لةستايف ر َيطا-وة بؤ خاوةني ئيمتياز
ŠǀǀŤƄƏ ƾǀſŚǀſ ƾƨăƿŹŚƓŒƏ
ذمارة (5 )18ي ئةيلولي ()2009 هةموو 5و 20ي مانط َيك دةردةض َيت خاوةني ئيمتياز و سةرنووسةر سؤران عومةر 07501126064 بة ِريَوةبةري نووسين دليَر عةبدولَآل
براي خؤشةويستمان (ماكوان كةريم) كةخاوةني بيرؤكةي دروستكردني طؤظاري َ ريَطا-ية ،ثاش ئةوةي ماوةي َ لةطةل بةسةربردين و بةردةوامبوو مانطيكي سال و ضةند َ لةثشتيواني ماددي و مةعنةوي طؤظارةكة ،هاوشاني سةرنووسةر خةمخؤرو ماندوو بووة، َ ناتوانيت لةخاوةن ئيمتيازي ريَطا لةمكاتةدا بةهؤي سةرقالي و بووني ث ِرؤذةي ترييةوةَ ، َنيت. بةردةوامبيت و لةسةر داواي خؤي واز لةثؤستةكةي دي َ َ َليرةوة دةستخؤشي َليدةكةين و هيواي بةردةوامي و سةركةوتني بؤ دةخوازين لةكارةكاني تريدا. ستافي طؤظاري ريَطا
هاوكارانمان لةم ذمارةيةدا شةنكار ع��ةب��دولَ�لآ ،عةبدولَآل ط��ؤران، هةلَويَست عوسمان ،بةرهةم لةتيف ،كةمال دؤلَثةموويي ،كامةران ثةشيَو ،محةمةد ساالر ،هيَدي هةوليَري ،شؤ ِرش ئةنوةر.
ئؤفيسي سةرةكي: سليَماني -ثشت باخي طشتي تةنيشت خةلَوةتطةي ثيري
27
َ ئيمةيل:
regamagazine@yahoo.com www.regamagazine.com
دابةشكردن خانةي رةهةند 07708649210 تيراذ 6000 ضاث ضاثخانةي كوردستان نرخ ()1500
29 َ ر َيطا َ هةواليي كردةوة مالثة ِر َيكي
www.regamagazine.com ذمارة (5 - )18ي ئةيلولي 2009
1
بارزاني لة()31ي ئاب-دا كةركوكي فرؤشت خةيالي الوازكردني َ َ تالةباني و ترسي بارزاني ثةراوَيزخستني و هَينانة ثَيشةوةي َ تالةباني الي ئةمريكا،
طَي ِرانةوةي كةركوكي بؤ سةر دةسةآلتي هةرَيم رةتكردةوة راثؤرتي :دلَير عةبدوَلآل
مةسعود بارزاني لةدواي 31ي ئابةوة دةسةآلتي بةسةر هةوليَردا ضةسثي
2
31ي ئاب ئةو َميذووة شوم و ث ِر كارةساتةية كةبيركردني لةهزري تاكي كوردي بةطشتي َ مةحال و ئةستةمة، و قوربانياني بةتايبةتي كةضكةلةوةي ِرةو ِرةوةي َميذووي قؤناغي ثاش ِراثة ِريني طةلي كوردي بةالي خيانةت هيزي و ناثاكيدا ئاوةذوكردةوة ثارسةنطي َ سياسي و جوطرافي و سةربازي كوردستاني هيزة سياسيةييدا برد كة َتيكداو بةالي ئةو َ «مةسعود بارزاني» سةرؤكايةتي كردو وةك تؤماركةريَكي ئةو كارةساتة شوومة ناوي ضووة َميذووةوة.
ذمارة (5 - )18ي ئةيلولي 2009
ئةطةرضي ثارتي كةخاوةني ِراستةقينةي ئةو َميذووة شومةية ،بةو جؤرة َتي ِرواني بؤ بةيةكيك 31ي ئاب نيةو جياواز لةبؤضونةكان َ لةداستانة طةورةو سةركةوتووةكاني خةباتي َ لةقةلةمي ئ��ةدةن و ضةكداري و سياسي بةهيماي حةكيمي لةسياسةتي بارزاني َ َثيناسةي دةكةن ،بةالم ِراستيةكي حاشا َ هةلنةطرة كة 31ي ئاب جطةلةو مانايانةي هةوليرو بؤي دةكريَت بةبةعسيكردني َ دا ِرماني ديوارو شوراي هةيمةنةي طةلي كورد بوو الي بةعسيةكان.
ثارتي بة31ي ئاب خؤي َ خاليكردةوة ثارتي كةبةئةنجامداني كارةساتي 31ي ئاب و َطي ِرانةوةي سوثاي ديكتاتؤري بةعس بؤ ناو خاكي كوردستان ،ثارسةنطي تةواوي َهيزةكاني بةالي خؤيدا شكانةوةو دوذمن و يةكيتي بوو َبي ثة ِر َ وبال نةيارةكةي خؤي كة َ كردو َ بةثالثشتي َهيزو دةسةالتي ض ِرنوك ضيريكي يةكيتي بؤبووة َني َ وةشيني بةعسَ ، َ سادةو ئاسان و بةماوةيةكي كةم تواني لةتةواوي وةدةرينيت ،بةالم ئةم َميذووة خاكي كوردستاني َ شكستيكي طةورةو لةكةداربووني بؤ ثارتي بووة َ ئةو خةبات و َتيكؤشانة سياسي و ضةكدارييةي كةساالنيكي دريَذو بةناوي كوردايةتي و َ هةولي َ رزطاريخوازانة بؤ كوردستان بةرثاري كردبوو. ثارتي كةبةئةنجامداني 31ي ئاب لةمةغزاو ماناي سياسي خؤي َ خاليكرايةوةو بةهةموو َثيوةرةكان ميتؤدي ِراستةقينةي خؤي لةدةستداو بةثيي سروشت و لؤذيكي ِرووداوةكةش نةفريني َ كؤمةآلني َ خةلكي كوردستاني بةركةوت و بؤ هةتاية وةك َ لةميذوويدا خالَيكي سلبيش َ لةيةكيتي و دةمي َنيتةوة ،نةك هةر تةنها زياني َ َ نةيراني ئةوسايداَ ، هةرةسيكي طةورةي بةلكو َ بةشؤرش و خةباتي رزطاريخوازي كورد طةياند و دةستكةوت و سةركةوتنةكاني طةلي كوردي بةهةدةردا كةبةهؤي ِراثة ِرينة مةزنةكةوة بةدةستهابوو. َ لةطةل ئةوةي ثارتي ثاساوي َهيناني سوثاي ثاسداري َئيراني بؤ ناو خاكي كوردستان لةاليةن يةكيتيةوة ،كردة ثاساويَك بؤ ئةنجامداني َ 31ي ئاب و َطي ِرانةوةي سوثاي بةعسيزم بؤ ناو خاكي رزطاركراوي كوردستان ،بةآلم خؤسةثيني و نةخويَندنةوةي بةرامبةرو هةستي َ
ثيادةكردني بيري نازيةت بوونة هؤكاريَكي سةرةكي و َ ثالنةر بؤ ئةنجامداني ئةو كارة لةاليةن كةلةميذووي طةلي كورداو الي زؤريَك ثارتيةوة َ َ بةيةكيك لةمةترسيدارترين قؤناغي لةخةلكي َ بةخيانةتيكي طةورةو شة ِري ناوخؤ دادةنريَت و َ َميذوويش هةذمار دةكريَت. بارزاني ئاواتي سةربازاني عيراقي َهينايةدي بة ِراي ضاوديَراني سياسي بارودؤخي ئةوساي كوردستان و دةستوةرداني َ دراوسي دةولةتاني َ ملمالنيي ضةكداري َهيزة كورديةكان لةشة ِرو َ يةكيتي و ثارتي لةاليةك و بووني بةتايبةت َ َ لةدةولةتاني َهيزو ثارتة نةيارةكاني هةريةكة َئيران توركيا لةبةشة كورديةكةي خاكي َعيراق «كوردستان» يارمةتيدةريَكي باش بووة بؤ ثارتي بةهيناني بوةشي َنيت و َ بؤ ئةوةي دةستي خؤي َ سوثاي بةعسي َعيراقي طورزيَكي جةرط ب ِر بوةشي َنيت و ئةو لةيةكيتي نةيارو دوذمني َ َ َنيتةوة ناوضانةشي لةدةستيداوة بةزيادةوة بيطة ِري َ يةكيك لةو ذنة ِر َالة ركيفي خؤي ،هةروةك َ ذيَر َ سةربازييانةي سوثاي َعيراق بةناوي فةرق روكن حةميد عةزاوي كةبةشداري ِرووداوي 31ي ئابي كردووة َ دةلَيت «دةستوةرداني َئيران َ َ لةطةل تاوانبار «جةالل تالةباني» بة ِريَكةوتن و هاتنة ناوةوةي سوثاي َئيران بؤ َنيو خاكي َعيراق ،فةرماني بةرطري و طةمارؤي شاري هةوليرمان َثيدرا ئةويش بةب ِرياريَك لةاليةن َ سةرؤك كةبةداوايةكي بارزاني و هاو ِريَياني ثارتي ئا ِراستةي كرابوو. سوثاي بةعس لةو َهيرش و ثةالمارةدا بؤ هةولير كةبة ِريَبةرايةتي ضةكداراني سةر شاري َ ثارتي ديموكراتي كوردستان ئةنجامياندا، َهيندة بةثةرؤشةوة داواك���ةي ب��ارزان��ي و بةجيكرد هيض جي َ فةرمانةكةي صةدامييان َ يةكيك لةو سةربازانةي كة ئامادةكرابوون َ بؤ َهيرشةكة ل��ةوادةي دياريكراوي خؤيان دوانةكةوتن و بةتامةزرؤييةوة ضاوة ِريَي طرتني هةولير و طةرمكردني شة ِري براكوذي َنيوان َ ك��ورد ب��وون ،وةك ئ��ةوةي ليوا ئيسماعيل لةطي ِرانةوةي ياداشتةكانيدا َ دةلَيت ئيبراهيم َ «هةموو سةربازةكان بةتامةزرؤييةوة ئامادةي بةجيكردني فةرمانةكةي سةرؤك صةدام جي َ َ يةكيكيان دواكةوتنيان َلي ب��وون و هيض َ بةدينةكراو ئةو ئاواتةيان هاتةدي كةبينينةوةي هةولير بوو. شاري َ
بارزاني سةدام-ي وريا كردةوة 31ي ئاب كةسةرةتايةك بوو بؤ ثارضةبووني يةكيك لةثارضةكاني كوردستان و جياكردنةوةي َ هةولير حكومةت و كةرتكردني بؤ ئيدارةي َ سليمانيَ ، دانيك بوو بؤ ورياكردنةوةي هةول َ و َ صةدام و بةعس لةاليةن بارزانيةوة ،ئةمة ثيالنيكي دوو اليةنة بوو بؤ جطةلةوةي َ َ نةهيشتن و كةمكردنةوةي دةسةالتي تالةباني َ و وةرطرتنةوةي ناوضةكاني ذيَر دةسةالتي يةكيتي و طة ِرانةوةي بؤ ذيَر ِر َكيفي بارزاني و َ حزبةكةي ،هةروةك ِرؤذنامةي «العراق»ي سةربةيةكيك لةدةزطا ِراطةياندنةكاني حزبي َ بةعسي ِروخاو لةثاش ئةنجامداني ِرووداوي دةلَيت «كؤتايي هاتني َ 31ي ئاب َ رؤلي جةاللي َ ضةثةل و سةركةوتني طةلي َعيراقي سةربةرز، هةوليردا هاتةدي. لةرزطاركردني شاري َ بارزاني بة()31ي ئاب َ طورزيكي كوشندةي لةئةمريكا وةشاند َ لةطةل ئ��ةوةي بةهانابردني بؤ بارزاني صةدام و حزبي بةعس و َطي ِرانةوةي سوثاي َعيراق بؤ كوردستان كةوتة َ هةلةيةكي طةورةي َميذووييةوة ،طةورةترين خزمةتي بةدةسةالت و حكومةتي ئةوساي بةعس و خودي صةدام حسين كرد بةوةي ت��ةواوي ئةو ثيالنانةي َ ئاشكراكرد كةلةاليةن موخابةراتي ئةمريكاو بةرةي ئؤثؤزسيؤني َعيراقةوة دذي دةسةالتةكةي صةدام لةئارادا بوون ،ئةمة جطةلةوةي نةخشةو زةمينةسازييةكاني ئةمريكاي بؤ ئةنجامداني طؤ ِرانكاري لةناوضةكةدا َتيكداو كورد ووتةني ِريَسةكةي كردةوة بةخوري. بارزاني كةلةالي دةسةالتداراني ئةوساي ئةمريكا بةخيانةتكار ناوي َهينرا ،طورزيَكي كوشندةي لةثيالنةكاني ئةمريكاو موخابةراتي لةكاتيكدا هةولي ئةوة ئةو ووالتة وةشاند َ بةهيزبكريَت و ئةدرا ئؤثؤزسيؤني َعيراقي َ بةكاربهينريَت ،بةالم دذي دةسةالتي صةدام َ هاوكيشةكاني بارزاني بةتةنها نامةيةك هةموو َ َثيجةوانة ك��ردةوةو ت��ةواوي ئةو ثيالن و لةثيناوي نةخشانةي بؤ صةدام ئاشكراكرد تةنها َ يةكيتي هةوليرو َ ئةوةي دةسةالتي بطة ِريَتةوة َ لةكوردستان وةدةرن� َ�ي��ت ،ئةوةتا ع��ةزاوي لةياداشتةكانيدا ئاماذة بةوة دةكات كةثاش ناردني نامةي هانا بردن لةاليةن بارزانيةوة بؤ صةدام ،سةرؤك كؤمار َثيشنياري سةرداني
كردني بةغدا دةخاتة بةردةم بارزاني و دةستبة جي ثاش طةشتني كؤبونةوةيةك َ طري دةدريَت َ نهينيةكان باس دةكريَت ،هةربؤية و تةواوي َ سةرؤك كؤمار ستايشي َ هةلويَستي بارزاني َ بةجي َهيناني دةكات و لةبةرامبةردا صةدام بةلَيني َ تةواوي داواكارييةكاني بارزاني ئةدات كةخؤي لةئةنجامداني 31ي ئاب و كؤتايي هاتني يةكيتي لةكوردستان دةبينيةوة. دةسةالتي َ بارزاني كةركوك دةكاتة قورباني مةرامةكاني َ لةطةل ئةوةي ئةمريكا لة ِريَي دةزطاي «سي َ ئاي ئةي» لةهةولي ئةوةدابوو باالنسي َهيز يةكيتي ِرابطريَت لةنيوان ثارتي و َ لةكوردستان َ و بةهاوكاري ه��ةردووال كةركوك لةضنط دةربهي َنيت و بيخاتةوة سةر دةسةالتي بةعسي َ ئيدارةي كوردي تالة ِريَيةوة مةرامة سياسيةكاني بةديبهي َنيت ،بةالم ديسانةوة بارزاني خؤي َ َ َ خةيالي الوازكردني تالةباني و دةسةالتةكةيي و َبي متمانةي بةئةمريكاو ترسي ثةراويَزخستني و َهينانة َثيشةوةي َتالةباني الي ئةمريكا، َطي ِرانةوةي كةركوكي بؤ سةر دةسةالتي هةريَم ِرةتكردةوةو بةهانابردني بؤ صةدام تةواوي ئةو نهيني و ثيالنانةي ئاشكراكرد كةلةذيَر سةري َ موخابةراتي ئةمريكيدابوو ،هةربؤية «بيل كلينتؤن»ي سةرؤكي ئةوساي ئةمريكا ِرةخنةي توندي ئا ِراستةي بارزاني كردو ئةم كارةي وةك خيانةتيك َ لةقةلةمدا. َ بارزاني()31ي ئاب ثينة دةكات ئةطةرضي بارزاني ثاش ئةنجامداني ئةم بةتيثة ِربووني كات هةستي بةطةورةيي كارةساتةو َ و كاريطةري ئةو َ هةلة َميذوويية كردو لةزؤر بؤنةو كاتدا َ هةولي ثينةكردني ئةدا ،وةك ئةوةي ثاش ِروخاني دةسةالتي صةدام دذايةتي ئاالي َعيراقي دةكرد و َ هةولي َطي ِرانةوةي ئاالي سةردةمي عةبدولكةريم قاسمي ئةدا ،ئةمة جطةلةوةي ِرةتي ئةوةي كردةوة ئاالي َعيراقي بةعسي بةسةر دام و دةزطاكاني حكومةتي هةريَمي كوردستاندا َ هةلبكريَت ئةويش بةثاساوي ئةوةي لةذيَر ئةو ئااليةدا ئةنفال و قات و ق ِري كورد كراوة ،بةالم ئةم َ نابيتة هةلويَستانةي بارزاني َ هؤي س ِرينةوةي َميذوو و لةبيركردني لةهزري َ بةثيجةوانةوة َميذوو ِرةحم تاكي كؤمةلطاداَ ، بةكةس ناكات و ضاك و خراث وةك تؤماريَكي دةهيَلَيتةوة. ثاريَزراو بةهةميشةيي َ
ذمارة (5 - )18ي ئةيلولي 2009
3
بورهان حةبيب: سةركردايةتي ئ َيستا نازان َيت يةك َييت بةرةو ض ئاقار َيك دةض َيت! ديداري :شةنكار عةبدوَلآل
4
دةستلةكاركيشاوةى نوينةرى حكومةت و يةكيتى لةسويد بورهان حةبيب ،لةديداريكى تايبةتى طؤظارى ريطا-دا تيشك دةخاتةسةر كيشة ناوخؤييةكانى ناو يةكيتى ريطا :دةكريت بزانين هؤكاري ضي بوو وازت لةيةكيتي هينا؟ ئايا ِ طؤران ي ي خؤتت بؤليست ثشتطير راطةياندووة؟ ب��وره��ان حةبيب :ه��ؤي دةس��ت لةكاركيشانةوةم زؤرن و َ كةلةكة بووينة، بةآلم دوا هؤي سةرةكيم بازدان بوو بةسةر نوينةرايةتيمان ،ئةويش دةستنيشانكردني نوينةريك بوو بةبي ئ��اط��اداري من بؤ ك��ؤب��وون��ةوةي��ةك كةثارتي سؤشيال ديموكراتةكانى سويدي ب ِريارة بيبةستيت. طؤ ِران بزوتنةوةيةكي جةماوةريي فرة اليةنة ،زؤرب��ةي ئةنداماني (ي.ن.ك) ثييانخؤشبوو كةئؤثؤسزيؤنيك بيتة ئاراوة، تا لة ِروانطةي ديموكراتييةوة ،مرؤظ بتوانيت لةناو ئةو ريكخراوةية كاربكات كةباوة ِري بةبيري ئازادي تاك هةية ،وةك ئةندامةكاني يةكيتي كةباوة ِريان بةبةرنامةي يةكيتي هةية كة لةثيناويدا دام��ةزراوة ،ضونكة لةو ِريطايةوة ثييانواية دةتوانريت يةكيتي زيندووببيتةوة. ري��ط��ا :س��ةرةت��اي كيشةكاني ِ دةطةريتةوةو ناويةكيتي بؤكةي ضؤن دةستي ثيكرد؟
ذمارة (5 - )18ي ئةيلولي 2009
بورهان حةبيب :هةر لةسةرتاي دروستبوونيةوة ،بة ثي ئةوةي كة(ي.ن.ك) مينبةري ريكخراوةيةي ب��وو ،كيشةي زؤر بووة ،ئةم كيشانة بوونة ملمالنييةكي ثؤزةتيف و (ي.ن.ك) طةشةي كرد ،بةآلم لةم دواي��ةدا هةنديك كةس دةيانةويت (ي.ن.ك) بة ئاقاريكي تردا بيبةن و لة ريبازي راستةقينةي خؤي البدات. ي ضؤن ريطا :وةزعي ئيستاي يةكيت هةلَدةسةنطينيت؟ بورهان حةبيب( :ي.ن.ك) لةدؤخيكي ناتةندروست و قةلةقدا دةذيت ،تةنانةت سةركردايةتي ئيستا نازانيت يةكيتي بةرةو ض ئةقاريك دةضيت ،ضونكة َدلدؤنط بووينة لةئةندامةكاني ،نازانن كييان َ لةطةلةو كييان َ َ هةلبذاردنةكانيش لةطةلدانيية ،ئةنجامي ئةوةيان دةرخست كة (ي.ن.ك) لةدؤخيكي نائارامدا دةذيت. ي عيراق ِ بةريوةيةو ريطا :هةلَبذاردن وابريارة وةك ليستي ِ طؤران ئيوةش ِ بةجيا بةشداريي بكةن ،خويندنةوةت ضيية بؤئةم هةلَبذاردنة؟ بورهان حةبيب :سةرةتا دةمةويت ئةم ثرسيارةت بؤ راست بكةمةوة ،تا ئيستا من ثةيوةندي راستةوخؤم بةطؤ ِرانةوة نييةو ئةندامي يةكيتيم ،ب��ةآلم ئةطةر ب ِرياربيت َبالي ريفورمي يةكيتي لةدةرةوةي يةكيتي كاربكات و بضيتة ناو بةرةيةكي َ بةرفراواني جةماوةري ،دةتوانم ئةوكات ب ِرياري خؤمبدةم ،ضونكة لةسةرةتاي بوونم بة(ي.ن.ك) ،وتوومة ئةطةر ريكخراويك
هةبيت بتوانيت باشتر لة(ي.ن.ك) خزمةتي هاوآلتي كوردستان بكات ،ثشتطيري دةكةم. َ هةلبذاردنةكاني ئايندةش طرنطة بؤ كوردستان ،ئةوةي لةالي من طرنطترة كاركردنة بؤ كيشةي نةتةوةيي كورد، كوردستان ثيويستة يةك دةنطبيت لةناو كيشة طةورةكةي عيراقدا ،بةآلم مةرج نيية تةنيا يةك ليست هةبيت. َ ريطا :ماوةيةك لةمةوثيش هةوالي بةدادطايي طةياندني يةكيتي لةاليةن بالَي ريفؤرمةوة بآلوكرايةوة ،ئةمة تاضةند لةطة َ ثرؤطرامي ل ثةيرةو ِ ِ يةكيتيدا دةطونجيت؟ بةبؤضوني تؤ يةكيتي بون مافي كاميانة؟ مةبةستمان ي طشتيية؟ بالَي ريفؤرم و خةت بورهان حةبيب :من ناتوانم لةئيستاوة ثيشبيني بكةم (ي.ن.ك) هي كيية ،ضونكة هةموو َ خةلكي كوردستان خاوةني يةكيتيية، بةآلم ئةندامه ضاالكةكاني ناو (ي.ن.ك) دةتوانن سةركردايةتي ئةم ريكخراوة بكةن، بؤ نموونة ئةطةر كؤنطرةي (ي.ن.ك) كةب ِريارة ببةستريت ،هةموو ئةندامةكاني (ي.ن.ك) بة بي قةيدو ش��ةرت ،بةبي ليستاندنةوةي ئازادييةكان بؤيان هةبيت نوينةري خؤيان دةستنيشان بكةن و َ خةلك بةتةسكيية نةضيتة كؤنطرة ،ئةوة ئةندامةكانن ب� ِري��ارة دةدةن كي خ��اوةن يةكيتيية، بةمةرجيك ئازادي بيروباوة ِر ثاراستراوبيت و دةرطا لةسةر كةس دانةخريت. ري��ط��ا :دةوت��ري��ت بنةمالَةي
برايم ئةحمةدو تالَةباني كؤنترؤلَ ي كؤميتةكاني دةرةوةي��ان ك��ردووة، ئةمة تاضةند راستة؟ بورهان حةبيب :ئةوةي من ئيستا لةئةوروثا دةيبينم ،ئةوانة هيض بوونيكيان نيية، ضونطة ئةندامةكاني (ي.ن.ك) لةئةوروثا وشيارن و دةستةمؤي ئةم جؤرة سياسةتة نابن و رازي نابن َ بنةمالةيةك يان كوتلةيةك سةرثةرشيانبكات ،ئةطةر ث ِروثاطةندةي واش هةبيت هةموومان دةزانين كةزؤربةي ئةندامة ضاالك و َدلسؤزةكاني ئةوروثا دةستيان لةكاركيشاوةتةوة. وابريارة كؤنطرة ببةستريت، ريطاِ : ئايا ئيوة دةضنة كؤنطرةوة؟ يان ثيت واية ئةم كؤنطرةية كيشةكان ضارةسةربكات؟ بورهان حةبيب :وةك لةثيشةوة وتم ئةطةر ئةندامةكان نوينةرةكاني خؤيان ئازادانة َ هةلببذيرن بؤ كؤنطرةو جياوازي نةكريت لةنيوانيان ،بؤ نا ،ضونكة ئيمة دةمانةويت (ي.ن.ك) لةو قةيرانةي ئيستا دةرباز بكةين. ِ طؤران ريطا :دةنطةكاني ليستي تاضةند كاريطةري هةبووة لةسةر ي نيوان ريككةوتننامةي ستراتيذ يةكيتي و ثارتي؟ بورهان حةبيب :ئةوةي لة ِراطةياندن و سةرزارةكي هةر دوو حيزب دةيبيستين، ليستي طؤ ِران هيض كاريطةري نةبوو ،بةآلم واقيع شتيكي ترمان ثي دةليت ،بةبؤضووني خؤم كاريطةري لةسةر هةردووال هةبووة، ئايندةش ثيشاني دةدات كةكاريطةرييةكةي ضةندبووة. ري��ط��ا :دةرك��ردن��ي بةرثرسي مةلَبةندةكان كةبةهؤي ئ��ةوةي لةوناوضةدا دةنطيان نةهيناوة ،ضيمان ثيدةلَيت؟ ئايا بةم شيوةية كيشةكة ضارةسةردةبيت؟ بورهان حةبيب :لةنامةي دةست دياريمكردووة، لةكاركيشانةوةكةمدا دةركردن و نانب ِرين ضارةسةري كيشةكان ناكاتَ ، بةلكو لةحالةتي شكستدا دةبيت سةركردايةتي خ��ؤي بةرثرسيارةتي شكستةكةبزانيت و دةست لةكار بكيشتةوة،
نةك ئةو كةسانة دةربكات كةخؤيان شة ِريان لةسةركردوون تا بووينة بةليثرسراوي مةلبةند و فةرمانطةكان. ريطا :تاضةند شةفافييةت لةدارايي بريار جةماعيية لةيةكيتيدا؟ و ِ َ بورهان حةبيب :هةنديك دةلين شةفافييةت هةيةو هةنديكي تريش َ دةلين شةفافيةت نيية ،ه��ةردوو بؤضوونةكان دةمانطةينيتة ئةوةي كةثيويستة ليكؤلينةوةي زانستي و دوور لةدةستتيوةردان بكريت ،بؤ ئةوةي راستييةكان بةدياربكةون ،ئةمةش كاري َ خةلكي ثسثؤ ِرة لةمبوارةدا ،نةك هي كاديري حيزبي كةهيض لةمبوارة نازانيت، من لةدةرةوة دةذيم و كارةكةشم لةدةرةوة بووة ،بؤية زةحمةتة بتوانم بؤضووني خؤم بةتةواوي دةربب ِرم ،بةآلم ئةوةي لةدةرةوة تيبينيم ك��ردووة ،ب ِرياري تاك رةوان��ة هةبووة. ريطا :زؤرجار دةوتريت يةكيتي تةسليمي ثارتي ب��ووة ،ئةوة ضؤن ليكدةدةيتةوة؟ ب���وره���ان ح��ةب��ي��ب :ل��ةي��ةك نزيكبوونةوةيكي زؤر لةكاري سةركردايةتي ئيستاي هةردوو حيزبدا دةبينين كةئةمةش نيشانةي نةماني جياوازيية لةنيوانياند ،بةآلم
َ كةدلسؤزن ،زؤر ئةندامةكاني (ي.ن.ك) دذي ئةم ليكنزيكبوونةوهيةن بؤ بوون بةيةك حيزب ،ب��ةآلم دذي ئ��ةوة نين كةتةبايي لةنيوان ريكخراوةكاني كوردستان بةطشتي هةبيت ،هةر ئةمةش بؤتة ناكؤكي نيوان ئةو ئةندامانةي كةدةيانةويت يةكيتي زياتر رووي لةجةماوةر بيت ،ئةوانةي كة دةيانةويت يةكيتي رووةو داب ِران بضيت. ي ضاكسازي و ريطا :زؤرجار باس ثاكسازي دةكريت ،ئايا مام جةالل لةوتةمةنةدا ماوة ِ طؤراني ثيبكريت؟ ب��وره��ان حةبيب :ت��ةم��ةن هيض ثةيوةندي بةضاكسازييةوة نيية ئةطةر نيةتي باش هةبيت ،زؤر لةميذة باس لةوة دةكريت و ضةندين ث ِرؤذة ثيشكةشكراوة ،بةآلم تاكو ئيستا سيستميكي ريك و ثيك نةبووة كةكاربكات بؤ جي بةجيكردني ئةم ث ِرؤذانة، بؤية تاكة كةس ناتوانيت هيض رؤليكي هةبيت كهسيستميكي ريك و ثيك نةبيت بؤ نويبوونةوة. ي ضي دةكةيت ريطا :ثيشبين بؤيةكيتي؟ بورهان حةبيب :ئةطةر بةم شيوةي ئيستا سةركردايةتي كاري بؤ دةكات ،ئةوة ثاشة رؤذي باش نابينم.
بورهان حةبيب ئيَستا دةستي لةدةستي تالَةباني بؤتةوة
ذمارة (5 - )18ي ئةيلولي 2009
5
طةورةكردني كةموكورتييةكاني ثار َيزطاي سل َيماني لةثشتةوةية ،دةيانةو َيت ثار َيزطارو ئةجنومةنةكـــــ
جَيطري ثارَيزطاري سلَيماني دواي لَيسةندنةوةي متمانةي ثؤســـ بةبي ئةوةي دةوامبكات مووضةي جَيطري ثارَيزطا وةردةطرَيت َ
َ عةبدولآل عةلي) سةرؤكي ئةنجومةني ثارَيزطاي سلَيماني (كاوة ديداري :عةبدوَلآل طؤران
6
ريَطا :بؤضي بوجةي وشكة سالَي ضوة بةردةم دادطا ،ئايا ئةوةندة طةندةلَي تيَدا كرا تاوةكو بةو شيَوةية بضيَتة بةردةم دادطا ،ئةو كيَشة ياسايانة ضي بوون وايان كرد كة بةو شيَوةية بشكيَتةوة؟ كاوة عةبدولَآل :بة نيسبةت ئةو كارانةي بة بوجةي وشكة َ سالي كراوة لةاليةن ئةنجومةني سي ثاريَزطاي سلَيمانيةوة تةنها (َ )305,000,000 سةدو ثَينج مليؤن دينار دراوة بة ئَيمة بؤ سةرف كردني بؤ وشكة َ سالي بؤ مةبةستي سابون و تايت و تةنكي بووة بؤ مزطةوتةكان ،ئةويش سةرف كردني لةريَطةي ليذنةي ئاينييةوة سةرف كراوة، بةآلم لةثاش ئةوة لةسةر برياري ثاريَزطاري سلَيماني ديواني ضاوديَري هاتنة ديواني ثاريَزطاي سلَيماني دواتر بؤيان دةركةوت كة لةاليةن َ هةندي فةرمانبةرةوة بة ثَيي ياسا كار نةكراوة ،ثاريَزطاري سلَيماني َ لةطةل ضاوديَري دارايي و وةزارةتي دارايي و بةشي ياساو ئةنجومةني ثاريَزطا ليذنةيةكيان دروست كردووة ،دواي ئةوة ( ئيلهام خان) كة نويَنةري داواك��اري طشتية ليذنةكةش بةناوي (لَي َ كؤلينةوةي ئيداري بؤ كاروبارةكاني ديواني ثاريَزطا) من وةكو سةرؤكي ليذنةكة كاردةكةم، راثؤرتةكاني ضاوديَري دارايي كة دةردةضَيت ئَيمة لَي َ كؤلينةوة دةكةين لةسةر راثؤرتةكانيان و وةآلمي ديواني ضاوديَري و دادطا دةدةينةوة ،ئَيمة لة ِرووي ياسايةوة هيض بةرثرسيار نين لةو كارانة ،بةآلم لةرووي ئيداريةوة بةرثرسين و ئةو كةسانةي تؤمةتةكانيان بةسةردا ساغ دةبَيتةوة دةياندةينة دادطا.
