سياسية ،ضونكة ئةوان َثيطةيان الواز َ زؤركةسى ئةوان دَيتةالى َئيمةو ئةمةش دةبيت لةسةر ثارتةكانى ئةوان، كاريطةرى َ ثارتةكةى َئيمة وةك ثارتةكانى ترنية كةضةند َ سالةهةن هيض دةورَيكيان نية. ريَ��ط��ا :ه��ؤك��ارى ض��ى ب��وو ئيَوة دانةبةزين؟ ئايا ريَطريتان ليَكرا؟ شيخ عةبدول ِرةحمانَ :ئيمة لةضةند َ بةشيوةيةكى ناراستةوخؤ شوَي َنيكةوة َ َ خةلكمان ن��اردووة بؤثةرلةمان وةزارةت��ى شيوةيةك رَيطامان رؤشنبيرى وناوخؤ بةهيض َ هةبيت ،وةك زمانيش َثينةدراوة ليستمان َ شيوةيةك دانمان َثيدا نةنراوة بةهيض َ بةليستيكيش كةزمانين يان نةتةوةين ،ئةطةر َ دابةزين ئةوبرةثارةية وةك مةرج دانراوة بؤمان َ هةلناسورَيت ،ضونكة ثارتةكةمان ثارتيكى هةذارة، َ ريَطا :ئايا زياتر يةكيَتى ريَطربون لةثارتةكةتان يان ثارتى؟ ثارتى هيض شيخ عةبدول ِرةحمان: َ َ ستيكى خراثى نةبووة ،كةسيش هةلوَي َ شيخيش هاوكارى نةكردوين ،من وةك َ شيخةكان هاوكارى كراون ،بةآلم هةمو َ وةك سزايةك لةبرى دروستكردنى ئةم ثارتة خانةقاكةى من َبيخزمةتةو هيض هاوكارييةك
ناكرَيت وبةكوللة مةرطى دةذين. ريَطا :ئايا ئيَوة بةم كارانة واز دةهيَنن لةثارتةكةتان؟ شيخ عةبدول ِرةحمان :زؤربةمان سوَيندمان َ خواردووةو بةشةرةف و ويذدانى خؤمان كةتا نةهينين. ناوقةبر واز َ بةكى ريَطا :ثارتةكةتان دةنط َ دةدةن؟ شيخ عةبدول ِرةحمان :من خؤم دةنط َ
زؤربةى ئةندامةكامنان سةردانى نةوشريوان مستةفاى كردووة، وادةزامن دةنط بةئةو دةدةن ئةطةر ثارتةكةى خؤمان بةشدار نةبيَت لةثةرلةمان ثارتى نادةم ،بةآلم ئةندامةكانمان بؤهيض َ ئ��ازادن ،بريار بةدةست من نية ،خؤم َثيم بةكى دةدةن، وتون َئيوة ئ��ازادن دةنط َ ثارتةكةى َئيمة عةلمانى وئيسالمى ونوسةرو كؤمةنيستمان تياية ،بةآلم زؤربةيان طةنج ورؤشنبيرن ،زؤربةى ئةندامةكانمان سةردانى نةوشيروان مستةفاى كردووة ،وائةزانم دةنط بةئةو دةدةن ئةطةر ثارتةكةى خؤمان بةشدار نةبيت لةثةرلةمان. َ ماوةيةك ليَدوانتادابوو ريَطا: بةوةى كةثارتةكةتان ريَكخستنةكانى ��ي ه �يَ��ن��اوة ي��ةك �يَ��ت��ى شكست ث� َ لةهةورامان ،كةضى وةآلمتان درايةوة ل��ةالي��ةن حةمةى حةمة سةعيةوة
بةوةى كةضوار كةستان لةطة َل نية ئةمة تاضةند واقيعية؟ شيخ عةبدول ِرةحمانَ :ثيم وتراوة رةدى َ كةس نةدةمةوة. ريَطا :دواكةوتنى هةلَبذاردن ضيمان ثيَدةلَيَت؟ َ شيخ عةبدول ِرةحمانَ :ثيمان دةلَيت َ يةكيتى وثارتى مةترسيان هةية لةوةى َ َ ودارمين لةم هةلبذاردنةدا. هةرةس َبينن َ ريَطا :بةبؤضونى تؤ لةم هةلَبذاردنةدا كى دةنطى زياتر دةهيَنيَت؟ َ شيخ عةبدول ِرةحمان :جطةلة نةوشيروان َ ئةوانى تر هةمويان لةسةر داهات رَيكدةكةون نابيت ،ضوار وهيض ق��رةو مشةيةكيان َ نابيت. حزبةكةش هيض كاريطةريان َ ريَطا :ئةو نارةزاييانةى كةهةية لةناو خةلَكدا تاضةند دةبيَتة ثالَثشت بؤليستةكةى نةوشيروان مستةفا؟ شيخ عةبدول ِرةحمان :تارادةيةكى زؤر َ َ دةبيتة ثالثشتى ليستةكةى نةوشيروان َ سليمانيم ولةناو مستةفا ،يان لةناو خزمةكانى َ خانةقاكةم ثرسيارم ك��ردووة نةوشيروان مستةفا زؤر براوةية ،واتة كاريطةرى زؤرى هةية ،ضونكة نةوشيروان رؤشنبيرو َليزان بوو، وشةى َ هةلبذارد ،وشةش دةورى خؤى بينى ضةك وداهات ئةو دةورةى نةبينى. ريَطا :ثيَت واية نةوشيروان مستةفاو كؤمثانياى وشة دةتوانن طؤرانكارى لةم زروفةدا بكةن؟ َ شيخ عةبدول ِرةحمان :بةل َى سةددةرسةد َ دةتوانيت طؤرانكارى َثيم واية نةوشيروان َ بكات. ريَطا :مةترسى ئةوةنية ئةمةى نةوشيروان مستةفاش فيَليَك بيَت لةخةلَكى دواتر بضنةوة ناويةكيَتى؟ شيخ عةبدول ِرةحمان :زؤركةم ئةطةرى َ ئةوة هةية ،من خؤم لةو باوةرةدا نيم جارَيكى يةكيتى. تر نةوشيروان مستةفا بطةرَيتةوة ناو َ ريَطا :حكومةتى عيَراق لةماوةى ثيَنج سالَدا زؤر ثيَش حكومةتى هةريَم كةوتووة ،هؤكارى ئةمة ضية؟
ذمارة ( )11مانطي ئاياري 2009
45
46
هؤكارةكةى شيخ عةبدول ِرةحمان: َ ئةوةية ثارت وسةركردةكانى َئيمة زوتر َفيرى بازرطانى ودزى وفزى بونَ ، هةولى دةستخستنى داهاتيان دةدا ،بةآلم ئةوان َدلطةرمترن وبةثةرؤشترن ،ئةطةرضى لةناو َ طةندةلى وناعةدالةتى هةية ،بةآلم ئةوانيشدا سةركردةكانى َئيمة هةمويان دةستيان كردووة بةدروستكردنى كؤمثانياو بازرطانى كردن بةسةر نةتةوةكانى خؤيانةوة ،واتة بيرفينةو هةركةس فرياى خؤى بكةوَيت. َ ريَطا :تاضةند سةكردةكانى ئيَمة لةخةمى نةتةوةكةياندابوون؟ شيخ عةبدول ِرةحمان :من َثيم واية نةوةى َ دواى َئيمة ئاواتةكةيان دَيتةدى بةبونى سةركردةى باش ،ضونكة ئةم سةركردانةى دةبيت سةركردةى َئيستا كالسيكى بون َ هةبيت. مؤدَيرنمان َ ريَطا :وةك شيَخيَكى تةريقةتى نةقشبةندى ئةم ماوةية طرفتيَكى ط��ةورة كةوتووةتة نيَوان كورانى شيَخ عوسمانى بيارةو مةالحسيَنى دةربةنديخان ،ئايا ئةم دوانة كاميان لةسةر هةقن؟ شيخ عةبدول ِرةحمان :ك��ارو ثيشةو َ شيخ سةرثةرشتيارى من لةوان جياوازةَ ، كةئيستا َكيشةى لةطةلَ مةليك ئامؤزامة َ مةالحسةيندا هةية ،ئةوان بؤخؤيان ستافى نابيت من دةستبخةمة خؤيان هةيةَ ، دةبيتة دةستدرَيذى ئةوكارةوة ،ضونكة ئةوة َ بؤكارى ناوخؤى ئةوان. ريَطا :تاضةند ثةيوةنديت لةطة َل حزبة ئيسالميةكاندا هةية؟ َ شيخ عةبدول ِرةحمان :لةطةل زؤربةياندا َ َ نيوانمان خؤشة ،هيض َكيشةم نية لةطةليان، لةوكاتةش كةجوند ئيسالمى َلى بو من هيزَيكم َثيك دةركرام ضومة سةراو ،لةسةراو َ هيناو بةشدارى شةرم كرد لةملةخوردا ،ئةوة َ ثارتيكى كةشوهةوايةكى تربو ئةوكاتة ضةند َ دروستكراوبونَ ،ئيستاش ثارتى ئيسالمى دروستكراومان هةية. ريَطا :بريارتان ن��ةداوة ئيئتيالف بكةن لةطة َل هيض حزب واليةنيَك؟
ذمارة ( )11مانطي ئاياري 2009
َ لةطةل شيخ عةبدول ِرةحمان :ويستمان َ شةبةك بةشدارى بكةين ،برياروابو ثةيوةندى بة دكتؤر حةنينةوة بكةين ،بةآلم برادةرانيش وتيان شةبةك َئيوة دةكةن بةئامانج بؤخؤيان، دةبيت َئيوة دةتوَينةوة ،ئةمة جطةلةوةى َ َ بةخيانةتيكى ئاشكرا ،ماليكيش لةهةولى َ بتاشيت ،بةآلم بتوانيت ثوازمان َلى َ ئةوةداية َ َئيمة جيانابينةوة لةكورد ،ضونكة هةرضى كوردابيت بةسةر َئيمةشدا دَيت. بةسةر َ
