سياسى،فيكرى،شيكاريية
8
44
ذمارة (5 )44ي تشريني دووةمي ()2011 خاوةني ئيمتياز ماكوان كةريم سةرنووسةر هؤشيار حةمةئةمين 07701584813
14
بة ِريَوةبةري كارط َي ِريي بةهمةن غةفور 07701529151 ديزاين :توانا ئةحمةد َ ئيمةيل Govari_rega@hotmail.com Govari_rega@yahoo.com ئؤفيسي نةرويج 004747364535
33 ئاطاداري ئاطاداري خويَنةراني سايتي ريَطامةطةزين دةكةين بةهؤي نويَكردنةوةوة، َ هةوال و بابةتةكاني سايتةكةمان بؤ ماوةيةكي كاتيي لةثةخش كردني بةديزاينيكي نويَوة َبيينةوة خزمةتتان.. رادةطيريَت بةهيواين َ
ستافي ر َيطا
ناونيشان نووسينطةىسةرةكى:سل َيمانى- َ رةشةمؤل-نهؤمىدووةم تةالرى ئؤفيسى()248ضاث ضاثخانةي كوردستان كؤمثانياي ن َيوةند بؤ ضاث و بآلوكردنةوة 07701517533 07504612568 نرخ تيراذ ()1500 ()6000 ذمارة ()5(..)44ي تشريني دووةمي ()2011
1
َ َ لةطةل بزوتنةوةي كؤمةل ويةكطرتوو ث َييان شةرم بوو ئيسالمي يةك ليست بن طواية بزوتنةوة خةلَكي كةمة م.سةالحةديين ئةمينداري يةكطرتوو (قةزايف) ئاسا دةسيت طرتووة بةكورسيةكةيةوة وةك زؤر َيك لةديكتاتؤرةكان بةمانةي لةمة ِرخؤمشانةوة راثؤرتي شيكاريي: بةهمةني مةال غةفور يةكطرتوو بةرةو كؤنطرةى شةشةم مةولود باوةمراد :هةنديَك كةس داوايان لة ئةمينداري يةكطرتوو ك��ردووة خؤي َ هةلبذيَريَتةوة ذمارةيةك كاديري يةكطرتووي ئيسالمي َ لةطةل نزيكبونةوةي وادةي كؤنطرةي حيزبةكةياندا ث ِرؤذةيةكيان ئا ِراستةي
2
ذمارة ()5(..)44ي تشريني دووةمي ()2011
سةركردايةتي ئةو حيزبة ك��ردووةو َتييدا اَ سةلحةدين بةهائةدين لة داوادةك���ةن نةمي َنيتةوة ثؤستةكةي َ َ ب ِريارة مانطي َثينجي سالي داهاتوو ببةستيت، يةكطرتووي ئيسالمي كؤنطرة َ يةكطرتووى ئيسالمى كوردستان لة 1994 / 6 / 2دامةزراوةو لة َميذويدا 5كؤنطرةى بةستوة ،ئةميندارةكةى ماوةى َ 17 سالة كة مَ / سكرتيريةتى،وة سةالحةدينة َ
حزبيكي ئيسالحي لة َثيناسيدا نووسراوةَ ، دةكؤشيت ل��ة َثيناو نيشتمانيية َ ،تي َ اَ ضارةسةركردني َكيشة سياسي و كؤمةليةتي َ كؤمةلطة لة و ئابووري و رؤشنبيريةكاني ديديَكي ئيسالميةوة وة دروشمي سةرةكى بريتية لة( ئازادي ، برايةتي ،دادثةروةري ) وة دةزطاو ئؤ ِرطانةكانى شيوةيةية: بةم َ ئةمينداري طشتي:بةرثرسي يةكةمة لةحيزبداو ،سةرثةرشتياري طشتي يه لةسةر
جؤريَك لةخؤدةرخستن و ناساندني َثيوةديارة كةئةنداماني خوار ئةوان واي بؤدةضن ئةمانة دةيانةويَت جاريَكي تر دةست بةكورسييةوة بطرن و مافي كةساني تر زةوت بكةن وةكو ضؤن لةوةتةي حةظدة َ سالي رابردوو اَ ثؤستةبالكان ل��ةب��ةرذةوةن��دي كةساني هةورامي َ وهةلةبجةيي داية . ئةنداميكي سةركردايةتي يةكطرتووي َ ئيسالمي تايبةت بة ريَطا وتى :كؤنطرةي َ دةمةقال َي ئةمجارة كؤنطرةي مشت و م ِرو دةبيت ضونكة بةئةمينداري طشتي و َ هةرلةئيستاوة ئةنداماني سةركردايةتي َ جؤريَك لةسياسةتي خؤدةرخستن و خؤنزيك كردنةوة لةئةنداماني ئؤرطانةكاني حيزب
بة ِريَوةضووني كاري ه��ةردوو ئةنجومةني سةركردايةتي و ئةنجومةني شوراي طشتي و مةكتةبي سياسي. ئةنجومةني سةركردايةتي :بةرزترين اَ لةنيوان دوو كؤنطرةدا دةسةلتة لةحيزبدا َ بؤثالن دانان و بةدواداضوون و ،دياريكردني سياسةتي طشتي حيزب . مةكتةبي سياسي:دةزطايةكي ِراثة ِراندنة ب��ؤب � ِري��ارو ِراس��ث��اردةك��ان��ي ئةنجومةني سةركردايةتي و ،سةرثةرشتي كارة طشتيةكاني حزب دةك��ات و ،ل��ةب��ةردةم ئةنجومةني سةركردايةتيدا َليثرسراوة. ئةنجومةنيكي طشتي: ئةنجومةني شوراي َ ِراويَذكاري ناوةندييةِ ،راسثاردةو َثيشنيار َثيشكةش بة ئةنجومةني سةركردايةتي و مةكتةبي سياسي و ئةمينداري طشتي دةكات. َ دةزطاو مةلبةند و ئؤرطانةكاني يةكطرتووش شيوةيةن:مةكتةبي ِريَكخستن ،مةكتةبي بةم َ راطةياندن ،مةكتةبي ثةيوةندي يةكان، كارطي ِري مةكتةبي ريَكخراوةكان ،مةكتةبي َ و داراي��ي ،مةكتةبي كاروباري خوشكان،: مةكتةبي زانايان و زانستة شةرعي يةكان، مةكتةبي ك��اروب��اري قوتابيان و الوان، اَ كؤمةليةتي ،دةزطاي مةكتةبي كاروباري اَ َثيطةياندني كادر ،دةزطاي خويَندني بال و كاروباري زانكؤ ،دةزطاي وةرزشَ ، مةلبةند، لق :،ناوضة ،ئوسرة.
يةك ليستى ئيسالميةكان بؤ لَيداني ليسيت طؤرانة بة بريارَيكي هاوبةش، ضونكة زؤر اليةن ترسيان هةية طؤران دةنطي زؤر بهينَيت
هةوليرييةكان دةنط نادةنةوة بة رابردوو َ اَ بةهؤي مانةوةي سةلحةدين بةهائةدين لةثؤستةكةي و بؤ ماوةى َ 17 سال زياتر بالدةستي َ اَ هةلةبجةييةكان لة حيزبةكةيان، بةشيكي زؤر لةئةنداماني يةكطرتووي َ ئيسالمي ب ِرياريانداوة بايكؤتي كؤنطرةي ئايندةي حيزبةكةيان بكةن . كي و مونافةسةي َنيوان هةر بؤية َكيب ِر َ سةركردايةتي يةكطرتوو دةستي َثيكردووة بة جؤريَك خؤدةرخستني َثيوةديارة لةميدياكان و َ كةنالةكاني راطةياندنياندا ،نووسيني بابةت اَ لةاليةن خودي سةلحةدين بةهائةدين و دواتر بابةتةكاني محةمةدرةئوف و بابةتةكةي هادي عةلي و بابةتةكةي مةولود باوةمراد
ثةي ِرةو دةكةن ئةمة جطةلةوةي هةربةرثرسة َ لةكةنالةكاني راطةياندن و ئارةزوو دةكات طرنطي َثيبدريَت و َليدواني َليوةربطيريت . َ لةبارةي ئةوةي هادي عةلي كةسالي راب���ردوو ل��ةالي��ةن خ��ودي اَ سةلحةدين بةهائةدينةوة ثؤستي سةرؤكي مةكتةبي سياسي َليسةنرايةوة،ئيستيقالةى َثيكراو فةورى َ قبولكرا ،ئةو ئةندامةي ئةنجوومةني سةركردايةتي وتي :باوة ِرناكةم لةكؤنطرةي شتيكي َثيبكريَت، ئايندةدا هادي عةلي هيض َ ضونكة ناوبراو لةناوحيزبدا هيض رةسيديَكي هةرلةئيستاوة ئةوتؤي نةماوة و دي��ارة َ بةث ِرؤذةيةكي ضاكسازي ش��ة ِري ثؤستي َ مةحالة م/ ئةمينداري طشتي دةك��ات و
اَ سةلحةدين محةمةد بةهائةدين ئةوثؤستة تةسليم بةهادي عةلي بكات و بؤئةم مةبةستة اَ سةلحةدين محةممةد هةرلةئيستاوة م/ َ بةهائةدين كةوتؤتة خؤ بؤبةسةركردنةوةي داما و دةزطاكاني حيزب بةمةبةستي كؤكردنةوةي دةنطي َثيويست بؤئةوةي جاريَكي تر هةمان ثؤست وةربطريَتةوة ،لةبارةي ئةوةي م/ اَ سةلحةدين بةهائةدين رايطةياندووة كةضيتر خؤي بؤثؤستي ئةمينداري طشتي يةكطرتوو كانديد ناكاتةوة ئةو ئةندامةى ئةنجوومةني سةركردايةتي وتيشى :لةكؤنطرةي َثيشووش هةمان دةنطؤ و جؤرة ث ِروثاطةندةيةك بلاَ وبؤوة اَ بةلم لةوب ِروايةدانيم شتي وارووبداتـ ،ضونكة طرفتي م /اَ سةلحةدين محةممةدبةهادين بووني م /هادي عةلي ية ،كةهادي عةلي تؤلةي َ دةي��ةوَي��ت َ سالي راب���ردوو لة م/ اَ سةلحةدين محةمةد بةهائةدين بكاتةوة . اَ بةلم بيرؤكةيةكي طرنط لةبةردةم م/ اَ سةلحةدين محةمةد بةهائةديندا هةية ثؤستيك بةناوي رابةري ئةويش ئةوةية رةنطة َ دةبيتة ضاوديَر كة بكات طشتي بؤخؤي دابين َ و بةرثرسي يةكةم بةسةر ئؤرطانةكاني حيزب دةبيت . و خاوةنى يةكةمى ب ِرياري حيزب َ لةبارةي ئةوةي ئايا كؤنطرةي ئةمجارة َ دةبينيت وةكو جاران لة قةرةبالغي بةخؤيةوة َ روى ميوان و ئةندامانيانةوة؟ ئةوئةندامةي لةئيستادا ئةنجومةني سةركردايةتي ووتىَ : َ سةركردايةتي بةدةست ئةم طرفتةوة سةرقالة لةهةوليرييةكان بايكؤتي بةشيكي زؤر َ ضونكة َ كؤنطرة دةكةن و لةكؤنطرةي َثيشووش طرفتيكي شيوة روويدا ،هةروةها َ بةهةمان َ َ تري كؤنطرةي داهاتوو بالي بادينيةكانن كةلةئيستادا نا ِرازين بةمانةوةي م /اَ سةلحةدين َ محةمةد بةهائةدين لةثؤستي ئةمينداري طشتي و وة بة دوورخستنةوةى د/نجمان َ دةسةالتترين وةزارةتى دؤسكى و بةخشينى َبي َعيراقى بةناوى وةزارةتى كؤض و كؤض بةران واتة دورخستنةوةى هةموو بادينييةكان و ثةراويَزخستنيان ،يان بايكؤتي كؤنطرة بكةن ببيت كةسيكي وةكو د /ديندار نةجمان َ ياخود َ كةبةمافيكي سةرةكي طشتي بةئةمينداري َ خؤياني دةزانن . َ لةبارةي ئ��ةوةي ئايا كام لةبالةكاني ذمارة ()5(..)44ي تشريني دووةمي ()2011
3
ئةم سةالحةدينة كة يةك هةلَوَيسيت مةردانة نة لةخؤي ونة لةهيض ئةندامَيكيان نةبيسرتاوةو نةبينراوة بةلاَ م بروسكةي ئةنيَيت بؤ ثريؤزباي رَ هةلَبذاردني (ئؤباما) يةكي تاغوت و فريعةوني سةردةم
ئاوات كةركوكي ناويةكطرتوو ضانسي وةرطرتني ثؤستي اَ ب��الي حيزبي دةب�َ�ي��ت ئ��ةو ئةندامةي اَ وةيةوةلمي بةوشي ئةنجومةني سةركردايةتي َ ريَطاى داي���ةوة :لةناو يةكطرتوو هيض َبالَيك بووني نيية اَ بةلم رةنطة بادينيةكان كاريَكي موفاجةئة ئةنجام بدةن و دةست بةسةر ثؤستةكةي اَ سةلحةدين محةمةد َ بةهائةدينيشدابطرن ،اَ بةلم هةلةبجةييةكان كةسانيكي ئةمجارة ئةستةمة دةنط بةضةند َ وةكو عومةر عةبدولعةزيز و مةولودباوةمراد و مةحةمةدفةرةج و مةحةمةد رةئ��وف و سةميرسةليم بدةن ضونكة لةسياسةتي كاري ئةوانة نا ِرازين و بةكةساني سادة و نا سياسيي و نزيك لة عةلمانييةكان َ لةقةلةميان دةدةن، كةبةشيكيان بةدةستي هةوليريةكان َ هةروةها َ اَ سةلحةدين محةمةد بةهائةدين راستي َ بةشيك دادةنريَن هةلويَستيان ناديارة ضونكة َ لةهاوكارةكانيان ب ِرياريان داوة بايكؤتي كؤنطرة بكةن . شة ِرى كؤنطرة لة َنيوان مَ / سةالحةدين و م /هادى على هادى عةلى لة َ هةولى ئةوةداية طةر ريَطة
4
ذمارة ()5(..)44ي تشريني دووةمي ()2011
بة كانديدكردنى نةدريَت ئةوا كوتلةكةى بةكاربهي َنيت كة لة ريَطةى ئةبوبةكر َ عةلى كة ئةندامى مةكتةبى سياسيةو بةجيكردنى مؤديَلى جي َ هةميشةش داواى َ طةشةثيدانى توركيا دةكات بةسةر دادو َ َ يةكطرتوودا ،لة بةرامبةريشدا م /سةالحةدين لةريَطةى عومةر عبدولعةزيزى ئامؤزايةوة َ نةثاالوتةوة َبيتة دةي��ةوَي��ت طةر خؤى َثيشةوةو بيكاتة ئةميندارى طشتى و لةشويَنى خؤى كة عومةر عبدولعةزيزى ئامؤزاى داواى سةثاندنى رةوتى ئيخوانى عةرةبى دةكات بةسةر يةكطرتوودا، سةرؤكي ئةنجومةني سةركردايةتي رايدةطةيةنيت: يةكطرتوو محةمةد رةوف َ محةمةد رةئ��وف سةرؤكي ئةنجومةني سةركردايةتي يةكطرتووي ئيسالمي كوردستانو وةزي��ري َثيشووي بازرطاني كابينةي َثينجةم ،لةكؤنطرةي شةشةم ثةي ِرةوي ناخؤيي هةمواردةكةين ،لةوانةية بيكةينة دوو خوول ،واتة ثؤستي ئةمينداري نةبيت ،ثاشان طشتي حيزب لةدوو خوول زياتر َ ئةمنيداري َئيستاش مافي خؤيةتي ئةطةر خؤي ديسان كانديد بكات هيض َثيويست
ناكات زؤري َليبكرَيتو فشاري بخريَتة سةرو ئيحراج بكريَت تا خؤي كانديد نةكات. ئةميندار و كورسييةكةى َ لةطةل خواستي ريفؤرمخوازةكاني ناو يةكطرتوو بؤ َ اَ م/سةلحةدين هةلنةبذاردنةوةي بةهائةدين ،لةبةرانبةر موحافيزكارةكاني يةكطرتوو داوايان لةناوبراو كردووة خؤي ئةنداميكى كانديد بكاتةوة بؤ ثؤستةكةي، َ يةكطرتوو تايبةت بة ريَطا ،وتي «مامؤستا اَ سةلحةدين لةمالوال وتوويةتي كةخؤي كانديد ناكاتةوة ،اَ بةلم طرفتةكة لةويَداية ذمارةيةك لةسةركردة موحافيزكارةكان داوايانليكردووة خؤي رؤيشتوونةتة الي و َ كانديد بكاتةوة َبى طة ِرانةوة بؤ راى زؤرينة. بةوتةي ئةو ئةندامةى يةكطرتوو ،ترسي ئةوة هةية َ لةحالةتي خؤكانديدكردنةوةي م/ اَ سةلحةدين بةهائةديندا ،موحافيزكارةكان بةشيوةي جيا جيا ريَطة نةدةن بةديل بؤ َ ببيت.، ئةمينداري طشتي دروست َ وة َثيشى واي��ة ،ه��ةردوو داواك��اري بؤ خؤهةلبذاردنةوةو َ َ هةلنةبذاردنةوةي ئةميندار دوو داواك��اري «ناواقيعين« ،ضونكة ئةو
مةسةلةية ثةيوةستة بةب ِرياري خودي ئةميندارةوة. َبالى ريفؤرمخوازةكان و كؤنطرة ئةنداميكى َ باالى مةكتةبى سياسى و َ َبالى ريَفؤرمخوازةكان تايبةت بة ريَطا ووتى: جةخت لةسةر ئةوة دةكةينةوة كة َكيشةي َبالي ريفؤرمخوازةكاني ناو يةكطرتوو لةويَداية ئةو سةركردانةي بة ريفؤرمخواز ناسراون يةكتري ناخويَننةوة وتيشى« :سةركردة ريفؤرمخوازةكاني ناو يةكطرتوو ثردي توند و َ لةنيوانياندا تؤل َ نةخويَندؤتةوةو نيية و يةكترييان ناشخويَننةوة ،ئةوةش طةورةترين َكيشةية كة يةكالينةكراوةتةوة. تؤمةتباركردن و رةتكردنةوة َ لةكؤبوونةوةي رؤذي 7/28ي ئةمسالي ئةنجومةني سةركردايةتي يةكطرتوو، ليذنةيةك بةسةرؤكايةتي مةولود باوةموراد كهينرا بؤ َثيداضوونةوة و ئامادةكردني َثي َ ث��رؤذةي هةيكةلي حيزب .ك��اري ئةو لةدةستنيشانكردني بريتيية ليذنةية دامودةزطا سةركردايةتييةكان ،ناوةنديةكان، بةجيكارةكان ،كةلةضةند رؤذي رابردوودا جي َ َ َ ئةو ليذنةية لةطةل كاديراني يةكطرتوو سليماني ،دهؤك دانيشتووة. لةهةوليرَ ، َ بةشداربوويةكى كؤبونةوةكة تايبةت بة ريَطا دواو ووتى :لةكؤبوونةوةي ليذنةكةدا َ لةطةل بةسةركردايةتي مةولود باوةموراد سليمانيدا ،مشتوم ِر دروستبووة كاديراني َ و ك��ادي��رةك��ان م��ةول��ود ب��اوةم��ورادي��ان تؤمةتباركردووة بةوةى كة كار بؤخؤى دةكات ببيتة ئةميندارى يةكطرتوو. و دةيةويَت َ كاتيك باسي هةنديَك مةسةلةي ووتيشىَ ، ضاكسازي كراوة ،مةولود باوةموراد وتوويةتي دةسةلتي اَ اَ دةبيت بخريَتة كؤنطرة باليةو َ بةردةم كؤنطرة و مناقةشةى بكريَت.، لةوكاتةدا كاديرةكان باوةموراديان تؤمةتبار كردووة بةوةي ثاشطةز بووةتةوة لةبانطةشةكاني َثيشووتري كة كردوويةتي بؤ ضاكسازي كردن لةناو يةكطرتوودا .
ئاوات كةركوكي نووسةرو ضاوديَري سياسي ئيسالمي تايبةت بؤ ريَطا ئ��اوات كةركوكي نووسةرو ضاوديَري سياسي ئيسالمي تايبةت بة ريَطا و سةبارةت بة ثرسي كؤنطرةي شةشي يةكطرتوو و َ سةالحةدين ووتي :بةداخةوة مانةوةي م/ م.سةالحةديني ئةمينداري يةكطرتوو بةنيازة (قةزافي) ئاسا( ان شاء اللة ضارةنوسي وةك نابيت ) دةستي طرتووة بةكورسيةكةيةوة ئةو َ وةك زؤرَي��ك لة ديكتاتؤرةكان بةمانةي َ خؤشمانةوة،بةدلنيايةوة نةك بةنياز لةمة ِر نية دةست ب��ةردار َبيت هةر بيريشي َلي نةكردؤتةوة دةست ب��ةرداري َبيت،ضونكة َ بةلطة نةويستة م.سةالحةدين كة الني كةم 17حةظدة َ سالة ئةمينداري ئةم حزبةية سةثينراوة بةسةرياندا نةك لة تواناي خؤي َ َبيت،هةتا نةخويَندةوارةكاني ناو يةكطرتووش ئةم ِراستية ئةزانن كة م.سةالحةديني بةستنيك ئةمينداريان لةتواناي دانية بؤ ثرسة َ َبل َي ئادةي يةك سةعات لةبةر دةم ئةم بةخيرهاتني دةرطاي مزطةوتة بوةستة تةنها َ ميوانةكان بكة .هةمووشمان ئةمة ئةزانين هيض نوسينيك نة وتاريَك،كةواتة شتيكي نية نة َ َ ئةبيت لةسةروي خؤيان ب ِرياري البردني َ ئةبيت .بؤية بةردار دةست ئينجا ت دةربضي َ َ كةسيكي نةمامؤستا هادي عةلي ونة هيض َ ناتوانيت بة ب ِرياري ناوخؤي يةكطرتوو تريان َ ببيتة ئةميندار لةبةر ئةمةية م.سةالحةدينيش َ ناتوانيت كاك عومةري ئامؤزاي( كة هةتا ئةم َ َ بنةمالة ثةلةيةي َئيستا هةيةتي بة كةلتوري وةريطرتوة وةك تةواوي حيزبةكاني ناوضةكة )يان كو ِرةكةي خؤي بكاتة ئةمينداري حيزب ب� اَ �ةلم ئةطةر ب ِريار لةدةستي خؤي بواية َ بةدلنياييةوة وةك حافز ئةسةد (بةششار) ةكةي م.سةالحةدينمان ئةبيني بة ئةمينداري ضةندين َ سالةي داهاتويان. ل�َ�ي��ك��ردن��ةوةي ثاشطري ئيسالمي َ يفؤرمة(بالي لةيةكطرتوو ،كة داواكاري َبالي ِر عةلةمانيةكان)ي ناو يةكطرتوة لةراستيدا هةمان داواكاري عةلةمانية سةرسةختةكاني دونياي ئةم ِرؤية كة لةئةوروثاوة طةيشتوة َثيمان( جيا كردنةوةي دين لة َ دةولةت)،هيض طومان نية لةوةي هةركةس ئةمة َتي ِروانيني
َبيت ب��ؤ ئيسالم كةبةماناي ث��ةراوَي��ز خستني ئيسالمةكةية كافربوة مورتةدة لة بةشيوةيةكي طشتي، ديني ئيسالم ئةمة َ بالةضوارجيوةي ثرسيارةكةي بة ِريَزتان َ دةرنةضين بطة ِريَينةوة ناو يةكطرتووَ ،ثيم واية لة َئيستادا َبالي م.سةالحةدين سةركةوتوو ئةبن لةبةرامبةر ئةوانةي َثييان واية باشترة دين لة َ جيابيت خؤيان ووتةني ( دةولةت َ ثاشطري ئيسالمةكة لةيةكطرتوو بكةنةوة) ئةمةش بؤ ضةند فاكتةريَكي ناوخؤ و دةرةكي بةيةكطرتوو ئةطة ِريَتةوة ،ئةوةي ثةيوةستة بةناوخؤي يةكطرتوو زؤرينةي هةرة زؤري ئةم َ خةلكةي بوونةتة يةكطرتوو تةنها َ ثالنةريان ئيسالمةتيةكة بووة،لةم ئيسالمة بةدةر ضي هؤكاريَك هةية مرؤظ بروات دواي يةكطرتوو بكةويَت دةم ولةفزيان ؟ ث ِرؤذةيان ؟ جورئةتيان؟ ...هيضيان نية هةر وةك ئةوة واية مةاليةك لة مزطةوتيكدا ئيمامةتي ئةكات َ كانيك ديَن ولةدواي خةل َ ئةلَين ( اللة اكبر) خؤ ئةم َ ئيمامةوة َ خةلكة كي يةو ضي نةيان ثرسيوة يان ناثرسن ئيمام َ مةكانةتيكي هةية تةنها لةبةر خوا ديَن لة َ َ ِريزةكةدا ئةوةستن،بةدلنيايةوة ئةطةر ئةوان دامالن َ َ كيكي ئيسالمةتيةكة لةخؤيان خةل َ َ دائةمالريَت وشويَنيان ناكةويَت،بؤ باش َلييان
ئةم ئيسالمة بؤتة بار بةسةر شانيانةوة ئةمينداري طشيت كة سالَي يةك جار ئةكؤكَيت ئةم جارة كة كؤكي نوسيويةتي هيوادارم يةكطرتوو بتوانَيت ئيسالم و دميوكراتي موتوربة بةيةكيان بكات ذمارة ()5(..)44ي تشريني دووةمي ()2011
5
ئةبوبةكر كارواني و مةولودي باوة موراد ) كة عةملانيةكي عةيار بيست وضوارن،ئةشَيت بَلنَي لَيكردنةوةي لةبةرذةوةندي ئيسالم و موسولمَ انانداية، ضونكة ئةمانة بونةتة ثةلَةي عار بةناوضةواني موسولمَ انانةوة ،ديين ئيسالميان كردؤتة ثةيذة بؤ طةيشنت بةئامانج
فاكتةرة دةرةكيةكان كة لة شةنسي َبالي ئةميندارة(نا ئةمينةكة) ية بؤية َ ئةلَيم نا ئةمين ضونكة ئةمانةتةكة كة ئيسالمةكةية هيزةناخؤيةكان بةتايبةت وةك نةيثاراستوة َ ويةكيتي و بطرة ئةمريكاش اليةنطري ثارتي َ وداكؤكي ل��ةوة ئةكةن كة ئةم ثاشطرة بمي َنيتةوة ضونكة بوني ئةم ثاشطرة بؤ ئةوان َ ميكياجي حوكمةت وثةرلةمانة كوفريةكةي هةريَمةَ ،ئيستا َ ئةلَين حكومةت وثةرلةمان فرةية مافي هةمةاليةنةكانمان ثاراستوة ئةوةتا بؤ َ سي اليةني ئيسالمي بةلطة هةر َ بةشدارن َ لةطةلماندا،واتة لةبةرذةوةندي ثارتي ويةكيتي نية ئةم ثاشطرةئيسالمية( كة تةنها َ شتيك نابيني دوروشمةو لةمةيداني واقيعدا َ بمي َنيتةوة ،لةبةر ئةوة من وا ئةيبينم بةم ناوة) َ َ َ اَ ئةشيت هةلةبم بةلم بالي م.سةالحةدين َ بةسةر َبالي عةلةمانيةكاني ناو يةكطرتوو سةركةوتوو ئةبن لةبةر بةرذةوةندي خؤيان و ويةكيتيش. ثارتي َ َ بةل َي يةكطرتوو ئةطةر لةبةر ئةم فاكتةرة نةبيت بةساناي بةكؤي ناوخؤو دةرةكيانة َ
م.عومةر عةبدولعةزبز بةخةوتوويي لةهةولَي بةدةستهيَناني كورسي ئةمينداري يةكطرتووداية
6
ذمارة ()5(..)44ي تشريني دووةمي ()2011