ذمارة (5 - )18ي ئةيلولي 2009
ريَطا :تؤ باست لةبريَكي كةمي ئةو ثارةيةكرد كة بؤ وشكة سالَي هاتوة بةآلم لةراستيدا ِبرةكةي زؤر لةوة زياترة كة تؤ باسي ليَوة دةكةيت ،ئايا ئةويتر الي كيَوة سةرفكراوة؟ كاوة عةبدولَآل :ئةو ب ِرة زؤرة لةدةسةآلتي ثاريَزطاري سلَيمانيدا بوو ،بةآلم ئةوانة هةمووي ليذنةي جياجياي خؤي هةبوو ،هةر قايمقاميةت و ناحيةيةك ب ِري بوجةي تايبةتي خؤي هةبووة ،بة ثَيي ئةو راثؤرتانةي بآلو دةكريَنةوة بريَكي زؤرة، بةآلم بةداخةوة كوردستاني َ نوي راثؤرتةكةي ديواني ضاوديَري بآلوكردؤتةوة كة نةدةبوو بآلوبكريَتةوة بة ثَيي برياري ديواني ضاوديَري، ضونكة هَيشتا لةلَي َ كؤلينةوةدان ،من هةردوو راثؤرتةكةي ضاوديَري دارايم الية لةدوور يا نزيك باسي جةنابي ثاريَزطار نةكراوة ،وة تةنانةت باسي ئةنجومةني ثاريَزطاش نةكراوة. وابي ثةيوةندي بة ريَطا :باشة ئةطةر َ كيَوة هةية؟ كاوة عةبدولَآل :ثةيوةندي بةو كةسانةوة هةية كة سةرفيان كردوة ،دةتوانم َبلَيم لةقةزا و ناحيةكانة ئةو كَيشانة ،ديواني ثاريَزطاي سلَيماني ثةيوةندي بة ذمَيريار و خةزنةدارو فةرمانبةرةكانةوة هةية. ريَطا :باست لةبآلوكردنةوةي راثؤرتي ض��اوديَ��ري داراي��ي ك��رد ،ثيَش ئ��ةوةي ليَكؤلينةوة بكريَت لةراثؤرتة ئايا ئةو راثؤرتة بة شيَوةي مةبةست ن��ةدراوة بة نوي؟ كوردستاني َ كاوة عةبدولَآل :با باسي حكومةت بكةين واز لةضاوديَري دارايي بهَينين ،بة داخةوة تاوةكو ئَيستا
حكومةت يةكينةطرتؤتةوة ،تاوةكو ئَيستا وةزارةتي دارايي يةكي نةطرتؤتةوة ،نازانريَت ئاسايش سةر بةكَيية؟ ئةطةر هَيزي ثَيشمةرطة هَيزيَكي نيشتيماني كوردية ئةطةر هَيزيَكة دوورة لةحزبايةتيةوة ضؤن َ خةلك دةردةكريَت لةسةر بيروراي جياواز؟ لةبةر ئةوة ضاوديَري دارايش هي يةكَيتي نيشتيماني كوردستانة راستة بةناوي حكومةتةوةية ،بةآلم بة برياري يةكَيتي نيشتيماني كوردستان كاردةكات، ضاوديَري دارايي سةربةخؤمان نية ،ئةو كَيشةيةش لةثةرلةماندا هةية ،ياسايةك دةرض���ووة بؤ ضاوديَري تاوةكو ئَيستا كاري َثي ناكريَت ،ئةوةي لَيرة ضاوديَري دارايية سةر بة يةكَيتيةو ئةوةي هةولَيريش سةر بة ثارتي ديموكراتي كوردستانة، بآلوكردنةوةي ئةو راثؤرتة ناياسايي بوو. ريَطا( :سةلوا خان) ئةو ذميَريارةي كة ئيَستا لةزيندانداية لةدانثيانانيَكيدا دةلَ َي مليارو نيويَك دينار لةاليةن ثاريَزطار و بةبي حسابات، قايمقامي سليَمانيةوة براوة َ ئايا ئةمة ب��ةو شيَوةية كة ئ��ةو خانمة دةلَيَت؟ ريَطا :ضاوديَري دارايي ئةو كةموكورتيانةي دؤزيوةتةوةو لَيرةوة دةست خؤشيان َلي دةكةم، دةركةوتني كةموكورتي لةفةرمانطةكاني كوردستاندا شتَيكي غةريب نية ،طةورةكردني ئةو كةموكرتيانةي ثاريَزطاي سلَيماني مةرامي سياسي لةثشتةوةية ،دةيانةويَت ثاريَزطارو ئةنجومةنةكةي سوك بكةن ،ئةو قسانة دوورن لةراستيةوة ،لَيرةوة بةوانة َ دةلَيم دادطا سةروةرة با ضاوة ِريَي ب ِرياري دادطا بكةين. ريَطا :ماوةيةك لةمةو ثيَش جيَطري ثاريَزطار لةثؤستةكةي البرا بة تؤمةتي
مةرامي سياسي ـةي سووك بكةن
ـــــــتةكةي ،تاكو ئَيستا بؤ رَيطا دةدوَيت طةندةلَي ،بةآلم لةم ماوةيةدا ئةنجومةني بي تاواني ئةو وةزي��ران بة دوو نوسراو َ دةربري و ِبرياري طةرانةوةي جيَطرةي ِ دا بؤ سةر كارةكةي و ئةو طةندةلَيانةي درابونة ثالَي هةموو خراونةتة ثا َل ثاريَزطار ئايا ئةمة دوو ِبرياري جياواز نين ،ئايا ئةم دوو بريارِة كاميان ياسايي و رةواية؟ ك��اوة ع��ةب��دولَ�لآ :ح��ةزدةك��ةم كةمَيك بطةريَينةوة بؤ ثَيشتر كة (جوتيارنوري) جَيطري ثاريَزطاي سلَيماني بوو ،ئَيمة كاك (دانا)مان كانديد كرد بؤ ثاريَزطارو كاك (جوتيار) بؤ جَيطري ثاريَزطار كة ئةنجومةني ثاريَزطا متمانةي ثَيداون، ئَيمة متمانةمان ثَيداون ثاش ئةوة ضةندين كَيشة هةبوو لةنَيوان ثاريَزطار و جَيطري ثاريَزطاردا، ثاريَزطار نامةيةكي بةمندا ناردووةو داواي ئةوةي كردوة كة كَيشةمان هةية با دابنيشين ،دواتر ئَيمة كؤبونةوةيةكمان بؤ ئةنجومةن سازكرد بؤ ئةوةي ثاريَزطارو جَيطري ثاريَزطار بَينة ئةو كؤبونةوةية و روبةرو كَيشةكان بخةنة روو ،ثَيش ئةو كؤبونةوةيةش من سةرؤكي ليستي ثارتي و سةرؤكي ليستي يةكطرتوو سةرؤكي ليستي َ كؤمةل ضوينة الي جوتيار نوري بؤ ئةوةي كَيشةكة بةو شَيوةيةي َلي نةيةت ،بة داخةوة كَيشةكة طةشتة ئةوةي ئَيمة ئةنجومةن كؤبوينةوةو بة نامةي رةسمي كاك جوتيارمان ئاطادار كردوة ،بةآلم بةداخةوة كاك جوتيار نةهات و كاك دانا هات قسةي خؤي كرد ،ئَيمة لةبةر ئةوةي نزيكةي شةش مانط بوو كاك جوتيار ئيمزاي لةسةر هيض تةندةريَك نةكردبوو جطة لةوةش ئةنداماني ئةنجومةني ثاريَزطا سةردانيان دةكرد طويَي َلي نةدةطرتن و نةدةهات بؤ كؤبونةوةكاني ئةنجومةن،
لي بكات كاوة عةبدولَآل داوا دةكات جوتيار نوري شكاتيان َ
متمانةمان َلي كشاندةوة. ريَطا :بؤضي نةدةهات بؤ كؤبونةوةكان، هؤكاري ئامادة نةبوني ضي بوو؟ كاوة عةبدولَآل :هؤكارةكةي الي خؤيةتي دةبي ثرسيار لةخؤي بكريَت ،بةآلم من بة نامةي َ رةسمي ئاطادارم دةكردةوة نةدةهات بؤ كؤبونةوةكان، ئةو ماوةي َ سالَيكة نةهاتؤتة ئةنجومةني ثاريَزطا و ضوو لةمةكتةبي سياسي و ئةنجومةني وةزيران شكاتي كردوة ،وةآلمةكةشي كة طة ِراوةتةوة نةيان بةلكو َ ووتوة بيكةنةوة بة جَيطري ثاريَزطا َ دةل َي نةسةثيوة بةسةريدا كة ئةو بةرتيالنةي وةرطرتوة و دةك� َ �ري ئَيوة بة ب ِريارةكةي خؤتاندا بضنةوة دةربارةي ئةو متمانةيةي لَيتان سةندؤتةوة ،متمانة دةبي لة ِريَطةي ياساو دادطاوة سةندنةوةي ئَيمةش َ دةتواني لةدادطا شكاتمان َلي بكات، بَيت ،ئةو َ دةتواني ئةنجومةن ئةندامي وةكو ستة ي ئ هةرضةندة َ َ دةوام بكات ،من هةموو َ بةلطةنامةكانت ثيشان دةدةم كة بؤي هةية دةوام بكات بةآلم تاوةكو ئَيستا دةوامي نةكردووة ،ئَيمة هيض كَيشةيةكمان َ لةطةلي نية وةكو ئةنجومةني ثاريَزطا. ريَطا :ئايا تاوةكو ئيَستا وةكو ضي موضة وةردةطريَت لةثاريَزطادا؟ كاوة عةبدولَآل :وةكو جَيطري ئةنجومةني َ وةردةطري و دةواميش ناكات ،ئةوة ثاريَزطا موضة َ ثةيوةندي بة منةوة نية لةرووي ئيداريةوة بةلكو
ثةيوةندي بة ثاريَزطارو كارطَيري طشتي و وةزارةتي ناوخؤوة هةية. ريَطا :ئيَوة وةكو ئةنجومةني ثاريَزطا لةسةر ض بنةمايةك متمانةتان لةجيَطري ثاريَزطار سةندةوة؟ كاوة عةبدولَآل :شتَيكي ئاساية جَيطري ثاريَزطا يان ثاريَزطار يان سةرؤكي ئةنجومةن بة ثَيي ياساي بريَمةري ذمارة ( )71متمانة لةو كةسانة وةربطيريَتةوة لةاليةن ئةنداماني ئةنجومةنةوة ،ئَيمة ليذنةي ياسايمان هةية ،ئَيمة لةسةر كةمتةر خةمي جَيطري ثاريَزطارمان البردوة ،ئةو دةتواني بروات لةدادطا داواي ياسايي خؤي تؤمار بكات ئةو كاتة ئَيمةش قسةي خؤمانمان هةية. ريَطا :ئايا لةدةسةآلتي ثاريَزطاردا هةية راستةوخؤ تةندةر بدات بة كؤمثانياكان، نمونة وةك ريَطةي تاسلَوجة-سليَماني و بيناي ثاريَزطا و ثاركي دايك و ياريطاي هةلَةبجة ،ئايا ئ��ةم كارانة ياساين كة ثاريَزطار كردوني؟ كاوة عةبدولَآل :ئةوة لةكؤبونةوةيةدا رونمان كردوة كة ئَيمة لةسةدا نةوةندو حةوتي ثرؤذةكانمان بة شَيوةي تةندةري ئاشكرا داومانة كؤمثانياكان، سي لةدةسةآلتي ثاريَزطادا هةية كة لةسةدا َ دةتواني بة شَيوةية راستةوخؤ بياندات بة تةندةر َ ئةمةش قسةي من نية ئةوة لةياساي ثاريَزطاكاندا
ذمارة (5 - )18ي ئةيلولي 2009
7
ئةو دةسةآلتةي ثَيدراوة. دةطوتري طواية راستة ريَطا :ئةوة تاضةند َ حساباتي سالَي ( )2007سوتيَنراوة بؤ ئةوةي كةس نةزانيَت ضيكراوة؟ كاوة عةبدولَآل :ئةو كَيشةية دروست بوو ثاريَزطا مني بانط كرد ،ليذنةيةكمان ثَيكهَينا بؤ ئةو مةبةستة ديار نةماني ئةو حساباتةش لةئةستؤي ذمَيريارةكانة نةك ئةنجومةني ثاريَزطا يان ثاريَزطارَ ، بةل َي بةشَيكي ديار نةماوة ،ئةو كةسانةش كة بةرثرسي ئةو بةشانةبون روبةروي ياسا كراونةتةوة.
8
ريَ���ط���ا :الب���ردن���ي ب���ةريَ���وةب���ةري فةرمانطةكان تاضةند ئيَوة ليَي بة ئاطان، ي��ان ئايا لةدةسةآلتي كيَداية البردني بةريَوةبةرةكان؟ ك��اوة ع��ةب��دولَ�لآ :لةكاتي َ هةلبذاردني ثاريَزطاكاندا ئةبواية بة ياساي ( )69كار بكراية ،بةآلم بةداخةوة لةهةريَمي كوردستاندا كاري َثي نةكرا، ئةبواية لةداناني بةريَوةبةرو البردني ئةوانة ب ِريارمان بداية ،بةآلم نة لةدوور نة لةنزيك ئةنجومةن و ثاريَزطا لةدانان و البردن دةسةآلتمان نيية ،ئةويش لةبةر ئةوةي كار بة ياساي ئةنجومةني ثاريَزطاكان
دةستةي نةزاهة نامةيةك بؤ ئةنجومةني ثاريَزطاي سليَماني دةنيَرن
ذمارة (5 - )18ي ئةيلولي 2009
ناكريَتَ ، بةلكو لةسةر ميزاجي تاكةكةسي و حزبي كار دةكريَت بؤ ئةو بوارانة. دةطوتري شكستي يةكيَتي ريَطا :بؤضي َ لةثاريَزطاي سليَماني يةكيَك لةهؤكارةكاني ئةنجومةن و ثاريَزطاري سليَمانيية؟ ك��اوة عةبدولَآل :ئ��ةوة خويَندنةوةيةكي زؤر َ هةلةية ،ئةو جؤرة عةقليةتانة دواكةوتون و ئةيانةويَت بةو شَيوةية خؤيان دةرباز بكةن لةو قةيرانةي يةكَيتي نيشتماني تَيي كةوتووة، ئةنجومةني ثاريَزطاي سلَيماني هيض ثةيوةندي بة َ هةلبذاردن و ئةداي يةكَيتي و مةكتةبي سياسيةوة َ َ نية ،ئةتوانم بلَيم قةيراني يةكَيتي لةهةلبذاردنةكاني َ مةلبةندي سلَيماني قياس بكريَت ،قةيراني يةكَيتي بةرثرسةكاني دروستيان كردووة كة ئةدايان لةطةلَ خةلكدا خراثة ،ئَيمة وةكو ئةنجومةني ثاريَزطا َ َ سالي َ ( )2005يةك دينارمان بؤ نةهاتووة سالي ()2006 حةفتاو نؤ مليارمان بؤ هاتووةَ ، سالي ()2007 َ سةدو شةت مليارمان بؤ هاتوة ،سالي ()2008 دووسةد مليارمان بؤ هاتووةَ ، سالي ( )2009سةدو سي مليارمان بؤ هاتووة ،جطة لةسةدو حةفتا مليار و دووسةد مليار بؤ ثرؤذةكاني وةبةرهَينان و دووسةد مليار بؤ تةواوكردني ثرؤذةكاني (،)2008 واتة لةسةروي ترليؤنَيك و سَيسةدو ثةنجا مليار دينارمان وةرطرتوة ،ترليؤنَيك و ثةنجا و ضوار مليارو شةش سةدو ثةنجاو ضوارمليؤنمان سةرفكردوة، ئامادةين ليذنةي نةزاهةي عَيراق و ئةنجومةني وةزيران بَيت بؤ ساغ كردنةوةي ئةو برة ثارةية، ئامادةي هةموو لَي َ كؤلينةوةيةكين و باكمان نية بؤ دينار بة ديناري ئةو ثارةية. ريَ��ط��ا :ئايا ك��ردن��ةوةي خ���واردن و خواردنةوةكان لةمانطي رةمةزاندا كاريَكي رةواية؟ ك��اوة عةبدولَآل :ثَيم واية طةورةكردني ئةو شتانة برياري سياسي لةثشتةوةية ،ضونكة ئةو بريارة بة ثَيي ئةو َ بةلطةنامانةي لةبةردةمي كارطَيري طشتي ثاريَزطاي سلَيمانيدان لةسةردةمي دكتؤر بةرهةم و حاكم قادرو ئاسؤي شَيخ نوري و ثاشان ئَيستا كاك دانا بة ثَيي ريَنمايةكان هةمان ب ِريارة ،بؤضي ئةو كاتة رةوا بون ئةآلم ئَيستا رةوانية، ثَيم سةيرة ئةمة طةورة كراوة بؤ مةرامي سياسي، ئَيمة لةئةنجومةني ثاريَزطادا الني كةم دوو حزبي ئيسالميمان َ لةطةلة ضؤن ئاطامان لةبؤضونةكاني نابي؟ ئةوان َ ريَطا :هؤكاري دواكةوتني هةلَبذاردني ئةنجومةني ثاريَزطاكان دةطةريَتةوة بؤضي؟ كاوة عةبدولَآل :دةطةريَتةوة بؤ ب ِروانةبوني دةس��ةآلت��ي ك���وردي ،بة تايبةتي مةكتةبي
سياسيةكاني ثارتي و يةكَيتي ،دةيانةويَت بة هيض نةبي ،ئةو شَيوةيةك ئةنجومةني ثاريَزطاكان بونيان َ َ هةلبذاردنةي ئةو جارةش بة فشاري هاوثةيمانان َ َ ب��وو ،ضونكة خالَيكة لةخالةكاني دةستوري عَيراقي ئةطينا نةياندةكرد ،ئَيستاش دةيانةويَت طةوجي بخةنة ئةنجومةني ثاريَزطاكانةوة ،ضونكة ئةنجومةني ثاريَزطاكان بة المةركةزي كاردةكةن دةبي شةفاف بن و عادل بن و كاري جدي بكةن و َ َ بؤ خةلكي ،لةبةر ئةوةية شةفافيةت و عةدالةت لةحكومةتي هةريَم كةمة ،بؤية نايانةويَـت ئةنجومةني ثاريَزطاكان بةهَيز بنَ ، هةلنةبذاردنةوةي ئةنجومةني ثاريَزطاكان دةطة ِريَتةوة بؤ ثةرلةماني كوردستان كة ثةرلةمانَيكي حزبي بوو نةيتواني بةجي بكات لةبةرئةوة ثةرلةماني ئةركةكاني جَي َ َ ئةشةدومابيالو َ بةل َي بةل َي بووة ،داواكارم كار بؤ َ هةلبذاردني ئةنجومةني ثاريَزطاكان بكريَت ئةطةر ب ِروايان بة ديموكراتي و ئ��ازادي هةية ،ئةطةر بروايان بة َئالوطؤ ِري دةسةآلت هةية. ريَطا :جياوازيةكي زؤر هةي لةنيَوان ئاوةدانكردنةوة و جوانكردني شاردا لةنيَوان شاري هةوليَرو سليَمانيدا ،لةكاتيَكدا بوجةي هةردوو ثاريَزطا وةكو يةكن هؤكاري ئةم كةمتةرخةميانة لةئةستؤي كيَية؟ َ خؤشحالم ثايتةختي كاوة عةبدولَآل :زؤر كوردستان جوان بَيت ،دةستخؤشي لةهةموو ئةو جي دةستيان ديارة ،هةتا ئَيستاش كةسانة دةكةم َ حكومةتي هةريَمي كوردستان دوو ئيدارةية، بودجةي حكومةتي سلَيماني جياكراوةتةوة ،ضونكة من َ داومةتي سالي يةكةم حةفتاو نؤ مليار ديناريان َ َ َ داومةتي سالي سَييةم سالي دووةم حةوسةد ملياريان َ داومةتي َ سالي ضوارةم سةدو سي دووسةد ملياريان َ داومةتي ئةطةر ئةمة كؤ بكةيتةوة لةطةلَ ملياريان َ ئةو ثارة زؤرةي حكومةتي هةريَمي كوردستان بةشي ئيدارةي سلَيماني هاتووة ،بةراوردي بكةيت لةسةدا ثَينجي بودجةمان بةر نةكةوتووة ،بؤية لةسةدا ثَينجي ئاوةدانكردنةوة دةكةويَتة ئةستؤمان، بةو بودجة كةمةوة با بزانين ثرؤذةكاني ئَيمة زؤرن يان وةزارةتةكان؟ بةآلم بة ثَيي بودجةكان ،ئةطةر ئَيمة براوة نةبوين حةقة هةموو كةس و اليةنةكان موحاسةبةمان بكةن. ريَطا :ئايا ملمالنيَكاني طؤرِان و يةكيَتي زي��ان بة ئ��اوةدان��ك��ردن��ةوةي سليَماني نةطةياند لةرووي خزمةتطوزاريةوة؟ كاوة عةبدولَآلَ : خةلكي سلَيماني زياني زؤري بةركةوتوة بةداخةوة ،بةر هةموو ليستةكانيش دةكةويَت ،حةقة دانيشتواني ثاريَزطاري سلَيماني ريَطة ن��ةدةن زيانيان َلي بكةويَت بة هؤي ليستَيكةوة.
ريَ��ط��ا :ه��ؤك��ار ضية لةبانطةشةي هةلَبذاردنةوة راطةياندنةكاني يةكيَتي باس لةطةندةلَي ئةنجومةني ثاريَزطاو ثاريَزطار دةكةن؟ كاوة عةبدولَآل :ئةطةر يةكَيتي نيشتيماني بيةويَت ثاريَزطارو سةرؤكي ئةنجومةني ثاريَزطا بطؤريَت ،ديارة طؤ ِرينيان زؤر ئاساية ئةنداماني ئةنجومةن دةتوانن متمانةيان َلي وةربطرنةوة، ضونكة سةرؤكي ئةنجومةن وةزيفة نيةَ ، بةلكو مةهامة كاريَك نية كة بودجة يان موضةي زيادي هةبي ،سةرؤكي ئةنجومةن ئةندامي ئةنجومةنة، َ
هةركاتَيك بيانةويَن ئةندامةكان دةتوانن الم ببةن، ئةو كارةش مةرامي سياسية ،سوثاسي هةموو اليةك دةكةين شكستةكانمان بآلو بكةنةوة، بةآلم بؤ البردني ثاريَزطار ئةطةر ئةنجومةن ب ِرياري البردني بدات ثاريَزطار دةتوانَيت داداطامان َلي بطريَت ،ثةرلةمان دةتوانَيت هةموومان البةريَت بةآلم ئةطةر كارةكانمان نا ياسايي بون ،طةر بةشَيوةي ناياسايش بيانةويَت دةتوانن ثاريَزطاريش البةرن ضونكة كاري ناياسايي زؤر كراوة ،الي من هيض غةريب نية ،بةآلم ثَيم وا نية يةكَيتي ئةو كارة بكات كة دذي دةستور و ديموكراتيةتيشة.
ئيمزاي سةرجةم ئةنداماني ئةنجومةني ثاريَزطا بؤ البردني جوتيار نوري
ذمارة (5 - )18ي ئةيلولي 2009
9
كانديد َيكي ليسيت طؤ ِران داواي دةستلةكارك َيشانةوةي مةسعود بارزاني دةكات
د.جةعفةر :ئومَيد دةخوازم بؤ ضوار َ سالى ئايندة بةر لةهةر شتَيك سةرؤكى هةرَيم دةست لةكاركَيشانةوةى خؤى لةسةرؤكى ثارتةكةى رابطةيةنَيت ديداري :شةنكار عةبدوَلآل
10
د.جةعفةر عةلى مامؤستاى كؤليَذى زانستة مرؤظايةتييةكانى زانكؤى كؤيةو ئةندامي ثةرلةمانى كوردستان لةسةر ليستى ِ طؤران ،لةديداريَكى تايبةتى ريَطا-دا ثرسى ئؤثؤزسيؤنبونى ِ طؤران تاوتوى دةكات و بةمشيَوةية وةآلمى َ ثرسيارةكانى داينةوة. ريَطا :ضؤن ِ لةرةوشى هةلَبذاردنى ِ ()7/25دةروان���ى؟ ئايا ئةمة يةكةم
ذمارة (5 - )18ي ئةيلولي 2009
ه��ةلَ��ب��ذاردن��ة وةك دةط��وت��ريَ��ت؟ ج��ي��اوازى ئ��ةم هةلَبذاردنة لةطة َل هةلَبذاردنةكانى ثيَشودا ضيية؟ د.جةعفةر عةلى :رةوشى بة ِريَوةضوونى َ لةسى ثاريَزطاكةى هةلبذاردنى رؤذى (َ )7/25 هةريَمى كوردستاندا ،ضوونييةك نةبوو، لةو ناوضانةى كة بةجوطرافياى سياسيى دةسةآلتى (ى.ن.ك) ناسرابوون ،ث ِرؤسةى َ هةلبذاردن تا رادةيةكى باش ثاكتر بوو لةو
ناوضانةى كةثارتى بةجوطرافياى دةسةآلتى دةزانيت. خؤى َ ئةمةش لةب ِرواى مندا بةتةنيا بؤ ب ِروابوونى يةكيتى بةديموكراسى ناطة ِريَتةوة ،راستة َ َ ليبرال و كراوةو ثارتيش بةهيزيَكى يةكيتى َ َ دةبيت بةهيزيَكى داخراو ناسراون ،بةآلم َ َ لةبيرنةضيت لةو جوطرافيايةى كة ئةوةش َ يةكيتى ناسرابوو ،ليستى طؤ ِران بةدةسةآلتى َ هيزيَكى بنكة طةورةى جةماوةرى بوو ،ئاسان َ يةكيتى و نةبؤ ثارتى و نةبؤ هيض نةبوو نةبؤ َ بتوانيت بةئاسانى هيزيَكى ديكة لةو ناوضانة َ َ كارى ساختةكارى َ لةهةلبذاردنةكةدا بكات. ئةم َ سييةم هةلبذاردنة لة ِرووى ذمارةوة َ َ هةلبذاردنى ثارلةمانى كوردستان بوو ،بةآلم لة رووى نةوعى و نيشاندانى جياوازييةكانى َ كؤمةلطةى ك��وردى و خؤدةرب ِرينيان دةشيت بةجياواز بة ِريَطةى ديموكراسيانة، َ َ لةهةلبذاردنةكانى َثيشووتر سةيربكريَت. ريَطا :دابةزينى ليستى ِ طؤران ض طرنطييةكى هةية لةئيَستادا؟ ئايا ليستى ِ طؤران دةتوانيَت ببيَت بةئؤثؤزسيؤنى حةقيقى؟ د.جةعفةر عةلىَ :ئيمة هةموومان ل��ة(َ )18 سالى راب��ردوودا شاهيدى ئةوةين ثارلةمانيكى كة لةكوردستاندا هةريَم و َ �ى ئؤثؤزسيؤن ه��ةب��ووة ،هةموو وآلت ب� َ سيستةميكى َبى ئؤثؤزسيؤنيش جطة و َ سيستميكى لةثيناسكردنى ئةو سيستمة وةكو َ َ نا ديموكرات ،مانايةكى ديكةى نيية ،واتة
لةغيابى ئؤثؤزسيؤندا ديموكراسيبوونى هةر َ بةتالة، سيستميكى سياسيى قسةيةكى َ بةليستيكى ليستى طؤ ِران بةبةشداريكردنى َ َ لةهةلبذاردندا ،طؤ ِر َانيكى ط��ةورةى جيا شيوازة نا تةندروستة لةسياسةت بةسةر ئةو َ كةيةكيتى و ثارتى هينا َ و ديموكراسييةتدا َ َثييانوابوو تا ئةبةد دةتوانن جوطرافياى كوردستان و سامانى طشتى ئةم هةريَمةى َ لةطةل ليستى طؤ ِراندا ثى قؤرغ بكةن، َ جياوازييةكان لةبةر رووناكى و بة ِريَطةى ديموكراسيانة خؤيان دةرخست ،نةك وةك هيزة باآلدةستةكانى كوردستان ضةندين ئةوةى َ َ سالة دةيكةن ،لةتاريكيدا جياوازييةكانيان َ قول و لة ِرووناكيشدا رستةى رةنطاو رةنط َ دةرخ��واردى يةكدى وخةلكى كوردستان َ ئؤثؤزسيؤنيكى كاراو لةطةل طؤ ِراندا دةدةن، َ راستةقينة لةذيانى سياسيى و ثةرلةمانى كوردستاندا ديَتة بوون و طومانيشم لةوةدا نيية دةبيتة هؤى َتيكشكاندنى دؤخى ضةقبةستووى َ سياسيى كوردستان و دواجاريش ئةكتيظكردنى ذيانى ديموكراسى. ط���ؤ ِران لةكاركردنيدا ض لةدؤخى بانطةشةى َ لةنيو ثارلةماندا هةلبذاردن و ض َ ئؤثؤزسيؤنيكى بزيَوو راستةقينة ،ب ِريارة وةك َ بضيتة َنيو جومطة هةستيارةكانى سيستم و َ َ هيزانةش كؤمةلطةى كوردى و غرورى ئةو َ كبشكي َنيت كةبةناوى ثيرؤزى و سةروةرى َتي َ نيشتمانةوة َثيضةوانةى ثيرؤزييةكانى نيشتمان و سياسةت و مرؤظ و ذيان كاردةكةن. ِ ط���ؤران ضي ريَ��ط��ا :ئايا ليستى ثيَدةكريَت لةثةرلةمانى كوردستان كةليستى كوردستانى زؤري��ن��ةى دةنطةكانى هيَناوة؟ مةترسى ئةوةنيية زؤرب��ةى ياساكان بةبةرذةوةندى خؤيان ثةسةندبكةن؟ د.جةعفةر عةلى :نةتةنيا ئةزموونى َميذووى سياسيى و ديموكراسى طةالنى دونياَ ، بةلكو ئةزموونى سياسيي ضةند سالى رابردووى كوردستانيش َثي َ َ ماندةلَيت َ َ هيزانةى لةهةلمةتةكانى هةلبذاردندا ئةو َ َ ذيانيكى باشترو بةلَينى خؤشطوزةرانى و َ خزمةتطوزارى زياترو ضاككردنى رةوشى ث��ةروةردةو تةندروستى و...هتد بة َ خةلكى وآلتةكةيان دةدةن و دواتر كةدةسةآلت بةجييان ناكةن ،يان ثشت جي َ دةطرنة دةستَ ، دةكةنة خواست و بةرذةوةنديية طشتيةكانى
َ خةلك و سامان و داهاتى طشتى وآلت زطةليكن نةدةتوانن َميذوو هي َ بةهةدةر دةبةنَ ، بخويَننةوة ،نة توانيويانة لةنرخ و بةهاى دةنط و ئيرادةى َ خةلك َتيبطةن. هةمووشمان ئاطادارى ئةو راستيية هةين كةليستةكانى بةشدار لةث ِرؤسةى َ هةلبذاردنى( ،)7/25خاوةنى ثةيام و كارنامةى ليستيك كاتيك َ سياسيى خؤيان بوون ،بؤية َ دةهي َنيت و تةكليف زؤرينةى دةنطةكان َ
سؤسياليست و زةمحةتكيَشان ىَ (بال قادر عةزيز)، نةك تةنيا شكست خواردوو ننيَ ، بةلكو لةبراوة باشةكانى َ هةلبذاردنن لة ِر َيطةى يةك ليستى و هاوثةميانيان َ لةطةل يةكطرتوو َ كؤمةل بةناوى و ليستى خزمةتطوزارى و ضاكسازييةوة كهينانى حكومةت ،واتة راستةوخؤ بةثي َ دةكريَت َ لة ِرووى ياسايى و سياسيى و نيشتمانى و بةجيكردنى لةجي َ دةبيت َ ئةخالقييةوة بةرثرس َ َ ئةو َ بةلَينانةى َثيشتر بةخةلكى داوةَ ،ليرةوة َ ئةوةدابيت هةر ليست و قةوارةيةك لة هةولى َ لةنيو ثارلةماندا وةك ساآلنى راب��ردوو َ لةخزمةتى طروث و َ بنةمالةو حيزبدا كاربكات، َنيت ،ئةمة شتيك ئايندة دةدؤ ِري َ بةر لةهةر َ ديويَكى وةآلمى ثرسيارةكةية ،ديوةكةى
دى ئةوةية ،فراكسيؤنى طؤ ِران و ئةوانةى ديكةش كةدةبنة ئؤثؤزسيؤن ،ئةركيان ضيية لةنيو ثةرلةماندا ئةطةر نةبنة ثاريَزةرى ماف َ و بةرذةوةنديية طشتييةكانى نيشتمان و َ خةلك بةطشتى ،ئةوانيش خاوةنى ث ِرؤذةو لةثيناوى بةرذةوةنديى بةرنامةى سياسينَ ، َ طشتى و راستطؤ بوون لةطةل ئيرادةى َ خةلك و خةون و حةزو خولياكانى تويَذو خانة كؤمةآليةتييةكانى ئةم َ كؤمةلطةيةدا بةطشتى، َثيويست دةكات َ هؤلى ثةرلةمان و ليذنةكانى بكةنة مةيدانى طةرمى يةكالكردنةوةى ملمالنى ديموكراسييةكان لةبةرذةوةندى َ خةلكدا ،لةو بوارةشدا َ طشتى َ بةدلنياييةوة دةلَيم فراكسيؤنى طؤ ِران بةثشتيوانى َ َ خةلكى َ كوردستان لةطةل هةموو ث ِرؤذة ياساييةكدا دةبيت كة لةبةرذةوةندى َ خةلكى كوردستاندا َ بةثيضةوانةشةوة دذى هةموو َبيت بةطشتىَ ، دةوةستيتةوة كةماف و ث � ِرؤذة ياسايةك َ َ داخوازيية طشتييةكانى خةلكى كوردستانى نةطيرابيت. بة ِروونى تيادا لةبةرضاو َ ريَطا :هةرلةئيَستاوة طرذييةك هةية لةنيَوان ئؤثؤزسيؤن ء دةسةآلت، تؤ ضؤن لةو طرذيية ِ دةروانيت؟ ئايا ئةم طرذيانة زةروريية؟ د.جةعفةر عةلى :لةب ِرواى مندا ئةطةر ئؤثؤزسيؤنيكى ياربيت فراكسيؤنى طؤ ِران َ ب ِر َ راستةقينةو داكؤكيكارى ئازادى و ماف و بةرذةوةنديية طشتيي و نيشتمانييةكانى َ ناشيت لةو راستيةش خةلكى كوردستان َبيتَ ، َتينةطات كة دةسةآلت بةم ئؤثؤزيسيؤنبوونة نابيت ،ئةمة لةاليةك ،لةاليةكى َدلخؤش َ َميكى ديكةوة كوردستان تا َئيستا هةري َ يةكيتى و ثارتى بووة بةئةمرو طويَى َ بةحكومةت و ثةرلةمانيشةوة ،لةمة بةدوا فراكسيؤنى ط��ؤ ِران لةئةمرو فرمانةكانى ئةوان دةرضووةو ئةو ميتؤدة لةكارى سياسيى جيطةى َتي كدةشكي َنيت ،ئةمةشيان ديسان َ َ َ هيزة سياسيية ،بؤية خؤشحالى نيية بؤ ئةو دوو َ جيطةى سةرسو ِرمان و مةترسيش نيية ئةطةر َ تايبةت لةسةرةتاى كاردا دؤخةكة جؤريَك ببينيت. لةتةشةنوجى سياسيى بةخؤوة َ هيزيَكى ئؤثؤزسيؤنى دةبيت هةر َ َثيمواية َ نةبيت دةسةآلت راستةقينة بةاليةوة طرنط َ هيندةى دةبيتَ ، بةضى تووشى تةشةنوج َ دةبيت بةاليةوة طرنط َبيت كارو بةرنامةو َ دةضيتة خزمةتى ملمالنى سياسييةكانى ضةند َ َ
ذمارة (5 - )18ي ئةيلولي 2009
11
ب��ةرذةوةن��دى طشتى َ كاتيك خةلكةوةَ ، َثيويستى خزمةتى طشتى َ خةلك ئةوة هيزة دةخوازيَت سامانى مرؤيى و(مةبةستم َ ضةكدارةكانة) مادى ئةم هةريَمة لةبندةستى هيزى يةكيتى و ثارتى دةبيت َ دةربهينريَتَ ، َ َ َ ئؤثؤزسيؤن سل لةوة نةكاتةوة دةسةآلت بةم شيوازى كاركردنة ضةند َ دةبيت. قةلس و طرذ َ َ ريَطا :هيَنانى ئةو ريَذةيةى ليستى ِ طؤران تاضةند كاريطةرى هةبووةو دةب��يَ��ت ل��ةس��ةر ريَككةوتننامةى ستراتيذى يةكيَتى ء ثارتى؟ د.جةعفةر عةلى :ريَككةوتننامةى يةكيتى و ثارتى ئةطةر ضى ستراتيذى َنيوان َ َ بؤ ماوةى ضةندين سال بةجؤريَك لةجؤرةكان َ لةهةولى كوشتنى هةموو ئةطةرةكانى ملمالنيى م��ةدةن��ى و ديموكراسيانةو َ خؤدةرب ِرينى جياوازيةكاندا بوو ،بةآلم لةدواى راطةياندنى ليستى ط��ؤ ِران وةكو ق��ةوارةو ليستيكى سةربةخؤ بؤ َ هةلبذاردنى()7/25ى َ َ بةدةستهينانى( )25كورسى ئةمسال و دواتريش َ ئؤثؤزسيؤنيكى ثارلةمان و ب ِرياردانى بوونة َ دةنطيكى ديكة، هيزو َ كارا شانبةشانى ضةند َ ئيدى ئةم ريَككةوتننامةية ضيتر َ هةلطرى ئةو كةبتوانيت هةموو نابيت َ قورسايى و مةترسيانة َ شتيكى ئةم وآلتة بةثاساوى نا عةقآلنى جيا َ جيا بؤ خؤيان قؤرغبكةن و َميذوو و سياسةت و ماناى ديموكراسى بؤ ئةوة كورت بكةنةوة كةئةوان َثيناسةى دةكةن. هيزو بؤية ئةركى هةموو م��رؤظ و َ قةوارةيةكى ديموكراتخوازو ئازاديخوازى ئةم هةريَمةية كار بؤ َ هةلوةشاندنةوةى ئةم ريَككةوتننامةية بكات و كةلتورى َ قبولكردنى ئةويدى جياواز ،نةك خةفةكردنى ئةم كةلتورة بكاتة هةويَنى ذيانى سياسيى و ديموكراسى، لةنيو ثةرلةمان و دةركةوتنى ئؤثؤزسيؤن َ كايةى سياسيى كوردستاندا ،سةرةتايةكى دةبيت كةضيتر ئةم طرنطى ئةو طؤ ِرانة طةورةية َ ئيرادةى خؤدةرب ِرين و كةلتورى َ قبولكردنى َ كؤنترؤل جياوازييةكان بةناو ثاساوى جيا جيا و خةفة نةكريَن. ريَ��ط��ا :شكستى ض��وار حزبةكة هؤكارى ضى بوو؟ ضونة ثا َل دووحزبى عةلمانى تاضةند زيانى ثيَطةياندوون؟ ثرؤذةى ئيسالمى ء ئايا سةرنةطرتنى ِ عةلمانيية لةكوردستان؟ د.ج��ةع��ف��ةر ع��ةل��ى :راستتر واية
12
ذمارة (5 - )18ي ئةيلولي 2009
بطووتريَت شكستى ئيسالمييةكان (يةكطرتوو َ كؤمةل) نةك شكستى ضوار حيزبةكة، و َ زةحمةتكيشان (بالى ضونكة سؤسياليست و َ قادر عةزيز) ،نةك تةنيا شكست خواردوو نين، بةلكو لةبراوة باشةكانى َ َ هةلبذاردنن لة ريَطةى َ لةطةل يةكطرتوو يةك ليستى و هاوثةيمانيان َ كؤمةل بةناوى ليستى خزمةتطوزارى و و ضاكسازييةوة. هؤكارى شكستى ئيسالمييةكان زؤرة، هيزانة لةطرنطترينيان بةالى منةوة ئةم َ لةئةزموونى ضةندين َ سالى رابردووياندا لةنيوان بةشداريى لةدةسةآلت نةيانتوانى َ شوناسيكى تايبةت و ئؤثؤزسيؤنبووندا َ جيطةى بةخؤيان دروستبكةن ،هةرطيز َ رةزامةندى َ بةشيك نابيت تؤ بةيانيان َ خةلك َ بيت لةدةسةآلت و دامةزراوةكانى و دواى نيوة ِرؤيانيش ئؤثؤزسيؤن ،بةيانيان مةسيجى بنيريت و دواى لةثيكةنين بؤ دةسةآلت َ ث ِر َ زمانيكى ياخى بيت ،واتة ئةم نيوة ِرؤيانيش َ ئاستيكى زؤر لةديارينةكردنى بة ِريَزانة تا َ شوناسى سياسيى تايبةت بةخؤيان بوونة جيطةى نا ِرةزايى بنكة جةماوةرييةكةيان، َ بةتايبةت ئيسالمييةكان ،رةنطة دةنطدانيان لةثارلةمان بؤ َتيثة ِراندنى دةستوور باشترين نموونةى ئةم َ حالةتةيان َبيت و زيانى َثيطةياندبن. ئةطةرضى ليستى ض��وار حيزبةكة ئةزموونيكى نويَى بةيةكةوة دةشيت وةك َ َ كاركردنى (ئيسالمى-عةلمانى) لةكوردستان سةيربكريَت ،بةآلم سازشكردن بةدةنطى جةماوةرو بنكةى فراوانى خوارةوةى حيزب هينانى بةمةبةستى بؤ نموونة شكست َثي َ زيانيكى ئةوتؤى بؤ ث ِرؤذةيةك كة ِرةنطة َ ئيسالمييةكان َلينةكةوتبايةوة ،بؤ نموونة ث ِرؤذةى َ هةلوةشاندن و كةرتكردنى حيزبى يةكيتى زةحمةتكيشانى كوردستان لةاليةن َ َ هيزة دةبيت زيانةكانى بؤ َ و ثارتييةوة َ ئيسالمييةكانى كوردستان ضى بوويَت ،تا تؤ َبييت و لة ِريَى هاوثةيمانى و يةك ليستيةوة هيزة ذمارةيةك لةدةنطةكانى خؤت بدةيت بةو َ عةلمانيانةى كة لةواقيعدا خاوةنى ئةو سةنطة سى كورسى جةماوةريية نةبوون بيانتوانيبا َ ثةرلةمان مسؤطةربكةن ،ئةمة ديويَكى ديكةى كاتيك نا ِرةزايى جةماوةرى ئيسالمييةكانةَ ، هةستيانكردووة دوور لةخواست و ئيرادةى خؤيان دةنطى ئةوان نويَنةريَكى عةلمانى
دةباتة ناو َ هؤلى ثةرلةمان ،نةك نويَنةريَكى ئيسالمى ،تةنانةت دوور نيية ئةمة لةالى كدرابيتةوة ذمارةيةك لةهةوادارانيان وا َلي َ ئةركيكى بةجيكردنى َ لةجي َ كةدووركةوتنةوةشة َ دينى ،بؤية َثيويستة دةنطى َثينةدةن. ريَ��ط��ا :ه��ةلَ��ب��ذاردن��ى ب��ارزان��ى بؤسةرؤكى هةريَم ضيمان ثيَدةلَيَت؟ ئايا ب��ارزان��ى ل��ةم��اوةى ض��وار سالَى راب���ردوودا وةك سةرؤكى هةريَم مامةلَةى كردووة؟ تاضةند طةشبينى بةسةرؤكايةتى هةريَم لةماوةى ضوار سالَى رابردوودا؟ َ د.جةعفةر عةلى :بةش بة حالى خؤم بةر ل���ة()7/25و لةكاتى َ هةلمةتى َ هةلبذاردنةكانيشدا ،رةنطة كةمترين طومانم نةبووبيت لةدةرضوونى مةسعود بارزانى َ َ بةسةرؤكى هةريَمى كوردستان .هةلبذاردنى هةركةسيك كة واقيعى سياسيى بارزانى بؤ َ جيطةى شتيكة َ َندبيتةوةَ ، كوردستانى خوي َ سةرسو ِرمان نيية. َ بارزانى لة ضوار سالى رابردوودا بةحوكمى ئ��ةوةى لةيةككاتدا سةرؤكى هةريَم و سةرؤكى ثارتى ديموكراتى كوردستانيش ببيتة سةرؤكى هةمووان، بووة ،نةيتوانيوة َ هةروةها بةدةر لةو ويَنةيةى راطةياندنى حيزبةكانى دةس��ةآلت ثيشانى دةرةوةى خؤيانى دةدةن ،هةريَمى كوردستان تا ئةم ساتة وةختةش يةك هةريَمى يةكطرتوو نيية ل��ة ِرووى سياسيي و كؤمةآليةتى و ئيدارى و ئابوورييةوةَ ، َميكة بةلكو هةري َ يةكيتى و بةسةر دوو كانتؤنى دةسةآلتى َ لةهةوليرو دهؤك ثارتى ثارتيدا دابةشكراوة، َ يةكيتى بةرثرس لةسليمانى و طةرميانيش َ و َ َ و باآل دةستبوون ،ئةم حالةتةى كةسةرؤكى َنيت و بةيةك هةريَميش نةيتوانى َتييبثة ِري َ ضاوو وةكو يةك هةريَمى يةكطرتوو ،سةيرى ه��ةردوو هةريَمى زةردو هةريَمى سةوز بكات. َ ئوميد دةخ��وازم بؤ ضوار سالى ئايندة َ شتيك سةرؤكى هةريَم دةست بةر لةهةر َ لةكاركيشانةوةى خؤى لةسةرؤكى ثارتةكةى َ رابطةيةنيت و بة ِراستى و لة ِرووى عةمةليةوة َ بتوانيت سةرؤكى هةموو هاوآلتيانى هةريَمى َ كوردستان َبيت بةجياوازى ديدو بؤضوون و ئا ِراستةى سياسيى و دينى و نةتةوةيى جياوازيانةوة.
