سياسى،فيكرى،شيكاريية
12
47
ذمارة (5 )47ي شوباتي ()2012 خاوةني ئيمتياز ماكوان كةريم سةرنووسةر هؤشيار حةمةئةمين 07701584813
14
بة ِريَوةبةري كارط َي ِريي بةهمةن غةفور 07701529151 راويَذكاري ياسايي: بةختيار عةلي عةبدولآلَ ديزاين :توانا ئةحمةد َ ئيمةيل Govari_rega@hotmail.com Govari_rega@yahoo.com
25 27
ئؤفيسي نةرويج 004747364535 ناونيشان نووسينطةىسةرةكى:سل َيمانى- َ رةشةمؤل-نهؤمىدووةم تةالرى ئؤفيسى()248ضاث ضاثخانةي كوردستان كؤمثانياي ن َيوةند بؤ ضاث و بآلوكردنةوة 07701517533 07504612568 نرخ تيراذ ()1500 ()6000 ذمارة ()5(..)47ي شوباتي ()2012
1
ئامادةكردني: بةهمةني مةال غةفور َ د.بةرهةم َ رةسول سالح َثيش كؤسرةت دةكةويَت ي نيشتيماني يةكيت بؤ ج��اري دووةم��ة َ َ جيطري كوردستان ،كؤسرةت رةس��ول َ يةكيتي ي طشتي سكرتير ي يةكةم َ َ نيشتماني لة الي��ةن مةكتةبي سياسي و سةركردايةتييةوة وةالدةن��رَي��ت و سةرثةرشتي كارةكاني حيزبيش بة بةرهةم َ كةجيطري لةكاتيكدا دةسثيردريَت، سالح َ َ َ دووةمي َ تالةباني ية. َ دواي تةواوبووني دوو سالي كابينةي شةش كةبة كابينةي ( كردار شةرتة ) دةستلةكاركيشانةوةي بةرهةم نناودةبرَيت، َ َ ي حكومةت و سالح لة ثؤستي سةرؤك عيراقي، دووركةوتنةوةي لة حكومةتي َ يةكيتي نيشتيماني كوردستان كردية ب ِريار َ ي لةدواي بةدةستي يةكةمي حيزبةكة لةكاتيكدا د.بةرهةم َ جةالل َ سالح تالةباني، َ يةكيتي جيطري دووةمي سكرتيري طشتي َ َ َ َ يو جيطري يةكةميةت يةو كؤسرةت رةسول َ ي حيزبي و ياسايي َبيت ،دةبواية بة َثيي ثلة َ بسثيردراية. ئةو ئةركة بة كؤسرةت رةسول َ وتةبيذي مةكتةبي ئ��ازاد جوندياني َ ي كوردستان لة ي نيشتيمان يةكيت سياسي َ َ لةطةل رؤذنامةي رابردووداو لة ديدارَيكيدا َ ي َ زمانحالي حيزبةكةي نوي -ي كوردستان ئةوةي ئاشكراكرد :كة لةمةودوا د.بةرهةم َ يةكيتي سالح سةرثةرشتي كارةكاني َ نيشتماني دةكات. سةرضاوةيةكي نزيكي كؤسرةت َ رةسول كة لةبةر هةستياري ثؤستةكةي نةيويست ناوي بنوسرَيت تايبةت بة ريَطا ووتي»زؤربةي كاديرةكاني سةركردايةتيو َ لةطةل ئةوةدابوون مةكتةبي سياسي يةكيتي بخرَيتة ي ك��ة ك��اروب��ارةك��ان� َ دةست بةرهةم َ سالح ،نةوةك كؤسرةت َ هةوليري كة هةموومان دةزانين رةسولي َ لةسةردةمي سةرؤكوةزيرانيدا ضيكردووة سليماني ،هةرضةندة بؤ هةوليرييةكان لة َ َ َ َ جيطري دووةميشة بةالم بةرهةم سالح َ شايةني ثؤستةكةية لة هةموو روويةكةوة». سةرضاوةكة ثشتيوانيكردني بةرثرساني
2
ذمارة ()5(..)47ي شوباتي ()2012
دواي مردنــ ن����ةوش��ي�روان م��س��ت��ةف��ا،ب�� َ رةس�������ول ك���ام���ي���ان دةب���ن��� بؤ ئةوة طة ِراندةوة كة بةرهةم َ سالح لةو جيطري سةرؤك وةزيراني ماوةية ي ناوبراو َ َ َ ي دوو سالي عيراق بوو لةطةل م��اوة َ رابردووي لة سةرؤكايةتي حكومةت ،كاري شيوةية كردووة. بؤ رؤذيَك ي لةم َ َ رةسول سةرضاوةكة ووتيشي «كؤسرةت َثييواية َثيداني ئةو ئةركة بة بةرهةم َ سالح ئاماذةيةكة بؤ ثةراويَزخستني بةهؤي ئةو هةولير هةيةتي ،وة ئةوةي جةمارةي كةلة َ كة ئامادةكاريي دةكرَيت بؤ ئةوةي دواي مردني َ سكرتيري طشتي ي ي ثؤست تالةبان َ َ ي نيشتماني بؤ بةرهةم سالح َبيت يةكيت َ َ نةوةك كؤسرةت رةسول ». َثيداني ئةركي سةرثةرشتيكردني يةكيتي بة بةرهةم َ سالح كارةكاني َ لةكاتيكداية َبالةكةي كؤسرةت رةسولَ َ يةكيتيدا بةرةو الوازي ضووةو َ لةسالي لةناو َ يةكيتي بةشيكي زؤر لةبةرثرساني َ رابردوودا َ يةكيتي سةر بة َبالةكةي دةستيان لة َ كيشايةوة بة تايبةتي ئةو 9كاديرةي َ
َ رةسول كؤسرةت
نةوشريوان مستةفا
ـي َ تالةبان ي حَ س�����ال ،ك��ؤس��رةت ��ـ��ةره��ةم ���ـ���ة م�ي�رات���ط���ري ي��ةك�� َي�تي؟ هينا. هةولير وازيان َ يةكيتي كةلة َ َ جيطري ثؤستي وةرطرتني و ثارتي َ سةرؤكي هةرَيم لةاليةن كؤسرةتةوة كة يةكيتي و زياتر بؤ بضوككردنةوةيةتي لةناو َ ثارتي دا ي َ هةلبذاردنةكاني 25ي تةمموزي لةدوا َ رةسول-ي يةكيتي كؤسرةت 2009وة َ جيطري ي ثؤست ي وةرطرتن كانديدكرد بؤ َ لاَ سةرؤكي هةريَم ،بة م ثارتي و مةسعود بارزاني تا ئيستاش رةزامةنديان لةسةري دةرنةب ِريوة بةرةسمي ،بةو هؤيةشةوة تا يةكيتي باسي ئةو ثؤستة ئيستا هةركاتيك َ َ بكات بؤ وةرطرتني لةاليةن كؤسرةت َ رةسول-ةوة يةكسةر بابةتي تةقينةوةكةي زاخؤ لةاليةن ثارتييةوة دَيتة ئاراوة كة تائيستا ئةو دؤسيةيةي دانةخستووةو لة دادطاية. ي ثارتي يةكالبوويةوة بؤ دواي ئةوة ي سةرؤكي حكومةت، وةرطرتنةوةي ثؤست ي رابردوودا وةفديَكي ي لةضةند رؤذ بارزان
بةرهةم ئةمحةد حَ سال
َ رةسول و َثيي راطةياند ناردة الي كؤسرةت كة ئةو الري نيية لة وةرطرتني ثؤستةكةي كة بؤي دياريكراوةَ ، بةالم وةك لة رابردوودا كاتيك كؤسرةت رةسولَ بينيمان هيض َ جيطري سةرؤكي هةرَيم سةفةري وةك َ نةكردووةو هةميشة َنيضيرظان بارزاني لة جيطاي بارزاني و وةك نوَينةر رؤشتووة. َ َ رةس��ول س��ةرض��اوةك��ةي ك��ؤس��رةت ي دوو َ سالي وتيشي «هةرضةندة لةماوة رابردوودا برياردرا كاك كؤسرةت بكرَيتة يةكيتي جيطري سةرؤكي هةريَم ،بةلاَ م َ َ بةشيوةيةكي طشتي َ لي نةكرد ي َ ثالثشت َ هيندةي ثارتيش دذايةتي كردووة ،هةروةك َ ضؤن لة د.بةرهةمي كرد». ب��ةث��ي��ي وت����ةي س��ةرض��اوةك��ة، َ كانديدكردنةوةي كؤسرةت رةس� َ �ول بؤ ي حيزبي ئةو ثؤستة ،بؤ ئةوةية لة كار يةكيتي دووربكةوَيتةوةو ئاطا ي لة رةوشي َ نةمي َنيت .ئ��ةو سةرضاوةية ئاماذةي َ بةوةشكرد سةرةتا كؤسرةت رةس� َ �ول بة وةطرتنةوةي ئةو ثؤستة رازي نةبوو ،بةلاَ م ي َثينةكرد، مةرجيك كةئاماذة بةضةند َ رؤذي يةكشةممة 2012/1/22رةزامةندي لةسةر وةرطرتنةوةي ئةو ثؤستة دةرب ِري. يةكيتي نةوشيروان مستةفا دةطةرَيتةوةو َ وةك هةميشة درووست دةكاتةوة َ هةلسو ِراويَكي بزووتنةوةي طؤ ِرانيش «يةكيتي راستةقينة َئيمةين و دواي ووتي َ َ مردني تالةباني وةك هةميشة نةوشيروان دةبيتةوة داينةمؤي مستةفا دةطة ِرَيتةوةو َ يةكيتي و دةيكاتةوة دروستكردنةوةي َ هيزي شةهيدان و سةروةراني ثلة يةكي َ عيراق و ناوضةكة» ،لةبارةي كوردستان و َ يةكيتي ئةو َ هةلسو ِراوةي طة ِرانةوةيان بؤ ناو َ بزووتنةوةي طؤ ِران ووتي « َئيمة خاوةني يةكيتيداو بؤ قةرارين ،ئيستاش لةناو َ بةرضاو رونيشتان ئةم سةفةرةي رابردوو تاكو كاك نةوشيروان نةيوت بة َ تالةباني نةطةرايةوة بؤ بةغداد ،كة ئةمةش متمانةيي تةواوي َ تالةبانيية بة نةوشيروان مستةفاو بزووتنةوةكةي ،وة بة هةزاران كاديرمان يةكيتيداية بة لةناو هةموو ئؤرطانةكاني َ َ يةكيتي ناهيلن َ حكومي و حيزبييةوة كة َ َ كؤمةلَيك مافياوة كة بكةوَيتة دةست يةكيتي هةميشة ويستويانة لةسةر خوَيني َ و شةهيدةكاني بذين». ذمارة ()5(..)47ي شوباتي ()2012
3
د.شاهؤ سةعيد: ربينء دةركردني دووضاري ضةندين دوذمنكاري بوينةوة ،لةنان ِ ئةندامةكامنان��ةوة تا لةشكرك َيش��يء طةمارؤدان��ي ئابوري
ث َيمان وابووة بةرطريكردن لة يةكطرتو بةرطريكردنة لة خؤمان ديدارى :سةلمان حسَين
ثي ِريَطا :بالة شوناسي طؤ ِرانة وة دةست َ حيزبيكي عةلمانية؟ وةك بكةين ،ئايا طؤ ِران َ َ ئةوةي بةرثرسي ذوري َليكؤلينةوةي سياسي
د.شاهؤ سةعيد وتةبيَذي بزووتنةوةي طؤِران
4
ذمارة ()5(..)47ي شوباتي ()2012
طؤ ِران (يوسف محمد) لة ديداريَكي (كةي َئين حيزبيكي عةلمانين بةلاَ م َئين)دا ووتيَ :ئيمة َ يةكيتي و ثارتي نين، وةك ئةم عةلمانيةتةي َ عةلمانيةتيكن؟ ئايا ضؤن َ حزبيكي ان ر طؤ بزوتنةوةي سةعيد: شاهؤ َ ِ حزبيك نيية لةسةر بنةماي ئايديؤلؤذي نييةَ ،
ئينتما بؤ ئايديؤلؤذيايةكي دياريكراو يان مةزهةبيكي دياريكراو يان ناوضةيةكي تايبةت َ دامةزرابي ،بزوتنةوةي طؤ ِران لةسةر بنةماي َ ئينتما بؤ نيشتمان دام��ةزراوة ،بةو مانايةي هةر هاولاَ تييةكي كوردسان بؤي هةية ببيتة ئةندامَ ، هةلسو ِراومان هةية َ موسلمان َ َ و ئايندارة ،هةلسو ِراومان هةية شيعةية، هةلسو ِراومان هةية سونييةَ ، َ هةلسو ِراويشمان هةية مةسيحي و كاكةيي و سةر بة ئاين و نةتةوةكاني ترة غةيري كورد .بةلاَ م بةو َثييةي َ موسلمانن زؤربةي زؤرينةي طةلةكةمان َ ئةندامةكاني َئيمةش موسلمانن و ريَزيَكي زؤر لة ئايني ئيسالم دةطرين ،هةر وةك ضؤن ريَز لة هةموو ئاينةكاني تر دةطرين .ئةم فرةييةي كة لة بنكةي جةماوةريي بزوتنةوةي طؤ ِراندا هةية رةنطدانةوةي لةسةر بةرنامةي سياسي هيشتووةَ ،ئيمة جي َ و فيكري سياسيشمان َ ب ِروامان بة فرةيي و ريَزطرتن لة فرةيي و ريَزطرتن لة كةمينة هةية ،لة سياسةتدا ب ِروامان بة ثاوانكردني ثيرؤزيةكان نيية، اليةنيك خؤي بكاتة واتة دذي ئةوةين َ نويَنةري نةتةوة يان نويَنةري ئاين ،ضونكة هةمومان َ خةلكي ئةم ولاَ تةين و زؤرينةي َ خةلك ئايندارنَ .ئيمة لةم قؤناغةدا خةبات لةثيناو دذي ئايديؤلؤجيايةكي دياريكراو َ َ ئايديؤلؤذيايةكي دياريكراودا ناكةين ،بةلكو خةبات دذي تؤتاليتاريزم دةكةين ،خةبات دذي ئةو َ عةقلييةتة حزبيية دةكةين كة نةتةوة يةكسان دةكاتةوة بة حزب ،يان حزب يةكسان دةكاتةوة بة ئاين و دةست وةردةداتة هةموو شتيكةوةَ ،ئيمة دذي حزبي شمولين ئيتر َ هةلطري هةر شوناس و ئايديؤلؤذيايةك َبيت ،نةتةوةيي َبيت يان ضةث ،ئيسالمي َبيت يان عةلماني.
ِريَطا :بؤضي بزوتنةوةي طؤ ِران كؤنطرة نابةستيت؟ ئايا هؤكارةكةي ترسي ئةوةية َ كة طةنجةكان دةستبطرن بةسةر بزوتنةوةي طؤ ِراندا؟ وةك ئةوةي هةنديَك لة ضاوديَران باسي َليوة دةكةن ،يان ئايا بيرتان لة بةستني كؤنطرة كردوةتةوة؟ شاهؤ سةعيد :بزوتنةوةي طؤ ِران ئامادةية ببةستي ،ب��ةلاَ م َثيويستمان بة كؤنطرة َ هيمني هةية تا ئةو كاتةي ماوةيةك ثشوو َ ئةنجومةن و ئؤرطانةكانمان ريَكدةخةين و ئامادةسازي ت��ةواو ل��ة ِرووي تةكنيكي لؤجيستييةوة دةك��ةي��ن .خؤتان دةزان��ن َئيمة لة دوو َ سالي رابردوودا دوو كامثةيني َ هةلبذاردني طةورةمان بة ِريَكرد ،دووضاري ضةندين دوذمنكاري بوينةوة ،لة نانب ِرين و لةشكركيشي و دةركردني ئةندامةكانمانةوة تا َ طةمارؤداني ئابوريَ ،ثيويستمان بة ماوةيةك لة ثشووة لةو َثيناوةدا .نةوةي كؤن و نةوةي تازة دوو نةوةي َثيويستن و تةواوكةري يةكترن ،نةوةي َ نوي َثيويستي بة حيكمةت و شارةزايي نةوةي كؤنة ،نةوةي كؤنييش َثيويستي بة حةماسةتي ن��ةوةي تازةية، ئوميددةكةين لة بزوتنةوةي طؤ ِراندا هارمؤني َ َ بسازي و هيج لةنيوان ئةو دوو نةوةيةدا َ نةوةيةك بير لة دورخستنةوةي نةوةكةي تر نةكاتةوة. ملمالنيي دةكريَت لةناو ِريَطا :باس لة َ بزوتنةوةي طؤ ِراندا ،تا ضةند ِراستة؟ دةشيت راست َبيت ،ئةوةش شاهؤ سةعيدَ : دؤخيكي ئاسايية كة خزمةت بة بزوتنةوةكة َ لةثيناو دةكات، كاتي مةترسيدارة كة َ ملمالني َ َ بةرذةوةندي تايبةتدا َبيت ،بؤ ك ِريني ويذدان و بؤ ترساندن ،بةلاَ م لةبةر ئةوةي لة طؤ ِراندا كةس دةسةلاَ تي ترساندن و ك ِريني ويذداني ملمالنيكان ئاساي دةبنةوة نيية ،وردة وردة َ و وةك َكيشةي شةخسي تةماشاي ناكريَت. ِريَطا :باس لة نزيكبونةوةي طؤ ِران و ثارتي دةكريَت ،ئايا ئةمة تا ضةند ِراستة؟ شاهؤ سةعيدَ :ئيمة ضةند جاريَك وتومانة َ كةسيك لةطةل تاكة َكيشةمان بةتةنها َ َ حيزبيكدا نيية بةلكو َكيشةمان يان تاكة َ َ لةطةل ئةو سيستمة حيزبيية شموليية هةية يةكيتي و ثارتي َثيكةوة دروستيان كة َ وابيت يةكيتيةكان َثييان َ كردووة ،رةنطة َ
َئيمة لة ثارتييةوة نزيكين بةلاَ م ثارتيةكان يةكيتييةوة بة َثيجةوانةوة َثييانواية َئيمة لة َ نزيكين ،ئةوة َكيشةي َئيمة نيية ئةوة َكيشةي َ بةرهةلستي ئةم سيستمة خؤيانةَ ،ئيمة لةسةر جوت حيزبيية شموليية ب��ةردةوام دةبين و دانانيين. بايةخ بؤ ئةو جؤرة قسانة َ َ بابينة سةر دانيشتني َثينج قؤلي ِريَطا َ : حيزبة سياسيةكان ،ضؤن بوو بيرتان لة دانيشتني َثينج َ كاتيكدا قؤلي ك��ردةوة لة َ فراكسيؤنيكتان هةية لة ثةرلةماني َئيوة َ كوردوستان ،ئةمة حساب بؤنةكردن نية بؤ ئةندام ثةرلةمانةكانتان؟ نةخير ،ئةمة بةمةبةستي شاهؤ سةعيدَ : هاوكاريكردني فراكسيؤني ط���ؤ ِران و فراكسيؤنةكاني تري ئؤثؤزيسيؤنة ،ضونكة هةر ئةو َثينج اليةنة نوَينةريان لة ثةرلةرماندا هةية ،ريَكةوتن يان ريَك نةكةوتني ئةو َثينج اليةنة كاريطةري بة باش و بة خراث لةسةر يةكيك دادةنيت .ئينجا َ ئةداي فراكسيؤنةكان َ ثاكيجةكاني ئؤثؤزيسيؤن هةمواركردني لة َ َ دةطري ثةي ِرةوي ناوخؤي ثةرلةمان لةخؤ لةثيناو كاراكردني ثةرلةماندا كة بة راويَذ َ َ لةطةل فراكسيؤني طؤ ِران ئامادة كراوة. ِريَطا :دواجار ب ِريارتاندا بةشداري دانيشتني َ َثينج َ قؤبول قؤلي نةكةن تا مةرجةكانتان دةكةن ،ئةطةر دةسةلاَ ت مةرجةكانتان قبولَ نةكةن َ دةبيت؟ ئةطةر هةلويَستي ترتان َ دةبيت ئةو َ دةبيت؟ شيوةيةك َ هةلويَستة بةض َ َ ئايا ديَنة سةر شةقام؟ شاهؤ سةعيدَ :ئيمة ب ِروامان بة دانيشتن نيية لةثيناو دانيشتنداَ ، بةلكو ب ِروامان بة دانيشتنة َ لةثيناو ضارةسةرداَ ، خةلكي كوردستان تاقةتي َ ئةو جؤرة دانيشتنانةيان نةماوة كة تةنها بؤ نابيت .ئيمة موجامةلةيةو هيضي َلي سةوز َ دةبي هةست بة ئيرادةيةكي راستةقينة و َ زةمينةسازي بكةين بؤ ضاكسازي بؤ ئةوةي كؤبونةوةكان دةست َثيبكةنةوة ،بةلاَ م تا َئيستا ئةو هةستةمان ال دروست نةبووة. سةبارةت بة بةشي دووةمي ثرسيارةكةت ئةوة ثرسياريَكي طريمانةيية ،من ناتوانم لة هةبيت. َئيستادا هيض وةلاَ َميكم َ ِرَيطا :هةر تايبةت بة بارودؤخي كوردستان، لة ِرووداوةكاني باديناندا طؤ ِران زؤر توند نةبوو (راطةياندني بزووتنةوةي طؤ ِران) ئةمة كاتيكدا باس لةوة دةكريَت بزونتنةوةي لة َ
ئَيمة ضةند جارَيك وتومانة كَيشةمان بةتةنها َ لةطةل تاكة كةسَيك يان تاكة حيزبَيكدا نيية بةلَكو َ لةطةل ئةو كَيشةمان سيستمة حيزبيية مشوليية هةية كة يةكَييت و ثارتي ثَيكةوة دروستيان كردووة ط��ؤ ِران بة فيعلي ثشطيري يةكطرتووي ئيسالمي نةكرد ،ئةمة ضؤن َليك دةدةنةوة؟ َ (هةلبةتة مةبةستمان ئةوة نية كة اليةنطري ثارتي كردووة) شاهؤ سةعيد :ئيمة هةم وةك بزوتنةوةي �ي اليةني ط���ؤ ِران ،ه��ةم وةك ه��ةر س� َ ئؤثؤزيسيؤن َثيكةوة ،ئيدانةي سوتاندني بارةطاكاني يةكطرتومان كرد ،تةنانةت وةك هاوسؤزي و هاوخةمي بؤ يةكطرتوو بةشداري كؤبونةوةي اليةنة سياسيةكانمان نةكرد و
ئَيمة بِروامان بة دانيشنت نيية لةثَيناو دانيشتندا، بةلَكو بِروامان بة دانيشتنة لةثَيناو ضارةسةردا، خةلَكي كوردستان تاقةتي ئةو جؤرة دانيشتنانةيان نةماوة كة تةنها بؤ موجامةلةيةو هيضي َلي سةوز نابَيت ذمارة ()5(..)47ي شوباتي ()2012
5
د.شاهؤ سةعيد وتةبيَذي بزووتنةوةي طؤِران بايكؤتمان كرد .برادةراني يةكطرتوو ضةند جاريَك ئةو َ هةلويَستةي َئيمةيان نرخاندوةو لاَ سوثاسيان كردوين ،بة م َئيمة بة ئةركي خؤمان زانيوةَ ،ثيمان وابووة بةرطريكردن لة يةكطرتو بةرطريكردنة لة خؤمانَ . سالي ثاريش َ كؤمةلي ئيسالمي كة بارةطاي تةلةفزيؤني دةسبةجي بة هانايانةوة ضوين طةمارؤ درا َ و ثشتيواني خؤمانمان بؤ دةرب ِرين .رةنطة َليرةو َ لةوي هةندي كةس دعايةي نا ِراست هيزةكاني بكات بؤ َتيكداني ثةيوةندي َنيوان َ نابي، كاريطةرييةكي ئؤثؤزيسيؤن بةلاَ م هيج َ ضونكة ئامانجي ثشتةوةي ئةو جؤرة دعايانة روونة. ِريَطا :بؤضووني بزوتنةوةي طؤ ِران ضية لةسةر َئالوطؤ ِري حكومةت؟ جي ى بايةخي َئيمة نيية، شاهؤ سةعيدَ : لةنيوان روخسارةكاندا كة ئةوة طؤ ِرانكارييةكة َ لةنيوان خؤياندا ئةنجامي يةكيتي و ثارتي َ َ دةدةن ،بةلاَ م ئةطةر راويَذي َئيمةيان بويَت، ثاكيجةكاني َئيمة وةربطرن، دةتوانن سود لة َ بةجيكردني جي َ ئةو كاتة َئيمة ضاوديَري َ سةقفيكي زةمةني. دةكةين بةطويَرةي َ ِريَطا :سةبارةت بة َئالوطؤ ِري حكومةت، ئايا داوات��ان َليكراوة بةشداري حكومةت بكةن؟ ئايا بةشداري حكومةت دةكةن يا نا؟ وة بؤضي؟ شاهؤ سةعيد :بة فةرمي هيض داوايةكمان َثينةطةيشتووة ،ئةطةر داواشمان َلي َ بكري َئيمة
6
ذمارة ()5(..)47ي شوباتي ()2012
َ هةلويَستي خؤمان راطةياندووة كة وةك دةمينينةوة و بةشداري هيزيَكي ئؤثؤزيسيؤن َ َ حكومةت ناكةين. ِريَطا :طوايا داواتان َليكراوة كة نةرمي بنوَينن بةرانبةر كابينةي داهاتوو كة بةسةر دةبيت؟ ثةرشتي ثارتي َ شاهؤ سةعيد :داواي ل��ةو جؤرةمان َلينةكراوة. بابينة سةر بارودؤخي َعيراقَ ،ثيمان ِريَطاَ : خؤشة َ هةلويَستي بزوتنةوةي طؤ ِران بزانين؟ شاهؤ سةعيدَ :كيشةيةك لة َعيراقدا هةية كة َكيشةي سوننةو شيعة نيية بةتةنها، َ بةلكو َكيشةي هةموو َثيكهاتةكانة َثيكةوة بة كورديشةوةَ ،ئيمة َثيمانواية زؤرج��ار سةركردايةتي ك��ورد ويستويةتي َ رؤلي هيناوة، ببينيت ،بةلاَ م شكستي َ ناوبذيوان َ
رَيكةوتن يان رَيك نةكةوتين ئةو ثَينج اليةنة كاريطةري بة باش و بة خراث لةسةر ئةداي فراكسيؤنةكان دادةنَيت
تةرةفيكي َكيشةكةية، ضونكة كورد خؤي َ َ ناشكري تؤ لة يةك كاتدا تةرةف بيت و ناوبذيوانيش بيت .اليةني كوردي هةميشة لة خةمي وةرطرتني ثؤستدا ب��ووة بؤ سةركردةكاني ،زؤر جار لة دانوستاندا قورباني لةثيناو بةرذةوةني بة بةرذةوةندي طشتي داوة َ لةثيناو وةرطرتني ثؤست و سةركردةكان و َ ئيمتيازداَ ، بةبةلطةي ئةوةي نةيانتوانيوة يةك َنيتةوة بؤ سةر هةريَمي بست خاك بطة ِري َ كوردستانَ .ئيمة لة ئؤثؤزيسيؤن َثيمانواية دةبي ثةيوةندي َنيوان كوردو حكومةتي بةغدا َ بطؤ ِرين لة ثةيوةنديي حزبييةوة بؤ ثةيوةندي نيشتماني ،ئةويش لة ريَطاي دروستكردني كؤميسيؤنيكي نيشتمانيةوة كة بةناوي هةريَمي كوردستانةوة دانوستان بكات نةك بةناوي دوو حزبة دةسةلاَ تدارةكةوة ،هةروةها بؤ ضاوديَريكردني ئةداي ئةو بةرثرسانةي بةثيي ئيستحقاقي نةتةوةيي ك��ورد كة َ ثؤستةكانيان وةرطرتووة. ِريَطا :هاتني هاشمي بؤ هةريَمي كوردوستان (لةسةر داواي َتالةباني) ضؤن َليكدةدةنةوة؟ شاهؤ سةعيد :ئةوة دوو اليةني هةية، اليةنيكي ياسايي ،يةكةم اليةنيكي سياسي و َ َ َ َئيمة لةطةل بةسياسيكردني ئةو كةيسدا نابيت كةس بة هؤي َ هةلويَستي نين ،واتة َ َ سياسييةوة ئيجرائي ياسايي لةطةل بكريَت، َ لةطةل ئةوةدا نين كة كةس لة دووةميش دادطا َ هةل َبيت ،ضونكة بةسياسيكردني دادطا و َ هالهاتن لة دادطا هاردوكيان خراثن. ِريَطا :فراكسيؤني طؤ ِران لة ثةرلةماني َعيراق ثشتطيري لة داواكةي َتالةباني كرد، ئةم َ هةلويَستة لة ضيةوة سةرضاوةي طرتووة؟ ئايا ثةيوةندي بة كوردبووني سةرؤك كؤمارةوة هةية؟ ياخود...؟ شاهؤ سةعيد :جطة لةو َ هةلويَستانةي هيَلي طشتي و بةرنامةي كة ثةيوةندي بة َ سياسي ليستي طؤ ِرانةوة هةية كة َثيويستة ثةرلةمانتارةكاني طؤ ِران ثابةند بن َثيوةي ،لة مةسةلةي الوةكي و لة ثةرةسةندني رؤذانةدا بزوتنةوةي طؤ ِران دةست وةرنادا لة َ هةلويَستي ثةرلةمانتاران ،بةلاَ م ئةوانيش الي خؤيانةوة بةرثرسيارن بةرامبةر هةر َ َستيك كة هةلوي َ بةشيكيش لةو قةزاوةتة بؤ دةبي َ وةريبطرنَ ، َ بةجي َبيَلين كة دةنطي َثيداون. خةلك َ
ه َيمن مةمحود كاكي: ئةطةر باوة ِرتان بةمافى مرؤظ هةية تةنها ث َيمان َ نَ ماوة يان نةماوة بلي بةدواداضونى: هؤشيارحمة ئةمين كةيسى بَيسةروشويَن ك��راوةك��ان يةكَيكة لةكةيسة بَيوةآلمةكان لةئَيستادا زؤرين ئةو كةسانةى كةلةذيَر ناوى جياجياداء بةهؤى ملمالنَيى سياسىءيةكتر َ قبولنةكردنةوة لةاليةن هةردوو حزبى دةسةآلتدارةوة بَيسةروشويَنكراون. َ دوومندالة على محمود كاكى خَيزاندارةو خاوةنى يةكيكى ت��رة لةو بَيسةروشويَنكراوانةى كةلةاليةن ئةمةريكية كانة وة دةستطير دةكريتوو َ دووسال ئازاد دةكريت ،دواتر لةاليةن دوواى دةزطاى دذةتيرؤرةوة دةستطيركراوةءلةوساتةوة هيض َ هةوالَيكى بةمانءنةمان نةزانراوةءئةوةندةى زانياريمان هةبَيت لةسةر ئيسالمى بوون دةستطيركراوة .بةثَيى لَيدوانى هَيمن مةحمود براى على-ى بَيسةروشووين براكةمى ثَيش دةستطيركردنى لةنَيو ِريزةكانى بزوتنةوةى ئيسالميدا بووة ،دواى جيابوونةوةولَيكترازانةكةى ئةو حزبة ءدروس��ت بوونى ئةنسارولئيسالم ثةيوةندى ثَييانةوة كردووةلة كاتى لَيدانى ئةمةريكا بؤناوضة كانى هةورامان براكةم دةضَيتة ئَيران لةطة ِرانةوةيدا لةشارى َ موسل َ لةمالةكةى خؤيدا دةستطيردةكريت . طؤظارى ِريَطا بؤئةو مةبةستة ثةيوةندى ك��رد بةهَيمن محمودكاكى ب��راى ناو ب��راو ضةند ثرسياريَكى لةبارةى مَيذووى دةستطيركردنةكةى براكةىء كؤتازانياريان بؤ ئاشكراكردنى ضارةنوسى براكةى ئاراستةكردو ئةويش بةم شَيوةية وةآلمى داينةوة و ووتى» سةرةتا براكةم لة ناو بزووتنة وةى ئيسالميدا لة َ سالى 1997وة كاريكردوة تادروست بوونى ئةنسارولئيسالمدواتر ثةيوةندى بةوانة وةدةكات و دةضَيتة ئَيران و لةكاتى طة ِرانة وةى بؤشارى َ َ سةرمالةكةي و موسل ئةمةريكية كان دةضنة لةوةي دةستطيرى دةكةن ،بؤماوةى دوو سالَ َ لةزينداندا لة الى ئةمةريكيةكان دةمَينَيتةوة، لةثاش َ ليكؤلينةوةيةكى زؤر ئةمةريكيةكان بؤيان
