سياسى،فيكرى،شيكاريية
4
48
ذمارة (5 )48ي ئازاري ()2012 خاوةني ئيمتياز ماكوان كةريم سةرنووسةر هؤشيار حةمةئةمين 07701584813 بة ِريَوةبةري كارط َي ِريي بةهمةن غةفور 07701529151
6
راويَذكاري ياسايي: بةختيار عةلي عةبدولآلَ هة َلةضن: ه َيمن مةنصور ديزاين :توانا ئةحمةد َ ئيمةيل Govari_rega@hotmail.com Govari_rega@yahoo.com www.regamedia.com
29 ئاطاداري َ سةرقالي ئاطاداري خويَنةراني طؤظاري ريَطا دةكةين كة بةهؤي مامؤستا كرَيكار بةدانيشتنةكاني دادطايكردنةكةيةوة ئةم ذمارةية بةشدارببيت َ لةطةلماندا ،ثشتيوان بةخوا لةذمارةكاني داهاتوودا نةيتواني َ دةبيت. بةردةوام َ
ئؤفيسي نةرويج 004747364535 ناونيشان نووسينطةىسةرةكى:سل َيمانى- َ رةشةمؤل-نهؤمىدووةم تةالرى ئؤفيسى()248ضاث ضاثخانةي كوردستان كؤمثانياي ن َيوةند بؤ ضاث و بآلوكردنةوة 07701517533 نرخ تيراذ 07504612568 ()1500 ()6000 ذمارة ()5(..)48ي ئازاري ()2012
1
ن��� َي���ض�ي�رظ���ان ب����ارزان����ي ض���ي ب���ؤ ك��ؤم��ث��ان��ي��اي
كؤمثانياي رووداو ،دةزط��اي��ةك ل��ةس��ةر ب��ـ
تـةلـةفزيؤن َيك بؤ روبـة ِرونـةوةي ميديـاي ئؤثؤزســـ
راثؤرتي شيكاري- تايبةت بة رَيطا هؤكاري هةرة سةرةكي كردنةوةي تةلةفيزيؤني روداو لةاليةن كؤمثانياي روداوة ،مةترسيي َنيضيرظان بارزاني-ية لة دةزطا راطةياندنةكاني يةكيتيي نيشتيمانيي هيزة ئؤثؤزسيؤنةكان و َ َ كوردستان بةتايبةت دةزطاكاني سةر بة بةرهةم َ سالةح بؤ بةرطريكردن لة كارةكاني َنيضيرظان بارزاني لة كابينةي نويَي حكومةتي هةريَمي كوردستاندا. َنيضيرظان بارزاني ،سةرؤكي كابينةي نويَي حكومةتي هةريَمي كوردستان ،لة ضةند َ سالي رابردودا لة ِريَي راطةياندنةكان رؤذنامةنوس، ئةكاديمي و نوسةرةكاني سةر بة خؤي، وةبازارخستنيكي توانيويةتي تا رادةيةكي باش َ سةركةوتووانة بؤ كاروضاالكييةكاني بكات. َنيضيرظان بارزاني تا ئةو رادةية باوة ِري بة هيشتني سةرؤكايةتي جي َ خؤدةرخستنة كة دواي َ ئةنجومةني وةزيران لة َ سالي ٢٠٠٩لة ِريَي
2
ذمارة ()5(..)48ي ئازاري ()2012
هةوليردا كةسةكانيةوة ثؤستةري بة ناو َ َكالميكي زؤري بؤ خؤي بلاَ وكردةوة و ري َ َ ئةستةنبؤليش هةمان شتي كردةوة .ئةو لة دوبارةكردةوة و دواتر لة راطةياندنةكاني سةر بة خؤي ئاماذةيان بةوة كرد كة طةنجاني َ ثالثشتي َ ئةستةنبؤل ثشتيوانيي لة َنيضيرظان بارزاني لة َنيضيرظان بارزانيي دةكةن. كردنةوةي تةلةفزيؤني روداو لةاليةن َ لةطةل كؤمثانياي روداوةوة هاوكاتة وةرط��رت��ن��ةوةي ثؤستي سةرؤكايةتيي ئةنجومةني وةزيران لةاليةن َنيضيرظان بارزاني دامةزريَنةري كؤمثانياي روداو .