جطةلة نةوشريوان ئةوانى تر هةمويان لةسةر داهات ر َيكدةكةون وهيض ق ِرةو مشةيةكيان نابيَت ،ضوار حزبةكةش هيض كاريطةريان نابيَت َئيستا بيرمان اةوة كردووةتةوة ئةطةر َ لةطةل ليستى طؤراندا دادةبةزين. بكرَيت ريَطا :ئيَوة وةك هةورامى ثيَتان واية ثةراويَزخراون؟ َ شيخ عةبدول ِرةحمان :بةل َى ثةراوَيز َ مافمانخوراوة، ودةتوَيينةوة، خراوين ناتوانيت جيامان هيزَيك َ بؤجيابونةوةى هيض َ بكاتةوة لةكورد. ريَطا :تاضةند خزمةتى خانةقاكةت كراوة؟ شيخ عةبدول ِرةحمان :هةتا ذَيرسفر َ خزمةت نةكراوة لةاليةن حكومةت ووةزارةتى ئةوقافةوة ،تةكيةى َ تةويلة هيضى بؤنةكراوة، شيخةكةى سةرةك كةضى تةكيةى واهةية َ
عةشيرةت وج��اش ب��ووة طوندةكةشيان بؤئاوةدان كردووةتةوة ،من خؤم طيراوم شيخة حكومةت كاتى خؤى ،بةتةلةفونى ئةو َ دةبيت ثةنا بؤئةو ببةم. بةريداومَ ،ئيستاش َ ئةمةش َ زولمة لةتةكيةو خانةقا دةكرَيت، تةكية طوناهى ضية خزمةتى ناكةن ،بؤضى ئةم جياكارية ،تةكيةى واهةية ثارةيةكى زؤر وةردةطرَيت ،كةضى هيض خزمةتى َئيمة نةكراوة ،ئةطةرضى َئيمة بةكولة مةرطى َ وخؤشحاليشين بةوة. دةذين ريَ����ط����ا :ت���اض���ةن���د رازي����ت لةخزمةتطوزارى ناوضةى هةورامان؟ شيخ عةبدول ِرةحمان :من ئةزمونى خةباتى َ طةالن وشؤرشةكانى زؤربةيانم خوَيندووةتةوة، وةك شؤرشى فةرةنسى وجةالواهير الل لةميذوى هيض نةهرؤو غاندى...هتد .بةآلم َ طةليكدا نةبووة وةك ئةوةى هةوراميةك َ بةخةنجةرؤ ضووةتةسةر دةبابة ،هةوراميةك زةلمدا (محةمةد َ لةشةرى َ طولثى) باوكى( فائيق َ طولثى) بةخةنجةرؤ ضووةتةسةر دةبابة، ئامانجى ضى بوو لةضونةسةر ئةو دةبابة، لةئةفغانستان َ خةلك ضووة ذَير دةبابةوة، بةآلم بةداخةوة َئيمة َ خةلكى ئاوامان هةبووة بةثيى َثيويست خزمةت كةضى ئةم ناوضةية َ نةكراوةو ئاورى َلينةدراوةتةوة. ى بةرثرسى هةوراميتان ريَطا :كؤمةلَ َ لةيةكيَتى وث��ارت��ى هةية ،ئةمانة تاضةند توانيويانة خزمةت بةناوضةى هةورامان بكةن؟ َ هةرثاتيك كؤمةل َى كةس لةسةر َ فةقيرو هةذارانى هةورامان دةلةوةرَي َنيت، َ بةظيالو قةسروقسورو دةولةمةندى كردون َ بةبى ئةوةى كةس دةنطيان مؤنيكاو ئةوشتانةَ ، بؤبداتَ ،ئيمة ئةندام ثةرلةمانتارى هةوراميمان هةية داواى كردووة جطةرة تةرك بكرَيت، َ سالة دةستى َ ضةند َ طةندةلى هةلنةبريوة، دةكةن ،بؤية بةرثرسة هةوراميةكان نةك هةرخزمةتيان بةهةورامان نةكردووة َ بةلكو خزمةت بةحزبةكةى خؤشيان نةكردووة تةنيا خزمةت بةخؤيان دةكةن ،من لةهةركةس دةثرسم َ دةلَين نةئيمزامان بؤكردووة ئيتر كى دايناوة. نازانم َ
عةبدولآل :ثارتي (حزب) نييةَ ، َ بةلكو سل َيمان َ كؤمةلطايةكي داخراوي سياسيء ثارتي
طردبوونةوةيةكي خ َي َلةكيية ئةطةر ثارتييةكان بةوة دلَخؤشن كة يةكَيتي الواز دةبَيتء ئةوان
بةري ئةو الوازبوونة لة ِرووي سياسي و
حزبييةوة دةچننةوة، لة ِراستيدا ئةمة
خؤشنودييةكي ئَيجطار
ماوة كورت دةبَيت ئينتةرظيوي :عةتا حسَين
ِريَطا :ئيَسا ثارضةوبوون تةكةتول ت��ةن��ه��ا ح��ي��زب��ة ط��ةروةك��ان��ي��ش��ى نةطرتؤتةوة بةلَكو ئةم دياردةية حيزبة بضووكةكانيشى طرتؤتة بؤ نموونة زةحمةتكيَشان و ثارتى كار؟ ثرسيار ئةوةية ئايا مؤديلى ئةم حيزبايةتى ية بةسةر نةضووة ئيَمة ثيَويستمان بةض جؤريَكة لةحيزب؟ َ َ كؤمةلطاي عةبدولآل َ :بيطومان سليمان َ
سليَمان :بادينان تائيَستاش دةظةري تاثؤكراوي ثارتيية