دةردةكةويَت كة هيض تاوانَيكى و نية ئازادى دةكةن .لةثاش ئازاد كردنى لةاليةن دةزطاى دذةتيرؤرة وة دةستطير دةكريَت و دةطويَزريَتةوة بؤ شارى سلَيمانى ،ئةوةبؤ ماوةى ثَينج َ سالة بَيسةرو شويَنةو نةمانتوانية هيض مةواجة يةكى بكةين». سةبارةت بةدستطيركردنى براكةى هَيمن ووتى» براكةم بةشيوةية كى ناياساى دةستطير كراوةو لةكاتيى دستطير كردنى براكةم هيض ب ِرياريَكى دادط��ا نةبوو ،ضونكة لةوكاتة دا َ هةرمالَيك ئةمةريكيةكان بيان ويستاية بضنة سةر هةركةسيك،ئةوةبةبى ب ِريارى دادطا دةضونة يان َ سةرى و دةستطيريان دةكرد،براكةى منيش ية كَيكة لةوكةسانة .دوات��ر ئ��ةوان ئازاديان كردولة اليةن هيزةكانى دذتيرؤرة وة دةستطير دةكريَت،كةى ياسايية ئة طةر كةسيك بةم شَيوة ية دةستطير بكريَت دوور لة ب ِريارى دادطا بؤى؟ وةضةند جار سةردانى ئةمةركيةكانمان كردوة لةوةالمدا ثَيمان َ َ دةلَين ئةوناوة ئازادكراوة و هيضى لةسةرنية» ،لةدريذةى قسةكانيدا هَيمن َ بةهةولةكانيان بؤ ئازاد كردنى مةحمود سةبارةت َ براكةى َ دةلَيت «هةولى زؤرمان داوة بؤئازادكردنى براكةم ،جةندين جار ضوينةتة بةردةم ثة ِرلةمان و سةردانى زؤرَي��ك لة مةسولينمان كردوة وةالمدا َ وثرسيارمان ليكردون ئةوانيش لة َ دةلَين لةالى ئيمة نية وة نازانين لة َ كوي ية ضونكة ئةو كةيسانة سةر بة دذة تيرؤرة َ ، بةالم ئَيمة نازانين لةم َ ووالتة دا دذة تيرؤر سةر بة كَيية؟ َ دةشلَيت ئَيمة تةنها دذة تيرؤر بة تاوان باردةزانين لة دةستطير كردنى براكةم دا». سةبارةت بة َ هةولةكانى ليذنةى مافى مرؤظ «دةلَيت ئةوان َ لةثة ِرلةمان هَيمن محمود َ هةولى زؤريان داوة بؤدؤزينةوة و ئاشكراكردنى كةيسى بَيسةروشوينةكانَ ، بةالم هيضيان ثَيناكريت ضونكة دووحيزبة َ باالدةستة كة ئامادةنين هيض زانياريةكيان ثَيبدةن وجوابيان نادةنة وة ». لةدريَذةى قسةكانيدا هَيمن محمود َ دةلَيت «ضةندين جار داوامان لة اليةنة بةرثرسة كان كردوة بادادطاى بكرين بة دادطايةكى عاديالنة،
عةلي مةمحود-ي بيَسةرو شويَن ئةطةر ت��اوان بارة باسزاكةى وةربطريَت وة ئةطةر بَيتاوانة بائازادبكريَتَ ،بلَيى ئةم براى منة تاوانةكةى لة تاوانى ئةوباعسيانة قورس تربَيت كة دةستيان سورة بةخويَنى كورد ،كةضى لةسلَيمانى ئازاديان دةكةن،خؤ تاوانى ئةم براى من تةنها لةاليةنَيكى ئيسالميدا بووة،ئةطةرئةوان شة ِري ناوخؤ بة تاوان بزانن ئةوا ئةودوو حيزبة طةورة بيست ئةوةندى شة ِري ئيسالمييةكان لة خؤيان كوشتوة ،خؤئيمة َنالين بؤمان ئازادبكةن تةنها َ دةلَين ئةطةر باوة ِرتان بةمافى مرؤظ هةية َ تةنها ثَيمان بلَين ماوة يان نةماوة،ئاخر كام سال َ مافى مرؤظة كةبؤماوةى ثينج َ مندالَيك لةضاوة ِروانى باوكيدابيت نةزانيت ماوة يان نا». كافية َ سالح دايكى عةلى بَيسةر وشويَن َ دةلَيت «كورةكةم لةدواى دةستطيركردنىذنَيكو َ دوومندالى بةجَيهَيشتووة ،ل��ة ِرووي ماديةوة زؤر وةزعيان باش نية،ضونكة هةرشتيك خَيرةومةن ثيان نةبةخشيت نيانة ضونكة هيض كاسثىكةريةكيان نية ،وةلةكاتى دةستطيركردنى بؤبةجي داه��ات��ي ك��ي ك��و ِرةك��ةم��دا هيض َ َ نةهَيشتوون». َ كافية َ سالح لةدريذةى قسةكانيدا دةلَيت» َ ئةوة بؤماوةى حةوت سالة ضاوة ِروانى كورة َ هةواليكمان ثَي َنالين، كةمم هةتائيستا هيض َ كافية لةدريَذةى قسةكانيدا دةليت داواكاريم لة اليةنة بةرثرسة كانئةوةية كو ِرة كةم ئازاد َ دوومندالة كةى هةتا ئيستا بكةن بؤئةوةى باوكيان نةبينية وة هةرضاوة ِروانى ئةوةن ِرؤذيك باوكيان بطة ِريتة وةناويان ،بةردةوام َ مندالة كاني ثرسيارمان لَيدةكةن َ َ لةكوي ية دةلَين باوكمان َ بؤنة هاتة وة ئيمةش نازانين جؤن وةالم يان بدةينة،ضونكة نازانين ضيان ثَي َبلَين». ذمارة ()5(..)47ي شوباتي ()2012
7
ئ������ؤث������ؤزس������ي������ؤن لةماوةي كابينةي شةش و حةوتدا راثؤرتى ئةبوبةكر حسَين دروست بوونى بةرةى ئؤثؤزسيؤن لةكوردستان ل��ةث��اش دةرك��ةوت��ن��ى دةرةن��ج��ام��ى َ هةلبذاردنةكانة ثةرلةمانى وسةرؤكايةتيةكةى 2009-7-25دروست بوونى ئؤثؤزسيؤن لةكوردستان بوو بةئةمرى واقيع وهةريةكة لة ليستى طؤران وخزمةتطوزارى وضاكسازى كةتوانيان 38كورسى ثةرلةمان بةدةست هيزيَكى ئؤثؤزسيؤن خؤيان بهينن وةك َ َ َ هيزة سةركةوتووةى ئةم م بةال دةرخست، َ هيندةى نةبرد ودرزكةوتة َنيو ئؤثؤزسيؤن َ ريزةكانى وليستى خزمةتطوزارى وضاكسازى َ بةشيكى زؤريشى بةئا ِراستةى هةلوةشايةوة و َ بةثى بةشدارى لة حكومةت ضوو ،هةرضةندة َ ى ريَكةوتنى سةركردةى ضوار قةوارةكةى ناو ليستى خزمةتطوزارى وضاكسازى لة 2009-5-6بريارى ئةوةيان داب��وو وةك بةرةيةكى ئؤثؤزسيؤن لةثةرلةمانى كوردستان كاربكةن وبةشدارى كابينةى شةش نةكةن، َ ب��ةالم ريَ��ك نةكةوتنى ض��وار قةوارةكة لةسةر سةرؤكى فراكسيؤن لةثةرلةمان و جاريَكى تر بةشداريكردنةوةيان لةهةلبذاردنة ثةرلةمانيةكةى َ 2010-3-7ثيكةوة ليستةكةى بةرةو َ هةلوةشاندةوة وبرد ،هةرضةند َثيشتر سةركردةكانى خزمةتطوزارى وضاكسازى لة َ لةطةل سةرؤكى ليستى طؤران 2009\7\30 كؤبونةوة داواي��ان َليكردبوو لةكاتى بوونى كانديديان بؤ سةرؤكى ثةرلةمانى كوردستان ثشتطيريان َليبكاتَ ، بةالم ئةو رةتيكردبوةوة بةمةش بةرةى ئؤثؤزسيؤن لةكوردستان بةرةو كةم بوونةوة دةرؤيشت و تةنها يةكطرتوو ط��ؤ ِران مانةوة و ليستى ط��ؤ ِران ئةنجامى هةلبذاردنةكانى َ َ قبول كرد و ب ِرياريدا وةك ئؤثؤزسيؤن كاربكات ،يةكطرتويش بريارى بةشدارى نةكردنى لةحكومةت دا لةدواى راسثاردنى بةرهةم َ بؤثيك سالح و ئازاد بةروارى َ
8
ذمارة ()5(..)47ي شوباتي ()2012
هينانى كابينةى شةش هةرزوو سؤشيالست و َ زةحمةتكيشان بريارى بةشدارى كردنيان َ َ وكؤمةلى ئيسالميش دا لةكابينةى شةش َ بؤبةشداريكردنى خؤى بةكومةلَيك مةرجةوة، كةدواجار ثارتى مةرجةكانى َ قبول نةكردو بةرهةم َ سالةح-يش لةذيَر فشارى ثارتى َ كؤمةلى ئيسالمي بكاتة رازى ب��وو كة جيطرى دةرةوةى حكومةت ،ئازاد بةروارى َ سةرؤكى حكومةتيش دووثاتى كردةوة كة ئةوان مةرجى كةس َ قبول ناكةن لة بةرامبةر بةشدارى كردنيان لة حكومةتدا ،ئةوةى ديَت بةخيريةت ،لةدواى ربيت و ئةوةى نايةت َ بةخي َ َ سويَند خواردنى كابينةى شةشةم لةثةرلةمانى كوردستان بةرةى ئؤثؤزسيؤن بةروة بةرفراوان بوون رؤيشتةوة َ رؤلى ئؤثؤزسيؤن لةماوةى كابينةى شةش دةستثيكردنى هةرضةندة لة سةرةتايى َ سى يةمى ثةرلةمانى كوردستان كارةكانى خولى َ يةكطرتوو طؤران بة ِروونى ئؤثؤزسيؤن بوونى دانيشتنيكى خؤيان ِراطةيان و بايكؤتى ضةند َ ثةرلةمانيان ك��ردو ئامادةنةبوون دةنط َ كؤمةلى بةكابينةى شةش بدةن ،دواترتريش ضواركةسيكةيةوة هاتةوة ئيسالمى بةكوتلة َ ريزى ئؤثؤزسيؤن ،دواى ئةمةش كارةكانى ئؤثؤزسيؤن لةماوةى سةرؤكايةتى حكومةت لةاليةن دكتؤر ب��ةره��ةم-ةوة كةوتة كارو دةيان بةيان نامةو َ هةلويَستى لةناو ثةرلةمان لةسةر ثرسةكانى بودجةو نةوت وكاروبارى وةزارةتةكان و ياسا جؤاروجؤةكان وخؤثيشاندان َ هاوالتيان ،تةنانةت داواكردنى و نارةزايةتى َ هةلوةشاندنةوةى حكومةت وثةرلةمانى كرد بانطهيشتى سةرؤك وةزيرو بةشى زؤرى و َ لةوةزيرةكانى كابينةى شةشةم كرد. بة ب ِرواى ريَبين هةردى نوسةرو رؤشنبير ئؤثؤزسيؤن برياريَكى باشى دا لةدواى 7\25 بةشدارى حكومةتى نةكرد و ضوةبةرةى ئؤثؤزسيؤنةوة ،ضونكة َئيمة لةكوردستان ئؤثؤزسيؤنيك هةية كة َثيويستمان بة َ
َربيت بةسةر حكومةتةوة و دةنطى ضاودي َ رةخنةطرانةى َ خةلط ئةو دةنطانةى لة دوو فراكسيؤنة سةركيةكة رازى نين بكات و بتوانن لةناو ثةرلةمان ئةو دةنطانة بطةيةنن و لةكابينةى حةوتيشدا هةمان رةئيم هةية هةبيت بؤئةوةى باشتر كةدةبيت ئؤثؤزسيؤنى َ َ ضاوديَرى كارةكانى بكريَت. هةر لةوبارةيةوة كاردؤ محمد سةرؤكى فراكسيؤنى طؤران لةثةرلةمانى كوردستان َثيى ئةوهيزانةى برياريان دا ئؤثؤزسيؤن كاتيك َ واية َ بن لةسةريانة هةنديَك ئةدابكةن كةواجبى ئؤثؤزسيؤنة لة سيستةمة سياسيةكة لةوانة ئةو ئةركانةى كةثةيوةنديان بةياساكانةوة هةبوةو كاريطةرى هةبوة لةسةر َتي ِروانينى ئؤثؤزسيؤن وط��ؤ ِران��ك��ارى لةسيستةمة سياسةكةى كوردستان ،شةفافيةت لة بودجة بؤ ضاوديَكردنى لةليدوانةكةيدا بؤ حكومةت كراوة ،كاردؤ محمد َ ريَطا وتيشى «ئؤثؤزسيؤن ئيشى لةسةر ضةند دؤسيةك كردوة لةوانة دؤسيةى نةوت ،ميديا و بودجة ،بةمةش توانيويةتى ئةركى خؤى بةجى بكات وئؤثؤزسيؤنيش داب ِراونية جى َ َ لةسيستةمة سياسيةكة و َ رؤلى ثةرلةمانتارى خؤى َ بسيَيت كة ئةمانةش ثةيوةندى هةل َ بةشيوازى حوكمرانيةوة هةية و ئؤثؤزسيؤنيش َ بةشيك لة سيستةمى سياسى كوردستان بوةتة َ دةبيت لةبةرئةوة سيستةمةكة رةنطدانةوةى َ لةسةر ئةداى ئؤثؤزسيؤن ،بؤية َئيمة َثيمان واية ئةو سيستةمة َثيويستى بةضاكسازى بنةرةتى هةية. دكتؤر عومةر محمةد ئةندامى سةركردايةتى رايدةطةيةنيت يةكطرتووى ئيسالمى كوردستان َ لةوكاتةوةى ئؤثؤزسيؤن لة هةريَمى كوردستاندا كارى سياسى خؤى دةكات توانيويةتى َ رؤلَيكى ببنيت هةروةها توانيويةتى طةورةى خؤى َ باشبيت بةسةر كارةكانى ضاوديَريَكى َ حوكمةتةوة ،لة ِريَطةى ميدياكانيةوة بةردةوام بةشيكى زؤر لة كةم وكورتيةكانى توانيويةتى َ َ باشبيت دةسةالت ئاشكرابكات و ثرديَكى َ
لةنيوان َ خةلك وحكومةتدا ،توانيويةتى دةنط َ خةلك َبيت و داخوازيةكانى َ وهاوارى َ خةلك لةئيتاريَكى جواندا َثيشكةشى بكات وكابينةى وثيشمةرطة هيزةكانى ناوخؤ َ شةشةم كة موضةى َ و زيادكرنى سولفةى خانوبةرو هاوسةرطيرى بةشيكى باش لةم دةسكةوتانة لةاليةن كردَ ، َ هاوالتيانةوة بةدةسكةوتى بونى ئؤثؤزسيؤنى
عةبدولوةهاب عةلي
عةبدولوةهاب عةلي: بةرةى ئؤثؤزسيؤن لةماوةى كابينةى حةوتدا بةرفراوانرت نابَيت و لةوةزياتر نابَيت كة لةكابينةى شةشدا هةبوو دةزانن و لة بةغدايش ئؤثؤزسيؤن توانيويةتى دةنطيكى ت��رى رةس��ةن و راستةقينةى َ قوالوى ناخى َ َ هةل َ خةلك َبيت ،لةسةروو هةموو جيكى ثاكي َ ئةمانةشةوة ئؤثؤزسيؤن توانيويةتى َ شةش َ َ بةدةسةالت زثيشكةش خالى بةهي َ َ يةكيتى بةثى ى ئيعترافاتى برادةرانى َ بكات َ بةجى بكراية لة جى ئةوثرؤذةية طةر وثارتى َ َ
ئةوكيشانةى كة ئةم ِرؤ رووبة ِروى هةريَم َ %90 بوةتةوة ضارةسةر دةبوو». رووداوةكانى 17ى شوباتى 2011و رؤذانى دواتر و رووداوةكانى 2011\12\2بادينان طرنطترين ئةو روودانةبوون كة لةبةرذةوةندى َ دةسةالت شكايةوة و بة ِراى ئؤثؤزسيؤن و دذ َ ضاوديَرانيش ئةم روودانة باالنسى ئؤثؤزسيؤنى لةكوردستان بةرزتركردوة ئةندامةكةى سةركدايةتى يةكطرتويش ثشتطيرى لةخؤثيشاندانةكانى 17ى شوبات وثشتطيرى كةس و كاريان بةدةسكةوت بؤ ئؤثؤزسيؤن َ لةقةلةم دةدات لةو بارةيةوة بة ريَطاى ووت «ثشتطيركردنى ئؤثؤزسيؤن لة داخ��وازى خؤثيشاندةرانى 17ى شوبات و رؤذانى دواى وثشتطيركردنى كةس وك��ارى شةهيدان كاريطةرى زؤرى هةبووة ،كوردستانى بردوةتة َ دةسةالتى راوةستان لةشويَنى قؤناغيكى تر كة َ هينايةوة و ئاستى هؤشيارى خؤى وبةخةبةرى َ َ قؤناغيكى وكؤمةاليةتى طةياندوةتة و سياسى َ طةشةسةندووى باش كة ئةطةر ب��ةردةوام َبيت زياتر لةثايةكانى ديموكراسى وكارى سياسى مةدةنيانة لةهةريَمى كوردستان نزيك دةبينةوة». ئؤثؤزسيؤن وكابينةى حةوت ثاش ئةوةى لةكؤبونةوةى 2012\1\19 يةكيتى وثارتى َ لةطةل هةر دوو مةكتةبى سياسى َ سةرؤكى هةريَم ،بة ِرةسمى نيضيرظان بارزانى راسثيردراوة، كهينانى كابينةى حةوتةم َ بؤثي َ َ دةبيتةوة رووبةرووى بارزانى نيضيرظان ئةوةى َ بةشداريثيكردن لةكابينة بةرةى ئؤثؤزسيؤنة بؤ َ وةزاريةكة يان مسؤطةركردنى ثشتطيرى ئةوان بؤحكومةتةكةى ،هةرضةند َثيش راسثردنيشى بةبى ئةوة راطةيةنرابوو كة كابينةى حةوتةم َ ئؤثؤزسيؤن نيضيرظان سةرؤكايةتى ناكات، َ لةهةولى ض ِرداية بؤ رازى كردنى لةئيستادا ئةو َ ئةو اليةنانة ،هةرضةندة طؤ ِران و يةكطرتوو وةك سةرةتايى كابينةى شةشةم رايدةطةيةنن بةشدارى لة حكومةت ناكةنَ ، بةالم ضاوديَران َ كؤمةلى ئيسالمى سةرنجةكانيان لةسةر ض ِركردوةتةوة بؤ بةشدارى كردنيان لةكابينةى َ ن� َ كؤمةل لة �وى ،لةبةرامبةريشدا ئةميرى ديداريَكى تةلةفزيؤنى ثةيامدا ووتى ئةطةر طؤ ِران و يةكطرتووش بةشداري حكومةت َ كؤمةلي ئيسالميي بةشداري بكةن ،مةرج نية بكات. بةثى ى راى ضاوديَران لةماوةى كابينةى َ
حةوتةمدا بةرةى ئؤثؤزسيؤن لةسةر ئاستى بةرفراوانتردةبيت، جةماوةرى و اليةنى سياسى َ هيما بؤ ه��ةردوو كؤنطرةى سةنديكاى َ رؤذنامةنوسان وكارمةندانى تةندروستى دةكةن كة ئؤثؤزسيؤن تةنها نةماية ولةكؤنطرةى رؤذنامةنوسان دةزطاى خةندان و لةكؤنطرةى كارمةندانى تةندروستى بايكؤتى بةشدارى
عةبدولوةهاب عةلي
كاردؤ حمةمةد: ئةطةر ضاكسازى نةكرَيت رووبةرى ئؤثؤزسيؤن بوون زؤرتر دةبَيتةوةء هَيزةكانى ناوخؤشيان دةطرَيتةوة بةشيك كردنيان لةو سةنديكايانة كرد ،بة ِراى َ يةكيتى نيشتمانى لة لةضاويَرانيش هةرضةندة َ ضوارضيوةى ريَكةوتنى ستراتيذيدا بةشدارى َ كابينةى حةوت دةكاتَ ، بةالم لةسةر ئاستى نابيت تاك ئةو ثيشتطيريةى َثيشويان َ بؤحكومةت. رايدةطةيةنيت محةمةد عومةر دكتؤر َ ذمارة ()5(..)47ي شوباتي ()2012
9
«ئةوحوكمةتةى كة َئيستا لةسةروبةندى تةشكيل بونيداين ثاشماوةى حكومةتى َثيشوة كة سةرؤكى حكومةت داوادةك��ات زوو َبين بةاليةوة ،ئةم َبينة وبةردةية بةسة و هةتا ثارتى خؤى يةكالكردوة جةماوةرى كوردستان لة مانطيدابووة،حكومةتيك ضاوةروانيةكى ضةند َ ببيت وانازانين بةمشيوةية تةشكيل َ َ
ريَبني هةردي
ر َيبني هةردي:
ئؤثؤزسيؤن بريارَيكى باشى دا لةدواى 7\25 بةشدارى حكومةتى نةكرد سةركةوتوبيت والى َئيمة َكيشة بريتى نية لة شةخسةكان َ بةلكو َكيشةكة سيستمة سيستةميكى دامةزراومان سياسيةكةية ،ضونكة َ نية كة كاريطةرى شةخسةكان بةئةداو شيوةى راثةراندنى كارةكان َبيت نةك بةو َ َ سليمانى دةسةالتى سةرؤكى حكومةت لة َ بةثيضةوانةوة يان نةيبيت هةبيت لة َ هةولير َ َ َ
10
ذمارة ()5(..)47ي شوباتي ()2012
لة ِريَطةى حزبةوة هةموو شتةكان بكريَت سليمانى هيزو ب ِريارى بؤ بدات لةشارى َ وحزب َ لة ماوةى كابينةى شةش و بةدياريكراويش مانطيكى كةمدا َثينج بةريَوبةرى لةماوةى ضةند َ لةنيوان َ مةلبةندو حكومةتدا». هاتؤضؤ طؤ ِراوة َ ئةوئةندامةى سةركردايةتى يةكطرتوو وت��ي��ش��ى «ط���ةر ب��م��ان��ةوَي��ت خ��زم��ةت بةنيشتمانةكةمان بكةين ،ئؤثؤزسيؤن واى دةبنيت لةدةرةوةى ئةو حوكمةتة َبيت بؤ ئةوةى َ بةردةوام َبيت لةو كارانةى خؤى كة ب ِريارى داوة لةسةرى ،لة اليةكى تريش ضونمان لةبيدةنط دةبيت َ بؤ ناوحكومةت جؤريَك َ كردنمان و َئيمةش نامانةويَت بيدةنط بين و ئيمتيازاتى خؤمان لة حكومةت ضى داوابكةين دةماندةنينَ ، بةالم ئةمة خزمةتمان ناكات و َ ئؤثؤزسيؤنيكى كاية سياسيةكة وادةخوازيَت َ كاراهةبيت وحكومةتيش َلى ى َتيبطات و ئيش َ لةسةر رةخنةكانى بكات و بةرةتكردنةوةى داواكان هةردووالمان زةرةرى َليدةكةين». نوسةرو رؤشنبير ريَبين هةردى َثيى واية «ئةمجارة ئؤثؤزسيؤن زؤر لةجارى َثيشوتر َثيويستمان َثييةتى ضونكة َئيستا ئةنجومةنى بةهيز وةزي��ران كة دةزطايةكى تةنفيزى َ وةهةم سةرؤكايةتى هةريَم كة دةزطايةكى بةهيزة بةدةست يةك حزبةوةية تةنفيزى َ لةدؤخيكى ئاوادا لةبةرئةوة بونى ئؤثؤزسيؤن َ بؤ ضاوديَركردنى كارةكانى و بؤ ريَطة نةدان َ دةسةالت بةزةرورى بةزيادةرؤى كارةكانى دةزانم». سةبارةت بةالوازبوون و زيادبوونى بةرةى ئؤثؤزسيؤن ريَبين هةردى بة ريَطاى ووت «من ناتوانم َثيشبينى بكةم واى نابينم، لةماوةى كابينةى حةوتدا ئؤثؤزسيؤن الواز بةثيضةوانةوة دةيبينم رةنطة بةرةى ببيت و َ َ ئؤثؤزسيؤن ض لة ئاستى جةماوةرى و ض لة طةورةببيت،وة َثيشم ئاستى اليةنى سياسى َ واية ئةم كابينةيةش وةك كابينةكانى تر خراثتر نةتوانيت َكيشة كرنطةكانى كوردستان يش َ ضارةبكات». وتةبيذى رةسمى عةبدول وةهاب عةلى َ ئةنجومةنى سةركردايةتى ثارتى ديموكراتى سليمانى َثيى وانية بةرةى كوردستان لة َ ئؤثؤزسيؤن لةماوةى كابينةى حةوتدا بةرفراوانتر نابيت كة لةكابينةى شةشةمدا ببيت ولةوةزياتر َ َ هةبوو ضى لةرووى اليةنى سياسى و ئاستى جةماوةرى و بةبرواى ئةو ئؤثؤزسيؤن لةكةم
بونةوةدان ،عةبدول وةهاب عةلى بة ريَطاى تائيستا سيماو َ روال��ةت و ووت «هةرضةندة َ َ كهينانى حكومةت ديارنية ،بةالم شيوةى َثي َ َ ئةوة مةبةستى ثارتى ديموكراتى كوردستانة َ يةكيتى نيشتمانى لةذيَر رؤشناييى لةطةل َ بهينريَت، ريَكةوتنى ستراتيذيدا حكومةت َثيك َ شيوازى حوكمةت كؤبونةوةكانى َنيوانمان َ و بةشدارى اليةنةكانى ترو و ماوةى دةست بةكاربوونى دةستنيشان دةكريَت ،هةردوو ال موتةفيقن لةسةر كانديدكرنى كاك َنيضير بؤ سةرؤكى حكومةت و مشتوم ِريش لةسةر جيطرى سةؤرك وةزيران و ثةرمان ثؤستةكانى َ دةبيت ئةو كةسانةى و وةزيرةكان دةكريَت و َ كة ي��ارى دةكريَن ه��ةردووال رةزامةندى لةسةربدةين». «بةثى ى وتةبيذةكةى ثارتى وتيشى َ َ زانيارية سةرةتايةكانيش ئةوةى ثارتى دةيةويَت حكومتيكى بنكة فراوانى كهينانى َ بيكات َثي َ نيشتمانية دواى راسثاردنيشى لةاليةن كهينانى كابينةى َ نوى، بؤثي َ سةرؤكى هةريَمةوة َ َ لةطةل نيضيرفان بارزانى دةكةويَتة ثةيوةندى اليةنةكان َ وخةلكى تةكنؤكراتدا». سةرؤكى فراكسيؤنى طؤ ِران لةثةرلةمانى كوردستان بةشداريكردنيان لة حكومةت دةبةسيتةوة وثشتطيركردنيان بؤ حكومةت َ بة بةرنامةى حكومةت و ضاكسازيةكانى لةوبارةيةوة ووتى «كابينةى حةوت تا َئيستا لةضوارضيوةى راطةياندن وقسةكردنة وشتى َ كؤنكريَتى نية ويَ��راى ئةو طؤرانكاريةى كةثةيوةندى بةريَكةوتنى ستراتيذيةوة هةية ئةمانةش كاريطةرى لةسةر طؤرانكاريةكان و دةستاو دةةستكردنى حكومةتةكة هةية، َئيمة َتي ِروانين و َ هةلسةنطاندنمان بؤ سيستةمة سياسيةكة و تةعامولكردنمان َ لةطةلى ثةيوةندى بة بةرنامةى كابينةى حةوتةوة هةية ،ئةم بةرنامةية طةر دريَذةدان َبيت بةكابينةى شةش زؤر بةطةرم وطوريتر ئةداى كارى ئؤثؤزسيؤنى خؤمان دةكةينَ ،ئيمة جيهان بينى خؤمان شيوازى حوكم و َ قبولكردنى ئةو هةية لةسةر َ َ باكيجةى َثيشكةشمان كردوة ،طةر قبولكرا َ تةعاموليكى ترى َ لةطةل دةكةين وَي ِراى ئةوةى َ هةموو ئةركى ثةرلةمانى و ضاوديَرى كارةكانى حكومةت دةكةينَ ، بةشيوازى جياوازتر. بةالم َ سةرؤكى فراكسيؤنى طؤران َثيشى واية دةس��ةالت ئةزمةكانى ق� َ َ �ول َبيتةوة ضةند دةبيت ئةمةش رووبةرى ئؤثؤزسيؤن بوون زياتر َ