دةن��ط ثاشطرةكة َلي ئةكةنةوة ضونكة زؤر بؤيان طرنط نيةو بطرة ئةم ئيسالمة بؤتة بار بةسةر شانيانةوة بؤ مةطةر نةتان خويَندةوة ئةمينداري طشتي كة َ سالي يةك ئةكؤكيت ئةم جارة كة كؤكي نوسيويةتي جار َ بتوانيت ئيسالم و ه��ي��وادارم يةكطرتوو َ ديموكراتي موتوربة بةيةكيان بكات- لةسايتةكةي خؤيانةوة ( ثةنا بةخوا واتا ئيسالم بؤ ئةم سةردةمة ناتةواوة بؤ ئةوةي وكةلينةكاني ئيسالمةكة ت��ةواوي بكةين َ ث ِربكةينةوة َثيويستمان بة ديموكراتية َ يةكيك موتوربةيان بكةين) ئةمة لةطةل َ َ بة نةخويَندةواريَك بلَيي لة طونديَكي دوورة بزانيت دةستي ئةم كوردستانة بةمةرجيك َ َ نويَذ بكات َثيت َ ئةلَيت شايةتومان َبينةوة كافر بووي ضونكة ئيسالم َثيويستي بة هيض بةرنامةيةكي تر نيةو كامل وشاملة،جا ئةمة ئةطةر قسةي ئةميندارةكةيان َبيت هاوكات سةردةستةي َبالي موحافيزكارةكانيشة واتة سةردةستةي ديندارةكاني ناو يةكطرتوة ئا ئةمة دينداريةكةيةتي ئةي ضي َبلَيين بؤ (
ئةبوبةكر كارواني و مةولودي باوة موراد ) كة وضوارن،ئةشيت عةلمانيةكي عةيار 24بيست َ َبلَين َليكردنةوةي لةبةرذةوةندي ئيسالم وموسولمانانداية،ضونكة ئةمانة بونةتة َ َ ثةلةي َ عار بةناوضةواني موسولمانانةوة ،ديني ئيسالميان كردؤتة ثةيذة بؤ طةيشتن بة ئامانج خستبيتة خزمةتي ئيسالمةكة، نةك خؤيان َ لةكويَي َميذووي ئيسالمدا بيستراوة شاريَكي وةك فةللوجة لة 27ي رةمةزاني َ سالي 2004ئةمريكايةكي كافر بةبةرضاوي دونياوة بةضةكي قةدةغةكراوي فسفؤ ِري سثي ئةيدا لةم َ خةلكة كة زؤرينة دةست بةدةست نويَذ َ زمان بة ِرؤذو ذن ومنال وثيرو ثةككةوتة بوون ئةم سةالحةدينة لةبري َ َستيك وةك هةلوي َ دينداريَك بؤ ئةم َ زولمة كةضي ثرسةنامةي ئاراستةي (بزوتنةوةي فةتح) ئةكرد بؤ مردني سةرؤك جاشةعةميلة عةلةمانيةكةيان )ياسر عةرةفات( كةضي بؤ كوذراني(ئوسامة بن الدن) ِرةحمةتي خواي لةسةر َبيت نةك هاوخةمي دةرناب ِرن بةناوي مةكتةب سياسيةوة بةياننامة َ خؤشحالي دةرئةكةن بةو ثة ِري َبي شةرميةوة ئةبيت ئةمانة سوديان خؤيان ِرائةطةيةنن،ئيتر َ ضي َبيت بؤ ئةم ئيسالمة ،هةر ئةم سةالحةدينة كة يةك َ هةلويَستي مةردانة نة لةخؤي ونة ئةنداميكيان نةبيستراوةو نةبينراوة لةهيض َ ب� اَ ئةنيريَت بؤ �ةلم بروسكةي ثيرؤزباي َ َ هةلبذاردني (ئؤباما)يةكي طاغوت وفيرعةوني س��ةردةم و َ لةكاتيكدا ثيرؤزبايي ئةلَيت( َ َ خؤمان بةبؤنةي هةلبذاردنت بةسةرؤكي وياليةتة يةكطرتوةكاني ئةمريكائاراستةت ئةكةين هاوكات لةخواي طةورة داواكارين سةركةوتووت بكات بةسةر دوذمنانتدا لةشةري دذة تيرؤ !!) ،بةواتاي خواياك( نازانم م.سةالحةدين مةبةستي لة اللة ية يان خوايةكي تر) ئؤباما سةر كةوتوبكات ئةزانيت لةشة ِري دذة تيرؤر كة هةموو دونيا َ وشةي تيرؤر لةهةر َ كوي ئاراستةي هةركةس َ كرا لة 99%واتا مةبةست موسولمانة كةواتة دوعا ئةكات بؤ ئؤباما خوا سةريبخات بةسةر موجاهيداني ِريَطاي ئيسالم !! توخوا ئةمة َ موسولماناندا َبيت ،من شةرم نية لة ِريزي َليرةوة لة ِريَطاي ِريَطا كةتانةوة داوا لة يةكطرتوو ئةكةم بةطشتي وخودي ئةمينداري
طشتيةكةيان بةتايبةتي نةك هةر ثاشطري دين لة يةكطرتوو بكةنةوة مةردي خوا بن ثاشطري دين لة م.سةالحةدينيش بكةنةوة ،ئينجا وةك كورديَكيش َ ئةلَيم ناوةكةي بطؤ ِرن ضونكة َ زولمة ئةمة بة ناوي باثيرةمان سةالحةدينةوة بانط بكريَت بةراستي ئابروو ميللةتيكة. ضوني َ َ جياوازي يةكطرتوو لةطةل حيزبةكاني
لةِرَيطاي ِرَيطا-كةتانةوة داوا لة يةكطرتوو ئةكةم بةطشيت و خودي ئةمينداري طشتيةكةيان بةتايبةتي نةك هةر ثاشطري دين لة يةكطرتوو بكةنةوة ثاشطري دين لة م.سةالحةدينيش بكةنةوة ،ئينجا ناوةكةي بطؤِرن ضونكة زولمَ ة ئةمة بة ناوي باثريةمان سةالحةدينةوة بانط بكرَيت ت��ري س��ةر طؤرةثاني كوردستان كة بة ئاشكرا لةكاركردندان واتا بةرةي ئيسالمي شتيكدا وةك يةك وعةلةمانيةكان لةهةموو َ نين اَ بةلم لةزؤرشتدا ئاويَتةي يةكترن ،بؤ َ لةطةل عةلةمانيةكان بةتايبةت (ثارتي نمونة ويةكيةتي) ئةوةية داويَن ثيس نين وةك ئةوان َ اَ وطةندةليةك كة بةلم بةشدارن لةهةموو دزي َ َ كؤمةلي ئيسالميدا هةية،لةطةل لةكوردستاندا
ستراتيجيةتيان جياوازة يةكطرتوو تةنفيزكاري َ كؤمةل هةية مةشروعي َئيران نية وةك كة لةوة زياتر جياوازيان نية هةرضةندة تاك وتةرا َ َ كؤمةلدا ماوة كة لة خةلكي جةريئو ئازا لةناو ئةشبيت. يةكطرتوودا نة هةبووة نة َ َ يةك ليستي ئيسالميةكان بؤ هةلبذاردني شارةوانيةكان َبيت يان بؤ هةر َ بذاردنيكي هةل َ تر،ئةبواية اَ سالنيكي َثيشوتر ئةم ليستة اَ دروست بكراباية بةلم نةيان ئةكرد ضونكة َ كؤمةل ويةكطرتوو َثييان شةرم بوو َئيستاشي َ َ لةطةل بزوتنةوةي ئيسالمي لةطةلدا َبيت يةك ليست بن طواية بزوتنةوة َ خةلكي اَ كةمة،بةلم ئةم ثاساوةيان راس��ت نية ضونكة بزوتنةوة َ خةلكي وةك سؤشياليست وزةحمةت َكيشان هةبوةو هةية كةضي ئامادة َ لةطةل بوون لة 2009/07/25يةك ليست بن ئةم دوو حيزبة عةلةمانيةدا بؤ بزوتنةوة ِرازي نةبوون ضونكة فشاري دةرةكيان لةسةر بوو لةوانة َئيران،ئةمانة هةرضي بكةن َ وبلَين ئةبيت َثييان بوتريَت ضونكة خاوةني خؤيان َ نين وةك داشي دامة ياريان ثي ئةكةن آَ بةل َ داشيكي دامة قيمةتيان نية ضونكة وةك َ ئةبيت بة ئاغا مةعلومة داشي دامة جار جار َ يان داشة هارة ئةم ِر َؤلةشيان َثينادريَت هةر اَ بةشوودراوةكةن،بةلم كة َبلَيين ثرؤذةي داشة َ يةك ليستي ئيسالمي كؤمةل يان يةكطرتو َثيشنياري كردوة دوورة لة راستيةوة ضونكة ئةم ث ِرؤذةية هةموو دةنطة تؤماركراوةكان ونوسراوةكاني جةنابي مامؤستا كريَكار بؤ َ بةلطة هةية كة اَ سال َنيكة سةرزةنشتيان ئةكات يةك ليست بن ،ئةوانيش ئةيانزاني بؤ خؤيان وبؤ َ موسولمانانيش بةرذةوةندية كةبةيةك ليست اَ دابةزن بةلم ب ِريار بةخؤيان ولة دةستي خؤياندا نية بؤية نةيانتوانيوة هةتا بة َئيستا دروستي بكةن،كة َ هيز هةية ببنة ئةلَين ئةطةري بة َ يةك ليست ئةم جارة بؤ ثاريَزطاكان بةيةك شيوة ئةم ئةطةرة هةية ئةويش بؤ َليداني َ ليستي طؤرانة بة برياريَكي هاوبةش ،ضونكة زؤر اليةن ترسيان هةية طؤران دةنطي زؤر ئةشيت بهينيت لة زؤريك لةناوضةكاندا بؤية َ َ بة برياريَك بؤ الواز كردن وكةم كردنةوةي وئيران دةنطةكاني طؤران ،ثارتي ويةكيةتي َ بيانكةن بةيةك ليست. ذمارة ()5(..)44ي تشريني دووةمي ()2011
7
حمةمةدي مةال حةسةن قائيمقامي خانةقني: ل����ةك����وردس����ت����ان دوو ئ���اس���اي���ش ب���وون���ى ه���ةب��� َي���ت ،ل��ةخ��ان��ةق��ي��ن��ي��ش ب���وون���ى ه��ةي��ة ىَ بةلَ من ئةوة هةشت سالَة ياخى بووم ،ض شت َيك لةخزمةت شارةكةم داب َيت دةيكةم ئاالَى كوردستان ِرةمزى هةمووانة دةب َيت هةمووان بةرطرى ل َيبكةين ديداري :وشيار حةمةئةمين لةديداريكي تايبةتي طؤظارى ِرَيطادا َ (محةمةد م��ةالح��ةس��ةن) قائيمقامي ناشاريتةوة كةبونى خانةقين ،ئةو راستيانة َ دوو ئيدارةيى هةية لة شارةكةداو داوا َ هةولى لةاليةنة سياسيةكان دةك��ات ئاوةدانكردنةوةى شارةكةيان بدةن ،ئةو راستيانةشى روونكردةوة كة ئةو شارة هةريميشةوة لةاليةن حكومةتى ناوةندو َ َ ثشطوى خراوة ،ب ِريارى داطرتنى ئاآلى كوردستانى بةنادةستورى وةسف دةكات و َ هةركاريك لةخزمةتى دةلَيت :من َ هاوآلتيانى شارةكةدا َبيت بةالمةركةزى ئامادةم ئةنجامى بدةم. شاريكى ترةوة كةسيك لة َ ِرَيطا :ئةطةر َ شتيك هةست َبيت بؤ خانةقين َثيش هةمو َ بة ثيسييةكي زؤر دةكات لة ناو شاردا هيندة لة قةزايةكى َئيستاى َ بةجؤريك َ هيندة نيو تةقينةوةدا ناو لة دةكات عيراق َ لة قةزايةكى كوردى ناكات!. محةمةدى مةالحةسةن :راستة َئيوة خانةقينتان بينيوة َئيمة عايدى خوارين و َئيمةش َثيمان خؤشة عايدى كوردستان شاريكى زؤر كؤنة .بةآلم بين .خانةقين َ َ لةراستيدا ئةم شارة دوو سالة ذيان َتييدا ِراوةستاوةَ ،ئيوة موقا ِرةنةى َئيمة مةكةن بة كةالرو شارةكانى ترى كوردستانَ .ئيوة بةراوردمان بكةن بة قةزاكانى بةعقوبةو
8
ذمارة ()5(..)44ي تشريني دووةمي ()2011
حمةمةد مةال حةسةن قائيمقامي خانةقني شارةباندا .شار هةية لةكوردستاندا 30تا 40مليارى هةية ،كاكة َئيمة ئيمكانمان نية ئةمة وةزعى تايبةتى َئيمةيةو ئةمة ضةندين جار باسمان كردوة ،لة كوردستانةوة 30ى كةسيان دان��اوة ئةو 30كةسة مانطانة ( )280هةزار وةردةط��رن ئاخر ئةو ب ِرة دةياندريتى بةشى ضى دةكات ثارةى كة َ رؤذانة هةشت هةزار دةكةون ئةطةر ب ِروات كريكارى بكات رؤذى بة( )25هةزار ِرؤذانة َ دةيكات بةو ثارة كةمة كارطوزارى ناكات. َ هةندى ئةوانةشى كة ئةوكارة دةكةن
خويندكارن شةوانة دةموضاوى خؤيان َ دادةبةسن و لةهةذاريى و بةدبةختى خؤياندا ئةو كارة دةكةن ،ئةطينا كةس نية ئةو كارة بكات. شاريكى كوردستانة! ِرَيطا :خانةقين َ بؤضى َئيمة خؤمان ب���ةراورد بكةين بةشارةكانى خواروو؟ محمدى مةالحةسةن :بةسةرضاو لة ِراستيدا َئيمة ضةندين جار داوام��ان كردوة كةوةك شارةكانى ترى كوردستان ميزانيةمان بؤ دابين بكة ن ،بةآلم نةكراوة،
كاكة َئيستا لة ِرووى قانونةوة خانةقين سةر نابيت خانةقين بةراورد بكةين بة ديالةيةو َ بةشاريكى كوردستان ،ضونكة ئةوان ساآلنة 30مليار ديناريان هةية َئيمة 30 فلسمان نية ،بضن ثرسيار بكةن لة ِرةئيسي مةجليسى ديالةو لةكوردستانيش ،ثرسيار بكةن بزانن ضةنديان بؤ خانةقين داناوة. شاريكى ( )200هةزار كةسي بة كاكة َ ئاميرةكانمان 30كةس ثاك ناكريتةوةَ . هى زةمانى مةليكيتة بؤيةَ ،ثيويستمان بة كريكار هةية بيويستمان بة ثارة هةية بؤ ثاكوخاوينى َثيويستمان بةشةريكات هةية، َ هةروةكو شارةكانى تر ،بةآلم كاكة نية َئيمةش حةزدةكةين شارةكةمان خاوين َ ()35سالي بيت وةك شارةكانى تر ،ئةوة سالة ئةمة ( )43سالَ َثيشوو ئةمةش (َ ) 8 لةبي بةختيمانة ئةم شارة واهاتوة ئةى َ َ كيشة لةسةرةكان ئةوة بؤية دةلين ناوضة َ كيشةكةمانة . َ ِرَيطا :كةواتة تاضةند ئ��ةوة راستة هةريم و خانةقين بوةتة قوربانى لةنيوان َ بةغداد ؟ محةمةد مةالحةسةن :راستة َئيمة بوينتة قوربانى لة نيوان ه��ةردووالدا، خؤت دةزانيت تةنانةت َ مالَيكيش ناكؤكى بؤثيشةوةَ ،ئيمةش دابيت نا ِروات بة ِرَيوة َ َتي َ حةزدةكةين لةبةيانى زووترة خانةقين هةريمى كوردستان بطة ِرَيتةوة سةر َ بؤئةوةى وةك شارةكانى تر حسابمان بؤ بكريت ،هةم لةهةق و حقوقدا هةم لةواجبدا. ِرَي��ط��ا :دةبينريت ل��ة خانةقيندا تةجاوزيكى زؤرهةية ،هؤكارةكةى بؤضى َ دةطة ِرَينيتةوة؟ محةمةد مةالحةسةنَ : بةل َى ،تةجاوزات دووجؤرى هةية ،خؤتان دةزانن بؤماوةى 35ئةم شارة لة %80دةركراوة بةهؤى مةسةلة نةتةوايةتي و مةزهةبيةكانةوة، َ خةلك طة ِراوةتةوة لةحكومةتى َئيستا عيراقى مةحروم بوة هيض كةس بؤى نةبوة يةك كيلؤ ضيمةنتؤش سواخ بدات َ بةمالةكةيدا ،ئةم شارة َتيكضوو بوو ،نةك هةرئةم شارةيان ل��ة ِروى فةرهةنط و ئةخالقةوة َتيكدابوو ،هؤكاري زؤرمان نابيت. هةية بةيةك وانةو دوو وانة تةواو َ
ئةوانةى باس لة تةجاوزات دةكةن حةقيانة، ملمالنيى حيزبايةتى لةثشتة ضونكة َ بشكيننَ ،ئيمة بؤئةوةى ئيدارةى خانةقين َ بةشانازييةوة توانيمان المةركةزييةت بةجي بكةين ،توانيمان ئةو َ خةلكة َ جي َ شوي َنيكيان ر لةذي كة ئاوارةى خيمةدابوون َ َ َ بؤ دابين بكةين ،توانيمان تةعويزى ئةو َ 35 سالةيان بؤ بكةينةوة هةرضةندة بةو َ ماوةى 8سالة ناتوانى قةرةبووي ئةو َ لةطةل مةجليسى ماوة زؤرة بدةيتةوة، محافةزةدا زةويمان دابةشكرد ،حةزمان دةكرد لةناوةندةوة ب ِريارى دابةشكردن بدراية ،يان لةكوردستانةوة ب ِريار دةربضواية. كةدةرناضيت َئيمةش ناضارين ب��ةآلم َ
كورد مافى خؤيةتى ئا َالىكوردستان هةلَبكات وةئةم هةلَكردنة ش دةستوري و ياسايية، داطرتنةكةى نادةستوري و ناياسايية بةالمةركةزييةت زةوى دابةش بكةين نةوةستيت .كاكة بؤ ئةوةى شارةكةمان َ َئيمة توانيومانة تائيستا هةشت ناوضةى تازة لة شارى خانةقيندا درووست بكةين ناوتريت تةجاوزات ،بةآلم ئةمانة َثييان َ َ هةندى كةس تةجاوزاتة ،بةآلم الى لةالى َئيمة تةجاوزات نية ضونكة ئةم ناوضة تازانة كةدروستكراون بة هة ِرةمةكى بةشيوةيةكى زانستى دروست نةكراون، َ دروستكراوة و ِرَيطاو خزمةتطوزاريمان بؤ دابين كردون ،مةعقول نية َ كيك خةل َ خيمةدا بووة َليرةش لة َئيران لة َذير َ مةدابيت َئيمة لة ِرةخنةى هةر َ خي َ لةذير َ راطةياندن ناترسين ،ئايا بؤ مةرامى سياسي
َبيت يان بؤ شكاندنى ئيدارةكةمان َبيت، َ لةطةل ئةمةشدا ،تةجاوزات هةية بةآلم تةنانةت لةخودى بةغداديشدا هةموو شوينة طشتيةكان داطيركراوة. َ نيشتةجيبون لةشوينى ِرَيطا :ئةطةر واز َ َ َبينين ئةوةى َئيمة ئاطادارين بةنزينخانةى تةجاوزيش هةية؟ محةمةد مةالحةسةن :بةنزينخانة َ لةكوي هةية َثيم َبلَين؟ تةجاوزبوونى نية، ئةوةى َئيوة باسى دةكةن بةنزينخانة نية بةشيوةيةكى جوان (كابينةى بةنزينة) َ دانراوة ئيزنى َئيرةى لةسةرة ،لةكةالرةوة دةفرؤشريتَ ،ليرة تا زاخؤ بةنزين بةدةبة َ بةشيوةيةكى شارستانى (كابينة) دانراوة َ بؤتةجاوزبيت ،ئةو كابينانةش ئةمة َ بةشيوةيةكى كاتى دان���راون خؤمان َ ِرَيطةمان َثيداون. َريطا :لةشارى خانةقيندا دووئيدارةيى كاريكتان كردوة بؤ بوونى هةية؟ هيض َ البردنى ئةو دووئيدارةيية؟ محمد مةالحةسةن :راستة ،بةآلم َئيمة ضةندجار داوام��ان��ك��ردووة ئةوة �ري��ت ،ب��ةآلم ن��ةك��راوة، ض��ارةس��ةرب��ك� َ هةموومان دةزانين لةكوردستان دوو شوينةكان دابةش ئيدارةيى هةبووةو َ سليمانى بةدةست نةئيدارةى ك��راوة َ هةوليريش بةدةست يةكيتيةوة بووةو َ َ ثارتيةوة ب��ووة ئةمة كؤن ب��ووة كاكة، لةكوردستان َئيستاش دوو ئاسايش بوونى هةية يةكينةطرتؤتةوة ،تةنانةت وةزارةتى دارايش يةكينةطرتؤتةوة ،لةكوردستان هةبيت لةخانةقينيش دوو ئاسايش بوونى َ بوونى هةيةَ ،ئيمةش حةزدةكةين يةك هةبيتَ ، بةل َى ئاسايشء يةك تةربية َ دياريدةيةكى ناشيرينة ،كورد لةم ناوضانة ملمالنيي حيزبي دةبيت يةكطرتوو َبيت، َ َ نةبيت َليرة من داواكارم لةم ناوضانة كورد َ َ بةيةك ليست بةشداريى هةلبذاردنةكان هةريم بكاتَ ،ئيوة دةتوانن لةحكومةتى َ بثرسن بؤضى دووئيدارةيي بوونى هةية. كيشةتان ِرَيطا :ئايا بوونى دوو ئاسايش َ بؤ دروو ست ناكات؟ محةمةد مةالحةسةن :ناَ ،كيشةمان بؤ دروست ناكةن ،ئيلتيزاميان هةية. َ ِرَيطا :تاضةند ئةوقسةية راستة كةدةلَين ذمارة ()5(..)44ي تشريني دووةمي ()2011
9
خانةقين لةاليةن ئةنجومةنى ثاريَزطاى َ ثشتطوي خراوة؟ ئةطةر واية بؤضى؟ ديالةوة َ َ ثشتطوي محةمةد مةالحةسةن :بةل َى خ��راوة ،ئةوان وادةزان��ن بةيانى خانةقين دةخرَيتةوة سةر هةريَمى كوردستان، بةتايبةتى لة ِروى ث ِرؤذة ستراتيذييةكانةوة َ ثشتطوي خراوين ،دةبوو خانةقين ثرؤذةى ستراتيذى بؤ بكراية بؤ بووذانةوةى شارةكة، لةهةموو روويةكةوة. ِريَطا :هةندَيجار لةخانةقين ،لةكاتى كردنةوةي ثرؤذةكاندا ،لة برى ئةوةى بةرثرسيكى بةرثرسيكى حكومى بيكاتةوة َ َ حيزبى دةيكاتةوة ؟ محةمةد مةالحةسةن :وةكو؟! ِريطا :وةك كردنةوةى جادةى َ (تولة) يةكيتيةوة فرؤش لةالية ن بةرثرسيكى َ َ بوو؟ َ محمد م��ةال حةسةن :بةلى ئةو ثرؤذةية كاتى خؤى بة ِرَيز( عومةر فة تاح) يةكيتى بةنوَينةرايةتى مةكتةبى سياسى َ بةثارةى خؤيان ئةو ثرؤذةيةيان دروستكرد، هةقى خؤشيانة خؤيان ئيفتيتاحى بكةنةوة، َئيمة تةمةنا دةكةين كة هةموو حيزبةكان َبين و ثرؤذةمان بؤ دروست بكةن و خؤيان با ئيفتيتاحى بكةنةوة. ِرَيطا :ئةطةر لة باسى ئيدارةوة َبيينة سةر باسى مةسةلةى ئاآلكة ،ئةم ب ِريارةى ماليكى لةم كاتةدا بؤ؟ محمد مةالحةسةن :هةميشة ئةم ب ِريارانة هةبووة ،لةبةرئةوةى خانةقين ناوضةيةكى ناكؤكة ،ناوضةيةكى داب ِراوة، ملمالنيية هةرهةبوة ،رةنطة هةميشة ئة م َ َ خةلك هةرئةم ب ِريارةيان جياوازبوو ،داطرتنى ئاآلى كوردستان كة ِرةمزى ميللةتةكةية، ئةم ب ِريارة قبو َل ناكريت ،ئاآلى كوردستان دةبيت هةموان بةرطرى ِرةمزى هةموانة َ َليبكةين ،ئةم ب ِريارة طةشتة خةتة سورةكةو َئيمةش رةدمان دايةوة. ثةرلةمانيك َ دةلَيت ئةندام ِريَطا: َ قائيمقامي خانةقين ياخية لةب ِريارةكانى حكومةت؟ ئاية تؤ ياخى لةب ِريارةكانى حكومةت؟ َ محمد مةالحةسةن :بةلى ،من ئةوة هةشت َ سالة ياخى ب��وومَ ،ئيستا ياخى شارةكةمدابيت شتيك لةخزمةت َ نةبوم ض َ
10
ذمارة ()5(..)44ي تشريني دووةمي ()2011
حمةمةد مةال حةسةن قاميقامي خانةقني ئةوةدةكةم ،لةئيستادا حكومةتى هةريَم ئيش بؤئةوة بكات المةركةزييةت ثةي ِرةوبكات، َئيمةش المةركةزيمان ثةي ِرةو كردوة، بةرثرسيشين لةو ئيشانةى كةكردومانن، حكومةتيك شاريَك فةرامؤش بكاتء تةنها َ بؤ مةرامى سياسىو ئاذاوة بيةويَت ،هيض ئاو ِريَكى َلينةداتةوة َئيمةش َليى ياخى ئةبين، لةعيراقدا بودجةيةكى طةورة هةية َئيمة َليى َ َبيبةشينَ ،ئيمة بةدةنطى ميللةت َليرةين، َ لةناوخةلكةوة هاتووين ئةوةيشى دةيكةين َ َ خةلك داواى دةكات ،هةموو خةلكيش ئاآلى كوردستانى بةرزكردةوة. ِرَيطا :ئايا تاضةند ئةوة راستة كة ئةم ب� ِري��ارةى ماليكى ئ��ةوةى سةلماند كة بةرثرسةكانى كورد كةمتةرخةمن لةبةغداد لةئاست مةسةلة نةتةوةيةكاندا؟
بةطوجناويشى دةزامن ئا َالى كوردستان عياقدا لةثةرلةمانى رَ هةبَيت
محمد مةالحةسةن َ : بةل َى كةمتةرخةمى و نيازثاكى كورد هةبووة ،بةآلم ئةمةش ناطةيةنيت من َبلَيم دةسةآلتدارانى ئةوة َ هةبووبيت ،بةآلم كورد ئاطايان لةم ب ِريارة َ ئةندامانى ليستةكانى تر لةسةر مةسةلة نةتةوايةتييةكاندا قسةيان نةكردوةو ئةم َبيدةنط بوونةش بوةتة كةمتةرخةمي وخةم ساردى. رَيطا :لةب ِريارةكةدا َ هةلكردنى ئاآلى (ثيضةوانةى دةستورو ناقانونى كوردستان بة َ وةسفكراوة) ئايا َ هةلكردنى ئاآلى كوردستان ناياسايية؟ محةمةد مةالحةسةن :لةوانةية ئةوان َثييان ناياسايي َبيت ،بةآلم َئيمة َثيمان بةلكو َ ناياسايى نيةَ ، هةلكردنى ياساييةو لةعيراق ،لةو دةستوريةَ .ئيمة بةشيكين َ َ دةستورةدا كةزؤرينةى دةنطى لةسةرداوة رَي��ط��ةدراوة تةعبير لةخؤمان بكةين، عيراقدا َئيمة كورد نةتةوةى دووةمة لة َ بةطونجاويشى دةزانين ئاآلى كوردستان هةبيت و ئةمة عيراقدا َ لةثة ِرلةمانى َ كيشةيةك نيية ،تةنانةت هةموو هيض َ عةشيرةت و تيرةيةكيش لةمةراسيمى خؤياندا ئاآل َ هةلدةكةن ،ك��ورد مافى خؤيةتى ئاآلىكوردستان َ هةلبكات و ئةم َ هةلكردنةش دةستوريي و ياسايية، داطرتنةكةى نادة ستوريي و ناياسايية.