بةشيوةيةكي سياسي و َميژوويي كوردي َ َ َثيويستي بة جؤرَيكي ديكةي خولقاندني حزبي كةبةشيوةيةكي سياسي هةية .حزبايةتيةك؛ َ بتوانيت نوَينةرايةتي ناسيؤنالستي سادة َ بةشيوةيةكي ِراشكاوانةتر و مؤدَيرنتر كوردي َ لةنيو ثيكهاتةي سةركردايةتي كردنيدا َ خيَلةكي و ناوچةيي لةبري ثيكهاتةكاني َ يةكيتي تواني لةساتةوةختي لةخؤبطرَيتَ ، دامةزراندنيدا و هةتا دوادواييةكاني قؤناغي شاخيش َتيثة ِردةكات ،جؤرَيكي ديكة لةحزبايةتي ل��ة ِرووي طوتاري سياسي و
َ لؤيالَيتي ئايدلؤژي و ديسثليني ِرَيكخراوةيي و شيوازةكاني سةركردايةتيكردن و بة ِرَيوةبردندا َبي َنيتة ئاراوة ،بةجؤرَيك كةدةتوانرا بةئاساني َ بنةمالةي مؤديلي ثارتيةكان ،بة ِرَيبةرايةتي بارزاني و مؤديلي جةالليزم ،بة ِرَيبةرايةتي يةكيتي نيشتيماني لةيةكتري جيابكرَينةوة. َ يةكيتي هةموو َ هةولَيكي لةدواي ِراثة ِرينةوةَ ، بچيت و َئيستاش بؤئةوه بووة كةلةثارتي َ تا ِرادةيةكي زؤر ئةمة ِروويداوة. بةداخةوة ئةطةر سةيري نةخشة حزبي كوردي بكةين لةكوردستاني َئيراقدا توشي
ذمارة ( )11مانطي ئاياري 2009
47
نائوميديةكي زؤر دةبين ،چونكة دةبينن َ َ َ َ ئ��ةوةي لةژير قةلةم ِرةوي كؤمةلطاي سياسي بارزانيزم و ثارتيةكاندا هاتؤتة (يةكيتي ئاراوة با ناوي (حزبي شيوعي) يان َ َ و(حزبولآل) نةتةوةيي) يان (ثارتي كار) بوبيت يان (يةكطرتووي ئيسالمي) و هتد َ لةجةوهةر و ناوةرؤكدا لةبيركردنةوةي سياسي و َ هةلوَيستي نيشتيماني و نةتةوةييدا كتومت لةثارتي چووة ،يان لةكؤي طشتي َ َ كؤمةلطاي بارزانيزمدا جولة سياسيةكةي نةبيت ،تواناي جوآلني سةربةخؤي سياسي َ َ و بطرة ِريكخراوةيشيان نةبووةَ .بيطومان ئةم واقيعةش كتومت بؤ ثارتة سياسيةكاني ژَير هةژمووني َ يةكيتيش قةلةم ِرةوي جةالليزم و َ ديسان ِراسته .ئاخر بةكوَيدا َئيمة هةست دةكةين (زةحمةتكيشان و سؤسياليست و ديموكراسيخوازان و ثارتي ثاريزطاران و بطرة َ كؤمةلي ئيسالميش لةجةوهةري سياسياندا ِرؤژَيك لة ِرؤژان تواناي جياكردنةوةي خؤيان يةكيتي ،جطة لةوةي لةبارةطا هةبووة له َ يةكيتي، حزبيةكاني خؤيان ،لةبري ناوي َ َ تايتلي حزبةكاني خؤيانيان نوسيووة. َ بةل َي ثيويستيمان بةجؤرَيكي ديكة حزبايةتي هةيه. ِريَطا :لةئيَستادا ثارتى يةكان بةوة دلَخؤشن كةهيَزيَكى طةورةو تؤكمةن ئايا ثيَت واي��ة ثارتيش لةبةردةم كةرت بوونداية؟ َ نةخير من َثيموانيية سليمان عةبدولآل َ : َ ثارتي توشي كةرتبوون و ثارچةثارچة بةشيوةيةكي سادة بوون َبيتةوة ،ئةمةش َ َ لةبةرئةوةي؛ ثارتي (حزب) نيية ،بةلكو َ كؤمةلطايةكي داخراوي سياسي و ثارتي َ َ خيلةكي و ثؤستفيودالي طردبوونةوةيةكي َ بةرهةمهيناني سياسي كورديية شيوة َ َ َ لةسةردةمي باآلدةسبووني كةثيتاليزمي َ لةنيو ئ��ةو ثارتةدا لؤيالَيتي جيهاندا. َ بةشيوةيةكي سادة ،هةرطيز بؤ ديموكراتي َ و لةسةربنةماي ديموكراتي نيية ،كةيةكيكة كهينةرةكاني َ تايتلي لةسي وشة بنة ِرةتيية َثي َ َ سةرةكي ئةو حزبة (ثارتي ديموكراتي بةلكوو َ كوردستان) َ لؤيالَيتي كؤي طشتي هةواداراني ئةو ثارتة ،لةثلةي يةكةمدا َ بنةمالةي بارزانيية، بؤ كةسي يةكةمي َ خيلي كةلة ِرووي كؤمهآلتيةوة سةرداري َ بارزانييةو لة ِرووي سياسيشةوة سةرؤكي
48
ذمارة ( )11مانطي ئاياري 2009