ثةيوةندى بةئيشكردنى حكومةتةوة هةية وتيشى «ئةطةر ضاكسازى نةكريَت رووبةرى وهيزةكانى دةبيتةوة َ ئؤثؤزسيؤن بوون زؤرتر َ ناوخؤشيان دةطريَتةوة». سةبارةت بةبةرفراوانى بوونى بةرةى ئؤثؤزسيؤن لة ذمارةيةك سةنديكاو ريَكخراوى ثيشةيدا عةبدو لوةهاب عةلى رايطةياند َ لةهةلبذاردنةكان «ئؤثؤزسيؤن لةو ريَذةى كة هينايى و لةو َ هةول وتةقةاليانةى كةلةمانطى َ شوبات وئازارى رابردووداى زياترى بؤناكريَت بةثى ى و ريَذةى جةماوةريشى لةدبةزينداية َ ئةومةعلومتانةى لةالى َئيمةية». ه��ةروةه��ا ع��ةب��دول وةه���اب ووت��ى «سةبارةت بةوةى كةلة كؤنطرةى سةنيدكاى رؤذنامةنوسان و سةنديكاى كارمةندانى تةندروستى رووي��دا دواى ئةو نشوستة بوو ترهينايى، كة ئؤثؤزسيؤن لةسةنديكاكانى َ َ بةالم فرياكةوتن لة كؤنطرةى سةنديكاى كؤمةليك كاربكةن و ئةوانةشى رؤذنامةنوسان َ ل���ةدةرةوةى ئؤثؤزسيؤن بايكؤتان كرد ئيجتهيادى شةخسى ضةند كادريَك بوو لة ببيت يةكيتى نايةويَت َ يةكيتى نيشتمانى وخؤى َ َ بةئؤثؤزسيؤن ئةوبرادةرانةش بايكؤتيان كرد دةذميردران و َئيستا بةوثةرى بةثةنجةى دةست َ قورساييةوة يةكيتى لةوسةنديكايةدا كاردةكات دةزانيت لةثاشةكشةداية بؤية و ئؤثؤزسيؤن َ َ دةيةويَت لةسةر ئاستى ريَكخراوةكانى كؤمةلى مةدةنيش ثةالمار بدات ئةو حةرةكة ثؤليسيانة ئةنجام ب��دات ،ئؤثؤزسيؤن دةيةويت بةم كارانةى ريَذةى جةماوةرى خؤى زيادبكات، َئيمة َثيمان واية َ َ وتةقةاليى َبيهودة دةن هةول َ بةشيوةيةكى دةبيت حزب َ لةطةل ئةوةشدا َ ثشتطيربيت بؤسةنديكاو ريَكخراوةكان الوةكى َ بةشيوةيةكى راستةوخؤى دةستى بكات نةوةك َ هةبيت». حزب لةناوياندا َ دةبيتة ئؤثؤزسيؤن ؟ يةكيتى َ َ زؤريَك لةضاوديَران ثشبينى ئةوةدةكةن كة يةكيتى نيشتمانيشةوة كابينةى حةوت لةاليةن َ ببيتةوة لةسةر كانديدةكانى توشى ئاستةنط َ بؤجيطرى سةرؤكى هةريَم وحكومةت َ وذمارةيةك لةوةزراةتةكان بةمةش رةنطة يةكيتى وةك ئةطةريَكى دوور بةشدارى َ َ وتةبيذى ئةنجومةنى حكومةت نةكات ،بةالم َ رايدةطةيةنيت لةسليمانى َ سةركردايةتى ثارتى َ «موستةحيلة ثارتى بةتةنيا كابينةى حكومةت %100بةثى ريكةوتنى ستارتيذى بينيت لة َثيك َ َ
َ لةطةليان وموتةفقن لةسةر يةكيتى بةشدارة َ كةئيستا هيزى ترى سياسيش َ كابينةكة و َ لةكابينةى شةشدا هةن لة كابينةى حةوتيشدا دةبن وهةنديَك اليةنى ئؤثؤزسيؤنيش رةنطة بةشداربن وطةر بةشداريش نةبن َ ثالثيشتى تةواو لةوكابينةية دةكةن. ثى واية ريَكةوتنى ريَبين ه��ةردي-ش َ يةكيتى بؤ هاتنة ستراتيذى ريَطرة لة بةردةم َ بةرةى ئؤثؤزسيؤن لةوبارةيةوة بةريَطاى وت ببيت بةئؤثؤزسيؤن يةكيتى َ «بةدوورى دةزانم َ يةكيتى بةشدارة لةحكومةت و ريَكةوتنى َ َ وثى ستراتيذى هةية لةطةل ثارتى كة دةست َ بةستوةتةوة و تةسليم كردنةوةى حكومةتيش بةثى ى ريَكةوتنى ستراتيذية» ،وتيشى ئةم َ َ ئالؤطؤ ِر دةستةو دةستكردنى دةسةالت نية َ َ دةسةالتة بةطويَرةى بةلكو دابةشكردنى ريَكةوتنى ستراتيذى ،دةستاودةى ستكردنى �ةالت ئةوةية لةريَطةى َ دةس� َ هةلبذاردنةوة جيطةى». هيزيَكى تر َبيتة َ هيزيَك الببريَت و َ َ َ لةطةل ريَبين كاردؤ محمد-يش هاوراية هةردى سةبارةت بة ِريَكةوتنى ستراتيذى و يةكيتى لةكابينةى حةوتدا بةشدارى كردنى َ «يةكيتى لةو بارةيةوة بةريَطاى راطةياند َ وثارتى ريَكةوتنى ستراتيذيان هةية و ئةم َئالوطؤرةش ثةيوةندى بة ِريَكةوتنة ستراتيذيةوة بمنيت َثيكةوييان بةردةام هةية ،تاريَكةوتنةكة َ دةبيت». َ عومةرمحةمةدثى الى خؤشيةوة دكتؤر َ ى واي��ة ريَكةوتنة ستراتيذيةكةى َنيوان يةكيتى وثارتى ذيانى سياسى توشى شةلةل َ هيزة لةبةرئةوةى َثيكةوةن لة كردوة ئةو دوو َ َ طةندةليةكانى يةكتر َبيدةنط دةبن و سامانى ئةم َ والتة بةش دةكةن وئاسمان وزةوييان وثيشمةرطةو ثةرلةمان ...هتد بةشكردوة َ بةش كردوة ،وَي ِراى بوونى ئةم ريَكةوتنةش لة دي َ يةكيتى و دكتؤر بةرهةم َطةلة بةوالوة َ َ شيوةش كاك دةسةال َتيكى نية و بةهةمان َ دةبيت وطةر ئةم ريَكةتنة َنيضير-يش هةروا َ ستراتيذية َ بوةشيتةوة واليةك حكومةت هةل َ هيزةكانى تر ئؤثؤزسيؤن بنيت و َتيكراى َ َثيك َ شيوةيى ت��ةداول��ى راستطؤيانةو بن ب��ةم َ ئاشتيانةى َ دةبيتَ ، بةالم َئيستا هةركةس سولتة َ ناتوانيت بهنيت مادام ريَكةوتنةكة بوونى هةية َ َ سةركةوتوبيت و بةرةو فةشةل دة ِروات طةر َ َ هةولى خؤشى ب��دات وريَطةى ئةوثة ِرى «ئيستا ئؤثؤزسيؤن َثينادريَت» ،هةروةها وتيشى َ
َ كؤمةل و طؤراندا خؤى تةنها لة يةكطرتوو َ نابينيتةوة ئةو هؤشياريةى لةناو خةلكدا هةية َ و ميدياكان ورؤشنبيران و مامؤستايانى زانكؤ بةطشتى لةبةرةى ئؤثؤزسيؤندان». ئةندامةكةى سةركدايةتى يةكطرتوو لةكؤتايدا رايطةياند «ئةطةر ببواية اليةني ترى يةكيتى سياسى بهاتايةتة ناو ئؤثؤزسيؤن لةوانة َ
د.عومةر عةلي
د.عومةر عةلي: لةشارى سلَيمانى لةماوةى كابينةى شةش و بةدياريكراويش لةماوةى ضةند مانطَيكى كةمدا ثَينج بةرَيوبةرى هاتؤضؤ طؤِراوة لةنَيوان مةلَبةندو حكومةتدا نيشتمانى كاريَكى باش دةبوو ئةوكاتة حكومةت دةكةوت بةر بةرثرسياريةتى و َ هةلبذاردن هيزةكان بطؤ ِراية ئةوة بكرايةتةوة ريزبةندى َ ِريَطايةكى راست دةبوو دةيطةياندينة ئةنجام وداهاتويةكى طةشةسةندوو». ذمارة ()5(..)47ي شوباتي ()2012
11
فازيل ِرةئوف ئةندامى سةركردايةتى ثارتى دميوكراتى كوردستان:
ئةم حكومةتة بةجاشايةتى نةهاتووة ئةوةى ئةم حكومةتةى ناو َيت غةدر لةخؤى دةكات ديدارى :عيماد بيالل ئةندامى سةركردايةتى ثارتى ديموكراتى كوردستان فازل رةئوف لة ديداريَكى تايبةتى ِريَطا دا ِرايطةياند هؤكارى سةردانةكةى سليمانى تايبةت َنيضيرظان بارزانى بؤ شارى َ بوو بة كؤبونةوةى َنيوان نةوشيروان مستةفا ِريَكخةرى بزووتنةوةى ط��ؤ ِران .ئاماذةى َ لةهةولى ئةوةداية بةوةشكرد َنيضيرظان بارزانى َ لةطةل اليةنى ئؤثؤزسيؤن طفتوطؤى جدى بكات بؤ ئةوةى ب��ةذدارى حكومةتى ئايندة بكات وتيشى ئةم حكومةتة بةجاشايةتى نةهاتووة ،ئةوةى ئةم حكومةتةى ناويَت غةدر لةخؤى دةكات .فازيل ئةوةشي ووت «ئةوةى كة وتوويةتى خؤثيشاندان لةهةريَمى كوردستان دةستثيدةكاتةوة بةشيوةيةكى توندووتيذى َ َ ئةبيت ميللةت ِرسواى بكات». َ ِريَطا :كابينةكةى دكتؤر بةرهةم بةرةو َ هةلسةنطاندنى ثارتى كؤتاى دةض�َ�ي��ت، ديموكراتى كوردستان ضية لةمة ِر ئةداو طرنطى كاروضاالكيةكانى دكتؤر بةرهةم لة كابينةى شةشةمدا؟ َ ف��ازل رةئ��وف :م��اوةى دوو سالة بة ِريَز دكتؤر بةرهةم سةرؤكى حكومةتى هةريَمى كوردستانة ،كة دةكاتة كابينةى شةشةم لةسةرةتاى دةستبة كاربوونى دكتؤر بةرهةم كؤمةلَيك وةعدو َ َ بةلَين دراَ ، كاتيك كة بةالم َ ئةجيندا ئةبيت بير لة بةرنامةو َ وةعد ئةدريَت َ َ كاتيك دكتؤر بةرهةم كانى بكةيتةوة ،بةالم َ دةستى بةكارةكانى كرد ئةوةى َثييكرا كردى، َ بةالم َئيمة وة ك ثارتى ديمووكراتى كوردستان جيطرى سةرؤكى حكومةت كاك ئازاد كة َ ب��ةروارى بوو ئةوان وةك حكوومةتَ ،ئيمة وةك حيزب تةداخولمان نةكردوة لة ئيشوكارى حكومةتَ . بةالم هةر لة جةنابي سةرؤكى
12
ذمارة ()5(..)47ي شوباتي ()2012
هةريَم بة ِريَز مةسعود بارزانى ثشتطيرى تةواوى دكتؤر بةرهةم ك��راوة بةتايبةت مةكتةبي سياسي ثارتى بؤ ئةوةى َكيشةى بؤ دروست نةكريَت ،واتا ثارتى َ ثالثشتى دكتؤر بةرهةم لةثشخستنى كابينةكةى .بة ِراى َئيمة بووة َ دكتؤر بةرهةم ئةوةى توانيويةتى كردوويةتى َئيمة وةك ثارتى ِرازيبوين بةوةى كة بة ِريَز دكتؤر بةرهةم تاضةند ئةو توانايةى هةبووة بؤكارةكانى ،ئةوةى كة دكتؤر بةرهةم نةى توانيووة بيكات ثةيوةستبووة بةميزانيةو كات، َ دووسال بؤ بةرنامةى كاركردن ضونكة بة ِراستى زؤرنية ،ضونكة زؤر ث ِرؤذةى طةورة هةية بةضةند َ ئةضيتة قؤناغى تةواو بوونةوة ،بؤية ئةمة سالَيك َ ئةوةناطةيةنيت دكتؤر بةرهةم يان حكومةتةكة َ بوبيتَ ،ئيمة وةك ثارتى كةمتةرخةم بةطشتى َ بةشيوةيةكى طشتى ِرازي بووين لة ماوةى َ َ دووسال ئةزموونى دكتؤر بةرهةم لةكابينةكةى بؤية دكتؤر بةرهةم هةرئةوةندةى ئةتوانى كة بيكات. ِريَطا :ئاماذةت بةوةكرد مةسعود بارزانى ثشتطيرى تةواوى دكتؤر بةرهةمى كردوة، بؤ ب��ؤئ��ةوةى لةكابينةكةيدا َكيشةى دروستنةبيتَ ، بةالم خودى دكتؤر بةرهةم َ ئ��ةوةى ِراطةياندوة دةستى حيزب ِرةنط
باخةلَكى بزانَيت دةزطاى ثاراسنت دةزطايةكى داثَلؤ سَينةرنية، دةزطايةكة ضاوَيكى هةيةو هةزارضاو
دانةوةيةكى زؤرى هةبوة لةكابينةى شة شةمدا، بةو مانايةى حيزب ِريَطربوة لةئيشوكارةكانيدا دةطةيةنيت حيزب ب ِريارةكةى ئةمةش ئةوة َ بةجينةكردوة ،بؤضى؟ جي َ سةرؤكى هةريَمى َ فازل رةئوف :باوة ِرناكةم حيزب تةداخولى لة كردبيتَ ،ئيمة وةك كابينةكةى دكتؤر بةرهةم َ ثارتى ديموكراتى كوردستان ئةوةى كة ئاطامان َلي يةتى سةرؤكى هةريَم جةنابي بةرزانى ثشتطيرى تةواوى دكتؤر بةرهةمى كردوة ،بة كردبيت بةناوى حكومةت َئيمة َثيضةوانةوة ضي َ تةداخولمان تيايدا نةكردووة ،نةلة وةزارةت نة لةهيض دامودةزطايةكى حكومىَ ،ئيمة لةخوارة بةتايبةت مةكتةبي سياسي داواى ضيمان كردبيت نةمان توانيوة ِراستةوخؤ ثةيوةندى َ وةزارةتيكةوة بكةين يان َكةوة ي بةوةزير َ بؤئةوةى كارمان بؤبكات ،تةنانةت َئيمة وةك سليمانى و طةرميان ثارتى لة سنورى ثاريَزطاى َ كة َثيطةى جةماوةريمان تيايداثتةوة َبيبةشبوين لةث ِرؤذةى تاعينات و ث ِرؤذةخزمةتطوزاريةكان، َ بةالم َئيمة ئاساي بووة بةالمانةوة و طرنط ئةوةبوة َكيشةمان بؤكابينةى شةشةم درووست نةكردوة. هيما بؤئةوةدةكةيت ثؤستى ك َطا:كاتي َ ِري َ سةرؤكايةتى حكومةت حسةى ثارتى ية ئةضيتة خانةى يةكيتى َبيطومان َ يان حسةى َ لةنيوان خؤتاندا ثؤستةكان ئةوةى كة َئيوة َ ئةبيت هةميشة بؤضى دابةشكردبيت، تان َ َ يةكيتى و ثارتى َبيت، ئةو ثؤستة سياديانة بؤ َ قوالوى ناخى َ لةكاتيكدا ئؤثؤزسيؤن َ هةل َ خةلكةو َ يةكيتى و ثارتى دةنطى هةية؟ هاوشيوةى َ َ فازل رةئوفَ :ئيمة ئيتيفاقمان هةبووة يانى يةكيتى بوةتةوة، حكومةت ِرووبة ِروى ثارتى و َ بؤية لةهةموو دنيادا ئةم ئيتيفاقانة بوونى هةية بؤ ئةوةى بزانيت ئةو ثؤستانة ضؤن دابةش ئةكةيت .بؤية حيزبى يةكةم و دووةم ئةم زيادةى يةكيتى و ثارتى وةك بةردةكةويَت لةبةرئةوة َ ليستى كوردستانى موتةفيق بوين ،وة ِريَذةى
هةموودةنطة كان بة هةردووال بةدةستمان بةثيى ئةو ئيتيفاقاتةى لةم دوايةى هيناوة ،بؤية َ َ َ يةكيتى كرا دوو سالى سةرؤكايةتى ثة ِرلةمان بؤ َ َبيت ،دوو َ سالى سةرؤكايةتى حكومةت بؤ ثارتى بةثيى ئةو دةنطانةى بةهةردوو َبيت ،بؤية َ َ دةسةالتانة هيناومانة بؤمان هةية ئةم اليةن َ دابةشكةين هةرلة ثة ِرلةمانةوة تاحكومةت. ِريَطا :ئةى ئةطةر َئيمة شيكاريةكى ديكةى بؤبكةين و َبلَيين ثارتى فشاريَكى زؤرى خستؤتة يةكيتى بؤئةوةى ثؤستى سةرؤكايةتى سةر َ حكومةتى َلي وةربطريَتةوة ،جةنابتان لةم بارةيةوة ضى َ دةلَين؟ فازل رةئ��وف :لةبةرامبةر وةرطرتنةوةى يةكيتى ماناى ثؤستى سةرؤكايةت حكومةت لة َ يةكيتى، ئةوةنية ثارتى فشارى خستؤتة سةر َ ئةمة ئيتيفاقة. ِريَطا :بةر لةوةى ثارتى بة ِرةسمى داواى يةكيتى ثؤستى سةرؤكايةتى حكومةت لة َ بكاتةوة ،سةرةتا ثارتى ئامادة نةبوو ئة يةكيتى وةربطريَتةوة ،ضةندين وثؤستةى لة َ ووتةبيذى مةكتةبي سياسي ثارتى ئةوةى جار َ ئاشكراكردوة ثارتى ئامادة نية موئامةرة بة َنيضيرظان-ةوة بكات بؤئةوةى بيكات بةخاوةنى حكومةتيكى ث ِر َكيشةَ ،ليرةدا ئةوة دةردةكةويَت َ بةكيشةى خؤى ثارتى َكيشةى ئةم حكومةت َ دانانيت يان بؤضى َئيستا ئامادةن ئةو ثؤستة َ وةربطرنةوة؟ فازل رةئ��وف :ئةو قسةيةى كة ووتراوة بؤضونى طشتى نةبوة ،بؤضونى سياسةتى ثارتى نةبووة ،بؤضونى سياسةتى ثارتى ئةوةية َ لةطةل ئةوةدابووة ئةوةى شيا و ئةكسةريةت بةتوانابيت لةناو ثارتى جةنابي كاك شارةزاو َ َنيضيرظان بوة ،بؤية ثارتى دةستنيشانى كردووة بؤ ئةو ثؤستة. ِريَطا :بؤضى كانديدى ثارتى تةنها َنيضيرظان كةسيك كة بارزانى ية؟ ئايا لةناو ثارتى تةنها َ ثؤستةبيت َنيضيرظان بارزانى ية؟ شياوى ئةو َ كاتيك فازل رةئ��وف :بةطشتى ميللةت َ كةسيك ئةبينن دواتر تةجروبة كاروضاالكى َ وةردةط���رن .ك��اك َنيضيرظان خ��ؤى هةر جيطرى سةرؤكى ثارتى بةتةبيعى بةدةر لةوةى َ ديموكراتى كوردستانة ،بيركردنةوةيةكى َ قولى كةسيكى كورد ثةروةرة، كوردانةى هةيةو َ بة ِراستى كاك َنيضيرظان قوتابي قوتابخانةكةى بارزانى نةمرة كة دةكاتة مامى ،هةميشة بارزانى ئارةزو لةوة دةكات فةرقوجوداى نةكات
َ فازل ِرةئوف بةيةك ضاو سةيرى ميللةت بكات .ئةطةر بودجة جيانةكرايةتةوة بةسةر هةردو ئيدارةى هةوليرى سليمانى كاك َنيضيرظان َ هةولير و َ َ سليمانى َثيشدةخست ضؤن َثيشخست ئاواش َ يةكيتى بودجةيان دابةشكرد بةسةر ثارتى و َ َ هةوليردا ،بةالم سليمانى و َ هةردوو ئيدارةى َ هةوليربكات، خزمةتى ثارةية ثارتى توانى بةو َ َ يةكيتى نةى توانى لةبةشة سليمانى َ بةالم لة َ بودجةى خؤى خزمةتطوزارى َثيشكةش بة سليمانى بكاتِ ،راستة ميللةتةكة هي هةمومانة َ دابةشكردنى ثارة ئةو َكيشانةى دروستكردووة َ ئةمسال دابةشبكريَت ئةوا ِرةنطة ئةطةر بودجةى َكيشة درووستبكات .لة مةسةلةى ث ِرؤذةكان لة كابينةى َثينجةم ئةطةر بودجة دابةشنةكراية َ هةوليرضى بؤكراوة ئاواش بةدلنياي يةوة َ سليمانى طؤ ِرانكارى بةخؤوة دةبينىَ ،نيضيرظان َ َ سليمانى ية لة ِرووة من «نيوةى ت ي ئةل بارزانى َ َ كؤمةاليةتيةكةوة َ َ مالى دايكى بة ِريَزيان لة سليمانى سليمانى ية ،يانى جةنابي بةرزانى َ َ بؤسليمانى زؤرخؤشدةويَت ،كاك َنيضيرظان َدلى َ ئةسوتيت! َ دروستدةبيت ئةوكيشانةى بةالم َ َ َ هةمووى دةطة ِرًَيتةوة بؤ بودجة ،بؤية لة كابينةكةى دكتؤر بةرهةمدا ئةطةر دوو ئيدارةى نةبواية ئةويش دةيتوانى زياتر خزمةتبكات،
ثارتى كؤسث نةبووة لةبةردةم دكتؤر بةرهةم بةتا يبةت جةنابي سةرؤك ثشتطيرى كردوة و بةثيشكةوتنى كابينةى شةشةم حةزى كردوة َ َ ِريَطا :ئؤثؤزسيؤن بةطشتى خؤشحالة بةدانانى كةسايةتيةكى وةك َنيضيرظان لةناو ثارتى بؤ ثؤستى سةرؤكايةتى حكومةتَ ،ليرةدا ئةوة دةردةكةويَت كة َنيضيرظان جياواز لة َ بنةمالةى بارزانى بيردةكاتةوةو بؤضونى جياوازة، هةنديَك َثييان واية ئؤثؤزسيؤن بؤية ثشتطيرى ئوميديان َنيضيرظان بارزانى دةكات ضونكة َ بةنيضيرظان بارزانى هةية بؤئةوةى بةرةيةك َ لةناو ثارتى جيابكاتةوة؟ نةخير ،كاك َنيضيرظان ف��ازل رةئ��وفَ : كةسيكى ِرؤشنبيرةو بيركردنةوةى زؤر َ قولة َ هيض كات ئامادةنية بةرة لةناو ثارتى جيابكاتةوة، هةمووشتيكةوة ِراستة ميللةتى كوردى لةسةرو َ خؤش دةويَتَ ، بةالم تةبيعةتةكةى واية لة بة ِريَز جةنابي سةرؤك بارزانى وةريطرتوة كة بة يةكسانى سةيرى ميللةت بكات ،كاك َنيضيرظان لة باوكى رحمةتى َفيربووة جياوازى نةكات هةولير يان دهؤك يان خانةقين-دا. لةنيوان َ َ َ بةالم لةسةرو ئةوةشةوة حيزبةكةى خؤى َ بةوةخؤشحال نية زؤرخؤشدةويَت هيض كات دروستبيت، َكيشةومةشاكيل لةناو حيزبةكةى َ ذمارة ()5(..)47ي شوباتي ()2012
13
ضونكة دامةزريَنةرى ثارتى باثيرةى َنيضيرظانة يةكيك بووة لةدامةزريَنةرانى باوكى ِرةحمةتى َ نةبيت مامى ثارتىَ ،نيضيرظان بارزانى هيض َ ئةتوانيت ئينشيقاق سةرؤكى ثارتى ية ،ضؤن َ لةناو ثارتى دروستبكاتَ ،نيضيرظان بارزانى َ بنةمالةى بارزانى طةورةبوة لةسةردةستى ئةضيت بةرةى خؤى جيابكاتةوة. ئيترضؤن َ ِريَطا :لة ضةند ِرؤذى َثيشودا َنيضيرظان َ لةطةل نةوشيروان مستةفا كةسي بارزانى يةكةمى بزووتنةوةى ط��ؤ ِران كؤبويةوة، ن��اوة ِرؤك��ى ئةو كؤبونةوةية ضي ب��وو؟ ئايا ناوة ِرؤكى كؤبونةوةكة ثةيوةندى نةبوةبةوةى كة اليةنى ئؤثؤزسيؤن ،بةتايبةت بزووتنةوةى بةذداربيت؟ طؤ ِران لة حكومةتى ئايندة َ فازل رةئوف :هؤكارى سةردانةكةى كاك سليمانى بةتايبةت َنيضيرظان بارزانى بؤ شارى َ بؤ الى ِريَكخةرى بزووتنةوةى طؤ ِران كاك َ كؤمةلطاى نةوشيروان مستةفا هات لةناو َ كؤمةلَيك بيروبؤضونى جياواز كوردستان كةسيك بووة سةرؤكى ئةبيت َ دروستبووة َ َ ووالت يان سةرؤكى حكومةت كاريَك بكات هةبيت بؤ ئ��ةوةى نزيك بوونةى زياترى َ لةناو َ نابيت ئةو خةلك و اليةنة حيزبيةكان َ ئةبيتة كةسة ملمالني بكات .كاك َنيضيرظان َ َ سةرؤكى حكومةت ،حكومةت حكومةتى بةبي جياوازى ئ��ةوةى كة َ هةمووكةسيكة َ كةسيكى ِراستطؤيةو ئةبيتة سةرؤكى حكومةت َ َ َليوةشاوةى ئةوثؤستةية ،بزووتنةوةى طؤ ِران وةك قةوارةيةكى سياسي دةنطى زؤرى هيناوةو خاوةنى 25كورسي ثة ِرلةمانة ،كاك َ َنيضيرظان َثيشئةوةى ثؤستى سةرؤكى حكومةتى وةرطريَتةوة ئاماذةى بةوةكردوة َ كيك بكريَت كة دةنطى ئةبيت حساب بؤخةل َ َ َ بةدةستهيناوة ،لة ثة ِرلةمانى كوردستان خةلكى َ ثي بكات ،بةتايبةت َ ئةبيت حكومةت عترافى َ هيناوة خؤدةنطى اليةنيك كة دةنطى كةمى َ َ ئةبيت دةس� َ �ةالت ثشتيوانى ميلةتى كوردةَ ، بوةستيت .لةهةموو جيهاندا نابيت دذيان َ َليبكات َ َ دةسةالت سوودى لةئؤثؤزسيؤن وةرطرتوة. يةكيتى وةك دوو اليةنى ِريَطا :ثارتى و َ دةس� َ �ةالت تاضةند سووديان لة ئؤثؤزسيؤن لةكاتيكدا َثيشتر ئؤثؤزسيؤنيان وةرطرتوة؟ َ رةشيويَن ناودةبرد. بةطي َ َ فازل رةئوفَ : يةكيتى سوودى بةل َى ثارتى و َ زؤري��ان لة ئؤثؤزسيؤن وةرطرتووة ،بؤنمونة شتيك َ دةس� َ غةلةت دةكات لةو الوة �ةالت َ
14
ذمارة ()5(..)47ي شوباتي ()2012
َ كؤمةلَيك كةسي خؤى ئةى شاريَتةوةَ ، بةالم َ ئؤثؤزسيؤن ديَت ئاماذة بةو خالة الوازانة ئةكات، َ بةالم ئةطةر ئةو كةموكو ِريانة ضارةسةرنةكةيت َ َ ئةبيت بةطةندةلى ،طةندةلى بؤطةندةكات، َ َ بؤنمونة ئةطةر ئؤثؤزسيؤن بلَيت ثارتى ديموكرات َ ئةوةى دةيكات َ لةطةل ميللةت ئةطةر غةلةتة بؤبنيت هةم ثارتى هةنطاوى ضاكسازى َ ثارتى ئيستيفادةى َليدةكات هةم اليةنى
نَيضريظان بارزانى ىَ دل بؤ شارى سلَيمانى دةسوتَيت ئؤثؤزسيؤن .ئةو خؤثيشاندانةى سةراى ئازادى خؤكيشةى جةماوةربوبيت ئةطةر نا ِرةزايةتى َ َ درووستكردبوو لة هةريَمى كوردستان يان لة ِريَطاى ِراطةياندنةوة ناحةزانى كوردستان طةورةى دةكةن هانى َ خةلكى ئةدةن بؤئةوةى بةردةوامبن لةخؤثيشاندان. ِريَطا:دواى طرذى و َئالؤزيةكانى َنيوان ثارتى لةئيستادا ثةيوةندى و يةكطرتووى ئيسالمى َ ئاستيكداية َنيوان َئيوةو يةكطرتوو لةض َ ئاياثةيوةنديةكانتان ِرووى َ لةئالؤزى كردوة؟ فازل رةئ��وف :ثةيوةندى َنيوان ثارتى و
ثارتى و يةكَيتى سوودى زؤريان لةئؤثؤزسيؤن بينيووة يةكطرتوو ِرووى َ لةئالؤزى نية ،ضونكة نيةتى جةنابي سةرؤك بارزانى و كاك َنيضيرظان ئةوةية َ لةطةل يةكطرتووى كؤبونةوةى ئاشتةواى بةثيضةوانةوة لةاليةن ئيسالمى دروستبكةنَ ، مةكتةبي سياسي و سةركردايةتى َثيمان ِراطةيةندراوة ثابةندى تةباي و َليبوردةى َ لةطةل اليةنة سياسيةكان بين ،بةتايبةت
برايانى يةكطرتووى ئيسالمىَ ،ئيمةى تةجروبةى َتالمان هةية لةشة ِرى ناوخؤى كوردستان وة ئيستيفادةمان َليينةكردوةَ ، بةلكو زيانى َثيطةياندوينَ ،ئيمة لة َ هةولى ئةوةداين ئةوطرذي و َئالؤزيةى َنيوان ثارتى و يةكطرتوو كؤتاى َثي َبيت بؤئةوةى ثةيوةنديةكانمان َبيتةوة دؤخى جارانى. ِريَطاَ :ئيوة يةكطرتوو تؤمةتباردةكةن بةوةى َ طيرسينةرى خؤثيشاندانة كانى دةظةرى هةل َ َ لةكاتيكدا يةكطرتوو ئةلَيت زاخؤ و بادينانة َ خؤثيشاندانةكان ثةيوةندى بةيةكطرتووى ئيسالمى يةوة نةبووة ،بؤضى َئيوة تؤمةتى خؤثيشاندان ئةدةنة َ ثال يةكطرتوو؟ فازل رةئ��وفَ :ئيمة لةخؤثيشاندانةكةى شتيكمان بينى لةناو بادينان ه��ةم��وو َ َ كؤمةلَيك كةس بةدى دةكرا خؤثيشاندةران سةر بةيةطكرتووى ئيسالمى بوون ،كؤبونةوةى ئةو هةموو َ خةلكة َثيشتر زةميةنة سازى بؤكرابووِ ،رةنطة سةركردايةتى يةكطرتوو نةبوبيتَ ، بةالم ِرةنطة ئاطايان لةو خؤثيشاندانة َ َ كؤمةلَيك مةسوولى ناوةكطرتوو لة دةظةرى زاخؤ خؤثيشاندانيان دروستكردوة بؤ ئاذاوةنانةوة. حيزبيكدا َ ئاذاوةطيرهةية، خةلكانى َ لةناو هةموو َ نابيت خؤثيشاندانى تونوتيذ ثشيوى َ بؤ نانةوةى َ بكريَت ضونكة َئيمة ضاوى هةموو ناحةزانى كوردمان لةسةرة زؤرجار كوردستان َكيشةى نية ،ب� َ �ةالم ل��ةوالوة اليةنى نةيار بةكورد َكيشةمان بؤدرووستدةكات. ِريَطا :زانيارى مان الية ثارتى ديموكراتى كوردستان بة ِريَزتانى دةستنيشان كردوة بؤ ثؤستى بةرثرسي دةزطاى ثاراستن لةسنوورى سليمانى ،ئايا ب ِريارى ئةوةت داوة ئةو ثاريَزطاى َ ثؤستةوةر بطريت كة دةزطاى ثاراستنةو لةالى َ خةلكى بةدةزطايةكى َ ؤسينةر ناسراوة؟ داثل َ فازل رةئوف :من َثيشمةرطةى حيزبةكةمم، حيزبةكةم داواى ضيم َليبكات من دريَغى ناكةم، داواى هةرجؤرة بةرثرسياريةتى يةكم َليبكات من ئامادةمَ . بزانيت دةزطاى ثاراستن باخةلكى َ دةزطايةكى َ ؤسينةرنية دةزطاى ثاراستن داثل َ بةثيضةوانةوة خزمةتكارى طةلى كوردة، َ دةزطاى ثاراستن ضاويَكى هةيةو هةزارضاو ئاذاوةطي ِرو خائين دةزطاى ثاراستن ضاوديَرى َ و خؤفرؤشان و دةستةى تيرؤريستان دةكات َ نةيةلَيت ئارامى بؤئةوةى بيان دؤزيَتةوةو َ ووالت َتيكبدةن يان زة ِربة لةميللةتةكةمان و طةلى كورد بدةن.
حةمةسةعيد حةمة عةلي:
ثارت��يء يةك َي�تي بؤ ر َيكخس��تين هاوك َيش��ة سياس��ييةكانيان ضةندين دوكاني سياسييان دروستكردووة رايؤرتي :هَيدي هةولَيري يةكيتيء ثارتي ضةندين دوكاني ساآلنيكة َ َ سياسيان دروست كردووة بؤ كةمكردنةوةي قورسايي اليةنة كاريطةرةكان لةسةر طؤ ِرةثاني سياسي هةريَمي كوردستان، بةطؤترةو بة هيض ياساو بنةمايةك ثارة بةسةر كاتيكيش ئةو اليةنةكان دةبةخشنةوة،هةر َ بووبيت ،ئيتر اليةنانة قورساييان بؤ دروست َ َ لةسالي رابردوو بودجةكةيان دةب ِرن ،وةك لةطةرمةي خؤثيشاندانةكانى 17ي شوباتء دواتر بودجةي ئةو اليةنانة
ب�� ِردرا ،كة بةشداري حكومةتيان نةكرد، وةك سزايةك دذي اليةنة ئؤثؤزسيؤنةكاندا. يةكيتيء ثارتي ضاوديَرانيش َثييان واية َ لةماوةي دةسةآلتداريَتي خؤيان ياساي بةثيي تائيستاش َ شيل دةكةنَ . حيزبةكانثي َ َ َليدواني بةرثرساني وةزارةت��ي ناوخؤي حكومةتي هةريَم زياتر لة 37اليةني سياسي لةهةريَمي كوردستاندا َ مؤلةتي ياسايي كاركردنيان هةية. بةثيي ياساي حيزبة سياسيةكاني هةريَمي َ َ كوردستان كة لةسالي 1993لةاليةن
ثةرلةماني كوردستانةوة دةرضووة ،هةموو كةسيك مافي دامةزراندني حيزبي سياسي َ دةبيت هةية بةضةند مةرجيك ،لةوانة َ َ دةستةي دامةزريَنةرى لة 50كةس كةمتر دةبيت زياتر لة 500ئةندامي نةبيت ،هةروةها َ َ هةبيت ،لةطةأل ئةوةشدا ث ِرؤطرامي ئةو حيزبة َ بطونجيتء لةطةأل بنةماكاني ديموكراسي َ ئامانجةكانيشي دذ بة بةرذةوةندي طشتي لةئيستاشدا نةبيتَ . هةريَمي كوردستان َ ث������ ِرؤذة ي��اس��اي
ذمارة ()5(..)47ي شوباتي ()2012
15
بوودجةي ئةحيزبةكان كة دوو ث � ِرؤذة ب��وون لةطةأل يةكتردا َتي َ كةل ك��ران لة يارمةتي حيزبةكانء ريَكخستني بة ياسا َثيشكةش كراوة ،لةثةرلةماني كوردستان لة رؤذي 2009/11/17خويَندنةوةي يةكةميشي بةثيي ماددةي ()15ة ،ب ِري 200 بؤ كراوةَ ، مليار دينار بؤ ثشتيواني كردني حيزبةكانء ث ِرؤذةي ريَكخراوة ناحكوميةكان تةرخان بكريَت ،هةتا َئيستاش ئةو َثيوةرانة ديار نين بؤ دابةشكردني ئةو ريَذة ثارةية بؤ ريَكخراوو حيزبةكان. لةم بارةيةوة د.ئةحمةد وةرتي ئةندامي مةكتةبي سياسي بزوتنةوةي ئيسالميء هاوكات سةرؤكي فراكسيؤني هةمان حيزب لةثةرلةماني كوردستان تيشك دةخاتة سةر ئةو بابةتةو َ دةلَيت «لةوكاتةوة ضةندين جار لةنيوان فراكسيؤنة جياوازةكاني ثةرلةماني َ كوردستانء َليذنةكاندا طفتوطؤ لةسةر ث ِرؤذةكان كراوة دوا جار لةاليةن َليذنةكاني (ياساييء داراي��يء ئابوري) ثةرلةماني كوردستان ه��ةردوو ثرؤذةكة ك��راون بة يةك ،دواتر بة راثؤرتي هاوبةش َثيشكةشي سةرؤكايةتي ثةرلةماني كوردستان كراوة». د.ئةحمةد وةرتي بؤ (يَطا وتيشي» بةآلم بة هؤي َثيوةرةكاني َثيداني بودجة بة حيزبةكان دياري نةكرابونء ب ِريارو ب ِرة ثارةكةش راى جياوازى لةسةر هةبوو ،ضونكة ئيرادةيةكي سياسي نية بؤ َتيثة ِراندني ئة ث ِرؤذة ياساية هيشتا دواخراوةو هةروا ماوةتةوة». َ َ الي خؤشيةوة كاروان صالح ثةرلةمانتار لةليذنةي ناوخؤي ثةرلةماني كوردستان لة َ بةثيي ئةو ياساية فراكسيؤني طؤ ِران َثيى واية َ حيزبيك َ وةرطرتبيت، مؤلةتي ياسايي هةر َ َ دةبيت حكومةتي هةريَم ثابةند َبي بة َثيدانى َ َ بودجةي َثيى» ،كاروان سالةح ئةوةي بؤ ريَطا ووت « ئةو ث ِرؤذةيةي بؤ بةخششي حيزبةكان هاتة ثةرلةماني كوردستان لة َليذنةي ياساييء ناوخؤدا َثيوةريَك دانرا ،كة بودجة بة حيزبةكان بدريَت ،كةضي ليستي دةسةآلت طةمةو ياري بةو ث ِرؤذةية دةكاتء دةينيريَتةوة بؤ حكومةتء ،حكومةتيش بؤ َ دةينيريَتةوة» .هاوكات ثةرلةمانى كوردستان َ ئةو ثةرلةمانتارة ئاماذة بة قسةكاني د.بةرهةم َ سالةح سةرؤكي حكومةتي هةريَمي كابينةي (ئيوة هةرضي شةشةم كرد ،كة وتبووى َ
16
ذمارة ()5(..)47ي شوباتي ()2012
َبلَين َئيمة ئةوة دةكةين) َئيمةش وةك ثةرلةمانتار بة َثيي دةنطء كورسي بودجةمان ريَكخست ،بةآلم بة داخةوة بة جؤرةها بيانوو سةرؤكايةتي ثةرلةماني كوردستان ئةو بابةتة َ َ ناوهؤلي طفتوطؤكاني نايةوي َبيتة دوادةخات، يةكيتي بة ثارتيء كة كوردستان، ثةرلةماني َ هةوةسي خؤيان وةك دوو حيزبي دةسةآلتدار نازانيت تةخشانء ثةخشاني َثيدةكةن ،كةس َ ضةند دةبةنء ضةند بةو حيزبانة دةدةن». ثةرلةمانتاريَكي يةكطرتووي ئيسالميش رايدةطةيةنيت «دةبوو لةخولةكاني َثيشووتري َ ثةرلةماني كوردستان ئةو ياساية دةرضوباية، بةآلم بة داخ��ةوة دوو حيزبي باآلدةست بة ئارةزووي خؤيان بودجة بؤ خؤيان زياد
كاروان حَ سال ثةرلةمانتار: زياتر لةدوو سالَة ئةو ثِرؤذةية لةنَيوان حكومةتي هةرَيمء ثةرلةماني كوردستان دَيتء دةضَيت دةكةن». حةمة سةعيد حةمة عةلي ثةرلةمانتاري لةثةرلةماني ئيسالمي يةكطرتووي دوانيكدا بؤ طؤظاري ريَطا لةلي كوردستان َ َ َ دةلَيت «ماوةيةكي زؤرة دوو ث ِرؤذة ياسا هاتؤتة ثةرلةماني كوردستان ،بةداخةوة هيشتا ياساكة دةرنةضووة ،كة َثيم واية ئةوة َ َثيضةوانةي سيستةمي ديموكراسيء دةستورو ياساية ،بؤ ئةوةي سةروةتء ساماني ميللةتء ؤنةضيت ،وة دوو حيزبي حكومةت بة في ِر َ دةس��ةآلت بة ميزاجي شةخسي خؤيانء ثي نةكةن ،ئةركي بةرذةوةنديةكانيان كاري َ سةرؤكايةتي ثةرلةماني كوردستانة ثةلة بكات لة ريَطةي َليذنةي داراي��يء نةزاهة
بةدوا داضؤني بؤ بكات».روونيشي كردةوة «ضةندين جار ياداشتمان بةرزكردؤتةوة بؤ سةرؤكايةتي ثةرلةماني كوردستان كة هةنديَك ث ِرؤذة ياساي طرنط هةية َثيويستة زوو ئةو ياسايانة طفتوطؤيان لةسةربكريَت، بةآلم بة هؤكاري حيزبيء سياسي دوو حيزبي دةسةآلتدار خؤيان داهاتيان قؤرخ كردووةو ثارةيةكي زؤر دةبةن ،نةتوانراوة باس لةو ياساية بكريَت». دةربارةي َثيوةرةكاني َثيداني بودجة بة اليةنة سياسيةكانيشةوة سةرؤكي فراكسيؤني «بةثيي ضةند بزووتنةوةي ئيسالمي وتي َ َثيوةريَك بودجة بة اليةنةكان دةدريَت وةك بةثيي ذمارةي كورسيةكاني حيزب يةكةمَ : لةثةرلةماني كوردستان ،كة بؤ هةر كورسيةك ب ِري 50-25مليؤن دينار مانطانة وةردةطيريَت، كة ئةمةش تا َئيستا يةكاليي نةبؤتةوة ،راي تريش هةية كة بؤ هةر كورسيةكي ثةرلةمان ديناربيت. ب ِري 100مليؤن َ خوليكي دووةم :هةر حيزبيك لةهةر َ َ َ هةلبذاردندا نيوة يان زياتر لةنيوةي دةنطي هينا ،ب ِري نيوةي كورسيةكي بة دةست َ ثارةي تةرخان كراو بؤ كورسيةكي ثةرلةماني ثي دةدريَت. َ سي يةم :ئةو حيزبةي بة َثيي سيستةمي َ هةبي، (كؤتا) كورسي يةكي ثةرلةماني َ ثي دةدرَي��ت ،كة نيوةي ئةو ب ِرة ثارةيةي َ بؤ كورسيةكي ثةرلةمان دياري دةكريَت ئةمةش َثيكهاتةكاني (توركمان ،مةسيحي)...، نيطةران كردووةو رازي نين». َ بوةشيتةوة، هةل حيزبيك وتيشي «هةر َ َ ياخود َثيضةوانةي حوكمةكاني ياساي حيزبةكان ذم��ارة 17ي َ سالي 1993ي هةمواركراو َ جواليةوة بودجةكةي َلي بب ِريَت، جيي َ قبولكردني كة بةطشتي ئةو َثيوةرانة َ هيض اليةك نين». ثةرلةمانتارةكةي ط��ؤ ِران َثيي واية يةكيتي خؤيان ئةو حيزبانة بة «ثارتيء َ ملمالنييةكان، كاردةهينن بؤ ساغ كردنةوةي َ َ دةبيت ئةو بابةتة بة ياسا ريَك بخريَتء بة َ شةفافي بكريَتَ ،ئيمة وةكو ثةرلةمانتاران رةخنةمان زؤرة لةسةر ياساي هاوكاريء يارمةتيداني حيزبةكان ضونكة بؤ هيض كةسيك نية لةثةرلةماني كوردستان ئةو َ بابةتة رابطريَتء ،ياري بة ضارةنووسي ئةو
حيزب ءاليةنةسياسيانة بكات» .لةطةأل ئةوةشدا رووني دةكاتةوة «كة ريَكخستني دةبيت كة حيزب لةذياني ذياني سياسي بةوة َ سياسيدا بةشداري َ بةثيي ء بكات بذاردن هةل َ دةنطةكانء ئةو كورسيانةي بة دةستي َنيت ،حةقي خؤيةتي حكومةت بودجةي دي َ نةبيت ثي ب��دات ،بؤ ئ��ةوةي ضاوي لةوة َ َ لة ِرَيطةي اليةنة دةرةكيةكان بودجةو ثارة بةريَطاي ناشةرعي ثةيدا بكات ».لةبارةي رَيطريةكاني بةردةم دةرضوني ئةو ياساية لةثةرلةماني كوردستان ثةرلةمانتار حةمة سةعيد حةمة عةلي ئاماذة بؤ ئةوة دةكات» بؤ ئةوةي دةسةآلت بودجةي خؤيان كةشف نةبيت هةم ث��ارة بة حيزبةكاني نزيك َ لةخؤيان دةدةن ،نةك قورساييء قةبارةي حيزبةكان ،بؤية كاريطةري دوو حيزبي دةربضيت، ناهيَلَيت ئةو ياساية َ دةسةآلتدارة َ ضونكة لةدابةشكردني بودجةي حيزبةكانيشدا بةكارناهينريَت، َثيوةري ستانداردي جيهاني َ دةبيت ئةو تةنها بةرذةوةنديةكاني خؤيان ،كة َ ضوارضيوةي خؤيان ،كة ضؤنيان حيزبانة بضنة َ دةهينن ،ئةطينا ئةوةي َئيستا بويَت بةكاريان َ ناياساييء نادروستة». لةسةر هةمان بابةتء هؤكاري مانةوةي لةثةرلةماني كوردستانء ثاساوةكاني كاروان َ سالةح ثةرلةمانتاري طؤ ِران بؤ ريَطا وتي َ لةنيوان «زياتر لةدوو سالة ئةو ث ِرؤذةية َ حكومةتي هةريَمء ثةرلةماني كوردستان دةضيتء ليذنة ثةيوةنديدارةكانيش ديَتء َ ئيشي خ��ؤي��ان ت���ةواو ك���ردووة ،ب��ةآلم سةرؤكايةتي ثةرلةماني كوردستان بةوة رازي نيةء ئةو ثرسة دوادةخات بة هؤكاري سياسيء تةمء مذاوي ماوةتةوة ،كة هةموو ساأل ضؤن تةخشانء ثةخشانيان بة بودجةي ئةو حيزبانة بمي َنيتةوة». كردووة ،دةيانةويَت هةروا َ َ هةندي حيزبء اليةن هةن لةئيستاشدا َ بة َثيي زانياريةكاني طؤظاري ريَطا دواي َ لةهةلبذاردنةكاندا حةوت حيزب ئ��ةوةي كةمتر لةريَذةي كورسيةكانيان بة دةست هينابوو ،كةضي يةك حيزب 500مليؤن َ َ دينار وةردةطريَت ،لةم رووةوة كاروان سالةح جةخت لةوة دةكاتةوة و َ دةلَيت « راستة اليةنيكي وةك زانياريمان هةية ،بةآلم َ بزووتنةوةي طؤ ِرانيش كة خاوةني 25كورسية هةمان بودجة وةردةطريَت ،بؤية ئةوة َثيوةر
دةبيت بة عةدالةت َبيتء ياسا سةروةر نيةء َ َبيتء هةموو اليةنةكان ثةيوةستداري ياساكان بينء ثةرلةمان مةرجةعي سةرةكي َبيت». د .ئةحمةد وةرت��ي هاوكات ئةندامة لةليذنةي ياسايي ثةرلةماني كوردستان ياساكة بة نا ِرؤشني ئةذماردةكات و لةو بارةوة َ دةلَيت «ب ِري بودجةكة نا ِرؤشني َتيدايةو بةمةش بودجةي حيزبةكان بة ناشةفاف دةمي َنيتةوة ،ئةطةر واب ِروات حيزبة طةورةكان َ زياتر سودمةند دةبن ،لةسةر حيسابي حيزبة بضوكةكان ،كة تا َئيستاش ضارةنوسي ث ِرؤذة ياساي بودجةي حيزبةكان ناديارةو بةهيز نية لةاليةن ئيرادةيةكي سياسي َ حيزبة طةورةكانةوة ،ضونكة ئةو ث ِرؤذةية زؤر طرينطة بؤ رَيكخستني يارمةتي دارايي اليةنة سياسيةكان بة ياساو رزطاركردني لةميزاجي كاتيك بيةويَت َثييان حكومةت ،كة هةر َ هةكاتيكيش نةيويست َلييان بب ِريَت دةداتء َ بة هؤكاري سياسي». ثةرلةمانتارةكةي يةكطرتووي ئيسالمي كة حيزبةكةي 450مليؤن دينار وةردةطريَت شيوةي فرة لةطةأل ئةوة داية «بودجة بة َ كؤمةلَيك َ َ خالي رةهةند َبيتَ ،ثيويستة بة َ رةهةند لةثةرلةمان ديراسةبكريَت ،لةخةلكي ث ِرؤفيشناألء ثسثؤ ِرو شارةزا لةو بوارة َبيت ،بة سود بينين لةياساي بودجةي حيزب لة وآلتة ث ِيشكةوتوةكاني دونيا ،ئةوةش هةم ثةرلةمان َ كؤمةلَيك راويَذكاري خؤيان ئةوة و هةم دةكريَت».وتيشي «ئةو ريَذةيةي يةكطرتوو وةري دةطريَت لةضاو ذم��ارةي كورسيء دةنطةكانمانء دةزطا راطةياندنةكانماندا ِرَيذةيةكى كةمة ،ئةطةريش بةروارو َميذوي َ هةندي حيزبي تر كة حيزب بكةينة َثيوةر بة ثي كورسيء دةنطي نية زؤر زياتر َ لةئيمةي َ دةدريَت». ثةرلةمانتارةكةي طؤ ِرانيش َثيي واية «هةنديَك حيزب لةشة ِري ناوخؤ وةك ملمالنيي دوكاني سياسي بؤ ساغ كردنةوةي َ بةكارهينراون، يةكيتي َ سياسيةكاني ثارتيء َ نابيت ضيتر دةس��ةآلت��داران ئةوةي كة َ ويستيان بيكةن ،ئةوةي ويستيان نةيكةن، نؤزدة َ يةكيتيء ثارتي ئةو بودجةيان سالة َ خيرو سةدةقة داوةتة حيزبة بضوكةكان وةك َ كة ثشتيوانيان كردون لةشة ِري ناوخؤ و دوو
حةمة سةعيد حةمةعةلي ثةرلةمانتاري يةكطرتوو: ئةو رَيذةيةي يةكطرتوو وةري دةطرَيت لةضاو ذمارةي كورسيء دةنطةكامنانء دةزطا راطةياندنةكامناندا ِرَيذةيةكى كةمة دةبيت وةآلمي ئةو ئيدارةيي ،بؤية دةسةآلت َ ثرسيارة بداتةوة». لةكؤتايي َليدوانةكةيدا بؤ طؤظاري ريَطا سةرؤكي فراكسيؤني بزووتنةوةي ئيسالمي ئةوةي روونكردةوة « كة هيض َثيوةريَكي ياسايي نية بؤ َثيداني بودجة بة حيزبةكان ،هةر حيزبيك َ ثي مؤلةتي فةرمي َ َ هةبيت ،بودجةي َ دةدريَت ،بةآلم َثيوةرةكانء ب ِرةكةي دياري شيويةكي نادادثةروةرانة نةكراوة ،كة َئيستا بة َ ئةو بودجةية دةدريَت بة حيزبء اليةنةكانء َ طةندةليء ناشةفافيشي َتيداية».
ئةمحةد وةرتي سةرؤكي فراكسيؤني بزووتنةوة: ئَيستا بة شَيوةيةكي نادادثةروةرانة ئةو بودجةية دةدرَيت بة حيزبء اليةنةكانء طةندةلَيء ناشةفافيشي تَيداية ذمارة ()5(..)47ي شوباتي ()2012
17
بزوتنةوي طؤ ِران ب��ةدةردي يةك َي�تي و ثارت��ي دةض َي��ت ئامادةكردني: طمؤ مةال غةفور فراكسيؤنيطؤ ِراننا ِرازيية ي ئةو زانيارييانةيدةست ريطا كةوتوون، بةثي َ بةشيك لة ئةنداماني نيوان َ ناكؤكييةكاني َ فراكسيؤني طؤ ِران لةثةرلةماني كوردستان َ لةطةل بزووتنةوةكةيان ض ِرتربووةتةوة، لة َئيستاشدائةو طرذييانة راطةياندنةكاني ثةلكيشكردووة. كؤمثانياي وشةي بؤخؤي َ ئةو ناكؤكييانة وةك زانيارييةكان ئاشكراي مانطيك لةمةوبةر دةكةن سةرةتاكةى بؤضةند َ دةطةريَتةوة ،بةلاَ م لةدواي رةنطدانةوةي ملمالنيكان لة راطةياندنةكاني طؤ ِرانةوة َ زياترثةرةي سةندووة وطةيشتووةتة ئةو ئاستةي فراكسيؤنةكة هة ِرةشةي َ هةلويَست وةرطرتندةكات. راطةياندنةكانيبزووتنةوةيطؤ ِران و فراكسيؤنةكةي لةثةرلةماني كوردستان لةئيستادا ثةيوةندييةكاني بزوتنةوةي َ طؤ ِرانو فراكسيؤنةكةي بةرةوخراثيدة ِروات، بةشيوةيةك ضاوة ِروان دةكريَت َ هةلويَست َ وةرطرتني فراكسيؤنةكةي َليبكةويَتةوة. سةرضاوةيةكي ئاطادار لة بزووتنةوةي طؤ ِران ي دةكات لةماوةيرابردوودا بةب ِرياريَكي ئاشكرا َ زارةكي ئةنجومةني كةنالى (كةى َئين َئين) داواكراوة كاروضاالكيفراكسيؤني طؤ ِران ضيتر ثينةدريَت ،ثةرلةمانتارةكانيشي بةو بايةخي َ ثيشتر لةريَطايئةو َ كةنالةوة َليدوان رةهاييةي َ ي سةرضاوةكة ،لةكاردانةوةي نةدةن .بةوتة ئةو ب ِريارةدا فراكسيؤني طؤ ِران سكالاَ يةكي ئاراستةي سةركردايةتي بزووتنةوةي طؤ ِران َ وكةنالةكة كردووة. ئ��ةو س��ةرض��اوة ك��ة نةيويست ن��اوي بلاَ وبكريَتةوة بة ريَطاي وت» فراكسيؤنةكة دروستبيت، وتبوويئةطةر ئةو ب ِريارة زارةكي ية َ ئةوا َ هةلويست وةردةطرن،بؤية لةريَطةي
18
ذمارة ()5(..)47ي شوباتي ()2012
ي بزووتنةوةكة كة بة (كةى ريَكخةري طشت َ َئين َئين)ى راطةياندراوة ئةو كارةنةكةن،بةالم بةشيك لةكارةكاني فراكسيؤن كة تائيستاش َ َ بلاَ وناكريَنةوة». دةهي َنيتةوة سةرضاوةكة نموونةي ئةوة َ لةماوةي رابردوودا بزووتنةوةيطؤ ِران لةشاري هةولير سيميناريَكي بؤ ثةرلةمانتار عةدنان َ عوسمان ئةنجامداوة ،س��ةرة ِراي ئةوةي َ روومالكراوة ،بةلاَ م كؤي طشتي سيمينارةكة لاَ َ ئين َئين) ب ونةكرايةوة. لةكةنالي (كةي َ هةربةثيي زانيارييةكان ،ماوةيةكي زؤرة َ
ناكؤكييةكاني نَيوان فراكسيؤن و بزووتنةوةيطؤِران بةشَيوةيةكيبةرضاو لةذووريرؤذنامةواني بزووتنةوةكةدا ضِربووةتةوة َ كةنالةكة َليدواني هةريةك لة سةرهةنط فةرةج و ثةيمان عيزةدين ثةرلةمانتاراني َ ب��ةالم لة َئيستادا ط��ؤ ِران بلاَ وناكاتةوة، َ ثةيوةندييةكانيسةرهةنط فةرةجو كةنالةكة يشتووة،تائيستاش رو بةرةو ئاسايي بوونةوة َ َ شيوةيةك ثةيمان عيزةدين ئامادةنيية بةهيض َ َليدوان بؤ َ كةنالةكة بدات .وة كاروان سالةح- يش هيض طرنطييةكي َثينادريَت .زانيارييةكان ئةوةش دةخةنة ِروو سايتي سبةي َبيبةش ملمالنيية ،لةماوةي راب��ردوودا نةبووة لةو َ َ هةوالو ضاالكيفراكسيؤنةكةو ئةندامةكاني
َ بالونةكردووةتةوة. فراكسيؤني طؤ ِران وذووريرؤذنامةواني بةثيي ووت��ةي سةرضاوةكةي ريَطا، َ نيوان فراكسيؤن و بزووتنةوةي ناكؤكييةكاني َ بةشيوةيةكي بةرضاو ل��ةذووري ط��ؤ ِران َ رؤذنامةواني بزووتنةوةكةدا ض ِربووةتةوة. زانيارييةكان ئاماذة بؤ ئةوة دةكةن ذووري بةهيزي رؤذنامةواني ب ِرياربووة ثةيوةندي َ َ َ ت،بةالم هةبي لةطةل راطةياندني فراكسيؤن َ َئيستا َئالؤزي لةو ثةيوةندي يةدادروستبووة. س��ةرض��اوةك��ةيط����ؤ ِران ،س��ةرةت��اي َنيتةوة ثةرةسةندني ئةو ناكؤكييانة ،دةطةري َ دةستلةكاركيشانةوةي هةريةك لة بؤ َ د.شاهؤ سةعيد و د .زانا رةئوف و د.جةعفةر لةئةنداميتي ثةرلةماني كوردستان. عةلي َ سي ثةرلةمانتارة بةو تةي سةرضاوةكة ئةو َ ثيداني دةستلةكاركيشاوة لة ريَطةي َ َ َ زانيارييةوة بةراطةياندنةكان ،هةولي َليدان لة فراكسيؤنةكةيانداوة .ئةو سةرضاوةية نمونةي َ هةوالي 18ثةرلةمانتاري بلاَ وكردنةوةي فراكسيؤني طؤ ِران شكست بةثرؤذةيةكي دةهي َنيتةوة، دةهينن هاوكارةكانيان َ َ كة مةبةست َليي ئةو ثرؤذةيةبوو َ سي نةهيشتنيخانةنيشيني ثةرلةمانتارةكةي بؤ َ ثةرلةمانتاران ئامادةيانكردبوو ،طةلاَ َلةكردني ي ئ��ةوةه��ات،زان��ي��اري ئ��ةوث��رؤذةي��ة دوا سي ثةرلةمانتارة ئةوة بلاَ وكرايةوة ئةو َ َ تر،لةهةولي ئ��ةوةدان دواي و ذمارةيةكي دةستلةكاربكيشنةوة ي تةواوبوونيماوةيياساي َ بؤ ئةوةي خانةنشينبكريَن. بةثيي زانيارييةكان ثةنجةي تؤمةت بؤ َ د.شاهؤ سةعيد بةرثرسي ذووري رؤذنامةواني وتةبيذي بزووتنةوةي طؤ ِران دريَذدةكريَت و َ بةوةي كار بؤ ئةوة دةكات لةو ذوورةدا كارو ضاالكي فراكسيؤنةكة لةرووي راطةياندنةوة ثةكبخات ،بةهؤي ئ��ةو ناكؤكييانةوة وتةبيذي فراكسيؤني طؤ ِران َثيشنياريَكي َ بزووتنةوةكةيرةتكردووةتةوة ،كةداوايكردبوو
َ مالثة ِري فراكسيؤنة كةبخريَتة ذيَر دةسةلاَ ت ي ي بزووتنةوةكةدا ي رؤذنامةوانيو لة سايت ذوور لينكي بؤ بكريَت. وتةبيذي لةم بارةيةوة د.شاهؤ سةعيد َ «ئيمة ي وت دوانيكدا َ لةلي َ بزووتنةوةي طؤ ِران َ فراكسيؤني طؤ ِران بةهيخؤماندةزانين و ريَز لةهةموو ئةندامةكاني دةطرين ،هةموو ئةو دةنط ؤ و قسةو قسةلؤكانةش رةتدةكةينةوة نيوان بزووتنةوةكةو كة ئاماذة بةناكؤكي َ فراكسيؤنيطؤ ِراندةكةن». بزووتنةوةي ط��ؤ ِران ،ئينزاري سووري دةركرد
بةثيي ئةو زانيارييانةي دةست ريَطا َ كةوتوون بزووتنةوةي طؤ ِران َطلؤثي سووري َ هةلكردووة تاوةكو بؤ راطةياندكارانيان كةمتةرخةمةكان رةخنةلةثةرلةمانتارة بطرن .س��ةرض��اوةي��ةك لة فراكسيؤني طؤ ِران لةثةرلةماني كوردستان تايبةت بة ريَطاو تي»زؤريَك لةسةركردةكاني طؤ ِران ثةرلةمانيك بؤياندةركةوتووة ضةند ئةندام َ ن��ات��وان��ن ئ���ةداي ك��ارةك��ان��ي��ان بةباشي ئةنجامبدةنو ثؤستةكانيان بؤبةرذةوةندي بةكاردةهين ،بؤية ئةو سةركردانة شةخسي َ َ ي سووري بؤ وخودينةوشيروان مستةفا،طلؤث
رةخنةطرتن َلييان َ هةلكردووة». ئةو سةرضاوةية كة نةيويست ناوي بنووسريَت ئاماذة بةوة دةدات فراكسيؤنيطؤ ِران لة ريَطاي ياداشتةوة داواي روونكردنةوةي لةبارةي ئةو هةنطاوانةي راطةياندكاراني بزووتنةوةكة ك��ردووة .هةمان سةرضاوة ئاشكراي دةكات َثيشتريش َ هةولَيك هةبووة ي واذؤ كؤبكةنةوة لةناو فراكسيؤنةكة بةوة َ َ نوي لةوبارةيةوةبخةنة ِروو وهةلويَستي َ بةالم ئةم دةستلةكاركيشانةوة، تادةطاتة َ بيرؤكةية لةاليةن ضةند ثةرلةمانتاريَكةوة رةتكراوةتةوة.
ذمارة ()5(..)47ي شوباتي ()2012
19
ئارام ئةمحةد:
لة ناوةو دةرةوةي كوردستان نا ِرةزايةتييةكان طؤ ِران وجودي هةيةو كةس ناتوان َيت حاش ئامادةكردني : َ ناسح عبدالرحيم-هةلةبجة هيض كةس نيية خوَينةري سايتي كوردستان ثؤست و ميواني ذووري َ ثالتاك َبيت و نةناسيت ئةو كة لة دةستةي ئارام ئةحمةد َ نوسةراني سايتي كوردستان ثؤست كاردةكات و بة ِريوبةري ذووي ئؤثؤزسيؤنة لة َ ثالتاك. ِريطا :سياسةت و ئةداي بزووتنةوةي طؤ ِران لة َئيستادا ضؤن َ دةسةنطينيت؟ هةل َ ئ��ارام ئةحمةد :وةك ضؤن لة هةمو كايةكاني ذياندا سةبر بووني هةية و هةيبيت ،لة سياسةتيشدا َثيويستة مرؤظ َ وجودي هةية .بة دريَذايي َميذوو هيض َ كؤمةلطايةك هةتا لةكاتي َقلثبونةوةيشيدا نةتوانراوة ثايةكاني بةزوويي داب ِرَيذيتةوة، ِرق��ي ئةستوري جةماوةري كوردستان يةكيتي وثارتي ،ناعةدالةتي دذي سةراني َ َبي ِرةحمانة و فراواني ئةمانة وايان كردوة، كة ِرؤذ بة ِرؤذ سةنطةري نا ِرةزايةتيةكاني َ خةلك دذي��ان فراوانترو فراوانتر َبيت، وةلاَ م دان��ةوةي سةراني ئةم دوو ثارتة دةسةلاَ تدارة بؤ خواستةكاني َ خةلك بؤتة مةحالَ ، َ خةلك لة سةنطةرداية و خةو وةلي بة بةهارَيكي كوردييةوة َ دةبينيتَ ، تةوة،ثيم واية ئةطةر ميكانيزمةكاني نادؤزَي َ بزوتنةوةي طؤ ِران نةهاتاية ،دةكرا َئيستا هةلومةرجيكي سياسي تر، َئيمة شاهيدي َ ذياني تر بويناية لة كوردستان ،لةدواي ِروداوة غةمبارةكاني حةظدةي شوابةتةوة و سةركوتكردني نا ِرةزايةتيةكاني َ خةلك و خالي بؤ َ ناردنةوةيان بة دةستي َ مالةوة و
20
ذمارة ()5(..)47ي شوباتي ()2012
زينداني كردني نا ِرةزايةتيةكان لة كونجي َ َ هةلةي مالةكاندا ،بزوتنةوةي ط��ؤ ِران ط��ةورةي ك��ردوة و ثاساوي طةورةيشي َ هةلةكان، هةبووة بؤ ثةردةثؤشكردني (ئاذاوةطي ِري) جةماوةرو يةكةم جار بة َ ثاشان خؤ بة خاوةنكردني ذَيربةذيَرو تةقديسكردن وتوندكردني نا ِرةزايةتييةكان يةكيك بوو لة َ هةلةكاني لة سةراي ئازاديدا َ ئةم بزوتنةوةية و خؤشباوة ِري َ كانيكيش خةل َ َ لةطةل بوو كة َثييان وابوو ئةم بزوتنةوةية نا ِرةزايةتييةكان تا لوتكة دة ِروات ،لة دة َ لةخةلك كرد، ِرؤذي يةكةمدا ه��اوارم �ي طوَييان نةطرت ،س��ةراي ئازاديم وةل� َ وَيناكرد بة طؤالوَيك،خؤ ئةطةر ئاو نة ِرذَيتة سةري و لةبةري ن��ة ِروات ،نةتيجةتةن بؤطةن دةكات ،كؤتاييةكةي ئةوة بو كة يةكيتي بينيمان.ثةلةقاذَيكردني سةراني َ وثارتي دواي ئةوةي سةنطةريَكيان شك نةبرد ثةالماري بدةن ،هةستان كةوتنة َ لةطةل ئةم بزوتنةوةية ،وةك كي ضاو ب ِر َ بزوتنةوةيةكي ِرةنجاو َبيت و بيانةويَت ئاشتي بكةنةوةِ ،رؤشتني خودي نةوشيروان مستةفا بؤ ثرسةي دايكي مةسعود بارزاني، هةنطاوي يةكةم بوو ،نةوشيروان مستةفا َ لةطةل سياسةت َميذويةكة دةست وثةنجة َ دةكات،ثيم وانيية بنةمالةي بارزاني نةرم و َ هيندةي ئةم ثياوة هةبيت َ كةسيكي تر َ َ َ بناسيتَ ،ليرةوة َثيم وانيية بنةمالةي بارزاني َ نةوشيروان مستةفا ضووني بؤ ثرسةكة ندبيت ،واتة شتيكي ئاسايي خةملاَ َ هةروا بة َ ضونةكةي بةرلةوةي ضونى ثرسةيةكي ضونيكي سياسي بووَ ،ليرةوة هاكةزايي َبيتَ ، هةنطاوةكاني ثارتي دةستي َثيكرد ،ضوني ئةدهةم بارزاني بؤ َ مالي نةوشيروان مستةفا و ضوني فواد حسين وثاشان هاتني مةسعود
بارزاني بؤ الي،ثةنا بردن بة دانيشتني َثينض َ قؤلي و نةرمي نواندن و كردنةوةي دةرطاي ميدياكانيان بؤ سياسيية فاشيلةكاني يةكيتي وثارتي و داخستني دةرطاكانيان َ َ ِروو بة خةلكاني نا ِرازي ،تا نةتوانن دذي دةسةلاَ ت ثةيامةكاني خؤيان بطةيةنن ،تا دةرطا كردنةوة بؤ تةلةفؤنةكةي َ تالةباني ،بؤ ِرَيكخةري طشتي بزوتنةوةي طؤران ،ئةو هةلاَ نة بوو كة بزوتنةوةي طؤ ِران داى. ِريطا :ئايا بزووتنةوةي طؤ ِران لة َئيستادا جييطةي ئوميدي َ خةلكي كوردستانة؟ َ ئوميدي ئارام ئةحمةد :سةبارةت بة َ بةلي َثيم واية َ خةلكي بة طؤرانَ ، َ خةلك ئوميدي بةم بزوتنةوةية ماوة، هيشتا َ َ بةدةر لة تو ِرة بووني َليرة و َ لةوي و زوير بون َ هيشتا ِرةونةقي خؤي ودلسارديَ ، وةلي ئةطةر ئةم جؤرة لةدةست نةداوةَ ، سياسةتكردنة ب��ةردةوام َبيت،ئةوا بةر حةملةي تو ِرةبونةكاني َ خةلك دةكةويَت و َ كؤمةلطاي كورديدا سةر بزوتنةوةي تر لة َ هةلئةدةن. ِريطا :ئايا بزووتنةوةي طؤ ِران لة 25ي7 وة َ هةلةي ستراتيذي كردووة؟ ئةطةر هةية َ لاَ ئةتواني ئةو هة نةمان َثيبلَييت؟ هيض كام لةو هةلاَ نة كاريطةري هةية لةسةر هاتنة كيرظي جةماوةري طؤ ِران؟ خوارةوةي َ لاَ ئارام ئةحمةد :لة وة م��ي ثرسياري يةكةمدازؤريَك لة َ هةلةكانم دةست نيشان لاَ وةلي ئةو هة نة ناضنة خانةي كردوةَ ، َ هةلةي ستراتيذييةوة ،بة خويَندنةوةي َ من هةلةي ستراتيذي نةوشيروان مستةفا ئةوة بوو كة لةطةل ئيسالمييةكان ضووة دةبيت سةنطةرَيك ،كة ئةم ِرؤ يان سبةي َ باجةكةي بدات ،طةمةي دانيشتن لةطةل َ وهةولدان بؤ ئارامي شةقام وةك دةسةلاَ ت
دذ بة سياسةتي شــاي ل َيبكات يةكيكي ترة لةو هةلاَ نةي كة دةسةلاَ ت َ َ لةطةل لة دايك بوني ئةم بزوتنةوةيةدا بوني هةبوة. ِريطا :بزووتنةوةي طؤ ِران و ثرؤسةي ط��ؤ ِران كاميان ثيرؤزترن؟ بةب ِرواي تؤ بزووتنةوةي ط��ؤ ِران كاريطةري خراثي هةبووة لةسةر ثرؤسةي طؤ ِران؟ ئارام ئةحمةد :لة هزري مندا ئةوةي كة ثيرؤزة خودي مرؤظةكةية ،بزوتنةوةي طؤ ِران و ثرؤسةي طؤ ِرانكاري بة مانا هةرة مرؤظةكةداية،وةلي فراوانةكةي لة خزمةتي َ ث��رؤس��ةي ط��ؤ ِران��ك��اري ثرؤسةيةكي درَيذخايةن و َميذو كردة ،بزوتنةوةي طؤ ِران نةبيت ئةو ثرؤسةية ِرَي ِرةوي خؤي هةبيت و َ َ لاَ دةب ِرَيت و ئةذنؤ لةسةر سنطي دةسة ت و َ كؤمةلطاو سروشت وثةيوةنديية سياسيي لاَ لاَ وكؤمة يةتيةكان و بة عةق ني بوني َ دادةنيت ،ناتوانين َبلَيين بزوتنةوةي كؤمةلطا َ ط��ؤ ِران كاريطةري خراثي لةسةر كؤي ثرؤسةي طؤ ِران نةبووة ،ناشتوانين َبلَيين تةكانيكي باشي نةداوة بة ئةم بزوتنةوةية َ ثرؤسةي طؤ ِران لةيةك كاتا َئيمة شاهيدي هةردوو كيانين ،بة سثي يان ِرةشكردني َ كامل، حةقيقةتيكي ناتوانين بطةين بة َ َ سةرهةلداني بزوتنةوةي طؤ ِران هاوارو واتة َ هةولَيكي جدي و كاريطةر بوو ،لةسةر َ كؤمةلطا ،هةر ئةوةش بوو سةدان تةواوي ئوميدي خؤيان بةست بةم هةزار مرؤظ َ بزوتنةوةية وضارةنوسي خؤيان داية دةستي، خؤ بةخؤ كةوتة فروانتر كردني كؤي ثرؤسةي طؤ ِران،ثاشان بةو هةلاَ نةي كة كردي و بةو َئيجطار نةرمييةي طوتارةكاني، بةو سةرخةتانةي كة لة سةرةوة ئيشارةم َثيداوة ،زةرةري لة ثرؤسةي طؤ ِرانكاري داوة و تةئسيري َنيطةتيفي هةبووة.