تةلةفزيؤنة نويَيةكةي روداو ،لةاليةن ريَبوار كةريم وةلي- يةكيك ةوة سةرثةرشتيي دةكريَت ،ئةو خؤي َ بووة لة راطةياندنكارة هةرة سةركةوتووةكاني سةر بة ثارتيي ديموكراتيي كوردستان و نزيك لة َنيضيرظان بارزاني ،بةتايبةت لة نزيكبونةوة لة ميدياي توركي و طةورةكردن و َثيشخستني ويَنةي َنيضيرظان بارزاني لة ميدياي توركيدا. كاري سةرةكي تةلةفزيؤنة نويَيةكة َثيشخستني دةبيت كاروضاالكييةكاني َنيضيرظان بارزاني َ
دةبي لةاليةك ،لةالكةي تريشةوةَ ،ليدان َ لة هةمو ئةوانةي رةخنةي جدي لة كابينة نويَيةكةي َنيضيرظان بارزانيي دةطرن .زياد بؤ ئةمةش تةلةفزيؤنةكة َ سلناكاتةوة لة رةخنةطرتني توند لةو وةزير و بةرثرسانةي َ طةندةلي دةكةن ،بةلاَ م حكومةتي هةريَم كة بة هيض جؤريَك خؤيان نزيكناكةنةوة لة رةخنةطرتن لة خودي َنيضيرظان بارزاني. َنيضيرظان بارزاني تا َئيستا لة ِريَي حكومةتي َ خةيالي لة هةريَمةوة ثارةيةكي يةكجار كؤمثانياي روداو سةرفكردووة ،لة كابينةي دةبي نويَدا جطة لة ميدياي ئؤثؤزسيؤن كة َ كاري سةرةكييان رةخنةكردني حكومةت بةهيز بن لةسةري، َبي و ضاوديَريَكي زؤر َ َ يةكيتيي نيشتيمانيش نة سلدةكاتةوة ميدياي َ لة رةخنةكردني َنيضيرظان بارزاني ،نة ئةو بيردةضي كة ميدياكاني نزيك لةو ساتانةشي َ دذايةتييةكي لة رادةب��ةدةري دكتؤر بةرهةم َ سالحي سةرؤك وةزيراني َثيشويان دةكرد. كؤمثانياي روداو ،دةزطايةك لةسةر بودجةي َ خةلك كؤمثانياي رووداو لة سةرةتاي ٢٠٠٨بة ثشتيوانيي راستةوخؤي َنيضيرظان بارزاني دامةزرا .كؤمثانياكة لةسةر بودجةي حكومةتي هةريَمي كوردستانة و بؤ خزمةتي كةسايةتييةكي حيزبيكي سياسي. سياسيية لةناو َ كؤمثانياي روداو لةم بةشانة َثيكهاتووة: -هةفتةنامةي روداو-ضاثي كوردستان١: كةسيك كاري َتيدا دةكةن، نزيكةي ضل َ هةفتانة لة َنيوان 3000تا 4000دانةي َلي دةفرؤشريَت . -روداوي ضاثي ئةوروثا :نووسينطةكةي٢ لة شاري كؤلن-ي َ ئةلمانياية .بة هةردو دةردةضيت. شيوةزاري سؤراني و كورمانجي َ َ هيمن مةال عةبدولاَ قةالدزةيي بة ِريَوةبةريةتي َ
رووداو ك������ردووة؟
َ خةلك ـ��ودج��ةي
ـــيؤن و يةك َييت