بزووتنةوةي ئيسالمي لةئيمارةتةوة بؤ ئةمارةت ئيسالميية جيهادييةكاني كوردستان لة(ئيمارةتي َ هةلةبجةو دارولئيسالمي تةوَيَلةو بيارةو مةملةكةتي َ كوي؟ ئيسالمييةتي خورمالةوة) بؤ َ راثؤرتي :سؤران عومةر بةشي يةكةم ئيسالمييةكاني كوردستان لةئيخوانةوة دةستيانثيكرد ،ئيخوان بوو بةدوو خةت، َ خةتي ي��ةك م.س��ةآلح��ةدي��ن محةمةد بةهادين بوو كةيةكطرتووي ئيسالمي راطةياند ،خةتي دوو مةال سديق عةبدولعةزيز بوو كةدواتر بزووتنةوةي ِراثة ِريني ئيسالمي كهينا ،بزووتنةوةي ئيسالمي ضةكدارو َثي َ جيهادي بوو ،بةآلم لةناوخؤيدا ضةندين بالَ َ لةطةل راثة ِرين و طروث هةبوون ،بزووتنةوة بوون بةيةك و يةكبووني ئيسالمييان َ هةلوةشايةوة، دروستكرد ،يةكبوونيش َ كؤمةل و بزووتنةوةو جوندو ئةنسارولئيسالم ئيمارةتيكي دروستبوون ،هةمانكات َ َ تةويلة دامةزرابوو، ئيسالميش لةناوضةي ب��ةدواي ئةمةدا هةموو ناوضةو َثيطةي َ كةهةلةبجةو لةبةهيزترين شويَن ئيسالمي َ خ��ورم� َ �ال و ه��ةورام��ان ب��وو ،لةدةستي ئيسالمييةكان دةرضوو. بزووتنةوةي راثةرِين (برا) وةك بةديلي بزووتنةوةي ئيسالمي ب��زووت��ن��ةوةي راث��ة ِري��ن��ي ئيسالمي كةدريَذكراوةي ئيخواني كوردستان خةتي دوو بوون ،ل��ةدواي ()31ي ئاب بةهؤي لةئيران كردو ئ��ةوةي يةكيتي رووي َ َ ناوضةكةي لةاليةن ثارتي ديموكراتةوة دةستي بةسةردا طيرا ،بزووتنةوةي راثة ِرين
لةسليماني بارةطايةكي خؤي دةرخست و َ لةتووي مةليك دانا ،ئةوةبوو لةهاتنةوةي لةنيوان ئةو بارةطايةي يةكيتيدا شة ِر َ َ يةكيتيدا دروستبووَ ،ثيش ئةوةش راثة ِرين و َ َ خورمال بارةطايةكيان دانا ،خةتي لةناوضةي م.عةلي باثير ئةو بارةطايةي دةست بةسةردا هيزي طرت ،ئةمةش بةبيانوي ئةوةي دوو َ ئيسالمي جيهادي ضةكدار شةرعييةتي نيية لةيةك ناوضةدا كاربكات. لةخيرخوازاني ئةم بزووتنةوةية كؤمةكي َ وآلتاني سعوديةو ئيمارات وةردةط��رت، مةال سديق بةسيفةتي براي م.عوسمان عةبدولعةزيز ،ئ��ةو متمانةو توانايةي بةدةستهينابوو الي خليجييةكان، مامؤستاي َ بؤية زؤرينةي كات م.سديق لةطة ِران بوو خيري ب��ةدواي كؤكردنةوةي زةك��ات و َ سةرمايةدارة ئيسالمييةكاني كةنداودا. َ خيرخوازي لةناوخؤ كؤمةلَيك ث ِرؤذةي َ وةبةرهينانيان ئةنجامدابوو بؤ كؤمةكي و َ كردني ك��ارةك��ةي��ان ،بزووتنةوةيةكي كةمدةرامةتي موتةوازع بوو ،بةرثرسةكاني كةساني ئاسايي و سادة بوون ،هةرضةندة زؤريان بةهؤي ذن و ذنخوازيةوة كةسي نزيكي يةكتر بوون. ئةم بزووتنةوةي ئيسالميية ،سةرسام بوون َ لةكتيبةكانيان يةكيك َ بةتاليبان و َ َ بةناوي بزووتنةوةي تاليبانةوة بآلوكردةوة بؤ ئةندامةكاني ،كةبةوردي باسي لةدروستبوني َتاليبان و سيفاتة باشةكاني ئةو بزووتنةوةية دةركرد ،تاكو ئةوانيش نمونةيةكي لةوجؤرةي ئيسالمي بن ،ضونكة َتاليبان وةك بةديلي
كؤتايهينان هاتةثيش بؤ حيكمةتيارو رةباني َ َ لةنيوان ئةو دوو كوشتارةي بةو ش��ة ِرو َ اليةنة دةسةآلتدارةي ئةفغاندا هةبوو ،بؤية دةبيتة بزووتنةوةي راثة ِرينيش َثيي وابوو َ بةديلي يةكطرتووي ئيسالمي و بزووتنةوةي ئيسالمي ،هةميشة ئةندامةكاني لةسةر ئةوة ثةروةردة كردبوو كةبزووتنةوة ث ِرة لةناكؤكي و َبال َ بالَين و بةشداريي حكومةتةو شةرعييةتي دةبيتة ميراتطري. بوني نةماوة ،راثة ِرين َ َ لةطةل بةآلم بزووتنةوةي راثة ِرين بزووتنةوةي ئيسالمي يةكي طرت و لةمانطي ئابي َ سالى ( )1999بزووتنةوةي يةكبونيان راطةياند كةبةكودةتاي دوو براكة ناو دةبرا دذ بةخةتي م.عةلي باثير ،بؤية يةكبووني هيندةي تر ناكؤكييةكاني َثيشوي ئيسالمي َ َ ناو بزووتنةوةي ئيسالمي قولكردةوة. يةكبووني ئيسالمي، كودةتاي دوو برا يةكبووني ئيسالمي ل��ةدواي وةفاتي م.عوسمان عةبدولعةزيز بوو بةكردار، لةهينانةوةي تةرمي بةجؤريَك ه��ةر َ هةولير ه��ةردوو برا مامؤستادا لةشاري َ (م.عةلي و م.سديق) كؤبونةوةو ب ِرياري ثاش كةثيويستة يةكالكةرةوةياندا َ لةدةستداني برايةكي عةزيزيان كةضةتريَكي طةورةي رابوني ئيسالمي بوون ،ئةوانيش بةهيزبكةن ببن بةيةك و َثيطةي خؤيان َ لةحزبيكدا ،ئةوةبوو يةكبووني ئيسالمي َ بةناوي يةك ِريزي َ مسولمانان و كةمكردنةوةي كهينراو حزبي ئيسالمي بؤ خزمةتي زياتر َثي َ
ذمارة (5 - )18ي ئةيلولي 2009
13
جيطري براكةي كة(م.عةلي م.سديق كراية َ بةمةرجيك لةكؤنطرةي عةبدولعةزيز)بوو، َ حةوتي بزووتنةوةي ئيسالميدا مامؤستا مةال بةبي هيض هؤكاريَك و بةثيالني عوسمان َ م.عةلي ب��راي ل��ة ِراب��ةري بزووتنةوةي جيطري ئيسالمي وةالنرا كةئةوكاتة ناوبراو َ م.عوسمان بوو ،ثاش البردني م.عوسمان بةناويَكي َبي ناوة ِرؤك كراية رابةري رابووني ئيسالمي!! يةكبوون ب��ووة ه��ؤي ثةكخستني ج��وآلن��ةوة ئيسالمييةكة ،بةجؤريَك كةخةتي م.عةلي باثير َثييان وابوو ئةمة بؤ ثةراويَزخستني ئةوانةو بؤ َليداني َثيطةي طةنجةكاني ناو بزووتنةوةي ئيسالميية، َ بنةمالةكةي بةهيزكردني َثيطةي بؤ َ هيندةي عةبدولعةزيزة ،ب��ةآلم ئةمة َ نةخاياند ،لةثاش َ سالَيك لةيةكبووني ئيسالمي ،يةكةمين كؤنطرةي بزووتنةوةي يةكبووني ئيسالمي لةتةويََلة ئةنجامدرا ،لةو َ بنةمالةي كؤنطرةدا هةموو َثيوةرةكان طؤ ِرا، عةبدولعةزيز كةوت ،تةنياو تةنيا م.مةال بةبي َ هةلبذاردن بة ِرابةر عةلي عةبدولعةزيز َ َ كةسيك لةبال و بةبي ئةوةي َ دانرايةوةَ ، اليةنطرةكاني لةسةركردايةتي و مةكتةبي دةربضيتةوة ،بؤية كؤنطرة بوة ئةو سياسي َ وَيستطةيةي كةبزووتنةوةي يةكبووني َتيدا لةطؤ ِرنرا. كؤنطرةي َ تةويلة بوو بةطؤرِستاني يةكبووني ئيسالمي كؤنطرةي يةكةمي ب��زووت��ن��ةوةي يةكبووني ئيسالمي لةمزطةوتي طةورةي تةويََلة لةمانطي ئابي َ سالى ()2000دا َوةبضيت، ب ِرياربوو بؤ ماوةي ( )3رؤذ بة ِري َ لةو كؤنطرةيةدا طروثي ئيسالح َ كةبالَيكي الوازي ناو بزووتنةوة بوو ،تةنيا يةك َ لةطةل بوو ،ئةويش عومةري سةركردايةتي َفيرطة بوو ،م.كرَيكار كةماوةيةك بوو طة ِرابويةوة كوردستان ،ثياوناسييةكي َثيشكةشكردو َتييدا ريزبةندي ثياوباشةكاني ناو بزووتنةوةي كردبوو ،تاكو دةنطدةران لةسةر ئةو بنةماية دةنط بدةن بةكةسة َ ثالَيوراوةكان ،لةليستةكةدا يةكةم بةم.مةال عةلي دةستي َثيدةكرد ،بةدوايدا كةسةكاني وةك كةمال رةحيم و كاميلي حاجي عةلي َ بنةمالةي دانابوو، و كةسة نزيكةكاني ئةو
14
ذمارة (5 - )18ي ئةيلولي 2009
لةنيو ليستةكةدا دانابوو ،ئةمة خؤشي َ نيطةراني زؤري الي ئةنداماني كؤنطرة دروستكرد بةوةي داخؤ لةسةر ض بنةمايةك ئةم ثؤلينةي ك��ردووةو بةضي َثيوةريَك يةكةم لةدووةم باشترة؟! كةثيياندةوترا لةبةرامبةردا طروثيكي تر َ َ تةحالوفَ ،ثيكهاتبوون لةنةيارة كؤنةكاني يةكتري لة ِراثة ِرين و بزووتنةوة ،خةتي بةبي مةال سديق و ضةند نةهزةكان َ َ لةطةل خةتي كةسيكي تر لةزاواكاني، َ بةهيزيانكرد بؤ م.عةلي باثير تةحالوفيكي َ َ دةستبةسةراطرتني بزووتنةوةي يةكبوون،
لةمانطي ئةيلولدا رووداوة ناخؤش و خو َيناوييةكاني ناوضةي شارةزوورو هةورامان بةسةر ئيسالمييةكاندا هات
بةجؤرَيك كةسةرةتا ويستيان مةال سديق ببيت بة ِرابةر ،ئةوا م.مةال رازي بكةن َ عةليش الدةب���ةن ،ب��ةآلم م��ةال سديق َ بنةمالة ،ئةمةي نةكرد ،ضونكة وةك براو م.عوسمان لةاليةن مةال عةلييةوة الدراو خؤي ضووة شوَيني ،ئةبوو مةال سديق-يش بضيتة شويَني، مةال عةلي البدات و خؤي َ بؤية ئةمةي نةكرد ،هةرضةندة ثاش وةفاتي م.مةال عةلي َ لةسالي ()2009دا مةال سديق هةر بوو بة ِرابةري بزووتنةوةي ئيسالمي و ضووة شويَني براكةي. ث��اش دةنطداني كؤنطرة ،ئ��ةوةي
هينا و ئةويتر تةحالوف ويستبويان دةنطي َ كةوت ،ئةمة ئةو كؤنطرةية بوو كة مامؤستا َ َ قةسري دةنطي يةكةمي َتيدا عةبدولآلي بةدةستهينا ،بةآلم هةر لةناو كؤنطرةداو َثيش َ تةواوبووني وادةي خؤي ،شة ِرو ثةالماردان لةنيوان تةحالوف و اليةنطراني َ مالي م.مةال َ عةلي روويداو بةمجؤرة كؤنطرة تةواونةكراو ئةنجامةكانيشي لةاليةن رابةرةوة ثةسةند نةكرا ،بؤية بزووتنةوةي يةكبوون دواي َ ثةسيردراوي كؤنطرة كارةكاني بةهةل َ مايةوة. بزووتنةوةي يةكبوون َ سالَيك َبيخاوةن مايةوة لةثاش كؤنطرة ناكؤكييةكان تةشةنةي سةندَ ،ليكترازانةكان زياتر بوون ،كوتلةو َبالةكاني ناوخؤي بزووتنةوةي يةكبوون كةتةوازونةكةي َليهات بةجؤريَكي السةنطبوو ،هةرضي نةهزةكان بوو لةطةلَ م.عةلي باثير َثيكهاتنَ ،بالي ئيسالحيش َ لةمالي ب��ةالوازي مابويةوةو نزيك بوو بةشيكي نةهزةكانيش لةطةلَ م.مةال عةليَ ، مةال سديق خؤيان كةنار طرت و َ لةمالةوة دانيشتن. ح��زب ب��ةت��ةواوي ب�َ�ي��خ��اوةن ب��وو، ئةنجامةكاني كؤنطرة ثةسةند نةدةكرا، هينابوو، بةوثييةش تةحالوف زؤرينةي َ َ بؤية كةوتنة بيري ئ��ةوةي كةخؤيان و َ كيكيش لةو بارودؤخة رزطار بكةن خةل َ ملمالني و ناكؤكي ضةندين و تةسفيةي َ َ َ سالةي رابردووش لةطةل يةكبكةن. بؤية لة ( )2001/5/31تةحالوف َ (كؤمةلي خؤي سازداو ئامادةكاري كردو ئيسالمي) راطةياند ،بةدواي ئةم راطةياندنةدا بزووتنةوةي يةكبوون ناوو بوني نةما، َ بنةمالةي مامؤستا مةال عةلي هةرضي بوو ،بةنوسراويَك بزووتنةوةي ئيسالمييان راطةياندةوة. َ كؤمةل و ثاش لةتبووني يةكبوون، بزووتنةوة دروستبوو بةهيز ئةوانةي َثييان دةوترا تةحالوف َ بوون ،تةنيا َكيشةي دارايي هةبوو ،ضونكة تاكو بةثيي يةكيتي نيشتماني كوردستان َ ئةوكاتة َ رَيككةوتننامةي تاران ،ب ِري ()2000000 مليؤن ديناري دةدا بةبزووتنةوةي ئيسالمي
و دةضووة ذيَردةستي مامؤستا مةال عةلي. لةطةل َ َ خةلكي ثاش كؤبونةوةو دانيشتن ناو بزووتنةوةي يةكبوون و راويَذكردن بةزؤر اليةني ثةيوةنديدار ،لة()2001/5/31 َ كؤمةلي ئيسالمي لةشةودا راطةيةندرا، َ لةهةلةبجة بةدواي ئةم راطةياندنةدا ئةوةي مايةوة ،بزووتنةوةي ئيسالمييان راطةياندةوةو يةكبوون بةزيندووي َ لةضالنرا ،ئةوةي مايةوة م.شيخ محةمةد بةرزنجي و قاسم مستةفاو َ عةبدول ِرةحمان عةبدول ِرةحيم بوو لةناوضةي بةبياليةن مانةوةو سةرطةت ،ماوةيةك َ دواي ( )3مانط َبياليةني ،ئةوانيش ضونة َ م.شيخ محةمةد كرا ناو كؤمةلي ئيسالمي و َ َ بةثيشةواي كؤمةلي ئيسالمي ،ئةوةي مايةوة َ م.كريَكار بوو وةك ئيسآلح ،لةسةرةتادا ضؤلكراو ضووة ناوضةي َ كةسليماني َ طولث، َ
َ هيزيَكي ( )300ضةكداري لةطةل بووَ ، َ كهينابوو ،لةنارنجلةو سةربازي باشي َلي َثي َ خارطيآلن و َ طولث دامةزراندبوو، خةرثاني و َ َ هيزي دووي سؤرانيش بةهاوبةشي لةطةل َ خوليكي سةربازي بؤ كردبونةوة لةسةر َ ئةركي مادي خؤي ،تةنيا سةركردايةتيش َ لةطةلى مابوو ،م.عومةري َفيرطة بوو، كة َ ئةويش دلي َئيشابوو ،دواتر م.كريَكاري دةرطاشيخان و هيشت ،لةناوضةي بيارةو َ جي َ َ هيزي دووي سؤراني َليبوو، سةي سةالميش َ بةبياليةن مابوونةوة ،زؤركات ئةوانيش َ دةضوونة َنيوان ئةو بارطرذييانةي َنيوان كؤمةل و بزوتنةوةو َ َ هيوركردنةوةيان رؤلي َ دةبيني. َليرةوة بارودؤخي ناوضةي ش��ارةزورو هةورامان رووي َ يةكيتي لةئالؤزي كردَ ،
نيشتماني دوو مليؤن دينارةكةي كةدةيدا بةبزووتنةوة ،وةك ميراتي دابةشيكرد بةسةر َ هيزي َبياليةنةكان و كؤمةل و بزووتنةوةو َ دووي سؤراندا. خيرا َتيثة ِرين لةمانطي ئةم رووداوانة زؤر َ حوزةيرانةوة طةيشت بةئةيلول ،لةئةيلولدا هيزةكان و دروستبووني بةتةواوي ثارسةنطي َ طروث و اليةنة ئيسالمييةكان طؤ ِر َانيكي تري بةخؤيةوة بيني ،ئةمجارة جوندولئيسالم هاتة َثيش بزووتنةوةي ئيسالمي بةنامةيةك هةلةبجةي َ َ بةيةكيتي كرد، ضؤلو تةسليم َ ئيسآلح ماوةيةكي تر خؤي طرت ،ئةويش ث�� ِرؤذةي ئةنسارولئيسالمي َثيشكةش بةجوند كردو م.كريَكار بوو بةئةمير. رووداوةكاني تر بؤ بةشي دووةم...