ثارتةية،كاتيك ثابةندَيتي و خودي ئةو َ ثارتيكي سياسي ملكةچيتي ئةنداماني هةر َ َ لةسةر بنةماي خوَين و دةمارطيري و بةمةرجةعكردني تاكةكةس لةبري فكر و بةرنامةي سياسي و فةلسةفةي ِرَيكخراوةيي دةبيت،لة ِراستيدا قسةكردن لةدوولةتبووني َ قسةكردنيكي نالؤژيكي و َبيماناية. سياسي َ ثارتي هةتا ئةو شوَينة بةهيزة كة َ كؤمةلطاي جةالليزم س��ةرة ِراي قةيرانة زةوةندةكاني ناويشي هةر بةيةكطرتوويي مابيتةوة .چونكة لة ِراستيدا زةمةني َ بةهيزبووني ثارتي ثةيوةستة مانةوةي َ
بةكورتي ليسيت كاك نةوشريوان ئةطةر طؤرِانكاري بكات ئةوا تةنها لةذ َير َ قةلةم ِرةوي يةكيَيت و دةظةري سليمانيء طةرمياندا تواناو زةمينةي ئةو طؤرانةي لةبةردةستداية َ كؤمةلطاي جةالليزم بةزةمةني مانةوةي بةيةكطرتوويي .لةوانةية قسةكاني سةرؤك َ هةولةكاني بؤ چارةكردني ب��ارزان��ي و يةكيتي لةسؤنطةي دواييةي ئةم قةيرانةكاني َ بووبيت دةرك كردني كاك مةسعودةوة َ بةهةمان ئةو بةرةنجامةي َئيمة باسي ليوة يةكيتيةوة دةكةين ،نةك لةبةثةرؤشيان بؤ َ بووبيت ،كةلة ِرووي َميژووييةوة ِركابةري َ سةرةكي باآلدةستبووني ثارتةكةي و خودي َ بنةمالةكةي بة ِرَيز بارزانيش بووة. ِريَ��ط��ا :ئ�يَ��م��ة ل���ةب���ةردةم ض طؤرانكارييةكداين شارستانى يان ِ بة ناشارستانى(عنف)وة هيزةكانى
ئيَمة تواناى قبولَكردنى ئةنجامى هةلَبذاردنيان هةية؟ َ عةبدولآل :من َثيمواية ئةم سليمان َ هةرَيمةي َئيمة ،هةرَيميكي جيطاي هيزة ديموكراتخوازة بايةخي ستراتيژيية بؤ َ وآلتة بة ِريبةرايةتي خؤرئاواييةكان يةكطرتووةكاني ئةمريكا،هةربؤية ئةم بةبةشيك لةث ِرؤسةي هةرَيمة ناچارة ببيت َ ئ��ةو ط��ؤران��ة شارستاني و ه� َ�ي��واش و لةسةرخؤيانةي ئيم ِرؤ لةدنيادا برةوي هيزة َثيدةدرَيتَ .ئيراقي دواي سةدام ،كة َ خؤرئاواييةكان بةسةركردايةتي ئةمريكا قوربانيةكي كةم وينةيان لةثيناويدا داوة، ِريَطا :ئةو ِرةوتةى كة ئيَستا ناوى خ��ؤى ن��اوة ِري��ف��ؤرم و نةوشيروان مستةفا سةركردايةتى دةكات دةوانى طؤ ِرانكارى بكات ؟يان ئةم رةِوتة ِ تووشى فةرامؤش كردن بوبو لة ناو يةكيَتى دا ئَستا دةيانةوى خؤيان نمايش بكةنةوة؟طرفتى ئةم ِرةوتة كامانةن؟ َ سليمان عةبدولآل َ :بيطومان كاك َ نةوشيروان بؤخؤي ژمارةيةكي طرنطة لةنيو بزووتنةوةي يةكيتي و لةنيو َ َ َ سياسي و رؤشنبيري كوردايةتيدا.بهآلم قسةكردن لةسةر ئةم ِرةوتةي كةئةو ئيستا سةركردايةتي دةكات ناكرَيت بة ِراست و ثيداهينان َبيت ،من لةزؤر شوَيندا چةث َ قسةي جديم لةسةر ئةومةسةلةية كردووة، دةتوانيت بطة ِرَيتةوة بؤ طوتارةكاني خوَينةر َ يةكيتي، (كيماسيةكاني ِريفؤرميستةكاني َنيو َ َ كاك نةوشيروان لةنيوان طوتاري شةراكةت و بوون بةئؤثؤزيسيؤندا ،يان زينجيرة وتاري يةكيتي). (واو)ي َنيوان كاك نةوشيروان و َ بةشيوةيةكي طشتي من ثيموانيية ،ئةم ِرةوت��ةي كاك نةوشيروان سةركردايةتي دةك��اتَ ،كيشةكةي بةتةنها لةسةر ئةو هاتبيت ،كةالني كةم فةرامؤشكردنةوة َ دةستلةكاركيشانةوةي كاك ل��ةدواي َ نةوشيروانةوة ،ئةم رةوت��ة رووب��ة ِرووي بوةتةوهَ . بةلكو َكيشةكان لةبؤچووني ِرَيبةري ئةم رةوتةوة ،بؤمةسةلةكاني َ دةولةتداري َ لةنيو كايةكاني كؤمةلطاي و بة ِرَيوةبردن َ كوردي و دةسهآلتة كورديةكة و دواجار يةكيتيي نيشتيمانيش ئيدارةداني خودي َ وةك��وو دي��وي نوَيطةري حزبي كوردي