بة هاوكاري مستةفا شةفيق ،ئةندامي َثيشووي سي َ سال لةمةوبةر سةركردايةتيي .PKKئةو َ خؤي تةسليمي ثارتي كردةوة .ماوةيةك لة زيَرةظاني لةالي عةزيز وةيسي كاري كرد و دواتر بؤ وةرطرتني ئيقامة و جنسية ضووة َ ئةلمانيا، َئيستا لة نووسينطةي روداو لة َ ئةلمانيا كاروباري ضاثكردني روداو دةكات .روداوي ضاثي ئةوروثا دةردةضيت و كةمتر هةمو َثينج شةممةيةك َ لة 300دانةي دةفرؤشريَت لة تةواوي ئةوروثا و باكووري كوردستاندا .بودجةي مانطانةي روداوي َ ئةلمانيا 30ه��ةزار يؤرؤية ،هيض َ َ نووسةريَكي كورد لة ئةوروثا مامةلة لةطةل ئةم .رؤذنامةية ناكات جطة لة كاوة ئةمين لة سوَي د -رووداوي وةرزش��ي بلاَ وكراوةيةكي٣ وةرزش��ي��ي هةفتانةية و ٤٠٠٠دان��ةي َليدةفرؤشريَت. -لؤمؤند ديثلوماتيك -ي كوردي :كاتي٤ خؤي لة ريَطةي رؤذنامةنووس فةيسةل داغلي كة َ خةلكي باكووري كوردستانةو لة PKK َ دادةنيشيت ،ثةيوةندي نزيكة و لة ئةلمانيا َ بة لؤمؤند ديثلوماتيك-ي فةرةنسييةوة كرا كة بة نزيكةي ثةنجا زمان هةية لةسةر هةبيت و ئاستي جيهاندا .داواكرا بة كورديش َ ئةوانيش رازيبون ،ضوونكة هةمو َتيضونةكاني لةكاتيكدا وا لةسةر روداوة نةك لؤمؤند ئةمة َ لة خويَنةراني كورد طةيةنراوة كة َتيضونةكةي سيسةد لةسةر ليمؤند ديثلوماتيكة .لؤمؤند َ دانةي َليضاث دةكريَت ،بةلاَ م كةمتر لة سةد دانةي دةفرؤشريَت .سةرثةشتياري لؤمؤندي ك��وردي د.نةزةند بةطيخانيية بةهاوكاري ئاسؤ عةبدولاَ حةسةن زادة .دواي ماوةيةك هينا كاركردن ،فةيسةل داغلي وازي لة روداو َ لةبةر ثةيدابووني َكيشة َ لةطةل ئاكو محةمةد كة ئامادةنةبو بودجةي روداو ئاشكرابكات. ساليك هةفتةنامةيةك -٥كاتي خؤي بؤ َ بةناوي (نم نم) بةناوي كؤمثانياي روداو لة
نيَضريظان بارزاني سليماني دةرك��را كة شوان ئ��ادةم ئايظةس هينا سةرنووسةري بوو ،بةلاَ م هةرزو شكستي َ اكيشاني و داخرا ئةم رؤذنامةية تةنها بؤ سةرنج ِر َ َ هةولَيك بؤ سليماني بو وةك خويَنةراني َ كةمكردنةوةي خويَنةري ميدياي ئةهلي. -تةلةظزيؤن و راديؤي رووداو :ب ِريارة مانطي٦ شةش دةست بة ثةخش بكات .بة ِريَوةبةرةكةي ريَبوار كةريم وةل��ي-ة بةهاوكاري طؤران محةمةد و هيوا مةحمود عوسمان .بودجةيةكي زةبةالحي بؤ تةرخان كراوة ،زةوييةكي طةورة بة روب��ةري دةه��ةزار مةتر لة سةر ريَطةي بةحركة لة اليةن َنيضيرظان بارزانييةوة دراوة بة تةلةظزيؤن ،هةروةها لة طوندي َ ئيتالي خانويةكيان هةية كة َئيستا نووسينطةي تةلةظزيؤنة ،ه� َ �ةول��دةدةن بة ث��ارة كاديرة راطةياندنةكاني اليةنة ئؤثؤزيسيؤنةكان بك ِرن، بؤ نموونة لاَ ثةيوةندي بة هوشيار عةبدو ي KNN كراوة كة لةبةرامبةر موضة و ثارةيةكي زؤر ثةيوةندي بة تةلةفزيؤني روداوةوة بكات ،بةلاَ م رازي نةبووةَ ، بةالم فازل نةجيب بةرثرسي ثيشووي ثةيوةندييةكاني KNNرازي بوو َئيستا بةرثرسي نووسينطةي تةلةظزيؤني روداوة سليماني ،زؤربةي كارمةندة تةكنيكةكاني لة َ تيظييةكة توركن. بودجةي كؤمثانياي رووداو جطة لة تةلةظزيؤن مانطانة نةوةد مليؤن دينارة كة كةسيك بةناوي (مةنسور هةركي) لة ِريَطةي َ
لة وةزارةت��ي دارايي كة سةر بة نوسينطةي َنيضيرظانة دةدريَت ،جطة لة ئاكؤ محةمةد هيض كةسيك هيض زانيارييةكي لةبارةي ضؤنييةتيي َ خةرجكردني ئةو ثارةية نيية ،بؤ ماوةيةكي زؤريش ثارةكة لة َ مالي خؤي بووة نةك لة بانك، بةثيي ئةو وتارانةي دةربارةي ئاكؤ نوسراون َ لةاليةن كةسة نزيكةكاني كة َثيشتر كاريان َ سي جار زةوي وةرطرتووة، لةطةل كردووةَ ، جاريَك بةناوي مامؤستايةتي ،جاريك بةناوي يةكيتيي نةتةوةيي ئةندامي مةكتةب سياسيي َ ديموكراتيي كوردستاني غةفور مةخموري، جاريكيش بةناوي رؤزنامةنووسي طواية هةشت َ بةبي سالة موضةي مامؤستايةتي وةردةطريَت َ ئ��ةوةي يةك رؤذي��ش دةوام بكات ،جاران موضةي مامؤستايةتييةكةي لة دةزطاي ئاراس وةردةطرت ،بةلاَ م َئيستا خؤي طواستوةتةوة بؤ فةرمانطةي تامين َ بةبي دلنياييَ هةولير و َ دةوامكردن موضة وةردةطريَت. هةمو ئةو هةولاَ نةي َنيضيرظان بارزاني بؤ بةرطريكردنة لة خؤيي و ركةبةرايةتي كردني ئةوانةي دذايةتي دةكةنَ ،نيضيرظان َ كؤمةلَيك بارزاني هةم لةناو ثارتةكةي خؤيدا نةياري سياسيي هةية و لة ِريَي ميدياوة هةم َني ،هةميش اليةنطراني ثارتي ترسي داوي َ زياتر لة خؤي كؤكردؤتةوة ،هةميش نةيارة واليكردووة هيزةكاني ديكةي َ سياسييةكاني لة َ لة ِريَي راطةياندنةكانيةوة كة كةمتر بتوانن شة ِري راطةياندني بكةن. ذمارة ()5(..)48ي ئازاري ()2012
3
عومةر عةلي: اَ تةنه��ا دينار َيك��ي رَ دةس��ةلتء عياقي��م لةالي��ةن مَ هةري��ي كوردس��تانةوة ب��ؤ س��ةرف نةكراوة حكومةت��ي ديدارى :هؤشيار حمةئةمين زؤرن ئةو كوردانةي لةناو زانست و تةكنةلؤذياي ئةوروثادا دةذي��ن ،ئةوانةي سووديان لةو زانست و تةكنةلؤذيا وةرطرتووة ،كةمترن لةوانةي بة تةواوةتي واز لة ذيان و ِرةفاهيةتي بهينن و بطة ِريَنةوة وولاَ تي خؤيان و ئةوروثا َ خزمةت بة هاوزماناني خؤيان بكةن .