مةال عوسمان لةثيَشنويَذي تالَةبانيدا
ذمارة (5 - )18ي ئةيلولي 2009
15
ثار َيزطاري كةركوك كةمتةرخةمةو ث ِرؤذةكان بةجي ناكات و َ سالي ثار ()%60ي ميزانيةيان ج َي َ طة ِراندؤتةوة بؤ بةغدا حكومةتي هةرَيم (َ )6 سالة نةيتوانيوة خةتي خدمةي َ لةطةل بةغدا ضارةسةربكات ثؤليسي كورد لةكةركوك
ديداري :هةَلوَيست عوسمان بةرهةم لةتيف
16
رِزط���ار عةلي س��ةرؤك��ي ئةنجومةني ثاريَزطاي كةركوك باس لةكيَشةكاني كةركوك و ئ��ةداي سياسةتي يةكيَتي و ثارتي و خالَة الوارزو بةهيَزةكاني ئيدارةي كوردي دةكات لةو شارةو داواي طؤرِانكاري و ليَثيَضينةوة لةبةرثرسةكاني كةركوك دةكات بةخودي خؤيةوة. بةكوى ريَطا :كارةكانى مادةى ()140 َ طةيشت؟ رزطار عةلى :مادةى ( )140خؤى ضةند ب ِرطةيةكة ،ب ِرطةيةكى ضارةسةرى كَيشةى خزمةتطوزاريية ،ب ِرطةيةكى طة ِرانةوةى يةكة ئيدارييةكانة ،ب ِرطةيةكى طة ِرانةوةى ئاوارةو ه��اوردةي��ة ،ثاشان دواى ئ��ةوة ديَتة سةر ئاسايكردنةوة ،سةرذمَيرى و بارودؤخ ،تاكة ب ِرطةى كةبةجوانى ئيشةكانى بة ِريَوة دة ِروات ،تةنيا بريتية لةقةرةبووكردنةوةى ئاوارةكان و هاوردةكان هةرئةو ب ِرطةية بةباشى دة ِروات ،ئةمةش لةبةرئةوةى ثارةى تَيداية ،ئةوةش ب ِرطةيةكى ئيجابى باشة كةهاوردة دة ِروات و ئاوارة دةطة ِريَتةوة ،ئالةو ب ِرطةيةدا ئيشةكانى ليذنةى باآلى مادةى ()140 باش دة ِروات ،ئةوانى تر هةنديَكى ثةيوةنديى كةخةلك ديَت َ َ دةلَيت حكومةتى عيراق بةوةوةية هيض ناكات ،لةناو دةستوردا لةناو مادةى ()140دا َ دةلَيت بؤ طة ِرانةوةى يةكة ئيدارييةكان ئةطةر هةرسى كةسةكةى دةستةى سةرؤكايةتى َ كؤمار ئيمزاى نةكةن ،مةسةلةى كةالرو كفرى َ ضةمضةمال و ناوضة كَيشة لةسةرةكانى بةينى و
ذمارة (5 - )18ي ئةيلولي 2009
ئةوسى كةسة رومادى و كةربةالو حللة و ئةوانة َ ئيمزاى نةكةن ،ئةو طة ِرانةوةية نابَيت ،ئَيستا كاك تاريق هاشمى كةجَيطرى سةرؤك كؤمارة ئيمزاى ناكات ،لةبةر مةسةلةى شيعةو سونة ئيمزاى ناكات ثاشان ئةوةش تَي َ كةلى كةالرو كفرى و َ ضةمضةمال بووة. ريَطا :كيَشةى ئةفسةرة كوردةكان ضي ليَهات بةتايبةتى لةم كاتى هةلَبذاردنةدا كةئةوان زؤر نارِازين؟ رزطار عةلى :ئةم كَيشةية كؤنةو تةمةنى ثَينج َ سال دةبَيت ،ئةوة جارى يةكةم نيية كةئةو جؤرة نوسراوو هة ِرةشانة ديَت ،ئةوانة هةموو مةسةلةى سياسيية كة لةبةغداوة ديَت ،نةكةس دةتوانَيت ئةفسةرى كورد الب��دات ،نةكةس دةتوانَيت موضةى ئةفسةريَكى كورد بب ِريَت، كةسيش ناتوانَيات ئةفسةريَكى كورد َ فةسلبكات، بةآلم بةشَيك لةكَيشةكة ثةيوةنديى بةخؤمانةوة هةية ،ثةيوةنديى بةحكومةتى هةريَمى كوردستان و بةتايبةتى وةزارةتى ناوخؤ هةية ،ناكريَت يةكَيك ئةفسةر بَيت خةتى خدمةى نةبَيت لةبةغدا ،ئةمة نيية لةدونيادا شتى وا ،ئَيمة ناتوانين َ لةطةل بةغدا ئةو ئيشة يةكالبكةينةوة ،ئةوة ثةيوةنديى بةوةوة نيية َبلَيين خةتاى بةغداية ،بةشَيكى خةتاى بةغدايةو بةشَيكى خةتاى خؤمانة. خةتاى بةغدا لةضيداية ،بةغدا دةزانَيت لة ِرؤذى ( )2003/4/10ئةم ئةفسةرة كوردانة لَيرةن ،بؤضى لةيةكةم رؤذةوة قسةناكةى؟ بؤضى ثاش شةش َ سال قسة دةكةى؟ ئةوة مةبةستَيكى سياسيية، دووةم مةعقول نيية حكومةتى كوردستان لةشةش سالدا نةتوانَيت خةتى خدمة يان نةتوانَيـت َ َ لةطةل وةزارةتى ناوخؤى عَيراقدا ئةم مةسةلةية يةكال بكاتةوة ،كةواتة ئةمة نابَيت َبلين غةدر لةكورد دةكريَت ،كورديش خؤيشى كةمتةرخةمى تَيدايةو مةسةلةكة واية. ريَطا :ئةو هةآلنة ضيية كةسةركردةكانى كورد لةبةغدا تيَى كةوتون سةبارةت بةكارةكانى ئةم شارة ،تؤ لةضى نارِازيت؟ رزطار عةلى :ئَيمة خويَندنةوةى خراثمان هةية بؤ ئةو سةركردةكانى كورد لةبةغدا ،ئَيمة َ دةلَيين سةركردةكانى كورد كةدةضنة بةغدا ئيشيان ئةوة بَيت تةنيا باسى هةولَيرو سلَيمانى و دهؤك و كوردستانى بوونى كةركوك بكةن، مام جةالل كةدةبَيتة سةرؤك كؤمار ،سةرؤك كؤمارة لةبةسراوة تاوةكو دهؤك ،تةنيا سةرؤك كؤمارى هةولَيرو سلَيمانى و دهؤك نيية ،دةبَيت وةك بةرثرسَيكى عيراقى كار بكات ،ئةوة يةك لةمةسةكان ،دوو حكومةت كةثَيكديَت بةرنامةى هةية ،ليستى هاوثةيمانى كوردستان
َ لةطةل ليستى يةكطرتوو بةرنامةى كةثَيكهات هةبوو ،كابينةكة لةو سى و دوو ب ِرطةدا ئيعالنكراو دواتر لةثةرلةمانى عيراقدا ثةسةندكرا بةليستى هاوثةيمانى كوردستان ،دةبَيـت هةنديَك كةسانى شيعة رةخنة لةبةرثرسانى شيعة بطرن ،وادةزانن بةس كورد رةخنةى هةية؟ وادةزانن شيعة نييةتى؟ وادةزانن عةرةبى سونة نييةتى؟ زؤرجار من طويَم لَيبووة تؤمةت دةخةنة َ ثال تاريق هاشميي كةكارى باش ناكات يان ثَيشتر مةشهةدانى كةنويَنةرى عةرةبى سونة بوو دةوتريَـت ضى لةدةست ديَت هيض ناكات هيض ئاطاى لةعةرةب نةماوة. ئةم كَيشةية لةهةموو عيراق هةية ،بةآلم كَيشةكة لةوةداية عيراق ئيدارةيةكى فةوزاية، ئيدارةيةكى فةساد بآلو بووةتةوة ،ئةوة تةئسيرى كردووة نةك لةسةر ( ،)140تةئسيرى كردووةتة سةر ذيانى هةموو عيراقييةك ،عيراق لةئاستى َ سؤمال فةساددا شويَنَيكة زؤر مةترسى دارة ،تةنيا لةدوواوةيةتى لةدنيادا ،تؤ لةومةرحةلةية بيت حةقة ذيان بووةستَيت لَيرةدا ،بةآلم باشة هَيشتا ذيان نةوةستاوة. لةبرطةكانى هاوثةيمانى ريَطا :يةكيَك ِ بايكؤتى م��ادةى ()140ة ،ب��ةآلم وةك دةبينين ليذنةكان هةموو بةسةرضوون؟ رزطار عةلى :دةبَيت ئاطاداربن حكومةتى عيراق ضيكردووةو ضى نةكردووة بؤنةهَيشتنى كَيشةكانى َ مولكييةت ،ثَيش ئةوةى كةدةستوريش هةبَيت ئةوةى كةهةبوو ئةمريكييةكان دايان نا ،لةزةمانى ئةمريكييةكان و لةقؤناغى دواى دانانى دةستورو حكومةتى ماليكيش ،هةيئةتَيكى فاشيلة ،هةيئةتَيكةحةزدةكات كَيشةكانى عَيراق بمَينَيتةوة ،ضارةسةرى كَيشةى زةويية كةزؤر بةطذياندا ضووين هةتا طةيشتة ئةو رادةيةى كةسةرؤكى ئةو هةيئةية لةثةرلةمانى عيراق لةكؤبونةوةى رةسمى ثةرلةمان شكاتى لةمنكرد، طواية من ريَطرى دةكةم لَيرة ،ريَطرييةكةى من ئةوةبوو دةمووت ئيش نةكةيت ناهَيَلم بَييتة ئَيرة، َ بةهةرحال ئةمةيان نةكرد. ئَيستا ئةطةر راثؤرتةكةى ديمةستورة بخويَنيتةوة ،ديمةستورة داوا دةكات ئةو كَيشةية بةم شَيوةية ضارةسةر بكريَت ،ئةو زةويانةى َ بةكؤمةل حيجزة ئيكتفاى لةسةربَيت و ب ِرياريَكى و يةكاليي لةسةر بدريَت ،مةسةلةن لةشوان يةكَيك بَيت داواى زةوى بكات ،هةمووي َ مولكي كورد خؤيةتى اليةنى دووةم نيية يان قةرة هةنجير اليةنى دووةم نيية ،بةنيسبةت حكومةتى فيد ِر َالةوة زؤربةى ئةو ب ِريارانةى كةثةيوةندى بةوةوةية دةريكردووة ،بؤ نمونة باسى ئاوارةو هاوردة دةكةين، ئاوارةو هاوردة نيزامى قةرةبووى بؤداناوة ،بة ِراى
من حكومةت لةمةدا مؤفةق بووة ،دةسةآلت ثارة تةرخاندةكات لةسةر ئاسايكردنةوةى كةركوك، َ ضةمضةمال ئةوة طة ِرانةوةى كةالرو كفرى و ثةيوةنديى بةهةموو عيراقةوة هةية ،نزيكةى نؤ ثاريَزطا لةعيراق ثةيوةنديدارة بةم كَيشةيةوة. َ (موسل ،هةولَير ،سلَيمانيي ،كةركوك ،ديالة، سةآلحةديين ،روماديي ،بةغدا ،كةربةال ،حلة) ئةوةندة ثةيوةنديدارة كةتؤ مناقةشةى كةالر دةكةيت دةبَيت مناقةشةى حللةش بكةيت، ضونكة يةك ثاكَيجة دوو ثاكَيج نيية ،ئةمة بةثَيى سى كةسة رازى بن (مام دةستور دةبَيـت ئةو َ جةالل و كاك عادل) رازين( ،تارق هاشمى) رازى نييةو ئيمزاى ناكات كةحةقى ظيتؤى هةية ،كةواتة ئةمة هيض ثةيوةنديى بةسةركردايةتى كوردةوة نةما ،دةستورةكة كورد خؤى وا ِرازى بووة ثَيى كةسى كةس ئيمزاى بكات. َ ريَطا :اليةنةكانى ديكة طلةييتان ل��يَ��دةك��ةن ك��ة وا اليةنةكانى ترتان ف��ةرام��ؤش��ك��ردووةو تةنيا يةكيَتى و ثارتيية؟ رزطار عةلىَ : جارى اليةنةكانى تر هةمووى لةطةلمانن ،ئةوة تؤمةتَيكى َ َ بةتالة ئةطةر اليةنة وابلَين ،خؤيان لةحوكمن َ كوردستانييةكان َ لةطةل ئَيمةن ،جَيطري ثاريَزطار حزبى شيوعيية كاك ريَبوار جَيطرى سةرؤكى ئةنجومةنة يةكطرتووة ناتونَيت َ وابلَيت ،ضونكة لةحكومةتة دةكريَت رةخنة لةخؤمان بطريَت ،ئَيستا من رةخنة لةخؤمان دةطرم ئاسايية بةس ئةطةر َبلَييت يةكَيتى واو ثارتى وا ،ئةى بؤ تةحالوفت َ لةطةلكردوون؟ ئةوة َ َ بَيويذدانيية لةحزبايةتى تؤ كة لةطةلما لةسولتةى، َبلَييت خةتاى ئةوانة خةتاى منيش نيية ،كاتَيك َ كةدةلَيين حكومةتى ماليكى خراثة ،يةعنى وةزيرة كوردةكانى كة َ لةطةليشن خراثن. ريَطا :كةمة نةتةوايةتييةكانى ديكة طلةييان لةوة هةية شويَنة طرنطةكانى فةرمانرةوايي تةنيا بؤ كوردةكانة ،ئةوان ِ خؤيان بةثلة دوو دةبينن لةم شارةدا؟ رزطار عةلى :عةرةب لةكؤى ()41كورسي لةكةركوك ( )6كورسى هةية ،جَيطرى ثاريَزطا دراوة ثَيى و كةسى دووةم لةئيدارة عةرةبة، توركمان ئَيمة سةرؤكى ئةنجومةنى شارمانداوة ثَيى ،كاتى خؤشى جَيطرى ثاريَزطارمان ثَيداون، ئةوان ثَيى رازى نةبوون ،ليستى برايةتى زؤرينةى هَيناوة مةعقول نيية بَينيت بضيت دةسةآلتى ئيدارى و تةشريعى تةسليمى ليستى تر بكةيت، كى ئةوة دةكات؟ شتى وانيية لةدنيا َ ريَ��ط��ا :وةك ك��ورديَ��ك تاضةند لةسياسةتى يةكيَتى و ثارتى رازيت
ذمارة (5 - )18ي ئةيلولي 2009
17
18
لةكةركوك؟ رزطار عةلى :سياسةتى يةكَيتى و ثارتى هةمان سياسةتة لةمةسيف و قةآلضواالن ،دوو سياسةت نيية ئةوة زؤرجار رؤذنامةنووسةكان َ وادةلَين لةويَوة ئيلهام ديَت ئيلهام لةكةركوكةوة ناروات بؤ ئةوان ،لةهةنديَك بواردا سةركةوتوو بوونة ،لةهةنديَك بواردا سةركةوتوو نةبوون، يةك لةشتةكان لةم شارة نةهَيَل ِراوة تا ئَيستا كَيشةى تايفى دروست ببَيت ،ئةوة ئازايى يةكَيتى َ لةطةلدا بَيت ،ئةو ثالنة و ثارتيية ئَيستاشى ذةهراوييةى درابوو كةئَيمة شة ِربكةين لةاليةن ئةو َ دةولةتانةى كةسةركةوتنى عيراقيان نةويست، ضونكة عيراق تاكة وآلتَيكى ديموكراسيية لةم ناوضةيةو دةستورى هةية و نيزامى ثةرلةمانى هةية ،نيزامَيكى َ فيدرالى هةية ،ئةوة لةم مةنتيقةية نيية ،عيراق قوربانى زؤر شت دةدا ،قوربانى ئةوة نيية كَيشةى خؤت هةبَيت ،كَيشةى ناوضةكةش رووى كردووةتة عيراقَ ، خةلكى عيراقيش خؤى لةسيستمى ديموكراتى َ فيدرالى شارةزانيية. ثاشماوةكانى بةعس زؤر دةورييان هةية لةتَيكدانى ثَيشكةوتن لةعيراقدا ،جا لةبوارى سياسى يان ئةمنى يان ئابوورى بَيت و َ هةولدةدةن تَيكى بدةن. ريَطا :يةكيَتى و ثارتى لةض بواريَكدا سةركةوتوونةبوون؟ رزطار عةلى :خؤت باسى ثيسى شارى كةركوكت كرد خةتاى كَيية ،بةشَيكى زؤرى خةتاى حكومةتة ،ئَيمة ساآلنة ثارةى ثاريَزطار ديَت هيض َ سالَيك نيية ثارةى ثَيويست دابين نةكرابَيت بؤ ئيدارةى كةركوك كة وا كةركوك ثاك بكاتةوة ،بؤ ئةم َ شتى سالى رابردوو ( )3مليارو َ بةجي بكةن. تةرخانكرابوو ،ناضن ث ِرؤذةكة جَي َ بةجي ناكات؟ كى ِ ثرؤذة جيَ َ ريَطاَ : رزطار عةلى :جةنابى ثاريَزطار نايكات. ريَطا :دةلَيَن كيَشةيةكى زؤر لةنيَوان تؤ و جةنابى ثاريَزطاردا هةية؟ رزط���ار ع��ةل��ى :كَيشةكة لةسةر ئةو مةسةالنةية كةنةيانتوانيووة خزمةت بكةنَ ، سالى ثار لة( )60%ميزانييةيان طة ِراندؤتةوة. ريَطا :كيَشةكة لةكويَداية؟ رزط��ار عةلى :ئ��ةو مةسئوالنةى كة لةكةركوكن ترسى محاسةبةيان نيية ،ترسى لَيثَيضينةوةيان نييةو َدلنيان كة النابريَن، ئيسفادةيان لة وةزعة سياسيية عامةكةى كةركوك كردووة ،مديريَكي كورد النابريَت نةك عةرةبَيك جَيى بطريَتةوة ،ئةوانة هةموو كَيشةكانن ،دةبواية سةركردايةتى يةكَيتى و ثارتى زؤربة تةفسيل دابةزينايةتة ئيدارةى كةركوك و بة ِريَوةبردنى
ذمارة (5 - )18ي ئةيلولي 2009
كةركوك. ريَطا :وات��ة ل��ةس��ةرةوةن ئاطاداريى خوارةوةنين؟ رزطار عةلى :نةهاتونةتة ناو وردةكارييةكانةوة تا ئَيستاش. ريَطا:مةبةستتلةوةيةكةئةوبةرثرسانة بيَخةمن ل��ةوةى كةدةرناكريَن ،بؤية سةرثيَضى زؤر دةكةن ،لةاليةن يةكيَتى و ثارتيشةوة هيض ليَثيَضينةوةيةكيان لةطةلَدا ناكريَت؟ رزطار عةلى :ئةوة ثةيوةنديى بةيةكَيتى و ثارتييةوة نيية ،ئةمان عايدى حكومةتى عيراقن، مةسةلةن ضةند مودير هةن لةم شارة ،مةعقولة شةش َ سالة دزيَكى لَينةبَيت؟ يةكَيك سزا نةدريَت مةعقولة ئةمة؟! ريَ��ط��ا :ب��ودج��ةى ش��ارى كةركوك ضةندةو ضؤن دادةنريَت؟ رزط��ار عةلى :بودجة لةسةر ذم��ارةى دانيشتوان دادةنريَت و وةك عيراق واية بةثَيى ريَذةى دانيشتوانى خؤمان بودجة وةردةطرين، بودجةى تريش هةية وةك هى ئةمريكييةكان، بودجةى وةزارةتى داد هةية ئةوانيش ث ِرؤذةيان هةية. ريَطا :هةلَويَستى ئةمريكييةكان ضؤنة، تاضةند لةطة َل مادةى ()140دان؟ َ لةطةل دةستورى رزط��ار عةلى :ئ��ةوان عَيراقن ،ناضنة ئةو وردةكارييانةوة ،ئةو نايةت وةك بةجى كورديَك َبلَيت ئادةى مادةى ()140م بؤ جَي َ لةطةل هةموو دةستورنَ ، بكة ،ئةوان َ دةلَين ئَيمة ثشتيوانى هةمووى دةكةين. كةبرياردرا لةهةر ريَطا :ئةوثارةيةى ِ بريَكى بؤ كةركوك بةرميليَك نةوت ِ سةرفبكريَت ،ئةوة ضؤنةو تاضةند ئةو كارة كراوة؟ َ رزطار عةلى :ئةمة دةورى سال و نيويَكة بةتايبةتى هةنديَك َ خةلك لةباشوور لةبةسرة، َ لةطةل هةنديَك لةئةندام لةعيمارةو ئةوانة ثةرلةمانى عيراق ئةم ث ِرؤذةيةيان ريَكخستووة، ئةم ث ِرؤذةية ئةنجومةنى وةزيرانى عيراق ثةسةندى كردووة ،ماوةتةوة ثةرلةمان ثةسةندى بكات ،ئةوكاتة كةركوك لة ِرؤذيَكدا ( )350هةزار دةبى لة حسةى نةوت ،ضونكة رؤذانة دؤالرى َ ( )700هةزار بةرميل نةوت دةردةضَيت. برياريدا بارةطا ريَطا :حكومةتى عيراق ِ حزبييةكان و ئةوناوضانةى كةئاوارةكانيش داطيريان ك��ردووة ،وةريطريَتةوة ئةوة بةكوى؟ طةيشت َ رزط��ار عةلى :حكومةتى عيراقى ئةم
ب ِريارةى بؤ كةركوك نيية ،هةر حزبَيك لةبةسرا بَيت ،ئَيستة ئَيوة لةكوردستانن عيراق ناخويَننةوة هةلةية ،لةسلَيمانيش َ ئةوة زؤر َ قبول ناكريَت بيناى َ حكومةت خةلكى تَيدابَيت ،بيناى حكومةت بؤ حكومةت كراوة ،ئةو بيناية خزمةتى َ خةلك دةكات و ئيدارةى تَيدا دادةنريَت َ بؤخةلك ،ضةندكةسَيك بةناوى ئاوارةوة بضنة قوتابخانةيةك لةوالوة ثَينج سةد َ مندال لةخويَندن دةبن ،دةبَيـت حسابى ئةوة بكةيت ،ئةو ب ِريارة بؤ تةواوى عيراقة ،هةركةسَيك لةبيناى حكومةت بَيت ،ثَينج مليؤن دينارى َتى و دةبَيت دةرضَيت لةو شويَنة ،ثةيوةنديى دةدري َ ب��ةئ��اوارةوة نيية ،حزبيش لةكةركوك بَيت لةسلَيمانى بَيت لةبةغدا بَيت بؤى نيية بَيت بيناى حكومةت داطيربكات ،حزبةكان هةموو لَيرة َ كرى دةدةن ،ئةو بينا حكوميانة هةموو َ كري دةدةن و ثَينج َ سالة واية. ريَطا :ئةى ئةو شويَنانةى كةئاوارةكانى تيَداية؟ َ رزط��ار عةلى :ئَيستة لةطةل موتةحيدة َ لةطةل حكومةتى عيراق خةريكين، خةريكين َ تةقريبةن جةلدةكةيمان تةواوكردووة ،بير لةوة دةكةينةوة ضؤن ضارةسةريَكيان بؤ بكةين و ثارةو كةرةسةى بينايان بؤ دابينبكةين ،شويَنَيك يان بدةينى كةخانو بكةن وةضؤنى بكةن. زةوييةكيان َ ريَطا :داوا لةيةكيَتى و ثارتى دةكةيت كة لةهةلَبذاردنى داهاتودا ئةو بةرثرسة كوردانة الببةن؟ رزطار عةلى :الدان وشةيةكى جوان نيية، َ لةطةل ئةوةدانيم ،با الدان واتة تاوانبارى ،من َ كى كارى باشى كردووة، هةلسةنطاندن هةبَيت َ كى كارى خراثى كردووة ،بةآلم بةويذدانةوة، َ مةسةلة منم ،ثاريَزطارة ،بة ِريَوةبةرة هةركةسَيكة نةك هةر بؤ كوردةكة بؤ توركمان و عةرةبةكةش دةبَيت بيكةيت ،بة ِريَوةبةرى توركمانيش هةية َ َ طةندةلة، طةندةلة ،بة ِريَوةبةرى عةرةب هةية بة ِريَوةبةرى توركمان تةنيا مةسئولى توركمان نيية، لَيرة مةسئولى كوردةكةشة ،بؤ نمونة بة ِريَوةبةرى ثةروةردة توركمانة ،ئةوة ئيدارةى هةموو ثةروةردة دةكات تةنيا بةشة توركمانةكةى ناكات. ئةطةر لةكةركوك ئةو سياسةتة هةبَيت، نويَبونةوة هةبَيت ئةطةر طؤ ِرانكارييةك هةبَيت لةدةموضاوةكاندا ،شتَيكى زؤر ئاسايية َ خةلك هةية سةركةوتووة لةم شارةدا ،بةآلم حةوت َ سالة لةيةك شويَندا كاربةدةستةَ ، خةلك لَيى بَيتاقةت بووة ،شتَيكى تةبيعيية لةهةموو دونيا واية ،هةموو َ خةلك حةزى بةشتى نويَية ،دنيا زؤر ثَيشكةوتووة َ خةلكى ثيرؤز نةما ،حزبى ثيرؤز نةما ئيشي ثيرؤز دةمَينَيت.
د.فايةق َ طولثي ضؤن و لةسةر ضي وازي لةيةك َييت ه َينا؟! ناوةرؤكي ئةو نامانةي كةتائَيستة بآلونةكراونةتةوة ِ بةرَيطا تايبةت ِ فايةق محةمةد َ طولثي كةماوةيةكي زؤر ثزيشكي شؤ ِرش و بووةو لةثةرلةماني َ َ كؤمةلَيك سالي ( )1992ئةندام بووة ،بةهؤي ناكؤكي و بيرو ِراي جياوازةوة لة ()1997/2/22 هينا، يةكيتي نيشتماني َ بةنوسراويَك وازي لة َ َ ناوبراو لةو نوسراوةيدا ( )6خالي خستؤتة ِروو وازهيناني وةك هؤكارةكاني ساردبونةوةو َ َ لةيةكيتي ،ناوة ِرؤكي ئةو شةش خالة بريتيية َ لةمانة: (ثاش ئةوةي لةثارتي طةلي ديموكراتي َ َ هةظالةكانم طة ِراينةوة لةطةل كوردستان ضةندين وةعدي سياسي و مادينان َثيبةخشرا َ كؤمةلَيك لةو بةجي نةكرا، بةآلم هيضي َ جي َ َ هةظاآلنةي لةطةل مان هاتنة ناو ي.ن.ك يةكيتي هيض َبيسةرو شويَن كران بةآلم َ َ سؤراغيكي جدي بؤ نةكردن ،لةسةرةتاي سالي َ يةكيتي هيض ِرةئييةكي مني ستة تائي َ َ 1992 دةربارةي ئةو مةسةلة سياسي و ثيشةييانةي َلييانةوة نزيكم وةرنةطرتووة ،بةبةرنامة منيان خستؤتة ثةراويَزةوة ،لةسةر مةسةلةي شة ِري براكوذي و ئاشتي من لةجةولةي شة ِري دواييدا َ لةطةل شة ِربوون نةبوو ،بؤئةم مةبةستة ِرةئيم َ َ لةطةل كؤمةلَيك ِرؤشنبيرو ناسراوي شاري ياداشتيكمان سليماني لة ()1996/8/19-18 َ َ بةرزكردةوةو داواي وةستاني شة ِري َنيوان يةكيتيمان كرد ،لةسةر ئةم ياداشتة ثارتي و َ موحاسةبةي كةالمي ك��رام و بةتةلةفون هة ِرةشةم َليكرا! لةسةر دريَذكردنةوةي ثةرلةمان ِرةئيم مةسئوالنة بوو ،بةخراثم نةدةزاني دريَذبكريَتةوة ،بةآلم ِرةئيم وابوو يةكيتي دةكات د.كةمال تةعبير لةسياسةتي َ نةك د.تةيب ،لةسةر مةسةلةي دةركردني َ هةظالَيكي بةيانيك لةاليةن منةوة دذي َ َ مةكتةب سياسي بةرامبةر بةو هةلويَستة توندةي سليماني ئةو دذي من وةمانةوةي من لةشاري َ
يةكيتي بؤ سةر هيزةكاني َ لةكاتي ثاشةكشةي َ سنور ،ضةندين جار داوام كردكةليذنةيةكي َلي َ كبهي َ نري بةآلم هةر دةنط نةبوو. كؤلينةوة َثي َ وازهينانةكةيدا د.فايةق لةكؤتايي نامةي َ دةنوسي «بؤية ناضارم َ مالئاوايتان َليبكةم و َ هةرشتيكتان لةسةرم ئامادةم تاكو ِ 10رؤذ َ هةية بةحةقي خؤتاني دةزانم تةحقيقي لةسةر بكةن ،دواي ئةوة منيش بةمافي خؤمي دةزانم يةكيتي نةبم». ئةندامي َ د.فايةق لةنامةيةكي دةستوسيدا كةبؤ مام جةالل و كاك مةسعودي ناردووة لةناو َ هؤلي ثةرلةماندا َ لةمانطي 11ي سالي ( )1994نوسيويةتي و ِراستةوخؤ داويةتيية دةستي مام جةالل كةلةوكاتةدا َتالةباني و بارزاني وتاريان َثيشكةش كردووة هيواي ئةوةيان خواستوةو شة ِري َنيوانيان كؤتايي َثي َبيت ،لةو نامةدا َ طولثي نوسيويةتي «وةك ثةرلةمانتاريَك و نويَنةري َ بةبي ثةناو ثةردة، دةبي َ خةلكي كوردستان َ َ َئيوةي سةركردة ،لة ِراو بؤضوني خةلك ئاطادار بكةين : - 1داوا دةك���ةم ل��ةب��ات��ي وش��ةي َ دةبي، هةولئةدةين ،وشةي ئوميدةوارين، َ َ َ وانةبي خةلك بةكاربهينن! ئةطةر دةكةين َ َ لةئيوة طةورةتر هةية ثرسيار دةكات ئةي كةس َ بؤ ب ِرياردان لةشة ِرو ئاشتي؟ ديارة يان هةموو دةسةآلت الي َئيوة نيية ،يان ب ِرواتان بةم ِريَكةوتنة الوازة ،بؤية داوا لةبة ِريَزتان دةكةم لةجيطةي دةبي و دةكةين َ لةمةودووا وشةكاني َ ئوميدةوارمَ ، بةكاربهينن. هةولئةدةين َ َ - 2ئامادة نةبووني كةسي دووةمي حزبةكانتان ،لةكؤبونةوةكاني ثةرلةماندا يةكيتي و ثارتي ثرسياري دةربارةي ِريَكةوتني َ الي َ خةلكي دروست كردووة ،بةتايبةتي الي َ خةلك كةسي دووةمي هةردوو حزبةكانتان َ دةهي َ نري. بةخةلكي توند ِرةو ناويان َ د.فايةق وةك ئةندامي ثةرلةمان لةناو
كؤبونةوةكةي ثةرلةماندا ئةم دةستنوسةي داوةتة َتالةباني ،ئةويش لةثشتي نوسراوةكة ئةم وةآلمةي بؤ نوسيويةتةوة «كاكة لةمةشدا ياغنيشيت! سييةمينيشي -1ثارتي شةخسي دووةمين و َ حازر نيية. -2ي.ن.ك شةخسي دووةم��ي نيية، سكرتيرو ئةنداماني (م.س) هةية. َ -3ب ِريارةكان بةطشتي دراوةن بةدةنطي هةموو ئةوانةي َليرةش نين». َ جطة لةوة د.فايةق َ خزميكي طولثي ،لةطةل َ َ َليثرسراوي َ سليماني لةسالي مةلبةندي يةكي َ 1996بةشة ِر ديَت و ئةو كةسة دةيةويَت ثةالماري َ طولث بدات بةآلم دكتؤرةكاني هاو ِريَكي ِريَطةي نادةن ،بةدواي ئةم دةمة بؤلةدا بةفشاري بةرثرسي َ َ مةلبةندي يةكي يةكيتي بؤ سةر ثاريَزطار ،ثؤليس و ضةكداريَكي َ َ زؤر دةضنة سةر مالي د.فايةق بؤ دةستطير كردني. ناوبراو لةبةياننامةيةكيدا كة ()1996/9/5 بآلويكردؤتةوة نوسيويةتي «لةو َكيشةدا من لةسةر حةق بووم و بةرطريم لةثةرلةمان و حكومةت و بةرذةوةنديكورد ك��ردووة ،من ئةندامي ثةرلةماني كوردستانم حةسانةم هةية ،كةس بؤي نيية َبيت و دةستطيرم بكات ،بةتايبةتي بةبي ئةمري حاكم». َ ه��ةروةه��ا نوسيويةتي «ئ��ةي كاديرة َ قبول مةكةن يةكيتي ئةمة َدلسؤزةكاني َ َ َ خيلةكي بال بةسةر ثةيوةندي عاتيفي و َ دةئيوةش ثيرؤزي شيَ ، يةكيتيدا َ سياسةتي َ بكي َ ثةرلةمان و حةسانةي ئةنداماني ثةرلةمان بثاريَزن ،ثةرلةمان هؤي شة ِري براكوذي و هينانةوةي ِرذيَم و دةستبةسةرا طرتني طومرطي َ يةكيتي ئيبراهيم خةليل نيية ،ثةرلةمان دةست َ نةطرتووة ئيدارةي كوردستان ِريَكو َثيك بكات».
ذمارة (5 - )18ي ئةيلولي 2009
19
سةفيين مةال قةرة: فةرماندةيي مــ
يةكَيتى بووةتة هى م
ئةوةى ثَيى يةكَيتى ب
ديدارى :بةرهةم لةتيف هةَلوَيست عوسمان س��ةف��ي��ن��ى م���ةالق���ةرة ئ��ةن��دام��ى سةركردايةتى يةكيَتى بالَى ريَفؤرم و ك��ادريَ��ك��ى دي���ارى ن��او رةوت��ى ط� ِ �ؤران-ة لة ئيَستادا ،ناوبراو هيَما بؤئةوة دةكات كة لةنيَو ريزةكانى يةكيَتى ،شويَنى خةبات و تيَكؤشان ن��ةم��اوة ،يةكيَتى ب��ووةت��ة شويَنى قيادةكانى خؤدةولَةمةندكردنى ن��او يةكيَتى ،ن��ةك خزمةتكردن بةخةلَكى ه��ةذارو رةش و رووت، ِ دةطةريَنيَتةوة بؤ هؤكارى ئةمةش الدانى يةكيَتى لةبنةما سةرةكييةكانى ��رةوى ن��اوخ��ؤى يةكيَتى و ث���ةي� ِ هةيمةنةى دةسةآلتى مام جةالل لةناو يةكيَتيدا.
20
ريَطا :بؤضى يةكيَتى ناتوانيَت كؤنطرة ببةستيَت؟ مةال قةرة :لةبةرئةوةى مةفروز واية هةلبذاردن لةهةموو َ َ مةلبةندةكان بكريَت يةكيتييةكان َتييدا بةشدار بن، و هةموو َ يةكيتى بةالى كةمى َئيستا زياتر لةنيوةى َ يةكيتين و بؤ ط��ؤ ِران ئيش ل��ةدةرةوةى َ َ يةكيتى كؤنطرة كى ي بال م ي َ دةكةن ،دةتوانم َبلَ َ نابةستيت. يةكيتى كؤنطرة َ دةبةستيت ،دةنا َ َ ريَطا :ئةطةر يةكيَتى كؤنطرة ببةستيَت و كيَشةكانى ضارةسةربكات، ِ ط��ؤران ثيَت وانيية ئ��ةوان��ةى ن��او بكشيَنةوة ناو ريزةكانى يةكيَتى؟ مةال قةرةَ :ئيمة وةك رةوتى طؤ ِران ئامادةبيت جاريَكى باوة ِرناكةم يةك كةس َ
ذمارة (5 - )18ي ئةيلولي 2009
كة لةذَير فةرماندةيى مام جةالل ئيشبكاتةوة، بةآلم وةك تاك لةوانةية َ هةبيت خةلك َ ببينيت و ب��ةرذةوةن��دى خ��ؤى ل���ةوةدا َ َ بطة ِريَتةوة ،بةآلم من َثيم وانيية ئةو خةلكة ئةساسييةى هاتوةتة َ دةرى ،ئةطةر جاريَكى يةكيتى ،ضونكة ضاوة ِروانى بضيتةوة ناو َ ديكة َ خيرى َلى ناكريَت. َ َ كةيةكيتى مانداوة هةول ذة مي لة مة ئي َ َ َ بكةينة ئةو رةوتةى كة طؤ ِرانى َثيبكةين، يةكيتى َثيكهاتةكةى بةآلم نةكرا ،ضونكة َ واي��ة هةتا هةيمةنةى م��ام ج��ةالل و سايكؤلؤذييةتى قيادةى مام جةالل َبيت، مةجالى َتيدا نةماوة بؤ َثيشةوة ضوون. ريَطا :لةكؤنطرةدا م��ام جةالل دةبيَتةوة سكرتيَر؟ مةال قةرةَ : دةبيت، بةل َى هةر سكرتير َ َ ضونكة ئةوانةى كةدةضنة كؤنطرة ئةوانة دةبن كة مام جةالل َ هةليان دةبذيَريَت. ريَطا :مام جةالل بؤ وازناهيَنيَت؟ مةال قةرة :ئةوة لةخؤى بثرسن ،مام ج��ةالل ضةندةها س� َ �ال قيادةى َئيمةى ك��ردووةو بةثياوَيَكى َتيكؤشةرى دةزانم ك��ةزؤر م��ان��دوو ب��ووةَ ،ثيمان ناخؤشة دةبيتةوة ،رؤذبة ِرؤذ ئةو كة ِرؤذبة ِرؤذبضوكتر َ َ دةبيتةوة ،لةبةرئةوة هةلؤ بةرزةى هةية نزم َ وازبهي َنيت ،بةطةورةى واز َثيم خؤشة تا زوو َ ببيتةوة. بهي َنيت نةك بضوكتر َ َ ريَ��ط��ا :بةنةمانى م��ام ج��ةالل ض ِ طؤرانيَك بةسةر يةكيَتى و ليستى ِ طؤران و ناوضةكةدا ديَت؟ مةال قةرةَ :ئيمة مةسئول نين لةدواى
مام جةالل ،ضونكة َئيمة ب ِريارى خؤماندا رةوتى طؤ ِرانمان َثيباش بوو ،مةسئول نين يةكيتى ،بة ِراستى من فكرى خؤم لةوةى َ ب��ةوةوة مةشغول ناكةم ،دةرط��اى طؤ ِران كراوةية بؤ هةموو َتيكؤشةريَك بؤ هةموو يةكيتى بةئيتيجاهى تائيستاش لةناو َ كةسيك َ َ شتيك يةكيتى وةك َ طؤ ِران ئيش دةكاتَ ، الى من قةت موقةدةس نةبووة ،زؤربةى دةميننةوة بؤ رةوتى يةكيـتى َ ئةوانةى لةناو َ طؤ ِران ئيش دةكةن. ريَطا :تا ئيَستا لةناو يةكيَتيدا كوتلة هةية لةطة َل ئةوةى كةبالَى ريفؤرم لةيةكيَتى دةرضووة؟ مةال قةرةَ : بةل َى كوتلة هةيةو زؤريشة. ريَطا :ئيَوة يةكيَتين؟ نةخير. مةال قةرةَ : ريَطا :وازتان ِ لةرابردووى خؤتان هيَناوة؟ مةال قةرة :وازمان لة ِرابردووى خؤمان نةهيناوةَ ،ئيمة مولتةزيمين بةث ِرةنسيثة َ كةيةكيتى لةسةرى دامةزراوة، ئةساسةكانى َ يةكيك لةمةبدةئة هةرة ئةساسةكانى َ ثةي ِرةوى ناخؤى ئةوة بوو كةبةرذةوةنديى يةكيتى، طةل بخةينة سةروى بةرذةوةنديى َ يةكيتيش بخةينة سةروى بةرذةوةنديى َ ب��ةرذةوةن��دى شةخسى خ��ؤم��انَ ،ئيمة ئةوةمانكردووةَ ،ئيمة بةرذةوةنديى طةلمان كةليستيك داببةزيَنين و َثيمان لةوةدا بينى َ َ وابوو ويستى خةلك و ويستى حزبةكان َليك جودا بووةتةوة. ريَطا :يةكيَتى واتة مام جةالل؟
وةك طؤ ِران يةك كةمسان ئامادة نيية لةذ َير ــام جةاللدا كاربكات
مام جةالل ،ئةوةى مام جةالل ثَيى يةكَيتى نةبَيت ،يةكَيتى نيية،
بَيت ،يةكَيتيية ،كؤنيش وابووة مةال قةرة :حزبةكة بووةتة هى مام يةكيتى جةالل ،ئةوةى مام جةالل َثيى َ يةكيتى يةكيتى نيية ،ئةوةى َثيى َ نةبيتَ ، َ يةكيتيية ،كؤنيش وابووة. َبيتَ ، ريَ��ط��ا :ك��اك نةوشيروانيش لةحزبةدا بةشداربووة ،ئةى كاك نةوشيروان ضى بووة لةيةكيَتيدا؟ بةثيى مةال قةرة :كاك نةوشيروانيش َ ث ِرةنسيثى حزبى دةبواية َ كؤمةلَيك دةسةآلتى َ بةكؤمةلَيك لةدةستدا بوايةَ ،ئيستاش ياساو ريَساى حزبى ب ِرؤين َئيمة حيسةمان يةكيتى تةنيا ئةوان يةكيتيية ،ضونكة َ لةناو َ بةثيضةوانةوة ئةوانةى نةكردووة، دروستيان َ لةطؤ ِران ئيش دةك��ةن زؤر زياتر ماندو بوونة ،زؤر زياتر قوربانييان داوة ،زؤر زياتر يةكيتى ،هى واهةية بةرهةميان هةبووة بؤ َ َئيستا لةمةكتةبى سياسيدا يةك رؤذ خةباتى نةكردووةَ ،ئيستاش ئامادة نيية يةك رؤذى ذيانى خؤى بكاتة قوربانى ئةطةر َ مةسلةحةتى نةبيت. خؤى َ ريَ��ط��ا :ك��يَ��ن ئ���ةو ك��ةس��ان��ةى كةحةزدةكةن يةكيَتى بةم شيَوةيةى ٍ ئيَستا بميَنيَتةوة ،ضى وادةك��ات ط��ةر ئ��يَ��وة ب��ط� ِ �ةريَ��ن��ةوةو ئ��ةوان بةرذةوةندييان نةميَنيَت؟ لةثيناوى َ خةلك يةكيتى َ مةال قةرةَ : يةكيتى، لةثيناوى مةباديئة ئةساسةكانى َ و َ شويَنى َتيكؤشان و خةباتكردنى َتيدا نةماوة، شويَنى كاسبى ك��ردن و تيجارةتكردن و ثارة ثةيداكردنة ،بةرذةوةندى ثاراستن شويَنى ئةوانة َئيستا بووةتة مةجموعةيةك َ مةسلةحةتى بةثيى يةكيتى َ كؤمثانياى ناو َ َ يةكيتى ماونةتةوة ،حةقم خؤيان لةطةل َ بةتيكؤشةرةكانى خ��وارةوة نيية بةدةيان َ
يةكيتى و سةدان و هةزاران لةقاعيدةى َ َتيكؤشةرن كة لةئاستةكانى خ��وارةوةدا يةكيتى خزمةت دةكةن ،بةآلم لةقيادةى َ َ مةسالح َثيكةوةي بةستوون. تةنيا ريَ���ط���ا :ئ��يَ��وة ل��ةب��ةرئ��ةوةى مةلَبةندةكاندا ل��ةه��ةلَ��ب��ذاردن��ى شكستانهيَنا ،لةيةكيَتى هاتنة دةرةوة، ئةطةر سةركةوتو بوناية ضى دةبوو؟ مةال ق��ةرة :من بةو تةعبيرة َنالَيم، َ لةثيناوى ضاكسازيدا بةل َى َئيمة ئةويشيان َ لةثيناوى طؤ ِرينى سيستمى بةرةيةكى بووَ ، َ يةكيتى دا هةول زؤرمان بوو، تيدا يةكي َ نويَى َ بكةينة ئةو فاكتةرةى طؤ ِرانى َثيبكةين، موجتةمةعى كوردى و سيسستمى حكوم ِرانى َ هةولةماندا ثي بطؤ ِرين ،راستة َئيمة لةو َ سةركةوتوو نةبوين بؤضاككردن و طة ِرانةوة يةكيتى ،ئةويش سةر مةباديئة ئةساسةكانى َ ديارة بؤ سةركةوتوونةبوين ،لةبةرئةوةى دةسةآلت دةسةآلتيان لةدةستدابوو هةموو ث��ارةو دةس��ةآلت و ئيمكانييةتى خؤيان بةكارهينا بؤ ئةوةى شكست بةو هةوآلنة َ بهيننَ ،ثيشيان دةكريَت ،ضونكة مام جةالل َ كةسكرتيرى طشتى و سةرؤك كؤمارى َ َ هيزى خؤى خستة بةر عيراق بوو، ئةلةوى َ بؤئةوةى تةئسير بخاتة سةر َ خةلك و َبلَيت بةئيجرائاتم وةك َئيستا بؤئةوةى كةس دةنط َ بةبالى ريفؤرم نةدات ،ئةوة قسةيةكى َ لةوهةولةماندا سةركةوتو راستة َئيمة ئةطةر يةكيتيمان بخستايةتة سةر سكةى بوينايةَ ، حزبيكى ئةساسى خؤى و بمانكردايةتة َ موئةسةساتى كةبيتوانياية ئةركةكانى بةجيبكات. جي َ َئيستاى َ َ يةكيتى نةدةهاتينة دةرةوة، بةل َى لةناو َ يةكيتيمان دةكردة ئةو فاكتةرةى كةطؤ ِرانى َ
َثيبكةين. ريَطا :يةكيَتى لةناوضةى دةسةآلتى خؤيدا شكستى هيَنا ،ئيَستا وةزعى يةكيَتى ضؤن دةبينيت؟ َ كؤلةكة يةكيتى م���ةال ق����ةرة: َ ئةساسييةكانى كة لةسةرى بنيات نرابوو، َ كؤلةكة ئةساسييةكانى نةماوة رووخ��اوة، شتيكى تر سةركةوتن يةكيتى لةهيض َ تا َ يةكيتى خراث بةدةستبهي َنيت ،من ئايندةى َ َ شيوةيةى َئيستا لةدةورى يةكيتى بةو َ دةبينمَ ، مام جةالل ماونةتةوةَ ،ثيم واية دةرةقةتى ئةو ئةزمانة نايةن كةتووشى بووة. بةكوى ريَطا :ئايندةى يةكيَتى َ دةطات ،لةناو دةضيَت يان دةضيَتةوة ناو ثارتى؟ مةال قةرة :بةتةئكيد َتيكؤشةرةكانيان َ لةطةل طؤ ِران ئيش دةكةنَ ،ئيستاش ديَن زؤربةيان دةنطيان داوةتة طؤ ِران و ئيشيان بؤ طؤ ِران كردووة ،قيادةكانيش تةماشاى َ مةسلةحةتى خؤيان دةكةن ،ئيتر نازانم َ َ َ لةطةل لةطةل ثارتى َبيت كى َبيت لةطةل َ َ شتيكى ديكةى مانةوة َبيت يان لةطةل هةر َ َ مةسلةحةتى خؤيان َبيت و ضؤن هةتا َئيستا ئيشيان كردووة ،ئاوا ئيش دةكةن. ريَطا :كاتيَك ئيَوة وةك ضوار ئةندام مةكتةبى سياسى لةيةكيَتى دةرضوون ،بةمونافيق ناويانبردن؟ مةال قةرةَ :ئيمة ئةوةى َئيستا داواى يةكيتيش بةمزةكةرةيةك دةكةين ،لةناو َ يةكيتى ئيمزايانكرد، كةنيوةى كاديرانى َ سكرتيرى طشتى و مةكتةب دامانة دةست َ جيطةى بيرو خؤيان ئةوانة سياسييةكةى، َ نةهيشت، ِراى جياوازيان لةناو يةكيتيدا َ َ مونافيقى ضيية؟ ئةوةية كةتؤ وةك خةدمايل
ذمارة (5 - )18ي ئةيلولي 2009
21
اليةنيكى تر لةاليةنيك بيت و كار بؤ َ َ َنيك ئةوانةى يةكيتييان كردة شوي َ بكةيتَ ، بةمام جةالل و ئةفكارةكانى مام جةالل بمي َنيتةوة ئةوةى رازى نيية، رازيية ،فةرموو َ فةرموو خواحافيزى َبيتَ ،ئيمةش نامانةويَت بةويستى كةس ب ِرؤينَ ،ئيمة دةمانةويَت ضوارضيوةيةك َبيت بؤ َتيكؤشان حزبيك َبيت َ َ بةثيى بؤ نوَيبونةوةى هةموو ئةفكارةكان و َ ثةي ِرةوى ناخؤ كاربكريَت ،نةك بةويستى كةس بةتةنيا. ريَطا :ئةو هيَرشانةى كة لةكاتى هةلَمةتى هةلَبذاردن كراية سةرتان، ثارتى بوو يان كؤمةلَيَك خةلَك؟ لةهةولير مةال ق��ةرةَ :ثيمان واي��ة َ ثارتى دةسةآلتدارة ،وةك حزب و وةك حكومةتيش ثارتى َ َنيت ئةطةر هةلى دةسو ِري َ بةئيتاريَكى عام َليكى بدةينةوة ،ثارتى هيرشانة مةسئولة ،ضونكة لةئيدارةى لةو َ َ هةولير ئةوان هةلدةسو ِريَنن هةتا وةزيرو َ كةيةكيتين، جيطرى سةرؤكى حكومةت َ َ َبي دةسةآلتن خؤيان َثيناثاريَزريَت تا بتوانن يةكيكى تر بثاريَزن ،لةبةرئةوة ثارتى لةوة َ مةسئولة ،لةناوثارتى دوو جيهةت هةبووة، هةنديَكيان َثيى ناخؤشبووة ،هةشيان بووة بةثيضةوانةوة بووة. كة َ ريَطا :بةخويَندنةوةى ميَذووى كاك نةوشيروان زؤرجار لةكارةكانيدا ثاشطةزبووةتةوة يان ِ رارا بووة ،ثيَت وانيية لةم رةوتةى كةسةركردايةتى دةكات ،وازى ليَبهيَنيَت؟ ناهي َنيت، مةال قةرة: نةخير وازى َلي َ َ بؤ ئاطاداريت كاك نةوشيروان قةت را ِرا نةبووة ،لةسةر ئةو مةباديئو ئةفكارانةى كةخؤى َثيى باش بووة ،كاريكردووة لةسةر ئةوانةش كاريكردووة كةمةباديئى ئةساسين و خزمةتكردنى َ هيَلة خةلكة ،وة لةسةر َ طشتييةكانى خؤى هةر بةردةوامة ،بةآلم كةبيت، ئسلوب و تاكتيك مومكينة بةجؤريَكى َ باشبوبيت ،بةآلم يةكيتى َنى لةناو َ َ تادوي َ يةكيتى لةسةر ث ِرةنسيثةكانى لةبةرئةوةى َ خؤى اليداوة و ئيشى َ لةطةلداناكةيت ،ماناى ت��ة ِرةدودو را ِراى نييةَ ،ئيمة هةر لةسةر مةباديئة ئةساسةكانى خؤمانين كةخزمةتى َ يةكيتية يان خةلكيية ،ئيتر ئيتارةكةى َ مةوزعيكى شتيكى ديكةية ،ئةوة َ طؤ ِران يان َ ديكةية.