ِريطا :ثة ِرلةمانتارةكاني ط��ؤ ِران لة َ بةغدا َ سيمبولي كورد داناو تالةبانيان بة َ لةطةل ليستي هاوثةيماني كوردستاني َ هيشت ،تؤ ضؤن بةجي َ هؤلي ثة ِرلةمانيان َ َ لةو هةلوَيستةي ثة ِرلةمانتاراني طؤ ِران دة ِروانيت ،دةبوو بزوتنةوةي ط��ؤ ِران ض َ مةوقعيكدا؟ َستيكيان هةبواية لةوةها َ هةلوي َ ئ���ارام ئةحمةدَ :ئيمةو زؤري��ن��ةي حال بةو َ خةلكاني ناخؤش َ َ هةلوَيستةي ئ��ةن��دام ثة ِرلةمانةكاني ط���ؤران لة بةغدا ،سةرضاوةكةي دةطة ِريَتةوة بؤ َبيحورمةتييةك كة َ تالةباني و بارزاني بة َئيمةيان كردوة،بة َميذويان كردوة،خؤ ئةطةر فةزايةكي تةندروستيان لة كوردستاندا يةكيتي وثارتية» دروستكراداية»قةستم َ َ هةلوَيستانة ئاسايي دةبوو، هةموو ئةم َ وةلي ناكريَت تالةباني سةراي ئازادي َ بسوتينيت،فةالقة خانة بكاتةوة بؤ كضان َ وكو ِراني كوردستان ،دةسبةسةر كؤي كايةكان وسةروةت وساماني نةتةوةيةكدا نةمي َنيت بطرَيت ،لة كوردستان سوكايةتي َ خؤي وضةكدارةكاني بة كوردي نةكةن و بة طؤرانخوازاني نةكةن ،تؤ َبلَييت لة بةغدا، دةبيت «ئيمة هةمومان كوردين» َ بةناوي َ يةكطرتو بين لة بةرامبةر ِرؤذيَك شيعةكان، ساتي كؤنة بةعسييةكان» طاهي سونةكانَ ، َ
َ تالةبانيمان َليبكةن بةماندَيال ،هةموو سياسةتكردنيكي تةقليدييةو زياتر ئةمانةش َ لة َ كيشاوة، خيَلطةراوة سةرضاوةي َ ئةقلي َ سةيركة مالكي عةرةبة و هاشميش عةرةبة، ئةوةتا ِراويان ناوةتة كوردستان و دةيدةن عةرةبيك نايةت َبلَيت ،با لة بة دادط��ا، َ َ بةرضاوي كوردةكاندا ،ئةمة نةكري و َئيمة هةمومان عةرةبين و ئةم قسة ث ِروثوضانةي تر .سةمةدي بةهرةنطي ضيرؤك نوسي َئيراني َ دةلَيت «ئةطةر نان هةية با بة هةمومان بيخؤين،ئةطةر نيية با بة هةمومان بؤي َتيبكؤشين» ،واتة ئةطةر َ تالةباني لة هةولير و دهؤك سيمبولة ،با لة سليماني و َ َ َ بةغداش سيمبول َبيت ،ئةطةر فريشتةية
خةلَكانَيك هةن لةناو طؤِراندا كة دذي كوردستان ثؤسنت،وةك يةكَيتيةكان وثارتييةكان سوكايةتي ثَيدةكةن ذمارة ()5(..)47ي شوباتي ()2012
21
با لةوَيش فريشتة َبيت ،ئةطةر ديكتاتؤر و ملهو ِر و فاشيست و جةردةي سياسي و دةبيت لة بةغداش بارزرطانيشة كة واية َ هةل َ َ خةلةتاندن ،سياسةتي وابيت ،خؤ َ دةبيت شةرمةزار دوفاقي و درؤزن��ان��ة َ بكرَيت ،لة اليةك َ دةلَين» عةرةبةكان دذي كوردن،با َثيمان خؤش نةبن ،با كيشةكانمان ئةوان نةزانن» وةك ئةوان َ نابيناو نةزانن بن ونةزانن َميذوي َ تالةباني و بارزاني ضيية،لةم الشةوة شة ِردةكةن كورسي سةرؤك كؤماري هةر ئةو عةرةبانة هةبيت بؤ خؤيان َبيت ،وةزيري خاريجيان َ َ لةطةليان دانيشن ،بيان لة ثة ِرلةمان وسليماني ِرَيزيان هيننة هةوليرو دوكان َ َ َ وظيلالو زةويان بكةن بة ناوةوة، بنين َ َلي َ بةشيكي زؤر َ خةلكيان بةم قسة َبيمانايانة َ هةل َ َ خةلةتاندوة و بة طؤ ِرانةكانيشةوة ، ئةمان بيريان ضؤتةوة مةسعود بارزاني نابيت ثةنجةي ب��اداو بة مالكي ووتَ ، يةك وةزارةت بدةن بة طؤ ِران ،لة ِريَطاي نائوميديان كردن نةبيت ،ئةوة بوو َ منةوة َ َ و هةروا دةست بةتال دانيشتون،لةسةرو ئةمةشةوة ثشتيواني َ تالةباني بكةن؟،بة ِراستي شةرمةزاريية ،ئاخر ئةطةر هةموومان كوردين ،با َ تالةباني و بارزانيش ئةوكات بيان وتاية ،طؤرانخوازةكانيش كوردن ولة َتي ،ئةو َ بةغدان،ثيويستة وةزارةتيان بدري َ وةزارةتة هةرضي َبيت بؤ كورد َبيت باشترة، ئةوان وايان نةكردو لةوكاتةوة لة بةغدا بانيكةو دو هةوا ثيادة دةكةن. سياسةتي َ ِريطا :لة َئيستادا دةنطوباسي ئةوة هةية، كة َ خةلكة نا ِرازيةكةي دةرةوةي طؤ ِران بة تايبةتي ِرةوةندي دةرةوةي كوردستان دةيانةوَيت ثشتيوانيان بؤ بزوتنةوةي طؤ ِران بهينن ،ئةوة ضةندة ِراستة؟ كؤتايي َثي َ ئ��ارام ئةحمةد :لة ن��اوةو دةرةوةي كوردستان نا ِرةزايةتيةكان دذ بة سياسةتي ناتوانيت ط��ؤ ِران وج��ودي هةية ،كةس َ وةلي بةو جؤرة فراوانةش حاشاي َليبكاتَ ، َ َ نائوميدانة ثاليان كانيكي زؤر َ نية،خةل َ داوةت��ةوة بة خؤيان ونيطةرانيةكانيانةوة يةكيتي وثارتي و دانيشتونِ ،رقيشيان لة َ كارةكانيان واي كردوة كة خؤيان بدةنة دةست قةدةرَيكي ضاوة ِروانكراو،ثشتكردن لة طؤ ِران هةية،بةلاَ م بةو ماناية نيية كة
22
ذمارة ()5(..)47ي شوباتي ()2012
هةمووي دةيانةويَت ثشت بكةنة طؤ ِران، َئيستايش بزوتنةوةي طؤ ِران بة تايبةت لة دةرةوةي ولاَ ت فراوانترين وفةعالترين بزوتنةوةية و هيض ثارت و ِرَيكخراوةيةك يةكيتي وثارتيشةوة،ئةوةندة خاوةني بة َ هيزَيكي َ هةلسوراو جدي نين. َ ِريطا :قسة لةسةر دروستكردني بزوتنةوةيةكي ديكةى سياسي دةكريَت ،بؤ كؤكردنةوةي دةنطة نا ِرازيةكان بة تايبةتي نوسةران و ِرؤذنامةنوسان و ِرؤشنبيران ،ئايا ئةمة تا ضةند ِراستة؟ َ َ ئارام ئةحمةد :كؤمةلَيك هةولي وا لة كةسيكم لةوانةي كة ئارادا هةية ،من خؤم َ بانط كراوم بؤ ئةو مةبةستة ،تةسةوريَك هةية َثيي واية ئيتر بزوتنةوةي طؤ ِران َميذوي خؤيي ب ِري وطؤران بة جةالليةكاني ناو ئةم بزوتنةوةية ناكرَيتَ ،ثيويستة بير
خةلَك لةسةنطةردايةو خةو بة بةهارَيكي ت،وةلي كوردييةوة دةبينَي َ ميكانيزمةكاني نادؤزَيتةوة لة َ حالي خؤمان بكةينةوةو خؤمان ئامادة بكةين بؤ دواي ط��ؤ ِران ،داينةمؤي ئةم تةسةورةش سةرلةبةري الوان ونوسةران و َ هةلسو ِراواني سياسيية ،واتة َثييان واية كة ناتوانيت َثيش ِرةوي طؤ ِران شكستي خواردوةو َ بكاتَ ،ئيستا لة وةسةتدا ِراوةستاون وثرسيار دةكةن ،ئايا بزوتنةوةي طؤ ِران تةواو يان ئوميدمان َثيي ماوة؟ قؤناغي خؤي ب ِريوة َ َ كؤمةلَيك ثرسياري هةمة جؤر يان نا؟ هيشتا لة ِرؤذةظداية ،من بؤ خؤم َثيم واية َ دةبيت كات بدريَت بةم بزوتنةوةيةو زوةَ ، هيشتا بيخةيتة ذَير ضاودَي رييةوة،ثيم واية َ َ ئوميدَيك بةم بزوتنةوةية ماوةَ ،ثيم واية َ هيشتا دةكرَيت هيواكاني خؤتي لةسةر َ َ هةلبضنيت،بة هةموو عةيب وعارةكانييةوة. ِريطاَ :ئيستا لةناو بزوتنةوةي طؤ ِراندا ية؟ثيت وانيية بزوتنةوةي كي َ مةرجةعي ب ِريار َ
يةكيتي وثارتي لة دواجاردا طؤ ِرانيش وةك َ كةسيك ب ِريار بةدةستة؟. تاكة َ ئارام ئةحمةد :من بؤ خؤم باوة ِرم بة هيض ثاضيكم بةدةستةوةية مةرجةعيك نييةو َ َ بؤ شكاندني بتة وةهميية سياسييةكان، دةبيت وةلي قؤناغة َميذويية هةستيارةكان َ َ لةبةرضاو بطيرَيت ،ئةطةر تؤ َثيت واية ئةم ِرؤ خراثة نةوشيروان مستةفا مةرجةعي ب ِريار َبيت،من َثيم باشة ،الني كةم لةم قؤناغةدا ئةطةر مةرجةعي ب ِريار نةوشيروان مستةفا دةبيت بة َ هةلم، نةبيت،بزوتنةوةي طؤ ِران َ َ مانطيكدا كؤنة جةاللية لةماوةي ضةند َ نةطؤ ِرةكان ،ئةم بزوتنةوةي وا َليدةكةن مالي بارزاني َ لة بةردةم َ وتالةبانيدا دةرؤزة بكات. ِريطا :ئ��ةوةي دةوتريَت بزوتنةوةي طؤ ِران شويَني نةوةي نوَييةو خاوةني ب ِريارو َثيطةي خؤيةتي لةناو ئةو بزوتنةوةية ،ئةمة تا ضةندة ِراستة؟. ئارام ئةحمةد :تةفسيري نةوةي َ نوي ئةشكاليةتيكي فراواني و نةوةي كؤن َ َ لة ه��ةن��اوي خؤيدا هةلطرتووة ،من وةك جياوازيةكاني تةمةن سةيري ئةم مةسةلةية ناكةم ،نةمامي تازة َثيطةيشتوو، ئةطةر نة َئال َي لة دارة بةتةمةنةكانةوة، تةسةوري ئ��ةوةي َليدةكرَيت تؤفان و بيشكي َنيت، زريانةكان و ِرةشةباي ِرؤذطار َ َليرةوة هةردووكيان تةواوكةري يةكترين، الي من ئةوةندةي ثةيوةندي بة تةسةوري تازةو َ ئةقلي تازةو بينيني سةردةميانةوة هةية،ثةيوةندي بة تةمةنةوة نيية، ضاوةكةم! الوي تةمةن بيست َ سالةمان هةية لةسةر مؤ ِرةيةك َ َ دةكوذي، خةلك لةسةر نامةيةكي َدلداري خوشكةكةي وة بةر ِرَيذنةي فيشةك دةدات ،هاوسةرةكةي ضةقؤ باران دةكاتَ ، خةلكي بةتةمةنيشمان جيطاي هةية َثيضةوانةي ئةمةية ،كة َ جيطاية ثةيوةستة بة تةقديرة ،بةلاَ م تا ئةو َ نةخير َثيم واية ،طةنج َئيستاي طؤ ِرانةوةَ ، خاوةني هيض ب ِريارَيك نييةَ ،ثيطةيشي لةناو ئةم بزوتنةوةيةدا نيية و حسابي لةسةر ناكريَتَ ، هةلبةتة بة مانا ئةقلاَ نيةكةي َ دةلَيم ،النيكةم وةك دا ِرَي��ذةري خةتي مةشي سياسةتي بزوتنةوةكة ،نزيكة لة سفرةوة.
د .زانكؤ رَ شيكؤ: ئةوانةي لةكوردستان ثؤست دذى من شت دةنووسن بةكاروضاالكى وةالَميان دةدةمةوة من تواناى وةالَمدانةوةو درؤم نية بةدواداضوونى: قاسم ئةمين-كؤية لة سةرةتاى َ سالى ت��ازةدا ثزيشكانى سنورى نةخؤشخانةى كؤية ياداشتيكيان َ باالكانى حكومةتى بؤ دام��ودةزط��ا هةريم بةرز كردةوة كة تيايدا داواى َ َ نةهيشتنى طةندةلى دةكةن ضاكسازى و َ و لة ياداشتنامةكةدا رايانطةياندوة ئةطةر حكومةت و وةزيرى تةندروستى َ وةالم مان نةدةنةوة َ هةلويستى ترمان دةبيت ،بؤ ئةم بةدواداضونيكى مةبةستة طؤظارى َريطا َ بةريوةبرايةتى تةندوستى ك��رد بؤ َ شيركؤ فةتحووالَ كؤية ،دكتؤر زانكؤ َ بةريوةبةرى تةندروستى كؤية جةختى َ لةسةر ئةوة كردةوة كة من ثشتيوانى دكتؤرةكان دةكةم بة هةمووشيوةيةك بةريزيان ووتى «ماوةيةك بةر لة وة َ َئيستا زؤربةى دكتؤرةكانى كؤية دةتوانم َبلَيم لة سةدا نةوةدو َثينجيان واذوويان بةريوةبةرايةتى ضةند كؤكردةوة كة لة َ كيشةيةكى َ قول و ضارةسةر نةكراو دةطةريتةوة بؤ كيشانة َ هةية كة ئةم َ بةريوةبةرةكانى سةردةمى َثيش من و َ َثيشتر بة ضارةسةرنةكراوى ماونةتةوةوة كيشةكانيش زؤرن لةوانة نةبوونى دكتؤرى َ ثسثؤر ،كيشةى سيستةمى ئيدارى كة لة بةريوةبةرى تةندروستى هةنديك كات بة َ َ هةنديك كاتى تردا ندريتةوة و لة َ دةخوي َ َ بةريوةبةرى تةندروستى بة َثيضةوانةوة بة َ
د.زانكؤ شيرَ كؤ نا خويندريتةوة .بؤ ضارة سةركردنى ئةم كيشانة َ وةالم دانةوةى ياداشتنامةكةى دكتؤرةكان هةتا ئيستا نةمان توانيووة لة َ طةل بة ِريز وةزيرى تةندروستى دابنيشين لة بةر ئةوةى وةزيرى تةندروسنى كارى هةية و سةرى َ سالةوة ،هةروةها منيش بة هةمان شيوة كؤتاى َ سالى دراييةَ ،ئيستا زياتر خةريكى كارو بارى ميزانيةو دارييم كاتيكى نزيك بؤنة خؤشخانة ،هيوادارم لة َ َ بةريز دكتؤر تاهير هةورامى لةطةل َ دابنيشين كيشةكان ضارة سةربكةين و
َ لةطةل هةرضةندة ماوةيةك بةر لة َئيستا كيشةى جةنابياندا كؤبوينةوة َ هةنديك َ بؤ ضارةسةر كردوين لةوانة دابينكردنى َ ،بةالم وةك َثيويست ثزيشكى موقيم َ دكتؤرةكان مامةلةكانيان بؤ ن��ا ِروا لةوةزارةتى دارايى ديارة ئةمةش موافة بةشيكى تردا دكتؤر قةيان بؤ نةكراوة» ،لة َ زانكؤ باسى دابين كردنى كةلو ثةلو ئاميرة كانى نةخؤشخانة 100قةرةويلةكةى كرد كة لة بودجةى 2011ثارةى بؤ تةرخانكراوة ،ئةطةر ئةم نةخؤشخانة ذمارة ()5(..)47ي شوباتي ()2012
23
ووتى ئةم كيشانة لةزؤربةى نةخؤشخانةكان بةدى دةكرَيت و خةلَك ىَ قبول طؤرانكاريةكان ناكات، نايانةويت دواى دةوامى رةمسى نةخؤشخانةكان بكرَيتةوة لةكاتَيكدا ئةطةر ئةم ثرؤذةيةمان بؤ سةر بطرَيت ئةوا هةم هاوو َالتى سوودمةند دةبَيت، هةم دكتؤرةكان زياتر روو لة كؤية دةكةن بكريتةوة سيستةمى تةندروستى لة َ كؤية دةطؤريت و باش دةبيت ،هةروةها َ كؤمةليك كارمةندى َ نوى ى بؤ ووتى دةكريت و ئةمةش كاريطةرى دابين َ دةبيت لةسةر رةوتى تةندروستى كؤية َ
هاندانيك دةبيت بؤ زانكؤى كؤية وة َ كةوا كؤليذى ثزيشكى بكريتةوةو هاتنى دكتؤر بؤ ئةم دةظةرة هةم بةبؤنةى وانة وتنةوة لة كؤليذى ثزيشكى زانكؤى كؤية هةم بةدةوام كردن لةنةخؤشخانةكان. ئاماذةشى بةوة كرد نازانم بؤ ضةند َ سالة ئةم نةخؤشخانة تةواو بوة و كةلو ثةلى كاتيكدا لة رووى بؤ دابين نةكراوة لة َ تة كنيكيةوة نةخؤشخانةيةكى باش و شوينيكى باشيان َ هةلبذاردوة نزيك لة َ كوليذى بزيشكى ،هةروةها تيشكيشى خستة سةر كيشةكان و ووتى ئةم كيشانة لة زؤرب��ةى نة خؤشخانةكان بة دى دةكريت وة َ خةلك قبولى طؤرانكاريةكان َ ناكات نايانةويت دواى دةوامى رةسمى كاتيكدا بكريتةوة لة نةخؤشخانةكان َ َ ئةطةر ئةم ثرؤذةيةمان بؤ سةر بطريت َ دةبيت، ئةوا هةم هاووالتى سوودمةند َ هةم دكتؤرةكان زياتر روو لة كؤية دةكةن، ئةم كارانةى دةيكةين لة ضارةسةر كردن لة دواى دةوامى فةرمى ثارةيةكى رةمزى كاتيكدا ئةمة زؤر ئاسايية، وةردةطرين لة َ سةنتةرى تيشك ماوةيةكة لة كؤية كاردةكات بةيانيان و ئيواران ،حةقى ية ك نة خؤش 75000دينارة وة دا هاتة سى بةش، كةى ئةو سةنتةرة َ دةكريتة َ بةشيك كة لة %40بؤ كارمةندةكانة كريى فليم و َثيداويستةكانى وة %40بؤ َ سةنتةرةكةية وة %20دةطة ِرَيتةوة بؤ خةزينةى حكومةت ،وة خؤم َثيم
روونكردنةوة داواي ل َيبووردن لة بة ِر َيز (غازي سةعيد) بةرثرسي مةلَبةندي دهؤكي يةكطرتووي ئيسالمي كوردستان دةكةين كة لةذمارةي ()46ي طؤظاري ر َيطادا بةهةلَة ئةم د َي ِرة (يةك َيتي كاتي خؤي لةشة ِري ناوخؤدا لةشاري زاخؤ بةسةركردايةتي كؤسرةت َ رةسول ،كارةسات َيكي طةورةي خولَقاند) كراوة بةوتةي بة ِر َيزيان بةآلم لة ِراستيدا ئةو د َي ِرة زانياريي ناو راثؤ ِرتةكة بووة نةك وتةي بة ِر َيز (غازي سةعيد) ،بؤية دووبارة داواي ل َيبووردن لةبة ِر َيزيان و خو َينةراني طؤظارةكةمان دةكةين. ستافي ريَطا
24
ذمارة ()5(..)47ي شوباتي ()2012
باشة ياريدةدةرم هةبيت لة كارمةندى جيبةجى كردنى كاروبارى تةندروستى بؤ َ كارمةندةكان و دابةشكردنى كارةكان و ضاويك بة بةشى خؤثاراستن وةثيم باشة َ َ َ َ بخشينريتةوة ،لةطةل هةول و كؤششمان َ دكتؤريك بؤ بةشى خؤثاراستن توانيومانة َ شتيكى باش بوو.. دابين بكةين ،ئةمة َ وة ئاماذةى بةوةكرد كةسيبةرى دوو َ كؤمةلَيك ئيدارةى َئيستاش هةر ماوة كة سليمانى ئةوانة نةقل بوون بؤ ثزيشك لة َ هةوليرة بؤية ثلة كؤية ،كؤيةش سةر بة َ ناكريت، هةلير بؤ َ بةرزكردنةوةكةيان لة َ كاتيكدا لة سليمانى بؤيان كراوة وة لة لة َ هةوليريش هاوشيوةكانيان ئةمةيان بؤ َ كراوة ،ئةمةش دةرةنجامى دو ئيدارةيية كة هةرماوةتةوة هةتا ئيستاش ،وة لة شيركؤ جةختى كؤتاييدا دكتؤر زانكؤ َ لةسةر ئةوة كردةوة ووتى «من ثشتيوانى ثزيشكةكان و كارمةندةكانى كؤيةدةكةم و هاووالتيان بةطشتى بؤ ضاكسازى و طؤ ِرينى سيستةمى تةندروستى لةكؤيةوة دكتؤرةكانيش ئازادن لةبيرو بؤضونى خؤيان سةبارةت بة َ هةلويست وةرطرتنيان بةشيوةيةكى مةدةنى دور لة كارى ناياسايى وة هةروةها ئةمةى باس كرد من لةطةل ئةوكارة نةبووم كةرؤذى 2011/12/27هةنديك كةس َ هةلسا بة كاريكى زؤر كارى ناشارستانيانة ،بة ِراستى َ كةسيك بوون ذمارةيان خراث بوو ،ضةند َ كةم بوو ،كاريكى ناشيرنيان كرد لةوةى دةوام نةكريت ،مانبطرن لة دذى من وة َدلنيايي ئةوانة دةكةمةوة كةشت دةنووسن لة كوردسنان ثؤست دذى من بة كارو ضاالكى وةلاَ ميان دةدةمةوو ،من تواناى َ وةالمدانةوةو درؤم نية ضونكة كاتم نية ،وة ئةوانةكين كةشت لةسةرمن ئةطةر بزانم َ بلاَ و دةكةنةوة يةكى نوسخةيةكيان بؤ دةن� َ�ي��رم لة ك��ارو ضاالكيةكانى تةندرووستيةكةمان بةريوةبةرايةتى كةئيستا بةردةستة....... َ
كارطيى م.س حيزبي زةمحةتك َيشاني كوردستان: د .ئةمحةد ئةنوةر، رَ ِ ئ َيمة سةرة ِراي ئةوةي نيطةران بوين ئةوان ل َيمان جيابوونةوة ،بةآلم ئةوان بةمونافسي خؤمان نازانني بروا هةولَيرى ديدارىِ : زةحمةتكيشاني كارطي ِرى م.س حيزبي َ َ كوردستان د.ئةنوةر ئةحمةد دواين َ هةلويَستي خؤيان لةبارةي دؤخي سياسيء راطةياندني حيزبي ئايندةي كوردستان ،بة سةرؤكايةتي رادةطةيةنيت .ثاش ئةوةي دوو قادر عةزيز َ ساأل لةمةوبةر بةهؤي َكيشةي ناوخؤييةوة زةحمةتكيشاني كوردستان كرا بة حيزبي َ دوو بةشةوة ،دادطا ب ِرياريدا ناوةكة بداتة َبالي مةكتةبي سياسي ،دواتر رؤذي 2012/1/15لة كؤنطرةيةكي رؤذنامةوانيدا قادر عةزيز ناوي زةحمةتكيشاني سةربةخؤي كوردستاني حيزبي َ طؤ ِري بؤ حيزبي ئايندةي كوردستان ،لةم بارةيةوة ئةندامةكةي مةكتةبي سياسي حيزبي زةحمةتكيشان َ دةلَيت «بة ِريَز قادر عةزيز َ بةردةوامة لة تؤمةت بةخشينةوة. ِريَطا :ئةو ئيشكاليةتةي َنيوان َئيوةو حيزبة تازةكةي قادر عةزيز ضي بةسةرهاتووةو بةرةو َ كوي رؤيشت؟ ئةحمد ئةنوةر :خؤيان دةزان��ن ،ئةوان كؤنطرةيةكي رؤذنامةنوسيان سازكرد، حيزبيكي تازة بةحيساب بؤ راطةياندني َ بوو بةناوي (حيزبي ئايندةي كوردستان)، كؤنطرة بةو ناوة ب��ووة ،ئةويتر هةمووي باسكردني رابردووي َكيشةكان بوو لةوةي دةبيت سوريش باس لة راطةياندنةكة بكريَتَ ، َبيت لةسةر ئ��ةوةي ثةيامي دؤستايةتيء بنيريَت ،بةآلم هاوكاري بؤ هةموو اليةك َ ئ��ةوةي َتيدانةبوو ،قادر عةزيز لةكؤنطرة رؤذنامةوانيةكة ئةو تؤمةتة سواوانةي لةدوو َ سالي رابردوو دا بةردةوام بوو ئاراستةي َئيمةي زةحمةتكيشاني كردةوة ،لةبةر ئةوة حيزبي َ كوردستان لة ريَطةي مةكتةبي راطةياندنةوة
روونكردنةوةيان بآلوكردةوة ،ناضار بوين ئةو واقيعة جاريَكي تر بير هةمو اليةك بخةينةوة، كة ئةو ب��ة ِرَي��زة لةاليةن سةركردايةتي زةحمةتكيشانةوة تةجميد كراوةء حيزبي َ
ئيجرائاتي لةطةأل كراوة ،لةو ئيجرائاتانةش ئةو ب��ارودؤخ��ة دروس��ت ب��وو ،ئةو لةطةل َ كؤمةلَيك لة نزيكةكاني خؤي جياكردةوة زةحمةتكيشاني و بؤماوةيةكي زؤر بةناوي َ
ذمارة ()5(..)47ي شوباتي ()2012
25
سةربةخؤ بةردةوام بوو ،دواتر داواي ياسايي لةسةر هةبوو ،هةم ناوو هةم شةرعيةتي َلي سةنرايةوة ،بؤية ناضاربوون بةناوي حيزبي ترةوة َ مؤلةت وةربطرن. َ ِريَطاَ :ئيوة ثةيوةنديتان لةطةليان ضؤن دةبيت؟ َ ئةحمةدئةنوةرَ : بةل َي ،حةزمان دةكرد ثةيوةنديمان باش َبيت ،ضونكة َ خةلك ئازادة َني ،بةآلم شةرعيةتي ثارتي سياسي دادةمةزري َ زةحمةتكيشانء شةرعيةتي خةباتء َتيكؤشان َ بةشيك ئةوانيش راستة مةية، الي َئي َ لةخزمةتكردني ئةو حيزبةيان بةركةوتووة، هيشتووة، بةجي َ بةآلم بة ئازادانة ئةو حيزبةيان َ دةبي دةست بةرداري هةموو ئةو بةتةئكيد َ سةروةرى و قوربانيدانانةى ئةو حيزبة ببن. دةستيوةرداني ِريَطا :ئاماذة بؤ ئةوة دةكرا َ يةكيتي ،لةناو حيزبي وةك��و ث��ارت��يء َ كؤنطرةدابووبيت كة َئيوة قادر عةزيز تان َ دةستيوةردان ضؤن بوو؟ ئةو كرد، تةجميد َ دةستيوةردان هةبووة طواية بة ثيالن وة ئايا َ بووبيت؟ َ نةخير،لة كؤنطرة ئةحمد ئ��ةن��وةر: َ تةجميد نةكراوةَ ، بةلكو لةاليةن كؤميتةي ناوةندي َ هةلبذيَردراوي كؤنطرةي َثينج لةبةرواري 2009/3/28تةجميدكراوة ،كة َ هةلبذيَردراو بةكؤي َليذنةي مةركةزي حيزبيك ئةطةر كردووة، دةنط َثيشكةشي َ َ سةرجةم سةركردايةتةية هةلبذيَردراوةكةي دابيت ،ئةو كات لةذيَر كاريطةري دةرةكي َ زةحمةتكيشاني سكرتيري حيزبي بة ِريَزي َ َ كةسيك ضؤن تؤمةتة ئةو وة بووة، كوردستان َ نةتواني قةناعةت سكرتيري حيزبة كة َ َ بةزؤرينةي سةركردايةتي َ بيه َنيت ،كة َ هةلويَستةكةي حيزبية ،لةبةر ئةوة بةداخةوة لة كوردستان لةبةر ئةوةي ئةو بارودؤخة سياسيةي َليكةوتؤتةوة ،بةشكاندني يةكترو َ هةولدان بؤ ثةنابردنة بةر ثيالن ،ضونكة تؤمةتيكي نا ِراست تؤمةتي ثيالني دةرةكي َ و كؤنء سواوة ،دةنا هةرطيز ئةو بة ِريَزة بةو تؤمةتة باسي ناكةين ،ضونكة ئةوة باوي يةكيتي بتوانن نةماوة ،ضونكة ئةطةر ثارتيء َ َ سةركردايةتيء مةكتةبي سياسي هةلبذيَردراو شتيكي ئاسايية هةبيتَ ، لةكؤنطرةي َثينج َ لةطةأل ئةو دوو حيزبة كاردةكةين .وةك حيزب َئيمة خؤمان ل��ةوة دوورط��رت��ووة و وتومانة كاك قادر ثةيوةندي بة حيزبي
26
ذمارة ()5(..)47ي شوباتي ()2012
حيزبيك زةحمةتكيشانةوة نية ،ئازادة ضي َ َ دروست دةكات ،باوي تؤمةت بةخشينةوة جيطةي هةمومان نةماوة ،طؤ ِرةثاني كوردستان َ دةبيتةوةَ ، دةبيت خةلكي كوردستانيش دادوةر َ َ َ كي دةدات. بة دةنط بذاردنةكاندا لةهةل َ ِريَطا :ئةو هؤكارة سةرةتاييانة ضين ،كة تةجميدكرد،بةثيي قادر عةزيز-تان َتييدا َ َ زانياريةكاني ريَطا كاديراني َئيوة دلطران بوون؟ ئةحمد ئةنوةر :كاتي خؤي لةسةر ئةو بابةتة قسة كراوة ،ناوبراو خؤي بوو لةريَطةي تؤمةت بةخشينةوة ناضاري كردينَ ،ئيمةش َبيدةنط بوين ،كاتي خؤي لة دةرةنجامي ش ب ِريارةكان تا دوا قؤناغ كؤميتةي ناوةندي طةيشتيتة ئةو قةناعةتةي ئةو ب ِريارة بدات ،جاريَكي تر َثيمان خؤش نية بطة ِريَينةوة قسةو باس لةسةر ئةو
لةمانطي كانوني يةكةمي 2009دا مام جةالل داواي كردء وتي هةوأل دةدةم بؤ يةكطرتنةوةتان ،ئَيمة ثَيمان وت كَيشةكان زؤر قولَة ،ئةزيةت مةكَيشة بابةتة.لةبارةي ضاكسازي لة كوردستان،بابةتي طرنط تري َتيداية بضينة سةرباسي ئةوةي هؤكارةكان ضينَ ،ئيمة س��ةرة ِراي ئةوةي نيطةران بوين ئةوانة َليمان جيابوونةوة ،بةآلم طؤ ِرةثانةكة بةشي هةموومان دةكاتء ،ئةوان بة مونافسي خؤمان نازانين. ِريَطا :لةكاتي َ هةلبذاردن هةمان َكيشةكاني يةكيتى ،بزووتنةوةي ئيسالمي، َنيوان ثارتي و َ َ يةكيتيء طؤ ِران دروست ئيسالمي، كؤمةلي َ نابيتةوة ،كة َثيشتر بةيةكةوة بوون ،بةآلم َ هةريةكيكيان باسي سةروةري كؤن ستا لةئي َ َ دةكات؟ نةخير ،ضونكة َئيمة ئةحمةد ئةنوةر: َ َكيشةكانمان لةريَطةي قانونةوة يةكاليي كردةوة ثاشان لةكؤمسيؤني باآل كيانةكةمان
بة فةرمي وةرطرتةوة ،دواتر دوو َ هةلبذاردن لة هةريَمي كوردستان كراوة ،دةريش كةوت زؤرينةي جةماوةرةكة لةطةأل َئيمة بوون، َ َ لةطةلدابووة. لةخةلكيان بةشيك ئةوانيش َ هيرشة لةناكاوانةي راطةياندنةكةي ئةو ئةطةر َ حيزبي ئايندة نةبواية َئيمة ثةيوةنديمان باش دةب��وو ،رةنطة ئ��ةوةش سةرةتايةك َبيت لةئايندةدا ثةيوةنديمان ئاسايي َبيتةوة، ئةوانيش بة ركابةري خؤمان نازانين ،بةآلم ئازادين،ثيمان واية واقيع خؤي هةموومان َ لةمةحةك دةدات ،حيزب الي َئيمة وةسيلةية. ِريَطا :لةماوةي َكيشةي َنيوان َئيوةدا يةكيتي ئايا اليةنة سياسيةكان ،يان ثارتيء َ َ هةولي َنيوانطيري َئيوةيان داوة بؤ يةكطرتنةوة، يان وةك تةماشاكةربوون؟ ئةحمد ئ��ةن��وةر :ك��ةس َنيوانطيري نةكردووة ،بةس لةمانطي يةكةمي 2009دا مام جةالل داواي كرد و وتي هةوأل دةدةم بؤ يةكطرتةوةتانَ ،ئيمة َثيمان وت َكيشةكان زؤر َ َ هةندي دؤست مةكيشة، قولة ،ئةزيةت َ َ هةوليان داوة ،ئةويش تةنها لة مانطي يةكةمدابوو ،دواتر هيض َ هةولَيكي تر نةدراوة، ئيتر َثيمان وابوو زةمينة سازي نية. ِريَطاَ :ثيت وانية قةيراني سياسي حيزبةكان رةنطدانةوةي لةسةر قةيراني سياسي هةريَمي كوردستاندا؟ ئةحمةد ئةنوةرَ :ثيمان واية هةردووال راستة ،واقيعي سياسي هةريَمي كوردستان لة باكيشةي خؤمان ناوخؤي حيزبةكانيشدا هةيةَ ، باس بكةين ،ئةطةر َكيشةكاني خؤمان بة شةفافيء ئاشتيانة ضارةسةر بكرابوايةَ ،ئيستاش نةدةطةيشتة ئاستي ئةو َليك ترازانةى كة َئيستا دروست بووة ،هةميشة لةالي اليةنة سياسيةكاني كوردي رةنطي داوةتةوة ،واقيعي سياسي كوردستان سيستةمي ديموكراسي نةبؤتة كةلتوريَك بؤ راي يةكترو ئؤثؤزسيؤنء لةضوارضيوةي يةك ئؤرطاني رةخنةطرتن َ بةشيوةيةكي ئاسايي وةريبطرين، حيزبيشدا َ َثيم واية هةر ئةوةش وايكردووة َبالي بةسةر هةموو واقيعي سياسي كوردستاندا َكيشاوة، هةبيت بةشيكي ثةيوةندي بةوة َ بؤ نموونة َ هيشتا لةسيستةمي ديموكراسيدا تازةو كاأل َ َبيت ،سيستةمي ديموكراسي نةبؤتة كةلتوور، َ كؤمةلطاو لةحيزبةكانيشمان دةطوازريَتةوة بؤ َ لةكؤمةلطاشةوة دةطوازريَتةوة ناو حيزبةكان ئةوة واقيعة.