يةك َيتى ياريي بة دؤسيةو خو َينى دوو ثؤليسة شةهيد كراوةكةى هةلَةجبة دةكات
يةك َيتى خو َينى سةركار حةمة سةعيد وون دةكاتء َ بنةمالةى دةيةو َيت شة ِري عةشايةرى تووشى َ رةسول بكات عةلي عةبدولرةحيم-هةَلةبجة ئا :ناسيح ِ
برايمى كاكة ئةحا لةشة ِرى ئةمنة سورةكةوة بؤ شة ِرى شةقام برايم ئةحمةد ناسراو بة برايمى كاكة ئةحا َتيكؤشةريَكى ديَرين بةرثرسى َثيشمةرطةديَرينةكانى بزووتنةوةى طؤران لة َ هةلةبجةى شةهيد و ضاالكةوانيكى َ بريندارو هةلةبجة خؤثيشاندنةكانى قوربانيةكى خؤثيشاندانةكانى شارى َ هةلةبجةى شةهيد لة ِرؤذى 22ى3ى2011 ,ئةو كة َثيشمةرطةيةكى ديَرينى يةكيتيية َ لةسالى سليمانيدا و كةكاتى ئازادكرنى َ 7ى3ى1991دةي����ان ئاربيجى ن��اوة بة سليمانيةوة لة ِرؤذان��ى ئةمنةسورةكةى َ خؤثيشاندانةكانيشدا بةدةيان كةس لة هيزة ئةمنيةكانى يةكيتى لة سيناريؤيةكى َ َثيشوةخت دا ِرَيذراودا ثةالماردةدريَت و بريندار دةبيت و بةثةلة دةطةيةنريَتة نةخؤشخانة و َ َ لةدواي هةولى كوشتنى برايم كاكة ئةحا هيزة ئةمنيةكان بةمةبةستى وونكردنى َ خوَينى برايمى كاكة ئةحا دةست دةكةن بة تةقةكردن لة خؤثيشاندةران و دروست كةشيكى نائارام و َئالؤز بؤ ئةوةى كردنى َ َ كةشيكى ئالؤز نا ئارامدا كوذراوة بووتريَت لة َ و خوَينةكةى ونبكةن هةروةك ضؤن لة هيزةكانى سةر كةشيكى نائارامدا تةقةكردنى َ َ َ بةدةسةالت سةركار حةمة سةعيد ثؤليسى بة ِريَوبةرايةتى َ هةلةبجة شةهيد بوو. برايمى كاكة ئةحا بة يةكيتى و ثارتى نةك ِردرا بة َثيى ئةو زانياريانةى بةدةست طةشتوون كةسيكى نزيكى برايمى كاكة ئةحا َثيش لة َ ئةوةى دؤسيةى دادطاى بؤ دروست بكريَت
هةردوو اليةنى يةكيتى و ثارتى بة جيا جيا لةسةر ئاستى َ باالى حيزبيةوة ثةيوةنديان كردووة بة برايمى كاكة ئةحاوة بؤ ئةوةى قةناعةتى َثيبكةن واز لة بزووتنةوةى بهي َنيت ثةيوةنديان َثيوة بكات ئةو طؤ ِران َ
سةرضاوةية ووتى ئةو َ بةلَينانةو ئةو ثارةو ئيمتيازانةى كةلةاليةن يةكيتى و ثارتيةوة خراةوةتة بةردةم برايمى كاكة ئةحا زؤر دةتاونيت لة ئاست ط��ةورةن كةم كةس َ ئةو ئمتيازانةدا خؤى ِرابريَت َ بةالم برايمى
براميي كاكةئةحا ذمارة ()5(..)44ي تشريني دووةمي ()2011
11
كاكة ئةحا ئامادةنةبوو دةستبةردارى بةرةى ميللةت َبيت و هةموو ئةو ئيمتيازانةى ِرةتكردوة ,دواى ئةوةى يةكيتى و ثارتى نائوميد دةبن لةبرايم دؤسيةيةكى لة دادطا َ بؤ دروست دةكةن . يةكيتى و دؤسيةى دوو ثؤليسة َ شةهيدةكةى َ هةلةبجة تةنها 1سةعات دواى شةهيد بوونى سةركار حةمة سةعيد بةرثسانى حكومى و هةلةبجة لة َ حيزبى يةكيتى لة َ كةنالةكانى َ ِراطةياندنى حيزبةوة ئةوةيان بالو كردةوة ك��ة س��ةرك��ار حةمة سةعيد لةاليةن خؤثيشاندةرانةوة تةقةى َليكراوة و ضةند كةسيك دةستطيركراون و ئةو بةرثرسانة َ َ َئيستاشى لةطةلدا َبيت نةياتوانى هيض بيسةلمينن كةسيك ببةنة بةردةم دادطا و َ َ كة بكوذى سةركار َكييية؟ئةو َبيدةنطيةى يةكيتى هةيةتى لةبةرامبةر دؤسيةى جيطاى سةركار حةمة سةعيد بووةتة َ خةلكى َ سرنجى َ هةلةبجة لةبةرامبةر ئةمةدا يةكيتى دؤسيةى كوشتنى على ِرةسولَ َ هةلدةداتةوةو لة ِريَطةى زةخت و زؤرو هةل َ َ كةسيكى كردووة خةلةتاندنةوة ضةند َ بةشاهيد بةسةر برايمى كاكة ئةحاوة لة َ كةنالةكانى ِراطاندنييةوة دةيةويَت ِريَطةى َ شيتةوة بكي ةسول ر على دؤسيةى لة خؤى َ َ ِ َ وةبطلي َنيت و بنةمالةى ثؤليسة كوذراوةكة َتي َ َ و َكيشةكةيان لة َكيشةيةكيترى كؤمةالتى ناتوانيت بطلي َنيت ضونكة َدلنياية لةوةى كة َ َ لة ِريَطةى شايةتة س ِريةكانيةوة دادطا بةريتةوة,بةثيى ئةو زانياريانةى بةدةست َ بنةمالةى على ِر َ َ ةسول ِرةتيان طةشتوون كردووةتةوة ئةوا داوايان كردبيت كة برايمى كاكة ئةحا دةستيطير بكريت َ بةلكو ئةوان داوايان لة حكومةت و يةكيتى كردووة بكوذة كو ِرةكةيان بؤ بدؤزيتةوة. َ سةركار حةمةسةعيد و بنةمالةكةى ثارتين و يةكيتى ئامادةنيية شويَن خويَنةكةى بكةويَت َ ضاالكةوانيكى خؤثيشاندانةكانى هةلةبجة َ َثيى واية دؤسيةى شةهيد كردنى دوو ثؤليسةكةى َ هةلةبجة لة خؤثيشاندانةكاندا دةهينريَن و بؤ مةبةستى سياسي بةكار َ حيزب دةيةويَت ه��ةروةك جؤن كو ِرى َ بنةماليةى لة َثيناوى كورسى ئةو دوو
12
ذمارة ()5(..)44ي تشريني دووةمي ()2011
َ هينا بةهةمان دةسةالتةكةى خؤى بةكار َ َ بنةمالةكانيشيان شيوةش دؤسيةكةيان و َ بهي َنيت؟بؤضى بؤ بةرذةوةندى خؤى بةكار َ دؤيسةى شةهيدكردنى سةركار حةمة سةعيد َبيدةنطى َليدةكريَت و دؤسيةى ��ول َ شةهيد على ِرةس� َ خةلكى لةسةر َ َ دةسةالت خؤى نةيطوت دةطيريت مةطةر هةردووكيان لةاليةن خؤثيشاندةرانةوة شةهيد كراون ؟ئةى بؤضى باسى سةركار ناكريَت ,ئيستا َبيدةنطيةكى وايان َليكردووة كة بة ئاراستةى وونكرنى خويَنى سةركار حةمة سةعيد دة ِروات وة يةكيتى ئامادة نيية شوَين ئةو دؤسية بكةويَت و نايةويَت
ثاش 7مانط تَيثةِربوون بةسةر ِرووداوةكةدا دواهةمني كارتى يةكيتى و ثارتى بوو بؤ دةربازكردنى هيوا ئةمحةد مستةفا لة دؤسيةى تةقةكةرانى 17ى شوبات باسبكرَيت و ضونكة سةركار بة ئاشكرا بة َ بةدةسةالت شةهيد هيزةكانى سةر تةقةى َ بووة هؤكاريكى ديكةش ئةوةية كة سةركار حةمةسةعيد و َ بنةمالةكةى ثارتين و يةكيتى ئامادةنيية شويَن خويضنةكةى بكةويَت و هةستيت بةو كارة. دةيةويَت ثارتى َ برايمى كاكة ئةحا ئةو كةسةى لة هةلةبجةدا خؤثيشاندانى لة َ َ مةحالةوة كردةوة بة واقيع ِرؤذان���ى 22و 23ى 2ى 2011لة شارى َ هةلةبجةى شةهيد بؤ ثشتطيرى سليمانى خؤثيشاندانةكانى شارى شارى َ و بةمةبةستى ئيدانةكردنى كارةساتة
سليمانى خويَناويةكةى 17ى شوباتى َ َ خةلكى ئةو شارة خؤثيشاندانى ئةنجامدا لة َ بةدةسةالت هيزةكانى سةر ئةنجامى تةقةى َ ثؤليسيكى بة ِريَوبةرايةتى ثؤليسى َ هةلةبجة َ هيناية ناو هيزيَكى زؤرى َ شةهيد بوو .يةكيتى َ شارى َ هةلةبجة و هةموو شةقامة طشتيةكان هيزى و شويَنى خؤثيشاندانةكانى تةنيبوو بة َ كوتةك بةدةست و ضةك بةدةست ,ثاش َ هةولدار بؤ ئةوةى دوو ِرؤذ لة 26ى2ى خؤثيشاندان دةست َثيبكاتةوة بةالم بةهؤى هيزةكانى سةر توندوتيذى و زةبروزةنطى َ َ بةدةسةالت نةتوانرا خؤثيشاندان دةست َثيبكاتةوة ,ئةم سةركوت كارية بةردةوام بوو هةتا ِرؤذى 16ى3ى 2011لةيادى كارةساتى كيميابارانى َ هةلةبجةدا لةوكاتةى َ دةسةالت خةريكى ووتنةوةى حكومةت و َ قسة سواوةكانى ضةند سالةى َثيشويان خةلكى َ بوون َ هةلةبجة بةسةركردايةتى برايم كاكة ئةحا لةناوةرشاستى شار بؤ جارى دووة خؤثيشاندانةكانى لة شارى َ هةلةبجة دةستثيكردةوة ئةوكاتةى خؤثيشاندان لة َ َ َ مةحال برايمى هةلةبجةدا نزيك بووة لة كاكة ئةحا جارَيكيتر طيانى كردةوة وةبةر خةلكى َ جؤش و خرؤشى َ هةلةبجةدا ئيتر لة دواى 16ى 3خؤثيشاندانةكان لة شارى َ هةلةبجةى شةهيد بؤ ِرؤذانى دوايي بةردةوام بوون. َ دةسةالت برايمى كاكة ئةحاي زيندانى كرد لة َثيناوى ِرزطاركردنى هيوا ئةحمةد مستةفا لة دؤسيةى 17ى شوبات لة دواى ِروداوةكانى 17ى شوباتةوة ئؤثؤزسيؤن بةبةردةوامى تةئكيدى لةوة ك��ردوةت��ةوة ،كة َثيويستة تةقةكةرانى خؤثيشاندانةكان كة لةاليةن دادوةرةوة داواك����اراون و ئةمرى طرتنيان هةية يةكيتى و ثارتيش تةسليمى دادطا بكريَنَ ، تا َئيستا ئامادةنين ئةو تةقةكةرانة رادةستى بكةن,يةكيك لةوانةى كة لةاليةن دادطا َ دادطاوة داواكراوة هيوا ئةحمةد مستةفاية كة بةرثرى لقى 4ى ثارتى بووة ،لة رؤذى شوبات,يةكيتى و رووداوةك���ةى 17ى َ ثارتى بؤ ئةوةى ئؤثؤزسيؤن بةطشتى و بزووتنةوةى طؤران بةتايبةتى َبيدةنط بكةن لةو داواكاريية,برايمى كاكة ئةحا كادري ديارى طؤران لة َ هةلةبجة و خؤثيشاندةريَكى
خؤثيشاندانةكانى َ هةلةبجة لة دؤسيةى كوذرانى على ِر َ وةدةطلينن ،بةبيانوى ةسول َتي َ ئةوةى كة برايمى كاكة ئةحا فةرمانى داوة بة تةقةكردن و لة ئةنجامى ئةو تةقةكردنة هينانة ئاراى ئةو مةسةلةو ثؤليسيك كوذراوةَ ، َ ثاش 7مانط َتيثة ِربوون بةسةر ِرووداوةكةا دواهةمين كارتى يةكيتى و ثارتى بوو بؤ دةربازكردنى هيوا ئةحمةد مستةفا لة دؤسيةى تةقةكةرانى 17ى شوبات,ضونةك يةكيتى و ثارتى وويستيان ئةوة بةبزووتنةوةى طؤ ِران َبلين دؤسيةى َبيدةنط بن لة دؤسيةى هيوا ئةحمةد مستةفا َئيمةش دؤسيةى برايمى دةهينين,ئةو ضاوديَرة كاكة ئةحا كؤتايي َثي َ َثيى واية يةكيتى و ثارتى وايان دةزانى برايمى كاكة ئةحا َ هةلديَت و بزووتنةوةى طؤ ِران َ دالدةى دةدات و تةسليمى دادطاى بةالم يةكيتى و ثارتى َ ناكاتَ ، بةهةلةداضوون بزووتنةوةى طؤ ِران نةضووة ناو ئةو يارييةوة كة يةكيتى و ثارتى دياريان كردبوو، َ دةسةالت و شايةتى شايةتى س ِرى ئاشكراى ميللةت يةكيك لةو فرتو َ فيالنةى كة بةكار َ هيشتنةوةى هاتووة بؤ زيندانيكردن و َ برايمى كاكة ئةحا لة زينداندا ئةوةية كة طواية شايةتى س ِرى هةية و شايةتيان لةسةر برايم داوة ئةو كةسانة ئامادةنةبوون شايةتى بدةن ،ئةطةر ناسنامةيان ئاشكرا بكريَت و بةو مةرجة شايةتيان داوة كة ئةمة بةس ِرى َ كؤمةلَيك بمي َنيتةوة ،لةبةرامبةر ئةمةدا َ يةكيتى ( حةمة ِرةشيد َثيشمةرطةى ديَرينى َ احمد,نةوشيروان,فارس ,فةريق)ضوونةتة بةردةم دادطا و دادوةرو داواي��ان كردووة كة شايةتيان َليوةربطيريَت و ئامادةبوون بة ناوناسنامةى ئاشكراوة شايةتى لةسةر ِرووداوةكةى ئةو ِرؤذة بدةن. شايةتية س ِرييةكان ثةشيمان دةبنةوة لة شايةتى دان لةسةر برايمى كاكة ئةحا بةوثييةى ئةو زانياريانةى بةدةست َ طةشتووة تا َئيستا 2لةو شايةتةس ِريانةى كة َثيشتر بة شاراوةي لة دذى برايمى كاكة ئةحا شايةتيان دابوو ثةشيمان بوونةتةوة نابيت كاتيك زانيويانة شايةتى س ِرى تاسةر َ َ َ دةبيت بةئاشكرا لةبةردةم خةلك و دواتر َ و دادواةردا شايةتى بدةن,ئةو سةرضاوةية طووتى 2بةرثرسى حكومى َ هةلةبجة و
بةرثرسيكى حيزبى يةكيتى لة ثشت ضةند َ َ َ دروستكردن و هاندان و هةلخةلةتاندنى ئةو كةسانةوة بوون و ناردويانن بؤ شايةتى و َثييان وووت��وون هةتا سةر بة س ِرى ناتوانيت ئاشكراتان بدةن دةمينيضتةوة كةس َ َ َ دةبيت بة ئاشكراش زانيويانة كاتيضك م بةال َ شايةتى بدةن 2لةو شايةتانة ثةشيمان بوونةتةوة ئةطةرى ئةوةش هةية ئةوانى ديكة ثةشيمان ببنةوة لةو شايةتيدانةز دؤسيةى برايمى كاكة ئةحا دةنطدانةوةى طةورةى لة ناوخؤ و دةرةوة دا يةكيتى ثةشيمانة لة دروستكردووةو َ زيندانيكردنى َ دةلَيت ضاوديَريكى خؤثيشاندانةكان يةكيتى كة ب ِريارى دةستطيركردنى برايمى َ كاكة ئةحاي لةالى خؤى َ طةالَلةكردبوو َثيى وابوو كةس لةسةرى بةدةنط نايةت و لة ساتى طةرم و طو ِرى ثةيوةنديةكانى َنيوان يةكيتى و بزووتنةوةى كؤ ِران و ثارتى و َ نةبوونى َ هةلمةتى ِراطةياندن لةسةر يةكتر ئةم دؤسيية بة خشكى دة ِروات و هيض َ هةاليةكى ئيعالمى لةسةر دروست ناكريَت َ بةالم يةكيتى ئةوةى ئةوةى لةبير نةبوو كة ئةم ضاالكةوانةى خؤثيشاندانةكانى َ دةبيتة طةورةترين قةزيية لةسةرى هةلةبجة َ َ و تا ثةرلةمانى ووالتانى ئةرووثا دة ِروات. كةمثينى ئازادى بؤ برايمى كاكة ئةحا كة لةناوخؤو دةرةوة َثيكهاتووة كار بؤ ئازادكردنى ئةو ضاالكوانةى خؤثيشاندانةكانى َ هةلةبجة دةكةن لة دةرةوةى َ ووالت قادر نادر ِ ,ريبوار عارف و هيدايةت مةال على بة هاو ِريةتى ناسك قادر لة ناوخؤى كوردستان بة ض ِرو ث ِرى كاريان لةسةر دةستطيركردنى برايمى كاكة ئةحا كردووة تا َئيستا توانيويانة ئيمزاى 30ثةرلةمانتارى سويدى كؤبكةنةوة هةريةكة لة ِريَخراوةكانى هيومان رايتس بهينن لةسةر ئةو ؤض و ئةمنستى بةدةنط َ َ دةستطسركردنة,لةناو شارى هةلةبجةشدا َ خةلك ئامادةكارى بؤ خؤثيشاندانيكى بةرفراوان كردووة جاريَك داواى َ مؤلةتيان كردووة و قائيمقامى َ هةلةبجة داواكةى رش��ةف��زك��ردوون��ةت��ةوة ئ��ةو برشيارةش لةدادطاى َتي َ سليمانى تةميز هةلضونةوةى َ ك��راوةت��ةوة ئ��ةةرى ئةوةهةية لة ثيش خؤثيشاندانيكى كةورةو ضةذنى قوربان َ
َ رةسول كوِري شةهيد عةلي بةثيى ئةو زانياريانة فروان ئةنجام بدريَت َ بةدةست طةشتوون يةكيتى زؤر ثةشيمانة لة دةستطيركردنى برايمى كاكة ئةحا ضونكة ض لةسةر ئاستى ناوخؤو لةسةر ئاستى دةرةوةش يةكيتى زةرةرى كردووة لةو دؤسييةدا و بةدؤ ِراوى لةو دؤسيية ديَتة شةثؤليكى دةرةوة,لةناوخؤش ِرووبة ِرووى َ دةبيتةوة ئةطةر دةست فروانى خؤثيشاندان َ لة طرتن و ِراوةدوون��ان��ى ضاالكةوانانى كؤمةلطاى مةدةنى َ َ هةلنةطريَت.
يةكيتى و ثارتى وايان دةزانى براميى كاكة ئةحا هةلَدَيت و بزووتنةوةى طؤِران دالَدةى دةدات و تةسليمى دادطاى ناكات ذمارة ()5(..)44ي تشريني دووةمي ()2011
13
دةنط بة طؤ ِران بدةن.. َ ك��ؤم��ةل��ي ئيسالمي! دةن���ط م����ةدةن ب��ة كرَيكار بةشى ثَينجةم َ كؤمةلي ئيسالمي بة ئيمامةتي مامؤستا شيخ محمدي بةرزنجي و ئةميريَتي مامؤستا َ عةلي باثير كة تابيعولئيمام اللةاكبر مل دةنين و نازانن بؤ َ كوي!! ئةوانيش دواي َلي َ ران/يةكيتي كردني ئةوةي طةمةي سياسي َئي َ َ هةوالي كؤبوونةوة مةكؤكاني بة ناويَكي َنيكي رذاوي ئةحبابان كوردايةتي ،هةموو خوي َ رةنجيكي ف��ةره��ادي ريَكخراوةيي و و َ
14
ذمارة ()5(..)44ي تشريني دووةمي ()2011
هيناية سةر ضةواشةكاريي شةعبي خؤيانيان َ حزبيكي مةدةني ئيسالمي و ئةوة كة ببنة َ َ كؤمةلي ئيسالمي لة بة يةكطرتوو بطةنةوة!! سةرةتادا لةسةر داخوازي َئيراني شيعةطةراني هاوسيمان وةك��و شاطرديَكي فارسيواني َ سياسةت بة مووضةيةكي كةم تةعين كرا، ئوميدي ئةوةي دواي َفيربووني سياسةت بة َ وئالمةوسالمةكردني مةبدةء بة سياسةت و دين (بي زمان و را)ي بة معاش بكريَتة َ ئةنداميكي َ كؤبوونةوة حزبيية كوردستانييةكانَ ..ئيران كة بة ئينشيقاقةكةي مامؤستا عةلي باثير ضاوي كؤليبووين مامؤستا عةلي باثيري وا َ هةل َ َ حالي
ناهيلًت كردبوو كة عةينةكي رةشي دةداتي و َ َ حسيبي ئةوةيان رانيزميتي َثيوة ديار َبيت! َ َئي َ نةدةكرد كة ئةو َ خةلكةي َئيمة ضاوكراوةن و دةزانن كة َئيران لة 1982وةوة مةشق بة مامؤستا عةلي باثير دةكات تا َفير َبيت ضؤن خةنجةرةكةي ئةبولولوئي مةجووسي دةكوتي ،خوا لة القةثرغةي عومةريان َ َ هةلناطريَت وةكو دةرويَشي غةليفة سةقيمي ووآلغوالي الي َئيمة خةنجةرةي وا َ هةلسو ِراند لة كةثووي خؤي و نينؤكي َئيمةيدا ..بة هةر َ ئوميدي عةينةكي رةش بووين حال َئيمة بة َ مامؤستا عةلي باثير لة ضاوي كات ،كةضي كاتيكمان زاني ووتيان مامؤستا عةلي باثير َ َ َ خؤي بؤ ثةرلةماني بةغدا دةثالَيويَت ،خةلكينة دةنطي بؤ كؤكةنةوة! لة وةآلمي ثرسياريَكدا دةهيَلن جي َ كة بؤضي جةنابيان كوردستان َ ثشيو و دةضنة بةغدا؟ فةرمووي :بةغدا زؤر َ ملمالنيي هيزة َعيراقيةكان زؤر لة َ بووةَ ، يةكتريي ئاآلون ،منيش دةمةويَت بضم و برايةتييةكيان لة َنيواندا دروست بكةمةوة!! َ دةفرؤشيت و شيعة لةوي كة سونني سونني َ َ دةلووشيت و كورديش بة عانةيةك.. شيعة هةل َ ئةم كة برايةتييةكةي َئيمةي بة ناوو نازناوي سياسةت فرؤشت! بة تةماية برايةتيي لة َنيوان شيعةو سونني و عةلةماني و ئيسالمي و ئيحتيالل و َئيراندا دروست بكات!! ئةدي ثرؤذةو بةرنامةي سياسي كوردستانيانةتان؟! ئةوة بة كاك حاجي بياللي راسثاردووة ،كة َ كؤمةل هةم سةرؤكي كوتلةي ثةرلةمانتاراني ئارام قادري نةهزةواني كردؤتة ذيَرةوةو هةم َ كؤمةل ..با بؤ ووتةبيذي رةسمي خؤي كردؤتة َ َ ببيتة بةرثرسي ثةيوةندييةكاني كؤمةلي خؤي َ ئيسالمي و كؤماري ئيسالمي َئيران و لة ئةنداميتي ثةرلةمانةكةي كوردستانيشدا هةر بة َ بمي َنيتةوةو َثيش ووتراوة كة َ طوي نةدات بةو َ َ سةلةفية ووشكانةي رةخنة لة هةلواسيني خوميني و ئيمام خامةنةئي رةسمةكةي ئيمام َ دةطرن كة كاك حاجي بيالل بؤ تةبة ِرووك
لة ثشت سةرييةوة َ هةليواسيوون .ديوةخاني ثةرلةمانة قةستينةكةي كوردستانيش با بؤ خؤي متق لة خؤي بب ِريَت و كةسيان ئةوة بة حزبيكي َئيرانيزم لةو رةخنة نةطرن كة ئةندامي َ َ ديوةخانةدا بؤتة مةنسوولي عيالقاتي كؤمةلي ئيسالمي و َئيران!! توخوا لة هةر هةموو حزبيك لة جيهاندا ئةوةتان بيستووة ئةندامي َ ثةرلةماندا َبيت و بةرثرسي ثةيوةندييةكاني حزبةكةي و َ ةتيك َبيت؟! لة هةموو دةول َ ووآلتاندا ثةيوةنديةكاني حزب بة حزبي ترةوة دةبيت نةك بة حكومةتان و َ دةولةتان ..ئةوةي َ بةرثرسي ثةيوةندي رةسميية يان وةزارةتي دةرةوةي حكومةتة يان ليذنةي ثةيوةندي دةرةكيية لة ثةرلةماندا ..بةآلم ديارة ئةوةي بؤ َ دةطونجيت بؤ كؤمةل و حاجي بيالل َئيران و َ ناطونجيت.. ثؤركينافاسؤش طامبياو و جيبؤتي َ هةي كوردي داماو.. َ دةميكة بؤ هؤشداريي خةلكةكةمان َ دةلَيينَ : َ كؤمةلي ئيسالمي ذمارةي َئيرانة لة َنيو ئيسالمياني باشووري كوردستاندا ..زؤرينةي َ كؤمةل بة تايبةتي خةتةكةي مامؤستا سةراني عةلي باثير كارمةندي قةرارطاي َئيرانن و ناتوانن بة موو لة فةرمانةكانيان دةرضن.. شيخ محمدي بةرزنجي كة لة َ سالي مامؤستا َ 1984دا ضوو بؤ َئيران سةرةتا ثاسدار ثاسةواني خوميني بوون ،جةنابيان كة بةيعةتيان بة ئيمام َ دابوو ..تا ساآلني 1993و دواتريش معاشي مانطانةي خؤي لة (مةجليس ئةعالكةي محمد بةشيك بوون لة باقر سةدر) وةردةطرت ،كة َ سوثاي ثاسداران ..مامؤستا عةلي باثيريش تازة رةو ِرةوةي سياسييان دابوويةو داردارةي ثي دةكرد ..ئةم ئيمام َثيطةياندنيان بؤ َئيرانيزم َ و ئةميرة تا ثةناطويَيان لة َئيرانيزمدا ضةقيووة.. سةركردةكاني تري رابيتة كؤنةكةش هةر هةلويَست و َ وان ،بة ناوو َ بةلطةيانةوة ئةوةي َ َ نامةوي بة دةيسةلمينم ،بةآلم َليرةدا دةيلَيم َ َ خواري.. ناوي هةمووياندا َبيمة َ خةلكينة ئةمة راستيةو من لة دنياو قيامةتدا بةرثرسي ئةم قسانةم.. َئيران لة َ سالي 1988دا دةيويست بزوتنةوةي ئيسالمي َ وةشي َنيتةوةو بة دةردي لةشكري هةل َ ئيسالمي ببات كة لة 1980دا دروستي كردبوو لة 1986دا ثووكانديةوة ،بةآلم هةبووني َثيطةيةكي جةماوةري باش و سةركردةيةكي ناسراو كة مامؤستا مةال عوسماني رابةري مةزن
بووَ ،ئيمةش لة ثاكستانةوة ضاالكي دةريَمان بؤ بةهيزتر كردبوو ،ئةمانة َئيراني ترساند بزوتنةوة َ كة ئةطةر تين و فشار بخاتة سةر بزوتنةوة مةترسي ئةوة هةية كة سعودية َ حالةتةكة بقؤزيَتةوةو لةم ثةنايةوة بزوتنةوة بكاتة ذةهر يان الني كةم خؤراكي بةسةرضوو ..بؤية َئيران َ لةطةل وةزعةكةدا مايةوة بةآلم هةر ناضار َ لة هةولي ئةوةدا بوو رابيتة كؤنةكان زيندوو بكاتةوة ..رابيتة كؤنةكانيش مامؤستا عةلي باثيريان كردبووة كةواسووري َثيش لةشكري فيتنة ،ضونكة طةنج بووَ ،بي ئةزموون بوو،
كؤمةلَي ئيسالمي ذمارةي رَئيانة لة نَيو ئيسالمياني باشووري كوردستاندا ..زؤرينةي َ كؤمةل بة سةراني تايبةتي خةتةكةي مامؤستا عةلي باثري كارمةندي قةرارطاي رَئيانن و ناتوانن بة موو لة فةرمانةكانيان دةرضن سةري لةو هةموو فاك و فيكة دةرنةدةضوو، واي دةزاني كة اللة اكبري بؤ دةكةن لةبةر َليوةشاوةيةتييةتي!! بؤية لة شة ِر َ ةثالةكةي خؤي طةرمتر دةبووَ ..ئيران ( 11يازدة) ئةندام ئوميدةي سةركردايةتي جياكردةوة بةو َ مامؤستا مةال عوسماني رابةرو ثياواني َدلسؤزي ثي بخات ،بةآلم نةيتواني ..تا دةوروبةرياني َ خوا كردي راثة ِرين روويداو هةموو لةو تين سي و فشارة ناحةزةي َئيران قوتارمان بوو كة َ َ سالي رةبةق توولي َكيشا..
كة هاتينةوة ئةمديوي كوردستان ،خةتي بةهيز بوو ،رؤذ سةلةفي جيهادي َئيمة زؤر َ بة ِرؤذ بةرفراوانتر دةبووين ،لة ضةنديَتي و ضؤنيةتييدا دةضووينة َثيش ..دذي تةدةخوالتي َئيرانيش بووين ،بؤية ئةو خةتةي َئيرانيزممان بة تةواوي سيس كردبؤوةو ناضارمان كردبوو خؤي بة سةلةفي نيشان بدات تا مةقبوول شيخ محمدي َبيت ..لةو سةردةمةدا مامؤستا َ بةرزنجي كة َئيستا َطلؤث خواردني دةرويَشي شيوازيَكي بانطةوازي خوايي ثي هةقةو بة َ َ دةزانيت و لة كؤ ِري زيكري دةرويَشي بة زةرطدا َ وازهيناني لة موجاهيدي بةجةرط)! (دواي َ لةبةر َثييدا سوجدةي بؤ دةبةن!! لةو سةردةمي سةلةفيتي جيهادي بةهيزييةي تةوذمي َ َ َئيمةدا زوو زوو لة كؤ ِرةكانيدا قسةكاني ئيمامي دةهينايةوة! تا َبلَيين سةلةفيية.. ئيبنوتةيمييةي َ كتيبةكانيدا مامؤستا عةلي باثيريش كة َئيستا لة َ طوم ِرايي شيعةمان َلي دةكاتة ريَنمايي خوايي كتيبي ئةسماو سيفاتي شةنقيتي دةووتةوة، َ كة مةنهةجي سةلةفيية!! ئةو سةردةمة كةس كتيبي طةوجاندني جورئةتي ئةوةي نةبوو َ شيعةطةريي بآلو بكاتةوة ..كةس جورئةتي ئةوةي نةبوو وةكو حاجي بيالل رةسمي ئيمام خوميني لة ثشت سةريةوة َ واسيت!! نازانم هةل َ َ شيخ كاك حاجي بيالل بؤضي رةسمي ئيمام َ محمدي بةرزنجي و مامؤستا عةلي باثيري رابةري خؤي َ ناواسيت؟! هةل َ كتيبي زؤرن ،ووتاري مامؤستا عةلي باثير َ كتيبةكاني زؤرن ب��ةآلم ئةطةر هةموو َ بخويَنيتةوةو َ طوي لة هةموو شريتةكاني نابيتةوة ئايا ئةم كةسايةتية بطريت بؤت روون َ ئيسالمية ئةشعةريية ،سؤفيية ،موعتةزيلةية، ئةهلي سوننةتة؟!! ضونكة هةموويانة!! ديدو كةلن ..بة شيعة َ هةلويَستةكاني َتي َ َ دةل َي مةزهةبي َثينجةم!! بة ديوةخانةكةي كوردان دةلَين ثةرلةمان َ كة َثيي َ دةل َي :لةسةداسةد ئيسالمية!! َثيي خؤشة دةستي كؤسرةت َ رةسولي بةرز كردؤتةوةو دةستي لة دةستي زةحمةتكيشان ناوة ،كةضي َثيي قادر عةزيزي َ خؤش نية دةست لةناو دةستي برا دينيةكاني بنيت ..ئةوةندةي بةرامبةر بة َئيرانيةكان خؤي َ دةزاني دة ئةوةندة بةرامبةر بة خؤ بة بضووك َ ئةهلي ئيسالم لووت بةرزة.. مامؤستا عةلي باثير زؤري خويَندؤتةوة، بةآلم لةوةتاي هةية جاريَك ثرؤذةيةكي ذمارة ()5(..)44ي تشريني دووةمي ()2011
15
سياسي ئيسالمي َثيشكةش نةكرد تا بزانين خيتابي ئيسالمي ئةو ضيية؟! رةنطة خؤي و زؤرينةي ثاشكةوتةكاني هةر وا بزانن خيتابي ئيسالمي خوتبةية!! خةتي مامؤستا عةلي باثير لة بزوتنةوةداو َ كؤمةلة ئيسالميةكةي كة بة فيتي ثاشتر يةكيتي بوونة خةنجةري غةدرو َئيران و َ ريزةكاني بزوتنةوةي ئيسالميان َليك ترازاند، بةردةوام لة اليةن فةرماندة مةيدانيةكاني يةكيك قةرارطاوة ئا ِراستة دةكران ..بةردةوام َ لةوانةي قةرارطا لة خزمةت مامؤستا عةلي باثيردا ب��وون ..وةك��و ئاغاي شةهاليي و حورمةتي و مونفةريدو نوريان و ئةحمةدثوورو ضةنديني تر ..ئامادةم لة دادطاي دنياو قيامةتدا دةيان َ بؤئيران بةلطةي هاوكاريي كردنيان َ َ بخةمة بةر دةست ..ئةوانةي َثيشمان دةلَين َ بةلطةتان نيةو درؤ دةكةن ،كاميان زؤر خؤي �ي ،كاميان بة لؤزةندةرو مل ئةستوور دةزان� َ دةزاني با َبيتة خؤي بة لةبلةبان و قسةزان َ تةلةفزيؤنيكي وةكو نالياوة بةرامبةرم و لة َ (االتجاه المعاكس)يَكم َ لةطةلدا بطريَت ،تا بؤ بسةلمينم كة مامؤستا عةلي باثير هةموواني َ هيضي غةيري َئيرانيزم نيية ..ئيدي بؤضي َ كؤمةلي ئيسالمي بدريَت؟! بؤضي دةنط بة ئةم خيانةتة لة خواو َثيغةمبةري خواو بزاوتي ئيسالمي ئةهلي سوننةت و جةماعةتي خؤمان َ موسولمانةكةمان ـ بة سةرخستني و ميللةتة َ كؤمةل ـ بكةين؟! بؤضي بة دةستي خؤمان سةرطةردانيتي شيعةطةريَتي و ث��رؤذةي َ َئيرانيزمي ستةمكاري داطيركةري خاك و بهينينة سةر سينةي خؤمان؟! بؤضي ميللةتمان َ َ دةنط بدةين بة كؤمةلي ئيسالمي كة هةر لة ناتوانيت هيض سةرةتايةوة َبي ثرسي َئيران َ يةكيتي بنيت؟! ئةطةر ثارتي و َ هةنطاويَك َ ناضاري ئةوة بوون ئةم ذمارةي َئيرانيزمة بة شيوةكاني سياسةتبازيي قووت شيوةيةك لة َ َ بدةنَ ،ئيمةي ئةهلي بانطةوازي تةوحيدو جيهاد ض مةجبوورين ئةم ذم��ارةي َئيران بةهيز كةين و وةكو تؤقي عةزازيل بيكةينة َ َ َ طةردني خةلكة موسولمانةكةي خؤمان؟! مةطةر نابينين هةموو رؤذيَك ضؤن طةنجي ئةهلي سوننةت وجةماعةتي َ خةلكي َئيران بة تؤمةتي سةخيف و َبي بةها بة سلينط و هةلدةواسريَن و بة كراس و ش ِر َ كريَنةوة َ وال و نةعل و ثاتةي الستيكةوة ئيعدام دةكريَن؟!
16
ذمارة ()5(..)44ي تشريني دووةمي ()2011
ئاخر ئيمامي بةرزنجي و مامؤستا عةلي باثيري َ كؤمةلي ئيسالمي ئةو هةموو ئةميرئاغاو َ زولم و جةبةرووتةي ئاغاي ئةحمةدي نةذاد ديَننة باشووري كوردستاني َئيمة ..ئيتر بؤضي بةهيزيان كةين؟! بؤضي بة دةنطي خؤمان َ نةيانخةين و تةئديبيان نةكةين؟! َ َ كؤمةلي ئيسالمي خةلكينة دةنط لة بثوكيتةوة ..ضونكة ثردي بطرنةوة با َ ثة ِرينةوةي َئيرانة بؤ ناو دين و مةزهةب و خاك و ميللةتمان ..وةكو خؤتان دةيانبينن َئيران و ئيحتياللي ضاوضنؤك لة رووتاندنةوةي ئ��اب��ووري كوردستاني َئيمةو زؤركردني كؤمثانياكاني خؤياندا هيض جياوازيةكيان نية..
مامؤستا عةلي باثري زؤري خوَيندؤتةوة، بةآلم لةوةتاي هةية جارَيك ثرؤذةيةكي سياسي ئيسالمي ثَيشكةش نةكرد تا بزانني خيتابي ئيسالمي ئةو ضيية؟! َ َ كؤمةلي ئيسالمي تابووري موسولمانينة، َثينجةمي َئيرانةو دةيان جار جاسووسييان بؤ كردوون و بوونةتة رة سةدي مووشةكةكانيان تا َ خةلكة سوننية موستةزعةفةكةي رؤذهةآلتمان َ كة لة دةست زولمي شيعةطةريَتي يان فارسيزم هةآلتبوون و الي كؤية َ دال��دة دراب��وون، بدريَنة بةر مووشةكي دوورهاويَذي َئيران .. َ طياكةلةي مامؤستا مامؤستا حةسةن بابةكري كاميرةي عةلي باثير لة ثايزي 1993دا بة َ تةلةفزيؤني و فؤتؤطرافي َئيرانيةكانةوة ضووة كؤيةو لة نزيكةوة ويَنةي ئةو زارؤك و ذن و ثيرةثةككةوتانةي بؤ قةرارطا طرت و ثاشان َ لةطةل ئاغاي شةهاليي قةرارطا ـ كة َئيستا
سةفيري َئيرانة لة بؤسنة ـ لةسةري ضياي ماكؤكةوة بوونة رةسةد بؤ مووشةكي َبي ئاماني َئيراني موستةزعةفان كة بة ِر َ ةتل بةر ئةو النةوازانة دةكةوت!! خؤ َ َ قةآلدزي لة بيريانة خةلكي بة شةرةفي َ شيوة لة سةرةتاي سالي ضؤن بة هةمان َ َ 1994دا مووشةكي قةرارطاي َئيران خةلكة موستةزعةفةكةي شاري قةآلدزيَيان بؤ مامؤستا عةلي باثير كوتا!! ئيدي بؤضي دةنط َ كؤمةلة بدريَتةوة بة مامؤستا عةلي باثيرو َئيرانيزمةكةي؟! َ هةنديَك لة سةركردةكاني كؤمةلي ئيسالمي َئيستا كة لة 1997دا موستةشاري مامؤستا عةلي باثير بوون ،حوشتري خؤ ِرايي كتيبي ئيمام و موتةههةريي طواستنةوةي بارة َ و مةرعةشي نةجةفي بوون كة وةكو دوو ِروواني مةدينة تؤمةت دةخاتة َ ثال عائيشةخاني دايكي َ سليماني موسولمانان ..بة زؤر بارة تويَتايةكمان لة َ َليسةندنةوةو سووتاندمانن ..ئيدي بؤضي دةنط َ كؤمةلي ئيسالمي و بكريَتةوة بة بدريَتةوة بة ثردي كؤنكريَتي َئيران و شيعةطةريَتييةكةي دةكوتيت.. سووننيتيمان كة خؤي بؤ قووآليي َ َ بة تايبةتي لةم كاتةماندا كة كوردايةتيةواناني كافر بوونةتة كؤسثي سةر ِريَي بةرطريمان لة خاك و َ خةلك و دةسةآلت و دين و مةزهةبي َ خؤمان ..دةنط مةدةن بة كؤمةلي ئيسالمي با تةئديبيان بكةين و َثيشيان َبلَيين دةنطمان َلي سةندوونةتةوة تا تؤبة دةكةن و ديدو بؤضوون و َثيناسةو ريَبازي ئةهلي سووننةتةكةي دةبيت وةك لة ريوايةتي ثي رةوا َ خؤمانتان َ كولةيني شيعة(َ :ح َّدَثنِي أِبي َع ْن ِح َما ِرهِ) واتة باوكم لة كةرةكةيةوة َطي ِرايةوة!! َ شيواوي كؤمةلي ئةمة سياسةت و سةرلي َ َ َ لةطةل ئةم راستيانةشدا كة زؤر ئيسالميية.. َ موسولماناني كوردستان دةيزانن كةضي لة َ هةنديَك ئيسالميي خؤشباوة ِري َئيمة دةلَين كريَكار هةق نيية َبل َي دةنط بدةن بة طؤ ِران و َ كؤمةلي ئيسالمي مةدةن.. بة َ خةلكينة دةنط بدةن بة بزوتنةوةي طؤ ِران تا بازنةيةكي نيشتيماني بةرفراوانتر بهي َنيتة ئاراوةو ئةو مةبةستانة َبي َنيتة دي كة َ َ كؤمةلي رايطةياندوون .دةنط مةدةن بة ئيسالمي كة خيانةتة لة خواو َثيغةمبةري خواو مةنهةجي ياوةران و سةلةفي ثياوضاكي ئةم ئوممةتة..