عومةر عةلي خاوةن ضةندةها ب ِروانامةي جيا جياية، لةسةروي هةموويانةوة ب ِروانامةي ماستةر لة زمان و مامؤستاي ئينطليزدا ،دواي طة ِرانةوةي بؤ كوردستان و دةست بةكاربووني وةك مامؤستاي ثةيمانطا ووردةكاري ذياني ئةوروثاو كوردستان و خزمةتطوزاريةكاني هةردووالو مانةوةي كورداني ئةوروثاو نةطة ِرانةوةيان بؤ ضاوثيكةوتنةدا باس دةكات. زيَدي خؤيان لةم َ ِريَطا :بؤضى زؤرب��ةي كورداني ئةوروثا سووديان لة زانست و تةكنةلؤذياي ئةوروثا نةبينيووة؟ عومةر عةلي :وةلاَ م��ي ئ��ةو ثرسيارة دةطة ِريَتةوة بؤ جؤريَتي ذياني ئةو كوردانة لةسةرةتاي ذيانيانةوة ،لة وولاَ َتيكدا ذياون زانست و تةكنةلؤذيا نةبووةتة ِر َؤلَيكي طرنط َ كؤمةلطةدا ،وةيان لة ب��ةرةو َثيشضووني َثيوةرةكان لةسةر بنةماي زانست نةبووة، وولاَ َتيكي قةيراناوي كة جطة لة دةنطي ملمالنيي نةخوازراوي حيزبي و فيشةك و َ َ كؤمةلطة، ئيشكردن لةسةر بيركردنةوةي ئةمانة َ خةلكي َثيي دةذي نةك زانست، َ زؤريَك وا بيردةكاتةوة لة ئةوروثاو دةلَيت من حيزبيك بؤ ئةوةي لة ئايندةدا ناضاري ذيَرباري َ نةبيت. نةبم كاريَك دةكةم َثيويستم بةو َ لةبيرمة مامؤستايةكي هاو ِريَم كة دةرضووي بايةلؤذي بوو لة زانكؤي سةالحةدين دواي ئةوةي لة بةريتانيا نيشتةجي بوو لةسةرةتاوة طرنطي بة زانستةكاني كؤمثيوتةر دةداو لةو بوارةدا دةيخويَند ،دواتر طرنطيةكي زؤري بة
4
ذمارة ()5(..)48ي ئازاري ()2012
خولي ئاسنطةري و دارتاشي دةدا ،منيش زؤر بة سةرسو ِرمانةوة َليم ثرسي مامؤستا طيان ئةمة ض كاريَكة تؤ دةيكةيت؟ بايةلؤذي و كؤمثيوتةر لة كويَي و ئاسن و دار لة َ كوي؟! ئةويش ووتي «من خؤم ضاك دةزانم ض دةكةم ،لة ئايندةدا من هةر دةطة ِريَمةو كوردستان داواي دامةزراندن دةكةم ئةطةر داواي ئينتيماي حيزبي و ئةو شتانةم َليكرا خولي كؤمثيوتةر دةكةمةوة ئةطةر لةوةش ِريَطريان َليكردم خةريكي ئاسنطةري يان دارتاشي دةبم». لةبةر ئةوة زانست وةك خودي خؤي بة تةنها نةبووةتة ِريَطةيةك بؤ خؤشكردني ذيان و طوزةران و كارةكان لةسةر بنةماي تر بنيات دةنريَن ،هةربؤية من واي دةبينم ئةو باكطراوندوو كاركردنة كة لة كوردستاندا هةية كاريطةري لةسةر كورداني هةندارن هةبووة لةوةي سوود لة زانست و تةكنةلؤذيا نةبينن. ِريَطا :كةساني زؤر بة تواناو ئةكاديمي