سةرچاوة دةطرن. ئةطةر ئةم َتيزةي سةرةوةمان ِراست دةبيت ئةوكةسانةي ئةم رةوتة بيت ،ئةوا َ َ طرةويان لةسةر دةك��ات ،لةهةلبژاردني ئ��ةم ج��ارةي ثارلةماني كوردستاندا، كةسانيكي تةواو تةكنؤكرات و ث ِرؤفيشنال َ َ َ و ئةكاديميستي سةربةخؤ و ئةقل و خويني نوَيي ن��ةوةي دواي ِراثة ِرينبن .ئةطةر كاك نةوشيروان و ِرةوتةكةي جةسارةتي هةبيت و طرةو كاريكي لةم چةشنةيان َ لةسةر ئةو سةر و َ ئةقلة كالسيكانةي َنيو هة ِرةمي س��ةرةوةي ِرةوتةكةيان نةكةن بةالوةبنين كةثشكي و ئةو دةمووچاوانة َ شيريان هةبووة لةقةيرانة جؤربةجؤرةكاني َ نيو يةكيتي و ثشكي شيريان هةبووة َ لةطةندةلي و بيرؤكراتيةت و تةكةتولي َ تاسةرئيسقان طةندةلن و خؤيان نةرَيني و َ لةبةرطي ِريفؤرم و ناوبانطي ثؤزةتيڤي كاك نةوشيرواندا حةشارداوة ،بةديدي من دةكريت ئوميدي طؤرانكاري (با بة ِرَيژةيةكي دياريكراو و سنورداريش َبيت لةم قؤناغةدا) لةسةر دةستي ئةم رةوتة و لستةكةيان بكرَيت. َ ِريَطا :لة نوسينيَكت دا دةليَت ض����اوةروان����ى ل���ةداي���ك ب��وون��ى ِ ضاوةروانييةكى ئؤثؤزسيَونيَكى كارا ِ بيَهودةية؟ َ عةبدولآل :ئةطةر لةبنة ِرةتدا سليمان َ طوتاري حزبي كوردي بؤخؤخؤي طوتارَيكي نةزؤك َبيت و مندالدان و ژينطةي سياسي هةرَيمةكةش لةرووي َميژوويي و سياسي و كؤمهآليةتي و فكريةوة ،بؤخؤي ژينطةيةكي ثةژموردة و نةخؤش بيت و ئةطةر زانيشمان چؤن خودي ئةم ژينطةية ،لةژير هةژمووني داطيركاري و هةژمووني دوانةي (جةنط َ كؤمةلطا و ِرَيكةوتن)ي ستراتيژي دوو َ بةشيوةيةكي زالةكة( ،بارزانيزم و جةالليزم) َ نائوميدكةر توشي داوةشاني مةترسيدار و َ سياسي هاتووة و ئةطةر دواجار زانيشمان كةچؤن چانسي هةر وةبةرهينانيكي سياسي و ِرؤشنبيري و ئايدلؤژي و ئةخالقي لةسايةي ئةواندا ،لةئيستادا بةئةوثة ِري بنبةست طةيشتووة .من دةثرسم چؤن ل��ةرووي لؤژيكييةوة دةكريت لةهةرَيمكي بندةستي دادؤشراوي سياسي و داوةشاوي كؤمةاليةتي و ئابووري ئاوادا ،چاوة ِرواني لةدايك بوونى
ونيكى كارا ،ضاوة ِروانييةكى َبيهودةية ئؤثؤزسي َ َ و چاوة ِروانيةكي نائوميدكةر نةبيت؟ ِريَطا :نةخشةى سياسى كوردستان دواى هةلَبذاردنةكان ضؤن دةبيَت ضاوةريَى ثةرلةمان و حكومةتيَكى ِ ك����ارا دةك���ةي���ت ك��ة ب��ت��وان �يَ��ت خزمةتطوزارييةكان دابين بكات ؟ َ عةبدولآل :سةرة ِراي ئةو هةموو سليمان َ َ طةندةلي و ناعةدالةتيةي كةكوردستاني داثؤشيووة و هةبووني ئةو هةموو دةنطة
ث ِرؤفايل سليَمان عةبدولَآل يونس،لة 1971لةدايك بووة ،ثةيمانطاي لةهةوليَر، مامؤستاياني دبلؤمي باآلي لةطةشةثيَداني لةوةرطيراندا كؤمثيوتةر و دبلؤم ِ لةكؤليجي ستؤكثؤرت لةبريتانيا بةدةستهيَناوة .لةسالَي 1998 2001سةرنوسةري طؤڤاريروانين بووة .لةسالَي 2000 وة لةبريتانيا دةژي .نوسةري كتيَبةكاني (قةلَةم و هةلَويَست )2007و (لةكيية هاردييةوة ب��راون ،ميژوو و بؤ ط��ؤردن ِ ئةزمووني ثارتي كريكاراني بريتانيا )2007و (ئيَرلةنداي باكور لةنيوان هةريَميَكي ئؤتؤنؤم و خةوني سةربةخؤييدا )2008و دوو كتيبيشي ئامادةن بؤ چ��اث ،قةلَةم و هةلَويَست كتيَبي دووةم) الثةرةيةك دةربارةي (چةند ِ َ ئايريش نةشنةليزم).