22
ذمارة (5 - )18ي ئةيلولي 2009
ضؤن ثةيوةنديي ئيسالميمان لـــ كةمال دؤَلثةموويي بةشي يةكةم ث��ةي��وةن��دي��ي ئيسالمي ك��وردس��ت��ان، ريَكخراويَكي سياسي كوردستانيية ،خةباتي بةديهيناني ئامانجةكانيدا لةديدي لةثيناو َ َ َ ئيسالمييةوة طةآللة دةكات ،ئةمة سروشتي ئاسايي خةباتي رزطاريخوازي كوردستان و داينةمؤي بةردةوامي و َبي ثشوداني ئةو دةزانيت. خةباتة َ َ بؤبةديهيناني خواستةكاني كؤمةلطاي هةم َ كوردستان و ثتةوي ثاراستني ريزةكاني دةبينيتةوة، لةكاركردني طوتاري ئيسالميدا َ ئةوقةناعةتةش بةرهةمي بيركردنةوةو َ هةولي بةردةوامي ضوار ثشوودريَذي و رؤشنبيرو الوي بةتواناي خؤنةويستي ناو رةوتي ئيسالمي كوردستانة. ئةم ضوار َتيكؤشةرة َ موسلمانة لةسةر بنةماو َتي ِروانيني واقيعيانة دامةزراونَ ،لي َ كؤلينةوةيان بؤطرفتةكان و َلي َ كؤلينةوةي تازةيان بؤسةرجةم ضاالكي و ث ِرؤذةي كاروخةباتي بةديهيناني خواست و ثةيوةنديي لةمةيداني َ ئامانجة سياسي و كؤمةآليةتي و فةرهةنطي و ثةروةردةيى و خزمةتطوزاريدا كردووة. ثةيوةنديي ئيسالمين ئاكامي َليكترازان اليةنيكي و ثةرضة كرداري هيض ثارت و َ سياسي ديكة نيية. َ زايةلةي بيرؤكةي رةسةن و ث ِرؤذةي ك��اري ئيسالمي و زةخ��ي��رةي فيكري و خويَندنةوةي تايبةتي ثانتايي َنيو رةوتي ئيسالمي كوردستانة. َ َ هةلطراني ئةم فيكرة ،ضوار موسلماني َتيكؤشةرو هؤشيارن كةبةردي بناغةي ثةيوةندييان لةكوردستاندا دامةزراند ،ئةم ضوار الوة َ موسلمانة هيضيان لةزانكؤو ثةيمانطاكان و كؤليذة سةربة ِراميارييةكان دةرنةضوون، َ بةلكو قوتابي قوتابخانةكةي قورئاني ثيرؤزو ئيسالمي مةزن بوون كةئةمةش ناوةكانيانة: -1حةسةن حةمة خاليد.
َ عةبدولآل دةالك. -2ئةحمةد -3كاميل حاجي عةلي. -4كةمال َ دؤلثةموويي. ئةم ضوارة خؤنةويستانةو َليهاتووانة بؤ قولكردنةوةي متمانةو َ َ يةكدلي لةسةر بنةماي لةيةكتري طةيشتنن توانيمان َ لةسالي ()1978 دا رابيتةي ئيسالمي لةكوردستاني باشووردا دروستبكةين و دايبمةزريَنين ،هةروةها كي بؤ خزمةت بةهةموو جدي بووين َ لةثيشب ِر َ بوارةكاني رةوشي سياسي ئةزمووني كوردستان َ كؤمةلطايةكي ئارام و ئاوةدان و بؤزامنكردني طةشةثيداني ث ِر لةخزمةتطوزارو شارستاني ،وة َ تواناي زانستي و ثةروةردةيي بؤئاشناكردن بةبنةماكاني يةكتاثةرستي و بوارة رؤشنبيري و مةعريفييةكان ،رةنطدانةوةي ئةمة لةسةر ئةندامان و دؤستان و لةويَيشةوة بؤ تاكةكاني َ كؤمةلطاي كوردستان ثترتر َثيكهاتةي َ قولكردنةوةي هوشياري سياسي و ديموكراتي لةنيو ئةندامان و لةويَشةوة بؤ ناو دةزطا ئيداريي َ و دامةزراوة حكومييةكان و مومارةسةي كاري سياسي و رؤشنبيري ئةم ِرؤي كوردستان لةسةر َ قبولكردني ئاشتيانةي َئالوطؤ ِركردني ستافي دةسةآلت. لةناو كةلتووري َتيطةيشتن و قوتابخانة فيقهي و ديدة جياجياكان ،جةختمان كردةسةر َ خؤمالي و سةردةم و يةكانطير َتيطةيشتني َ لةطةل واقيعي كؤمةآليةتي و كةلتووري َ كؤمةلطاي كوردستان ،جةختكردنة سةر َ موسلمانبووني كردةيي و رةنطدانةوةي لةسةر َ كاروهةلويَست. موزايةدة نةكردني ئيسالميبوون بةسةر كةس ،ئيهتيمام دانمان َ بةرؤلي زاناياني خاوةن زانستة شةرعييةكاني كوردستان ،لةبواري َ كؤمةلطا بةزانستي شةرعين رؤشنبيري نةهيشتني كردارة لةثةرةثيداني ئاكاري بةرزو َ َ َ ناشيرينةكان ،دةولةمةندكردني شوناسي ميللةتي خؤمان بةثةروةردةيةكي دروست و ثتةوكردني ريزةكاني و تةنط َ هةلضنين بةكارة خراث و دزيَوةكان. كاري سةرةكيمان ئةوة بوو هؤشياركردنةوةو َ كؤمةلطاكةمان بةئايين و رؤشنبيركردني
ـةباشووري كوردستان دامةزراند؟ ثابةندي بةئيسالم. لةثاش َلي َ كؤلينةوةيةكي ورد ،قيادةي رابيتةي ئيسالمي هاتةسةر ئةو ِرايةي دةبيت؟ عيراق ئايندةي سياسي عيراق ضؤن َ وآلتيكي فرة ِرةطةزو فرةئايين و فرةمةزهةبة، َ نابيت ،ئةطةر جيطيري َ ئايندةيةكي تةباو َ سيستةمي دةس���ةآلت لةعيراق لةسةر موراعاتي َثيكهاتة جياجياكاني دانةمةزريَت و تةعبير لةواقيعي فرةيي نةكات. َ ةتيك بةم شةرعييةتي مانةوةي دةول َ سنوورة سياسيةي َئيستاي بةحيسابكردنةوة دةمي َنيتةوة بؤ واقيعي ئةو َثيكهاتةية، َ ئةطةرنا ئةم َ دةولةتة نةكةلتووري سيستمي فةرمان ِرةوايةتي ئيسالمييةو نةبةرذةوةندي َ َ لةطةل خؤيدا ثاراستووة. موسلماناني دةبيت هي َثيكةوةذياني عيراقي ئايندة َ ئارةزوومةندانةبيت ،شويَنةواري خؤفةرزكردني َ تاكنةذادي بس ِريَتةوة ،ئةطةرنا شةرعييةتي َ َ لةطةل خؤيدا قبولنةكردن و بةرةنطاربوونةوة دةهي َنيت. َ ئةودةنطانةي ئةم ِرؤ لةدذيايةتي سيستمي َ فيدرالي نةتةوةيي و جوطرافيدان بؤ هةريَمي ثؤلينانة بةدةرنين. كوردستان لةم َ بةكورتي ناسيؤناليستي عةلماني عةرةبي كاريطةري خراثي لةسةر رةوتي ئيسالمي وآلتاني عةرةب و ناوة ِراست و باشووري هيشتووة ،بةوةي خؤيان َ واحالي بةجي َ عيراق َ يةكيتي خاكي عيراق ثاراستني دةك��ةن َ َ لةيةكيتي ئيسالمي و بةفيدرالييةت بةشيكة َ َ تاوانيك ئةنجامدةدريَت بةئا ِراستةي ثارضة َ ثارضةبووني ئوومةتي ئيسالمي. خةباتي َئيمة لةم ِرؤدا لة ِرووي نةتةوةيي و نيشتمانييةوة بؤ س ِرينةوةي شويَنةواري رذيَمي ديكتاتؤري و ثشتطيريية لةسيستمي َ َ بتوانيت ناكؤكيية نةتةوةيي فيدرالي بةجؤري َ َ نةهيلَيت و ثاريَزةري و مةزهةبييةكاني عيراق َ َ تايبةتمةندي نةتةوةيةكاني كؤمةلطاي عيراق َبيت. َ ه��ةروةه��ا ثةيوةندي لةطةل اليةنة ئيسالمييةكان براو هاوبيروباوة ِر بوون.
ئةمة لة ِرووي بيروباوة ِرو ئةرك و مافي َ موسلمانييةتي بةسةر يةكترةوة ،بةآلم لةضوارضيوةي ك��اري سياسي و خةباتي َ رؤذانةمان ،هةميشة َثيويستمان بةث ِرؤذةي هاوبةش و نةخشةو َ هةلويَستي هاوبةش هةبوو َ لةطةل سةرجةم اليةنةكاني كوردستاندا، بؤئةوةي نمونةي ديديَكي ئيسالمي جوان بخةينة بةردةم. َ َ بةهةرحال ديَمةسةر ئةسلي باسةكةمان دةستيكي ثاك َ دي؟؟؟؟؟؟ بةنيةتيكي ثاك و َ َ هةرضةندة لةكوردستاني َئيمةدا ضةندةها زاري بةبيانوو لةئيسالم و قؤناخةكانين لةخير ناطة ِر َي و هؤيةكةيشي لةكةداركردني َ ثياواني ئةو ئايديؤلؤذيية كةئيسالمة ،بؤئةوةي ثي لةكةدارو َميذوو خؤدي ئايديؤلؤذييةكةي َ خةلكي و َ ونكات لةالي َ لةدل و دةرووني دةربهينريَت. ميللةتةكةماندا راستييةكان َ نابيت ئةطةر ضونكة بؤكةس ئاشكرا َ روونكردنةوةي مةسةلةيةك تةنيا وةك َكيشةيةكي فكري َلي َ كؤلينةوةي لةسةر بكاتَ ،بي ئةوةي حةقيقةتي َميذووةكةي ئاشكرابكات ،طةر بةبووني مرؤظةكانةوة َ عةقلدا ثابةندي نةكات ،ئةوا لةفةلةكي دةخوليتةوةو خزمةت بةذياني مرؤظي َ طةلةكةي ناكات. زؤر لةطؤظارة جياجياكاندا دةيبينم و دةيخويَنمةوة بةداخةوة ل��ةزؤر شويَنةوة م��ي��ذووي (ثةيوةنديي ئيسالمي)يان َ َ قةلةمي شيواندووةو بةجؤريَكي سةير َ َ خؤيان َليراداوة َبي سلكردنةوة لةو حةقيقةتة بةرضاوةي كة لةبةردةمياندا ئاشكراو ديارة، ضونكة نووسينةوةي هةر مةسةلةيةك َبي لةبةرضاوطرتني راستييةكةي ،هيواي راستي ضيرؤكيكي َبيتام دةبيتة َ ناضي و َميذووةكةي َ َتي َ دةيطي ِريَتةوة. و َبيماناَ ،بيئاطايةك َ ل��ةدواي ئةم ذمارةية دةست دةدةمة دةستي باسةكةم و بةن بةن َ كاكلةي باسةكة دةخةمة َثيشضاوي خويَنةري كوردي ئازيز، ئامادةشم لةكةم و كوو ِرييةكاني ئةو حةقيقةتة رةخنةكاني خؤتان سةر ئةم باسة بهاويَذن.
زؤر لةطؤظارة جياجياكاندا دةيبينم و دةخيو َينمةوة بةداخةوة لةزؤر شو َينةوة ميَذووي (ثةيوةنديي ئيسالمي) يان شيَواندووةو بةجؤر َيكي سةير َ قةلةمي خؤيان رَلياداوة بي َ سلكردنةوة لةو َ حةقيقةتة بةرضاوةي كة لةبةردةمياندا ئاشكراو ديارة ذمارة (5 - )18ي ئةيلولي 2009
23
ديداري :كامةران ثةشَيو بةشي دووةم و كؤتايي
24
ح��ةم��ةي حةمة سةعيد بةرثرسي مةلَبةندي ()28ي يةكيَتي لةهةلَةبجة لةم ضاوثيَكةوتنةي ريَطا-دا باسي ضةندين كيَشةي تر دةكات كةيةكيَتي ِ رووب��ةرووي قةيران و ثارتي تيايدا ك��ردؤت��ةوة ،ن��اوب��راو ث��ةردة لةسةر ضةندين هؤكار الدةبات كةبؤتة هؤي الوازبووني يةكيَتي. َ ريَ��ط��ا :دةت��وان��ي��ت بةبةلطةوة بيسةلميَنيت كةشكستي يةكيَتي بةزؤري لةئةستؤي كيَداية؟ حةمةي حةمة سةعيد :شكستةكان ثاشةكشيكان لةئةستؤي ثاشةكشيية، َ َ هةردوواليةَ ،ثيشتريش ضةند هؤكاريَكمان باسكرد ،ئةطةر بمانةويَت زؤرالي��ةن��ي يةكيتي روونبكةينةوة، ثاشةكشةي ثارتي و َ بةشيكيان بةشةوة، هؤكارةكان دةبن بةدوو َ يةكيتي خؤي و دةكةويَتة ئةستؤي ثارتي و َ يةكيتيية، بةشيكيشيان لةدةرةوةي ثارتي و َ َ يةكيتي بؤنموونة ئةوانةي هاوثةيماني ثارتي و َ بوون لةحكومةتدا واتة لةحكومةت شةريكبوون بةجيطر وةزير بةئةندام ثةرلةمان بةوةزير َ بةبة ِريَوةبةر ئةمانة شةريكة ئيمتيازبوون لةحكومةت و شةريكة داهات بوون ،بةآلم ل��ةدةرةوةي وةزارةت و حكومةت ثؤست و ثلةكانيان ئةمانة دذ بةحكومةت و ئؤثؤزسيؤن كيكة لةهؤكارةكان. يةكي َ بوون ،ئةمةش َ يةكيكي هةروةها ميدياي ئازاد لةكوردستان َ يةكيتي، ترة لةهؤكاري ثاشةكشةي ثارتي و َ بؤ نموونة ميدياي بةناو ئازاد كاريطةري خؤي هةبووة لةهانداني َ خةلك بةدذي حكومةت و يةكيتي بةدذي هةردوو حزبي سةرةكي ثارتي و َ سليمانيدا، لةكوردستان بةتايبةت لةسنووري َ هةنديَك كةسيش وةك تاك دةوريان هةبووة لةساردكردنةوةي جةماوةري حزبة طةورةكان، وةك بةختيار عةلي و ريَبين هةردي و ئةحمةد كةسيكي تر ،ئةمانة َ خةلك طويَي ميرةو ضةند َ بؤ طرتوون َ خةلك حساب بؤ قسةيان دةكات، ئةطةر قسةي باش بؤ وآلت بكةن يان بةخراث باسي هةراليةك بكةن ،ضي بةباش و ضي بةخراث قسةي ئةوانة كاريطةري هةية لةسليماني. لةسةر جةماوةر بةتايبةت َ
ذمارة (5 - )18ي ئةيلولي 2009
لةم وآلتةدا حكومةت و حــــــ
طؤرانكاري بكات ،هةرلــ ئةطةر دةسةآلت ِ
تؤري رَيكخراوي جاس لةناوخؤو دةرةوة ِ
كةثيشتر ئةو ئةندام مةكتةب سياسيانةي َ لةمةكتةبي سياسي خاوةني ب ِرياربوون يان وةزيربوون ثؤست و ئيمكانياتي بةردةست و بةكارهيناوة بؤ مةبةستي دةسةآلتي خؤيان َ تايبةتي خؤيان ،بةبةرنامة كاريان لةسةر كردووة ،بؤ نموونة ئةو قائيمقام و بة ِريَوةبةري ناحيانةي لةقةزاو ناحييةكان بوون ،لةبةرئةوة ئةمانيش بةرذةوةنديي خؤيان زياتر ال مةبةست ب��ووةو طويَيان لةبةرذةوةندي حزبةكةيان نةبووة ،بةسةعاتي ئةوان بانطيان ئةلبةتة هةمووشيان ناَ ، داوةَ ، بةشيكيان بةلكو َ كةجيطري يان ئةندامي مةكتةبي سياسي َ هيزي فةرماندةيي طشتي َثيشمةرطة بووة، َ ضةندين كةسي كردووة بةثلةدارَ ،بيطومان دةبيت كةئةمةي ئةمانة وةالئيان بؤ ئةوكةسة َ َثيداون نةك بؤ حزب و بؤ وآلتةكةيان. لةحةقيقةتدا دروستبووني فةزايةكي سياسي لةضةند َ سالي رابردوودا لةناوحزب و لةناو حكومةت هيض َليثرسينةوةيةك و هيض َلي َ كؤلينةوةيةك نةكراوة بةرامبةر ئةوانةي كةدةبوو موحاسةبة بكريَن ،بؤ نموونة لةناوحزبدا ئةوةي ئيشي ك��ردووةو ئةوةي نةيكردووة وةكو يةك ب��وون ،يان ئةطةر يةكيك لةكؤميتةيةك يان َ لةمةلبةنديَك يان َ داواكرابيت و كردبي ضييةكي سةرثي ك كةرتي َ َ َ َ َليثيضنةوةي لةسةر بكريَت ،زوو لةوالوةو يةكيك بؤتة َ قةلغان لةئاستي مةكتة سياسي َ َ بؤي ،يان لةحكومةتدا ئايا لةم هةذدة سالةي كةسيك نةبووة لةسةر خيانةتكردن حوكم ِرانيدا َ لةهاوآلتيان بدريَتة دادطا ،لةسةر َ نادلسؤزي ثلةو ثؤستي َلي وةربطيريَتةوة؟ بةئاساني لةكوردستان دةتوانم دةيان كةس دةست كةثيشتر هةذارو خويَندكار نيشانبكةم! هةية َ بوون ،دواي خويَندن كراوة بةبة ِريَوةبةر يان بة ِريَوةبةري ناحيةو قائيمقام ،كةضي لةماوةيةكي زؤر كورتدا بووةتة خاوةني سةيارةو
ثارةو َ مال ،لةقةزايةك خانوي دروستكردووة جطة لةوة لةثاريَزطاش درووستيكردووة!! ئةي كي هةية لةم وآلتةدا ئةمانة بانطبكات و َبلَيت َ َ هيناو ضؤنتان كؤكردةوة؟ ئةمةتان لةكوي َ كةسيك نةبووة ئةمة بكات ،كاكة َبيطوومان َ َ خةلك هةية لةم وآلتة لةسةر دزي و دةست ثيسي و خيانةت لةم طةلة هةذارة بانطكراوةو دةيان هةزار دؤالري َليوةرطيراوةتةوة يان دةيان هةزار دؤالري لةسةر ساغكراوةتةوة، بةآلم وةكو بةرزةكي بانان بؤي دةرضووة! مةبةستم لةبةرثرساني حكومي و ئيداريية، َ سليماني بةبةلطةشةوة ئةوةتا لةف ِرؤكةخانةي َ َ َ و لةئاسايشي مووسل كةبةلطة لةسةريان ساغبؤتةوةو ثارةيان َليوةرطيراوةتةوة ،كةضى لةدةرةوةشن!؟ َ َ ئةم وآلتةي َئيمة وةكو تؤ ِري جالجالؤكةي َليهاتووة ،دزة بضؤكلةكان سزا دةدرَي��ن و حوكميش دةدريَ��ن ،بةآلم دزة طةورةكان حكومةت و حزب َثييان ناويَريَت ،وة قانووني حكومةتي هةريَميش وةكو ئةمةي َليهاتووة جال َ َ لةسووضيكةوة دادةنيت و خؤي َ جالؤكة داو َ كةمين دةطريَت تا داوةكة َنيضيريَك بطريَت شيك كاتيك َمي َ و ئةم لةث ِرا بيخواتَ ، جال َ دةطريَت َ جالؤكةكة دةيخوات ،بةآلم كاتيك قالؤنضةيةك يان شةنطة سوورةيةك َ دةكةويَتة داوةكة ،ئةوا دةيب ِريَت و دة ِروات و جال َ َ دةمي َنيتةوة ،ئةم جالؤكةش وةكو خؤي َ كةسيك وآلتةش ئاواي َليهاتووة ،زؤرجار َ لةدووكانيك َ مندالَيك لةمووحتاجيدا دةستي َ بؤشتيك بردووة ،دةطيريَت و حوكم دةدريَت، َ يةكيك سةدان هةزار دؤالري بردووة بةآلم َ لةم ووآلتةو خيانةتي طةورةي لةم وآلتة كردووة ،نادريَتة دادطا ،بؤ؟! بةرطريكاريان هةية. دةبيت، كةتةشكيل ئةمجارة حكومةتي َ دةبيت لةهةموو بوارةكاني ذياني ئةم بة ِراستي َ
ــزب بةدزة طةورةكان ناو َير َيت
َ بنةمالةداية ـــةبازنةي
ســــووسي هةبووة بؤ الوازكردني يةكَيتي
حةمةي حةمةسةعيد دةست دةخاتة سةر برينةكان
بثرسيتةوة. طةلة َ ريَطا :مةبةستت لةم كةسانة كيَية كةنادريَنة دادط��او ليَثيضينةوة نيية بؤيان؟ ئةوانةي ناوحكومةت دةلَيَيت يان حزب؟ ئايا ئةوانةش هةر يةكيَتي نين؟ حةمةي حةمة سةعيد :لةهةموو حزبيك هةية، َنيك هةية ،لةناو هةموو َ شوي َ َنيك لةم وآلتةي َئيمة ثؤست و لةهةر شوي َ بةشيك لةم نوقستانيانة ت، هةبي َ ثلةو ثاية َ بةشيك لةم كةموكو ِرييانة هةية، هةية، َ بةشيك لةم خيانةتكردنة لةطةل و نيشتيمان َ
و هاوآلتيان هةية ،هةروةها هؤكاريَكي تري يةكيتي و ثارتي بةرثرسةكاني ثاشةكشةي َ حزب ئةوةندةيان لةسةر يةك وتووة ،ئةوةندة بؤ ملشكاندني يةكتر لةكةميندا بوون ،هيض نهيني و شاراوةيان نةماوةَ ،كيشةو باس شتيكي َ َ نهينييةكانيان و خواسي كؤبوونةوة حزبي و َ بةر لةوةي ذيَردةستةكانيان بزانن ،جةماوةري كورد لةسةر شةقام زانيويةتي ،ئةطةر تؤش لةناو جةماوةر هاوخةباتي خؤتت سووك و ريسواتكرد ،ئةويش وا لةتؤ بكات ئيتر ضؤن هةريةكيكتان جةماوةر ريَزتان دةطريَت؟! يان َ َ َ بوون بةثاسةوان و َ دالدةدةري كؤمةلَيك خةلقي
َبيتواناو ناموستةحةق و موخاليف و دز ،ئيتر ضؤن دةتوانن طةشة بةحزب و بةرنامةكةتان َ لةطةل سةردةم بدةن؟ يان ئةطةر تؤ خؤت َ لةطةل بةرذةوةنديي و داواكاري نةوةكاني َ تازة ئالؤطؤ ِري جةوهةريت نةكردَ ،بيطؤمان َ لةطةل بةذةوةنديي دةبيت دةمينيتَ ، بةجي َ َ َ و شةثؤلي نةوةي نوي خؤت دروستبكةيت، يةكيتي يةكيكة لةهؤكاري ثاشةكشةي َ ئةمة َ و ثارتي رؤشتني دةنطةكانيان. ليستي كؤمثانياي وشة وا خؤي ثيشان فيردةوسيكي دةدات كةكوردستان دةكاتة َ بةرين ،وآلتمان بؤ بكاتة ماستي مةيوو بةديبيهينن ،ئايا خؤشطووزةراني بؤ هاوآلتيان َ بابزانين ليستي كؤمثانياي وشة لةثةرلةماندا ضي دةكات بؤ ئةم َ بةثيي ئةو ديعايانةي خةلكةَ ، كةركردويةتي بؤ َ خةلكي كوردستان ،خؤ بةشتيك ئةو َ خةلكانةي شتيكي كرد َ ئةطةر َ داوةتي ،ئةوا سيقةيان نادؤ ِريَنن و كةدةنطي َ بؤ َ هةلبذاردني ئايندة دةتواننن كاري تر بكةن، بةآلم ئةطةر هيضيان نةكرد لةبةرامبةر ئةمةدا، ئةوا َ شيتةوةو ئةني َ هةلضوونة جةماوةرييةكة زوو َ كؤتايي َثيديَت ،ئةوانةشي كةدةنطيان َثييانداوة زوو ثةشيمان دةبنةوة. َ لةهةلبذاردنةكان بؤخؤم بةكردةوة من ب��ةش��دارب��ووم و زيانم ل�َ�ي��ك��ردووة وةك َ هةلبذاردن سةرثةرستياري بازنةيةكي لةسنووري خؤم ،بؤ نموونة من لةطونديَك مالي َليبووةَ )15( ، كة (َ )20 مال ثشتيواني كاتيك سةردانمكرد، ليستي كوردستاني بوونَ ، َ مالَيك نةخؤشيان هةبووة كة بة( )200دؤالر هاوكاريمكردنَ ، مالةكاني تر بيستويانة ضةند كةسيكيان تؤراون و دةنطيان نةداوة ،يان َ سةرداني َ ةكيك، مالة شةهيديَكم كردووة لةطة ِر َ ضةندين َ مالة شةهيدي تر تؤراون و دةنطيان نةداوة ،راستة ئةو كؤ ِرو كؤبوونةوانة دةورو كاريطةري هةبووة ،بةآلم ضةندين َكيشةو هيشتووة، بةجي َ طرفتي لةدواي سةردانةكان َ لةهةنديَك شويَن سةردان و هاوكاريكردن بونةتة مايةي زيان نةك قازانج ،لةهةمووي خراثتر سةرداني َ مالي سةرؤك هؤزو سةرؤك عةشيرةت يان هاوكاريكردنيان ،بة ِراستي سةرؤك هؤز بةناو ماوة لةكوردستانَ ، مال و َ مندالي خؤيشي بةطويَى بكاتَ ،ئيمة وةكو خؤشبيت، دةبيت ئةمةمان زياتر َثي َ يةكيتي َ َ ضونكة ئةندامين لةئةنتةر ناسيؤنالي جيهاني، بةثيضةوانةوة ئةو جؤرة دياردة ناشيرينة بةآلم َ
ذمارة (5 - )18ي ئةيلولي 2009
25
كةدةميكة لةكوردستان زةمينةي لةناوضووةو َ نامي َنيت ،خةريكين زيندووي دةكةينةوة. َ خراثي ث ِرؤذةكان كةموكورتي لةث ِرؤذةكان، بةشيكي ئةندازياراني خيانةتكردن َليي، َ كوردستان بوون ،من خاوةني ئةم قسةي بةشيك لةئةندازيارةكاني كوردستان خؤشمم َ خيانةتكارترين كةس بوون بةرامبةر بةم وآلتة ،ضونكة بةئةنواعي ِرةش��وةو بةرتيل لةقؤنتةراتضييةكان ضاوثؤشييانكردووة لةكؤمثانياكان و ث ِرؤذةكانيان بةنوقستاني بةجيكردووةو َ قبوليانبووة. جي َ َ هةروةها تةندرووستيكاران كةم نين لةكوردستان ،ئةم دةسةآلتة بةتةندرووستي كاران َ دةلَيت بة ِريَوةبةري طشتي تةندرووستيم الداوة ،بةحساب عقووبةي داوة ،من نازنم دايبي يان نا؟ َ دةلَيت رؤذيَك دواي البردني َ َ جيطري سةرؤكي لةجيطةكةي لةطةل َ َ هيناويةتييةوةو بؤ تةندروستيكاران حكومةت َ و َثيي وتووة مشاويرة لةئةنجوومةني وةزيران، هةرئيشيكتان لةوةزارةتي تةندرووستي و َ هةية ،فةرموون َثيشكةشي ئةم بة ِريَزةي بكةن ،ئةوانيش َ ئةلَين َئيمة نا ِرازي بووين لةبة ِريَوةبةري طشتي و داوامانكرد الببريَت، هيناويةتييةوة ،دةنطت ئةي دواي دوو رؤذ َ بةئيمة بةشيكي تةندرووستي دةنطيان َ ناداتيَ ، َ نةداوة تةنيا لةبةرئةمة. ريَطا :ثيَتواية ميدياي ئازاد رؤلَي ئؤثؤزسيؤني بينيووة؟ حةمةي حةمة سةعيد :ميدياي بةناو ئازاد هةرضةند لةكوردستان لةم دوايةدا ئازاد َ اليةنيك ،من نةبوو ،خؤي ساخكردةوة لةطةل َ باسي ئةوةم بؤكرديت ئةو ميديا ئازادة دةورو كاريطةري خؤي هةبووة لةسةر ئةوكةسةي بةباش قسةي لةسةر بكات يان بةخراث يةكيتي و دةسةآلت ،ئةمانة لةسةر ثارتي و َ بةخراثة قسةيانكردووة ،وةلةناو ميدياي ئازاديش شةخس هةية ئةمانيش وةكو تاك شيوةيةك كاريطةري خؤيان هةية بةهةموو َ لةسليماني ئةوةش قسة بكةن ،بةتايبةت َ يةكيتي يةكيكة لةهؤكارةكاني ثاشةكشةي َ َ و ثارتي. ِ ���ةرةراي شكستةكاني ريَ��ط��ا :س� يةكيَتي لةسنووري ثاريزطاي سليَماني، ئةي ثارتي بؤضي شكستي هيَنا لةم ثاريَزطاية؟ حةمةي حةمة سةعيد :ئةوةي لةسةر
26
ذمارة (5 - )18ي ئةيلولي 2009
يةكيتي باسمكردووة لةسةر ثارتيش بووة ،ئةو َ نةكردبيت، بةجيي نوقسانيانةي َ جي َ كةيةكيتي َ َ بةهةمانشيوةية. بؤ ثارتيش َ ريَككةوتني ستراتيذيي ،ئةم ريَككةوتنةي يةكيتي هةنديَك دةنط لةكورستاندا ثارتي و َ هةم لةالي ثارتي رؤشتووة كةثارتي بوون َ لةطةل لةسةر ئ��ةوةي ريَككةوتن هةية يةكيتيش بؤالي تر رؤشتووة يةكيتي وة هي َ َ َ بؤ ئةوةي ريَككةوتني هةية لةطةل ثارتى ،بؤ؟! لةكوردستان شكو طومان نيية دؤستةكانمان َ َنيك لةطةل ئةم ريَككةوتنةدان ،وة لةهةرشوي َ بن ئةم ريَككةوتنةش لةبةرذةوةندي وآلت دةبيت لةبةرذةوةندي دةسكةوتةكانةَ ،ئيمة َ هةمان َبيت ،ب��ةآلم هةنديَك َ خةلك وا بيرناكةنةوة ،كةميش نيية ئةوانةي كة لةشة ِري ناوخؤدا زيانييان َثيطةشتووة ،كةسيان يةكيتي شةهيد بووة ،ئةوانةي لةناو ثارتي و َ كة لةشة ِري ناوخؤ كو ِرو كةسيان شةهيدبووة، دةنطيان نةداوة بةكوردستاني. ريَطا :باست لةوةكردووة ضةندين موعارةزة هةبووة لةكوردستان كة ِرؤ َل و كاريطةري سلبيان هةبووة لةسةر دةنطةكاني يةكيَتي ئايا تؤ ثيَت وانية جطة لةمانة لةكوردستان موعارةزةي نهيَني سياسي هةبيَت بيةويَت يةكيَتي الواز بكات؟ حةمةي حةمة سةعيد :لةناوكوردستان لةثشتي ئةم موعرةزانةي كة لةمةيدانداية هةبيت من نابينم بةآلم لةدةرةوةي هةريَم َ و لةمالوالدا َ خةلك هةية ئيشي كردووة لةم َ يةكيتي هةلبذاردنةدا بؤ شكان و ثاشةكشةي َ َ دةولةتان لةئاستي ِريَكخراوي لةئاستي جاسووسي َ دةولةتان! ريَطا :زؤرج��ار ئةوتريَت يةكيَتي لةبضووكبوونةوةداية ثيَت واي��ة الوازبوون و بضووكبوونةوةي يةكيَتي لةبةرذةوةندي كيَية؟ حةمةي حةمة سةعيد :ئةو برادةرانةي كة لةطردةكةن دةورو كاريطةرييان لةسةر يةكيتي هةية ناكريَت َبلَيين َتيكداني وةزعي َ دةوريان نيية ضونكة وةزيريان تياية ئةندامي مةكتةبي سياسيان تياية ئةنواع ثؤست و ثلةو ثايةييان هةبووة بةآلم ئةم هةظاآلنة كةهيناويانة بريَك غرووري ئةو دةنطانةي َ كردوون وائةزانن ئةمانة دةنطي ِريَكخراوي ئةوانن نازانن كة َ دةزانيت ئةمانة خةلك َ
دةنطي موعارةزةبوون دةنطي َ تؤلةكردنةوة بةشيكيان لةدةسةآلت لةثارتي و بوون َ بةشيكي تر ئةودةنطانةية كة َ خةلك يةكيتي َ َ بةبي ئاطاداري سياسي دةنطانيان داوة. َ ئةودةنطانةي كةبؤ ئةم ليستة ضوون ئةم ليستة ناتوانيت تاكو سةر كؤنت ِر َؤلي بكات ضونكة َ لة ِرووي سياسي و لة ِرووي فيكرييةوة ئةمانة بؤضووني جياوازجياوازو بةش بةش و ثارضة ثارضةن ئةمانة كؤنة ثاسؤكن ئةمانة كؤنة يةكيتين ،ثارتين َ خةلكي سؤسياليستن ئةمانة َ لةضوارضيوةي َبياليةنن ،بؤية باوةرناكةم ئةمانة َ حزبيك ريك بخرين يا كؤ بكريَنةوة دواي َ َكوثيكي ئةوة ليستي طردةكة تا دةكةسي بة ِري َ داناوة بؤ ئةوةي بضنة ثةرلةمان بؤية لةث ِريَكا ئةهي َنيت و ثانزة كورسي زياد 25كورسي َ لةبؤضووني خؤي ئةمة وائةكات ليستي طؤ ِران ئةبيت لةثةرلةماني كوردستان خراثترين ليست َ بةراي خؤم ئةمةش كاريطةري سلبي لةسةر ئةبيت بةآلم ئةمة ناكاتة ثووكانةوةي يةكيتي َ َ بضةقيت و يةكيتي َ يةكيتي وة ناكاتة ئةوةي َ َ ئيشي لةبةر نة ِروات . يةك لةهؤكارة سةرةكيةكان كةباسم نةكردووة لةحكومةت و حزب مةسةلةي ثلةو ثايةثيدانة لةثةرلةمان و لةحكومةت َبيطوومان َ دةنطيكي سلبي و خراثيان هةبووة ئةوانة َ بؤسةر حزبةكانييان كاكة ثةرلةمان ثةرلةماني حزبة حكومةت حكومةتي حزبة كاديريَكي حزبي خؤت ئةو ثؤستانةي بةرت دةكةويَت نابيت دانةنييت ئيشت بؤ ناكات َدلسؤز َ و بؤي َ بةجي ناكات جي بؤ حزبةكةت بةرنامةي بؤت و َ َ َ ويةكيتي ئةطةر خةلكي لةبةرئةوة ثارتي َ تةكنؤكراتييان دانا لةحكومةت و ثةرلةمان زةرةريان َليكرد وة ئةو َ خيرو خةلكانةش هيض َ بةرةكةتيكيان نةبؤ حزبةكةو نة بؤ ووآلتةكةيان َ هةبوو ..فةلةكةدين كاكةي ئةندامي كؤميتةي مةركةزي ثارتي ديمووكراتي كوردستانة وةزيرة لةحكومةتي هةريم َ ئةلَيت من وةزيرم لةحكومةتي هةريَم بةآلم ِرةضاوي سياسةتي حزبةكةي خؤم ئةكةم ئةوة باشترين وةزيرة! ئةوة باشترين َ خةلكي حزبيية !ئةوة باشترين ئةزانيت كةسة كة مووعاناتي حزبةكةي خؤي َ وازبينن ئةبيت َ يةكيتي َ لةبةرئةوة ثارتي و َ َ بةبياليةن و تةكنؤكرات كيك خؤي َ لةخةل َ بزانيت ثلةوثايةي حكومي خؤياني َثيبدةن َ ئةبيت بيدةن بةكاديرة نابيت بيدةن بةئةو َ َ َ َدلسؤزةكانيان كة دلسؤزن بؤ حزب و وآلت.