د.مةمحود عومسان: سياسةتي سةركردايةتي كورد روون نية
سةركردايةتي كورد دواكةوتووةء كةمتةرخةميش بووة نةك سةركردايةتي كوردَ ، بةلكو ئةوانةشي لةبةغدان ديداري :كاروان محةمةد سياسةتمةدارو ثةرلةمانتاري هاوثةيماني عيراق ,د كتؤر كوردستاني لةثارلةماني َ محمود عوسمان لةديداريَكي تايبةتي طؤظاري (ريَطا)دا باس لةب ِريارةكاني نوري ملمالنيي كوتلة ماليكي دةكاتء َثيي واية َ سياسيةكان بةردةوامةو َثيويستة دانيشتن بكريَتء لةريَطةي طفتوطؤوة ضارةسةر بكريَت ،وتيشي :ماليكي وتويةتي َئيمة لوغممان لةدةستووردا ضاندووةو َثيويستة دةربهينرَيتء ئةوةش بةو مانايةي ماليكي َ ب��اوة ِري بة دةستوور نية ،لةبةر ئةوة ئةو شتانة َكيشةي طةورةن ضونكة سياسةتي سةركردايةتي كورد روون نية. ريَطا :بةداطرتني ئ��اآلي كوردستان
لةناوضة كوردنشينةكان دؤخي سياسي،بة َ كوي طةيشت؟ بةتايبةتي نيزاعة شةخسيء سياسيةكان؟ ملمالنيي َنيوان اليةنة د.محمود عوسمان: َ لةنيوان َئيمةو سياسيةكانء كوتلةكان هةيةَ ، هةية،ثيويستة عيراقيش َكيشة َ حكومةتي َ َ ئةنجاميك، يبة دانيشينء هةولبدةين بطةينة َ دةبيت لةريَطةي بةآلم ضارةسةركردنيشيان َ طفتوطؤوة َبيت ،جارجار اليةنة سياسييةكان تائيستا َكيشةكان ضارةسةر كؤدةبنةوة ،بةآلم َ نةكراون. ريَ��ط��اَ :كيشةكان لةضيدا خؤي دةبينيتةوة؟ َ عيراق د.محمود عوسمانَ :كيشةكاني َ لةوة سةرضاوةي طرتووة كة دةستوور هةر بةتيطةيشتني خؤي َتيي كةسء اليةنيك َ َ
هةولير خيالفي دةطات ،لةريَكةوتنةكاني َ لةنيوان َ دةولةتي قانوونء ليستي زؤر هةية َ َ عيراقية ،لةمةسةلةي وةرةقة ( )11خاليةكةدا، َ لةنيوان بارزانيء كة كورد َثيشكةشي كردبوو َ بةجي جي َ ماليكي ئيمزاكراوة ،تا َئيستا َ عيراق زياتر نةكراوةَ ،بيطومان حكومةتي َ بةهيز دةيةوَيت حكومةتي مةركةزي َ َ دةمانةوي المةركةزي هةبيت ،كة َئيمةش َ َ بضةسثي ،جياوازي زؤر ي فيدرال َمي ي رذ َبي، َ هةية لة ِراو بؤضوون دا ,بةآلم ئةو جياوازية ئاسايية ،ضونكة هةركةسة بة َثيي سروشتي خؤي قسة دةكات. ِرَيطا :ئةو زةمينة رةخساوة بؤ دانيشتن لةنيوان اليةنةكانء ضارةسةركردني َ َكيشةكاندا؟ ئايا بةو دانيشتنانة بةزوويي َكيشةكان ضارةسةر دةكريَن؟ ذمارة ()5(..)44ي تشريني دووةمي ()2011
17
د محمود عوسمان :لةدونياي سياسةتدا رةخساوبي بؤ دانيشتن، نية َبلَيين زةمينة َ هةبي ،زةمينة وا كة هةريةكة رةئي خؤي َ بةئاساني ناسازَيت ،زةمينةكان نة بؤتؤ ،نة ةخسيت ،تةنها لةريَطةي دانيشتن بؤمن نا ِر َ �ي ه��ةردووال � دةب �ةوةي � ئ نةبيت ،لةبةر َ َ ب ِرياربدةن بؤ دانيشتن ،هةرضةندة زووتر كاتيك دانيشتن بكريَت باشترة ،ضونكة َ دوادةك��ةوَي��ت َكيشةكان دروس��ت دةبن هةريةكةو لةاليةك َئالؤزي سةر َ هةلدةدات. ِرَيطا :تاضةند سةركردايةتي كورد لةهاوكيشة سياسيةكاندا سةركةوتوو بووة، َ دةضيتة بةغدا َكيشةكان بة تةواوي كاتي َ َ يةكاليي ناكاتةوة؟ د محمودعوسمان :سةركردايةتي كورد دواكةوتووةءكةمتةرخةميش بووة نةك سةركردايةتي كوردَ ، بةلكو ئةوانةشي لةبةغدان ضونكة كاتي خؤي ئةو حكومةتة دروست بووَ ،ئيمة وةرةقةيةكي (َ )22 خالي َتيداية ،كة بة وةرةق��ةي ك��وردي ناوي نابيت دةرك��ردووة ،كة ئيمزا كراوة .باشة َ سةركردايةتي سياسي كورد بة دواداضووني دةبيت؟ بؤ بةجي َ جي َ بؤ بكات ،كة كاميان َ َ كةسيك دانانريَت كؤمةلة دوادةخريَت؟ بؤ َ تايبةت بكرَين بةو مةسةلة طرنطانة ،بؤية سةركردايةتي سياسي كورد كةمتةرخةم جيطراني جيطرةكانيء َ بووة ،سةرؤك كؤمارو َ عيراقء س��ةرؤك وةزي��رانء ثةرلةماني َ دةبي لةمةودوا وةزيرةكان ،كة كوردن، َ قةرةبوو بكرَينةوة ،سةركردايةتي كورد بؤماوةي ضةند مانطة هةر َ دةلَين دادةنيشين، بةآلم تا َئيستا هةر دانةنيشتوونء هةرقسة دةكةن ،ئةطةر دانيشتن نةكريَت َكيشةكان َ كةلةكة دةبنَ ،ثيويستة اليةني كوردي َ هةلويَستي لةرووداوةكان دوانةكةويَتء هةبيت. َ ِرَيطا :زؤر جار قسةيةك هةية دةوتريَت بؤشتيك دةكات، كورد دةست َثيشخةري َ بةآلم بة دواداضووني بؤ ناكات ئةمةش لةعيراقدا؟ قةيرانةكاني كورد زياتر ناكات َ د محمود عوسمان َ : بةل َي قةيرانةكان َ كاتيك منء تؤ دةبيتةوة ،ضونكة َ قولتر َ ث ِرؤذةيةكمان هةية ،دةتوانين ئيمزاي بكةين دةبي بةجي كردنةوةي طرنطةَ ، جي َ ,بةآلم َ كورد بةدواداضووني بؤ بكات بزانين تا ضةند
18
ذمارة ()5(..)44ي تشريني دووةمي ()2011
دةسةآلتي كوردي راسيت ضؤنيةتي ئةو ثةيوةنديةي كورد لةطةأل ئةمريكا بؤ خةلَكي كوردستان ئاشكرا ناكةن بةجي ناكريَن جي َ بةجي دةكريَن ،يان َ جي َ َ شتيك ,مةسةلةكة هةر ئةوةندة نية بطةينة َ ئيمزابكريَن ،اليةني بةرامبةر ئةطةر تؤ دواي نةكةويت بؤ َكيشةكان ئةو نايةت بؤ الت، َ بةل َي قةيرانةكان زياتر دةكات هةر ضةند َ زياتر دوا بكةويَتَ ،كيشةكان ئالؤز دةبن. ِرَيطا :وةك كةسايةتيةكي كورد هؤكاري دةبينيتةوة ،وةك قةيرانةكان لةضيدا خؤي َ مادةةي ()140ء ناوضة َكيشة لةسةرةكانء نةوتء طازو...؟ د محمودعوسمان :ئةو َكيشانة بؤ ئةوة دةطي ِرمةوة ،كة ب ِرواي تةواوت بة َ فيدراليةت َ دةبي َثيشمةرطة بيثاريَزيَت ئةوان ، هةبي َ َ َ لةليدوانةكاني ب ِروايان بة فيدرالي نية ،وةك َ ماليكيء عةلالوي دةردةك��ةوَي��ت ،تةنها َ ك��ورد َ فيدرال ،هيض دةلَيت حكومةتي بةلكو َ فيدرالَ ، َ دةلَين عيراقي َنالَيت حيزبيكي َ َ حكومةتي مةركةزي ،يان حكومةتي بةغدا، دةبي يان َ عيراقي ،دةربارةي دةستوور ،كة َ عيراقيةكان بةجي بكريَت ،بةآلم اليةنة َ جي َ َ
عياقيةكان اليةنة رَ دةلَنَي دةستوور لوغمي دةبي ئةو تَيداية ،كة َ لوغمانة دةربهَينرَين
َ دةبي دةلَين دةستوور لوغمي َتيداية ،كة َ دةربهينرَين ،مافي زؤر َتيداية، ئةو لوغمانة َ َثيداضوونةوةي بؤ بكريَتء بيطؤ ِرين. عيراقيةو قانوونيش وا َ دةلَين، ليستي َ َ جاري كةس هةولير كةكراوة ريَككةوتني َ شتيك هيض ضية؟ َككةوتنة ي ر ئةو نازانيت َ َ َ بزانيت ضية؟ كة بآلونةبؤتةوة تا خةلك َ ناوة ِرؤكةكةي ضؤنة؟ضةندة؟ ئةوة كةمء كو ِريةء شةفافيةتي َتيدا نية ،كة ئةنجومةني سياسةتةكان بؤ عةلالوي طةورةترين َكيشةيةَ ، دةولةتي قانوون دةيةويَت ئةو مةجليسة دروست َبيت تةنها راويَذكاري عيراقيةشة دةيةويَت دةستووري َبي ليستي َ َبيتء لةثةرلةمان قسةي لةسةر بكريَت، لةنيوانياندا ،لةبةر جياوازي زؤر طةورة هةية َ هةولير تةفاسيلي َتيدا نية ئةوةي ريَككةوتني َ َ دةيةوي َثيشمةرطة لةسةر وةزارةتي كورد عيراق َبيت ,بةآلم لةهةريَمي بةرطري َ عيراق كوردستان َبيت ,بةآلم حكومةتي َ َ َ دةمةوي بة كةيفي خؤم سوود نةخير دةلَيت َ لةثيشمةرطة وةربطرم. َ ِرَيطا :لةئةطةر تةقينةوةي ئةو لوغمة سياسيةي باست كرد ،توقيتي تةقنةوةكة بةهيزة؟ لةئيستادا ئةطةريَكي َ َ د محمودعوسمان :ماليكي خؤي وتي دةستوور لوغمي َتيداية َئيمة خؤمان لوغمان َتيدا ضاندووة ئةو بؤضووني واية، يةكيك سةرؤك حكومةت َبي َبل َي كة َ دةبي بطؤ ِردريَت، دايةء تي لوغمي دةستوور َ َ بةو مانايةي ماليكي ب ِرواي بة دةستوور نية ،لةبةر ئةوة ئةو شتانة َكيشةي طةورةن، يةكةم دواكةوتني دانيشتنةكان َ هةلةيةكي هيشتا نةكراوة لةبةر طةورةية ،بةآلم ئةوانة َ ئةوة سياسةتي سةركردايةتي كورد روون نية ،هي ئةوانيش روون نية ،هةريةكة بة جؤريَك لةوي تر َتيدةطات ،لةاليةكي تريشةوة َ لةنيوان هةولَيكي هاوبةش هةية َ حكومةتي ع�َ�ي��راقء ئةمريكيةكان بؤ كةمكردنةوةي دةسةآلتةكاني هةريَمي كوردستانء سةركردةكاني كورديش ئةوة دةزانن ،بةآلم شةفافانة لةطةأل ئةو بارودؤخة َ مامةلة ناكةنء ،تةنانةت دةسةالتي كوردي راستي ضؤنيةتي ئةو ثةيوةنديةي كورد لةطةأل ئةمريكا بؤ َ خةلكي كوردستان ئاشكرا ناكةن.
ئةم جارة يان ئاالَكة
خةم سارديةكى ترى سياسيةكانى كورد لةبةغداد ئاراس محةمةد خانةقيني ياريكى دكتؤرنورى ماليكى بةثيى ِبر َ عيراق كةلة ِرَيطةى سةروةك وةزيرانى َ بة ِرَيوبةرى طشتى ثؤليسى ديالةوة لة بةروارى 2011\ 9\26بة ذمارة (1636 )ئا ِراستةى بة ِرَيو بةرايةتى ثؤليسى خانة قين و قائيمقا ميتى خانة قين كراوة ,تيدا داواك��راوة بةداطرتنى َ ئاالى كوردستان َ (هةلكردنيشى بة َثيضةوانةو خةيرة .
دةستور وةسف كراوة ) لةسةرة تاترين مانادا ئةم ِبريارة َوي ِراى َ ناسيؤناليزم ئةوةى دةرخةرى ئةوعةقليةتة َ عيراقى نويدابةردةوامو وبةعسية ية كةلة َ دريذة بة خؤى دة دات دةريشى دة خات سياسي و بةرثرسة كانى كوردنةك نةيان توانيوةخةرمانى مافة نةتةوايةتية كانمان دةولةمةندبكةن َ َ بةلكو لة ثيناوبةرذة وةن��دى كةسي وحيز بة كانيانداثاشة كشةى ط��ةورةي��ان لةمافةسروشتي
َ هةوالى ونةتةوة ية كانمانكردووة .كاتيك ِبريارة كةى مالكى َ بالو كراية وة .وةك هةرشكستيكى ترى سياسي ية كانى َ كورد .ثة نابراية وة بؤ هةستة نة تةوة ية َ هاوالتى كورد ,بةوثيةى بريارة كة كانى هةربؤ شارى خانة قين بوو ,هةر لةسةرة تاوة كاردانة وةى توندى َلي كةوتةوة ,دةزطافةرمي وحوكومية كانى خانة قين بة ثيضةوانةى ِبريارة كةوة (داواكارى داطرتنى ئ� َ �االى كوردستان لة وشارة
ذمارة ()5(..)44ي تشريني دووةمي ()2011
19
ئةم دوو ئيدارةية لةناوضة تازة ئازادكراوةكاندا دوو جار بة زةرةرى كورد شكاوةتةوة دا بة نادة ستورى لة قة َلةم دا) وثيضة وانةى ِبريارة كة يان جية بة جى كرد . ِرؤشنبران و ضاالكة وانانى كؤ َ مةلطاى كةمثينيكيان بؤبةرطرى لة مافة مة دةنى َ هينا ,تالة دواجاردا نة تة وة ية كان ثيك َ لة بة روارى 2011\10\16داخؤثيشان وتيذيكى دانيكى بةر فراوان لة هة موضين َ َ خةلكى خانة قين ليكةوتةوة. ثاشةكشة يان َفيَلى سياسى باسكردنى خؤثيشاندانو نا ِرةزاية َ هةوالَيكى ِرؤذنامة كان دةكريت وة ك َ اَ لةطةلدا بكريت إ بةلم وانيدا مامة َلةى ثرسيارو طومانة طةورة كة ئة وةية َ لةوالتو حوكومةتيكداسةروةك كؤمار و جيطلرى َ سةروةك وةزيران و وةزيرى دةرةوةو بةشيك لة وةزيرة كاني كوردبن .ضؤن؟ شيوةية دذبة تةعبير ؟برياريكى لةم َ بؤضى ِ لةخؤكردنى قةزايةك دةردةضيت ,ئاية ئةكريت ئةم بريارة وةك َفيَلكى سياسى يان تاك رةِوى ؟ يان ثاشةكشةى بدريتةوة بةرثرسة كانى كورد ؟ لة يةك َ لة بةغداد َ . خةلكى كوردستان بةطشتي دابرَينراوة كان بة تايبةت و ناوضة ِ لةضاوة ِروانى ئةوةدان شارة كانيان بطة ِرَيتة وة بؤسةرهةريمى كوردستان ,بةالم ئاماذةو شيكردنةوة كانى ثشتى ئةم ِبريارة ِراستيةكى ترمان بؤتؤخ ئةكاتة وة , راستيةك ناشاريتةوة وسياسية كان دةيانة ويت بيشارنةوة ,ئةو ِراستيةش هةرلة
20
ذمارة ()5(..)44ي تشريني دووةمي ()2011
سةرة تاوة ئةوة ية ( سياسي و بةرثرسة كانى كورد ثاشةكشةى طةورةيان لةمافة سروشتيو نة تة وة ية تية كان كردوة ) ثيش َ ئاال حيز باية تى لة برى كوردايةتى يةكيتى و ثارتى ه��ةروة كوجؤن َ َ لةدواى ِراثة ِرينى سالى 1991لة برى ئة وة ى ئيش لة سةر تؤكمة كلردنى بةهيزةى نةتةوةيةى تاكى ئةوهةستة َ كوردى بكةن ,ئيشيان لةسةرطؤ ِرينى ئةوهةستة كرد ,بؤ هةستى حيز باية تى .واتة هةستى حيزباية تى جيكةى هةستى كورداية تى طرتة وة .بة هة مان شيوة ية كيتى و ثارتى لة ناوضة ئازاد كراوة كانى دواى َ سالى 2003دا لة برى كاركردن لة سةرهةستى نةتةواية تى . كاريان كردلةسةر هة ستى حيزبايةتى ,ئةوان بة دوو ئيدارة وة طة ِرانة وة ناوضة تازة ئازادكراوة كان ,بةثرؤذةى خزمةت طوزارية وة نة هاتن ,بةنوينة رايةتى دوو حيز بة وة هاتن ,هةروةكو دوئيدارة ى لة ناوجة كوردستانية كاندا إ دوو ئيدارة ييان لة ناوضة تازة ئازادكراوة كاندا درووست كرد . هةر وة ك ئ��ةوةى دي بينين لة شاريكى وة ك كةركوك وخانة قين دا تائيستاش دوو ئاسايش و دووثةروةردة ....بوونى هةية .ئةم دوو ئيدارة ية لة ناوضة تازة ئازادكراوة كاندا دوو جاربة زةرة رى كورد شكاوةتةوة ,لةئيستادا دابراوةكان نا ِرازين و نيطة خة َلكى ناوضة ِ رانن لة وسياسة تةى ية كيتى و ثارتى ثةيرةوى دة كةن , كة بة رام بة ريان ِ ئيستا هة مو تاكيكى كورد هةقى خؤية تى طومانى هة بيت لة ليثر سراوة كانى كورد كة باسى نة تةواية تى دةكةن و لة هة مان كاتدا لةشاريكدا دووئيدارةى ش بوونى هة بيت ,هةربؤيةلة خؤثيشاندانة كةى ِرؤشنبيرانى خانة قين دا كة بؤ نا ِرة زاى دذى ِبريارة كةى ماليكى ئة نجام درابوو هةرئة وو ِرؤذةش داواى خزمةت طوزاريوو عة دالة تى كؤمة َالية تيان دة كرد .
كارو كار دانة وة طريمان َليثرسراوانى كورد كةم تة رخةم بون ,بؤضى لةم كاتة دا ِبريارى داطرتنى ئ� َ �االى كوردستان لةاليةن عيراقة وة دةرضوو ؟ سةروةك وةزيرانى َ ثرسياريكة ئة طةر كةميك بطة ِرَينة ئةمة َ وة بؤ َميذوى ثيش ئةم ِبريارة بة ئاسانى وةالمان ال دةست دة كة ويت . لة سةردانة كةى مسحود بةرزانى هةريمى كوردستان بؤسليمانى سةروةكى َ و شارى خانة قين ى بة سةلركردةوة ,وة لة وتة ية كيدا ئاماذةى بة كوردو ستانى بونى خانة قين و ناوضة كانى دةورو بة رى كردة وة .هةنديك لة الية نة عة رة بة كان وةتة كانى سةروةكى هةريميان وةك هة ِرشة ليك داية وة .ئةوةبو لةدواى سةردانة كةى مةسحودبةرزانى بة ماوةية كى كةم ِبريارى داطرتنى َ ئاالي كوردستان لةاليةن نورى ماليكية وة دةرضوو ,ليرة دا ثرسياريك ديتة ثيش ئاية ِبريارة كةى نورى ماليكى لة كاردانة وةى سةردانة كةى مة سحودبةرزانيدابوو ئةرى َ َ وةالم بدةينة وة , ؟ ئةكريت بة ئةكريت طومانيش دروس��ت بكة ين حوكومة تيك بة دةست ثيش خةرى ئةو دروست كرابيت ,ضؤن لة كاردانة وةى ئةودا ِبرياريكى لة دذى ئةو دةردة كات . هةمو ثر سيارة كان كراوة ن و هةموو طومانةكان داخراو.
وةك هةرشكستَيكى ترى سياسييةكانى كورد، ثةنا برايةوة بؤ هةستة نةتةوةيةكانى هاو َالتى كورد
حاميدي حاجي غالي ئةندامي سةركردايةتي يةك َييت: يةك َيتى و ثارتى ساالَن َيكى زؤرة دةسةالَت َ بنةمالةكانيان بةكارد َينن، بؤمةرامى سياسيى ئةطةر بةردةوام بن ئةواضارةنووسيان هةمان ضارةنووسي قةزافى دةب َيت
ديدارى :عيمادبيالل طا:ئةطةرئي َ يةكيتى نيشتمانى ستابلَيين ِرَي َ َ ك��وردس��ت��ان ،ل��ة ِرةوش�َ�ي��ك��ى سياسي ناتةندروستداية ،بةطشتى بارودؤخى قؤناغيكداية؟ يةكيتى لةض َ َ حاميدحاجى غالى :من َثيم واية يةكيتى نيشتمانى كوردستان لةدواى َ ئةو زة ِرب��ة سياسيةى خ��واردى ،خؤتان
كاتيك ئةزانن هةمووئينشقاقيك لةدنيادا َ َ لةحزبيك يان لةقةوارةيةك ِروودةدات َ زؤردةبيتَ ،بيطومان لةدواى تةئسيرى َ ئةوئينشيقاقةى برادةرانى بزوتنةووةى طؤ ِران ،هاوكات دامةزراندنى بزوتنةوةى يةكيتى نيشتمانى كوردستان ط��ؤ ِران، َ زة ِرب��ةى خ��وارد ،دواى ئةو زة ِربةيةى يةكيتى نيشتمانى كوردستانى طرتةوة، َ يةكيتى َئيستا ب��ارودؤخ��ى سياسي َ
يةكيتى ةوشيكى تةندروستداية ،يانى َ لة ِر َ لةدؤخى جارانى داية ،وةمن َثيم واية زؤربةهيزبوة. يةكيتى َ لةئيستادا َ َ ِرَي��ط��ا:وةك��وخ��ؤت ئ��ام��اذةت بؤكرد يةكيتى لةاليةن بزوتنةوةى طؤ ِرانةوة َ لةئيستادا يةكيتى َ زة ِربةى بةركةوتوة ،وة َ لةطةشةداية َ بةالم ئةوةى َئيستا بةدى يةكيتى ل��ةدواى جيابونةوةى دةكريت َ َ لةضاوديرانى هةنديك َبالى ِريفؤرم بةالى َ َ ذمارة ()5(..)44ي تشريني دووةمي ()2011
21
يةكيتى ثاشكؤى حيزبى دووةمة؟ سياسي َ حاميدحاجى غالى :من َثيم واية يةكيتى بةهؤى ئ��ةوةى لةسياسةت و َ ثةي ِرةو ث ِرؤطرام دا يةكدةنطة زؤر لةجاران ؤذي��ك بةهيزتربوة، يةكيتى هةموو ِر َ َ َ طةشةى بةردةوام دةكات. َ طا:كؤمةلَيك كةسايةتى سياسي ِرَي َ لةيةكيتى يةكيتى بةردةوام نا ِرازين َ باالى َ تاضةند ئةودةنطة نا ِرازيانة لةبةرذةوةندى يةكيتى داية؟ َ هةموودةنطيكى غالى: حاميدحاجى َ لةناويةكيتى دا خراثةَ ، بةالم ن��ا ِرازى َ نةبيت كةسيش بة بةشي خؤى ِرازى َ ئةويش هةرخراثة ،ئةو دةنطة نا ِرازيانةى يةكيتى كةتؤباسي دةكةيت هةمووى لةناو َ ثؤستى خؤيان وةرطرتووة ،هةرلة وةزيرى عيراق و ثارلةمانى كوردستان، و ثارلةمانى َ وةئةوانةى لةبةشي خؤيان ِرازى نين ئةوانة هةمووشتيك نينِ ،راستة ئةوانة ثياوى َ يةكيتى، لةناو ماندون ثياوى كؤشةرن، َتي َ َ هةمووشتيك هةرئةمان بن ب��ةالم بؤ َ َ خةلكى ديكةش هةية بائةوان لةومةجالةدا كاربكةن. َ مةجاليكى وا نادةن ِرَيطا:بةالم َئيوة َ َ بةكةساني ديكة تاكو ثؤستة باالكان بطرنة دةست ،وةكوطؤ ِران ئاماذةى بؤدةكات يةكيتى بةجؤريك َثيناسةى ثارتى و َ َ هاوشيوةى ستالين سياسةت دةك��ةن َ هاوشيوةى ستالين دةك��ةن ،ئايا َئيوة َ سياسةت دةكةن؟ َ حاميدحاجى غ��ال��ى :دةس���ةالت يةكيتى بة هجوموو تةقةكردن بةتايبةت َ و ئينشيقاق نةهاتؤتة سةرخةتَ ،ئيمة بة َ متمانةثيكراوى هةلبذاردن هاتوين ،واتة َ خةلكينَ ، َ خةلكى دةنطى َثيداوين ،كةى َ هةلبذاردنمان دؤ ِران��د يان ئينقالبمان ك��رد ،ئةوكات َثيمان َبلَين ستالينى، بةالم تا َ َ هةلبذاردن بكةين و براوة بين شةرعيةتمان زؤرةَ ،ئيمة ئينقالبضي كاتيك َئيمة نين .ستالين َ بةوةئةوتريت َ َ َ هةلبذاردن بدؤ ِرَينين و بةزؤردةسةالت
22
ذمارة ()5(..)44ي تشريني دووةمي ()2011
نةوشريوان مستةفا بةبراطةورةى خؤم ئةزامن ،بة َالم فكرةى يةكَيتى بةباشرت ئةزامن بطرينةدةست ،يان بةزةبرى كوتةك َ خةلك َبينين بؤئةوةى دةنطمان َثيبدةن، َئيمة بةزةبرى كوتةك َ نةهيناوة، خةلكمان َ تا دةنطمان َثيبدات ِراستة لةشارى بةدةستهينا، سليمانى َئيمة دةنطى كةم مان َ َ ثاريزطا هجوممان كرد لة ئةنجومةنى َ لةناحية وقةزاكاندا لةناحيةى واهةية َئيمةدؤ ِراندمانَ ،ئيمة هاتووين َبلَيين َ وةال َ قبولى ناكةين بؤنمونة لةسةيدسادق يةكطرتوو َ هةلبذاردنى بردؤتةوةَ ،بلَيين َ َ مةقبولى ناكةين يةكطرتوبةرثرسي وةال َئي ئةنجومةنى شارةوانى َبيتَ ، قبولى ناكةين َ دةسةالتدارين ،هةرطيز شتي ضونكة َئيمة نةوتووةيةكيتى َئيستاش شانازى وامان َ َ سليمانى دةكات ضونكة دلنيام بةشارى َ َ يةكيتى لةم هةلبذاردنةدا زؤر زياتر لة َ جاران دةنط بةدةست َدي َنيت. َ يةكيتى لةهةلبذاردنى ِرَيطا:ضؤن َدلنياي َ ثاريزطاكان زياترلةجاران ئةنجومةنى َ
ىَ مةقبول وة َال ئَي ناكةين يةكطرتوو بةرثرسي ئةجنومةنى شارةوانى بَيت ،ضونكة ئَيمة دةسة َالتدارين
دةنط بةدةست َدي َنيت؟ حاميدحاجى غالى :لةبةرئةوةى ِرؤذبة ِرؤذ هةقيقةت َ دةردةكةويت ،ئةوةشي بؤخةلكى َ َ يةكيتى دةنطى جارانى بةدةست ئةلَيت َ نايةنيت ،ئةوةالى من ئيشتيهادة سندوقى َ يةكيتى ئةوةئةدات يارى ر ب دةنطدان َ ِ َ لةناوخةلكى يةكيتى نةماوة، ماوةيان َ وةلةئيستادا سليمانيدا زؤرخؤشةويستة، َ َ َ سليمانى ِرون كى بؤخةل زؤرهةقيقةت َ بؤتةوة، َ طا:يةكيتى ضؤن لةالى خةلكى ِرَي َ يةكيتى سليمانى خؤشةويستة، لةكاتيكدا َ َ َ َ َ دورودري��ذ دةسةالتي هةبو ساال َنيكى َ سليمانيداَ ، يةكيتى نةيتوانى بةالم َ بةسةر َ سليمانى بةثيي َثيويست خزمةتى شارى َ َ يةكيتى ت ئايائةمةئةوةناطةيةني بكات َ َ سليمانى َبيزراوترين حيزبة؟ لةشارى َ يةكيتى زؤرترين حاميدحاجى غالى: َ سليمانى ك��ردووة، خزمةتى بةشارى َ كاتيك َ يةكيتى دوركةوتةوة خةلك لة َ َ دةطةيةنيتَ ، خةلك ديموكراتيةت ماناى َ كي َ دةبذي َريت ،بزوتنةووةى هةل َ ئازادة َ ط��ؤ ِران ث�� ِرؤذةى خؤى تةقديم كردو َ خةلكى دةنطى َثيدا ،ئةوانيش هةرلة ناو يةكيتى بوون، يةكيتى دابون كاديرى َ َ بؤية َ خةلكى دةنطى َثيدان ،بؤضى طؤ ِران هينا ،ئةويش لةهةوليردةنطى كةمى َ َ لةبةرئةوةى َئيمة بةبراى خؤمانى ئةزانين ئةركمان لةسةريةتى ئةطينا لةمةودوامن لةسليمانى ئةودةنطانةى َثيم وانية طؤ ِران َ َثيشووى بةدةست َبي َنيتةوة. َ ئةنجومةنى طا:لةهةلبذاردنى ِرَي ثاريزطاكان ثارتى بةنيازة لةطةلَ َ َ طري هاوثةيمانيتى اليةنيكى ديكةدا َ َ هاوشيوةى ثارتى تيش يةكي ئايا بدات، َ َ َ كيانيكى سياسيدا بةشدارى لةطةل َ َ لةهةلبذاردنةكاندا دةكات؟ َ لةطةل حاميدحاجى غالىَ :ئيمةش هاوثةيمانيتى نابةستين ،لةبةرئةوةى ثارتى َ هةركةسةو ق��ةب��ارةو ق��ورس��اي خؤى َ لةهةلبذاردنى يةكيتى بزانيت ،ئاسايية بؤ َ َ