نارازيانةي كةلةنيو شةقامي كورديدا، َ مؤنؤثؤلي دوو حزبة لةبةرامبةر سياسةتي كوردية باآلدةستةكة ،هةستي ثيدةكرَيت. هيشتا ،بةداخةوة ناكرَيت جاوة ِرواني كةچي َ ئةوةبين ئةوةي كةئةو دوو حزبة لةماوةي ئةم هةژدة َ سالةي تةمةني فةرمانرةواَيتياندا َ (كةندةلي و نيثؤتيزم و بيرؤكراتيةت) لة لةخوليكي ثارلةماني و چاندوويانة، َ ليستيكي سةربةخؤي ثارلةماني لة ِرَيطةي َ بچوكي نا ِرازي توانا دياريكراوة وة (بچوك و تواناسنوردار لةبةرامبةر توانا َبيشومارية ماديةكاني بةردةستي دوو حزبةكة)بةئةواني ديكةي كةمايةتي خ ِربكرَيتةوة .جا ِر َي كلؤجيك ليستةكةي كاك نةوشيروان بةهةر َ َبيت( ،فشار،ساختةكاري،ك ِريني دةنطدةران) لةژَير دةسهآلتي ثارتي و دةزطاي ثاراستني هيزة ئةمنيةكاني كؤنت ِر َؤلي ژَير ئةو ثارتة و َ ةخسيت، دةستي ثارتيدا ،دةرفةتي ئةوةي بؤ نا ِر َ كةچانسي خؤي تاقي بكاتةوة .بةتايبةت هةولير،سةبارةت بة لةدةڤةري بادينان و َ كةهةتائيستاش دةڤةري تاثؤكراوي بادينان َ ثارتيية،قسةيةكي ئةوتؤي لةسةر نيية و نةخشةكةي تا ِرادةيةكي زؤر َثيشبيني كراوة كةطؤ ِراني َتيناكةوَيت،هةرچي ثاريزطاي هةوليريشة ل��ةدواي 31ئابةوة لةمشتي َ دؤخيكي تايبةت و نائاسايي ثاراستنداية و َ لةدواي ئةو ميژووةوة و هةتا َئيستا بةسةردا سةثاوة .بةكورتي ليستي كاك نةوشيروان ئةطةر طؤرانكاري بكات ئةوا تةنها لةژَير َ يةكيتي و دةڤةري سليماني قةلةم ِرةوي َ و طةرمياندا تواناي ئةو طؤرانة و زةمينةي ئةو طؤ ِرانةي لةبةردةستداية،سةبارةت بةو دةڤةرةش ئةطةر َ هةلبژاردني ِرَيكخستنةكاني َنيو ئةو حزبة بةنموونة وةربطرين بةسانايي بؤمان دةردةكةوَيت كةك ِريني دةنطدةران ل��ةس��ةوداي َ يةكيتي و هةلبژاردندا بؤ َ َ تةكةتولي باآلدةستي ئةو حزبة مامةلةيةكي َئيجطار ئاسانة. لةنيو خولي داهاتووي ثارلةماندا .خؤ َ دةنطيكي نا ِرازي سةربةخؤ، ئةطةر چةند َ باژمارةيان لةثةنجةي يةك دةستيش َتيثة ِرنةكات،لةو ديوي هةژمووني ثارتي و يةكيتي و حزبة مشةخؤرة بچووكةكانةوة، َ سةربكةونة سةر مينبةري ثارلةمان ،دةتوانن َ بةرهةلستكار طرؤثيكي ئةكتيڤي ثارلةماني َ كبهينن. َثي َ
ذمارة ( )11مانطي ئاياري 2009
49
ئةم َ كي تةثلي شة ِرة َ خو َينةكةي دةدات ؟ رزگار ساَلح دةستثيكي مستةفا بارزاني و برايم ئةحمةد و جةالل َتالةباني َ َ هةليساني ش��ة ِري كورد بةكوشتدانن ،هةريةكة لةمانة َ بةرثرسي ِرژاني يةكة بةيةكةي دلؤثي خوَيني تاكي كوردن لة شةستةكاني سةدةي َثيشوو هةتا َئيستاش ،زيندوةكاني ئةو دوو َ فرميسكي دةبيت حسابي ِرژاني َدلؤثي خوَين و َ بنةمالةية َ دايك و باوك و خوشك و گشت خوَين ِرژاوةكاني شة ِري كوشتني برا بةدةستي برا بدةن. مامةلةي لةگةلَ گةر مستةفا بارزاني بة ميتؤدَيكي ژيرانة َ سليمانية دژبةرةكان نةدة ِرژا نةيارةكاني بكرداية خوَيني َ سليمانيةكاني هةواداري بارزاني و نةدةگةيشتة بةدةستي َ هةوليرو دهؤك و گةرميان و ناوچةكاني تريش .گةر دوو دژ َ َ بةرةكةش واتة (برايم ئةحمةدو تالةباييش) ثةنايان نةبرداية بؤدوژمني داگيركةري َعيراق ،خوَيني بادينيةكان نةدة ِرژا بةدةستي سؤرانيةكان. َ كةسيتي تالةباني و براهيم ترسي بارزاني بةتةنها لة َ ئةحمةدقةتيس نةمابوو َ ، بةلكو ترسي لةدةست داني شارَيك گوناهيكي ئةوة (سليماني) ،ئةو شارةي تةنها َ بوو بةناوي َ داهينانةكاني وةك ثزيسكي بووة َثيش ِرةو بووة لة سةرجةم َ بيري نوَيخواز و هونةر و ئةدةب و تةنانةت ثؤشاكي ئاسايي هيندةي ترسي لة دةست داني كؤي مرؤڤيش .