كؤميسيؤني باآلي َ هةلبذاردنةكان لةاليةن حزبةكانةوة ث َيكه َينراوة بةرثرساني كؤميسيؤن لةدةرةوةي مةرجة ياساييةكاني بةبي َ هةلبذاردن دانران ثَيكهَيناني ئةو دةزطاية َ راثؤرتي :بةرهةم لةتيف ل��ةك��ؤي ( )1300ك��ةس كةبؤ ()9 ثؤستي كؤميسيؤني باآلي سةربةخؤي هةلَبذاردنةكانفؤرِميثيَشكةشكردووة، بةآلم لةنيَوان شيعةو سونةو يةكيَتي و ثارتي و توركماندا بةتةزكييةي حزبي و بة ِريَككةوتن ئةو ( )9ئةندامةي كؤميسيؤن دانران كةسةرجةميان حزبي بوون. كؤميسيؤن ضؤن دروستكرا؟ حسين ئةندامي ئةنجومةني ئةسمةرة َ نويَنةراني عيراق و نويَنةري يةكطرتوو لةليذنةي َ هةلبذاردني كؤميسيؤني باآلي سةربةخؤى َ هةلبذاردنةكان ،لةبارةى دةستنيشانكردنى َ َ ميكانيزمةكاني هةلبذاردني ئةنداماني هةلبذاردني يةكيكة كؤميسيؤني باآل ،وتى :كؤميسيؤني باآل َ جيطيرةكاني ناو دةستوري عيراق، لةدامةزراوة َ ئةنجومةني نويَنةران ياساي كؤميسيؤني باآلي َ هةلبذاردنةكاني دانا ،لةناو ياساكةدا دةهينريَت لةنويَنةري هاتبوو ليذنةيةك َثيك َ كوتلةكاني ناو ئةنجومةني نويَنةران )9( ،كةس َ بةثيي دةثالَيون بؤئةوةي ئةوان دةنطي َثيبدةن َ ئةو مةرجانةي كة لةناو ياساكةدا هاتبوو. مةرجةكاني بوون بةئةندامي كؤميسيؤنى باآل ئةنجومةني نويَنةران لةسةرةتاي َ سالي كهيناني ليذنةكة كةمن بةثي َ ()2007دا هةستا َ نويَنةري كوتلةي يةكطرتوو بوومَ ،ئيمة يةكةمين َ كؤمةلَيك كؤبونةوةمان ئةنجامداو لةسةر بنةما ريَككةوتين كةئيشكردنمان ضؤن َبيت، َ كؤمةلَيك مةرج دانرابوو بؤ ئةوةي لةكةسي ناو
فةرةج حةيدةري بةرثرسي لقي ثارتي طةيشتة سةرؤكي كؤميسيؤن
هةبيت ،طرنطترينيان ئةمانةبوون: كؤميسيؤندا َ اليةنيك ،لةسي بياليةني لةهةر حزب و ََ َ نةبيت. ( )30سال كةمتر َ خاوةني ب ِروانامةي بةكالؤريؤس َبيتبةاليةني كةمةوة ،بةتايبةتي لةبوارةكاني ياسايي بزانيت. نةبوبيت ،دوو زمان َ و ئيداري ،بةعسي َ نةبيت بةتاواني شةرةف. تؤمةتبار َشيوةية ئةسمةر وتيشي :مةرجةكان بةم َ ريَكخرا ،دةبوواية ئةوكةسة َ بةلَيننامةيةكي بداية لةسةر راستي زانيارييةكان. لة( )1300كةس ضؤن ()9 ئةندامةكةي كؤميسيؤن دانراو َكيبوون؟ حسين وتي :ثاش ئامادةكردني ئةسمةر َ مةرجةكان ،فؤ ِرم دروستكراو راطةياندني بؤكرا، لةقؤناغي يةكةمدا بةدوو ريَطا ( )1300فؤ ِرم
هاتةوة ،ريَطايةكي دةستي كة لةئةنجومةني َنيكمان بؤدانا تاكو ئارةزوومةند نويَنةران شوي َ بهي َنيت ،هةروةها لةريَطاي خؤي (َ )C.V سيسةد بةريدي ئةليكترؤنييةوة ئةم هةزارو َ كةسة فةرزيَكي يةكةميمان بؤ كرد هةتا بوون بة( )256كةس ،فةرزيَكي ديكةشمان بؤكرد ضاوثيكةوتنيان هاتة سةر ( )36كةس ،بؤئةوةي َ لةطةلدا بكةين و ئةو كةسانة َ َ هةلببذيَرين ،بةآلم ئةطةر بطة ِريَينةوة بؤ َ سالي ( )2007شة ِري تايفي بةثيي لةعيراقدا بوو ،لةوكاتةشدا ئةو ( )9كةسة َ دانيشتواني عيراق دابةشكرا: ( )4بؤشيعة )2( ،بؤ عةرةبي سوننة )2(،بؤ كةتوركمانيك كورد )1( ،بؤ كةمايةتييةكان َ َ هةلبذيَدرا. حسين دريَذةى َثيداو وتى :جؤرة ئةسمةر َ كؤبوونةوةيةك هةبوو كةئةنجاممان دةدا، نويَنةري نةتةوةيةكطرتوةكانيش بةسيفةتي
ذمارة (5 - )18ي ئةيلولي 2009
27
28
كةضاوثيكةوتنمان ضاوديَر بةشدار دةبوو بةتايبةت َ َ لةطةل ( )36كةسةكةدا كرد ،بةآلم ( )9كةسةكة لةسةر ض بنةمايةك َ هةلبذيَرا؟ راستة هةنديَكيان َ توانايان هةبوو َ لةهةلبذاردنةكاني سالي ()2005 َ كؤمةلَيكى تريان بةشدارييانكردبوو ،بةآلم َ لةذيانياندا يةك رؤذ ئيشي هةلبذاردنيان نةكردبوو ،دواي ئ��ةوةي كوتلةكان بوون كةسيك ،ريَطايان بةكةسي بةخاوةني ضةند َ َ تر نةدةدا وةربطيريَت ،بؤية ئةو كؤمةلة كةسة كةفةرز كران تةواو حزبي بوون ،كةس نةيتواني بةتواناي خؤي دابمةزريَت ،من دةتوانم َبلَيم ئةو نؤ كةسة تةواو حزبي بوون ،بؤ نمونة كاك فةرةج حةيدةري ئةندامي ئةنجومةني نويَنةران بوو لةسةر ليستي ثارتي ،هةروةها نويَنةري كاك مةسعود بووة ،ئةمة جطةلةوةي حاكم سةردار يةكيتي بوو ،د.ئوسامة نويَنةري َ سالح نويَنةري َ َ موتلةك بوو ،كةريم تةمنةمية نويَنةري كوتلةي سةدري و ئةياد كينائي نويَنةري كوتلةي فةزيلةو حسين نويَنةري حزبي دةعوةيةو حةمديية َ خاليد عةتيية داكؤكي لةسةر دةكرد ،طرفتي َ لةهةلبذاردنةكاني زؤري لةسةر بوو ،ضونكة َ سالي ( )2005ئةو بةرثرسي كؤميسيؤن بووة لةدةرةوةي وآلت. حسين وتي: ئةسمةر وتةكانيدا لةدريَذةي َ َ طةندةلييةكي زؤركراوةو ثارةيةكي زؤري بةهةدةر َ درا ،بةآلم لةطةل ئةوةشدا كوتلةيةكي طةورة داكؤكي َليدةكات ،قازي قاسم لةئةنجومةني باآلي شؤ ِرشي ئيسالمي ثشتطيري َليدةكرد، بةيةكيكي ديكة يةكيك َ كاتيك دةويسترا َ َ بطؤ ِريَت ،ئةو كوتلةي ئةو كةسةي دةويست هة ِرةشةي كشانةوةيان دةكرد ،ئةطةر ئةوةي ئةوان دةيانةويَت دانةنريَتَ ،ئيمة ثابةندبوين بةوة لةكاتيكي دياريكراودا كؤميسيؤني باآل كةدةبيت َ َ كبهينريَت ،لةبةرئةوة كوتلةكان ريَكدةكةوتن َثي َ و َ بةثالَيوراوي يةكتري رازي دةبوون. لةبارةى حزبى بونى كؤميسيؤنةوة ،ئةسمةر كؤميسيؤنيكي ناحزبي وتى :دةتوانين َبلَيين َ َ َ بةموتلةقي ناتوانين بلين حزبيية، نيية ،بةآلم َ ئةم كؤميسيؤنة دوو هةلبذاردني ئةنجامداوة، لةهةردووكياندا طلةيي زؤريان هاتووةتة سةرو نةيانتوانيوة َبياليةني خؤيان بثاريَزن ،بؤ نموونة َ لةهةلبذاردني ئةنجومةني ثاريَزطاكاندا نوقساني زؤرطةورة هةبووة ،دةليلي طةورة هةية لةسةر ئيدانةكردنيان )143( ،كةس هةية كةيةك نةهيناوة هةتا باس لةوة دةكريَت دةنطيان َ كرابيت كةئةطةر دةنط مليؤن بةضوار َئالوطؤ ِر َ نةبيت ،بةئاساني كؤميسيؤن دةستي َتييدا َ كاريَكي واناكريَت.
ذمارة (5 - )18ي ئةيلولي 2009
َ ليستةكاني َ ئةمسال هةلبذاردني ضؤن دةرِواننة كؤميسيؤني باآل؟ د.عبدالمسور بارزاني خزمي مةسعود بارزانييةو سةرؤكى ليستى بزووتنةوةى ضاكسازى ()56 هينا ،سةبارةت بةكارو دةنطيكي زؤر كةمي َ بووَ ، َ حزبى بونى كؤميسيؤنى باآلى هةلبذاردنةكان، وتيَ :ئيمة كاتي خؤي هةنديَك شتمان وت، دةبيت راي هةموو اليةنةكان وةربطيريَت َ سةبارةت بةكارةكاني كؤميسيؤن ،كؤميسيؤن َبيطومان َبياليةن نةبووة ،س��ةرة ِراي هةموو ئةزمونيكي تر بوو بؤميللةتي كةموكوو ِرييةكان َ ك��ورد ،ئ��ةوةي َئيستا طرنطة ( )41كورسي لةذيَر دةسةآلتي دووحيزبة كوردييةكةدا نيية، مةبةستي سةرةكي ليستي ( )56دروستكردني كةئيستا ئؤثؤزسيؤن دروستبووة، ئؤثؤزسيؤن بوو َ ئةمة طرنطةَ ،ئيستا ثرسياري طرنط ئةوةية ئؤثؤزسيؤن ضي دةك��ات؟ ب��ةآلم بة ِراستي كةموكوو ِرييةكان زؤر زؤربوون. محةمةد تؤفيق رةح��ي��م كانديدى دةستلةكاركيشاوةي ليستي ط��ؤ ِران (،)57 َ دةربارةى سةربةخؤيي كؤميسيؤن وتىَ :ئيمة لةكارةكاني كؤميسيؤن و ئةنجامةكانيش نا ِرازين، بةآلم لةبةر بةرذةوةندي طشتي َ قبولي دةكةين، لةهةوليرو بةب ِرواي َئيمة كؤميسيؤن حزبييةو َ دهؤك تةزويري زؤركراوة ،ضونكة دةسةآلتي َ ئةوي ئاواية. عوسمان باني ماراني ،ئةندام ثةرلةماني خولي دووةم و سةرؤكى فراكسيؤنى سةوز لةثةرلةمانى دةستلةكاركيشاوةي ليستي َثيشووداو كانديداى َ طؤ ِران َثييواية كؤميسيؤن نةيتوانيووة َبياليةنى خؤى بثاريَزيَت ،بؤية َ دةلَيت :هةموو طةلي كورديش ئةو راستيية دةزانن كةكؤميسيؤن دةزطايةكي حزبيية. لةاليةكي ترةوة هيوا ميرزا سابير ئةندامي مةكتةبي سياسي يةكطرتووي ئيسالمي كةليستي خزمةتطوزاراي و ضاكسازييان كهينابوو ،باس لةوةدةكات (رةخنةو طلةيى َثي َ زؤرم��ان لةكؤميسيؤن هةبووةَ ،تيطةيشتين كةكؤميسيؤن نةيتوانى َبياليةني خؤي بثاريَزيَت، وايليكردووة كةسةركةوتوو َبياليةن نةبونيشى َ نةبيت لةسةرثةرشتى كردنى ث ِرؤسةكةدا). َ ناوبراو َثيشيواية كةكؤميسيؤن كاريطةري هةردوو حزبةكةي َثيوة دياربووة لةسةر ئاستي ثاريَزطاكان و ليذنةي باآل. سليمان كانديداى هاذة بؤ هةمان ثرس َ ليستي ئازادي و عةدالةتي كؤمةآليةتي ()55 َ دةلَيت :لة ِراستيدا ئيشةكانيان اليةنطري حزبي
َثيوة دياربوو ،اليةنطري دةسةآلت بوو ،بةآلم هةموو ئيشةكانيان بةطشتي باش بووةَ ،ئيمة وةآلميكي نةبوو، سكاآلمان هةبووة ،بةآلم هيض َ بؤية ئةنجامةكانمان َ قبولكرد ،ضونكة نامانةويَت لةئيستادا لةكوردستاندا هةية، ئةو واقيعةي كة َ َكيشةي بؤدروستبكةين. كؤميسيؤن َ بانطيشتي بةردةم َ ثةرلةماني عيراقي دةكريت دةرب��ارةي ئةو نا ِرةزايةتيانةي كة لةسةر َ َ ئةمسال لةكوردستان هةلبذاردني تةمموزي تؤماركراوة ،ئايا ئةنجومةني نويَنةراني عيراق َ لةطةل كؤميسيؤن دةك��ات؟ ئةسمةر ضي حسين وتي :لةئةنجومةني نويَنةران ئيمزاي زؤر َ كؤكراوةتةوة ،ليذنةي قانوني دراسةي هةموو َ بةلطةكاني كردووةو هةقي خؤيانة بانطبكريَن، بةآلم بانطكردن مةرج نيية ماناي َليسةندنةوةي متمانة َبيت ،ئةوان لةوانةية قسةي ترو َ بةلطةي البيت ،قةناعةت بةئةنجومةني نويَنةران تريان َ بكةن ،ئةطةرنا بانطكردنةكةيان لةسةريان واجبة. خاليد شواني ،ئةندامي ئةنجومةني نويَنةراني عيراق لةسةر ليستي هاوثةيماني و ئةندامي ليذنةي ياسايي ئةوة رةتدةكاتةوة كة لةثةرلةمانى بةبانطهيشتى كؤكرابيتةوة سةبارةت عيراق واذؤ َ َ كؤميسيؤنى باآلى َ هةلبذاردنةكان ،لةمبارةيةوة وتى :من ئاطاداريي كاريَكي وانيم ،بايةخ بةكاريَكي واش نادةين ،ئةوان َ بذاردنيكيان هةل َ لةعيراق و كوردستانيش ئةنجامداوةَ ،ئيستاش ئامادةباشيان هةية َ بؤهةلبذاردني طشتي عيراق، هيض َ بذاردنيك نيية لةدنيادا لة()%100 هةل َ َ بةثيي َثيوةري َنيودةولةتي طةردبيت ،بةآلم َ َبي َ َ هةلبذةردنةكان سةركةوتوبووة. طرفتي طةورةتر لةبةردةم كؤميسيؤني باآلي َ هةلبذاردنةكانداية لةبارةى َ هةلبذاردنةكانى ( )1/16وة تا ضةند لةاليةن كؤميسيؤنةوة بةسةركةوتووى بة ِريَوةدةبريَتَ ، دةلَيت :ئاسان نيية ،ئةم َ كؤميسيؤنة دوو هةلبذاردني ئةنجامداوة، لةهةردووكياندا َ بةلطةي طةورةي لةسةرة، بانطهيشتكردنيان بؤثةرلةمان َبيطومان طرفت َ دروستدةكات بؤ (.)1/16 لةهةلبذاردني َ ضاوة ِرواندةكريَت َ سالى ()2010 ي عيراقدا ،كؤميسيؤني باآلي َ هةلبذاردنةكان توشي نا ِرةزايةتي زياتر و َلي َثيضينةوةي توندتر َ مامةلة ببيت ،ئةطةر بةم ميكانيزمة حزبيية َ بكات.
َ حزبولآل-ى لوبنانى دةستيان ئيتآلعات و سوورة بةخو َيين سةركردةيةكي كورد راثؤرتي :بةرهةم لةتيف حزبي ديموكراتي كوردستاني َئيران يةكةمين حزبي كورديية كةبؤتة ئةندامي ئةنتةرناسيؤنال، يةكةم بةشداري كردني كؤنفرانسي ئةم حزبة دةطة ِريَتةوة بؤ َ سالي 1986لةشاري ليماي َ َ ثايتةختي ثيرؤو سالي 1989لةستؤكهؤلمي ثايتةختي سويد كةئةوكاتة (د.قاسملؤ) نويَنةرايةتي حزبي ديموكراتي كردووة لةو دوو كؤنفرانسةدا. حزبي ديموكرات َ بةدذايي تةمةني 260ئةندامي لةوآلتاني دةرةوة كوذراوةو تؤمةتباري يةكةمي بةئيران َ لةنيو ئةو لةقةلةم دراوةَ ، ئةم تيرؤرانةش َ بةشيكيان ِريَبةراني دياري حزبي تيرؤركراوانةدا َ سكرتيري ناوبراون وةك (د.سادق شةرةفكةندي َ طشتي ديموكرات ،فةتاح عةبدولي نويَنةري حزب لةئةوروثا ،هيومايؤن ئةردةآلن و نوري ديَهكوردي هاوكاراني د.شةرةفكةندي) كةلة سيبتةمبةر َ لةسالي شةوي َثينج شةممةي 17ي َ 1992لة ِريستؤرانتي ميكؤنوس لةشةقامي ثراطي بةرليني ثايتةتي َ ئةلمانيا تيرؤر كران. ئةو دانيشتنةي كة د.شةرةفكةندي َتيدا تيرؤر كرا كؤبونةوة بوو بؤ َليكتر نزيك بونةوةي ئؤثؤزيسيؤني َئيراني ،شويَن ِريستؤرانتةكةي عةزيز غةفاري بوو بةناوي ميكؤنووس ،ميكؤنووس ناوي دورطةيةكي يؤنانيية ،ئةم ِريستؤرانتة لةبةرليني ثايتةختي َ ئةلمانة ،ئةوانةي لةو ميوانداريية بةشدار دةبن ذمارةيان ( )9كةسة : د.شةرةفكةندي ،فةتاح عةبدةلي ،هيومايؤن ئةردةآلن نويَنةري حزبي ديموكرات َ لةئةلمان، نوري ديَهكوردي لةبزوتنةوةي ضةثي سةربةخؤ، َ دةسمالضي لةكؤماريخوازاني ميللي، ثةرويَز َميهدي ئيبراهيم زادة ئةسفةهاني ئةندامي شوراي ناوةنديي سازماني فيدائياني َ خةلكي َئيران ،مةسعود مير ِراشد لةسازماني فيدائياني َ خةلكي َئيران، عةزيز غةفاري خاوةني ِريستؤرانتةكةو ئةندامي سازماني فيدائياني َ خةلكي َئيران ،ئةسفةنديار َ صادق زادة ئةندامي سازماني فيدائياني خةلكي َئيران و دؤستي خاوةن ِريستؤرانتةكة هةرضةندة بانطيشت نةكرابوو. ئةم كةسة بؤ دانيشتنةكة َ
د .شةرةفكةندي
َ ضؤنيتي رووداوةكة كاتذمير 11ي شةو دوو ضةكداري دةموضاو َ َ هةل َثيكراو خؤيان دةك��ةن بة ِريستؤرانتي ميكؤنووس داو ِراستةوخؤ دةضنة شويَني جنيويَك كؤبونةوةكة ،بةزماني فارسي ضةند َ دةدةن و خؤيان دةست دةكةن بةتةقةِ ،راستةوخؤ (د.شةرةفكةندي ،فةتاح عةبدةلي ،هيومايؤن دةثيكريَن و طيان لةدةست دةدةن، ئةردةآلن) َ نوري و عةزيزيش بريندار دةبن هةرضةندة نوري ديَهكوردي لةنةخؤشخانة طيان لةدةست دةدات و ئةوانيتر هيضيان َلينايةت ،بكوذةكان كة دوو سييةميان لةدةرةوةي كةس بوون و كةسي َ دةبي ثاش ئةنجامداني كردةوةكة ِريستؤرانتةكة َ هةرسيكيان َ هةلديَن. َ َ ضؤنيتي ئاطادار بوون لةكؤبونةوةكةي شةرةفكةندي و تيرؤركردني َئيران ئاطاداري كؤبونةوةي ئةنتةرناسيؤنالةو دواي هةركؤنطرةيةك شويَني كؤنطرةي َ دةزاني دةكريَ ،ئيرانيش ئةوة ئايندة دياري َ كةشةرةفكةندي بةشداري كؤنفرانسةكة دةكات ،لةاليةكي ترةوة ِريستؤرانتي ميكؤنووس كةخاوةنةكةي سةربة ئؤثؤزيسيؤني َئيرانيية، بةردةوام لةذيَر ضاوديَري جاسوسي َئيراندا بووة بةهؤي ئةوةي بةردةوام موعارةزةي َئيراني لةو ِريستؤرانتة كؤبونةتةوة ،هةروةها ئةو كةسةي
بةبي ميوانداري كةدؤستي عةزيز غةفاري بووة َ هاتؤتة كؤبونةوةكةو ماوةيةكي زؤر دؤستايةتي َ لةطةل ثاسدراندا هةبووةو لةبةرلين هاتوضؤي كردوون. ضؤنيتي تيرؤركردنةكة ثةرويَز دةرب��ارةي َ َ دةسمالضي َ َ لةطةل د.شةرةفكةندي دةل َي «من هاتةنيوان قسةكانمان، قسةم دةكرد ،مير ِراشيد َ لةوكاتةدا ويستم ئاو ِر بدةمةوة بزانم مير ِراشد ضي َ كةسيكم بيني هاتة َنيوان من و مير ِراشد! دةل َيَ ، ويستم تةماشاي بكةم بزانم َكيية ئةوةبوو دةستي بةدةست ِريَذكرد لة د.شةرةفكةندي» بةثيي وتةي ناوبراو ئةو بكوذة 30فيشةكي ناوة َ بة د.شةرةفكةندييةوة ضونكة قةوانة طولةكان لةشويَي ِروداوةكة دؤزرانةوةَ ،ميهدي ئيبراهيم زادة كةلةكاتي تةقةكاندا ضؤتة ذيَر َميزةكة َ يةكيك دةل َي دوو دةست ِريَذكرا ،تةماشام كرد َ لةتيرؤريستةكان دواين فيشةكي كوشتني نا بة نيابيت لةكوشتني، د.شةرةفكةندييةوة بؤئةوةي َدل َ هيومان و ئةردةآلن و عةزيز بريندار بوون ،بةآلم فيشةكيك تيرؤريستةكان كةبينويانة هيومان ماوة َ دةني ،نوري ديَهكوردي 7فيشةكي بةسةريةوة َ َثييوة بووة بؤية لةنةخؤشخانة طياني سثارد ،دواي كةسيكي َ ئةوةي تيرؤريستةكان َ ئةلماني هةلهاتنَ ، مشتةري ِريستؤرانتةكة ديَت بةسةرداو ثؤليس َ دةسمالضيش بةتةلةفون ئاطادار دةكات ،ثةرويَز ميهران بةراتي هاو ِريَي نزيكي ئاطادار دةكاتةوةو َثيي َ دةل َي ميواناني ِريسؤرانتي «ميكؤنووس» تيرؤر كران. كي بوون؟ تيرؤريستةكان َ كازم دارابي ،لةدايكبووي شاري كازروني ئوستاني فارسيةَ ، سالي 1980بةبيانوي ئةلمانياَ ، خويَندن ضؤتة َ سالي 1982ثةالماري خؤثيشاندةراني َئيرانيدا كةدذ بة ِرذيَمي وآلتةكةيان خؤثيشاندانيان سازكردبووَ ،تييدا هاوالتيةك كوذراو ضةنديني تر بريندار بوون ،بةوهؤيةوة كازم ( )8مانط زينداني كراَ ، ئةلمانيا ويستي دةريبكات لةوآلتةكةي بةآلم سةفارةتي َئيراني ثشتطيري سالي َ 1988 كردَ ، كضيكي لوبناني بةناوي لةطةل َ (خةديجة ئةياد) هاوسةرطيري كردووة ،ناوبراو بة ِرةسمي ئةندامي ساواك بووةو لةسوثاي
ذمارة (5 - )18ي ئةيلولي 2009
29
ثاسدارانيش كاري كردووة ،بةرثرسي 3مزطةوتي بةرلين بوو ،كاري ئةم كةسة لةتيرؤركردني د.شةرةفكةنديدا بريتي بووة لةدا ِرشتني بةرنامةي تيرؤركردنةكةو دابين كردني َثيداويستيةكاني ئةو كردةوةيةو هؤكاري َ هةلهاتنيان ثاش ئةنجامداني تيرؤرةكة. يةكيكي تر لةبةشدار بوواني ئةو كردةوة َ َ عةرةبيكي لوبنانيية بةناوي (عةباس ِراحل) سالي َ 1967لةدايك بووةَ ، سالي 1989بةناياسايي ضؤتة َ ئةلمانيا ،شيعة مةزهةبةو سةربة حزب اللةي لوبنانة ،ئةو كةسة بووة كةبةدةمانضةي (الما) دواجار لة د.شةرةفكةندي و هوميايون و فةتاح عةبدولي داوة بؤ َدلنيابوون لةكوذرانيان. يوسف ئةمين لةدايكبووي 1967ي باشوري لوبنانة ،لة (َ )15 ساليدا بؤتة ئةندامي ِريَكخراوي (ئةهل) ثاشان بؤتة ئةندامي (حزب اهلل) و َ لةسالي 1990بةناياسايي ضؤتة َ َ لةطةل ئةلمانيا، كازم كاري ك��ردووة ،ل��ة ِروداوي تيرؤركردني د.شةرةفكةنديدا ئيشي تةنها ضاوديَري كردني رشيستؤرانتةكة بووة. َ عةتااهلل ئةياد لةدايكبووي 1944ي لوبنانة سالي 1990ضؤتة َ ئةلمانيا ،ئامؤزاي ذنةكةي كازمة، يةكيكي ترة لةنةخشة دا ِريَذةي تيرؤرةكة. َ عةرةبيكي تري َ خةلكي عةتريس محةمةد َ سالي 1970لةدايك بووةو َ لوبنانة َ سالي 1989 دةضيتة َ ئةلمانيا ،كاري ئةم كةسة بؤ كوشتني َ د.شةرةفكةندي ئامادةكردني جةواز بووة بؤ بكوذرةكان ،بؤية جةوازي برايةكي خؤي دزيوة
30
ذمارة (5 - )18ي ئةيلولي 2009
بؤ يوسف ئةمينَ ،ثيشتر بةتؤمةتي دزي دوو جار لةاليةن ثؤليسي َ ئةلمانةوة دةستطير كراوة. دؤسيةي طةورةترين تيرؤر لةبةرلين دادطايي ئةم تيرؤرة ماوةي (َ )5 سالي خاياند، 180كةس شايةتيدا ،ثة ِراوةكاني ئةم دؤسيية خويَناوية كةبةرامبةر ِريَبةريَكي طةورةي كورد بةيةكيك ئةنجامدرا طةيشتة ( )400الث��ة ِرة، َ لةث ِر خةرجترين دؤسيةكاني دادطا دانرا ،حزبي ديموكرات 12ثاريَزةري هةبوو بؤ ئةو ِرووداوة تيميكي بةردةوامي هةبوو كةخةريكي جطة لةوة َ َ كؤكردنةوةي بةلطةنامةكان بوون بؤ دادطا تاكو لة ( )1997/4/10دادطا ب ِرياري كؤتايي ِراطةياند، َتييدا كؤماري ئيسالمي َئيران وةك بة ِريَوةبةرو نةخشةدا ِريَذةي تيرؤرةكة تاوانبار كرا ،عةلي فةالحياني وةزيري ئيتآلعاتي َئيرانيش فةرماني بانطيشتي طرتني بؤ دةرضوو ،عةلي خامنةئيش َ دادطاي بؤ دةرضوو. ئةم بةشداربووة تاوانكارانةي سزايان بةسةردا سةثينرا: َ كازم دارابي ،سزاي زينداني هةتا هةتايي. عةباس ِراحل ،زيندان بؤ َ 5 سال. َ يوسف ئةمين ،زيندان بؤ 11سال. َ محةمةد عةتريس ،زيندان بؤ 5سال و 3 مانط. عةتااهلل ئةياد ،ئازدا كرا. كي بوو؟ شةرةفكةندي َ م��ح��ةم��ةد س��ادق��ي ش��ةرةف��ك��ةن��دي ل��ة( )1938/1/11لةطوندي تةرةغةي بؤكاني
َ لةمنداليدا ِرؤذهةآلتي كوردستان لةدايك بووة، باوكي م��ردووةو لةاليةن برا طةورةكةي كة مامؤستا هةذاري شاعيرو نوسةرة ،سةرثةرشتي �ريَ ، دةك� َ سالي 1959لة (دانشسراي عالي) َ َ وةردةطري ،سالي 1965 لةتاران ليسانسي كيميا ورمي و مهاباد مامؤستا بووة ،ساواكي لةشارةكاني َ دةزطاي جاسوسي شا شةرةفكةندي دورخستةوة بؤ شارةكاني (كةرةج و ئاراك) ثاش ئةوة َ سالي 1970ط��وازراي��ةوة بؤ زانستطاي (تربيةتي معلم) َ لةسالي 1972تواني لة ِريَطةي زةمالةي بضيتة فة ِرةنساو 4 خويَندني وةزارةتي علومةوة َ َ ببيت بةخاوةني ب ِروانامةي دكتؤرا َني َ سال بخوي َ لة «كيمياي تجزية»داَ ، سالي 1976طة ِرايةوة تاران و دريَذةي بةكاري مامؤستاييدا ،بةآلم َ لةكاتيكدا لةثاريس دةيخويَند، لةسالي 1973 َ دةبيتة ئةندامي دةبيني و َ د.عةبدول ِرةحمان قاسملؤ َ حزبي ديموكراتي كوردستانَ ، سالي 1979دواي ِروخاني ِرذيَمي شا ،بةئاشكرا دةستي كرد بةكاري حزبي ديموكرات و بوو بة ِراويَذكاري كؤميتةي ناوةنديَ ، لةسالي 1980لةكؤنطرةي ضوارةمدا بوو بةئةندامي كؤميتةي ناوةندي و تاكو كؤنطرةي نؤيةمي حزب بةئةندامي كؤميتةي ناوةندي و دةفتةري سياسي َ هةلبذيَراوة ،تاكو شةهيد بووني سكرتيري طشتي حزبي جيطري َ قاسملؤ ئةركي َ هةبوو ،بةالم لةيةكةم ثلنيؤمي دواي شةهيد سكرتيري طشتي حزب بووني قاسملؤدا كراية َ تاكو لة 17.9.1992لةبةرليني ثاتةختي َ ئةلمانيا خؤي َ 3 هاوةلي شةهيد كرا.