ثاريزطاكان بدؤ ِرَيتِ ،رةنطة ئةنجومةنى َ َ ئةبيت باش ئيشى بؤخةلكى نةكردبيت َ َ اوةبيت. يةكيتى ملكةضى براوةودؤ ِر َ َ َ دووسال وةرطرتنةوةى ِرَيطا :ثارتى داواى ثؤستى سةرؤكى حكومةت دةكات ،ئايا َئيوةئامادةن ئةوثؤستة تةسليمى ثارتى بكةنةوة ،وةتاضةند د.بةرهةم توانيويةتى لةماوةى كاركردنى لةثؤستى سةرؤكى سليمانى حكومةت خزمةتى بةشارى َ كردبيت؟ َ حاميدحاجى غالىَ :ثيم واية بة ِرَيز د .ب��ةره��ةم لةكابينةى شةشةمدا لةثيشكةشكردنى ئةوةندةجيدةستى ديارة َ َ ث�� ِرؤذةى خزمةتطوزارى هةرلةبيمةى َبيكارى و َثيدانى سلفةى زةواج بؤطةنجان و َثيدانى خانو بؤكةسوكارى ئةنفالكراوان،وة دةيان سةروةرى ديكةى كةجيدةستى د.بةرهةمى َثيوةديارة، هةية َ وةثيمان واي��ة جةنابي كاك مةسعود َ َ دووسالى ديكة بةوة ِرازى َبيت د.بةرهةم ئةوائةتوانيت بةردةوامبيت لةحكومةتدا َ َ بةسةركةوتوى خزمةتى هةمووكوردستان دةبيتة سةروةرى بةبي جياوازى ،وة َ بكات َ َ بؤيةكيتى هةم بؤخةلكى يةكى طةورة هةم َ كوردستان. َ يةكيتيدا كؤمةلَيك ِرَيطا :بةردةوام لةناو َ كةس دذايةتى كابينةكةى د.بةرهةم هيرؤخان ئةم دذايةتية دةكةن بةتايبةت َ دةبيت؟ تاكةى بةردةوام َ نةخير وانيةَ ،ئيمة حاميدحاجى غالىَ : َ هيرؤخان كؤبونةوةمان ئةمجارة لةطةل َ يةكيتى كردوة ،لةناو هةموو سةركردايةتى َ يةك كةس مخالف بوة هةمووى ثشتيوانى لة د.بةرهةم كردوة يةك كةس دذايةتى كاك بةرهةمى كردوة. لةناويةكيتى كي ية َ ِرَيطا:ئةوكةسة َ دذايةتى د.بةرهةم دةكات؟ حاميدحاجى غالى :خؤمم ِرَيطاَ : بةربةستيكى هيرؤخان بؤتة َ بةالم َ طةورة لةبةردةم د.بةرهةم وكابينةكةى، هيرؤخان لة ِرَيطةى بؤضى دةب�َ�ي��ت َ
د.بةرهةمةوة حكومةت بؤ بةرذةوةندى بةكاربي َنيت ،وةضةندينجار د.بةرهةم خؤى َ َ َ سكاالى خؤى طةياندؤتة الى تالةبانى دةستلةكاركيشانةوةى تةنانةت نامةى َ ئا ِراستةى َ تالةبانى كردوة؟ هيرؤخان حاميدحاجى غالى: نةخيرَ ، َ هيض كات ِركابةرى د.بةرهةم نةبوة، دةيةويت هيرؤخان َ دةرب��ارةى ئ��ةوةى َ بةكاربي َنيت، حكومةت بؤبةرذةوةندى خؤى َ َ ئةوةزانيارى َ هةلةية ،من ضةندين سالة يةكيتى نيشتمانى كوردستمانم و لةناو َ
سندوقى دةنطدان بِريارى ئةوةئةدات يةكَيتى ماوةيان نةماوة ،يةكَيتى لةناوخةلَكى سلَيمانيدا زؤرخؤشةويستة، وةلةئَيستادا زؤرهةقيقةت بؤخةلَكى سلَيمانى ِرون بؤتةوة َئيستاش بومةتة ئةندامى سةركردايةتى، هيرؤخان تائيستا ئ��ةوةم نةبيستووة َ َ خيزانى مام ئةطةرسياسةتيش نةكات َ جةاللة ،هةموومان حسابي دايكى خؤمانى هةمووكةسيك لةناو بؤدةكةين ،لةبةر ئةوة َ يةكيتى دا ِرَي َزيكى َبي ثايان لة بة ِرَيز د. َ هةبيت بةرهةم َ دةطريت َثيم وانية ركابةرى َ َ ئةوة هةمووى ديعايةى خةلكة. ديداريكتدا ئاماذةبةوةدةكةيت ِرَيطا :لة َ لةيةكيتى تائةوكاتةى نةوشيروان مستةفا َ
جيابويةوة،ئيمة كاك نةوشيروانمان َ ئايائيستاش هةمان خؤشدةويست، زؤر َ سؤزوخؤشةويستيتان بؤكاك نةوشيروان هةية؟ حاميدحاجى غالىَ :ئيستاش نةوشيروان ئةويت بةبراطةورةى مستةفام خؤش َ خؤمى ئةزانم َ يةكيتى بةباش بةالم فكرةى َ ئةزانم. ِرَيطا :هةموومان دةزانين موعةمةرقةزافى طةورةترين ديكتاتؤرى طةلةكةيبو، دريذة بةكارةكانى بدات بةالم نةيتوانى َ و طةلةكةى خ��ؤى لةناوى ب��رد ،ئايا يةكيتى ضى كوشتنى ئةوديكتاتؤرة الى َ دةطةيةنيت؟ َ حاميدحاجى غالى :ميلةتةكةى خؤى واى َليكردوةَ ، بةالم من مادام تاكة سةركردةى عةرةب بوة ثشتطيرى لةمافى كوردكردوة، عةتفيكم بؤى هةية لةبةرئةوةى ثشتيوانى َ لةطةلى ك��وردك��ردوة ،ئةطينا ئ��ةوةى َ لةطةل سةدام نةكرداية جياوازى نةبو َ هةرضةند وةكوسةدام رقم َليي بوة ،بةالم هيندةى كاتيك ثشتيوانى لةكوردكردوة َ َ ثشتيوانيةكةى حورمةتم بؤي هةبوة. ِرَيطا :تيرؤركردنى قةزافى وانةيةك بؤهاوشيوةكانى ئةوانةى ضةندين َ سالة نية َ َ لةسةركورسي دةسةالتدان يان طةلةكةيان دةضةوسيننةوة؟ َ َ حاميدحاجى غالى :بةل َي وانةيةكة بؤهةمووسةركردةكان . َ يةكيتى و ثارتى ساال َنيكى زؤرة ِرَيطاَ : َ كورسي دةس��ةالت بؤمةرامى سياسيى َ بةكاردينن يانى بنةمالةكانيان خؤيان و َ َ شيوازى حوكم ِرانى خةلك نا ِرازى ية لة َ هةنديك َثييان واية يةكيتى ثارتى و َ َ يةكيتى ب���ةردةوام بن ئةطةرثارتى و َ َ لةطةندةلى ئةواضارةنووسيان هةمان دةبيت؟ ضارةنووسي قةزافى َ حاميد حاجى غالىَ :ئيمة بةئينتيخابات ه��ات��ووي��ن بةئينقيالب نةهاتووين َ نةدةني لةبةرئةوةباخةلك دةنطمان َ َ طةندةل نةبين. بؤئةوةى ذمارة ()5(..)44ي تشريني دووةمي ()2011
23
ئارش سةركةوت:
ئةم مةدخةليانة فةرزةكانيشان كردؤتة سوننةت ديدارى :ديدار كةركوكى ريَطا :سةرةتاى ئةو َكيشةية لة ضييةوة دروستبوو؟ ئارش :هيض َكيشةيةكم ني ية نة لة طةلَ َ كةسى ،من لةطةل هيض ئةو مةدخةليانة نة َ َ لةمزطةوت لةشويَنى دةست نويَذ سةرقالى جةماعةتيكيان سةعيى خؤم بووم ،ئةوانيش َ وةكو ثيشةى هةميشةى لةو ذوورةى كة كةس دابنيشيت جطة لةخؤيان! هاتنة بؤى نية تيايدا َ دةرةوة ،وة دووان لةوانة هاتنة الم بةناوةكانى (ك ،ه) منيش لةبةريان هةستام وةكو ريَزيَك ئةوانيش وتيان (استغفراهلل) برام جائيز نيية بؤ هةستايت ،منيش وتم نا براكةم من وةكو َ رةسميكى بةهةرحال ريَزيَك لةبةرت هةستاوم، َ كتيبةكانم ئالةتيكى مؤسيقام لة َ خؤم و ضةند َ البوو ،ئةوانيش ئةوةيان بينىَ ،بى يةك و دوو دةستيان كرد بة فةتوا َليدان و لة باكورةوة دةى برد بؤ باشور لة خؤر ئاواوة دةرى دةكرد! ئيتر دةستيان كرد بة ئيهانةو قسةى ناشرين بةخؤم و بةضةند بانطخوازيَكى ئيسالمى و جيهانى، دةى وت تؤ َ لةثي ية ،ئةمة حةرامةو ثانتؤلت َ جلى كافرة ،دةى وت تؤ رةسمت طرتوة ،ئةوةى رةسم بطريَت بؤ دؤزةخةو دةى وت تؤ سةيرى دةبى تؤبةى فيلمةكةى ئاغا ماشااللةت كردوةَ ، لةسةر بكةى ،ضونكة ئةو فيلمانة حةرامن هتد، دوايش قسة ووتن بةو هونةرمةندانةى كة سرودو طؤرانى ئاينى َ دةلَين ،بةداخةوة قسةكانى زؤر نامرؤظانةو نا َ موسلمانانة بوو،هةرضةند وتم
24
ذمارة ()5(..)44ي تشريني دووةمي ()2011
تكاية من سةعيم هةية َليم دووركةونةوةو موناقةشة ناكةمَ ، بةالم َبيسودبوو. ريَطا :هةر لة ناو مزطةوت شة ِرةكانتان دروست بوو ياخود لةدةرةوةى مزطةوت ئةطةر لة ناو مزطةوتا بوو،ئايا َثيضةوانةى ئيسالم نية؟ ئارشَ : بةل َى ،ثاش ئةو هةموو قسة ناشرينةو ئيهانةكردنةم ،لةراستيدا منيش بةضةند رستةيةك َ وةالم��ى خؤم هةبوو ،ئةو قسانةشى كةمن كردم قسةى ناشرين نةبوو ،يان خوانةخواستة جنيودان نةبووةَ ، َ هةندى قسةى راستيم بةلكو َ َ وت وةك و بةرطريةك لة خؤم ولةو موسلمانانةو هونةرمةندة ئيسالمييانةش كة ئةمان قسةيان َبيكردبونَ ، بةالم بةم قسانةى كةمن كردم ئةوان زياتر تورةبون ،وة وةها دةيان شي ِراندة كردبيت! وة ئةوةندة بة سةرم وةكو َبلَيى كفرم َ َ تو ِرةييةوة قسةيان دةكرد لةطةلم ،تا كارطةيشتة ئةوةى كة بةرامبةرم دةست بةرزةوةكةن ،وة دةستيشيان بةرزكردةوة و َليشياندام بةداخةوةم! منيش بةرطريم لة خؤم كرد َ بةالم َبيسودبو، يةكيكيان ثةالمارى دةدام و ئةوان دوان بوونَ ، ئةوةى كةش بةقسةو ئيهانةكردن! كة لوتيان لة هينام و كراسةكةى بةريشيان د ِراندم،من خويَن َ هةرتو ِرة نةبوم ،ضةند جار دةستى تةوقةو ئاشتيم بؤ يان دريَذكرد ،اَ بةلم رةتيان كردةوةو دةستميان طرتو بايانداو ئازاريان َثيم طةياند ،وة هةر ووتم واز َبينن ،جوان نيية ئةم كارة َئيمة دةبيت دووربين لةم جؤرة َ َ هةلضون موسلمانينَ ، و كارة قيزةونانةَ ،بيسودبوو ،دةستى ناية قورطم نةمخنكينى 7،سانتيم الى و هةر ئةوة نةبوو، َ
راست و 3سانتيم الى ضةثي مليميان َ هةلكةند بة دةستيان ،ضونكة دةستيان ناية قورطم ،زؤرم َثيكرا لة اليةن ئةم بةناو سةلةفيانةوة لة ناو مزكةوتدا!. َ بةل َى َبيطومان شةركردن هةر بؤ ئينسان َ ج��وان نيية ،جا موسلمان بيت و لة ناو مزكةوتيشدا! بةراستى ئةوة َتينةطةيشتنة شيوةيةك دروست نية شةر لة دين! بةهيج َ لةناو مزطةوتداَ ،ثيضةوانةى ئيسالمة ،هةرطيز رى بة توندو تيذى نادات ،اَ ئيسالم َ بةلم ئةوانة ضةمكيكى تةنها نين، ئيسالم شارةزاى خؤ َ َ دينيان طرتووة ئةويش بة كؤمةلَيك كةم و كورييةوة! ئةم مةدخةليانة فةر زةكانيشان كردؤتة قوربانى سونةت ،دينيان تةنها لة ريش و سيواك و شة ِر َ لةثيكردندا بضوك وال َ كردؤتةوة ،وة زؤر نا حالين لةدين ،ئيسالم واتة برايةتى و خؤشةويستى و َدلثاكى و َليبوردةيى و َبثكةوة ذيانَ ،ثيغةمبةر (د.خ) هةرطيز َ موسلمانى وا ثةروةردة نةكردووة ،ئةو سيفاتانةى ئةمانة دةيكةن دوورة لة و رةوشت و رةفتارانةى كة لة قورئان و فةرموودةدا هاتووة ،وة ئةو كردةوانة وابى سيفةتى ابو جةهل و كةسانى َ ناحاليية َثيم َ َ لةدينى ئيسالم نةك موسلمان بيغةمبةر (د.خ) موسلمان ئةو َ دةفةرمويَت َ موسلمانةية كة لة دةست و زمانى ئةمين بيت) جا ئةمانة وان؟ ياخواوابن!. بانطهيشتى ئيسالم دةكةن؟ ريَطا :ئةوان َ َ دةبيت بانطيهشتى ئارش :بةحسابى خؤيان َ بانطهيشتكردنى ئيسالم ئيسالم بكةن! بةس َ
وانابيت ،واتة بة زؤرنيةَ ، خةلكى ئازادة ،ئةمان َ زؤر بة سةقةتى َ خةلكى َفيرى دين دةكةن ،بؤ بضيتة اليان بؤ قورئان منداليك َ نمونة ئةطةر َ خويندن سةرةتا َثيش ئةوةى فيرى سورةتى (الفاتيحة)ى بكةن ،يان َثيش ئةوةى باسى ِريَزى دايك و باوك و باسى خؤشةويستى خواو َبيغةمبةر و ئيسالمى بؤبكةن ،بةداخةوةم لةباتى ئةم شتانةيان َفير بكةن يةكسةر َثييان َ دةلَين، لاَ سةالم لةم بكة و سةالم لةو مةكة،و ف ن نابى بؤ وتارى فلاَ ن اليةنى ئيسالمى طومرايةو َ كتيبى ت نابي بيدعةضيةو مامؤستا بضى،جونكة َ َ فلاَ ن كةس بخويَنيتةوة ،ضونكة لة خؤمان نية، خؤم ضةندين برادةرم هةبوو َثيشتر زؤر َنيوانمان خؤشبوو ،اَ بةلم َئيستا كة بونةتة سةلةفى، اصلةن بة دروستيشى نازانن كة سةالم لةمن لةكاتيكدا كةمنيش وةك و ئةوان خؤم بكةنَ ، بة َ موسلمان دةزانم و هاتو جؤى مزكةوتيش دةكةم ،ئةمانة ئةوةندة بةتوندى دينى ئيسالم َفيرى َ خةلكى دةكةن ،بؤية هةيانة بةهؤى هيناوة ئةمانةوة وازى لة نويَذو مزطةوتيش َ داهينان ئةمانة زؤر رةشبينن ،دذى هةموو جؤرة َ شكةوتنيك و جوانيةكنَ ،بيجطة لة نوسراو و َثي َ شتيكى تر كتيبى خؤيان نة باوةريان بة هيج َ َ هةيةو نة دةشخويَننةوة ،ئةمانة ئةطةر َ طوى بؤ ووتةكانيان بطرى ،دةبينى و دةبيستى بةزؤر باسى قةبرو باسى دؤزةخ و باسى ناخؤشييةكانى قيامةت و باسى مردن و باسى مردن شؤردن و َ ناشبيت هتد،. لةطةل ريَزم بؤ ئةم شتانة بةس َ َ بةم جؤرة رونكردنةوة بدةى لةسةردين و خةلكى لةكاتيكدا ئةو هةموو بابةتة هةية بترسينيت، َ َ لةسةر رؤذطارى ئةمرؤ دةتوانيت باسى بكةى وة باسى هاندان و بةروةرد كردنيكى زانسى و تةندروست و متانةنة بة خؤبون،بؤية ئةمانة زةرةريان زؤر لةدين داوة ،ضونكة ئةو ديكؤرةى روالةتيانةوة ديارة وة كو ريش و شة ِر َ كة بة َ وال اَ كورتكردن ،بةلم لة راستيدا لة ناوة ِرؤك و لة كةسيك لة خؤيان ناخدا وانين ،نمونةش ئةطةر َ نةبيت نزيكى نابنةوةو سةالميشى َليناكةن. َ ريَطا :باسى سوكايةتى دةكةيت ،ئةو سوكايةتيانة ضى بوو؟ جنيو ووتةى ناشيرين سوكايةتيةكة ئارش: َ و ئيهانةكردن و َليدانى جةستةم و دةركردنم بوو لة مزطةوتةكة ،هة ِرةشةو و روخاندنى هةست و رؤحم. ريَطا :تؤ هونةرمةنديَكى ئيسالميت ،ئايا
هونةرمةندان هيج َ َستيكيان نةبوو لةو هةلوي َ سوكايةتيةى بة تؤ و هونةر مةندان كراوة؟ ئارش :نا ،بةداخةوةم ،اَ ئةبيت ئةو بةلم َ هونةرمةندانة ئاطادارى ئةو َكيشةيةى من نةبن. ريَطا :ئارشى هونةرمةند ،سةر بة ضى اليةنيكى ئيسالميية؟ َ اليةنيك نيم ،وة ئارش :سةر بة هيض َ اليةنيكدا نية ،وة تةحةداش ناويشم لة هيض َ اليةنيكدا دةكةم ئةطةر ناوم لةناو هيض حزب و َ هةبيت ،وة هةموو اليةنةكانيش بة براو دؤستى َ خؤم دةزانم،ئارش َ مولكى هةموو كوردستانة، من لةريَى ئةو ثةيامة هونةرييةى كة قةناعةتى خؤمة ،تا نةفةسم تيا َبيت لة َئيستادا يان لة داهاتوودا دةست بةردارى نابم ،ثشت بةخوا خزمةت دةكةم بة دين و ذينى كؤمةلطةكةم. ريَطا :باسلةوة دةكةيت كة ضوونة سةر َ مالةوةتان و هة ِرةشةيان كردووة ئةو هةرةشانة ضى بوون؟ َ َ ئارش :بةل َى ضوبونة مالةوةمان ،سةرةتا بةناوى ئاشتيةوة،وة قسةى بريق و باق و كة تةمبيكردووة ،لة بةرخاترى كواية ئةمان منيان َ خ��واو بةنيازى ئامؤذكارى ئةم كارانةيان بةرامبةرم ئةنجامداوة ،لةناو قسةكانياندا بة دايك و باوكميان وتووة :با ئارش واز لةو اَ سكالية بهي َنيت ،وة رؤذنامةكانى َلى ئاطادار نةكاتةوة، َ ئةطينا خؤى زةرةر دةكات ،وتوشيانة مةلةفى ئارش الى َئيمةية ،دةيدةينة حكومةت و سةر نطومى دةكةين و دوكانةكةى َثيدادةخةين! عوبيديش كة ئيمامو خةتيبى مزطةوتى وة مال َ مجمعة كة ئةميش لةو سةلةفيانةية ،وةمن هيض َكيشةيةكم َ لةطةليدا نةبووة ،اَ بةلم ئةم وتويةتى نى تؤمةتى بؤ دروست دةكةين ،بةم واز َ نةهي َ شيوةية َ مالةوةمان ترسابوون ،بةمنيان ووت َ بهينة ،ئةمانة حكومةتيان لةثشتة با وازيان َلي َ س ةر نطومت نةكةن. ريَطا :ئايا هةرةشةكانيان وةكو تاك دةكرد ياخود وةكو حزب ياخود وةكو حكومةت؟ ئ��ارش :هةرةشةكانيان وةك��و ح��زب و حكومةت دةكرد! ريَطا َ : هةلويَستى سةلةفيةكان كة ناسراون بةمةدخةلى ضى بوو لةم َكيشةيةدا؟ ئارشَ : هةلويَستى ئةم مةدخةليانة ئةوة بوو، مالمان و دةهاتنة دوكان بؤ ضةند جاريَك هاتنة َ َ ئةوةى من َلييان خؤش بم،وة دانيان بةهةلةى
نةضيتة خؤياندا نا ،وة دةيان وت با َكيشةكة َ بةردةم داطايةكى عةلمانى ،دةيان وتَ :ئيمة َ دةبيت بة حوكمى قورئان ضارةى موسلمانينَ ، بكةين ،نةك ئةو عةلمانيانة. ريَطا :ئايا ئةو كةسانةى هاتبون بؤالى بةريَزتان بة ياساى حكومةت رازيبوون؟ يان بة َ سولحى عةشايةرى؟ ئ��ارش :ئةو كةسانةى كة دةهاتنةالم بةحسابى خؤيان باوةريان بة ياساى حكومةت نية ،وتيان با بة حوكمى قورئان ضارةسةرى بكةين نةك دادكايةكى علمانى. ريَطا :ئةوان لة َ مالى َئيوة باسى ئةوةيان كردووة كة ئامؤذكاريان كردووى نةك َليدان؟ ئارش :جا خؤ ئةوة تةنها قسةيةكةو هيضى َ لةطةل ريَزمدا بؤ خويَنةران ،قسةى زؤر تر ،وة ث ِرو ثوض و نا ِراستيان كردووة لةم الو ال. ريَطا :ئايا َئيستا َكيشةكةت ضى َليهاتووة؟ نةخيرثاش ئةوة ضةند جاريَك هاتنة ئارشَ : مالمان و دانيان بة َ هةلةى خؤياندا نا ،منيش لة َ هيشت بةر خاترى خوا َلييان خؤش بووم ،نةم َ َ ضةمضةمالَ ، بةالم لةو بضيتة بةردةم دادطاى َ دنيا بةهيوام خواى طةورة خؤى دادطاييان بكات لة قيامةت!. ريَطاَ :ثيت واية ئةمانة حزب بن؟ ئارشَ : بةل َى لةسةدا سةد َثيم واية ئةوةى رؤشنبيربيت يان يةك تؤز خويَندةوار و شارةزاو َ شارةزاى ئيسالم َبيت ،زؤر بةجوانى هةست حزبيكن لة حزبى تر، بةوة دةكات ،كة ئةمانة َ ئةو كؤبونةوةو دانيشتنةى ئةمان دةيكةن، حزبيك بيكات ،حزب واتة باوة ِر ناكةم هيج َ كؤمةلَيك َ َ خةلك كة راطةياندن و ضى ،واتة َ بالوكراوةيان هةية ،وة ئةمانة ناوةكةشيان اَ جؤرةية،بةلم (سلف) ئيتر خؤحزبيش هةر لةم نهينين. حزبيكى َ ئةمان َ رؤف����اي����ل ث���� ِ ئارش سةركةوت َ ضةمضةمال سا َلى 1989ل���ة ش��ارى لةدايك بووة لة قوناغى يانزدةهةمينى خو َيندنداية لة سا َلى 2006دةستى كردوة بةكارى هونةرى ئيسالمى خاوةنى هةشت طؤرانى ئايينة ذمارة ()5(..)44ي تشريني دووةمي ()2011
25
رةفيق سابري: ه َيشتا لةكوردستان ئريادةيةكي سياسي دروست َ طةندةلي نةبووة بؤ دذايةتي و رووبة ِروو بوونةوةي تايبةت :رَيطا لةسةرةتاي خولي تازةي ثةرلةماني يةكيك لةو َليذنة هةميشةييانةي كوردستان َ َثيكةينراَ ،ليذنةي دةستثاكي (نةزاهة) ئوميدةي َريطر َبيت لةبةردةم بوو ،بةو َ َ َ طةندلي طةندلي ،ياخود هةرضي دياردةي بدريت بؤ هةية دةسةآلت بةو َليذنةية َ َ طةندةلكاران ،بةآلم نةك ئاشكرابووني َ َ تةنها َريطري لةطةندةلي نةكرا ،بةلكو َليذنةي نةزاهةي ثةرلةماني كوردستان دةضيت و ،بة وتةي خةريكة بةرةو نةمان َ ثةرلةمانتارانيش َليذنةي نةزاهة بةرةو ئيفليج بوون دة ِروات. دةستلةكاركيشانةوة س��ةرةب��اري َ لةليذنةي نةزاهة ،ماوةيةكيشة نزيكةي َ دةستلةكاركيشانةوةيان حةوت ثةرلةمانتار َ كوردستان ثةرلةماني لةئةنداميتي َ كيشاوةتةوة ،ئةمةش نيشانةي ثرسيار َ هةريمي كوردستان لةسةر دؤخي سياسي َ ضاوديراني سياسي ئةو دروست دةكات، َ دؤخة سياسية بة مةترسيدار دةزانن. دكتؤر رةفيق سابير ثةرلةمانتارو دةستلةكاركيشانةوةي سةرؤكي َليذنةي َ نةزاهة لةبارةي ضؤنيةتي كارةكاني َليذنةكة راطةياند»ليذنةي (ريطا)ي تايبةت بة َ َ هينرا، نةزاهة لةبنة ِرةتدا بةو ئامانجة َثيك َ كة ريطة خؤش بكات بؤ خةباتي دذة َ َ طةندةلي طةندةلي و بةرةنطاربوونةوةي لةهريمي الدانيك لةياسا و هةر جؤرة َ َ كوردستاندا». هةروةها وتيشي « قةناعةتم واية َ طةندةلي كةم تا زؤر لةهموو دةزطاكاني هةريمي كوردستاندا بآلوبؤتةوة ،كة بؤتة َ هة ِرةشةيةكي طةورة بؤ سةر دؤخي سياسي
26
ذمارة ()5(..)44ي تشريني دووةمي ()2011
هةريمي كوردستان ،ضونكة و ضارةنووسي َ كاتيك دةست بةكاربووني هيوايةكمان َ بهةيز بةوة هةبوو ،ئيرادةيةكي سياسي َ َ طةندةلي هةبيت بؤ بةرةنطاربوونةوةي َ لةهريمي كوردستان». هةلدابيت سةري َ َ ثاش نا ِرةزاييةكاني شةقام و رووداوةكاني لةهريمي كوردستاندا جم و ()17ي شوبات َ َ جؤلَيك كةوتة ناو ثةرلةماني كوردستانيش َ كؤمةلَيك ثةرلةمانتار نا ِرةزاييان سةرةنجام دةرب�� ِري ،بةآلم لةاليةن سةرؤكايةتي ثةرلةماني كوردستان ثشت َ طوي خران دةستلةكاركيشانةوةي ،سةرةنجام َ َ كؤمةلَيك ثةرلةمانتاري َليكةوتةوة ،دكتؤر يةكيكة لةثةرلةمانتارة شاهؤ سةعيد كة َ
ئةمحةد وةرتي: دةستلةكاركَيشانةوةي ثةرلةمانتاران كاريطةري سياسي و ثةرلةماني و جةماوةري خراثي دةبَيت ،بةآلم هةلَوةشانةوةي ثةرلةماني كوردستان بة داواكاري سياسي نابَيت ،بةلَكو بةئاليةتي قانووني دةبَيت
دةستلةكاركيشاوةكان باوةسي لةوة كرد َ راثؤرتيكمان بآلوكردةوة، « كاتي خؤي َ كة َثيمان واية ب ِريار لةناو ثةرلةماني لةذير دةستي دوو حيزبة كوردستان َ دةسةآلتدارةكة قؤرخ كراوة». دكتؤر شاهؤ سةعيد ثةرلةمانتاري دةست لةكاركيشاوةي طؤ ِران لةثةرلةمانتاري َ (ريطا) كوردستان لةليدوانيكدا بؤ طؤڤاري َ َ ئاماذة بؤ ئةوة دةكات « ئةو عةقلةتة يةكيتي و ثارتي واي كردووة سياسيةي َ ببيتة دةسةآلتي ثةرلةماني كوردستان َ تةنفيزي و دةسةآلتي تةنفيزيش قؤرخ يةكي َتيةوة». كراوة لةاليةن ثارت و َ ئةو ثةلةمانتارة َثيشووةي طؤ ِران بةثيي تةجروبةي ئةوةشي وت «من َ خؤم زؤر جار َريطريم َليكراوة لةدةب ِريني بؤضوونةكانم بة تايبةتي هةم ثةي ِرةوي ةويكي ناوخؤيي ثةرلةمان ،كة َثيم واية ثةي ِر َ دواكةوتووة ،زؤر جاريش ئةو ب ِرطانةي َ ثشتطوي لةبةرذةوةندي ثةرلةمانتار بووة خ��راوةو ئةو ماددانةش لةبةرذةوةندي دةسةآلتداية كاري َثيكراوة». ثةرلةمانتاريكي ديكة بة وت��ةي َ ثةرلةمانتاران دةستلةكاركيشانةوةي َ دةبيتة دي���اردةو َثيويستة خةريكة َ بكريت. خويندنةوةي بؤ َ َ دكتؤر ئةحمةد وةرت��ي سةرؤكي فراكسيؤني بزووتنةوةي ئيسالمي و ئةندامي َليذنةي ياسايي لةثةرلةماني كوردستان ئةوةي خستة روو « ئةو دياردةية وةختيك مةبةستيكي هةية ،كة ماناو َ َ دةستلةكاركيشانةوةي ثةرلةمانتار زياد َ َ دةبيتة ةتةوة لةحال دياردةيةك وةك دةبيت َ َ َ بكريت ،كة دياردة َثيويستة َليكؤلينةوي بؤ َ هؤكارةكاني ثشت ئةو دياردةية ضية؟».