بارةزةلي كةر َيكي شةلي مةدخةلي س����ةرةت����اي����ةك����ي م����� َي�����ذووی ئ�����ةم دی������دو ب���ؤض���وون���ة كرَيكار بةشي سَييةم طؤشي وةهابي و كؤشي سعودي َ لةطةل مردووي باثيرم بةرةحمةت َبيت َئيوةداَ )107( ، سال ذيا )7( ،حةجي كردبوو.. هةرضييةك لة ووت���اري مامؤستايان َفيربووبوو ،كردبووية مايةي بانطةوازي ثي دةكرد! خواناسي و لةشويَنان دةعوةي َ واش دةستي َثيدةكرد( :با نةزيلةيةكتان ضيرؤكيكتان بؤ بؤ َبينمةوة) ،يةعني َ بطي ِرمةوة ..تكا دةكةم بةمن بةرثرسي َ سةنةدو سةرضاوةكاني ئةو مةزانن ..جاريَك شيخي سعدي شيرازي رةحمةتي فةرموويَ : داستانيكي بؤ ثةندو ئامؤذطاري َلي َبيت َ شيخي شيرازي فةرمووي اوةتةوة، َطي ِر َ َ دةفةرموي: رةحمةتي ثاشايةك ويستي بف ِر َي ..ثياوماقوآلني بؤ تةطبيركردن كؤكردةوة ،هةر يةكةيان يةكيكيان بؤضوونيكي بوو .سةرةنجام َ َ قوماشيكي َثيشنياري كرد كة ثارضة َ ضوارطؤشةي ثان ـ وةك َليفة ـ راخةن و دارحةيزةراني رَيك و ئةستوور بة ضوار لكةكاني (طؤشةكاني)يةوة ببةستنةوة، بة جةمسةري خوارةوةي دارةكةوة ضوار َ (هةلؤي ط��ةورة)ي َثيوة ببةستنةوة باز شيوةيةك كة ضاويان لةجةمسةري بة َ س��ةرةوةي دارةك��ان َبيت ،كة ثلةطؤشتي �ي دان���راوةو بة ثاشا َبلَين: جواني ل� َ فةرموو قوربان جةنابتان لة ناوةندي ثارضةقوماشةكةدا دانيشة .هةر كة بازةكان طؤشتةكةيان بة جةمسةري س��ةرةوةي دارحةيزةرانةكانةوة بيني ،كةوتنة شةقةي ئوميدةي خؤ بطةيَننة بةهيزةكانيان بةو َ َبالة َ ئوميديان َثيوة بةستؤتةوة.. طؤشتةكةي كة َ
َبي ئةوةي بزانن يان هؤشيان لةوة َبيت كة دةبيتةوةو بة رةنجي َبالي ئةمان ثاشا بةرز َ دةف ِرَيت! ئةمانيش هةر ه� َ �ةول دةدةن و يةك بستيش لة ئامانجةكةي خؤيان نزيك نابنةوة ..تازة بةستراويشنةتةوةو دةبي َ بال َليكدةن ..هةر بازيَكيشيان هةر َ ماندوو بوو يان ماني طرت ضيدي نةف ِر َي َنيت و بازيَكي ثاشا ضةقؤيةك بة مليدا دي َ ئيحتياتي بةردةستي دةخاتة شويَني و ف ِرين دةبيتةوة! بةردةوام َ داستاني ثةيوةندي ئ��ال سعوودو وةهابيةكاني سعوودية وةكو ئةو نةزيلةي باثيري من.. لةوةتاي ئال سعوود دةستيان لةو هةست و ئينتيماي تةوحيدةنوقسانة طيربووة وةهابيةكانيان كردووة بة بازي ف ِريني خؤيان، ئوميدي حوكمي وةهابية داماوةكانيش بة َ خوايي لة َ سالي ( )1750وة ئةوة دوو سةدو شةست َ سالة هةر دةف ِرن و ناطةنة هيض..
ئال سعووديش بة دةم بةرزبوونةوةيانةوة َ زاوزي دةك��ةن و َثيكو ِرةئةميري هةر طضكة دةخةنةوةو طةورة دةبن و بيرةنةوت دةطرن ..بؤية َئيستا ذمارةي ئةميراني ئال سعوود (000ر )8ئةميرةو وةضةي وةهابياني يةكةميش (000ر000ر )8فةقيرة! لةكؤتايي َئالقةي راب���وردوودا ووتم: ئيمارةتي يةكةمي ئال سعوود (1157ـ 1233ك1744/ـ 1818ز) زؤر زوو كةوتة ش��ة ِري خةسمة كؤنةكانيان و بة هؤي تمووحي بةرفراوانكردني دةسةآلتيشةوة هيزةكاني تري ئيمارةتؤكةكاني زوو بة َ ناوضةكة َكيشران ..وةك ضؤن ئال سعوود شيخ محمدي بانطةوازي تةوحيدةكةي َ كو ِري عةبدولوةهابي ئيستيغالل دةكرد بؤ خؤي ،ئةواني بةرامبةريش طوماني زؤريان دةهينايةوة كة دذي ئةو بانطةوازة بةكار َ طواية محمدي كو ِري عةبدولوةهاب دذي مةزهةبةكاني ترةو دةيةويَت مةزهةبي ذمارة ()5(..)47ي شوباتي ()2012
27
حةنبةلي سةرخات ..دذي عةقيدةي زاناياني ترة لة ئةشعةريي و ماتؤريديي و موعتةزيلةو دةيةوَيت عةقيدةي خؤيان بة زؤر بةسةر ئةماني تردا بدات ..ئةمةش لة هةردووالوة شتيكي سروشتي بوو كة راست بوو ..بؤية َ ككيشان روو بدات و َبي طومان شة ِرو َثي َ هةردووالشيان بة جيهاديان دةناساند.. ئةمان َثييان وابوو جيهاد دذي موشريك و كافران دةكةن و ئةواني بةرامبةريش كة َ لةطةل بوو َثييان موفتي مةزهةبةكانيان وابوو جيهاد دةكةن ضونكة بةرطري لة خؤيان و مةزهةبةكانيان دةكةن.. يةكةمين دذواريي تةوحيدةنوقسانةكةي ئيمام محمدي كو ِري عةبدولوةهاب لةسةر َ حاكميتي خستة موسولمانان ئةوةبوو كة َ بةردةستي ئال سعوود و لة دةست دين و دةرهينا!! ئيتر لةو دينداراني ئوممةتةكةي َ رؤذةوة حوكم ِراني َبي ضةندوضوون كراوة َ بنةمالةي بة مافي دةستاودةست َثيكراوي ئ��ال س��ع��وودو بة َثيي ف��ةت��واي خةتي تةوحيدةنوقسانةكة كةس بؤي نيية لةو سةرؤك عةشرةتةي وةربطرَيتةوة! ئةمةش وةكو فةوتاني مافي فةلةستينيةكانة ،كة نة ئينطليز هةقي هةبوو لة فةلةستينيةكاني بيبةخشيت ،نة جوولةكةكانيش بستي َنيت و َ َ رايثسكينن بؤ خؤيان.. هةقيان هةبوو َ حاكميتي دين و سةروةريي شةرع نة مافي َ محمدي كو ِري عةبدولوةهاب و وةهابيةكانة بستينن و بيدةنة ئال لة ئوممةتةكةي َ سعوود ،نة مافي ئال سعووديشة بؤ خؤيان و َ بنةمالةي خؤياني زةوت بكةن.. دووةمين دذواريي تةوحيدةنوقسانةكةي وةهابيةكان ئةوة بوو كة دينةكةيان لة شة ِري عةشايريي ئال سعوودةوة ئاآلند و ثيرؤزيي ئايةتةكاني جيهادي ئيسالميان ـ بةو هةموو ثاكةيةيةوة ـ كرد بة باآلي ئةو شة ِرة عةشايرة مةوروسانةي ئال سعووددا كة جاري وا هةبوو لةسةر حوشتريَكي بزربوو يان بيرة ئاويَك شة ِريان دةبوو ..ئةم تةوحيدةنوقسانة ئةو هةموو خويَن ِريَذييةي شةرعاند ..بؤية َئيستاش ئال سعوودي َ موسولمان بة زةوتكاري حوكمي ئوممةتي كةيفي خؤيان سوثاي كافراني شة ِراني بؤ
28
ذمارة ()5(..)47ي شوباتي ()2012
َ موسولمانان ديَننة ووآلتي مةككةو كوشتني مةدينةي ثيرؤزو نةخوَيندةوارة طةدةزلةكاني وةهابيتي كة هةر يةكةيان ضوار ثاشماوةي َ ذني هةيةو ئاودةستةكاني بة طوآلو بؤ دةشؤن خؤيان ك ِر كردووة! شةرعيتي شة ِرو فيتنةوة ـ لة روانطةي َ َ كة بة جيهادي َنيوان موسولمان و كافراني شيخ محمدي كو ِري ناسينرابوو ـ َ شة ِراني َ عةبدولوةهاب و كو ِرو نةوةو قوتابيةكاني كةوتبوونة بآلوكردنةوةي بانطةوازي
حممدي كوِري عةبدولوةهاب دذي مةزهةبةكاني ترةو دةيةوَيت مةزهةبي حةنبةلي سةرخات.. دذي عةقيدةي زاناياني ترة لة ئةشعةريي و ماتؤريديي و موعتةزيلةو دةيةوَيت عةقيدةي خؤيان بة زؤر بةسةر ئةماني تردا بدات نوَيخوازي تةوحيدةنوقسانةكةيان و هةر ثي دةكرد َ كةسيكيان كةسب دةكرد كؤضيان َ بؤ ئيمارةتةكةي ئال سعوود ،ئةوةش يةعني سةربازيَكي دانيشتووي ئال سعوود بؤ كاتي «جيهاد» ةكةي كة ئيمارةتي درعييةي ئال سي َ سالةكة بةرامبةر ئيمارةتة سعوود دواي َ دراوسي نزيكةكاني رايطةياند.. َ محمدي كو ِري سعوود زؤر زيرةكانة ثالني َكيشا بؤ ئةوةي وورةو ووزةي ئةم لةشكرة عةقائيديية تازةيةي دةستي
كةوتووةو طةرمة تةريقةيةتي و بة ثةلةية بؤ جيهادي كافرو موشريكان ،لة قورسترين ب��ةرةي شة ِرةكانييدا بخاتة ط��ة ِر ..بؤية هيرش كردنة سةر خةسمة نةخشةي َ كةللة ِرةقةكةي خؤي دانا كة دةههامي كو ِري دةوواسي ئةميري شاري رياز بوو. (رياز َئيستاش داطيركراوةو ثايتةختي ئال سعوودةكانة) .دريَذترين شة ِري َنيوان ئال سعوودو دةههام دةستي َثيكردو بيستوحةوت َ سالي َنيوان (1746ـ )1773توولي َكيشا! تا سةرةنجام لة سةردةمي ئةميري دووةمي ئةم ئيمارةتةي ئال سعووددا كة ئةوان َثيي َ دةلَين ئيمام عةبدولعةزيزي كو ِري محمدي كو ِري سعوود شاري رياز كةوتة بندةستي ئال سعوودو بةرامبةرةكانيان ثةرتةوازة كرد.. َ دواي ئ��ةوة ئ��ال سعوود لة سالي بة هيرشيان (1178ك1764/ز)دا َ سةرؤكايةتي عبدالعةزيزي كو ِري محمدي كو ِري سعوود كردة سةر ئيمارةتةكةي نةجران كة حةسةني كو ِري هيبةتواللة ئةميرَيتي دةكرد ،ه��ةردووال بة هةزاران ضةكدارييان دذي يةكتر كؤكردبؤوة، شة ِرَيكي سةخت ق��ةوم��او بة س��ةدان َ موسولمان لة هةردوو ال كوذران.. كةسي هيزي سعوودي دواي بةزين سةرةنجام َ ناضاري ريَكةوتن ب��وون ،ضونكة ديلي زؤريان كةوتبووة دةست لةشكري ئيمارةتي ملمالنيية هةر نةجران .بةآلم ئةم شة ِرو َ بةردةوام بوو تا َ سالي (1220ك1805/ز) هيزي دواي مردني حةسةني هيبةتواهللَ ، سعودييةكان توانيان زةفةر بة ئيمارةتي ركيفي خؤيانةوة. نةجران ببةن و بيخةنة ذيَر َ ئينجا نؤرةي ئيمارةتي بةني خاليد هات لة ناوضةي ئةحسائي شةرقييةي ئةم ِرؤ، وةكو ئيمارةتي ميري سؤراني كوردةكان بوو .سوثاي عوسمانيةكانيان لةو ناوضانةي بةهيزيان خؤيان دةرثة ِراندبوو، حكومةتيكي َ َ شيوازي حكومةتيانة ئيدارةي كهينابوو ،بة َ َثي َ ناوضةكةيان دةبرد بة ِرَيوةو لة سةردةمي حوكمي (بة ِراكي ك��و ِري غورةيري ئال حةميد)دا نفووزيان طةيشتبووة كوةيت.. لة سةرةتاي راطةياندني ئيمارةتةكةي ئال
سعوودةوة لة درعييةَ ،ثيش لةخؤطرتني شيخ بانطةوازي تةوحيدةنوقسانةكةي َ محمدي كو ِري عةبدولوةهابي رةحمةتي ئال سعوود زؤر دذايةتي بةني خاليديان دةكرد، بةآلم ضونكة خؤيان َثييان نةدةوَيران ،دنةي تيرةو هؤزةكاني تريان لة دذيان دةدا ..كة خؤيان بة توحيدةنوقسانةكةو «موهاجيران» بةهيز ك��رد ،ضةند ج��ارَي��ك كةوتنة َ تاقيكردنةوةي بةختي سةربازيي خؤيان .لة هةموو شة ِرةكانياندا بةرامبةر بة بةني خاليد ملمالني خويَناويةكةي َنيوان هةر دةشكان، َ َ ئةم دوو ئيمارةتة موسولمانة لة سةردةماني محمدي كو ِري سعوودةوة دةستي َثيكرد، عةبدولعةزيزي كو ِريشي هةر ئيدامةي َثيدا، ئينجا سعوودي كو ِرةزاي (سعوودي كو ِري عةبدولعةزيزي ك��و ِري محمدي كو ِري سعوود) َتييدا كةوتةوة شة ِر َ ةثال تا لة كؤتايي حةوتةم َ ملمالني خوَيناويةكةياندا بة سالي َ يارمةتي سوثاي ئينطليزو بة ثشتيواني تيرةو هؤزةكاني تر لة (1207كم1792ز)دا توانيان ئيمارةتةكةي بةني خاليد َتيك بدةنةوةو دةست بطرن بةسةر ناوضةي ئةحسائدا.. هيرش بؤ سةر بةحرةين و كوةيت! كة ئينجا َ ثةيوةندييان بة ئينطليزةوة هةبوو .ئةمةش بةريتانياكاني نا ِرةحةت كرد ،بؤية فةرماني ثاشةكشةيان َثيكردن؟ شيوازي ئال سعوود ئةوةبوو يةكيك لة َ َ كة نامةي ئيستيفزازيان دةنارد بؤ تيرةو هؤزةكاني تر ،يان بؤ ئيمارةتةكاني تر ،كة شيخ محمدي تةسليم بة بانطةوازةكةي َ دةبي كو ِري عةبدولوةهاب ببن و وةكو َئيمة َ ثشتطيريي بكةن! ئةوانيش لةبةر ئةوةي بة واجيهةيةكي ديني ئال سعووديان دةزاني بؤية زؤر بة دةنطيةوة نةدةهاتن ..ئةمةش هةنجةتي دةداي��ة دةس��ت ئال سعوودو وةهابيية تةوحيدنوقسانةكان كة ئةوانة بة حوكمي خوا رازي نين! دةي جيهاديان بةرامبةر بةرثا بكةن.. لة ب��ةري رؤذئ��اواي��ان��ةوة ئال سعوود َ هةولياندا حيجاز بخةنة ذيَر دةستيانةوة، سي سالَ َ لة سالي (1794ز)يةوة بؤ ماوةي َ هيرشي (كة ِرو فة ِر) بؤ كؤنترؤلَ كةوتنة َ راكيشاني هةنديَك كردني هةنديَك ناوضةو َ
تيرةو هؤزي حيجاز ..بةرامبةر هةموو هيزي ئةشرافةكاندا جارَيك لة بةرامبةر َ بة سةرؤكايةتي (غاليبي كو ِري موساعيد) هيرشانةي َتيكدةشكان ..لة بةرامبةر ئةم َ ئال سعووددا تيرةو هؤزةكاني ناوضةي تائيف و عةسير ضوونة كةنار ئال سعوودو ئةوانيش هيرشي ئايندةيان بؤ سةر مةككةو مةدينة بؤ َ بةهيزتريان كردن. َ ئ��ال سعوود بة ثشتيواني وةهابية ت��ةوح��ي��دن��وق��س��ان��ةك��ان ل��ة س� َ �ال��ي رشيكي بةرفراوانيان هي َ (1217ك1802/ز) َ َ بة يارمةتي ئةعرابية ناحالييةكان كردة س��ةر ش��اري تائيف و طرتيان ،بةآلم خويَن ِرَيذييةكي زؤر دذواري���ان لة ناو دانيشتوانةكةيدا بةرثاكرد ..لةبةر ئةوةي ئةو َ خةلكةيان هةموو بة موشريك دةزاني، سةروةت و سامانةكانيشيان بة غةنيمةت دةزاني ..هةرضييةكيان تاآلن دةكرد لةبةر دةستي فةرماندةكةياندا كؤيان دةكردةوة، ئةويش خومس (يةك لةسةر َثينج)ي َلي َ هةلدةطرت و باقيةكةي تري بةسةر ضةكدارة شة ِرانيةكانييدا دابةش دةكردةوة.. خومسةكةشي دةن��اردةوة بؤ ئةميري ئال سعوود ..تا لة زؤر شويَن َ خةلكي ناوضةكان كةوتنة َ سوال!! بهيننة هيرش َ هةر ئةو كاتة وويستيان َ سةر مةككة بةآلم لةبةر ئةوةي كاتي حةج بوو ،مةككة ث ِر بوو لة حاجي ووآلتاني تر ،بؤية مانطيك هيرشةكةيان بؤ مةككة بؤ ضةند َ َ هينا ،ئةميري هيرشيان َ دواخست .دواتر كة َ مةككة كة شةريف غالب بوو هةآلت و عةبودلموعيني ب��راي لة شويَني خؤي دانا ..ئةويش بؤ ثاراستني َ خةلكي مةككة بؤ ئةوةي وةكو دانيشتواني تائيفيان َلي نةيات ،نامةي نارد بؤ فةرماندةي سعوودي و وةهابيةكان ،كة من اليةنطيرتانم و داواي ئةمانتان َلي دةكةم بؤ َ خةلكي مةككة.. ئةوانيش مةرجيان لةسةر دانا كة شاريان َبي شة ِر تةسليم بكات ..ئيتر لة َ سالي (1218ك1803/ز)دا سوثاي سعوودي/ َ لةطةل طةيشتنيان وةهابي رذانة مةككةوة.. ثؤل ثؤل َ خةلكيان كؤدةكردةوةو تؤبةيان َ ثي ثي دةكردن و سةرلةنوي شايةتمانيان َ َ
دةهينانةوة.. َ دواي ئةم (ئ��ةم��ان)ة سةيرة رووي هيرشةكةيان كردة شاري جددة كة شةريف َ غالب خؤي َتيدا قايم كردبوو ،دةوري شاريان داو بة تؤث لة ش��ورا (س��ور)ي شاريان دا بةآلم لةبةر هةبووني سوثايةكي بةهيز لة ناوةوة نةيانتواني بضنة شارةكةوة، َ مانطيك لة طةمارؤي بؤية دواي ضةند َ جددة كشانةوة ..لة مةككة سةربازطةي خؤيان داناو باقي سوثاكةيان بؤ درعييةي «ثايتةخت»ي ئال سعوود َكيشايةوة ..لةو هيزي سةربازي الوةش شةريف غالب بة َ خؤيةوة بة يارمةتي شةريف ثاشاي والي عوسماني لة جددةوة هاتةوة سةر مةككةو سةربازطةو رةبايةكاني سوثاي ئال سعوودي راداو دةسةآلتي َكيشايةوة بةسةر مةككةدا، بضيتة سةر تائيف.. بةآلم نةيتواني َ دواي ئةمة ،طرتنةوةي مةككة بووة يةكةمين خةمي سةرةكي ئال سعوود، بؤية لة َ سالي (1220ك1805/ز) دواي ئةوةي زؤرينةي رَيطاكاني بةرةو مةككةيان َ هيرشي بةرفراوانيان كؤنترؤل ك��رد َ هينايةوة سةر مةككةو طةمارؤيان دا.. َ نةيانهيشت لة هيض اليةكةوة خواردن َ بضيتة شاري مةككةوة ،تا طراني كةوتة ناو َ دانيشتوانةكةيَ ، خةلكي مةككةي ثيرؤز وايان َليهات طؤشتي سةط و ثشيلةيان دةخوارد ..ئةمةش شةريف غالبي ناضار كرد وةكو عةبدولموعيني براي داواي (ئةمان) يان َلي بكاتةوة. زاناياني شةرع و موفتي و ثياوضاكاني حةرةمي كةعبة هةموو كؤبوونةوةو بنيرن بؤ الي سعودي ب ِريارياندا وةفديَك َ كو ِري عةبدولعةزيز كة داخوازي ئةهلي ئةمانيكي َلي ثي رابطةيَنن و َ مةككةي َ وةرطرن و َ حالةتي طراني و كارةساتي مرؤيي بثي بطةيَنن ،بؤ خؤيان و شارة ثيرؤزةكةي َ شيخ ئةم مةبةستةش وةفدَيكي طةورة لة َ شيخ عةبدولحةفيزي محمد تاهير سونبول و َ عجيمي و سةيد محمدي كو ِري موحسيني َ عةتتاس و سةيد محمدي ميرغةني (باوكي موفتي ماليكييةكاني مةككة) ضوونة الي سعوودي ك��و ِري عةبدولعةزيزو داواي ذمارة ()5(..)47ي شوباتي ()2012
29
ئةمانيان بؤ مةككةي ثيرؤز َليكرد .ئةويش ئةم ئةمانة سةيرةي بؤ نووسين( :بسم اهلل الرمحن الرحيم ،من سعود بن عبد العزيز إىل كافة أهل مكة والعلماءواآلغاوات وقاضي السلطان .السالم على من اتبع اهلدى .أما بعد :فأنتم جريان اللهوس ّكان حرمه آمنون بأمنه ،إمنا ندعوكم لدين اهلل ورسوله (قل يا أهل الكتاب تعالواإىل كلمة سواء بيننا وبينكم أن ال نعبد إالّ اهلل وال نشرك به شيئ ًا وال يتّخذبعضنا بعض ًا أرباب ًا من دون اهلل، فإن تولوا فقولوا :إشهدوا بأن مسلمون)، فأنتم فيوجه اهلل ووج��ه أمني املسلمني سعود بن عبد العزيز وأمريكم عبد املعني بن مساعد،فامسعوا له وأطيعوا ما أطاع اهلل والسالم)! بة كوردي( :بة ناوي خواي بةخشندةو ميهرةبان لة سعوودي كو ِري عةبدولعةزيزةوة بؤ هةموو َ خةلكي مةككة، زانايان و ئاغايان و قازي َ سولتان ..سةالم لةو كةسةي شويَن رَينمايي دةكةويَت.. دراوسيي خواو دانيشتواني ثاشانَ :ئيوة َ حةرةمة ئةمانةكةي خ��وان ،بة ئةماني خوايي ئةمانتان وةرطرتووة ،بةآلم َئيمة بانطتان دةكةين بؤ ئةو دينةي خواو َثيغةمبةري خوا (ئةي ئةهلي كيتاب ،وةرن با لةسةر قسةيةكي راس��ت و دروستي َنيوانمان َثيك َبيين :با غةيري خواي طةورة نةثةرستين و شةريكي بؤ ب ِريار نةدةين جيي خواي و كةسمان كةسي ترمان لة َ َ دانةنيين ..ئةطةر ثشتيان هةلكرد طةورة َ َ تؤش َثييان بل َي :دةي سا بة شايةت بن كة َ موسولمانين) كةوابوو َئيوةش بةرةو َئيمة َ رووي خواو رووي ئةمينداري موسولمانانن كة سعوودي كو ِري عةبدولعةزيزة ،ئةوي دةبيت عةبدولموعيني كو ِري ئةميريشتان َ َ دةبيتَ ،ئيوةش طوَي ِرايةلي بكةن موساعيد َ و ملكةضي بؤ دةربب ِرن تا ملكةضي بؤ خوا دةربب ِريَت .والسالم!! كتيبةكانييدا شيخ زةيني دةحالن لة َ وةكو َ (وةكو خالصة الكالم ل )309نوسيويَتي، زانايان واقيان لةوة و ِرما كة ئةم هةموو زاناو موفتيانةي ئيسالمي بة مةسيحي و جوولةكةكان ضواند!! ئ��ةم ن��ام��ةي (ئ��ةم��ان)ة طةيَنراية
30
ذمارة ()5(..)47ي شوباتي ()2012
مةككةو دةبوو لة نويَذي هةينييدا موفتي َنيتةوة ..ه��ةر واش ب��وو رؤذي بيخوي َ (1218/1/7ك ـ 1803/4/29ز) سةيد حوسةيني موفتي ماليكييةكان دواي نويَذي هةيني بؤ هةموو َ خةلكةكةي خويَندةوةو َ خةلكيش ووتيان :سةر سةرو سةرضاو! خوا بطي ِريَت.. بةخيري َ َ ئينجا لةسةر ئةوة ريَكةوتن كة ئةوان حاكمي مةككةو مةدينة بن و خومس و زةكات و باقي سةرضاوةي ساماني ناوضةكة بضيتةوة بؤ ئال سعوود لة بةرامبةر ئةو َ دةياندةني ..ئةمانيش ناضار بوون كة ئةمانةدا َ َ لةطةل ئةم ئةمانةشدا كة هةردوو رازي بن.. شارة ثيرؤزةكةيان كةوتة ذيَر دةست ،هةر َ َ لةطةل رماندني قةتلوعاميان َتيدا كرد.. طؤ ِرو مةزارةكاندا ئةو ئايةتةيان دةخوَيندةوة: ( َما َت ْع ُبدُونَ ِمن ُدو ِن ِه ِإالَّ َأسمْ َ اء سمَ َّ ْي ُت ُمو َها ان) َأن ُت ْم َوآ َبا ُؤ ُكم َّما َأنز ََل اللهَُّ ِب َها ِمن ُس ْل َط ٍ ي��وس��ف ..40/طومةزةكةي سةر ئاوي زةمزةم و ئةوانةي دةوري حةرةمي كةعبةو طومةزةكةي سةر رةوزةي َثيغةمبةري خواشيان لة مةدينة َتيك ِرمان ..موفتي مةزهةبةكانيان كوشت ،لة عةباي خؤيان ثةردةيان بؤ كةعبة دووري و تا حةوت َ سال رَييان بة حاجياني شام و ميسر نةدا َبين بؤ حةج!!! ئينجا حاجياني ميسرو ئةستانة! ئينجا حاجياني َبي ريش! َ كيكي زؤريان ناضار خةل َ كرد تةوحيدةنوقسانةكةو دةسةآلتي ئال سعوود بة تاقة دين و دةسةآلت وةربطرن.. لةوانةي لةو حةملةي ئال سعوود /وةهابي هيرشبةران :سةيد دا كوذران بة دةستي َ عةبدواللةي زةواوي موفتي شافيعييةكان لة شيخ عةبدواللة ئةبولخةيري قازي مةككةو َ شيخ سولةيماني كو ِري موراد قازي مةككةو َ تائيف و سةيد يوسف زةواوي (كة تةمةني لة هةشتا َ سال َتيثة ِري بوو) هةروةها كوشتني شيخ جةعفةري شيخ حةسةني شةيبي و َ َ شةيبي و دةيان ناوداري ديكة.. تةنانةت َ تؤقينةريان ةتيكي ئةوةندة َ حال َ دروست كردبوو ،كة جطة لةو هةموو سامان مالةي َ و َ خةلكي كة تاآلنيان كردبوو ،هةموو كتي َبيكي شةرع و دين كة بة َليكدانةوةي َ غةيري ئةوان بوو سووكايةتي َثيكرابوو ،لة
شةرحي بوخاري و موسليم ،لة تةفسير ،لة ئةحكامي شةرع ..تةنانةت َميذوونووسان كتيبي ديني لة كؤآلندا دةطي ِرنةوة كة ثة ِرةي َ َ دةيهيناو دةيبرد َ خةلكةكة نةياندةويَرا هةوا َ لة ترسي وةهابييةكان َ هةليطرنةوةو ريَزي بنين! َلي َ كةميك هيدي ب��وون��ةوةي َ دواي َ كوشتارو تاآلن و ب� ِري ،سعودي كو ِري عةبدولعةزيزي ئةميري ئال سعوودو وةهابيية تةوحيدنوقسانةكان تةشريفي هينا بؤ مةككة ،بؤ بةيعةت وةرطرتن لة َ ثياوماقووآلن ..دواي نويَذي عةسري رؤذَيك سةركةوتة سةر ئةو شويَنةي بيري زةمزةمي َلييةو ئةو هةموو زاناو موفتي و شةرعناسانةي كة مابوون هةموو بة زةليلي لة خواريةوة بوون و طويَيان َ هةلخستبوو.. ووتارَيكي بؤ دان كة (شةراب خواردنةوة حةرامةو زينا حةرامةو وة هةروةها )..بؤ هةموو ب ِرطةيةكيش الي دةك��ردةوة بة الي والي دانراوي خؤيدا و َثيي دةووت: (نةزانةكان َفيركة !)..ئينجا بة زاناكانيشي شيخ محمدي كو ِري كتيبةكاني َ ووت كة َ عةبدولوةهابي رةحمةتي بخويَنن و خؤشي كتيبي (كشف الشبهات)ةكةي فةرمانيدا كة َ ئةو بة دةرس لة كةعبةدا بووتريَتةوة.. ل����ةوالوةش ل��ةب��ةري رؤذه��ةآلت��ي نيوةدؤرطةي عةرةبستانةوة ئال سعوود سنووري ئيمارةتةكةي خؤيان و سوثايان طةياندة سةر ئاوي كةنداو ،دةستيان لة ثي هةنديَك بواري ئابووري طيربوو ،خؤيان َ ملمالنيي بةهيزتر كردو ئةمجارة كةوتنة َ َ َ دةولةتي عوسماني لة بةسرةو دةوروبةري.. لة َ سالي (1201ك1786/ز) سوثاي ئال هيرشي كردة سةر تيرةو هؤزةكاني سعوود َ مونتةفيق و شةممةرو تةي و ئةهلي زوبير (لة باشووري بةسرة) تا وايان َليهات َ لةمالوةش بوونة سةرضاوةي َكيشة بؤ َ دةولةتي عوسماني ..كة دياربوو بة دنةي هيزو ئينطليزبوو ،ضونكة لةو سةردةمةدا َ نفووزي بةريتانيايي خليج و دةرياي عةرةب َ كؤنترؤل و دةريالووشي هيندي بؤ خؤي هيزي دةريايي فةرةنساو روسياش كردبووَ .. لةو دةريايانة وجودي خؤيان هةبوو ..بةآلم
ئينطليزةكان زياتر ئةو رَي ِرةوة دةرياييةيان كةسيك بؤ خؤيان قؤرخ كردبوو ،هةر َ هيزو نفووز لةو دةوروبةرة دةبووة خاوةن َ رةفتاريي سياسيانةي خؤيان بؤ لةخؤطرتني َ كونسولطةرييان لة دةك���رد ..ضونكة بوشةهري َئيستاي َئيران هةبوو.. كة ئ��ال سعوود هةستيان َثيكرد بانطةوازي تةوحيدةنوقسانةكة كاريطةرترين ضةكي شة ِرةكانة ،ض بؤ َ هةلطيرساندن ئيدامةثيداني ،ض بؤ شكست َثيهاناني و َ دوذمنةكانيان ،تمووحي طةورةتريان بؤ دروست بوو ..ئةويش ئةوةبوو كة محاوةلة بكةن لة خوارةوة قاضي َ دةولةتي عوسماني بب ِرنةوة! ئةمير عةبدولعةزيزي كو ِري َ لةطةل محمدي ئال سعوود نامةيةكي شيخ كتيبي تةوحيدةكةي َ دانةيةك لة َ محمدي ك��و ِري عةبدولوةهابدا نارد بؤ سولةيمان ثاشاي والي عوسماني لة بةغدا، َ قبوول كةن ،ئامادةشين كة بانطةوازةكةمان مونازةرةي زاناكانتان بكةين لة بةغدا! دواي بانطيشتةكة ئال سعوود لة َ سالي رةفزكردني َ رشيكي بةرفراوانيان هي (1203ك1788/ز)دا َ َ كردةوة سةر بةسرةو َ وعاميكي زؤري قةتل َ هؤزةكاني زوفةيرو مونتةفيقيان كرد ـ كة سوونني بوون ـ بة هةنجةتي ئةوةي َ دالدةي هةآلتوةكاني بةني خاليديان داوةو (ئةمان) يان بة «موشريكين» داوة! ئيتر بةرةو سةروتر هاتن و هةرضي طؤ ِر و طومةز هةبوو َتيكياندا ،لة ريزي ئةوانةش مةزارةكاني شيعة ..بةمةش َ دةولةتي عوسماني كةوتة َ َستيكي خراثةوة ،ضونكة يان دةبوو هةلوي َ بة سوثاي خؤي َليياندات ،يان دةبوو َ مؤلةت بدات بة شاكاني شيعةي َئيراني تةدةخول بكةن و بة سوثاي سةربازييانةوة ـ وةك دةيانوويست ،بة ناوي ثاراستني شيعةو مةزارةكانةوة ـ َبينة ناوضةي شيعةكاني عيراقةوة! بؤية والي عوسماني هةرضةندة َ بارودؤخي سةربازييان شلؤق بوو ،بةآلم هيزَيكي سةربازيي ك��ؤك��ردةوةو دذة َ رشيكيان كردة سةر سوثاي ئال سعوودو هي َ َ تا نزيكي ئةحساء كشاندياننةوة.. لةم سةردةمةدا وةك ضؤن ئينطليز ثشتي ئال سعووديان طرتبوو ،فةرةنساييةكانيش
دواي حةملةكاني باكوري ئةفريقايان، محمد عةلي ثاشاي ميسريان طةورة كردبوو، ثشتيان طرتبوو ،هانيان دةدا تا حكومةتةكةي ببيتة بةديلي َ دةولةتي عوسماني .محمد َ َ عةلي ثاشاي ئةقل فةرةنسايي سوثايةكي بةهيزي َثيكةوةنابوو .تةنانةت كة دواتر زؤر َ هينا بةرةو ئةستانةي ثايتةختي هيرشي َ َ عوسمانيةكان هةر هةموو شامي َثيضايةوةو طةيشتة شاري نسيبين و هةموو سةر سنوري َئيستاي توركياي بة سوثاي خؤي تةني!