كةواتة بارزاني َ هيندة ترسي لةكةسايةتي براهيم ئةحمةد و شارةكة بوو ،نيو َ َتالةباني نةبوو . ئةم نموونة تؤز َلينيشتوةي َميژووي شةستةكان ثاش 43 َ َ سليماني ،بةآلم سال دووبارةدةكرَيتةوة بؤ كؤنترؤلكردني شاري َ َ يةكيتي حيزبيكدا َليدةدرَيت ناوي َ تةثلي شة ِرةكة لة ناوخؤي َ ؤژانيك لة يةكةيةكي نيشتماني كوردستانة كة ستافةكةي ِر َ ثتةوةي ِرَيكخراوةيدا بةيةكةوة تفيان لة ناوچةگةري دةكرد . هاتبيت ،بؤني ناوچةگةري يةكيتي بؤني هةرشتيكي َلي َ َ َ لة لوولةي زؤثايةكيةوة َلي نةهاتؤتةدةرةوة ،باقي بةرزاني و بابةشيخ و سؤالقة تؤماو سؤران َ ثؤليس نمونةي حسيني َ شيخ َ َ ،يةكيتي نيشتماني كوردستان بوون. يةكيتي نةتةوةيي َ َ قؤناغيكي ناسروشتين ،نة يةكيتي زادةي َ ستافة نوَييةكةي َ كؤنگرة بةرواري هةية و مةكتةب سياسيةكانيشي دةستيان گرتوة بةكةواكةي مام جةاللةوة ،وابةستةي ئةمةش ژمارةي لةكاركيشاوةكاني مةكتةبي سياسي زؤرترن لة ئةندامة دةست َ يةكيتي َبي ئايندةكاني ناو كؤبونةوةكان ،مةكتةبي سياسي َ
50
ذمارة ( )11مانطي ئاياري 2009
نيشتماني كوردستان َ سليماني سليمانيةكان ،ب ِركردني َ خالية لة َ يةكيتي خواستي َ يةكيتية بة ةوتيكي ناو َ سيندنةوةي ِر َ تؤلة َ لة َ َ شيالني هةويرة ئاراستةي ثارتة هاوثةيمانةكةي ،كةواتة هةل َ يةكيتي بة خواستة ناوخؤيي و دةرةكيةكان ، ِرةسةنةكةي َ َ ني كة ئةندامة مل كةلةكان َ نانيكي سوتاوي َبيتام بةرهةم دَي َ تفي دةكةنةوة و مل چةماوةكانيش كاوَيژي دةكةن. يةكيتي لة هةر ثؤست و ثلةيةكدا كاراكتةرة ب ِرياردةركاني َ َبيت و بخوازَيت هةمان َميژووي ناوچةگةري دووبارةبكاتةوة يةكيتيدا َبيت وةك ستافة تاوانبارة ،جا لة ن��اوةوةوةي َ كةمينةكةي َئيستاي مةكتةبي سياسي يان ل��ةدةرةوةي بةهيزةكةدا َبيت . زؤرينةي ئؤرگانة َ ئةوة ناكارامةيي مةكتةبي سياسي و سةركردايةتي َئيستاي سليمانيدا بووني هةية و بؤني نية يةكيتية كة تةنها لة سنوري َ َ ،شة ِري ِرةوتة شكست خواردوةكةي ناو مةكتةبي سياسي سليمانية تو ِرةكة هينانةوةي َ شة ِري مان و نةمانة بؤ بةدةست َ كةخؤشيان لةدةستياندا ،رةنگة دةرةنجامي َ هةلبژاردني ِ داهاتوو ف ِرَييان بداتة سنورة قةدةغةكراوةكاني ناو ِرَيكةوتني ستراتيژي دوو كؤميسيؤنة لةرزؤكةكةوة. يةكيتة ِرةسةنةكان خؤيان جيابكةنةوة لة ئةندامة دةبا َ ملهو ِرةكان و بثرسن : _تةثلي شةري شؤرشي نوَيي داوي نسكؤ َ ،تي َ َ كةلةي ِ ِ هةوليرو دهؤك و گةرميان مرؤڤة شةهيد و زيندوةكاني َ بوون َبي جياوازي مةزهةبي كاكةيي و يةزيدي و ئيسالم و زةردةشتي و مةسيحي و جولةكة. _ َ تةثلي شة ِري كوردةكان بوو وةك نةتةوة بة َبيمةرج و َبي ثلةي كؤمةآليةتي. _ َ تةثلي شة ِري مرؤڤايةتي كورد بووة كة بووني نةبووة لة َ نةخشة و ئةتلةسي جيهاندا. يةكيتي نيشتماني بكةينةوة بة باآلي دةبا ناسنامةي َ َ ئاميدي و زاخؤو دهؤك برادؤست و بةرواري باآلو ئاكري و َ هةوليرو گةرميان و سليماني و َ سومي َل و فايدةَ ،ثيش َ و َ هةموو ئةوانة ِريسواو سووك بكةين كة دةيانةوَيت خةباتي بثيون بةباآلي تاك سةركردةي نزيك لة يةكيتيةكةمان َ َ (سليماني) بكةنة َ تةثلي شة ِري گؤ ِرةكةي ،با ِرَيگةش نةدةين َ هةلمةتةكاني َ رَيكالمةي َ هةلبژاردن. ِ َ هؤلةندا