رَ سكرتيي ثارتي ثةنا: نةوشريوان مستةفا مَ رَ هةوليو رذيى نةه َيناوةتة شانى سةداميشي ماض نةكردووة طؤران هةموو شتَيكي بؤ هةورامييةكان تَيداية ،بؤية ِ
عةبدولرةحمان وازي لةحزبةكةي خؤي هَينا! شَيخ ِ ديداري :هةَلوَيست عوسمان ئ��ةو ك��ات��ةي رذيَ���م رةبايةيةكي تةسليم بةثيَشمةرطة كردو هةموو ضةكةكاني بؤ بردن ،خؤي بةشيَخي جيَنشيني تةريقةتةكةشي دةزانيَت، ِ لةشةري ئيسالمييةكاندا هيَزي بةآلم ضةكداري دذي ئةوان دروستكرد، لةثاداشتدا خانةنشين كراوة قبولَي نيية ،موضةيةكي ه��ةي��ةو وةري ِ بةطؤران و بةرما َل و ناطريَت ،بؤية بوو قورئانةكةي ثيَشكةش بةنةوشيروان مستةفا كرد. ��رةح���م���ان � ��دول � ��ةب � ع ش���يَ���خ ِ سةرثةرشتيارى خانةقاى بيارةو سكرتيَرى ثارتى ثةناى هةورامييةكان، بؤ ريَطا دةدويَت. ريَ��ط��ا :ض��ؤن ثةيوةنديت كرد بةكؤمةلَةى رةنجدةرانةوة؟ َ عةبدولرةحمان :سالى ()1977 شيَخ ِ َ كؤمةلةى ثةيوةنديمكرد بة ِريَكخستنةكانى رةنجدةرانى كوردستانةوةَ ، سالى ()1980 لةسةربازطةى ضنارة ضةكى قورسم ف ِراند بؤ تيثى ( )55قةرةداغ ،ئةوكاتة حاميدى حاجى غالى فةرماندةى ئةوتيثة بوو. ريَ��ط��ا :ت��ؤ ئ��ةوك��ات بةلَيَنت بةشيوعييةكاندابوو كةئةو ضةكانةيان بؤ بةريت ،ب��ةآلم دوات��ر برتة نيَو بريارةت يةكيَتييةوة ،ض��ؤن ئ��ةم ِ
ِ طؤرى؟ �رةح��م��ان :لة ِريَى شيَخ ع��ةب��دول� ِ وةرزيَرى ئامؤزامةوة ب ِريار وابوو شةوكةتى حاجى مشيرو ئةو َثيشمةرطانةى لةحةوزةى شارةزوردان َبين من رةبيةيةكةيان تةسليم بكةم ،منيش ئ��ام��ادةى تةواومكردوو شتيكم ئامادة كرد ،هةنديَك شتم هةموو َ لةسةربازطةكة دزى كةئةو شةوة بيبةمة دةرةوة ،ئةوة بوو لةوكاتةدا ئةوان نةهاتن منيش نةمدةزانى ضؤن ثينةو ثة ِرؤى ئةوة َ لةهةلةبجةى شةهيد ضاوم بكةم ،ثاشان ئةنداميكى شيوعييةكان وةك كةوت بةضةند َ عةبةى مامةو عةلى كآلنشينكؤف و ضةند َ لةطةل ئةواندا ريَككةوتم ئةنداميكى تريان، َ كةئةو تةقةمةنيانة ببةم بؤ ناويان و رةبييةكة تةسليم بةوان بكةم ،بةآلم ئةوانيش لةوكاتةدا َنيكى َ هةلديَرو ئامادة نةبوون ،شويَنةكة شوي َ ناخؤشبوو ،ناضار سةعات يانزةى شةو خؤم لةسةربازطةكة دةرضوم و بةرةو زةلة ِرةش و َ ئاوةكةلةو ثاشان بؤ قةرةداغ ثةيوةنديمكرد بةتيثى ()55ى قةرةداغةوة. ريَطا :ضى واى ليَكردى كة لةكؤمةلَة ثاشان لةيةكيَتى بكشيَيتةوة؟ عةبدولرةحمان :من سةرةتا شيَخ ِ َ بةكؤمةلةى رةنجدةرانةوة بووة، ثةيوةنديم ئةطةر بشضومايةتة ناو شيوعى بؤ ئةوة دة ِرؤشتم كةئةو ضةكانة بةرمَ ، لةوى ميوان يةكيتى و دةبووم ثاشان دةضوومةوة ناو َ ئةوان بمطةيةنن ،بةآلم من لةثةيوةنديدا سالى ( )1988كيميابارانى َ بووم تا َ هةلةبجة لةئيراندا ثةيوةنديى سياسيمان ضوينة َئيرانَ ،
هةبوو ،هاتوضؤى يةكترمانكردووة نةك وةك َثيشمةرطايةتى بةضةكةوة. َ سالى ()1991ي���ش هاتينةوة بوومة َ كةثينج يةكيتى جوتيارانى هةلةبجة َ ئةندامى َ يةكيتى ،شيوعى، ئةندامبوون (ثارتى، َ سؤسيالست ،ثاسؤك) ،من لةسةر ميالكى بةبى ئةوةى كانديد كراويَكى ثاسؤك دانرام َ رةسمى بم. ريَطا :ضؤن وازت لةو ثؤستانة هيَنا؟ وازهينانم عةبدولرةحمان: شيَخ ِ َ لةثيش ئةوة لةشة ِرى ئةنساروئيسالم َ َ لةطةل بزووتنةوةى ئيسالميدا بةتةنيا خؤم خيزانةكةم شة ِرمانكردووةو ديفاعمان و َ هيشتووة لةمةرقةد ك���ردووة ،نةمان َ دةستكارى بكريَت ،ث��اش ئ��ةوة ضومة خ��وارةوة ل� َ هيزيَكم تةشكيل كرد، �ةوى َ هيزةى مام جةالل خؤى فةرمانى ئةو َ بؤكردم سةر بةفةرماندةى طشتى لةسةر فةرماندةى شارةزوور بوو تا َ سالى ()2003 ئةو َثيشمةرطانةم لةال بوو ،ريَبةرى سياسى و مةشقثيكردنيشيان خؤم كردوومة. سةربازى و َ َ بةشداريى شة ِرةكانى خورمال و ئةحمةدئاواو َ فيشةكيكيشم زةردةهالمان كردووة ،ئةطةر َ نةتةقاندبيت لةناو َثيشمةرطةدا بووم. َ َ لةسالى ()2003دا داواى خانة نشينيم َليكرا ،منيش فؤ ِرمم ث ِركردةوة ،بةآلم بؤم دةركةوت كؤنةبةعسى و ئةمن و ئيستيخبارات لةناو َثيشمةرطة ديَرينةكاندا بةدى دةكةم، لةوة بةدواوة ئيتر ثةسةندمنةكرد ،لةوكاتةوة َبي موضة ماومةتةوة تةنيا مووضةيةكى
ذمارة (5 - )18ي ئةيلولي 2009
31
كؤمةآليةتى كةمووضةى تايبةتى َثي َ دةلَين ئةويش ( )112هةزارة هةمةو خؤم وةريناطرم، نازانم ماوة ياخود ب � ِراوة ،خانةقاش هيض بودجةو نةسريةو مةعاشى نيية ،لةوماوةدا مام شيخ (مةليك)، جةالل ( )100مليؤنى نارد بؤ َ ئةمةش ئاشكرابوو ،ديارة هةموو جاريَك ئةمةى بؤ هاتووةو َئيمة نةمان زانيوة. ريَطا :ضؤن تةريقةتى شيَخايةتيت طرت؟ عةبدولرةحمان :تةريقةتى شيَخ ِ شيخايةتى ئةويش ل���ةدواى وةفاتى َ لةئيمة شيخ عوسمان كةسى َ باوكمان ،وةك َ دةستنيشان نةكرد ،بةزةقى نةيووت فآلنة لةجيم َبيت نةبةمن نةبةعيرفانى برام كو ِرم َ كة لةدياربةكرة نةبة عةلى كةدايكمان جياية، لةبةرئةوةى عةلى دايكى مابوو باوةذنى َئيمة بوو ،ث ِروثاطةندةى كرد كةكو ِرةكةى ئةو بةجينشين ،بةآلم لة ِريَبازى نةقشبةنديدا بووة َ َ جينشينى و شةجةرة مةرغوب نيية ،بةلكو َ بةتةقواو خواناسيية ،كو ِرى طةورةى باوكم
شيَخ عةبدول ِرةمحان داواي ثاكسازي و ضاكسازي لةوةزارةتي ئةوقافدا دةكات بؤ ئةو مةاليانةي كة بةنامةي يةكيَيت و ثارتي دامةزراون و ف ِريان بةسةر ناسيخ و مةنسوخةوة نيية 32
ذمارة (5 - )18ي ئةيلولي 2009
َ لةمندالييةوة ح��ةزم لةكارى ب��ووم هةر سؤفيطةريَتى كردووة ،ديراسةم كردووةو َتيبينى زؤر شتمكردووة لةبةرئةوة شتى زؤرم دةستكةوت و زانيارى زؤرم دةستكةوت ،من ضل رؤذ ثاش كؤضى باوكم دةست بةكاربووم، برايةكيشم بةمنافةسةى من بةحوكمى َ دةولةمةندييةكةى ،بةآلم سةركةوتوو نةبوو َ َئيستا دانيشتووةو دةورى ضؤلة. ريَطا :شيَخ ئةحمةد تؤى بةشيَخ و بةيةكيَك لةو ريَبازة دانةناوةو بةجؤريَك لةجؤرةكان تؤى بيَبةرى كردووة ،ئةمة تاضةند راستة؟ سى شيَخ ِ عةبدولرةحمان :من َ وةسيتنامة سى َ َ وةسيتنامةم الي��ة ،ئةو َ َثيضةوانةي يةكن و َميذووةكةشيان ()28 رؤذ دواى وةفاتى باوكمة ،خؤى ئيمزاى نةكردووة ئةوثياوانة هةن شايةتى دةدةن كةئيمزاكة ئةو نةيكردووة ،ئةو برايةم لةدياربةكرة بةشايةتى َ خيزانةكةم مال و َ سيجار َثيش مردنى بانطى وتى :كاكة باوكم َ تؤى كرد ،ئةمةى هةبووة ئةو وةسيةتة دروستكراوة لةبةرئةوةى من توانيم مريدو مةنسوبةكةو َ خةلكةكة لةخؤم كؤ بكةمةوةو ئةوان هيضيان َثينةكرا ،بؤية ئةوةيان وةك بةكارهينا بؤ شكاندنى من ،بةآلم بةو ضةكيك َ َ شيخ مةليك و ناسيحى وةآلمدانةوةى من بؤ َ شيخ عوسمان وايكرد كةدةنطى من كو ِرى َ بضيتة دةيان هةزار. لة دة هةزارةوة َ ثروثاطةندةى ريَ��ط��ا :لةكاتى ِ هةلَبذاردنةكاندا تؤ كؤمةلَيَك دياريت داية نةوشيروان مستةفا ،ئةمة تاضةند دروستبوو؟ َ لةسةرهةلدانى عةبدولرةحمان: شيَخ ِ مةسةلةى نةوشيرواندا بةدوو شت َثيشوازيم َليكرد ،يةكةم كةسايةتى نةوشيروان كةسايةتييةكى ثاكبوو ،دةستى نةخستبووة ناودةستى توركةكان و فارسةكان و وة هةوليرو شانى سةدامى نةهيناوةتة َ رذيَمى َ ماض نةكردووة ،بةرنامةى طؤ ِرانيشم دى كة َ طةندةلى و بؤ دادثةروةرى بؤ ضارةسةركردنى كة لةنةخشةو ثالنى نةوشيرواندا خؤى مثيكرد ،بؤية نامةيةكم دةبينيتةوة ،بؤية باوة ِر َ َ بؤنوسى بؤئةوةى يةكترى ببينين ،كةضوم ريَزى طرتم ،ئةوةى كةمن ويستم َليى بثرسم، وةآلمى دامةوة تةنيا دوو ثرسيار مايةوة يةكيكيان ئةوة بوو ئةطةر َبيت و تواناتان َ
بةدةستبيت عةلمانييةت و كؤمؤنيزم ثيادة َ دةكةن و دةتانةويَت دين سنوردار بكةن؟ دووةم ئةوةبوو َئيمة وةك ثارتى ثةنا َثيويست َ لةطةل هاوثةيمانيتيتان دةكات و ئامادةين َ ببةستين؟ وةآلمى دامةوة و َ نكؤلى كردو ئةوةى بةرثةرض دايةوة كة َ ري لةدين بطرن تؤمةتيكةو ناحةزان دروستى دةكةن و ئةوة َ َبي بنةماية ،بؤ مةسةلةى ثارتةكةش َئيمة بةليستى جياواز دادةبةزين بؤ ئةوةى َكيش و قةوارةى خؤمانمان بؤ دةربكةويَت. سةيرى بةرنامةى طؤ ِرانيش دةكةم بيرى َئيمةو ئازادى ناسيؤناليستى هةورامييةكانى َتيدا دةبينم ،بؤية بةالمةوة مةبةست نيية ئةوةندة خؤم ماندوو بكةم بؤ ثارتى ثةنا، يةكيتى دذايةتى كردوين لةاليةكى تريشةوة َ كؤلينةويان لةطةلَ و ضوارجار بانطيانكردم و َلي َ كردووم ،بةآلم بة ِرَيزةوة بةسةيارةى خؤيان هيناوميانةتةوة بةردةم َ مالةكةم. َ َ ريَطا :ئةو شتانة مولكى خؤت بوون ياخود مولَكى خانةقا؟ َ عةبدولرةحمان :بةرمالكة شيَخ ِ هى زةمانى باوباثيرانمان بوون دةساودةس كتيبةكةش لةئيران َثيمدراَ ، كةوتة الى من َ بةثيست ضنراوةو دروستكراوة، بةرطةكةى َ بةرطةكة ويَنةيةكى س��ةرى كاكةيى َثيوةية كةدةمى كردووةتةوة وةك بيةويَت بانطةوازيَك بكات ،نةخش و نيطارةكةى ترى ض��واردةورى سةرم َليدةر نةدةكرد، َميذووةكةى نازانريَت بؤ كةى دةطة ِريَتةوة، شيوةى كتي َبيكى دةست نوسةو َ بةآلم َ هينةرةو طرانبةهاية، نوسينةكةى سةرسو ِر َ َ نازانم ضؤن كةوتوةتة مالى من ،بةآلم َ هةردوكيان َ بةرمالةكة مولكى خؤمبووةو كتيبةكةش بة ِرةمزى بةنيشانةى خواناسيى و َ زانست َثيشكةشى كاك نةوشيروانمان كرد. دةكري نةوشيروان ريَطا :باس لةوة َ ِ لةشةري ناوخؤدا مستةفا دةستي هةبووة؟ �رةح��م��ان :ضةند ش��يَ��خ ع��ةب��دول� ِ رووداوَيك هةن كةبناغةكةيان دةطة ِريَتةوة بؤ كارةساتةكةى هةكارى ،ئةو كارةساتةى كةثارتى و سةرؤك عةشرةتى ئةو ناوضةية يةكيتى هيزة تازةيةى َ كرديانة سةر ئةو َ كةهاتنةوة ذمارةيان نؤسةد كةس دةبوون َ كةخةلك هؤشى ئةمة بوية هؤى ئةوةى خؤى لةدةستبدات بؤ َ تؤلة سةندنةوة.
عةبدولرةحمان بةرمالَيَك ثيَشكةش بةنةوشيروان مستةفا دةكات شيَخ ِ
ثاشان شة ِرى ناوخؤ خةتاى َ خةلكيشى َتيداية ،تؤ ئةطةر براى خؤت نةكوذيت س��ةرؤك نايةت تةقةبكات ،لةاليةكى يةكيك بوو تريشةوة كاك نةوشيروان َ لةئةندامانى مةكتةبى سياسى خؤى بةتةنيا بةتيك ِرا دةتوانيت ضيبكات ئةطةر ئةوان َ َ دةنط ب��دةن ،ئةطةر ئةو كاتةش وازى بهيناية ،رةنطبوو ثارتى بيكوشتاية. َ ريَطا :كاك نةوشيروان زؤرينةي تةمةني يةكيَتيي بووة ،ثيَتواية بتوانيَت لةدةرةوة ِ بطؤريَت؟ عةبدولرةحمانَ :ئيمة زؤربةمان شيَخ ِ يةكيتى بووين لةمةدرةسةو مزطةوتى فةقيى َ َ يةكيتيدا بوينةتة كادير و َثيطةيشتوين ،ئةطةر َ ئةو بةرنامةية ثةي ِرةو بكريَت ،ضؤلةكةيةك نابيت و َ خةلكى بةئاسودةيى دةذي. عةزيَتى َ بيرو ئةنديَشةى كاك نةوشيروان زؤر فراوانة ،بؤية َثيويستة كاك نةوشيروان وةك طاندى و وةك ئةو كةسايةتيية بةرزو ثيرؤزانة سةيربكريَتَ ،ئيمة ثشتطيرى لةكةسايةتى دةكةين ،ضونكة بةرنامةكة
خ��ودى نةوشيروان داي��ن��اوة ،بؤية ثاش َ هةلبذاردنيش َئيمة ثشتطيرى دةكةينَ ،ثيم خؤشة وةك كةسايةتييةكى ئاينى لةدوورةوة ضاوديَرى بكةم و ئاطاداريى كارةكانيبم، َدلنياشم ئةو كةسايةتيية هةرطيز كارى ناشيرينى نةكردووة ،كةسى لةو ِرابردوو ثاكترمان دةست ناكةويَت. ريَطا :تا ضةند لةناو شيَخةكاندا هةية كةدذى تؤ بن؟ عةبدولرةحمان :لةهةموو ضين و شيَخ ِ تويَذَيكدا منافةسة هةيةَ ،كيشةى ذيان هةية، لةكؤنيشةوة ئةم منافةسةية هةبووة ،وةك شيخ حسامةدين، شيخ عةالدين و َ لةنيوان َ َ لةنيوان ئيمامةكانى وةك شافعى و حةنةفى َ و..هتد ،بةآلم ئةوة منافةسةيةكى حةآللَ بةدةستهينانى زانست و تواناى ئاينى بووة بؤ َ زياتر ،ئةوةى َئيمةش منافةسةى ئةوةية شيخ لةشيخ مةليك و َ كةمن خويَندةواريم َ ناسيح و عةلى برام زياترة ،من ئينطليزى وةك هةورامى دةزان��م قسةى َثيبكةم هةنديَك لةفةرةنسى و هةنديَك َ لةئةلمانى و
روسى دةزانم ،تواناى جياكردنةوى زمانةكانى كتيبة ذاثؤنى و كؤريم هةية ،زؤرب��ةى َ ئةوروثييةكان و عةرةبييةكانم خويَندؤتةوة، لةكوردييةكانيش رؤمان و داستان و شيعرو ثةخشان و دا ِرشتندا ش��ارةزاي��م هةية، َ َ لةطةل كةسانى سياسى و لةهةلسوكةوتم شيوازى تايبةتيم هةيةو كارى ديبلؤماسيدا َ َثيدةكةم ،ئةوانيش ئةوةيان َثيناكريَت، هةندَيكيان بةداهات خؤيان طرتووة و بؤرذوان بةليشاو، و سةرؤكةكان يارمةتيان دةدةن َ َثيم باشة ثاش َ هةلبذاردن ثاكسازييةك لةوةزارةتى ئةوقافدا بكريَت ،ضونكة ضةندةها مةال هةن بةنوسراوى َ مةلبةندو ريَكخراوى ثارتي دام��ةزراون ،ئةوانة ف ِريان بةسةر ناسيخ و مةنسوخ و بةيان و بةديعةوة نيية، شتيك لةشةريعةت نازانن ،هةنديَك هيض َ َ شيخ و مةال هةن كة لةمالةوة دانيشتون و َ مووضةيةكى زؤريشيان بؤ سةرف دةكريَت كة لة ِراستيدا ئةوة حةرامة كةتةنيا بؤ كات بةسةربردنيش دةضنة مزطةوت ،مةالش بةثيضةوانةوةية. هةية َ
ذمارة (5 - )18ي ئةيلولي 2009
33
ثاش وةرنةطرتنيان ،حزب دوو خو َيندكار لةدكتؤرا دادةن َيت بةرَيطا تايبةت ِ دوو خويَندكار ثاش ئةوةي بةحةقي خؤيان و بةنمرةكانيان مافي ئةوةيان ثَينةدرا لةدكتؤرا بخويَنن بةنامةي َ مةلبةندي حزبَيك لةدكتؤرا وةرطيران. سةرؤكي زانكؤي سلَيماني «د.عةلي سةعيد» بةنوسراوي ذمارة ( )17030/5/3لة ()2008/12/28و بةناوي فةرماني زانكؤييةوة داواي زياد كردني دوو كورسي خويَندني باآل/ دكتؤرا لةبةشي مَيذووي كؤليجي زانستة مرؤظايةتيةكان دةكات ،ئةو نوسراوةي ناوبراو ئاماذة بةنوسراوةكاني وةزارةتي خويَندني باآلو تويَذينةوةي زانستي دةكات ذم��ارة( )611لة
34
ذمارة (5 - )18ي ئةيلولي 2009
( )2008/12/18تايبةت بة ِرةزامةندي لةسةر زيادكردني دوو كورسي. ئةمة لةكاتَيكداية كةئةو دوو كةسةي كورسييةكاني دكتؤرايان بؤ زياد كراوة لةليستي ناوي َثالَيوراواني خويَندني باآلي سةرؤكايةتي زانكؤي سلَيماني وةرنةطيراون ،ثَيش ئةوان يةكةم و دووةم و سَييةم و ضوارةم و ثَينجةم بةمافي سروشتي خؤيان و بةهؤي ملمالنَيي زؤري نمرةوة وةرطيراون ،بةآلم بةثَيي ئةو زانياريانةي دةس��ت ِريَطا كةوتووة ئةو دوو خويَندكارة لة ِريَطةي َ مةلبةندي حزبَيكةوة لةسلَيماني ئةو كارةيان ئةنجامداوةو بةواستة وةرطيراون. ئةو دوو خويَندكارة ثاش ئةوةي وةرناطيريَن لةخويَندني مَيذوو بؤ دكتؤرا لةكاتَيكي درةنطي
خويَندندا ثةنا دةبةنة بةر واستةي حزب ،بؤية وةردةطيريَن. لةنوسراوةكةي سةرؤكي زانكؤي سلَيمانيدا هاتووة «نوسراوي كؤليج ذمارة ()2188/29/7 لة ( )2008/12/22تايبةت بةالري نةبونيان بؤ دةستكردن بةخويَندنيان بؤ َ سالي خويَندني ( )2009-2008ب ِريار درا بةوةرطرتني هةردوو بة ِريَزان (كامةران محةمةد قادر) و (هيوا عةزيز سةعيد) لةخويَندني باآل /ثسثؤ ِري مَيذوو بؤ َ سالي خويَندني (.)2009-2008 هةرضةندة ئةو دوو خويَندكارة لةتَيك ِرايي نمرةي ماستةر و تاقيكردنةوةي زانستيدا بةنمرةي ( 73.84و )75.78وةك مافي ئاسايي خؤيان لةدكتؤرا وةرنةطيراون.
بةنامةيةكي ثةرلةمان بةرثرسي راطةياندن رَ لةماجستي وةرطرياوة كةسيكي ثةرلةماني كوردستان بةناياسايي َ بةبي بةشداري خويندني بؤ َ َ ماجستير داناوة َ ملمالنيي ثاآلوتنةكان بؤ وةرطرتني كردني َ ماجستير ،تةنها بةنوسراوي ثةرلةمان َ بة ِرَيوةبةري ِراطةياندني ثةرلةمان ئةو خويندني كةسة لةماجستير وةرطيرا بؤ َ َ َ سالي .2009-2008 بةنوسراويك ئةنجومةني نيشتماني َ كوردستان (خولي دووةم) لةوةزارةتي ماجستير خويندني باآل داواي كورسييةكي َ َ
وةبةريتي ِراطةياندني ثةرلةمان بؤ بة ِرَي َ بةثيي زانياريةكاني ِرَيطا ئةو دةكاتَ ، كةسة بةرثرسي ِراطةياندني ثةرلةمان بووة لةماجستير كةبةو نوسراوةي ثةرلةمان َ وةرطيراوة. بة ِرَيوةبةري طشتي ديواني ئةنجومةني نيشتماني كوردستان بةنوسراوي ذمارة ( )779/5/1ي ( )2008/6/26كةئاراستةي خويندني باآلي كردووة داواي كورسييةكي َ وةبةريتي ماجستير دةك��ات بؤ بة ِرَي َ َ
ِراطةياندني ثةرلةمان لةكؤليجي زانستة سليماني ،بؤ مرؤظايةتيةكاني زانكؤي َ خويندني (.)2009-2008 َ سةرضاوةيةك كةناوي خؤي ئاشكرا بةبي نةكرد بة ِرَيطا وت «ئةو كةسة َ لةملمالنيي وةرطرتني بةشداري كردن َ َ ماجستيردا بةقبول خاسي ثةرلةمان َ لةكاتيكدا بةنوسراويك وةرط��ي��را، و َ َ بةثيي نمرة لةو كةسة خونيدكاري تر هةبوو َ َ زؤر زياتري هةبوو بةآلم وةرنةطيرا».