حممدي كوِري سعوود زؤر زيرةكانة ثالني كَيشا بؤ ئةوةي وورةو ووزةي ئةم لةشكرة عةقائيديية تازةيةي دةسيت كةوتووةو طةرمة تةريقةيةتي و بة ثةلةية بؤ جيهادي كافرو موشريكان ،لة قورسرتين بةرةي شةِرةكانييدا خباتة طةِر َ لةدةولةتي هيزي روسيا بةرطريي ئةطةر َ عوسماني نةكردايةو بةريتانيا بة نفووزي خؤي تةدةخولي نةكرداية محمد عةلي ثاشا ئيسالمبوولي دةطرت و هةموو َ دةولةتي ركيفي خؤي و عوسماني دةخستة ذيَر َ فةرةنساييةكانةوة ..ئينطليز لةو كاتةدا نةيدةوويست َ وخيت دةولةتي عوسماني ب ِر َ هيشتا مابووي نفووزي خؤي لةبةر ئةوةي َ بةقةدةر نفووزي روسياو فةرةنسا لة ناوخؤي َ بةهيزتر كات ..بة دةولةتي عوسمانييدا َ
تايبةتي كة َ َكةوتنيكي سولتان مةحموود ري َ َ لةطةل ئينطليزدا كردبوو.. زؤري َ سولتان مةحموود لة ماوةي حوكمي خؤيدا وويستي مةركةزيَتييةكي توند بؤ َ دةولةتي عوسماني دروست بكات ،بؤية سوثاي ئينكشاري ئيلغا كردةوةو سةربازيي كردني خورتي (ئيجباري) بؤ ماوةي َثينج س� َ �ال لةسةر رةعيةتةكةي ف��ةرز كرد، ووردة ووردة ئيمارةتةكاني ناو َ دةولةتي الدا ،ئابوريي لة بةرذةوةندي مةركةزيَتي َ دةول���ةت و سوثاكةي لةسةر حسابي بةهيزتر كرد ..ئةمةش ثيشةييةكاني ووالت َ َ هؤكاري سةرةكيية كة دةولةتي عوسماني بةرامبةر ئيمارةتة شة ِرانيةكةي ئال سعوود وةستايةوة ،هةروةكو كة بةرامبةر ئيمارةتة كوردييةكان و ئةوانةي ليبياو يةمةن و َ بةلقان و شوَينةكاني تر وةستايةوة ،كة حوكميكي خؤييان كةوتبووة هةموويان َ دةست. ئةو ئيمارةتانةي لة نةجدو رؤذهةآلتي نيوةدؤرطةي عةرةبيش دروست بووبوون هيضيان س��ةر بة َ دةول��ةت��ي عوسماني نةمابوون ،نة ئال سعوودو نة ئال رةشيدو نة بةني خاليدو نة ئةواني ديكة ..تةنها ئةشرافةكاني مةككة خؤيان بة تابيعي َ دةولةتي عوسماني دةزاني و بة رةسميش سةر بة وياليةتي ميسر بوون ..بؤية ئينطليز َ بةهيزةكاني ئةمانةدا لةطةل دؤستايةتي َ بةستبوو ،ئةشرافي لةخؤ طرتبوو ،ثةيوةندي َ لةطةل بةني خاليد هةبوو ،بةآلم كة باشي سعووديةكان ئيمارةتةكةي بةني خاليديان َ لةطةل ئال داطيركرد ،ئينطليز ريَكةوتني سعووددا مؤركرد ،ئةمةش بوو واي كرد كة لة مةداي هةموو َميذووي نوَيي ئال سعووددا ئينطليز لة خؤيان بطريَت و بة هةموو شيوةيةك بؤ بةرذةوةندي خؤييان بةكار َ بهي َنيت ..تا دواي جةنطي دووةمي جيهاني َ هيزي ئيستيعماريي َ كؤل ثيربوو، ئينطليز كة َ بوو ،لة هةموو جيهاندا كشايةوة ،هةموو موستةعمةرةو ثياواني خؤي تةسليم بة ئةمريكاي تاغووت كرد ..ئةمة بوو واي كرد لة َ سالي ()1945ةوة ثةيماني ترؤمان/ َ دةولةتي عةبدولعةزيزي دامةزريَنةري ذمارة ()5(..)47ي شوباتي ()2012
31
َئيستاي سعوودييةكان مؤر كريَت .ئيتر لةو رؤذةوة تا ئةم ِرؤ ئاغا ئةمريكاييةكان ووآلتي ذَيردةستي سعوودييةكانيان كردؤتة َثيطةي سةربازي خؤيان.. دواي ئةوةي ئيمارةتي سعوودي/وةهابي شيوة دذوارة كةوتة خويَن ِريَذييةكي َبي بةو َ حساب ،دواي ئةوةي هةموو مةزهةبةكاني ئيلغا ك��ردةوةو ديدي خؤي كردة ديدي ديني هةموو ناوضةكة ،دواي ئةوةي دةسةآلتي هةموو تيرةو هؤزو ئيمارةتةكاني الداو حةرةمين (مةككةو مةدينة)ي طرت و ئةو َ قةتلوعامةي َتيدا كرد ..دواي ئةوةي لة َ دةولةتي عوسماني نةك هةر ياخي بووَ ، بةلكو خؤي كردة مونافيسي. َ هيزة سولتان مةحموود وويستي ئةم دوو َ ياخيية (محمد عةلي ثاشاي ميسرو ئال شيت ..سةرةتا بؤ ئةوةي بكي َ سعوود) َثيك َ ركيفي شيتةوة ذيَر َ راكي َ محمد عةلي ثاشا َ فةرمانيكي َ سولتاني بؤ دةركرد كة خؤي َ ئاذاوةي ئال سعوود لة ووآلتي جةزيرةدا بهينة ..محمد عةلي ثاشا لة ثي َ كؤتايي َ هيزة سةرةتايدا را ِرابوو ،ضونكة دةيوويست َ سةربازييةكةي لة طرتني ئيسالمبوولي ثايتةخت و طرتنة دةسةآلتي َ سةلتةنةتدا بخاتة طة ِر .بةآلم ئةم فةرمانةي بؤ هات بةجيي بكات ،بؤية راويَذكارة جي َ و دةبوو َ فةرةنساييةكاني كة دةيانةويست ئال سعوود داردةستيكي الواز كةن بةو ئيعتيبارةي َ بةريتانياي مونافيسيانة لةو ناوضةيةدا، دةشيت ئةطةر ئةوانيان الوازكرد خؤيان َ بةهيزتر بكةن نفووزيان لة ئاوي خليجدا َ ثي بكةن! بؤية و ئينطليزةكان ثاشةكشة َ محمد عةلي ثاشا لة َ سالي (1226ك1811/ز) دا سوثايةكي هةشت ه��ةزار سةربازي بة تؤث و جبةخانةوة بة سةرؤكايةتي تؤمسؤني كو ِري نارد بؤ سةر ئال سعوود ..بة طةيشتينان بؤ ناوضةكة يةكةمين شارؤضكة (يةنبوع)يان لة ئال سعوود سةندةوة .بةآلم كة سوثاي تؤمسؤن كةوتة قوآليي بيابان َ ئةوي بؤوة و بةرامبةر تيرةو هؤزةكاني زيانيكي زؤري َلي كةوت و ريَي طةيشتني َ خؤراكي َلي دةطيرا ..تؤمسؤن كة نةخؤش َ هةوالةكةي بة كةوتبوو طة ِرايةوة ميسرو
32
ذمارة ()5(..)47ي شوباتي ()2012
باوكي طةياند ،ئةمجارةيان محمد عةلي بةهيزتري بة تفاقي ثاشا سوثايةكي َ تةواوةوة ساز كردو بة فةرماندةيي ئيبراهيم ثاشاي ك��و ِري ن��اردي بؤ عةرةبستان.. سوثاي ئيبراهيم ثاشا لة دةرياو ووشكانيةوة هاتن ..ه��ةذدة ت��ؤث و جبةخانةيةكي زؤري��ان َثيبوو ،بة زؤرزان���ي حوشتري هةموو بيبان نشينةكانيان بةكريَطرتبوو .لة ثي اليةكةوة كةلوثةلي سةربازي خؤيانيان َ دةطواستةوةو لة اليةكي تريشةوة رَييان لة هةآلتن و ضوونة ريزي ئال سعوود لةوان َ خةيالييان بةرتيليكي زؤر طرتبوو) ..ديسان َ دابووة سةرؤك عةشيرةتةكان و ئةوةي بةناوبانط و بة دةسةآلت بواية سةد هةزار ريالي ئةو سةردةمةي دةدرايةو بة سةرؤك عةشيرةتي بضووكيش هةذدةهةزار ريال.. ئاليكي مانطانةي مة ِرو ماآلتةكانيشيانيان مسؤطةر دةك��رد! ئيبراهيم ثاشا ضةند َ لةطةل ثسثؤ ِرَيكي سةربازيي فةرةنساييشي هينابوو.. خؤي َ سوثاي ميسر شوَين بة شويَن و جةنط بة جةنط ناوضةكانيان خستةوة ذيَر دةستي ئةشرافي مةككة ،تا ضوونة ناو شاري مةدينةوةو ئال سعووديان َتيدا بةزاندن .لة هيزَيكي تري سةربازيي بةري باشووريشةوة َ ميسري بةرةو مةككة لة دةرياوة ثة ِريبوونةوةو ئةوانيش زؤري نةبرد طةيشتنة جددةو ثاشان بةرةو مةككةو هةموو ناوضةكانيان خستةوة ذَير دةسةآلتي ئةشرافةكان كة بة ناوي َ دةولةتي عوسمانييةوة حوكميان دةكرد. ئاوا هةموو ناوضةكانيان لة ئال سعوود سةندةوةو كليلي مةككةو مةدينةو جددةيان نارد بؤ محمد عةلي ثاشا .ئةويش ناردي بؤ ئةستانة ..ثاشان محمد عةلي ثاشا خؤي لة َ مةوكيبيكي سالي (1228ك1813/ز)دا بة َ ط���ةورةوة ض��وو بؤ مةككةو مةدينة.. بةرثرسةكاني ئةو ماوةيةي حوكمي ئال سعوود لة تائيف (عوسماني مةزايفي) و لة مةدينة (موبارةكي كو ِري موزيان) دةسطير كردو بة دةسبةسراوي َنيرران بؤ ميسرو لةوَيوة بؤ ئةستانةو ئيعدام كران .شةريف غالبيش كة لة ئةشرافي مةككة بوو بةآلم تةسليم بة ئال سعوود بووبوو ،هةر طيراو
بة دةستبةسةريي َنيررا بؤ ئةستانة بةآلم نةكوذرا ،نةفي كرا بؤ ناوضةي سالنيك و َ نةريتيكي لةوي مايةوة تا مرد ..ئةمةش َ عوسمانيةكان بوو بةرامبةر بةو كةسانةي َلييان َ هةلدةطة ِرانةوة ..لةم نموونانةشمان لة َميذووي ئيمارةتة كورديةكاني خؤماندا زؤر خويَندؤتةوة.. سوثاي ميسر بة فةرماني محمد عةلي ثاشا ناوضة بة ناوضةي ئال سعووديان ثاكسازيي كردو ئةوانةي سةر بةوان بوون كوذران يان بة ديل طيران يان هةآلتن.. درعييةي ثايتةختي ئال سعوود لةبةر ئةوةي عةبدواللةي ك��و ِري سعوودي ئةميريان َ لةطةل تؤمسؤني كو ِري محمد ريَكةوتني عةلي ثاشادا بةستبوو ،كة (ئةمان) بداتة شارؤضكةي درعيية لة بةرامبةريشدا دةبيت ..كة ئةم درعيية سةر بة والي ميسر َ هينا لة ثةيماننامةيان بؤ محمد عةلي ثاشا َ حيجاز َثيي رازي نةبوو ،بؤية سوثايةكي بةرةو درعية بة سةرؤكايةتي ئيبراهيم ثاشا ناردة سةريان و لة سةرةتاي َ سالي (1233ك/ 1818ز) دا درعييةي ثايتةختيشيان دواي بةرطرييةكي بةرضاو طيرا .ئةميرةكةيان عةبدواللةي كو ِري سعوودو بةرثرساني شيخ تري سةربازيي ئةوان و هةنديَك لة َ و مشايةخي وةهابييةكانيش طيران و بة دةستبةسةريي َنيرران بؤ ميسرو لةويَوة بؤ ئةستانة ،ئةويش بة دةردي ياخيبوواني تري َ سولتاني عوسماني ضوو ،كوذرا ..لة درعييةش سوثاي ميسر بة تؤث خانووةكاني درعييةي تةخت كردو َ خةلكةكةي بؤ شوَيني تر نةفي كرد ..بةمةش ئةم قؤناغةي ئال سعوود ثي هات.. كؤتايي َ لة َئالقةكاني داهاتوودا زياترمان بؤ وةهابيتي دةبيتةوة كة لةوةتاي َ روون َ بةو تةوحيدةنوقسانةوة دةركةوتوون تاقة شة ِرَيكيان بةرامبةر بة ئيستيعمارو ئيسرائيل و كافراني حوكم نةكردووةو تةنانةت َ سالَيك لة شة ِري ئةهلي ئيسالم نةسرةوتوون ..بؤية دةبيت ئةوةش لة مةدخةلييةكان ـ نةك َ سةرخستني ئةهلي ئيسالم ـ راببينين.. خوا هيدايةتييان بدات بؤ ريَبازي ئةهلي سووننةت و جةماعةت ..ئامين.
ملمالن َيكانى عيرَ اق لةسياسيةوة بؤ مةزهةبى ،يان...
ذمارة ()5(..)47ي شوباتي ()2012
33
ح������اك������م ش������ َي������خ ل������ةت������ي������ف :ي���ةك��� َي�ت�ي و ث��� د .س������ام������ان ف�������������ةوزى :ئ����ةط����ةرى س���ةرك���ةوت��� د.م���������ةمح���������ود ع��������ومس��������ان :ب���ـ���ؤ خ���وت���ب���ـ��� ئامادةكردنى :هَيمن مةنسور
لةهةركاتيك زياتر خؤى عيراق َ بارودؤخى َ ملمالنييانة دةبينيتةوة ،ئةم ملمالنيدا لةناو َ َ َ عيراق هةروةكو ئةندام ثةرلةمانانى كورد لة َ ملمالنيى جةختى لةسةر دةكةنةوة هةم َ ملمالنيى مةزهةبين و سياسين هةم َ ملمالنيى شةخسيش بن. دةكريت َ َ ملمالنيى سياسين يان عيراق َ ملمالنيكانى َ َ مةزهةبين؟ س��ةب��ارةت ب��ةم ثرسيارة د.سامان عيراق لة ف��ةوزى ئةندامى ثةرلةمانى َ ليستى هاوثةيمانى كوردستانى ووتى «لة َ هةلبذاردنةكانى ِراب��ردوودا كوتلةيةكى وا دروستنةبووة كة لةسةر ئةساسى ئايدؤلؤذياو سياسةت َبيتَ ، بةلكو هةموو عيراق ( هاوثةيمانى كوتلة طةورةكانى َ نيشتيمانى ،هاوثةيمانى كوردستانى و عيراقية) لةسةر ئةساسى َثيكهاتةى ليستى َ كيشةكانى دروستبوون، تايفى و نةتةوةى َ َ عيراق ئةطةرضى هةولدراوة ِرةنطى سياسى َ َ بطريت ،ب��ةالم مةزهةبى وسياسين» َ شيخ سةبارةت بةهةمان ثرسيار حاكم َ عيراق لة لةتيف ئةندامى ثةرلةمانى َ فراكسيؤنى طؤ ِران ووتى «ناكؤكى َ قول هةية لة َنيوان ئةو اليةنة سياسيانةى كة تةمسيلى تايفة جياوازةكان دةكةن ،لةبةر ئةوة هةم ناكؤكى سياسية هةم ناكؤكى مةزهةبية» سةبارةت بة هةمان ثرسيار د.مةحمود عوسمانلة ليستى هاوثةيمانى عيراق هاو ِراية كوردستانى لة ثةرلةمانى َ َ لةطةل هةريةك لة د.سامان فةوزى و َ شيخ لةتيف و دةلَيت «ناكؤكيةكانى حاكم َ
34
ذمارة ()5(..)47ي شوباتي ()2012
حاكم شيَخ لةتيف عيراق هةم ناكؤكى سياسين هةم ناكؤكى َ مةزهةبين ». هاوكيشةداية؟ كويى ئةم كورد لة َ َ س��ةب��ارةت ب��ة ث��ةي��وةن��دى ك��ورد شيخ لةتيف ووتى بةكيشةكانةوة حاكم َ َ َ لةكيشةكة ،بةام بةشيكة َ «بةداخةوة كورد َ
كورد هةلَة دةكات ئةطةر تةنها وةك ناوبذيوان بضَيت و باسى كَيشةكانى خؤى نةكات
ناوي َريت كورد لة بةغدا زؤر شةرمنة و َ داواى مافةكانى خؤى بكات و َثيداطرى دةضيت بة بةشى خؤى ِرازى بكاتَ ،ثي َ شيخ لةتيف ئةوةشى َبيت» حاكم َ نةشاردةوة كة كورد َ هةلةى طةورةى كردووة ،سةرةتاى َ هةلةكةى طة ِراندةوة بؤ سةروبةندى روخانى حكومةتى بةعس و ووتى «كورد َ هةلةى طةورةى لة كاتى روخانى ِر َذيمى بةعسدا ،وة تازة دةستيان لة بنى هةبانةكة ترازاوة ،ضونكة حكومةتى سةرثى كةوتووة ،ئةم هةشت عيراق َ َ َ َ َ نؤ سالة بةردةوام لة هةلةدان و طؤليان شيخ لةتيف باسى لةوةش كرد َليكراوة»َ . لةم ضةند َ يةكيتى سالةى ِرابردوودا ثارتى و َ َبيباك بوون بةرانبةر مافةكانى كورد ووتى لةطويى طادا خةوتوون، يةكيتى َ «ثارتى و َ طويطا خةوتنةكةيان بؤ مةنسةب ِرةنطة لة َ َ دةسةالت َبيت» سةبارةت بة هةمان و
���ـ���ارت���ى ل����ةط����و َي����ى ط������ادا خ����ةوت����وون ���ن���ى ك���ؤن���ط���رةى ن��ي��ش��ت��ي��م��ان��ى ق���ورس���ة ���ةدان ث��� َي���وي���س���ت���م���ان ب���ةك���ؤن���ط���رة ن��ي��ة
د.مةمحود عومسان ثرسيار مةحمود عوسمان ووتى «كورد لة بةينى هةردوو اليةنةكةدايةَ ، بةالم كيشةى خؤشى هةية ،وة لةهةمان كاتدا َ كورد َ هةلة دوكات ئةطةر تةنها وةك كيشةكانى خؤى بضيت و باسى َ ناوبذيوان َ نةكات». سامان ف��ةوزى سةبارةت بة كوردو عيراق ئةو ِراى وايةئةمة تةنها كيشةكانى َ َ كيشةكة كيشةى دوو اليةن نية ئةطةر ضى َ َ عيراقية وا َ كيشةى َ دةردةكةويت تةنها َ َ بةالم و هاوثةيمانى نيشتيمانى َبيت، كيشةى كةم نية و لةوبارةيةوة كورديش َ َ كيشةى هةية ووتى» كورديش كؤمةلَيك َ كيشة َ َثيى َ ثةسيردراوةكان وةك هةل َ دةلَين َ هيزى َثيشمةرطة (كيشةى ماددةى َ ،140 َ و دةركردنى ياساى نةوت و طاز) وة كاتى كيشةكانى خؤى بخاتة خؤيةتى هةموو َ سةر َميزى طفتوطؤ».