د.شاهؤ سةعيد
د.شاهؤ سةعيد: ثَيمان واية بِريار لةناو ثةرلةماني كوردستان لةذَير دةسيت دوو حيزبة دةسةآلتدارةكة قؤرخ كراوة بةو َثييةي تا َئيستا حةوت ثةرلةمانتار دةستلةكاركيشانةوةي خؤيان راطةياندووة، َ بةآلم جطة لةحاكم رزطار محمد ئةمين َ قبول نةكراوة ،كة بة َريذةي هيضيان ()%06ي ثةرلةماني كوردستان دةكات. لةم رووةوة دكتؤر ئةحمةد وةرتي رووني كردةوة» ئةو َريذة زؤرة كاريطةري دةبيت لةسةر بة ِرَيوةضووني نةريني َ َ كاروبارةكاني ثةرلةماني كوردستان ،كة شيوازي كاركردني ئةمةش دةطة ِرَيتةوة بؤ َ لةهريمي ثةرلةمان و سيستةمي سياسي َ َ مامةلةكردن كوردستان و ش�َ�ي��وازي
َ لةطةل ثةرلةمانتاران و ثةي ِرةوي ناوخؤي ثةرلةماني كوردستان». ثةرلةمانتاريكي يةكطرتووي ئيسالمى َ لةليذنةي نةزاهةي كوردستانيش, َ هيما بؤ ئةوة ثةرلةماني كوردستان َ دةكات» زياتر لةهشت مانطة وازي لةو لةئيستاشدا َليذنةي نةزاهة َليذنةية هيناوةو َ كاريك ناكات». هيض َ ح��ةم��ة س��ةع��ي��د ح��ةم��ة عةلي ثةرلةمانتاري يةكطرتوو لةثةرلةماني (ريطا) َ دةلَيت « ئةو َليذنةية كوردستان بؤ َ ئيفليج بووةو سةرؤك و جيطرو ضةند كيشاوةتةوة ،كة ئةنداميك دةستيان لةكار َ َ َ هةندي لةسةرةتاوة بؤ ماوةي ضوار مانط ئيش و كاري كردَ ، هةولي زؤريدا ،بةآلم ضاوديري بة داخةوة راثؤرتةكاني ديواني َ دارايي بؤ ئاشكرا نةكراوةو نةويستراوة كارا بكريت. َ ل���ةب���ارةي ق��ةي��ران��ي ط��ةن� َ �دةل��ي ناكارامةييةوة ئةو ثةرلةمانتارة وتيشي «لةراستيدا ئاسانكاري بؤ نةكراو ب ِرياربوو َ بكريت كارئاساني بؤ كةيسةكاني طةندةلي َ بخريتة بةر دةست .وة سةرداني ديواني و َ ضاوديري داراي��ي طشتي و داواك��اري َ هةريمي طشتي و ئةنجومةني شوراي َ كوردستانمان كرد» بةآلم َبي سوود بوو، بةرثرسياريتي لةشاردنةوةي زانياري كة َ هةريمء لة َليذنةي نةزاهة حكومةتي َ سةرؤكايةتي ثةرلةماني كوردستانة». ه����اوك����ات س�����ةب�����ارةت ب��ة دةستلةكاركيشانةوةي ثةرلةمانتارانيش َ حةمة سعيد هؤكارةكاني بؤ شةخسي دةطة ِرَي َنيتةوة ،وة لةوانةشة ثةيوةندي هةبيت بة سةرؤكايةتي بة كةسةكةوة َ ثةرلةماني كوردستان و َبيزاري ثةرلةمانتار لةسيستمي سةرؤكايةتي ثةرلةماني كوردستان. سةرؤكي فراكسيؤني بزووتنةوةي ئيسالميش هاو ِراية لةسةر هؤكارةكاني دةستلةكاركيشانةوةي ثةرلةمانتاران و َ لةهريمي كوردستان. سيستةمي سياسي َ لةم ب��ارةوة ئةحمةد وةرت��ي َ دةلَيت شيوازي «خودي سيستةمي سياسي و َ بة ِرَيوةضووني كاروباري ثةرلةمان و وةكو َثيويست ,وةآلم نةدانةوةي ثةرلةمانتاران
د.رةفيق سابري
د.رةفيق سابري: قةناعةمت واية طةندةلَي كةم تا زؤر لةهةموو دةزطاكاني هةريمَ ي كوردستاندا بآلوبؤتةوة َ طةندةلي و بةدواداضووني و بووني رؤتيني و لةكاركيشانةوةي هؤكارن بؤ دةس��ت َ ثةرلةمانتاران و َثيويستي بة ديراسة هةية بزانريت». و هؤكارةكاني َ دكتؤر رةفيق سابير ثةرلةمانتاري ليستي كوردستاني رةشبيني خؤي دةردةخات دةستلةكاركيشانةوةكةي و ئةوةي بؤ لةمة ِر َ (ريطا) دركاند « دواي ماوةيةكي طؤڤاري َ نةخير كةم طةيشتمة ئةو ئةنجامةي َ هيشتا لةكوردستان ئيرادةيةكي سياسي َ دروست نةبووة بؤ دذايةتي و رووبةروو َ طةندةلي و سنوور دانان ،لةبةر بوونةوةي ذمارة ()5(..)44ي تشريني دووةمي ()2011
27
ئةوة لةئةزمووني خؤماندوة هةستمان كرد ناكريين و ،هيض هيض جؤرة هاوكاريةك َ ضاوديري دارايي راثؤرتيكي ديواني جؤرة َ َ َ سةرثيضي طةندةلي و ،كة ثةوةنديان بة َ ناخريتة بةردةمي َليذنةكةمان ياساوة هةية َ و بوون و نةبووني ئةو َليذنةية تا ِرادةيةك وةك يةكة». بةو َثييةي تا َئيستا سةرؤكايةتي كةسيكي ثةرلةماني كوردستان هيض َ بؤ سةرؤكايةتي َليذنةكةو ئةندامة دةستلةكاركيشاوةكاني دانةناوة ئةوةش َ تابووتيكي ثةرلةماني كوردستاني خستة َ مردوو. �ةدري��ذةي دكتؤر رةفيق سابير ل� َ قسةكانيدا ئةوةشي روون كردةوة «كة َ لةطةل َليذنةيةكي مردووي باشترين كار بكريت َثيويستة بة ِرَيزةوة وةك نةزاهة َ ذريت ،ضونكة َليذنةي نةزاهة مردووةو بني َ َ ذريت». بني َ باشترة زوو َ ئةطةرضي طةشتةكةي سةرؤكي ثةرلةماني كوردستان بؤ وآلتاني دةرةوة هيشتا بة شاراوةيي ماوتةوة ،دكتؤر شاهؤ َ (ريطا)ي سةعيد لةوبارةيةوة بؤ طؤڤاري َ راطةياند « لةوماوةي دوو َ سالي كاركردنم ئةندامي َليذنةي ثةيوةنديةكاني ثةرلةماني دةبيت كوردستان بووم هةميشة وتومانة َ َليذنةي ثةيوةنديةكاني ثةرلةمان ئاطاداري طةشتةكاني سةرؤكايةتي ثةرلةمان و ثةيوةنديةكاني دةرةوةي حكومةتي هةريم َبيت ،بةآلم ئةو َليذنة هةرطيز َ نةيتوانيوة بطاتة زانياري دروست سةبارةت بة طةشتةكاني سةرؤكايةتي ثةرلةماني هةريم». كوردستان يان حكومةتي َ ئةو ثةرلةمةنتارة هاوكات ئةندامي ثةرلةمان ثةيوةنديةكاني َليذنةي كوردستان ب��وو وتيشي « هةميشة سي سةرؤكايةتيةي ثةيوةندةيةكاني ئةو َ هةريم ناشةفافي َثيوة دي��ار ب��ووةو َ تةنانةت بؤ َليذنةكةي َئيمةش ناديارة، نازانريت سةرؤكي ثةرلةمان بة ضونكة َ نوينةرايةتي ثةرلةمان ضووة ،يان ثارتي، َ ضووبيت، ئةطةر بؤ ثةرلةماني كوردستان َ راثؤرتيك َثيشكةش بةثةرلةماني دةبيت َ َ كوردستان بكات سةبارةت بة طةشتةكةي بؤ ئةوروثا».
28
ذمارة ()5(..)44ي تشريني دووةمي ()2011
بَيزاري ثةرلةمانتار لةسيستمي سةرؤكايةتي ثةرلةماني كوردستان دكتؤر ئةحمةد وةرتي ئةوةشي خستة دةستلةكاركيشانةوةي روو « زؤري َ ثةرلةمانتاران كاريطةري سياسي و دةبيت، ثةرلةماني و جةماوةري خراثي َ ب��ةآلم ه� َ �ةل��وةش��ان��ةوةي ثةرلةماني نابيت، كوردستان بة داواك��اري سياسي َ َ بةلكو ئاليةتي قانووني دةب�َ�ي��ت بؤ َ هةلوةشانةوة لةياسا دي��اري ك��راون، دةستلةكاربكيشنةوة ،ئةو ئةطةر زؤرينة َ َ كاتة ثةرلةمان بة َ لةقةلةم هةلوةشانةوة دةدريت و ،كة َريذةي ياسايي ()1 + 50 َ دةبيت ،كة َئيستا لةكؤي ( )110ثةرلةمانتار َ (َ )56ريذةي قانونية بؤ َ هةلوةشانةوة ئةطةر بضيتة دةرةوة ،ئةوة بة ليستيك بة تةواوي َ َ ماناي لةكارخستني ثةرلةمانة ،بةآلم هيض ليستيك ئةو مةبةستةي نية». َ دوابةدواي رووداوةكاني ( )17ي شوبات لةهريمي كوردستان جؤريك لةطؤ ِرانكاري َ َ َ نةريك لةم روويدا ،كة ئةوانة بوونة ثال َ
حةمةسةعيد حةمةعةلي: بةرثرسيارَييت لةشاردنةوةي زانياري لة لَيذنةي نةزاهة حكومةتي هةرَيمء سةرؤكايةتي ثةرلةماني كوردستانة
رووةوة سةرؤكي فراكسيؤني بزووتنةوة (ريطا) لةثةرلةماني كوردستان بؤ َ وتي «سيستةمء بارودؤخي سياسي و رووداوةكاني ()17ي شوبات هؤكاربوون، وةكوردستانيش بةدةرنية لةطؤ ِرانكاري و رووداوةك��ان لةناوضةكة روودةدةن، بةتايبةتي رؤذهةآلتي ناوة ِراست و بههاري عةرةبي ،ض سلبي َبيت يان ئيجابي، هةريمي دةبيت لةسةر َ ك��اردان��ةوةي َ كوردستان». وتيشي « ثةرلةمانتاران حةزي ئةوةيان هةية لةئاستي ئةو نوينةرايةتية بن بةآلم نائوميدي دةبن و لةزؤر حالةتدا تووشي َ ناتوانن داواكاري َ خةلك بطةيةنن ،يان نادريتةوةو سةرؤكايةتي ثةرلةمان وةآلميان َ ني». سيستي َ دةنوي َ دةرب��������ارةي ث��ةرل��ةم��ان��ت��ارة دةستلةكاركيشاوةكانيش د .ئةحمةد وةرتي َ َ «هةندي ثةرلةمانتاري باسي لةوة كرد هيناوة ثةرلةمانيش بة ضاآلك وازي��ان َ بويرانة ضاآلك كةسي ضاآلك دةبيت و َ َ هةبيت قسة بكات و ب ِريارو بةدواداضووني َ بطريت ،كة بة طشتي كاريطةري و رةخنة َ دةبيت و سلبي لةسةر كاري ثةرلةمانتاري َ الي َ دةبيت». خةلكيش كاريطةري خراثي َ لةكاركيشاوةي َليذنةي سةرؤكي دةست َ ئةنداميتي ثةرلةماني كوردستان نةزاهة و َ دةزانيت و َثيي ئةو دؤخةي َئيستا بة قةيران َ «دةستلةكاركيشانةوةي ثةرلةمانتاران واية َ نيشانةي ئةوةية ثةرلةماني كوردستان لةقةيران دايةو وةكؤي سيستةم و قةيران دةبينيتةوة كة ئةنداماني ل��ةوةدا خؤي َ نادريت كاري ثي َ ثةرلةمان َريطةيان َ خؤيان بكةن ،وةثةرلةمان خؤي تووشي َ كؤمةل ثةرلةمانتاران قةيران بووةو بة دةستلةكاردةكيشنةوةو ثةرلةمان لةقةيرانةو َ لةقةيرانةو لةقةيرانداية». بةثيي زانياريةكاني طؤڤاري َريطا َ ئةنداميتي لةليذنةكان و َ ضةندين ثةرلةمانتار َ لةدةرفةتيكدا دةست ثةرلةماني كوردستان َ لةكاردةكيشنةوة ،بةآلم هيضيان لةاليةن َ سةرؤكايةتي ثةرلةمانةوة َ قبول نةكراوة، وةك��ؤي نا ِرةزاييةتيةكانيش لةاليةن يةكيتي و ليستةكاني ترة، ثةرلةمانتاراني َ جطة لةثارتي.
نةبةز كةمال مام يةحيا : ئةوةى من ئاطادارمب وةكو كةس َيكى نزيك لةمام يةحيا ثةيوةندييةكى تووندو ىَ َ لةطةل تؤل َ لةطةل سةركردايةتى يةك َيتى هةبوو ،بةتايبةتى مةسئوولة بالاَ كانى ئةو حزبة راثؤرتى :قاسم ئةمين-كؤية
مام يةحيا
ماوةيةكة دةنطؤى ئةوة هةية كة موستةشارةكان رادةستى حكومةتى عيراقى فيدراِل بكريَت وة بةثى ى ب ِرياريَكى دادطاى عيراق دةر ضوة وة. َ دابةزيَنراوة بؤ هةموو بنكةو ثؤليس و ئاسايش كة لة نووسراوةكةدا داوا لة دةزطا ئةمنيةكانى كوردستان و ثارتى و يةكيةتى دةكريت بةزووترين كات هةموو مووستةشارةكان و ئةو كةسانةى بةشدارى ثرؤسةى ئةنفاليان كردووة دادطاى بكريَن َ ، بةالم لةم ماوةيةدا سةرؤكى هةريم لة راطةياندنةكان ووتى ئةو موستةشارانةى لةثرؤسةى ئةنفال بةشداربوونة دادطاى دةكريَن ،وةية َكيك لةو موستةشارانة كة ناوى هاتووة لة ليستى 185كةسة كة مام يةحياية خؤى ودووبراكةى لةسالى 1994 لةشةرى براكوذى َنيوان ثارتى وية كيةتى بةديلى طيران و كوذران . بؤية دواى ب� َ لاوب��ون��ةوةى قسة كانى سةرؤكى هةريَم هةنديَك لة مووستةشارةكان لةراطةياندنةكان هاتنة دوان وديفاع لة خؤ يةكيكيش لةو كةسانة بؤ بةرطرى كردنيان وة َ كردن لة م كةيسة َ بنةمالةى مام يةحيابوون . نةبةز كةمال مام يةحيا دانشتووى كؤية كة ئامؤزاى مام يةحياية سةبارةت بةم ناوانةى َ فيدرالى عيراق بلاَ ويكردؤتةوة كة دادطاى ووتى :هةربؤية من نامةويَت باسى ئةم ثةيوةندية بكةم لةرؤذنامةى ئاويَنة ذمارة - 144 كةوتنيك لة طةل براكةى ضاوثي َ َ 2008/10/21 ذمارة ()5(..)44ي تشريني دووةمي ()2011
29
مام يةحيا كراوة كاك بيستون عوسمان زؤر بة جوانى ئةم ثةيوةنديةى روونكردؤتةوة ،وة ئةوةى من دةمةويَت ئاماذةى ثي بكةم ئةم ثياوة بةردةوام هاوكارى َثيشمةرطةى كردووة كاتيك بة سةيتةرةكان دارؤيشتووة ثيان ووتوة َ تيبى 86نةك فةوجى 86ئةمةئةوةمان بؤ بة دياردةخات كة هاوكارى َ خةلك وثيشمةرطةبووة وة خؤم ضةند جار َثيشمةرطةى يةكيةتيم لة َ مالى ئةوان ديووة دانشتنيان كردووة . نةبةز كةمال سة ب��ارةت بة ثرؤسةى ئةنفال ئةو ووتى زؤر هاوكارى خةلكى كؤيةو دةورو بةرى كردووة ( مام يةحيا لة ثرؤسةى ئةنفال زؤر هاو كارى خةلكى كرد هةر بؤية خةريك بوو لة سيدارة بدريَت كاتيك ثرؤسةى ئةنفال دةستى َثيكرد خةلكى َ كؤيةو دةشتى كؤية زؤرى روويان لةمالى مام يةحيا كرد بؤية خؤم بةضاوى خؤم ديتم كة كؤبتةرةكةى باقر لةسةر بانى َ مالى جيرانةكةى مام يةحيا نيشتةوةو ئةو هةموو خةلكةيان دةر هينا كة زؤرى راكردووى سةربازى بوون وة َ دةوريى باشى طيرا بؤ ئةوةى رووبةرووبونةوة روونةدات ئةطينا باقرئةمرى دةكرد كيمياوى بةشارةكة دابكريَت وة مام يةحيا وةكو وةرةق��ةى قومار عةدةم تةعةرزى تةوزيع كردبوو بةسةر خةلكةكةى هاتبوونة الى بؤ ئةوةى ئةو َ هيناوة خةلكةى كة ثةنايان بؤ َ دةستطير نةكريَن ،لةدواى َ هةولَيكى زؤر مام يةحيا توانى ثةنجاو شةش كةس لة خةلكى كؤية ئازادبكا ،اَ بةلم ئةوةى خةلكى طووندبو كة نزيكةى دووسةد كةس بوون هةمووى بةر ثرؤسةى ئةنفال كةوتن دواى لةسةر بريارى عةلى حةسةن مةجيد دةست طير كرا كة هاوكارى خةلكى كؤية دةشتى كؤيةى كردو بؤئةوةى بةر برؤسةى ئةنفال نةكةون دواى مانطيك دةست ماوةيةك كةنزيكةى ضةند َ طيركرا و لةاليةن رذيَمى بةعس وةبريارى ئيعدامى بؤ دةر ضوو بؤ خؤى و بؤ براكةى كة َثيشمةرطة بوو خؤى تةسليم كرد بؤ وة دواى بةر َليبوردنى طشتى كةوتوو ئازادكرا وة ئةوةى شايانى باسة كاتيك خؤى و براكةى ئازاد كران هةموو َ خةلكى كؤية لة ثيشوازى مام يةحيا دابوون بة ثيرو طةورةو بضووك ئةوة ئةوةمان بؤ بة ديار دة خات ئةم ثياوةضةند مةكانةتيكى بةرزى هةبوو لةالى َ خةلكى كؤية ،وةثيش راثةرين هيض ثةيوةندى بة حكومةت نةمابو
30
ذمارة ()5(..)44ي تشريني دووةمي ()2011
تةنها لة َ مالى خؤى دانشتبوو ،بؤية ضةند رؤذيك ثيش راثةرين دام و دةزطاى ئةوسا سةردانى مام يةحيايان كردبو داوايان َليكرد بو هاوكاريان بكاو بيان ثاريَزيت ،اَ بةلم ئةو اَ وةلمى نةدابوونةوةو ئةوانيش بةو يان وتبوو ئةطةر تؤ هاوكارى خةلك نةكةى راثةرين لة كؤية روونادات ،وةدواى راثةرينش مام يةحيا يةكةم كةس بوو ضوةثال راثةرين و دةووريكى هةولير لةشة ِريَكدا زؤر بة سة باشى طيرا وة لة َ ختى برينداربوو ،وة ئةوةى من دةمةويت ليرة دا ئاماذةى َثيبكةم رؤلى كاك كؤسرةت كةلةم كاتةدا توانى نة خؤشخانةى رزطارى بكاتةوةو وة زؤر تةكيدى كردبؤةو كة نابيت قاضى مام يةحيا بب ِردريَتةوة و بؤية دواى ضارةسةركردنى طةراوة بؤ كؤية ،وة هةر لة دريذةى باسةكةى نةبةز ئاماذة بةوة دةكات كة مام يةحيا ثشت َ طؤى خرا دواى برينداربونى بؤية بوو بة ثارتى
نةبةز كةمال: طوى مام يةحيا ثشت َ خرا دواى برينداربونى بؤية بوو بة ثارتى كاتيك برينداربوو ضةند جار دةليت َ ،ئةو َ اَ اَ سةردانى شة قالوةى كرد ،بةلم وةل َميكى ئةو تؤيان نةدابؤ وةو ئيهماليان كردو رةوانةى دةرةوةيان نةكرد بؤ ضارةسةركردنى برينةكةى وةزامةكةى ساريذ نةبوو كة بةديلى كوشتيان بؤ يةسةنطةرى طواستةوةو بو بة ثارتى وة لةشةرى براكوذى لةنيوان يةكيةتى و بارتى بةبى دادطاى كردن َليثرسينةوة َ 2004/4/21 لة ضياى هةيبةسولتان لة طةل دوبراكةى دوثيشمةرطةى ثارتى شة هيد كران و و َ بونةقوربانى شةرى ناوخؤ وة هةروةها ناوبراو لة ب��ارةى دادطاى كةسيك كردنى موستةشارةكان ئةو ووتى هةر َ خيانةت بكا ثيوويستة بةسزاى خؤى بطا بؤية نةبةز لةبارةى دادطاى و نووسينى ئامؤزاكةى ووتى خؤز طة و سةدبريا مام يةحيا ببمايايية ئةوةندةى بة َلطة َثيبوو نةك خؤى رزطار بكا
َ بةلكو دادطاش شةرمةزار بكاوة ئةطةر خؤى وويستباى ئيمزا كؤبكاتةوة بة قةد ذمارةى قور بانيانى ئةنفال ئيمزاى كؤدةكردةوة ،اَ بةلم بةثى داخى طرانم لة ذيان نةماوةو ئةطينا خؤى َ ى خؤى ئةضووة دادطا . وة يةكيكى تر لةو هاووالتيانةى كةزؤر لة مام يةحيا نزيك بوو عةلى حةمشين خةلكى يةكيك لةطووندةكانى دةشتى كؤية ية :ئةو َ كةسيكى شؤرشطير بوو ، ووتى مام يةحيا َ بؤية بوة مستةشار قاسماغاى خؤش نةدةويست بؤ خؤثاراستنى خؤى وة بةردةوام هاوكارى ثيشمةرطةى كردوةو و ئاماذةى بةوة دا كة ناحةقية كةبةرامبةر مام يةحيا كراوة لةوليستى موستةشارانة دانراوة نةدةبا دانراباو ضونكة كي ئةطةر دةتانةويت ثيتان َبليم مام يةحيا َ ببينة بةرامبةرم ية باسةر كردةكانى يةكيةتى َ ضونكة بةقةد ئةوان خةباتى كردووة . وة هةروةها نةريمان عمرلةم بارةوة ووتى كاتيك مةسئوولى حزبى شوعيى بووم لةكؤية َ لةريَطاى فاخيرى براى ميرزا مام يةحيام ناسى بةراستى ثياويَكى باش بوو بؤ كورد َ هةولى داوة ضةندجار اَ هةفالنى شوعى بؤيان طيرامةوة كةمام يةحيا َبيشمةرطةى لةمالى خؤى ثاراستووة وة خؤى بؤى طيرامةوة كةمحمةد حةالقى لة مالى خؤى شاردؤتةوة لةو كاتةش ئةمن ئيستخباراتى َليبووة كةئةم كةسة سةركردةيةكى شوعي بووة ئةويش لةشةرى براكوذى بوة بة قوربانى وة يةكيكى تر لةو موستةشارانة سواراغاى كاك هةباس ئةميش وةك مام يةحيا باشبوو ،بةالم من هةركةسيك ثيوويستة ثيم وايةدادطاى كردنى َ راى جةماوةر وةربطيريت و بريار بةدةست ميللةت بيت . وة ضةند كةسيكى تر باسى ضاكةى ئةوثياوةيان كرد كةئةوانةش دانشتووى كؤيةو طووندةكانى دةشتى كؤيةن ووتيان مام يةحيازؤر هاوكارى خةلكى كردووة بةتايبةتى لة برؤسةى ئةنفال بؤية ناحةقى كراوة بةرامبةر بةو كةسةلة ليستى موستةشارةكانى سةردةمى بةعس بذميردريت ضونكة موستةشارةكان خةلكيان كوشتوةو بةشدارى فيعلى ئةم برؤسةيان كردوةو راويذيان َثيكراوةَ ، بةالم مام يةحيا كة لةذيان نةماوة بةمردويش غةدرى َلى دةكريَت وة كوشتنةكةشى هةر بةناحةقبووة
ئةندام َيكى سةركردايةتى يةكطرتوو: كات َيك ن َيضريظان ب��ارزان��ى س��ةرؤك��ى حكومةت بوو ،دوو ئيدارةيى هةبوو ،ئ َيستاش هةر ماوة ئةندام َيكى سةركردايةتى ثارتى: زؤر كةس لةسةر دزى طرياوةو َ دةل َي زيندانى سياسيم هَيدي هةولَيري بة هاتنى بةروارى 2011/10/28دوو س� َ �ال بةسةر كابينةكةى د .بةرهةم ثةردةبيت ،كة بة َثيى ئةو صالح َتي َ ِرَيككةوتنة ستراتيذيةى َنيوان ثارتى و يةكيتى َبيت ،وة سةرؤكايةتى حكومةتى َ بكريتةوة ،بةآلم هةريم سثاردةى ثارتى َ َ كيشةى ضةندين لةبةربوونى ضةندين َ سالةى َنيوان ئةو دوو حيزبة ئةم َ َ ئال و طؤ ِرةكردنة بؤ ماوةيك دواخرا. يةكيتى كهينانى حكومةت لة َنيوان َ َثي َ دةستيثيكرد، و ثارتى لة كابينةى َثينجةم َ كة بؤ هةر دوو َ يةكيك لةو سال َ جاريك َ دوو حيزبة كة خؤيان بة زؤرينة دةزانن سةرؤكايةتى حكومةتى بة ِرَيوةبةرن، بةآلم لة دوو َ سالى كابينةى َثينجةم، كةوادةى َنيضيرظان بارزانى تةواو بوو، يةكيتى بة سةخترين بارودؤخى ناوخؤيى َ يةكيتى بة فةرمانى كات َتيدةثة ِرى، َ ج��ةالل َ تالةبانى و ثةرةنةسةندنى يةكيتى دوو َ سالى كؤتايى كيشةكانى َ َ كابينةى َثينجةميش درايةوة ثارتى. بة َثيى ضةند زانياريةكى ناوخؤى يةكيتى و ثارتى لةمة ِر َئالوطؤ ِركردنى َ بؤضونيك سةرؤكايةتى حكومةت ،ضةند َ يةكيتى دروست الى سةركردةكانى َ ب��ووة ،كة َثييان باشة حكومةت لة
وةربطريتةوة ،ضونكة بة َثيى يةكيتى َ َ يةكيتى زانياريةكانى ِرَيطا ثةرلةمانتارانى َ ثرؤذة ياسايان ئامادةكردووة بؤ ضةندين ِ بةرذةوةندى خؤيان و هةمواركردنةوةى
عةلي عةوني
عةلي عةوني: ثَيدانةوةي حكومةت بةيةكَييت دةبَيتة قةرزَيك
ثرؤذة ياسايةك و تاك ِبريارى الى ضةند ِ خودى سةرؤكى ثةرلةمان. سةرضاوةيةكيش لة راطةياندنى بؤ(ريطا) روونكردةوة كة يةكيتى ئةوةى َ َ يةكيتى تةنانةت ضةند َبيزارى كاديرانى َ ئةندام مةكتةب سياسى و سةركردايةتى دةميكة ،داوا لة َ تالةبانى دةكةن كة َ جيطرى سةرؤكى ضارةنووسى ثؤستى َ هةريم ،كة َئيستا بة َثيى َريككةوتنة َ يةكيتية ،ثارتيش ستراتيذيةكة مافى َ مةرجيك كؤسرةت بة الرى نية ،بةآلم َ َ نةبيت. رةسول َ لةم بارةيةوة ئيسماعيل مةحمود يةكيتى لة ثةرلةمانى ثةرلةمانتارى َ دوانيكى تايبةت بة طؤظارى كوردستان لة َلي َ جيطرى سةرؤكى ثؤستى َريطا ووتى: َ ياريكى سياسيية ،ثةيوةندى بة هةريم ِبر َ َ َ خودى كؤسرةت رةسولةوة هةية ،بةآلم تا َئيستا ئةوةى َدلنياين تاكة كانديد لة يةكيتى سةركردايةتى و مةكتةبى سياسى َ هةريم كاك جيطرى سةرؤكى َ بؤ ثؤستى َ كؤسرةتة و كةسى تر نية ،بةآلم ئةطةر كاك كؤسرةت خؤى َ قبؤلى نةكات ،يان ثارتى َ شتيكى ترة. نةبيت ئةو َ قبؤلى َ َ بةرهةلستى ثارتى هةر لة ب��ارةى هةريم سةرؤكى طرى جي َ لةسةر ثؤستى َ يةكيتى وتى :ثؤستى ئةو ثةرلةمانتارةى َ يةكيتى، جيطرى سةرؤكى َ هةريم مافى َ َ َ بةرهةلستى دةكات. نازانم بؤضى ثارتى ذمارة ()5(..)44ي تشريني دووةمي ()2011
31
لة اليةكى ديكةوة عةلى عةونى ئةندامى ئةنجومةنى سةركردايةتى ثارتى باس لةوة دةكات ،كة ثارتى بة مافى خؤى دةزانى ثؤستى سةرؤكايةتى وةربطريتةوة ،ضونكة هةريم حكومةتى َ َ بةوتةى ناوبراو ِرَيككةوتنى ستراتيذى لة يةكيتى هةية. َنيوان ثارتى و َ ئ���ةو ئ��ةن��دام��ةى ئةنجومةنى بؤريطا ووتيشى: سةركردايةتى ثارتى َ وةرطرتنةوةو وةرنةطرتنةوةى ثؤستى هيشتا يةكاليى سةرؤكايةتى حكومةت َ يةكيتى لة كؤنةوة نةبؤتةوة، وتيشى»ئيمةو َ َ درورودريذمان هةية لة تةجروبةيةكى َ شة ِرو ئاشتيدا ،ئةطةر ثارتى قوربانيشى شتيكى ئاسايية ،ضونكة جارى دابيت َ َ وا هةية لة كاديرانى خؤمان ،تةنانةت سةركردايةتى ثارتيش طلةيمان هةيةو، دري��ذة بة ِرَيككةوتنى ستراتيذى كة َ َ يةكيتى نةدةين ،بةآلم مسعود لةطةل َ بارزانى َثيداطيرة ،لةسةر ِرَيككةوتنةكةو دةبيت. تازة ِبريار دراوة بة يةكةوة َ دري��ذةى ئيسماعيل مةحمود لة َ نابيت َليدوانةكةيدا ووت��ى :ك��ةس َ َريكةوتنى ستراتيذى بؤ بةرذةوةندى خؤى بةكار َبينآ ،ضونكة مةسةلةى َئالو طؤ ِركردنى هةر سآ سةرؤكايةتيةكةى هةريم مةسةلةيةكى سياسييةو دةبآ َ يةكيتى قسةى لةسةر سةركردايةتى َ دابنريت بؤ بكات ،بةآلم هةر كةسآ َ ثؤستيك طرنط ئةوةية سةرؤكايةتى هةر َ حكومرانى باش َبيت. ِ ئةطةر ضى َئيستا لة ض��اوة ِروان��ى َئالوطؤ ِرى دةسةآلتدا لة َنيوان ئةو دوو حيزبة لة ئاراداية ،بةآلم ضةند وةزارةت و دامةزراوةيةكيش يةكيان نةطرتؤنةوة، س���ةرة ِراى ئ��ةوةش م��اوةى َ 2 سالة فراكسيؤنةكانى ثةرلةمانى كوردستان جطة لة ليستى كوردستانى داواى كار نامةى هةريم دةكةن، كاركردنى حكومةتى َ بةآلم تا َئيستا كارنامةى كابينةى شةشةم نةضؤتة ثةرلةمان ،واتة :ماوةى دوو َ سالة هةريم بة كارنامةيةكى شاراوة حكومةتى َ اَ كاردةكات ئةمةش لة هيض ول َتيكى َثيشكةوتوو دواكةوتوودا نةبووة. كؤبوونةوةى()2011/10/27كة لة
32
ذمارة ()5(..)44ي تشريني دووةمي ()2011
بةسةرثةرشتى مةسعود بارزانى و بةبآ ئامادةبوونى جةالل َ تالةبانى بة ِرَيوةضوو، هيض لةسةر َئالوطؤ ِرى دةس��ةآلت لة ثؤستى سةرؤكايةتيةكان نةكراوة، هةروةها لة دانيشتنى ِرؤذان���ى(-17 يةكيتى بة )2011/18سةركردايةتى َ َثيى ِراطةيةنراوةكة ،هيض ئاماذةيةك بة طؤ ِرانكارى لة ثؤستى سةرؤكايةتيةكان دةضيت شاردنةوةى ئةو نةكراوة ،كة َثي َ َ نهينى َبيت لة َنيوان خودى تالةبانى بابةتة َ و بارزانى ،ئةندامةكةى ئةنجومةنى سةركردايةتى جةخت لةوةدةكاتةوة ،ئةو حةزة لة ناو كاديرانى ثارتى هةية كة بة ليستى جياواز بةشدارى َ هةلبذاردن بكةين،