ذمارة (5 - )18ي ئةيلولي 2009
35
ئةبوبةكر كارواني: َ لةشكري جنؤكة لةئارادا نةبواية، طةر دةنطداني بةئاساني ليستةكة ( )17كورسي دةه َينا ديدارى :محةمةد ساالر ئةبوبةكر كاروانى ئةندامى سةركردايةتى يةكطرتوو ،لةميانى ئةم ديدارةى لةطة َل ريَ��ط��ادا ،باس لة نارِؤشنى سياسةتى ليستى خزموطوزارى وضاكسازى دةكات لةمة ِر هةلَمةتى هةلَبذاردنةكان و ثيَيواية بة ِريَوةضونى هةلَمةتةكة بة شيَوةيةكى بى بةرنامة بووة. نازانستى و َ
36
ريَ��ط��ا :ئ��ةم هةلَبذاردنة تا ضةند شةنسي زيَِريني لةذيَر دةستي يةكطرتوو دةرهيَنا؟ ك��اروان��ي :سةرةتا نازانم تاضةند ضةند ضانسي زَي ِرين لةذيَر دةستي يةكطرتودا بووة تائَيستا لةدةستي ضوبَيت ،بةش َ بةحالي خؤم ثَيم وانةبووة يةكطرتوو بةو توانا فكري و سياسي و مادي و ريَكخراوييةي هةيبوة دةرف��ةت و شانسَيكي لةوجؤرةي لةبةردةستا بووبَيت كة بة زيَرين وةسف َ بكري ،هةموو ئةوةي هةبووة َ هةندي لةناو يةكطرتوو، ئةوة بووة كة رةنطة دةرةوةي يةكطرتوشدا ضاوة ِروانييكي زؤرتريان بؤ يةكطرتوو هةبوبَيت بةرامبةر بةوةي كة ئَيستا هةية .لةم رووةوة دةتوانريَت بوتريَت يةكطرتو بؤ َ هةندي دةرفةتي ئةوةي رؤلَيكي بةرضاوتر ببينَيت لةدةست داوة ،بةآلم ثَيدةضَيت دةرفةتةكان زيوو بووبَيت نةك زَي ِر. ريَطا :هاوثةيماني دوو حيزبي ئيسالمي و عةلماني دواي ئةنجامي هةلَبذاردنةكان وانةبوو يان ئةزموون؟ كارواني :وانةو ئةزموون زؤر لةيةكتري جيانين لةهةموو َ حالةتةكاندا ،ئةزمونَيكي س��ةرةر؟؟؟؟ و ئةزموني سياسي ئيسالميةكاني كوردستانة بؤ َ هةلسةنطاندني ئةم ئةزمونةش دةبي دو ئاست لةيةكتري جيابكةينةوة ئةوانيش َ بريتين لةئاستي فكري و ئاستي سياسي، هةرضي ثةيوةندي بة بةشة سياسييةكةوة هةية
ذمارة (5 - )18ي ئةيلولي 2009
َ دةكري بةشَيكي لةبةر تيشكي بةرئةنجامي هةلبذاردنةكاندا َ َ هةلبسةنطَينريَت ،خويَندنةوةو داوةري دةربارة َ بكري باس لةوة بكريَت كاريَكي راست بوو ياخود هةلة ،زياني بوو يان قانزانج؟ بةش بة َ حالي خؤم ئاستي دووةم واتة ئاستي فكريةكةي بة طةشةسةندنَيك لةبيركردنةوةي ئيسالميةكان دادةنريَت ،هةنطاويَكة شايستةي ِريَز لَيطرتنة ،بةجؤريَك كة ئةطةر ئيسالميةكان لةئايندةدا بةو ئةندازةية بكريَنةوةو ئامرازةكاني ئيشكردن طوتاري خؤيان ثَيش بخةن كة َ دةيخوازي ،دةتوانَيت كاريَكي سياسي هاوضةرخ ئةم هةنطاوة ببَيت بة ذيَرخاني ئايندة و دةستيان كراوةتر بكات ،بةربةستةكاني بةردةميان كةمتر بكاتةوة ،ئةوةي بة زيانَيكي تاكتيكي َ لةقةلةم دةدريَ��ت بطؤريَت بؤ قازانجَيكي ستراتيذي ديار ،ئةم قازانجة ستراتيذيةش ريفؤرمي ئةم فؤرمة لةئيسالمي بوون دةخوازيَت كة لةئَيستادا ئيسالميةكان بةرجةستةي دةكةن. ريَطا :هؤكاري كةمي دةنطةكانتان بةتايبةتي لةبادينان بؤضي دةطة ِريَتةوة؟ كارواني :سةرةتا بةب ِرواي من ،دةنطةكان زؤر بةكةم نازانم َ بةلكو ئةوةي لةئاراداية كةم بوونةوةي ذمارة كورسيةكانة ،ساختةكاريش دةوري زؤر بووة لةبةرزكردنةوةي نرخي كورسيةكان، َ لةشكري جنؤكة لةئارادا نةبواية طةر دةنطداني بةئاساني ليستةكة ( )17كورسي دةهَينا كة ئةويش قةبارةي سروشتيي ئيسالميةكانة ،راستة َ كؤمةل َي لةسةركردةكاني ليستةكة وةك بةشَيك لةبانطةشةي َ هةلبذاردن ،بؤ هانداني جةماوةري ليستكةيان لةسةر بناغةيةكي نازانستي لَيدوانيان دةدا بةدةستكةوتي كورسي زؤر ،ئاستي ضاوة ِرواني جةماوةري ليستةكة و َ خةلكيتريشي بةرز دةكردةوة ،بةجؤريَك َ خةلكي لةو لَيدوانانةدا ئَيستا َ هةندي هةست بةشكستي دةكةن ،بة ب ِرواي من َ مةسةلةي طرنط هةبوون بؤ ئةوةي كة خةلك بة ريَذةي زؤر متمانة بةو ليستة نةكةن لةوانةش: أ -سروشتي ثَيك هاتة بؤ طوتار و
ئايدؤلؤذياي ساآلني رابردووي ئيسالميةكان ئةم سروشتة و ئةويَنة جةنطي دةروني بةرامبةرة كة خستويةتية هوشياري هاوآلتيةوة. هةندي جار َ َ خةلكي وابيريان كردوةتةوة ئةطةر ئيسالميةكان دةسةآلت بطرنة دةست بةشَيك لةكةلتوور و خؤشيةكاني ذيانمان َلي قةدةغة دةكات ،ئازادي كؤمةآليةتي سنوردار دةكةن ،ئةم ترسة كؤمةآليةتية و ئةو ويَنانةش كة ئيسالميةكان خؤيان بةشداريَكي سةرةكي َ كؤمةلطا طةر بةردةوام بَيت بوون لةثَيكهَيناني لةداهاتودا ئيسالميةكان ناتوانن دةرفةتي زياتري سياسي بةدةست بهَينن. ب َ -بي متمانةي هاوآلتيان بة ليستةكة لةوةي بتوانَيت طؤ ِرانَيك لةو دؤخة ضةق بةستوو سنوردارة بكات ،بة الوازتريان داناوة هةنديَك فكري سياسي و ميديايش َ رؤليان هةبووة لةوةي كة ئةم هَيزانة هَيزيَكي سياسي راران، تواناييةكالي كردنةوةي تيؤري و مةيدانيان نيية، ئاراستةي فكري سيساييان بؤ ئايندة بة طويَرةي ثَيويست ديار نية. ت -ن��ازان��س��ت��ي ب��ون��ي َ هةلمةتي َ هةلبذاردنةكان ،ئةو طوتارة سياسي ،ئامانجي َ َ ليستةكة كة تةبةنيكردووة ،هةلمةتي هةلبذاردني ليستةكة بةجؤريَك نازانستي و َبي بةرنامة بوو ،كة ئةوةي كرابوو َ كؤمةل َي ضاالكي ثةرش و بآلوي كؤنةكراوةي ئاراستة نةكراو ،طوتارة سياسييةكة بة
هةناسةي وتاري نويَذي هةيني ئاراستة دةكرا، كة وتارةكة زؤرجار زياد لةبابةتَيك لةوتارةكةدا دةخاتة روو ،كة نوي ََذخويَن دواي تةواوبووني وتارةكة تواناي طَيرانةوةياني نية. ث -يةكَيك لةطرفتة سةرةكيةكاني ئ��ةم ليستة ن��ا ِرؤش��ن��ى دي��دي ئ��ةم ليستة بووة ،لةساتةوةختي ثَينانة ناو ماوةي ياساي َ هةلبذاردنةكانةوة ،ليستةكة جطة لةوةي لةدواساتةكاندا ب ِرياري دروست كردني درا كة َ كؤمةل َي طيروطرفتي ئةويش خؤي لةخؤيدا لَيكةوتةوة. ج -هةروةها ديديَكي سياسي رؤشني نةبوو بؤ ئايندةي خؤي ،ئايا داخؤ دةبَيت بة بةشي حكومةت يان بة ئؤثؤزسيؤن .بةثَيضةوانةوة بؤ ليستي طؤران كة لةم بوارةدا زؤر بةرضاو روون بوو لةبووني ئةم ديدة ،نةبووني ئةم ديدة و راراي هةلمةتي َ ليستةكة لةطةرمةي َ هةلبذاردنةكاندا هةندي َ َ هةلةي تةكنيكي كوشندةي دوضاري كرد كاريَكي كرد نةيتواني ناخي هاوآلتياني َني و متمانةي بةشَيكي زؤر َ خةلك نارازي بدوي َ سي هؤكارة هؤكاري بة الي خؤيدا رابكيشي ئةم َ َ سةرةكي بوون ،هةرضي ثةيوةستة بة بادينانةوة ليستةكة طرةوي زؤري لةبادينان نةكردووة ،هيضي واي كةمتر نية لةو دةنطانةي ثَيشبيني كراوة بؤ ناوضةكانيتر ضونكة بادينان دؤخَيكي تيابةتي هةيةو بةثلةي يةكةميش يةكطرتوو ئامادةي بةرضاوي هةية َ لةوي طرةوي ليستةكةش لةسةر سلَيماني بوو ،سلَيمانيش ب ِرياري خؤي دا. ريَطا :بؤضي حزبة بضوكةكان لةكوردستاندا ضاوةريَي دةنطي نا ِرةزايي َ خةلك دةكةن لةيةكَيتي و ثارتي ئةي اليةنطراني خؤتان؟ كاروانى :هةموو حزبَيك تةنانةت طةورةكانيش، ض��اوةرَي��ي دةنطة َبي الي��ةن و جةماوةرية طشتييةكةية ،ضونكة ئةندام و الينطراني خؤيان تا ِرادةيةكي زؤر دةنطي مسؤطةري ئةوان ،ئةوةي بردنةوةكانيش مسؤطةر دةكةن َ خةلكة بة حزبي كراوةكة نييةَ ، بةلكو هاوآلتيانى ناحزبي و َبي َ اليةننن بؤية حزبةكان مافي خؤيانة ،بةلكو ئةركيانة ضاوبب ِرنة ،ئةو بةشة ثان و بةرينة لةجةماوةر كة لةتوانايانداية هَيزةكان ثَيش و دوابخةن و لةريَي دةنطةكانيانةوة نةخشةي سياسي وآلت بطؤ ِرن. حزبة بضوكةكانيش لةم نَيوةندةدا لةم ياساية هةآلويردراو نين و َ بةلكو (سؤنطةي كةمي ئةندامانيانةوة دةبَيت طرةويَكي زؤر لةسةر دةنطي نا ِرازي جةماوةر و هاوآلتياني بَياليةن بكةن. ريَطا :بارودؤخي ناوخؤي يةكطرتوو نوي لةضي ئاستيَكدا ئايا ثيَويستي بة َ بونةوة هةية؟
كاروانى :ناتوانم َبلَيم بارودؤخي ناوخؤي يةكطرتوو لةئاستَيكداية ،ضونكة وشةي ئاست بؤ دةرب ِريني دؤخَيكي لةوجؤرة ِرةنطة ورد نةبَيت، ئةمة جطة لةئةوةي مةسةلةي ثَيوةريش طرنطة. َ هةلبذاردنةكان و ب��ةآلم بةرةنجامي َ دةرهاويشتةكاني قؤناغي راب��ردوو كؤمةل َي ثرسيار و سةرسو ِرمان و داواي لةناو يةكطرتوودا دروست كردووة ،كة بة ب ِرواي من خوازياري بةخؤداضوونةوةيةكي فكري و سياسي و ريَكخراوةيين ،بةخؤداضوونةوة ثَيداويستي ويَستطةي ذياني سياسي و ريَكخراوةييانة، كةلةطةل َ َ كؤمةل َي ثرسيارو تةحةداو ِراستي َ نوي بةرةو روويان دةكاتةوة. ريَطا :ئةو هةولَةي لةكؤنطرةدا درا بؤ ليَكردنةوةي ثاشطرة ئيسالميةكة لةيةكطرتوو ئامانجتان ضي بوو لةمكارة بةكوي طةيشت نةبؤتة كيَشة بؤ ناوخؤي َ يةكطرتوو؟ كاروانى :ماوةي ضةند َ دةنطي سالَيكة ضةند َ لةناو يةكطرتوودا داواي لَيكردنةوةي ثاشطري ئيسالمي لةحيزبةكة و ثَيداني ماناو ناوةرؤكَيكي يةكي لةو فراوانتر بة ئيسالمي بوون دةكةنَ ، دةنطانةش (ئةبوبةكر عةلي)ية ،لةكؤنطرةي َ تاووتوي كردني ماددة و ثَينجةمدا و لةكاتي ب ِرطةكاني ثةي ِرةوو ثرؤطرامدا ،ئةو بابةتةش هاتة طؤ ِر َي ،بةآلم لةكؤنطرةيةكي ()500كةسي زياتر تةنها ( )11كةس دةنطمان بةو داواية داو بةمةش داواكاريةكة بة فةرمي تا كؤنطرةي داهاتوو شكستي خواردَ ، هةلبةت ئةوةي ئة داوايةمان هةبوو ئَيستا لةجاران سورترين لةسةري ،ضةندين َ بةلطةمان هةبوو لةوانةش شكاندني ئةو بةربةست و هةستياري و يَنةيى ئةو ناوة بؤ هَيزةي َ لةطةل ضةندين ئيسالمييةكان دروست كردووة، َ شتيتر ،من ئَيستاش ثَيمواية بةرذةوةندي كؤمةلطا و ثرؤذةي ئيسالميي كوردستاني و خودي هَيزة ئيسالميةكان لةوةداية ئةو ثاشطرة لةحزبةكانيان بكةنةوة و لةناوةوة بطوازنةوة بؤ ناوة ِرؤك ،بةآلم بةداخةوة ئايدؤلؤذي ئيسالمي هاوضةرخ تواناي بيركردنةوةي ئيسالمييةكاني تا ئاستَيكي زؤر سنوردار كردووة و ئةمةش وايكردووة كةمتر بتوانن ئاراستةي َئالو طؤ ِرةكاني ئايندةو كاريطةري بةسةر هَيز و طوتاري ئةوان و َ كؤمةلطاوة ثَيشبيني َ َ هةندي بكةن و بخويَنينةوة ،هةربؤية لةطةل ثرسدا دة ِرؤن تا لةكاتَيكي نيمضة مردودا ب ِرياري لةبارةوة دةدةن. ريَ��ط��ا :ئ��اي��ن��دةي ك��وردس��ت��ان بؤ دةبي يان بؤ ئيسالميةكان، عيلمانيةكان َ كاميان لةخةلَكةوة نزيكن؟
كاروانى :ئايندةي كوردستان بؤ هةردووكيان دةبَيت و تةنها ئةوةية دةستي هةريةكةيان لةقؤناغ و دةرفةت و ساتَيكى مَيذوويداية ،رؤلَيكي زياتر ياخود كةمتر بطَيرن ،لةهةموو َ حالةتةكاندا بةيةكةوة ثَيكيدةهَينن ،ضونكة سروشتي قؤناغةكة و ئةركة دةستورييةكان و ثَيكهاتةي سياسي و فكري َ كؤمةلطا ريَطا بة حوكمي تاكة ئايدؤلؤذيايةك لةئايندةي كوردستاندا نادات، دةكريَت تَيطةيشتنمان بؤ دةوروبةر فراوان بكةين و تةنها لةدةوري سياسيدا كورتي نةكةينةوة، بةآلم ئةوةي ثةيوةستة بة ِر َؤلي سياسييةوة، ئيسالمييةكان ئةطةر بةم فؤرمةي ئيستايانةوة بمَيننةوةن كة بة طشتي لةذيَر كاريطةري مؤديلي َ (كؤمةلي ئيسالمي ثاكستاني)داية (اخوان) و َ َ هةندي ؟؟؟؟ لةكوردستاندا و نةتوانن لةطةل ريفؤرمَيكي َ قول لةخؤياندا بكةن و سودي زياتر لةئةزموني مؤديلي وةك ثارتي دا و طةشة ثَيدان َ فةتحولال طولن وةرطرن و بةنزيكترين نموونةي و نةزانن لةخؤيان ،ثَيم واية عةلمانيةكان لةئايندةي كوردستاندا ،ثانتاييةكي زؤرتري كاريطةربووني سياسي دي��اري��دةك��ةن ،ثَيشم واي��ة فؤرمي ميانة ِرةوتري عةلماني ديَتة كايةوة و جياوازي نَيوان ئيسالمي و عةلمانيةكانيش لةئايندةدا كةمتر دةبَيتةوة و سازشةكةش لةهةردوالوة دةبَيت بة قةوارةي جياوازيش بَيت ،ئيسالمي ديموكراسيش َ رؤلي بةرضاوي دةطَي ِريَت.
ريَطا :ئايندةي كوردستان بؤ كام لةقوتابخانةكاني ب��زاوت��ي ئيسالمية (سةلةفى جيهادي – اخوان)...؟
كاروانى :ثَيمواية بةماناي وشة بؤ هيضيان نابَيت ئةطةر ضةمكةكان بة (مجرد)ي وةربطرين ثي بدةيت ،كة لةئةدةبياتي و ئةو ناوة ِرؤكةيان َ ثزافي ئيسالمي هاوضةرخدا وةري��ان طرتوة، هةرضى سةلةفى و سةلةفى جيهاديية ،لةئايندةي كوردستاندا شانس و دةرفةتَيك بؤيان لةبةردةمدا نابينم طةر بشمَينن لةثةراويَزي َ كؤمةلطادا دةبن ئةو هَيزانةي ل��ة ِرووي مَيذوييةوة ميراتطري (اخوانن) نةك خودي (اخوان) خؤي ،شانسيان زؤرتر دةبَيت ،بةآلم هةر بة بةراورد َ لةطةلئةوانيتردا شانسي زؤرت��ري دةبَيت ،ثَيمواية لةئايندةي كوردستاندا فؤرمي نويَي ئيسالمي بوون ديَتة كايةوة كة شانسي طةورةتري لةهةموويان زياتر دةبَيت و بة شي لةو توانايةي ئَيستاش هةية بةتايبةتيش لةيةكطرتوودا دةبَيتة ذيَرخان و كةرةسةيةكي طرنط بؤ ئةو فؤرمة و ئةو وةزعة ئيسالمييةي لةناو َ كؤمةليشدا كؤبؤتةوة بةشَيكي تَيكةآلو بةو فؤرمة ثَيشبيني كراوانة دةبَيت.
ذمارة (5 - )18ي ئةيلولي 2009
37
سةعدي ئةمحةد ثرية: يةك َييت بةوة لةناوناض َيت لةسل َيماني دةنطي كةمي ه َيناوة بةرثرسي هةر ئؤرطانَيكي يةكَيتي دذي بةرنامةي
يةكَيتي وةستايةوة ،فةرموو بابضَيتةوة دةرةوة!
ديداري :هَيدي هةولَيري لةناو ليستي ِ طؤران ناني خؤي ثةيدا بكات ضونكة خؤي هةلَيبذاردووة.
38
سةعدي ئةحمةد ثيرة ئةندامي مةكتةبي سياسي يةكيَتي نيشتماني ي هةركةس ثشتطيري كوردستان دةلَ َ
ذمارة (5 - )18ي ئةيلولي 2009
ِ طؤراني كردبيَت ثؤستي حزبي يان حكومي هةبوبيَت و ثؤستةكة هي ي و بضيَت ئةبي جيَيبهيَلَ َ يةكيَتي بيَت َ
ريَطا :ئيَوة وةكو يةكيَتي لةبةرامبةر ئؤرطانةكاني خؤتان ضيتان كردووة، كة ليستي ِ طؤران ئةو ريَذة زؤرةي بةدةست هيَنا؟ سةعدي ثيرة :ليستي كوردستاني، يةكيتي و ثارتي ب��ووة ،داخلي ليستي َ َ كييةك بووة لةهةلبذاردني ثةرلةماني كيب ِر َ َ كوردستان ،بةهةبووني هةموو ليستة كؤنةكاني َثيشتر بةشداري َ هةلبذاردنةكانيان كردووة ،لةكؤتايشدا ليستي طؤ ِران دروست كدين و بوو كة لةضةند كةسيك َثي َ َ لةيةكيتي جيابوونةتةوة، سةركردايةتيان َ ئ��ةم رةوت��ي ط��ؤ ِران��ة ،ياخود بةطشتي َ هةولي ئةوةيانداوة كؤمثانياي وشة ئةو شةثؤلة نا ِرةزاييانةي كة هةبووة لةهةريمي كوردستان لةئةنجامي ()18 َ َ يةكيتي و هةموو سال حكوم ِراني ثارتي و َ ئةو كةموكو ِرييانةي كة لةئةداي حكومةت كارطي ِري هةبووةو كيشةي دارايي و َ و َ كةسيك َثيطةيشتووة، زياتريش لةوة ،ضةند َ جؤريكي تر لةخزمةتطوزاري دةكةن ،وة كة َ َثيويستييةكي يةكجار زؤريان هةية ،ضونكة َ لةهةولي َثيطةياندني خؤياندان جياوازييان يةكيك كة َ َ جؤريك هةية مالي هةية َ لةطةل َ هيزيان لةسةربةخؤيي هةية ،ئةوانة تازةن َ َثيكةوة ناوة كة َبيكاري زؤربووة ،بةتايبةتي
لةماوةي ساآلني رابردوو َبيكاريةكي زؤر هةريمي كوردستان ئةويش ِرووي كردؤتة َ هؤكاري زاتي و بابةتي هةيةو ليستي طؤ ِران ئةو شةثؤالنةيان قؤستةوة سواري ملي شةثؤلةكة ب��وون ب��ةرةو سندوقي دةنطدان ،زانراوبوو كة ليستي طؤ ِران دةنط َديننَ ،ئيمة ب ِروامان نةدةكرد طؤ ِران بةو بهينن ،خؤشيان ب ِروايان قةبارة زؤرة دةنط َ نةدةكرد. شتيكي ئاسايية لةهةموو دنياي َ ديموكراسي جياوازي هةية ،سةرؤك كؤمار ( )%99بةدةست َدي َنيت ،بةآلم لةوجؤرة َ هةلبذاردنة لةو وآلتانة َوينةيي و ِروكةشانةية ئةو َ لةهةريمي كوردستان هةلبذاردنةي كة َ ضاوديرة عةرةبي كراوة ،بةشايةدي هةموو َ َ و ئةوروثي و ِرَيكخراوةكاني كؤمةلطةي مةدةنيَ ، بذاردنيك بووة لةستانداردي هةل َ وآلتيكي ئازاد ،لةهيض جيهاني وةك هةموو َ حزبيك ()18 وآلتيك لةم وآلتانة نية كة َ َ َ كردبيت ثاشان ()%59 سال حكومةتي َ هةلبذاردني َ ني ،مةسةلةي َ سالي بةدةست َبي َ (َ )1992 لةهةريمي هةلبذاردني يةكةم بوو َ َ كوردستان موزاهةرة بوو ،هةلبذاردني دووةم راستةوخؤ دواي رووخاني سةدام باريكيتر هاتة ئارا ،ئةم َ هةلبذاردنة ديسان َ َ رذي��م، بةشةش س��ال ث��اش رووخ��ان��ي َ جيليك كة بةثيطةيشتني ضةند َ ثاشان َ لةزةماني شؤ ِرشي ضةكداري و خةباتي شاخ و دامةزراندني دةزطا دةستورةكةيان جؤريكيتر بووةَ ،ئيٍستاش من َثيمواية ليستي َ هيناوة. كوردستاني دةنطي باشي َ ريَطا :ثيَش هةلَبذاردن قسةي ئةوة هةبوو كة دانيشتنيَك هةبوو لةنيَوان نةوشيروان مستةفاو جةالل تالَةباني؟ نةخير! هيض دانيشتن سةعدي ثيرةَ : لةنيوان مام جةالل و كاك و َريكةوتن َ َ هةلبذاردن نةكراوة، نةوشيروان َثيش تةنانةت ثةيوةندي كردنيش ،بةتايبةتي لةثاش ئ��ةوةي كة س��اغ ب���ووةوة كة نةوشيروان مستةفا ليستي هةية هيض قسةو دانيشتنيك نةكراوة. َ ريَطا :بيانووةكاني نةوشيروان مستةفا زياتر طةندةلَي بوو بةدةر لةهةر بابةتيَكي تر ،ئايا ئةوة راست نةبوو؟
نةخير! مةسةلةي سةعدي ثيرة: َ َ َ بةكاردةهي َ هةندي نري طةندةلي ،وشةيةكة َ َ هةندي جاريش لةجيي خؤيةتي، جار َ َ طةندةلي دياردةيةكي كاتي خؤي نية، جيهانية لةكوردستانيش هةية ،بةآلم َ طةندةلي بةقسةو دروشم بةرةنطاربوونةوةي َ ناكريت تةنها لةكاتي هةلبذاردندا ،ئةوة َ دةبيت دةزطايةك ثرؤسةيةكي بةردةوامةَ ، هةبيت دةسةآلت ثشتطيري بكات ،بؤ َ َ نةهيشتني طةندةلي و ساغ كردنةوةي َ ئةو ئةدا ئيداري و داراييةي كة خراث بةكارهينراون. َ َ بةآلم ئةطةر طةندةلي تةنها وشةيةكة بؤ ئةوكاتة بةكاري َدينن كة َثيويستت َثييةتي لةثروثاطةندةي َ هةلبذاردن واتاي واية لة سفر كةمترة. ريَطا :زؤريَك لةكاديراني يةكيَتي ثةراويَز خران يان دةركران بةهؤي طومانيان لةبزووتنةوةي ِ طؤران ،ئةم نانبرين و ثةراويَز خستنة بؤضي؟ ِ تؤبييت بةناوي سةعدي ثيرة: َ يةكيتي دانيشتووي يةكيتي لةئؤرطانيكي َ َ َ َ َبلَيي ئةو حزبة طةندةلةو دةنطي َثيمةدةن، بةليستيكي تر بدةن بةناوي طؤ ِران، دةنط َ َ ضي َلي بكةين؟ ناضار دةلَيين ب ِرؤ ناو طؤ ِران، هةموو ئةو كةسانةي ثؤستي سياسيان هةية ثؤستةكة (ئيداريي يان حكومي) َبي جيي َبيَلن. دةبي َ هي َ يةكيتي َبيت َ يةكيتي دذي بةرثرسي هةر ئؤرطانيكي َ َ جيي يةكيتي وةستايةوة، ناتواني َ بةرنامةي َ َ بضيتة يةكيتي با َ بفةرموويت َ ببيتةوة لةناو َ َ َ دةرةوة ،هةرئةوة بووة ،ئينجا دةلَين «نان شوينة كار بكات بضيت لةو َ دةب ِر َ دريت» با َ كةخؤي َ جاريكيتر هةليبذاردووة ،بؤ ئةوةي َ بتوانيت ثؤستي خؤي وابهي َنيت َ زؤرينةيةكي َ لةيةكيتي ناتواني سوود بةآلم وةربطريتةوة، َ َ َ بوةستي. يةكيتيش ببيني و دذي َ َ َ ريَطا :ض كاريطةري دةبيَت لةسةر ريَككةوتنة ستراتيذيةكةي نيَوانتان، ضونكة لةسليَماني يةكيَتي شكستي هيَنا؟ سةعدي ثيرة :راطةياندنةكان زؤر بابةتيان بآلوكردةوة كةدةيانوت ثةيوةندي كدةضيت ،بةآلم وانةبوو، يةكيتي َتي َ ثارتي و َ نادريت دواتر وتيان سةرؤكي حكومةت َ َ دةخري ،ئةوة ثةراويز يةكيتي َ بةيةكيتيَ ، َ
هةريميش درايةوة سةرؤكي حكومةتي َ دةلَين رةنطة بؤ دووسالَ يةكيتي ئنجا َئيستا َ َ (شي َ خةلآلية) َبيت ،ئةوة قسةي بازا ِري َ لةسليماني دةنطي كةمتر يةكيتي َ ئةطةر َ يةكيتي ناضيتَ ، يةكيتي لةناو َ هيناوة ،بةوة َ َ جؤرةها بةرزي و نزمي ديوة كاريطةري يةكيتيش لةسةر َريككةوتني ثارتي و َ نابيت. نةبووةو َ ريَطا :ئةندام سةركردايةتي و مةكتةب سياسيةكاني كة سةر بةبالَي ِريفؤرمن تاكو ئيَستة يةكيَتين؟ سةعدي ثيرة :مةبةستت ئةوانةي كة ئةندامي سةركردايةتي و مةكتةبي سياسين راينةطةيةني لة يةكيتي بة ِرةسمي هةتا َ َ ثلينؤميك ،يان لة كؤنطرةيةك تا ئةوكاتة َ ئةندامي سةركردايةتين و مافي موضةي سةركردايةتيشيان هةية ،كةي راطةيةنرا جيطاكانيان ث ِركرايةوة نةمان لة ثلينؤم َ لةشويني خؤيان ئةوكاتة مافي ئةوةيان َ ني. َ نامي َ ئةوان (طؤ ِران) زؤرجار سووديان لةوة بينيوة كة َ دةلَين جياوازي ضيية؟ َئيمةش يةكيتين كة ئةوة خراثة يةكيتين ،ئةوانيش َ َ يةكيتي! بؤ َ ريَطا :واتة خؤيان جيانةكردؤتةوة لةيةكيَتي؟ ط��وي��م لةهيض س��ةع��دي :م��ن َ لةبةرثرساني كؤمثانياي وشة نةبووة كة كاك نةوشيروان و حةمة تؤفيق و قادري لةيةكيتي حاجي عةلي نةيانوتووة وازمان َ هيناوة تةنانةت كاك حةمة تؤفيق بةئاشكرا َ َ يةكيتين. دةل َي َئيمة َ ريَطا :ئةوة موفاجةئة دروست ناكات ،كاتيَك ثرؤذةيةك ديَتة ثةرلةمان رةنطة لةبةرذةوةندي ِ ط���ؤران و ث��ارت��ي نةبيَت ،ب��ةآلم كانديداي يةكيَتي هاوثةيمانيةتيَكي هةبي؟ ذيَربةذيَريان َ سةعدي :ئةوة مونافيقيية الي من ئةو ثرسيارانة ناخواتَ ،ئيمةو ثارتي يةك ليستين ،ئةطةر رازي بين لةسةر ثرؤذةيةك بةيةكةوة رازي دةبين ،جاري وا هةبووة يةكيتي ثرؤذةيةك ضؤتة ثةرلةمان نيوةي َ و نيوةي ثارتي دةنطي نةداوة ،ئةوة زؤر ئاسايية خؤ ئةوانةي لةناو ثةرلةماندان (مة ِر و بةرخ) نين.
ذمارة (5 - )18ي ئةيلولي 2009
39
ث َيويستة بارزاني لةسةري رةش ب َيتة خوارةوة شؤرش ئةنوةر لة دواى راثة ِرينةوة مةسعود بارزانى لةضياى سةرى رةشةوة طيرساوةتةوةو لةسةرى رةشةوة كردويةتى بةسةرى سور ،تةنانةت َ يةكيتى نيشتيمانى كوردستان بةجددى نزيك دةبونةوة لةوضياية، ئةوكاتانةشى كة هة ِرةشة عةسكةرييةكانى شة ِرى ناوخؤى لةطةل َ بةشيكى لةوانةشة ناوةدا، لةوثي ت بوبي زؤرطةورةش باجدانى ئامادةى وثيدةضوو هةرجيى كةضى مةسعود بارزانى َ َ َ نةدةهيشت َ َ َ ئةوبوبيت لةوضيايةدا. جورئةتكردنى لةثةنابردنة بةرئةوةى لة ()31ى ئابدا رووياندا ،هةرثةيوةندى بةلةدةستنةدانى هةيبةتى مانةوةى َ دةطي ِرنةوةو بارزانى رازى دواى داطيركرانى عيراقيش قسةى ئةوة هةبووكةهيزة ئةمريكييةكان طيانى طةشتوطوزارى بؤئةوضياية َ َ دةكةن لةوضياية َبيتة خوارةوةَ ، بةالم ئةميش هيضى َلى دةرنةضوو. نهينييةك لةثشت دةسبةردارنةبونى بارزانيية لةم ضياية! ض سيحريَكى هةية ئةم ضياية تابارزانى بةم جؤرة سةرم سو ِرماوة لةوةى كةض َ درةختيكى ئةم ضيا جوانةدا مةال مستةفاى كؤضكردوى باوكى ،رؤذيَك لة ِرؤذان ثشووى َر ي لةذ نياشم ثةيوةستبكات بةخؤيةوة؟! َدل َ نةداوة تاوةك ضةندين درةختى ديكةى ئةم كوردستانة شةرةفى قةداسةتى َ ثى ببةخشريَت ،يان بنةمالةى بارزانى و ثارتييةكانى َ بنةمالةى بارزانى ،ئاسايى دةبوو ئةطةر كؤسرةت َ سةرميذووى َ جيطرى سةرؤكى هةرشتيكى تر كةوةك سيمبول بطة ِريَتةوة رةسولى َ َ َ َ َ ثؤليك هةريَم ئينتيمايةك و ئيحساسيكى جياوازى بؤ ئةو ضياية هةبواية ،مةطةر لة ِرؤذيَكى زؤرسةختدا لةساالنى هةشتاكان لةطةل َ َ حسينى دكتاتؤرى َثيشويان لةثيشمةرطةكانى وةك طورط خؤيان نةكرد بةو ضيايةداو لةداستانيكى كةم ويَنةدا كؤشكةكةى سةدام َ َ َ نةطرت؟!! جيطاى ئةم هةريَمى كوردستانة ،بونةتة ناوضةى سيبةرو َ طرفتيش ئةوةية كةئةطةر رةوشةكة وةها ب ِروات وةك ضؤن ضةندين درةختى َ ثيرؤزى َ بضيتة بازنةى قةداسةتةوة! هةبيت كة لةداهاتودا ئةم ضيايةش َ دةبيت ترسى ئةوةشمان َ بنةمالةى بارزانى و ثارتييةكانَ ، طرفتيكة؟ لة ِراستيدا ئةمة طرفتى زؤر دةخاتةوة هةموواليةك. لةوانةشة كةسانيك هةبن ثرسيارى ئةوة بكةن كةئةمة ض َ َ ثى بردنة بةرلةناوبردن و سوكايةتيكردن بةسيمبول وثيرؤزييةكانى لةشة ِرى ناوخؤدا بينيمان كةضؤن رقو قينى اليةنة شة ِركةرةكان ثةناى َ درةختيكى ثيرؤزى اليةنةكةى تر تيرؤركراوة ينى ر لةسةرب هةبووة يةكترو ضؤن لةهةمانكاتيشدا بةرطرى سةرسةختيان َليدةكردن، َ ِ َ ثى ضةشتوة ،ثاشان ئةمة َهيشتنةوةى كلتوريَكى زؤر دواكةوتوو بودةالنةية كةهةميشة َهيزة كؤنسةرفاتيفةكان و سزاى سةختيان َ بؤدريَذةدان بةضةقبةستوويى َميشك و نةكرانةوةى هؤشيارى ئينسانةكان ثةناى بؤ دةبةن ،ثاشانيش هيض جياوازييةكيشى نيية لةطةلَ ئةوث ِرؤسة راطواستنةى َ خةلكى كة ِرذيَمى بةعسى دكتاتؤر بةناوى ناوضةى موحة ِرةماتةوة بة ِريَوةى دةبرد. طرفتيكى تريش ئةوةية كة مةسعود بارزانى لةوةتةى بؤتة سةرؤكى هةريَم ،بيدعةيةكى تريشى َهيناوةتة َثيش ،ئةمةش بةوةى َ َمبيت ،ئاوةها َ مامةلةى كردووة! َثيشوازى لةميوانة َ باال بيانييةكان ي هةر سةرؤكايةتى كؤشكى رةش سةرى ضياى ئةوةى كةوةك َ لةكاتيكدا سةرى رةش لةوةتاى سيفةتى هةرلةم ضيايةدا دةكات ،كؤبونةوةى حيزبةكان و َليدوانة رةسمييةكانى هةرلةم ضيايةوة بوونَ ، ئةوةى َليسةندراوةتةوة كةناوضةيةكى طةشتوطوزارى َبيت ،ئةوا َ مالى مةسعود بارزانى و بارةطاى سةرؤكايةتى خؤيةتى وةك سةرؤكى شتبزانيت! ثارتى ديموكراتى كوردستان ،مةطةر بارزانى سةرؤكايةتى ثارتةكةى و هةريَم بةيةك َ لةكاردابيت بؤئةوةى بارةطايةكى دياريكراوى سةرؤكايةتى هةريَم ئةليرةوة َثيويستة لةسةرثةرلةمانى ئةمجارةى هةريَم كةبةجددى َ َ لةهةوليرى ثايتةختى هةرَيمى كوردستان بكاتةوة ،هةروةك ضؤن بارةطاى ثةرلةمان و سةرؤكايةتى ئةنجومونى وةزيران و ضةندين َ بارةطاى تر ،وةك نيشانةى دامةزراوةيى َ نةبيت و ئامادةيى دةولةت لةهةوليرى ثايتةختدا هةن ،ئةطةر بارزانيش بةوةها كاريَك رازى َ َ زيانيكى دامةزراوةيى لةكيانى سياسى هةريَمى كوردستان دةدات ،ضونكة بارةطاى دانةبيت ،ئةوا بةمة طةورةترين َ ئةم هةنطاوةى َتي َ لةطةل َ َ مامةلةى سياسيانةى َني َ سةرؤكايةتى واتايةكى مةعنةوى و ماددى سياسى زؤرطرنطى هةية لةعورفى َ ةتيك و ودةولةتى دةول َ َميكى خاوةن دامةزراوةو دةزطاى شةرعيدا. هةري َ َنيت، ي ر دةثة تي هةرلةوضيايةدا َم ي هةر سةرؤكى وةك خؤى داهاتووى و ت نابي ضيايةش ئةم سيحرى هةردةستبةردارى بارزانى ئةطةر َ ِ َ َ هةرنامي َنيت ،النى كةم ماوةى ياسايى دياريكراو لةدةستورى دةبيتةوة كةئةو دواجار وةك سةرؤكى هةريَم َ ثرسيارى ئةوةى رووبة ِروو َ َ ثى نادات ،ئةوكاتة سةرى رةش ضؤل دةكا َثيشنياركراوى هةريَم بؤ بةدةستةوةطرتنى سةرؤكايةتى هةريَم ،ريَطاى مانةوةى تامردنى َ بؤ كةسى دواى خؤى كةبةسةرؤكى هةريَم َ هةلدةبذيَردريَت ،تا لةوضيايةوة وةك بارزانى خؤى ،سةرؤكايةتى هةريَمى كوردستان بكات؟
40
ذمارة (5 - )18ي ئةيلولي 2009