د.سامان فةوزي كؤنطرةى نيشتيمانى سةبارةت بة ثرسى ئةوةى ئايا كؤنطرةى دةبيت يان نا؟ حاكم نيشتيمانى سةركةوتوو َ شيخ لةتيف َثيى واية كؤنطرةى نيشتيمانى َ نابيت و ووت��ى «بةهيض سةركةوتوو َ كيشةكان نابيت و َ شيوةيةك سةركةوتوو َ َ
ناكؤكى َ قول هةية لة نَيوان ئةو اليةنة سياسييانةى كةتةمسيلى تايةفة جياوازةكان دةكةن
َ قولتر دةكاتةوة» د.سامان فةوزى َثيى واية سةركةوتنى كؤنطرةى نيشتيمانى قورسةو ئةو َ دةلَيت «من َثيم واية سةركةوتنى كؤنطرةى نيشتيمانى قورسة ،لةبةر ئةوةى ناكؤكيةكان زؤر زةق و ِراستةخؤية». كيشة َثيشى واية ئةطةر كؤنطرة سةرجةم َ عيرا بنة ِرةتيةكان ضارةسةرنةكاتِ ،رةنطة َ ميك ب ِروات .د .مةحمود بةرةو ضةند َ هةري َ عوسمان َثيى واية سةركةوتنى كؤنطرةى دةبيت َثيش دانيشتنةكة نيشتيمانى َ ببيتةوة ،ئايا ئةو اليةنانة ئامادةن ِروون َ وةزعى سروشتى خؤيان بطؤ ِرن يان نة، هةبيت ِرةنطة لة ووتى «ئةطةر ئامادةيان َ كونطرة بتوانن تةفاهوم بكةنَ ، بةالم ئةطةر اليةنةكان وةك خؤيان مانةوة كؤنطرة نةبةستنى باشترة» مةحمود عوسمان َثيشى واية بؤ خزتبةدان َثيويستمان بة كؤنطرة نية. ذمارة ()5(..)47ي شوباتي ()2012
35
س�����ةن�����دي�����ك�����اى ك������ارم������ةن������دان������ى ت����ةن����دروس����ت����ى ن���ةي���ت���وان���ى م��ل��م�لان�� َى ح��زب��ي��ي��ةك��ان ت�� َي��ث��ة ِر َي��ن�� َي��ت ئةندام َيكى كؤنطرة :سةنديكايةكى ترى حزبى دروست بويةوةو بةحزباندنى خؤى سةملاند
راثؤرتى :ئاكار حسَين ثاش دوازدة س� َ �ال لةنةبةستنى كؤنطرة وكةرت بوونى سةنديكاى كارمةنداندانى تةندروستى كوردستان بؤدووسةنديكا َ لةهؤلى ميديا رؤذان��ى 11و2012-1/12 دووةمين كؤنطرةى خؤى سازكرد.ئةندامانى ملمالنى كؤنطرة ضاوةروانى ئةوةبوون كة َ كةئةزمونيكى َتالى لةكارى حزبيةكان َ َ َن،بةالم يةكةم ثيشةى َثيبةخشيبون َتيثةري َ وملمال َنى رؤذى كؤنطرة ئةم هيواية لةطؤرنرا حزبيةكانى دةروةى سةنديكا طواسترايةوة ناكؤنطرة و82ئةندام بايكؤتى كؤنطرةيان كرد. سةنديكاى ك��ارم��ةن��دان��ى ثيشةى تةندروستى ثاش دروست بوونى دووئيدارةى لةهةريَمى ك��وردس��ت��ان داب���ةش بوو روسليمانى، بةسة ردووسةنديكا لةهةولي َ َ تةندروستى كارمةندانى سةنديكاى لةسليمانى وسةنديكاى خاوةن ثيشةى َ لةهةولير ،هةردووسةنديكا لة تةندروستى َ طرتووة.سةنديكاي 2009/1/25يةكيان ك��ارم��ةن��دان��ي ثيشةي تةندروستي لةسةرتاسةري هةريَمي كوردستاندا زياتر لة 20هةزار ئةندامي هةيةو رؤذي 2011/1/20 َ هةلبذاردني خؤي ئةنجامداو تيايدا 17370 ئةندام تيايدا بةشداربون. لةنيوان ليستى ثاش 25كؤبونةوة َ كارمةندانى تةندروستى وليستى هاوبةش َ ،كؤمةل ) نةطةيشتنة (سةردةم ،يةكطرتوو دةرةنجاميك بؤيةكاليكردنةوةى ثؤستةكان َ سليمانى و3ئةندام وثيدانى بةرثرسى لقى َ َ لق بةليستى هاوبةش ولةسةرةتاكانى دةستثيكردنى كؤنطرة ليستى هاوبةش َ بة ياننامةيةك بايكؤتكردنى كؤنطرةى
36
ذمارة ()5(..)47ي شوباتي ()2012
راطةياندولة بةياننامةكةدا هاتوة (دواي كؤتاي ي هاتني ثرؤسةي َ هةلبذاردنة ناوضةييةكاني سةنديكا ،بة ِريَوةبةراني سةنديكا كةوتنةوة بةبي دريَ��ذة َثيداني نةبةستني كؤنطرة َ ثاساويَكي لؤذيكي ،دواج��ار لةذيَر فشارو داواكاري ليستةكاندا دواي َ سالَيك ب ِرياري بةستني كؤنطرةياندا. َئيمة بؤ بةشداريكردن لةو كؤنطرةيةدا ئامادةيي خؤمانمان دةرب � ِري و هةنطاوي جدديمان ناو ضةندين كؤبونةوةي هاوبةشمان َ لةطةل ليستي دةسةلاَ تدا ئةنجامدا ،دواي ئةو ئيمة وةك ليستةكاني هةموو كؤبونةوانة َ كارمةنداني تةندروستي (سةردةم ،يةكطرتو َ كؤمةل) طةيشتينة ئةم دةرئةنجامة. و َ.ئيمة كة نويَنةرايةتي هةزاران كارمةندي تةندروستي دةكةين و زياتر لة (يةك لةسةر دةهينين ،بة سيي) ئةنداماني كؤنطرة َثيك َ َ بةشداري َثينةكردني ئةم ريَذةية كؤنطرة شةرعيةتي خؤي لةدةست دةداتَ ،ئيمةش خؤمان بةبةرثرسيار دةزانين بةرامبةر بةو لةثيناو ثاراستني متمانةيةي َثيمان دراوةو َ بةرذةوةنديية طشتييةكاني كارمةنداني تةندروستيدا ب ِريارماندا بايكؤتي كؤنطرةي سةنديكاي كارمةنداني ثيشةيي تةندروستي كوردستان بكةين و دةرئةنجامةكاني بةشداري نةكردنمان و ئاكامةنةخوازراوةكاني كؤنطرة دةخةينة ئةستؤى ليستي دةسةلاَ ت). س��ةب��ارةت بةبايكؤتكردنى كؤنطرة وتيثةراندنى لةاليةن ليستى كارمةندانى َ تةندروستيةوة راى جياواز الى بةشدارانى كؤنطرة دروست بوو ئةركان عوسمان ئةندامى كؤنطرة لة ليستى هاوبةش لةوبارةوة رايطةياند «ه��ؤك��ارى ب��ةش��دارى نةكردنى َئيمة لةكؤنطرة دةطةريَتةوة بؤئةوةى كةويستمان
بهينينة ئةم كؤنطرةية لةذيَردةستى حزب َ َ دةروةبةالم ليستى كارمةندانى تةندروستى ويستيان سةنديكالةذيَردةستى حزبدا بمنيتةوة» وة رةتيشكردوة بايكؤتكردنةكةيان َ بةهؤى هؤكارى سيسيةوة َبيت ،وتى «لةكاتى َ هةلويَستمان طة ِراينةوة بؤراى كارمةندان وزرؤينة لةسةرئةوةبوون كةمافى خؤمان وةربطرين». ئةكرةم مةحمود ئةندامى َثيشوى مةكتةبى تةنفيزى سةنديكاى كارمةندانى تةندروستى رايطةياندئوميديان وبةشدارى كؤنطرةى دوو َ واب��وو لة ريَطةى كؤنطرةى سةنديكاوة خزمةتى زياتر بةكارمةندانى تةندروستى بكةين ،ضونكة َ هةلبذيَراوى كارمةندانى تةندروستى ب��وون ،ب� َ �ةالم ئةوريَكةوتنة يةكيتى وثارتى كةضؤن ستراتيذييةى َنيوان َ رةنطدانةوةى هةيةلةسةرهةموو بابةتةكان ئ��اواش رةن��ط��دان��ةوةى ه��ةب��ووة لةسةر ريَكخراوةكان .سةنديكاى كارمةندانى تةندروستيش بةدةرنةبوة لةوة نةقيبةكةى سكرتيرى بةريةكيتى كةوتوة َثيشتريش َ َ يةكيتى مامؤستايان دراوة بةثارتى» َ َثيشى واية كؤنطرةى دوو شةريعيةتى لةدةست داوةو 82ئةندامى بايكؤتيان كردوة. كؤنطرة بة 1 +50بريارةكانيان َتي ثةراندوة كةبةثى ى ثةي ِرةوى هةردوو سةنديكاى َ َثيشوو 1+50ريَطة َثينةدراوة ،دةبوو بريارةكان بة 3/2دةنط َتيثةرينريَت. هيدايةت حةسةن ئةندامى كؤنطرة لةليستى ئايندةى حزبى شيوعى كوردستان رايطةياند َثيمان واية سةنديكايةكى ترى دةبيتةوة وسةنديكا بةحزباندنى حزبى دروست َ خؤى سةلماند بةوةى كةتةنها ئةندامانى َ دةسةالت لة كؤنطرة مانةوة وشةرعيةتيان بة كؤنطرة دا ،كؤنطرة بةهاتنة دةرةوةى
بةثى ى بنةما 3/1شةرعيةتى نةمابووَ ، َ ياساياكان وثةي ِرةوى ناوخؤ ،بةالم ئةوان ياسايةكى تريان ()1+50بؤخؤيان دروستكرد بؤتيثة ِراندنى كارةكانى كؤنطرة ،بةمةش َ جاريَكى تر سةنديكايةكى مردووى نافةعال دةبيت. دروست َ س��ةب��ارةت بةهؤكارى بايكؤتكردنى رايطةياندبةضةند هؤكاريَك كؤنطرةش كؤنطرةمان بايكؤت كرد لةوانة :ليستى َ دةس���ةالت ليذنةيةكى دروستكردبوو َبى بؤبةريَوةبردنى كارةكانى كؤنطرة بوونى ئةندامى ليستةكانى تر وكؤنطرة كؤنطرةيةكى سةنديكاى بوو َ بةالم لةجياتى َ ثرؤفيشنالو ثيشةى كةسانى هينانى كةسانى َ حزبى دةعوةتكرابوو ،كؤنطرةكة كرابوو بةكؤنطرةيةكى حزبى ولةاليةكى تريش ريَطةيان نةدا َثيمان وةك ليستى ئايندة وتار بخويَنينةوة». ئيسماعيل ئةحمةد حسين ئةندامى كؤنطرة يةكطرتووثى ى واية»شةرعيةتدان لةليستى َ بةكؤنطرة دةكةويَتةسةرئةوكةسانةى كؤنطرة ليستيك بةتةنيا بةشدارى دةبةن بة ِريَوة، َ وتيك ِراى ثؤستةكان دابةش بكات بكات َ بةبى طة ِرانةوة بؤليستة بةشداربوةكانى تر كة َ هيناوة ئةوليستةش ريَذةيةكى بةرضاو دةنطيان َ كة حساب بؤبةرامبةرةكانى وبةشدارةكانى تر
نةقيبى سةنديكا: ئةو برادةرانة ثَيش وةخت و ثشتبةستوو بةئةجَيندةيةكى سياسى بايكؤتى كؤنطرةيان كرد نةكات شةرعةتدان دةكةويَتةوة دةستى خؤى وهةرخؤى شةرعيةت دةدات بةخؤى». جةبار محةمةد رةحيم نةقيبى سةنديكاى كارمةندانى ثييشةى تةندروستى كوردستان لةبةرامبةر ئةو َليدوانانةى هاوثيشةكانى رايطةياند بايكؤتكردنى ئ��ةوب��رادةران��ة لةكؤنطرة نيطةرانيةكى زؤرى لةالى َئيمةو هةموكارمةندانى تةندروستى دروستكرد، كارمةندانى تةندروستى لةدواى راثةرينةوة لةخؤزطةى ئةوةدابوون كةكؤنطرةيةكى سةرتاسةرى كارمةندانى تةندروستى ئةنجام وتييدا دي��دو بؤضوونى سةرجةم بدريَت َ كارمةندانى تةندروستى بخريَتة روو وتيشى «ثيش ئةوةى بزانن لةكؤنطرة ضى باسة َ
ولةسةر ضى مشتوم ِردةكريَت ئةوبرادةرانة َثيش وةخت و ثشت بةستو بةئةذيَندةيةكى بةبى سياسى بايكؤتى كؤنطرةيان كرد، َ هةبيت لةسةركؤنطرة ئةوةى زانياريةكيان َ راستةوخؤلةدةروةى كؤنطرة بةيان نامةيةكى هيناو نوسراوى ئامادةكراوى َثيش وةختيان َ خؤيَنديانةوة وبايكؤتى كؤنطرةيان كرد». سةبارةت بة بريارى َثيشوةختى ليستى هاوبةش بؤيايكؤتى كؤنطرة ئيسماعيل «ئيمة طةر لةسةرةتاوة نيةتى ئةحمةد وتى َ ئةوةمان هةبواية بايكؤتى كؤنطرة بكةين ئةوا بةشدارى َ هةلبذاردنمان نةدةكردوليستمان نةدةهيناو تاساتةكانى كؤتاي طفتؤطؤمان َثيك َ َ لةطةل بة ِريَوبةرانى كؤنطرةو نةدةكرد ليستى دةس� َ �ةالت .سةبارةت بة ضؤنيةتى بةشداريكردنمان وئةو بةيان نامةيةش كاتذمير 3ى شةوى كؤنطرة نوسيومانة َ َ َ نوسراوة ولةطةل ليستى دةسةالتيش زياتر لة 3مانط لةسةرئاستى َ باال دانوستانمان كردوة. بةئيمةيان راطةياندوة ثؤستةكانمان ئةوان َ بةش كردوةو َئيوةش بةشداريدةكةن رةنطة ئيستحقاقى ئينتيخابى خؤشتان َثينةدةين، بةثى ىريَكةوتنى ستراتيذى ثؤستةكان َ بةشكراوة». س��ةب��ارةت بةشةرعيةتى كؤنطرة ووتى وتيثة ِراندنى ،نةقيبى سةنديكا َ
دميةنيَك لةكؤنطرةكة ذمارة ()5(..)47ي شوباتي ()2012
37
«دواى ئةوةى لة%65.4ئةندامانى كؤنطرة مانةوةوحةماسةتةكة زياتر بوو لةترسى ئةوةى نةوةك برادةرانى تر نيطةرانيان ببيت وئةوخةونةى كةكارمةندى الدروست َ َ دةيبنيت ت��ةن��دروس��ت��ى ض��ةن��دس��ال��ة َ ببةستيت كةكؤنطرةيةكى سةرتاسةرى َ لةناوبضيت بؤية بريارمان دا كؤنطرة كارةكانى َ خؤى تةواوبكات». يةكيكى تر لةهؤكارى بايكؤتى كؤنطرة َ هينانى 34 لةاليةن 82ئةندامى كؤنطرةوة َ ئةندام بوو بةتةزكية كةدةكاتةنويَنةرايةتي 3400كارمةندي تةندروستي بةب ِرواى ليستى هاوبةشيش ئةو ذمارةية هيض بنةمايةكي
ناوخؤيش تةنها ئةنجومةنى طشتى بؤى هةية َبيتة ناوكؤنطرة كةئةوانيش يانزة ئةندامن هةردووسةنديكاكةش بةيةكطرتنةوةى دةكاتة 24ئةندام». ئةكرةم مةحمود ئةندامى َثيشوى مةكتةبى بةهينانى 34 تةنفيزى سةنديكا سةبارةت َ ئةندام بةتةزكية بؤناوكؤنطرة وتى «ئةو 34 هينراية ناوكؤنطرة كةسةى كةبةتةزكية َ يةكيك ب��ووم لةوانة ب� َ كاتيك �ةالم َ من َ كةسيكى تريان بايكؤتم كردوة لةجياتى من َ َ كؤمةلةى هيناوة 2كةسى تريشيان بةناوى َ هيناوةتة ناو كؤنطرةوة، ثةرستارانةوة َ لةكاتيكدا ئةندامانى مةكتةبى تةنفيزى َ
هةلَبذاردني سةنديكاي كارمةنداني تةندروسيت ياسايي نية ،هةنديَك لةو ئةندامانة لة دةستةي بالاَ ي سةنديكادا نةبون ،تةنها بؤ طؤ ِريني بالاَ نسي دةرئةنجامةكاني َ هةلبذاردنة بةقازانجي ليستي دةسةلاَ ت. ئةركان عوسمان ئةوة ئاشكرادةكات ليستى كارمةندانى تةندروستى َثيشتر رايان طةياندبوو كة 34ئةندام بةتةزكية دةهينريَتة ناو كؤنطرةَ ، بةالم بة ليستى َ هاوبةشيان رانةطةياندوةو ثةيرةويش ريَطة «هينانى ئةو 34ئةندامة هينانة ناداوتيشى َ بةو َ َ هيزةكان بةمةركةزيةت بؤئةوةبوو باالنسى َ بةثى ى ثةي ِرةوى طؤرانكارى َتيدابكةن َ
38
ذمارة ()5(..)47ي شوباتي ()2012
كةهينراون ذمارةيان 6كةسةو ئةوانةى تر َ َ خةلكى ئاسايى بوون بةئارةزووى ليستى َ دةسةالت َئالؤطؤرلةناوةكان كراوة» .وتيشى «ئيمة لةكؤنفرانسة ناوضةيةكانةوة ئةوةمان َ راطةياندوة رازى نةبوين و تانةمان لةوب ِريارة داوة ونةقيب وئةندامانى مةكتةبى تةنفيزى زؤرجار بةتةلةفون بةمنيان راطةياندوة بؤضى يةكيكى لةو 34 تانة دةدةيت لةو ب ِريار خؤ تؤ َ كةسة». ليستى ئايندةش ك��ة لةدرةنطانى رؤذى يةكةمى كؤنطرة بةهةر َثينج ئةندامةكةيةوة بايكؤتى كؤنطرةى كرد
َ لةهينانى 34 شيوة بةرهةلستى َ بةهةمان َ ئةندام بؤناوكؤنطرة دةك��ات لةوبارةيةوة هيدايةت حسن لةليستى ئايندة رايطةياند ،هؤكاريَكى تري بايكؤت كردنةكةى َئيمة هينانى ئةو 34كةسةبوو بةتةزكية كةدةكاتة َ دةنطى 3400كارمةند ،هؤكارى سةرةكى نابيت بايكؤتةكةشمان ئةوةبووكةووتمان َ سةنديكادابيت يةك ليست لةبةريَوةبردنى َ ودةبيت ليستةكانى تريش بةشداربن َ بةالم َ بضيتة ليستيك َ ئةوان ريَطةيان نةدا بةهيض َ ثيادةكردنى سةنديكاوة وتيان َئيمة تةنها هةرشتيكين. خؤمانين وخؤمان خاوةنى َ نةقيبى سةنديكايش ئةوة دةخاتة روو لةسةرهينانى ئةو 34ئةندامة دةيان جار َ ولةثيش بؤناوكؤنطرة طفتوطؤمان كردوة َ حةزمانكرد كؤنفرانسة ناوضةيةكانيش بةدةنطدانيكى ئ��ازادان��ة خؤى كارمةند َ َ هةلبذيَريَت ونويَنةرايةتى راستةقينةى َ كارمةندانى تةندروستى بكات ،بةالم بةهؤى ئةوبارودخةى لةكوردستان هةية ناضاربووين بةشيوةيةكى لسيت دروست بكةين وة يان َ تر باطراونديَكى سياسيى هةية لةثشت كارمةندى تةندروستيةوة كةواى كرد ليست ببيت ،هةرئةوكاتةش لةناوكارمةندان دروست َ َ هةلبذاردن بؤسةرثةرشتى دةستةيةكمان َ بةمانطيك َثيش ليذنة بذاردنةكان هةل َ لةكؤنطرة بةهةر حةوت ليستةكة (ليستى َ كؤمةل ،يةكطرتوو،ئايندة، سةردةم ،ليستى وطةشةثيدان وكارمةندانى سةربةخؤ َ تةندروستى )كةئةندامانى كؤنطرة 234ئةندامة و34ي��ان ئةندامانى دةستةى ب� َ �االى ئةو دوورَي��ك��خ��راوةى َثيشوون (سةنديكاى كارمةندانى تةندروستى وسةنديكاىخاوةن )بةثى ى ثةيرةوةيش ثيشةى تةندروستى َ طونجاو ريَطة َثيدراوة ئةندامانى مةكتةبى تةنفيزى راستةوخؤ بضنة َنيو كؤنطرة. ئيسماعيل ئةحمةد لةليستى كامةندانى هينانى ئةندام تةندروستى يةكطرتوو لةبارةى َ ووتى «ئةوان بؤنيو كؤنطرة بةتةزكية َ لةثةي ِرةو ثرؤطرامياندا هةبوة كة بؤكؤنطرةى َ لةهةلبذاردن 11ئةندامى بةبى بةشدارى دوو َ َ مةكتةبى تةنفيزى بةشدارى بكةن بةالم دواتر 11ئةندامةكةيان كرد بة 13دواى يةكطرتنةوةى ه��ةردوو سةنديكايش لة بؤهةولير، بؤسليمانى و 17 َ 2009كرا بة َ 17
باالنسى َ كةبةمةش دةتوانريَت َ هةلبذاردنةكان بطؤريَت ،لةهةموو كاتدا وةك لةكؤنطرة دةنط بدةن ودوات��ر بضنةوة لةلقةكانيش دةنط بدةن». مةحمودثى ى واية %100ئامانجيان ئةكرةم َ لةهينانى ئةو 34كةسة بةتايبةتيش 17 َ سليمانى راستكردنةوةى ئةندامةكةى َ َ َ لةطةل ئؤثؤزسيؤن ،ضونكة ئةوان باالنس بوة ب ِروايان بةضاكسازى لةهيض دام ودةزطايةك يةكيتى وثارتيةوة َثييان وتراوة نية ولةاليةن َ سليمانى تةسليم بةئؤثؤزسيؤن بكريَت. نابيت َ َ هيدايةت حةسةن لةليستى ئايندة ادةطةيةنيت َئيمة داواى ياسايى لةسةر ئةوة ِر َ سةروةربيت كؤنطرة تؤماردةكةين ،طةر ياسا َ ئ��ةوا كةيسةكة دةبةينةوة ،ضاوةروانى داهاتويش دةكةين بزانين ريَكخراويَكى َ نوى بةوشيوةية بمنيينةوة. دروستبكةين يان َ ئيسماعيل ئةحمةد تةئكيد لةوةدةكاتةوة َثيشترثؤستةكان دابةشكراو وتى «نةقيبى سةنديكا لةيةكةم َليدوانيدا وتى كؤنطرة يةكيتى تةوابوو هةرضةندة َئيمة َثيش وةخت َ وثارتى ثؤستةكانمان دابةشكردوة ئةمةش كةسيكيان َ قبول دةطةيةنيت كةهيض ئةوة َ َ «ئيمة دةستةوسان نية» ئيسماعيل وتيشى َ دانانيشين داواى ياساى لةسةر كؤنطرةو بةرَيوبةرانى كؤنطرة تؤماردةكةين ودواى ئةوةش بةنيازى دروستكردنى ريَكخراويَكين بؤداكؤكى لةكارمةندان». هةرضةندة ليستى سةردةم ويةكطرتوو َ َ لةهةلبذاردنة محةليةكان بةجياواز كؤمةل َ َ بةشدارى هةلبذاردنيان كرد ،بةالم دواتر ليستى هاوبةشيان راطةياند وليستى كارمةندانى تةندروستيش ئةوةرادةطةيةنن َ َ لةطةل ئةوليستة هاوبةش مامةلة ئةوان ناكةن .لةوبارةيةوة ئةركان عوسمان ئةندامى دةلييت «هيض كؤنطرة لةليستى هاوبةش َ ياسايةك نية ليستى هاوبةش رةت بكاتةوة وهيض ياسايةكيش نية َ رى ى َليبطريَت، َ ليستى كارمةندانى تةندروستى وةالمى ليستةكةيان داوةتةوة بةنوسراوى رةسمى خؤيان ،زياتر لة 25كؤبونةوةمان كردوة بةناوى ليستى هاوبةش وليستى كارمةندانى تةندروستى». جةبار حةمةرةحيم نةقيبى سةنديكايش لةوبارةيةوة َ دةلَيت «لةعورف وياسايى هةموو
َ بذاردنيكدا َثيويستة ئةودةستةى دادةنريَت هةل َ َ هةلبذاردنةكان َثيشوةخت بؤسةرثةرشتى بةمانطيط ئيتيالف وقةوارةكان قةوارةكان َ بناسينَ ، بةالم ئةم برادةرانة لةكؤنفرانسة َ بةليستيكى جياواز ناوضةيةكاندا هةريةكةو َ دادةب��ةزي��وون ومافى خؤيشيانة ثيشبينى بةدةستهينانى زؤرينة بكةنَ ، بةالم كة ئةو بةشيوةيةكى بةجى نةكرا َ بؤجى َ واقيعةيان َ تر خؤيان نيشا ن داوةتةوة». هينانى ليستى هاوبةش وتيشى َثيك َ زياتر بؤئةوةبووةبةرامبةرليستى كارمةندانى تةندروستى بوةستنةوة بؤئةوةى منافةسة بكةن لةوةرطرتنى ثؤستةكان. لةكاتى يةكاليكردنةوةى دؤسيةى دادط��اى سةنديكا لةبةرذةوةندى ليستى كارمةندانى تةندروستى دروس��ت بوونى
ئةركان عومسان: هَيناني ئةو 34ئةندامة بةمةركةزييةت بؤ ئةوةبوو باآلنسي هَيزةكان طؤِرانكاريي تَيدا بكةن َ ن��وى ل��ةن�َ�ي��وان ليستى ريَكخراويَكى َ يةكطرتوو،كؤمةل وئايندة س���ةردةم، ضاوةروانكروة ،هةرضةندة ئةوان هيوايان واية كةيسةكةببةنةوة جاريَكى تر سةنديكا كؤنطرة دووبارة بكاتةوة. لةوبارةيةوة ئةركان عوسمان رايطةياند كؤنطرة شةرعيةتى نية بة 3/2ضونكة كةدةبيت 156 153ئةندامى َتيداماوةتةوة َ هةبيت ،ئةكرةم مةحمود ئةندام بونى َ راشيطةياند هةمووئةطةرةكان لةبةردةمان ك��راوةي��ة وئوميدمان زؤرة كةيسةكة لةدادطا ببةينةوة،بةهيض جؤريَك ناضينة ناو طةرابيتةوة بؤ َ سالةكانى سةنديكايةكةوةكة َ َ َ سةردةمى براكوذى ،هةولدةدةين مولةتى رةسمى وةربطرين و ريَكخراويَكى ترى
ثيشةى دروست بكةين. نةقيبى سةنديكايش رايطةياند دةرطامان كراوةية بؤهاتنةوةى ئةوبرادةرانة وسةنديكا َثيويستى بةسةرنج وث���رؤذةى هةموو كارمةنديَكى تةندروستية،وة كةسيشمان هةبيت �ى زيادنية ئةطةر برياريَك َ ل� َ سةنديكاببيتةوة بةدووبةشةوة ئةواكارمةندان َ َ خؤيان َليمان قبول ناكةن وبةردبارانمان دةكةن. َ ثاش 12سال كاركردن وةك نةقيبى كارمةندانى تةندروستى كؤنطرة بؤماوةى َ 3سالى تريش دةنطى داي��ةوة بةجةبار محةمةد رةحيم بؤنةقيبى كارمةندانى لةضوارضيوةى تةندروستى ،هةرضةندة ئةمة َ يةكيتى وثارتيدابووة، ريَكةوتنى ستراتيذى َ سكرتيرى مامؤستايان بةثارتى، بةثيدانى َ َ ب� َ رايدةطةيةنيت �ةالم نةقيبى سةنديكا َ بةشيكى زؤريش «بةرلةخؤكانديدكردنةوةم َ لةوبرادةرانةى ليستة جياوازةكانى تريش بةمنيان ووت بةحوكم ئةزمونةكةت لةخةباتى ثيشةيدا بؤجاريَكى تر خؤم َ هةلبذيَرمةوة « ��ى واي��ة ئ��ةك��رةم م��ةح��م��ودي��ش ث� َ َ 12سالةجةبارمحةمةد رةحيم نةقيبى سةنديكاية ،لةوماوةيةدا 5وةزيرى تةندروستى طؤراوة َ بةالم نةقيب نةطؤراوة ئةمةش بةهؤى كاريطةرى حزبيةوة ئةوةش دةخاتة ِروو بؤضى ريَطا َ ضؤل ناكةن بؤدةستةيةكى َ نوى ؟؟ هيدايةت حةسن-يش رايطةياند لة َ سالى تائيستا خةريكة 7كابينةى حكومةت َ 1992 ببيت سةنديكاى كارمةندانى دروس��ت َ تةندروستى تةنها دووكؤنطرةى ئةنجامداوةو َثينج وةزير طؤ ِراوة تةنها يةك نةقيبى هةية وئةوكارانةشى لةماوةى رابردووكراوة تةنها لةسةدا يةكى داخوازيةكانيى كارمةندان نةبوة ولةمةودواش برواناكةم زيادبكات ضونكة هةرئةوكةسانةية وتوانكانيان سةرف كردوة. ئيسماعيل ئةحمةد يش لةوبارةيةوة َ دةلَيت «ب ِروامان وابوو حكومةت وثةرلةمان كةسيك بؤ 12س��الَ لةوةدةثرسيتةوة َ َ لةثؤستيكداية ريَطة نادات جاريَكى تر خؤى َِ َ هةلبذَيريتةوة و لةماوةيةدا ضةندين وةزير وحكومةت طؤرا كةضى نةقيبى سةنديكا هةرنةطؤراو وةك��و خؤى مايةوة ،دةبوو ئةوبرادةر خؤى َبيزاربواية لةوثؤستةوخؤى َ هةلنةبذاردايةتةوة ». ذمارة ()5(..)47ي شوباتي ()2012
39
ئاسايش بؤ هةوالمَ ان دةثرس َيت؟ سةرنوسةر
َ لةوى دةبيستين كة دةزطاكانى َليرةو ئاسايش زانيارى لةسةر ِرؤذنامةنوسان ك��ؤدةك��ةن��ةوة ،لة ذيانى تايبةتيان َ خيزانيان، دةكؤلنةوة ،لةئارةزوويان ،بارى َ ئينتيمائى حيزبيانَ .تيناطةم ئايا ئةمة سةردةمى ِرذَيمى بةعس و ديكتاتؤرةكانى ديكةية يان سةردةمى فةرمان ِرةواى دوو حيزبة ليب ِر َالةكةى كوردستانة كة هةميشة باس لةطرنطى بوونى ميدياى ئازادو ِرؤذنامةنوسى سةربةخؤ دةكةن ،ئايا ئةم زانيارى كؤكردنةوةو ضاودَيريكردنةمان لة دةبيت بؤ نةبيت َ مةلةف بؤ دروستكردن َ ديكةبيت؟ ضى َ دةزطاكانى ئاسايش َئيوة هيض كاريَكى ديكةتان نية لة ض��اودَي��رى كردنى َئيمة زياتر؟ ئةى كارى َئيوة ثاراستنى ئاسايشى نةتةوةيى ئةم كوردستانة نية كة لة هةر ض��وارالوة بة دوذمن نابيت دةوردراوة (خؤتانطوتةنى) ،ئةى َ ضاوَيكتان لةهةموو ئةو كؤمثانيايانة َبيت كة سيخو ِرى بةسةر َئيوةشةوة دةكةن؟ كارى َئيوة ثاراستنى ياساو ماف و ئازادى تاكةكةس نية؟ ئةم ضاودَيرى كردن و زانيارى كؤكردنةوة لةسةرمان لةكويَى
40
ذمارة ()5(..)47ي شوباتي ()2012
دةبيتةوة؟ جيى َ ياسا و ئازادى تاكة كةسدا َ ئةى كارى َئيمةى ِرؤذنامةنوسان ئ��ي��وة ن��ةب��ووة ه��اوك��ارى ك��ردن��ى َ َ لةئاشكراكردنى دزو طةندةل و ئةو مالى َ كةسانةى كة َ خةلكى بةهةدةردةبةن؟ كارى َئيمة ضاودَيريكردنى دامو دةزطاكانى دةبيت زانياريمان حكومةت نية ،ئيدى بؤ َ دةبيت تاوانى َئيمةى لةسةر كؤبكةنةوة؟ َ شتيكى ِرؤذنامةنوس ضى َبيت؟ ض َ شاراوةمان هةية تا زانياريمان لةسةر كؤدةكةنةوة؟ كارى َئيمة ئاشكراكردنة نةك شاردنةوة ،كةواتة وةرن بة ئاشكرا ضيتان دةويَت َليمان بثرسن. من َتيناطةم لة كويَى دونيادا دةزطاكانى كةسيك ياخود كاتيك بزانن َ ئاسايش َ تاوانيك ئةنجام دةدات وازى دةزطايةك َ بهينن تا تاوانةكةى ئةنجام دةدات َلي َ هةبيت (كة نية) شتيكى وا َ خؤ ئةطةر َ ئةوكات جياوازى تاوانبارو دةزطاكانى ئاسايش لةضيداية؟ بؤ ئةوةي َ خةلكي َ بةهةلة َتينةطات ماناي لةم وتةيةي من وانية كة رؤذنامةنوس سيخو ِرى دةكات، نا َ بةلكو ثيشةي رؤذنامةنوس ثيشةي َ هةوالةكانة بة ئاشكراكردني زانياريي و طويَي َ خةلكيدا بة طشتي بؤ ئةوةي دزو َ طةندةل و ثياوكوذو خاوةن جةردة و بناسي َنيت ،تةنها رؤذنامةنوسان مةلةفة َ خاوةن جورئةت دةتوانن دةست نيشاني َ طةندةلي و دزيانة بكةن ،ئةمة بؤ ئةو خؤي هةموو دةزطا ئةمنيةكاني هةريَم سودي َلي دةبينن. خ��ؤ ط��ةر ئ��ةم��ة بريتي ب�َ�ي��ت لة
دروستكردنى بةربةست بؤ ِرؤذنامةنوسان وانةبيت) ئ��ةوا َبيطومان (هيوادارين َ َ بةهةلةدا ضوون ،ضونكة ئةزموونى ضةند َ دةبيت سال كاركردنى ِرؤذنامةنوسان َ بةربةستيك َفيرى ئةوةى كردبن هيض َ ناتوانيت ِرؤذنامةنوسانى كوردستان سارد بكاتةوة لة ثيشةكةيان ،لة تيرؤركردن َليدان تومةت دروستكردن... جا ئةطةر َنيواني خؤتان و رؤذنامةنوسان َتيكبدةن ئةوة لة بةرذةوةندي َئيوة نية، لةبةر ئةو هؤكارةية َ دةلَيم رؤذنامةنوسان لةخؤتان ت��و ِرة مةكةن ،ئةم ثةيامة بؤ ئ��ةوةي ضيتر زان��ي��اري بةدزيةوة كؤنةكةنةوة ِراستةخؤ ئامادةين ئةوةي بتانةويَت خؤمان َثيشكةشتاني بكةين. هيواخوازين كة ئاسايش بةئاقاري ياسايدا ك��ارةك��ان��ي ئةنجام ب��دات نةكةوَيتة كؤكردنةوةي زانياري لةسةر رؤذنامةنوسان ،ضونكة لةذَير دةسةلاَ تي َئيوةدا ئةوة بةدوور سةير دةكرا ،بةلاَ م بةداخةوة وا َليرةو ل��ةو َ ى دةبيستين كة مةلةف بؤ رؤذنامةنوسان دةكريَت، ضونكة ئةطةر مةلةف دروست بكريَت بؤ رؤذنامةنوسان واتاي ئةوةي هةية كة دةزطاكان ئةوةي بة َدليان نةبوو لة ِرَيطاي ئةو مةلةفةوة بة ئارةزوو وسيتي دةسةلاَ تدارو بةرثرسةكان تاوانيان بؤ دروست بكةن تا لة ثيشةكةي خؤيان درويان بخةنةوة ،ئةمةي كة باسم كرد َ جاري خوَيندنةوةي خؤمة بؤ ِرةوشةكة هيودارم شيكاريةكةم َ ةبيت ،ئةوةي هةل َ كةمن َ نةبيت. دةيلَيم وا َ