ئةنداميَكي سةركردايةتي يةكطرتوو: لةوةزارةتةكانى (دارايى و ثَيشمةرطة و ئاسايش و ديواني ضاودَيرى دارايى، بةردةوام دوو ئيدارةيي هةية تا ئَيستاش بةآلم بريار كؤتايى الى بارزانيية ،وتيشى: ئةطةر َ دةلَيت لة ناو ثاتى بة ِر َةلاليى نةخير وانية ،ضونكة هةموو ئةو هةيةَ ، شكستانةى لة شؤ ِرشةكانى كورد هةية َ هةلةى ناوخؤمان بووة. دةبيتة يةكيتى َ َثيدانةوةى حكومةت بة َ قةرزيك ،بة ئارامبونةوةى بارودؤخى َ سياسى ناوضةكة ،ثارتى ئةوةندةى ناطريت، يةكيتى بةرطةى ئةو ئؤثؤزسيؤن َ َ كة بة ثلةى يةكةم طؤ ِران لة َثيشةوةية، ثةرلةمانتارةكةى ليستى كوردستانى ووتيشى :ئةو نا ِرةزاييانةى روب��ة ِروى شتيك بة دكتؤر بةرهةم بووة ،هةموو َ
نابيت ،ضونكة َدلى دةسةآلت ئؤثؤزسيؤن َ دةسةآلت لة مومارةسةى خؤى تازة بوو، وة ئؤثؤسيؤزنيش تازة بوو ،بؤية توندوتيذى َليكةوتةوة. نانبرين و دةركردنى سةبارةت بة ِ َ هاوالتيان لة سةردةمى كابينةكةى َنيضيرظان بارزانى و دكتؤر بةرهةمدا لةسةر بيرو ِراى سياسى ،ئةندامةكةى ئةنجومةنى سةركردايةتى ثارتى ئةوة بة شةرمةزارى لة َ قةلةم دةدات و َثيى َ واية» نان ِبرينى هاوالتيان شةرمةزارية بؤ هةموومان ،ض لة دةسةآلت بين ،يان ئؤثؤزسيؤن ،ضونكة ئةو كاتةى مةسعود بارزانى لة ئةنجومةنى حوكم بووة، نةيهيشتووة تةنانةت نانى بةعسيةكانيش َ ببرَيت». ِ وتيشى :زؤر كةس لةسةر دزى طيراوة آَ دةل زيندانى سياسيم ،بةآلم ئةو كةسةى دةكريت لةسةر بيرو ِراى سياسى نان ِبراو َ جيى عةيبةية. َ سةركردةيةكى ئؤثؤزسيؤنيش ئاماذة بؤ ئةوة دةكات» ئةطةر ئةو ثرؤذةيةى ئؤثؤزسيؤن َثيشكةشيكردوة بة دةسةآلت، َ طةندةلى و نا بةجيى نةكات و ئةو جي َ َ شةفافيةى هةية لة داهات و سامانى حكومةتيك َبيت ناوخؤَ ،بيطومان هةر َ هةمان سةرةنجام و قةيرانى تووش دةبيت». َ حةمة سةعيد حةمة عةلى ئةندامى سةركردايةتى يةكطرتووى ئيسالمى كوردستان تايبةت بة َريطا ووتى :كة طؤ ِرينى شةخس كاريطةرى هةية، بةآلم مةسةلةى ستراتيذى و سيستةمى سياسى و ئيدارى و ثرؤذة ضاكسازيةكان َ طةندةلى و تةدةخول بنةبركردنى و ِ نةكردنى حيزب لة حكومةت بةردةوام َبيت هيض لة بارودؤخةكة ناطؤ ِرَيت. وتيشى» كاريطةرى شةخس ِرَيذةيية، كاتيك َنيضيرظان بارزانى ضونكة َ سةرؤكى حكومةت بوو ،دوو ئيدارةى هةر هةبووَ ،ئيستاش هةر ماوة ،بة تايبةتى وةزارةتةكانى(دارايى و َثيشمةرطة و ضاوديرى دارايى ،كة ئاسايش و ديوانى َ ئةو دوو ئيدارةيية بةردةوام َبيت كابينةى دةبيت». داهاتوو كؤسث و طرفتى تووش َ
نةجات عومةر سورضي ،سكرتيرَ ى ثارتى ثار َيزطارانى كوردستان: تيم َيكي سةر بة ثارتى دميوكراتى كوردستان هاتبوو بؤ تريؤركردنى زةيدي برام ديدارى :سةعد مةال عةبدوَلآل رَيطا :لةماوةى رابردوودا كؤنطرةى دووةمى ثارتى ثارَيزطارانتان ئةنجام دا ،تا ضةند دةستكارى َثي ِرةو و ث ِرؤطرامتان كردووة و تا ضةند لة ئةنجامةكةى رازين؟ نةجات سورضيَ : بةل َي ،لة 2011/7/20 كؤنطرةى ثارتى ثاريَزطارانى كوردستان سليمانى بةستراو سةركةوتوانة لة شارى َ كؤتايي ه��ات ،ئ��ةو طؤ ِرانكارييانةى بةسةر ثارتى ثارَيزطاراندا دَيت لةمةودوا، دروشمةكانمان وةك خ��ؤى مايةوة، شيعارةكةمان طؤرانكارى بةسةردا هات،
بيروبؤضونيكي ثارَيزطاران دواى كؤنطرة بة َ َ هاتةنيو طؤ ِرةثانى كوردستان َثيكةوة نوي َ ذي��ان ،ئاشتى ،هةروةها بيروبؤضونمان َ لةطةل اليةنة واية كة ثةيوةندي باشمان سياسيةكانى كوردستان و تا بتوانين خزمةت يةكيك لة دروشمة طرنطةكانى بكةينَ ، ثارتى ثارَيزطاران سةربةخؤبوونى كوردستانة كة لة رؤذى دامةزراندنييةوة ثارَيزطاران ئاآلى كوردستانى بةرز كردؤتةوة. ريَطا :باسي سةربةخؤيي كوردستانت يةكيك لة دروشمةكانى َئيوةش كرد ،و َ َ موسلة بؤ سةر ط��ة ِران��ةوةى وياليةتى هةرَيمي كوردستانَ ،ئيوة َ هةولتان بؤ ئةوة ئامانجة داوة؟
نةجات سورضي :وياليةتى َ يةكيكة موسل َ لة ثرؤذة َني َ عيراق ودةولةتييةكان ،كاتى خؤى َ َ موسل و بةغداد و سي ثارضة بوو ،وياليةتى َ بةس ِرة ،ثارتى ثارَيزطاران ئةم ثرؤذةيةى لة ضل خةبيري َنيو َ دةولةتييةوة وةرطرتووة و َ بةجي بكات هةولى دا كة ئةم ثرؤذةية َ جي َ و ئةو ثرؤذةيةش هةر بةردةوامة و ثارتى دةزانيت. ثارَيزطاران خؤى بةخاوةنى َ ريَطاَ :ئيوة لة نةوةدةكانى راب��ردوو َ بةجي كردنى هةولَيكي زؤرتان داوة بؤ َ جي َ هيزة ئةو ثرؤذةيةتان ،بةآلم دةوتريَت َ دةسةآلتدارةكانى هةرَيم ريَطر بوون هينانةدي ئةو ئامانجةتان؟ لةبةردةم َ نةجات سورضي :بةراستى ئةو كاتة ذمارة ()5(..)44ي تشريني دووةمي ()2011
33
رَيطريكردن لةاليةن دةسةالتةوة هةبوو بةجي كردنى ئةو ثرؤذةية ،يةكةمجار بؤ َ جي َ بوو ثارتى ثاريَزطاران ب ِرواتة هاوثةيمانى َني َ جنيف بة جلي كوردى و ودةولةتى لة َ بة زمانى كوردي ،ثرؤطرامى خؤى لةسةر وياليةتى َ موسل َثيشكةش كرد و لةبةرامبةردا هة ِرةشةى َليكرا لةاليةن رذيَمي سةدام و بةتايبةتى بةرزان و هةرةشةى زؤرمان َليكرا و بةراستى َئيمة باجي ئةو ثرؤذةيةشمان دا ،كة ثرؤذةيةكي ياسايي َني َ ودةولةتى بوو ئةتوانم َبلَيم بؤ ئةوكاتةو َئيستاش تاكة ريَطا كيشةى كورد. بوو بؤ ضارةسةرى َ رَيطا :واتة حزبي بةعس ريَطر بوون لةبةردةمتان ن��ةوةك اليةنى سياسي كوردستان؟ ن��ةج��ات س��ورض��ي :ح��زب��ي بةعس وةك حزبي بةعس ،وة اليةنة سياسيية كوردستانيةكانيش دةتوانم َبلَيم دةسةآلت اَ دةسةلتيش ئةتوانم َبلَيم ثارتى و لة ديموكراتى كوردستان ريَطر بوون. ريَطاَ :ثيت واية ئةم ئامانجةتان لة لةكاتيكدا داهاتوويةكى دووريشدا َبيتة دي؟ َ والتانى ئيقليمي و َني َ ودةولةتى ضاويَكي تةماعكارانةيان لةسةر هةرَيم هةية لةاليةك و لةاليةكيتريشةوة تا َئيستا مادةى 140ى بةجي نةكراوة و عةرةبةكانى كةركوك َ جي َ ئةو شارة َ دةلَين مادةيةكي بةسةرضووة؟ مافيكي كوردة، نةجات سورضي :ئةوة َ كورديش وةك هةموو نةتةوةكانى تر مافي خؤيةتى داواى َ دةولةتى كوردي بكات، دروستبوونى و داواكردنى َ دةولةتى كوردي نابةخشيت ،ئةطةر خؤت داواى كةس َثيت َ ثي نةكةيت ،ئةطةر لة سفريش دةست َ دةبي َئيمة داواى بكةين ،تا َئيستا بكةيتَ ، شةقام و اليةنة سياسيةكان زؤر بة ئاشكرا داواى َ دةولةتى كوردى ناكةن. رَيطا :بؤضي نايكةن؟ نةجات س��ورض��ي :بؤضي نايكةن، ئةوة دةطة ِرَيتةوة بؤ ئةو اليةنانةى كة بيروبؤضونى خؤيانيان هةيةَ ،ثيويستة داواى بكةن ،لةوانةية كاريطةري دةرةوة و دةبيت دراوسيكانمانيان لةسةر َبيت ،بةآلم َ َ َئيمةش وةك كورد و جةماوةر زةمينة و َ يةكهةلوَيستى سازبكةين بؤ ئةو بابةتة،
34
ذمارة ()5(..)44ي تشريني دووةمي ()2011
َ لةطةل دةرةوة بةتايبةت ثةيوةندييةكانمان زلهيزةكان زؤر طرنطة ،ئابوورى كوردستان َ و بة موئةسةسات كردنى حكومةت و ياسا س��ةروةر َبيت ،ئةمانة هةمووي طرنطن، خؤشتربيت، ريكبخرَين بؤ ئةوةى ريَطا َ َ بؤئةوةى تؤ داواى ئةو دةولةتة بكةيت، ملمالنيي ناوخؤمان ب��ةآلم ب��ةداخ��ةوة َ واينةكردووة هةطيز بةرةو ئةوة بضين. رَيطا :سةركردايةتى سياسي كورد باس لةوة دةك��ةن هيض َ ناتوانيت ةتيك َ دةول َ دةست بخاتة ناو كاروبارى كوردستانةوة ئةمةى باسي دةكةيت نمونةيةكى زيندوو لةنيو نيية بؤ ئةوةى دةستى دةرةكي هةية َ هةريَم؟ نةجات سورضيَ : واللة كةس نيية
ثَيويستة ثةكةكة رَيز لة سنوورى كوردستان بطرَيت ،واتة ثةكةكة نةبَيتة هؤكارى دروست بوونى كَيشة لة هةريمَ ي كوردستان نةخستبيتة ناو كاروبارى هةريَم، دةستى َ توركيا لةاليةك و َئيران لةاليةك و بةغداد كيشةكان بكة لةاليةك لةاليةكيتر ،سةيري َ تؤببارانة و لةاليةك خانةقين و هةروةها كةركوك و مادةى ،140كة ئةوان َ دةلَين نةماوة و َئيمة َ كيشةكانى دةلَيين ماوة ،وة َ نةوت و غاز هةر باوى نةماوة بةداخةوة، ئةمةش نةتيجةى يةك َ هةلويَستى كورد نيية ،تؤ َبييت َ مالى خؤت توند بكةيت بؤ ئةوةى بتوانيت مقاومةى ئةو شتانة بكةيت، سةير دةكةيت ،ئايا اليةنة سياسيةكان يةك َ نةخير. هةلوَيستن؟ جةماوةر رازيية؟ َ رَيطا :لة كؤنطرةكةتان بريارتان داوة َ لةطةل اليةنة سياسيةكان ثةيوةنديةكانتان كيشانةى لة رابردودا باش بكةن بةهؤى ئةو َ
هةتانبووة ،ئايا َئيستا ثةيوةنديةكانتان باش بووة؟ نةجات سورضي :ثةيوةندي ثارَيزطاران ل��ةط� َ �ةل هةموو اليةنة سياسيةكانى كوردستان لةو ثة ِرى باشيداية ،جطة لة نةبيت ،هةر لةو ثارتى ديموكراتى كوردستان َ رؤذةى كة دةست درَيذى كردة سةر ثارتى ثارَيزطارانى كوردستان لة طوندي َ كةلةكينى سةرضيا لة 1996/6/16هةر وةك خؤى بانطهيشتمان كردن و ماوةتةوة ،بؤ كؤنطرة َ وةعديشيان دابوو َبين بةآلم نةهاتن ،دواى كؤنطرة دايكي بة ِرَيز مةسعود بارزانى كؤضي دواي كرد ،شةخسي خؤم و سةركردايةتى ثارتى ثارَيزطاران بةشدارى ثرسةكةمان ك��ردو سةرةخؤشيمان َليكردن ،ئةمانة هةمووى دةرطا كردنةوة بوو بؤ ئةوةى َ لةطةل ئةمانة ثةيوةنديةكان سروشتى َبيت، من رؤذى جةذن ويستم سةردانى ناوضةى خؤمان بكةم بةآلم رَيطرييان َليكردم، لةاليةك َئيمة دةستى ئاشتيمان دريَذ كرد، بةآلم ئةوان رَيطري ئةكةن. رَيطا :بةآلم ئةوان بانطةشةى فرة حزبي دةكةن؟ نةجات سورضي :هةموومان داواى فرة حزبي دةكةين ،هةموومان داواى ديموكراتى و مافي مرؤظ دةكةين ،بةآلم لة واقدا قسةى حةق دةكةين و عةمةلي َتيدا نيية ،ئةوان دةبواية َثيشوازييان لة من كيشةكانيان ضارةسةر بكرداية، بكردايةو َ بةرَيز مةسعود بارزانى خؤى بة سةرؤكى دةزانيتَ ،ئيمة يازدة َ سالة ئاوارةى هةرَيم َ سليمانين ،بؤ دةست درَيذ دةكات بؤ اليةنة َ سياسيية عةرةبةكان لة بةغداد َثيكةوة بةهيزيان بكات ،بؤ دابنيش بؤ ئةوةى َ بطو ِريَتةوة، بةثيضةوانةوة بؤ كورد َ ئةوةى َ َ َ بؤضي لةناو مالى خؤى مالي خؤى ريَك ناخاتةوة ،ئةكرَيت ثازدة َ حزبيك سالة َ عةشيرةتيك ئاوارة بووة لة كوردستان، َ ناثرسيتةوة. كةس َلي َ ريَطا :ئاوارةبوونى َئيوة و َثيشوازي نةكردنتان ،ثارتى ديموكراتى كوردستان ِرَيطر بووة ياخود َ بنةمالةى بارزانى؟ نةجات سورضي :ثارتى ديموكراتى َ بنةمالةى بارزانى ،كاتى كوردستان واتة
عيراق هةبوو دةيانوت ( واذا خؤى لة َ قال صدام قال العراق)َ ،ئيستاش (إذا قال بارزاني قال ثارتى دميوكراتى كوردستان) َ بةدلنياييةوة سةركردايةتى ثارتى ديموكراتى بنةمالةى بارزانييةَ ، َ بةدلنياييةوة كوردستان ئةوان مةعنين بة دةرةجةى يةك. نيشتةجي بوونى بةرةى رَيطا :رازيبوون و َ هةولير لةاليةك و ثارتى ثارَيزطاران لة َ ريطري كردن لة َئيوة كة نةتوانن برؤنة هةولير ،ئةمة نيشانةى ئةوة نيية كة دوو َ اَ حزبي دةسةلتدار دةستيان هةبووة لة دوولةتكردنى ئةم حزبة؟ نةجات سورضي :هيض جياوازييةك لة سليمانيدا هةولير و َ َنيوان ثارتى ثارَيزطارانى َ بوونى نيية ،هةمان بيروبؤضوون و هةمان دروشم و َ دةستيوةردانى هةلويستمان هةية، َ اليةنة سياسيةكان بةالى ثارتى ثارَيزطاران كة بوو بة دوو بةش ،وة َئيستاش دةستى اليةنة سياسيةكانة كة ريَطرن هةردوو ثارتى ثارَيزطاران رَيكبكةون ،بةآلم ئةم ِرؤ نا بةيانى هةر رَيكدةكةوين. كي ريَطرة؟ ريَطاَ : نةجات سورضي :ثارتى ديموكراتى كوردستان. ريَطا :بةآلم َئيوة بةرذةوةندييةكانى خؤتان باشتر نازانن ل��ةوةى كة ثارتى ديموكراتى كوردستان ريَطر َبيت؟ نةجات سورضي :رَيطري كردنةكةى كة بؤ جةذن طة ِرامةوة بؤ ناوضةى خؤمان َ بةلطةيةكة بؤ ئةو بابةتة. هةولير َ قبولى دةكات؟ رَيطا :بؤ بةرةى َ نةجات سورضي :بةرةى ئةوال الوازة، ئةويش ضارةى نيية. رَيطا :كةواتة ثارتى ريَطرى لة َئيوة بكات رَيطرى لة كردنةوةى بارةطاشتان دةكات؟ نةجات سورضي :ئةطةر ريَطرى لة سةرؤكى حزب بطرَيت كة بؤ سةردان ط��ة ِراوةت��ةوة ،ضؤن رَيطري ناكةن لة كردنةوةى بارةطايةك ،من بؤ ثيرؤزبايي ج��ةذن ريَطريان َليكردين ،ض��ؤن بؤ كردنةوةى بارةطاكانمان رَيمان َليناطيريَت، هيوادارم ثارتى ديموكراتى كوردستان بضيتةوة ،ضونكة طؤ ِرانكاري زؤر بةخؤيدا َ لة ساحةى رؤذهةآلتى ناوةراست هةية، ئةو بزووتنةوةيةي كة لة ناوضةكةدا هةية
َئيمةش زؤر َليي دوور نينَ ،ئيمة لة َنيوانى هةموويانين. َ دةتانةوي بطة ِرَينةوة ناو رَيطا :ضؤن بارودؤخى سياسي هةريَمي كوردستان؟ نةجات سورضيَ :ئيمة َئيستا خؤمان لةناو بارودؤخى سياسين ،طرنطى تايبةت بة َ هةلبذاردنى ثارَيزطاكان و كوردستان دةدةين دةمانةوي لة َ َ هةلبذاردنةكان بةشدار بين. و ريَطاَ :ثيتان واية بتوانن دةنطي َثيويست بهينن؟ بةدةست َ َ هةولمان داوة و نةجات سورضي: قةناعةتيشمان بةخؤمان هةية. رَيطا :بارودؤخى كوردستان لة َئيستادا ضؤن دةبيني؟ َ نةجات سورضي :ئةطةر بلَيين لة كوردستان هيض نةكراوة ،طوناحة ،زؤر جيطاى تموحي اليةنة كراوة ،بةآلم ئةمة َ سياسيةكان و َ خةلكي كوردستان نيية، فرسةتيك تموحي جيهان لةمة زياترة، َ بؤ كورد هاتووة ئةم فرسةتة سودي َلي بكةين باشة ،ئةو زروفةى بةسةر كوردستان و ناوضةكةدا هاتوة سودى َلي ببينين، شيوةيةى كة َئيستا دةيبينين بةآلم بةو َ بمي َنيتةوة بة ترسناكي دةزانم ،دةستدريَذى َ دراوسيكانمان ناحةزانى َئيمةن بةحوكمى َ ئةوةى دانيشتوانى كورديش لةو وآلتانةدا تةعاموليكي بونيان هةية ،ئةطةر َبيتو َ َ سياسيانةى عاقآلنةيان لةطةل نةكةين، كيشةيةكى طةورة ببين، لةوانةية تووشي َ هيرش كيشانة َئيستا توركيا َ يةكيك لةو َ َ بكاتة سةر كوردستان يان ثةكةكة ،بةدوورى مةزانة شة ِريَكي ناوخؤيي َلي دروست َبيت ئةمةش لة بةرذةوةندي كةسمان نيية. هاوكيشةيةى كة ثةكةكة ريَطا :ئةو َ َ هينانةدي وةك كوردستانى باشوور هةولي َ ئامانجةكانى دةدات ،اَ بةلم سةركردايةتى هةريَمي كوردستان َ دةلَين َثيويستة سةروةرى خاكي هةريَم بثارَيزن و دةستكةوتةكانى بة هةدةر نةدةن ،ئةمة ضؤن دةبيني؟ نةجات سورضي :وةكو (ث��ةك) مافي خؤيةتى بةرطرى لةخؤى بكاتَ ،ئيمةش ثشتطيري دةكةين ،بةرطري لة نةتةوةى خؤى لة كوردستانى توركيا ،بةآلم توركيا دانى بة مافي كورددا نةناوة َ لةوي ،بةآلم َثيويستة ثةكةكة رَيز لة سنوورى كوردستان بطريَت،
نةبيتة هؤكارى دروست بوونى واتة ثةكةكة َ َكيشة لة هةريَمي كوردستان ،ضونكة سوود لة هةرَيمةكة بكات باشترة ،لةاليةك مافي َ لةطةل َئيمة بةآلم مافةكةى خوراوة هةية لةاليةن خؤيانةوة بةآلم الى َئيمة نةخوراوة، ئةوانةى َئيرةش هةمان َكيشةيان هةبووة، لة كاتى خؤى لة َئيران بوون بؤ بؤضي بؤ ئةوان ماف بوو بؤضي بؤ ثةكةكة ماف نيية. سليمانى رَيطا :زةيدى براتان بؤضي َ هيشت؟ جي َ َ نةجات سورضي :ئةوة َكيشةيةكى دوورو درَيذة ،بة بيانوي دوو خانى و ضةند بيانويةكى شيوةية نةبوو ،يارمةتى تر ،بةآلم بةو َ زةختيكي سي مانط ب ِرا، َ ثاريَزطاران بؤ َ زؤر كةوتة سةر كاك زةيد ،كة نةيتواني تيميك بةجيي بكات لة هةمان كاتدا َ جي َ َ هاتبوو بؤ تيرؤركردنى شةخسي خؤى و ئاطاار نةكرابوويةوة لةاليةنى ثةيوةنديدار و فشارى اليةنى ثارتى ديموكراتى كوردستان لةسةر هةندَيك شتى ش��اراوة ،ئةمانة هةمووى وايكرد كاك زةيد نيطةران َبيت و هيشت. بةجي َ كوردستانى َ كي بوون؟ ريَطا :تيمةكة َ تيميكي سةر بة ثارتى نةجات سورضيَ : ديموكراتى كوردستان ،بةطويَرةى ئةوةى ئينتةرنيت خوَيندمانةوةو زانياريمان كة لة َ بؤ هاتبوو. رؤف����اي����ل ث���� ِ ثرؤفايل نةجات عومةر سورضي ،لةدايكبووى 1957 زمانةكانى كوردي و عةرةبي و فارسي ئينطليزي دةزان َيت ب ِروانامةى بةكالؤريؤسي لة كول َيذي ئةندازيارى شارستانى لة ئةمريكا تةواو كردووة كور و كض َيكي هةية ل��ة س��ا َل��ى 1991ي��ةك� َي��ك ب���ووة لة دامةزر َينةرانى ثارتى ثار َيزطارانى كوردستان ئ َيستاش دانيشتوى شارى سل َيمانيية و سةرؤكى ثارتةكةية. ذمارة ()5(..)44ي تشريني دووةمي ()2011
35
مةسعود عةبدوخلالق:
لةشؤ ِرشي َ نوي سةركردةي يةكةم دةضووة بةغدا ،وايكرد ئةو شؤ ِرشة تازةية هةيبةتي شؤ ِرشةكاني تريش سووك بكات بروا هةولَيرى ديدارىِ :
ِريَطا :هؤكاري ش��ة ِري ناوخؤ لةبةرضيء لةثيناوي ضي؟ َ َ مةسعودعبدوالخالق :كؤمةلَيك هؤكاري فيكريء فةلسةفيء كؤمةآليةتيء بوعدي نيشتماني لةشة ِري براكوذي كوردستان هةبوو، ئةوةي كة َ �ي خةلك باسي دةكات وادةزان� َ شة ِري َنيوان (مةالييء جةاللي) بووةوبةس، لة ِراستيدا شة ِرى دوو مةدرةسةي جياواز لةناو بزووتنةوةي كوردي بوة ،كة َ لةسالي ()1908 (يةكيتي تةرةقي لة ناويةكةم حيزبي كوردي َ لةنيوان كورد) سةرى هةلداو َكيشة ثةيدابوو َ َبالة ئاينيةكةو َبالة عةلمانيةكة (كة ئةو كات بةئةفةنديةكان) ناسراوبوون ،لةدواي شؤ ِرشي ئةيلول مةال مستةفا تةمسيلي َبالي ئايني ناو بزووتنةوةي كوردي دةك��رد ،هةريةكة لة ئيبراهيم ئةحمةدو جةالل َتالةباني باقي سةركردةكاني تر ،كة بةجةاللي دةناسران تةمسيلي َبالي َ عةلمانيةكانيان ك��ردووة، ت��ارادةي��ةك َكيشةكة س��ؤران��يء بادينيء َ بنةمالةيي طرتةوة ،هؤيةكي عةشيرةتطةريء تريش مادام دوو حيزبي ميليشياي ضةكداري هةبوو َبيطومان شة ِر لةسةر نفوز دةكريَت، لةقؤناغي تازة َ لةسالي ( )1976زؤربةي حيزبي كورد دروست بوون هةر يةكةيان ضةكدارو ميليشياي خؤي هةبووة ،كؤك نةبوون لةسةر باجء نفوزو ضاآلكي ،ئةوةي َئيستا دةيبينين زياتر دروشمة ،لةفكري ئةو سةركردة تازانةش ديموكراسيء ئازاديء يةكتر قبوأل كردن زؤر كةم بوو تةرويج بةبراكوذى دةدراو دةيان ووت :لةوالتاندا شة ِري براكوذي روويداوة، دواتر َ دةولةت دروست بووة،ئةو بيروباوة ِرة
36
ذمارة ()5(..)44ي تشريني دووةمي ()2011
مةسعود عةبدوخلالق يةكيتي لةدياليكتي ماركسي هاتووة ،كة َ َ َ هةلطري ئةو فةلسةفةيةو لةسةر ئةساسي بةثيي يةكيتي َ ماركيزم دروست بووة .خودي َ (يةكيتيء ناكؤكيةكان)ى سييةمي َ ياساي َ يةكيتي بوة، ديالكتيك)دروست (ماديةى َ لةسةر ئةساسي نيشتمانيء ناكؤكيةكانيش لةسةر ئةساسي ضينايةتي دروست بووة .ئةو فةلسةفةية لةسةر جةدةليةتي َتيك ضرذانء ملمالني زؤر كاريطةري هةبووة ،باوة ِريان َ ملمالني بة مةسةلةيةك هةموو هةبووة بةوة َ يةكيتي دةبي ،بؤية زؤرجار َ ى توندضارةسةر َ َ دةيطوت((ئيمة شة ِري براكوذي ناكةين ،بةلكو َ ئةوة ناكؤكيةكاني ضينايةتي َ يةكيتي ئةسلة ،كة َ
زةحمةتكيش دةكاتء ثارتيش تةمسيلي ضيني َ تةمسيلي ضيني بورجوازيء ئاغا دةكات)). لةراستيدا تاريخي حةرةكةي كوردي لةكةسايةتية دينيةكان سةري َ بةثيي هةلداَ ، وةسيقةي بةريتاني يةكةم دام���ةزراوةي شيخ كورديء بانطةشةي كوردستاني طةورة َ َ عوبةيدولآلي نةهري بوو ،دواتر مةال سةليمء شيخ مةحمودو قازي تا شيخ سةعيدي ثيرانء َ َ دةطاتة مةالمستةفا بارزاني ،ئةوانة ميراتطري بةبي ركابةر. بزووتنةوةي كوردين َ هؤكارةنويَيةكاني شة ِري ناوخؤ ئةوةية، ثارتي َثيي وابوو خؤى خاوةنى كوردايةتيةو ،يةكيتي ل��ةدذي ئةو دروس��ت بووةو بةس َ
يةكيتيش َثيي وابوو ئةو لةناوبردني َثيويستةَ ، هةلطيرسينةرى شؤرشى نويَيةوتةمسيلي ضينى َ ثرؤليتاريادةكات كة ضيني بةرامبةري خؤي وخي. دةبي ب ِر َ َ َ َ شيك هةلطيرسا، ِريَطا :ةسالي ( )1976شؤ ِر َ دةنيت ش��ؤ ِري نويَي يةكيتي ن��اوي َ كة َ طةلةكةمان ،سلبياتء ئيجابياتي ضي بوو؟ مسعود عبدو الخالق :ئةو شؤرشة لةكاتء ساتيك دةستي َثيكرد ،حكومةتي بةعس َ زؤر بة خةستي تةعريبي ناوضة كوردةكاني دةكرد ،لةسةر ئاستي هةريَمي هاوثةيماني سي َ لةنيوان َئيراني (شا) ،توركياي قؤلي َ َ (ت��ؤران)و َعيراقي (بةعسي) هةبوو ،سة ِراى ئةو سةروةريانة سلبياتي ئةو شؤ ِرشة زؤر بوو َ شمةرطةوخةلكي بة ئةخالق بوونء ،ثيشتر َثي َ دةستودةمء داويَن ثاك بوون ،لةشؤ ِرشي نويَدا تؤزيَك ئةو سيفةتانة ز ِران ،بةتايبةتي َ بةليني هيزي َثيشمةرطة َ بةليني بةيةكتر بريقةدار لةناو َ كاتي يةكتريان دةعوةت دةكرد دواتر دةدراَ ، تةقة لةيةكتر دةكرانء يةكتريان دةكوشتء بةبي مانا، شة ِريَكي براكوذي دورو درَي��ذ َ دواتر مةسةلةي كوشتاريةكي ناشرينىوةك ديل كوشتنء سةرب ِرينء ماأل سوتاندن كة لةشؤ ِرشةكاني َثيشوتر ئةوة نةبووة ،لة شؤرشى طةلي جار دانوستان لةطةأل حكومةتي نويَدا َ لةنيوان خؤيان نةدةكرا، بةآلم دةكرا، بةعس َ لةشؤ ِرشةكاني تر وةفدى داطيركةر دةهاتة الي سةركردايةتي كورد ،كةضي لةشؤ ِرشي َ نوي سةركردةي يةكةم دةضووة بةغدا ،ئةوةبوو واي ِ شؤرشةكاني كرد ئةو شؤ ِرشة تازةية هةيبةتي تريش سووك بكات ،بةراستي َ هةلسء كةوتي ئةو كات تا َئيستاش كاريطةري ماوةَ ، بةلكو َ طةندةليء َبي زؤر خراثتريش ،كة دياردةي ئينتيماييء ذينطةو سيستةمي كوردايةتي لةويَوة سةرضاوةي طرتووة. ِريَطا :هؤكارةكاني ()31ي ئاب ضي بوو لةاليةن بةعسء ثارتيةوة؟ مسعود عبدوالخالق :ئةوة وةسيقةيةكي َميذوويية ،بؤ نةوةكاني داهاتوو ،ضؤن تةماشاي ئةو دياردةية بكةن ،ضونكة زؤر َ حالةتي وا دووب��ارة بؤوة لةثاش ()31ي ئاب ،ئةوةش يةكيكة لةسةرةنجامةكاني شة ِري براكوذي َ ،بةراستي ئةو شة ِرة ئةطةر بة ووردي تةماشاي بكةين لةسةرةتاي ( )1992كة روويدا ،لةدواي هةلبذاردنةوة بووَ ، َ بذاردنيك كرا ،زؤرباش بوو، هةل َ
سةرةنجامةكاني ئةوةبوو ثارتي دةنطي زياتري يةكيتي نيشتمانيش متمانةي هينا لةيةكيتيَ ، َ َ بةخؤي هةبوو ،قارةمانى سةردةمي شاخ بوو، خاوةني شؤ ِرشي َ نوي بوو ،بةآلم ئةوة جياية، وةك بينيمان نيكاراطوا ،جةزائير،كؤسؤظا،... ئةو حيزبةي طةلي رزطار كرد بةهؤى َ هةلسء نةهينا ،زؤر ئاسايي كةوتي كاديراني دةنطي َ بوو ، ،دواتر َ خةلك دةنطياندا ثارتي هةرضةندة ت��ارادةي��ةك ئةو كاتيش تةزويراتيش كرا هةركيشة هةبوو، لةاليةن ثارتي ،دواي ئةوةش َ يةكيتي بة دةرةنجامي َ هةلبذاردن رازي كة َ نةبوو،بوة هاوبةشي ( ، )50 + 50ضوار خولي شة ِري براكوذي َ هةلطيرسا ،هةر ضوار جارةكة يةكيتي َ هةليطيرساند ،خولي كؤتايي ،كة ()31 َ يةكيتي زؤر بة خةستي ي ئابي بةسةردا هاتَ ، فشاري خستة سةر ثارتي ،زؤرب��ةي حيزبة
ضوار خولي شةِري براكوذي هةلَطريسا، هةر ضوار جارةكة يةكَييت هةلَيطريساند كوردستانيةكان جطة لةئيسالميةكاني ئةو كات الي ثارتيان طرت ،كةضي هةموو حيزبةكاني يةكيتي ،زؤربةي عةشيرةتةكاني تر ضوونة الي َ ناوضةي ب��ارزانء بادينانيش كةوتنة الي بارودؤخيكي يةكيتي لةبةر ئةوةي ثارتي كةوتة َ َ ترسناك ،من لةبيرمة لةيةك رؤذدا ( )17ئامر يةكيتي بوونةوة، فةوجي ثارتي تةسليمي َ ناوضةكاني الي دةسةآلتي نفوزي ثارتي هةستانةوة ،خةريك بوو ثارتي بةيةك جاري بشكي ،لةبةر ئةوة ثارتي ثةناي بردة بةر َتيك َ ئةو عاميلة ترسناكةي ()31ي ئاب َ ودةولةتي َعيراقي ،كة َثيشتريش َثيدةضوو ثةيوةندييان لةنيوان (ثارتيء بةعس) ،سوثاي هةبووبي َ َ هةولير لةموصلء لةسي الوة هاتنة َ َعيراقي َ مةخمورو الي كةركوك ،ث ِرؤسةكةش بةناوي (توكلت على اهلل) بوو ،ئةوةش هةمان ناوى ئةو ثى ثرؤسة سةربازيةى عيراق بوو كة هيرشى َ كردة سةر بارةطاى بارزانى وشة ِرى هندريَنى
َلى ِروودا. هةولير دواي رووداوي ِريَطا :بارودؤخي َ ()31ي ئاب ضؤن بوو؟ مسعود عبدوالخالق :لةسةرةتابةرثرساني يةكيتي َثييان خؤش بوو ثارتي ثةناي بؤ َ رذيَمي بةعس برد ،بؤلةكةداركردني ،هةردووال َميذووي لةكةداركردنيان هةبوو ،بةآلم ثارتي يةكيتى واي حيساب تؤزيَك باشتربوو ،بؤية َ دةبيت، نةدةكرد ()31ي ئاب ئةو سةرةنجامةي َ بضيتة ناو وايانزاني سوثاي َعيراقي ناتواني َ َ هيلي ( )36بوو ،بةآلم دوايي هةولير ضونكة َ َ لةهةولير يةكيتي َ هيناَ ، بة ئاساني شكستيان َ هةولير، هيزةكاني ثارتي طة ِرايةوة َ دةركراَ ، سييةم تاآلنء زةبرو رؤذاني يةكةمء دووةمء َ هيزةكاني زةنطي زؤري��ان ئةنجامدا ،دواتر َ يةكيتي لةدي َ َطةلة بوونء يةكيتي ورةيان روخاَ ، َ يةكيتي زؤر زةرةري ثارتي لةهةولير ،راطةياندني َ َ لةهةوليرةوة كاتي َ يةكيتي َ بةهيزةكاني َ َ هيناَ ، هيرش كراية دي َ َطةلة حكومةتى بةغدا لةطةل َ يةكيتي واي نةبوو ،بؤ لةكةداركردنى ثارتى َ َ لةخةلكةكة طةياند كة ديسان ثارتي بة دةبابة هيرش دةكات ،بةالم وانةبوو ،ئةوةش واي َ يةكيتي لةهةموو ناوضةكاني كوردستان كرد َ يةكيتي راونرا، شكست َبي َنيت ،تا سةر سنوور َ يةكيتي كة َئيران بةهانايانةوة هات ،ئةطةر نا َ نابى دةفةوتاو كاكمسعوديش جا ِريدا جاريَكى تر َ يةكيتى بةضةكةوة َبيتةوة كوردستان. َ َ يةكيتي نيشتمانيش هةلةي ريَطا :باشة َ ثارتي دووبارة نةكردةوة ،كة سوثاي ثاسداراني هيناية خاكي هةريَم؟ َ يةكيتي وانية م ثي : عبدوالخالق مسعود َ َ نابيتة خاكي هةريَم لةو هي َ سوثاي َئيراني َ شة ِريدا ،بةآلم لةسةر سنوورةكان َئيران يةكيتي دةدا ئةوة بانطةشةي ثارتي يارمةتي َ يةكيتي خؤي طرتةوة، بوو لةو كاتةدا ،بةآلم َ ئةطةر هة ِرةشةي دووبارةي حكومةتي بةعس يةكيتي دةطة ِرايةوة َ هةوليرو نةبواية دووبارة َ ثارتي سنور بةدةر دةبوو ،ئةو كاتة شة ِري شةقام بة شةقام روويداَ ، يةكيتي سوثاي بةالم َ َئيراني بؤ سةر حيزبي ديموكرات برد ،جاريَكي تريش ثارتي سوثاي توركياي بردة سةر هاتبيت يةكيتي .ئةوانة هةرضي لةدةستيان َ َ دذي يةكتريان كردووة ،ضةكي كيميايي نةبوو، دةهينا. ئةطةر نا ئةويشيان دذي يةكتر بةكار َ ِريَطا :دابةشبووني حيزبةكان بةسةر ثارتيء ذمارة ()5(..)44ي تشريني دووةمي ()2011
37
يةكيتي ضؤن بوو تا دوو ئيدارةيي؟ َ مسعود عبدوالخالق َ :ثيش ()31ي ئاب، هةموو حيزبةكان (جطة لة ئيسالمي) لةتةرةفي يةكيتي لةسةر يةكيتى بوون ،هةرضةندة َ َ حةقيش نةبوو ،كةضي بةالي ئةوداكةوتن ئةوة زؤر خراث بوو ،كة هةردةم ثشتطيري سةركةوتووان بكريَتَ ،ئيستا ثارتي باآل دةستة، زؤربةي حيزبةكان ثشتطيري دةكةن ،ئةوة سيفةتيكي عةوامي عةشايةريية ،كة هةردةم َ لةطةأل سةركةوتووان بيت ،دةبوو دةنط بوناية بةرامبةر َ م،بةشيكى برا كوذىو دوو ئيدارةيى زول َ دةكةويَتة ئةستؤى ئةو جؤرة حزبانة. بةشيوةيةكي طشتي ئةو ِريَ��ط��ا : َ سنورانةى َنيوانيانى ئيدارةكان ضؤن دروست بوو،ريَككةوتن بوو؟ هيلي َ هاملتؤن لةوبةري : مسعودعبدوالخالق َ يةكيتي ،رووةكةي تريش كةوتة كةوتة دةست َ دةست ثارتي ،كة شةقامي حاجي ئؤمةران تا هةولير بةالي رؤذئاوا كةوتة دةست دةطاتة َ هيزةكاني ثارتى لةسةردةمي ثارتي ،خؤي َ هيزي بةرامبةر ئابيشةوة 31ى شاخةوة تا َ يةكيتي لةرووي هيزي َ يةكيتي زؤر الواز بوونَ ، َ شة ِر زؤر قارةمان بوون ،ثارتي بة تةنها هةرطيز يةكيتي َبيت هةردةم نةيتوانيوة بةرامبةر َ َ هيزى هيزيَكي تري لةطةلدا بووة ،لة شاخ َ َ حسكى لةطةل بوو،لةطةل حزبى ديموكراتى ئيران ثاسدارى لةطةل بوو،دواتر لةخولي هيزةكاني بزووتنةوةي يةكةمي شة ِر ثارتي َ َ لةطةلدا ب��ووة ،دةنا ثارتي خؤي ئيسالمي رانةدةطرت ،دواتر سوثاي َعيراقيء سوثاي توركي ئةوة بارودؤخي سةربازى ثارتي بوو ثي بةرامبةر َ يةكيتي ،هةرضةندة ثارتي شة ِري َ دةفرؤشرا. ِريَطا :دابةشكردني دوو ئيدارةيي هؤكاريَكي ناوخؤيي بوو ،يان دةرةكي؟ بةشيوةيةكي طشتي مةسعودعبدوالخالق َ : ه��ةردوو هؤكار ب��وون ،ك��ة()31ي ئاب بوو حكومةتيك لةهةوليرو حكومةتيك واي كرد َ َ َ لةسليماني دروست بكريَت ،ضونكة َئيستاش َ دةبينين ئةو قةآلية طةورانة بةرامبةر يةك هةر ماوةبةآلم بةرامبةر حكومةتي بةعسء داطيركةراني كوردستانء قةآليةكي َتيدا دروست نةكراوة،واتة خؤيان زياتر بةرثرسن ئينجا داطيركةريش دةيقؤزيتةوةو ِرةنطة مةلةفدارةكانيش شايةد بن كة دةستى بةعس
38
ذمارة ()5(..)44ي تشريني دووةمي ()2011
ضةند بة هيز بوة لة شة ِرى برا كوذى. ِريَطا :كاردانةوةي َنيو َ دةولةتي لةسةر ()31 ي ئاب ضءن بوو؟ مةسعود عبدوالخالق :كاردانةوة لةسةر ()31ي ئاب زؤر توند بوو ،سومعةي كورد زؤر ناشيرين بوو ،ضونكة ئةو دوذمنةي َعيراق كة خاوةني كيمياييء ئةنفالء ويَران كةري كوردستان بوو ،كةضي دةستي بطيريَت بؤ هينانةوةي بؤ كوردستان ،بة تايبةتي حكومةتي َ ئةو كاتةي َعيراق لةطةأل خودي بارزانيةكان خراث بوو ،نزيكةي ( )8هةزار كةسي لةوان ئةنفال كردبوو ،هةتا كلينتؤنى سةرؤكى ئةمريكا قسةي لةسةر ئةو بابةتة كردو، سةركردةكاني كوردي زؤر بة ناشيريني وةسف دةبي تةماشاي بارودؤخةكة بكةين كرد ،بةآلم َ بؤضى واي َلي هات،خةتاى كام البوو. ِريَطا :دةرب���ارةي ئاسايي بوونةوةي
ضةكي كيمياييان نةبوو ،ئةطةر نا ئةويشيان دذي بةيةكرت بةكاردةهَينا ثةيوةنديةكاني ينكء ثدك ضؤن واي كرد ريَككةوتني ستراتيذي دروست َبي؟ م��ةس��ع��ود ع��ةب��دول��خ��ال��ق :زؤرب���ةى ئاشتبوونةوةكانى كورد بة فشارى دةرةكى ب��وة،ل��ةدواى 2003لةبةغدا ئ��ةو فشارة دروست بوو ،هةردوو حكومةت َثيويستيان بة يةكطرتنةوة هةبوو بؤ دابةشكردني ئةو بودجة نويَو زؤرةى لة بةغدا بؤ كورد دانرا ،كة بودجةيةكي ( )8مليار دؤالرى هاتة هةريَم ثالنيكي بةرذةوةنديان بؤخؤيان دروست كرد، َ لةذيَرةوةش ثارةكة دابةش كرا. ِريَطا :دي��اردةي ثاشكؤيةتي الي كورد كاتي كورد بؤ لةئةزمووني َثيشوودا ضي بوو َ هيناوةتة كوردستان؟ دذايةتي يةكتر دوذمني َ مةسعود عةبدولخالق زؤر جار شتي وا ئيمارةتيك دةستي بؤ َبيطانة بردووة، هةبووة، َ َ ئيمارةتيكي تر ،بةلكو جاري وا نةك لةطةل َ
هيزي هةبووة دوو برا هةبوون َليك ترازابوونء َ هيناوة. سةفةويء عوسمانيان بةسةريةكدا َ ئةو رووداوان��ة تةنها لةناو كورد نةبووة، َ يةكيك بةلكو لةناو هةموو ميللةتان هةبووةَ ، َ لةسولتانةكاني عوسماني جاري وا هةية ()11 براي خؤي كوشتووة ،وة عةرةبيش لةوان خراث تر بوونة هيزةكانى بةريتانياو فةرةنسلو هيناوةتة سةر يةكتر. هيزي تريان َ ثورتوطالء َ ِريَطا :ئةي ثةيوةنديةكاني مةال مستةفاو بةشيك نةبووة لةثاشكؤيةتي؟ئةى ئيسرائيل َ لةطةل حزبى ديموكراتى كوردستانى ئيران ثارتى ثاسدارى نةهينا؟ مة سعودعبدوالخالق :من َثيم واية ثةيوةنديةكي وا نةبووة ،كة َ كؤمةلَيك عةلماني ئةوةيان دروست كرد ،وةكو دكتؤر مةحمود كةسيكي ترو عوسمانء مام جةالء ضةند َ شؤظينية عةرةبةكانيش طةورةيان كرد ،ئةو بابةتةيان لةسةر مةال مستةفا نووسي ،بةآلم ماناي ئةوةش نية قةد وةآلمي ئيسرائيلي نةدابيتةوة ،بارزاني ثةيوةندي ئؤرطانيكى لةطةأل َ ئيسرائيل نةبووة ،باشترين بةلطة َ لةسالي ()1967 لةطةرمةى شة ِرى ئيسرائيل و عةرةب مةال مستةفا شة ِري ِراطرت ،بارزاني بؤ نياز ثاكي عةرةب شة ِري راطرت ،طةورةترين ضاكةي مةال مستةفا بةرامبةر عةرةب ئةوةبوو. هةرضى بةشةكةى ترى ثرسيارةكةت لةئيران ئةو كاتةي ثارتي ناوي (قيادةي َ هيرشي موقةتة) بوو لةطةأل سوثاي ثاسداران َ كردة سةر حيزبي ديموكرات َ لةسالي (-1981 )1982هؤكارةكةشي ئةوةبوو بةحيساب سةيد رةسولي بابة طةورة بةرثرسي مةكتةبي عةسكةري حيزبي ديموكراتي بوو ،طواية ئةو كةسيك بة ثيالني َ دةولةتي بة هاوكاري ضةند َ َعيراقي ويستويانة طؤ ِرى مةال مستةفا َ هةلكةنن دةربهيننء بؤ ئةوةي تةرمي مةال مستةفا َ تةسليمي َعيراقي بكةن ،شة ِرةكة لةسةر ئةوة بةشيوةيةكي ترة، بوو ،بةآلم بؤضوونةكي تر َ َ لةكتيبةكةيدا دةل َي كة محمدي حاجي محمود َ ئةوة سيناريؤي ثارتي بوو بؤ ئةوةي شة ٍري بهي َنيتة ناو خاكي ديموكرات بكاتء ثاسدار َ كوردستان. ِريَطا :شكستي هةردوو حيزب لةوشة ِرو هينانى سوثاى َبيطانة بؤسةر يةكتر دةرةنجام َ ضي َليدةخويَندريَتةوة؟ كاردانةوةيي ناوخؤيَدا؟ مةسعود عةبدولخالق كاردانةوةيةكي كاتي
هةبوو ،بةالم دوايي تةسليمي ئةمري واقيع بوون ،ئةطةر بةراستيء بة ورديش قسة لةسةر قانووني ئةو حكومةتةى ئيستاشمان بكةين لةسةر بنةماي رووداوةكاني ()31ي ئاب دروست بووة ،هةتا ئةو لةحزةيةي َتييدا دةذين ئةطةر قسة لةسةر ناسنامةي نيشتمانيء نةتةوةيي بكةين ئةو حكومةتةي هةريَمي كوردستان ئةو َكيشةيةي هةية ،بةآلم كةس باسي دةضيتة الثة ِرةكانى َميذوو. ناكات،كةضى ئاوا َ حكومةتيكي راطةياند دواي ()31ي ئاب لةهةولير ِريَطا :ثارتي َ َ َ بةهيز بوو ،بؤضي خةلك بة ترسةوة قسة لةسةر لةوكاتةوة ثارتي لةهةولير َ َ ئةو بابةتانة دةكات؟ مةسعود عةبدولخالق َثيم واية ميللةت دوو بةشة ،ميللةتي عةوام جياوازي هةية لةطةأل ميللةتي دروستء مةدةني ،كة ميللةتي مةدةني نابيتء َ هةلويَستي هةية ،بةآلم ميللةتي عةوامء تةسليمي ئةمري واقيع َ َ كي سةركةوتوو َبي لةطةأل ئةوداية ناتةندروست ئةوة َلي دةخوردري َ دةبيت جي بةسةردا ميكاظيلي مةباديئةكاني ،بةهةرجؤريَك َبي بةجي َ َ َ َئيستاي كوردستان واي َلي هاتووة. ماددةو جاشايةتي كؤنء َ هةلسء كةوتي ئةو دوو حيزبة قيةمي ئةو هيزيَكي ميللةتةيان ويَران كردووة ،دةنا قيةمي كورد قبولي ئةوة ناكات َ داطيركةر َبيت ،ضؤن قبولي بكات؟ ِريَطا :لةبانطةشةكاني طؤ ِران َ بةشيوةيةك لةهةلبذاردني (َ )2009/7/25 ()31ي ئابي كرابووة بانطةشة ،ئةو جؤرة َ مامةلةكردنة تاضةند ثةيوةندي بةو سةركةوتنةوة هةبوو؟ مةسعود عةبدولخالق َثيم وانية بةو ريَذةية َبيت ،طؤ ِران زؤريشي بةكار نةهينا سةركةوتني ليستي طؤ ِران هةمووي ناطة ِريَتةوة بؤ َليهاتوويي َ خؤيان ،ضونكة ئةو ميللةتة لةو دوو دةسةآلتة زؤر َبيزارة هةر رزطاركةريَكء فريادرةسيك َبيت ثشتي دةطريَتء سةري دةخات ،بؤية ئةو ميللةتة َ ب ِرياري داوة ئةو دوو حيزبة بطؤ ِريَت ،ئةو دوو حيزبةش ب ِرياريانداوة خؤيان دةتواني هةبي َ كي َ نةطؤ ِرن ،لةبةر ئةوة رووبةرووبوونةوةكان بةردةوامةَ ، سةرثةرشتي بكات ،ليستي طؤ ِران هاتة مةيدان ،ئيسالميةكان سيست بوون نةهاتن دةرفةتةكة بقؤزنةوة ،وا ئيستا تةكانيان داوةتة خؤ.، يةكيتي سلبياتي زؤر بوو ،بةآلم بةمدوايية زؤربةي حيزبةكاني تر َ يةكيتي نيشتمانيان دةكردةوة ،ثارتيش َثيش خراثةكاني كارة السايي َ مؤركردني ريَككةوتنامة ستراتيذيةكة ( )2005-2004تارادةيةك ئةوةي َ دةوتري رَيبازي سةركردة ئاينيةكان رةنطي دةدايةوة لةريَزةكاني َثيي يةكيتي ثارتي ،ثارتي لةشة ِر نةيدؤ ِراند ،بةآلم لةوةي دؤ ِراند بةرامبةر َ بةشيك يةكيتي بة ئاساني طواستةوة ناو ثارتي بووة َ كةسيفاتة سةلبيةكاني َ َ َ لةطةندةلي. لةطةندةليء ئةندامء اليةنطراني ثارتيش َتيوة طآلن لةنيوان نةوةي َئيستاو ئايندة ِريَطا :دةكريَت كارةساتي ()31ي ئاب َ وابةئاساني لةياد بكريَت؟ لةميذوودا لةئيمارةتة مةسعودعبدوالخالق :ئةو رووداوة طةورانة َ كورديةكان تا دةطاتة ئيمارةتة عةرةبيةكان ،كة خيانةتيان لةسةالحةديني َ كاتي خيانةتي ئةيوبي كرد لةفةلةستينء دوات��ر شةريفي مةككة َ َ لةعوسمانيء فةلةستينيةكان كرد ،ناوضةكاني تةسليمي بةريتانيا كرد بةريتانياش تةسليمي ئيسرائيلي كرد ،ئةوانةحةدةسى َميذووين لةو نزيكانة لةوانةى َميذوويى دةخوي َ َندرى سةردةمى لةبيركردن نةماوة تةنانةت يةك ثيتيشى.
لة ( ِر َيطا)وة بؤ َ هةلةجبةى سونبوىل قوربانيدان ( ِروونكردنةوةيةكى ث َيويست) لةذمارة ()36ى طؤظارى ( ِريَطا)دا ِريَثؤرتاذيَكمان بآلو كردةوة سةبارةت بة دؤسيةى بةئيدارةكردنى َ هةلةبجةى شةهيدو بارى سةرنج و َ هةندى هاوآلتى شارى سةيدسادق لةو بارةيةوة، بيروراى جياوازى كة بةداخةوة َ ةتيكى نةخوازراومان بةسةردا َتيثة ِرى كة دواتر حال َ شيوةيةك ستافى طؤظارةكةمانى زؤر نيطةران كردو ويستمان بةهةر َ َبيت قةرةبووى ئةو َ هةلةية بكةينةوة ،لةو ِريَثؤرتاذةدا هاوآلتييةكى دانيشتووى سةيد سادق بةناوى(ياسين سةعيد) كة خؤى وةك َ كؤمةلَيك قسةى ناشايستةو دةرهينةرو ِرؤشنبير ناوزةد كردووة َ َ َ بةهةلةبجة كردووةو وتةكانى دوورن لةئوسولى ذةهراوى بةرامبةر ِرادةرب ِرين و رةفتارى كةسى رؤشنبيرو هونةرمةند بةرامبةر بةشاريَكى مةزن و خاوةن َميذووى وآلتةكةى خؤى. يةكيك لةهاوآلتيانى َ هةلةبجة ،بةتايبةتى سةرةتا ضاوة ِر َي بووين َ ثى بطات و َئيمةش شايستةمان كى وةآلمي لة ِرؤشنبيرانى ئةم شارةوة َ َ بةبايةخةوة بآلوى بكةينةوة ،بةآلم دياربوو وتةو َليدوانةكانى ئةو بةنووسينيك وةآلم بدريَتةوةو برادةرة بةوةش قةرةبوو نةدةكرايةوة َ بةداخةوة هةستمان كرد ئةو توو ِرةيى َبيزاريية خودى طؤظارةكةى َئيمةشى طرتبوويةوة ،بةتايبةتى رؤشنبيران و هاوكارانمان لةو شارةدا ثى طلةيى زؤريان ئاراستة كردين كة َئيمة لةو ِرووةوة هةموو َ مافيكيان َ بةثيويستمان زانى لةسةر ِرووثة ِرى طؤظارةكةمان دةدةين .بؤية َليرةدا َ لةخةلكى َ َ هةلةبجةو هةموو ئةو بة ِريَزانة بكةين كة داواى َليبووردن َ بةو وتة خراث و ناشايستانةى ئةو برادةرة دلتةنط و نيطةران بوون و َدلنيايان دةكةينةوة كة َ هةلةبجة لةناخ و هةناوى َئيمةدا سونبولى قوربانيدان و خةباتى نةتةوةيى كوردةو هةر سوكايةتييةك بةم شارة بةئيمة. شةهيدة سوكايةتيية َ بةداخةوة َئيمة ئةو سيفةتةى كة ئةو ب��رادةرة بةخؤى دابوو دةرهينةرى شانؤييةو رؤشنبيرة واى َلى كردين طواية هونةرمةندو َ كةسيكى رؤشنبير َ مامةلةى بةتةركيزةوة وتةكانى نةخويَنينةوةو وةك َ َ لةطةلدا بكةين و بةمتمانةوة وتةكانيمان بؤ بآلوكردنةوة َتيثة ِراندو تةشهيرئاميزة زبرة َبى ثاساوة قسة ئةو طومانةمان نةبرد كة بةو زمانة َ بةنةفةسيكى ئيستاتيكى ث ِر لةريَزةوة دةدويَت دةكات ،هونةرمةند َ و رةخنة دةطريَت و بؤضوونةكانى دةخاتة ِروو ،بةآلم ئةم برادةرة بةثيضةوانةى هةموو ئةوانةوة ثةالمارى َئيستاو ِرابردووى شاريَك َ نةبيت ئةم شارة بيانى نييةو هيض كة ناكات ئةوة رةضاوى و دةدات َ لةناو ئةم وآلتةى ئةودايةو تةنها ضةند كيلؤمةتريَكى كةميش لةشارةكةى خؤيةوة دوورةو بةدريَذايى َميذووى رابردوويان ئةم دوو شارة هاو خةبات و هاوضارةنووسى يةكتر بوون و لةخؤشى و ناخؤشى خؤيان و طةلةكةياندا هاوبةش و هاوسؤزى يةكتر بوونَ ،ئيمة كة َ هةلةبجةييةكان وتةكانى ئةم برادةرة وةك وتةى سةيدسادقييةك َ َ َ شيوةية مامةلةى لةطةلدا دةكةن كة ئةو وتانة مالى وةرناطرن و بةو َ دةميكة ئةوةى وتووة كةَ : َ (مالى قةلبى ئةو برادةرة خؤيةتى و كورديش َ َ َ طؤظارى ِريَطا بةساحيبيةتى) .دلنياين قةلب سةر َ ذمارة ()5(..)44ي تشريني دووةمي ()2011
39
ئاالَكة داطرين يان نا َ ئ���ةل نَ �َي� ض���ى ؟ س���ةرؤك���ةك���ان ئ��� َي���وة بةهمةني مةال غةفور ميللةتيك ديَت بيري ضؤتةوة سةيرم لة َ كة َدلسؤزاني ئ� اَ �الي َئيستاى هةريَمى كوردستان ،هةر ئةوانة نةبوون! كة لةسةر ثةرلةماني كوردستان لة31ي ئابي َ سالي 1996اَ ئالي َعيراقيان بةثشتيواني تانكةكانو َ دةرةجةدارةكاني حكومةتي بةعس هةلكرد. ئاشكراية كة اَ سيمبوليكي ئال بؤتة َ نةتةوةيي الي هةموو طةالني دنيا ،هةموو ميللةتيك اَ (بيجطة لة َئيمة) ئاليةكي هةية َ َ كة لة يادي ميلليدا ،يان لة كاتي رووداويَكي جيهانيدا بةرزي دةكةنةوة، َ عةبدولال ئ��ؤج��ةالن تةنيا طرتني َ تةنطوضةلةمةيةكي سياسي دروس��ت َ هةليكي َميذوويي طرنطيشي نةكرد ،بةلكو َ بؤ مةسةلةي ك��ورد دروستكرد ،ئةطةر سياسيةكاني كورد بيانزانياية ئةو هةلة بقؤزنةوة ،مةسةلةي ك��وردي��ان ضةند شةوة،يةكيك لةو هةنطاويَك دةبردة َثي َ دةبيت بة سيمبؤالنةي ،لة دةرفةتيكي وادا َ َ بةردةوامي ثيشان بدريَت اَ ئالي كوردستانة. رةخسابيت حكومةت هةركاتي بؤي كورد َ َ اَ شيخ داناوة، بؤ يةكيشى ئال ت، َني َ دامةزري َ مةحمود كة حكومةتي كوردستاني راطةياند، اَ ئاليةكي بؤ ئةو حكومةتة دروست كرد. قازي نةمريش سةرؤك كؤماري كوردستان لة مةهاباد نةخشةي كوردستاني لة ذووري كاري خؤي َ هةلواسي ،لة رؤذي (-1-22 كاتيك كؤماري )1946دا ،قازي موحةمةد َ مانطيك َثيش ئةو كوردستاني راطةياند، َ ب ِريارة ،لة رؤذي ()1945 -12-17دا اَ ئالي كوردستاني لة بري اَ ئالي َئيران لة سةر َ بيناي دادط��اي شاري مهاباد هةلكرد، َ بةالم بةداخةوة لة دواي ئةو دوو حكومةتة، َ بزووتنةوة كوردييةكاني ئةم ضةندسالةي دوايي ،بيري ئؤتؤنؤمي و خودموختارييان ضةسثاند و ئ� اَ �الي كوردستانيان خستة دةرةوة. ميللةتي كورد ،نةك تةنيا داطيركةرةكاني نادةنيَ ، بةلكو خؤشي ئةو مافةي ئةو مافةي َ اَ هةبيت، لة خؤي سةندؤتةوة كة ئالي َ
40
ذمارة ()5(..)44ي تشريني دووةمي ()2011
كاتيكيش لة كوردستان حكومةتي هةريَم َ دروست بوو ،ثارلةماني كوردستان ريَي بة خؤي نةدا اَ ئالي كوردستان بةرزبكاتةوة ،لة لاَ بري ئةوة ثة ِرؤي سةوز و زةردي ب وكردةوة، ئاشكراية كة داطيركةراني كورديش ئةو ثة ِرؤ سةوز و زةردةيان لة اَ ئالي كوردستان ثي باشترة. َ هةربؤية لةم رؤذانةدا ،ئةو كوردانةي بؤ ثشتطيري ئؤضةالن خؤثيشاندانيان كرد ،لة ئالي كوردستان ،اَ بري اَ ئالي ريَكخراوةكةي خؤيانيان بةرزكردةوة ،ئةو ريَكخراوةش َتيرؤريستة ،لة ديدي توركياو ئةمريكاوة، ك��وردس��ت��ان ل��ة س� َ �ال��ي ()1970دا اَ ناوضةيةكي ئؤتؤنؤمي دةستكةوت ،بةلم زاتي ئةوةي نةكرد اَ ئاليةك بؤ ئةو ناوضةية بةرز بكاتةوة. هةركة سةرؤكي هةريَمي كوردستان، ت��ةواوي بةرثرسان و نويَنةراني كوردي بانطهيشتكرد بؤ لة حكومةتي ناوةندي َ تاوتويَكردني رةوشي َعيراق و ثرسي كورد، َثيشبيني كاردانةوةيةكي توندي ماليكيم كرد بةجؤريَك لةجؤرةكان َ شيواندني هةولي َ ئةجينداي نةتةوةيي ئةو كؤبوونةوةية بدريَت َ بةمةبةستي زيانطةياندنى شةقامي كوردي، نوري ماليكي س��ةرؤك وةزي��ران كة دؤ ِراوي َ هةلبذاردنةكانى َعيراقة ،بةهؤي َثيداطري و َ ةنطيزييةكاني هةلسوكةوتة شة ِر َ و َ ثالثشتي َئيراني ئيسالمي و ديكتاتؤرانة دووبارة بؤوة بةسةرؤك وةزير ،ماليكي بةم ب ِريارةي كة خودي خؤي و حكومةتةكةي دركيان بةوةكردوة كة ب ِرياريَكي لةم جؤرة نة قابيلي َ قبولكردنةو نةلةاليةن كوردي خانةقين و هيض ناوضةيةكي داب�� ِراو لة بةجيدةكريَت. جي َ كوردستان َ اَ لة دهؤك ئالي َعيراق داطيراية خوارةوة، كةواتة ماليكي تواني بةجؤريَك لة جؤرةكان َ سةرقال بكات. هةريَمي كوردستان لة شةست َ سالي رابردوو لةتةمةني ئةو َ هةولة سياسيةكانيان حزبانة ،كة هةموو َثيضةوانةي بةرذةوةنديية نةتةوةييةكاني
هيندةي خزمةتي دوذمناني كورد بوةَ ، هيندة خزمةتي كوردي كورديان كردووة ،نيو َ نةكردووة. بؤضي لةم قؤناغةدا شة ِر دةكةويَتة سةر كاتيكدا هةموو َ اَ خةلكي ئالي كوردستان ،لة َ دةزانيت ،توركيا ماوةيةكة خؤي كوردستان َ هيرشكردنة سةر طةريالكاني ثةكةكة بؤ َ ئامادة دةكات ،ئيستاش كاتى ئةنجامداني هيرشةكةية. َ لةو كاتةدا دةروازةي هةريَمي كوردستان بؤ سوثاي توركيا دةكريَتةوة بؤ ئةوةي براكوردةكانيان قةتل و عام بكةن ،ئةوة ض هيندة ساويلكةية، طةليكة َ َ لةنيوان ئاية ض جياوازييةك هةية َ خانةقين و مةندةلي؟ كة لة مةندةلي اَ ئالي كوردستان لة بارةطاكاني حكومةت بةئةمري حكومةتي ناوةند َ هةلناكريَت، هةر لةو بارةيةوة لةثاريَزطاي (كةركوكي قودسي كوردستان) يان َ بابلَيين (كةركوكى َدل��ي كوردستان)!لةم ثاريَزطايةدا كة هيندةي خانةقين طةورةية و ضةند ضةندين َ قةزايةكيشي لةسةرة ،اَ ئالي كوردستان بةسةر هيض بارةطايةكي حكومةتةوة هةلناكريَت ،ئةم َ َ هةلنةكردني اَ ئاليةش َكيشة نةبوة ،خؤ ثاريَزطار و زؤرينةي بة ِريَوةبةرةكان و ئةنداماني ئةنجومةني ثاريَزطاكة كوردي عةيارة بيستوضوارن ،ئيتر بؤضي ب ِرياري َ هةلكردني اَ ئالي ثيرؤزي كوردستان نادةن. ئال َ ئةطةر لةكةركوك ناويَرن اَ هةلبكةن، لةسايةي اَ ئالكةي بةعسدا كوردايةتي ،ئيتر بؤ لةخانةقين كوفري نةتةوةيية.