وةك مرؤظ مامةلَةمان لةطةلَدا ناكرَيت ،ناضاري واسيتةمان دةكةن، كارةكان بة ئاستَيكي نا زانستيدا دةبةن كورد لة هةندةران كار دةكةن ،لة زانكؤو ثةيمانطاو ناوةندة زانستي و ِرؤشنبيريةكاندا، شيوةية سياغة بكةين ئةطةر ثرسيارةكة بةم َ و َبلَيين بؤ ئةو كةسانة ناطة ِريَنةوة كوردستان و َ هةولةكانيان َليرة ناخةنة طة ِر؟ عومةر عةلي :زؤريَ��ك لةو كةسانةى كة لة دةرةوة خزمةت دةكةن ،مةرج ني ية
هةموو َ هةولةكانيان بؤ كورد نةبوو َبيت ،لة دةرةوةش ِرةوةندي كوردي زؤرن و ئةوانيش َثيويستة كاريان لةسةر بكريَت ،ئةو كةسانةى كاريطةري ئةريَنيان لةسةريان هةبووةَ ،ئيستة دةبينين ضةندةها ِريَكخراوي جؤر بةجؤر هةية بؤ هؤشيار كردنةوةي ِرةوةن��دي كوردي و سوود وةرطرتن لة اليةنة باشةكاني ئةوروثا. لة اليةكي تريشةوة زؤريشن ئةو كةسانةي هةستيكي بةرزي نيشتمانيةوة ديَنةوة كة بة َ كوردستان بؤ خزمةت كردن و ِريطريان َلي دةكريَت و بيانوي جؤر بةجؤريان بؤ دةدؤزريَتةوةو ناضار دةكريَن بطة ِرينةوة. ِريَطا :دةوتريَت ئةوانةي لة ئةوروثان و بةهيزي كةسايةتي خؤيان خاوةن ب ِروانامةن بؤ َ و خؤشي ذيانيان نايانةويَت لة كوردستاندا بذينَ ،ئيوة ضؤن ئةمة َ دةسةنطينن؟ هةل َ عومةر عةلي :لةوانةية نسبيةن ئةوة ِراست َبيت ،بةلاَ م زؤرن ئةوانةشي كة حةز دةكةن بطة ِريَنةوة كوردستان و ِريَطريان َلي دةكريَت، وةيان زةمينة سازيان بؤ نةكراوة ،بؤ نموونة بةهيزة مامؤستا كريَكار كة كةسايةتيةكي َ لة ِرووي سياسةتةوة ،لة ِرووي شةرعةوة ،لة ِرووي ئةكاديميةوة ،وولاَ تان ئؤفةري دةخةنة ب��ةردةم كةضي لة كوردستانةوة كوا؟ ضي بؤ كراوة؟ جطة لةوةي ناشرينيشي دةكةن، لةوانةية َكيشةكةي ئةو تا ِرادةيةك َئالؤزي َتيدا َبيت ،وةك َكيشةيةكي َنيو َ دةولةتي سةير بكريَت ،بةلاَ م زؤر كةسي تر هةن كة هيض َكيشةشيان ني ية َليرة لة كوردستان َكيشةيان بؤ دروست دةك��ةنَ ،ئي ئةوانيش ئؤثشني تريان لةبةردةستداية ناضارنين ئةوة َ قبول بكةن .من ئةم ماوةية بؤ َكيشةيةكي خؤم لة ئافرةتيك َ لةوي وةزارةتي خويَندني بالاَ بووم، َ بوو هةردووكمان ضاوة ِريَي هةمان كةسمان كاتذميريَكمان دةكرد كة بطة ِريَتةوة ،ضةند َ بة ض��اوة ِروان��ي بردة سةر ،دواي ثرسيارو ئةوشتانة بؤم دةركةوت ئافرةتةكة َ ٢٤ سال بوو لة بةريتانيا بوو ،بة ب ِروانامةيةكي بةرزةوة
عومةر عةلي هاتبووةوة ئةوةندة َكيشةيان بؤ دروست كردبوو لة هاتنةوةي زؤر ثةشيمان بوو بوويةوة ،هةتا ووتي َ «بةلَينم داوة ئةطةر ئةم جارة بطة ِريَمةوة بةريتانيا ١٠كةسي يةكةم دواي دابةزينم لة ف ِرؤكةخانةي لةندةن باوةشيان َثيدا بكةم و ماضيان بكةم» منيش بة َثيكةنينةوة ووتم ئةرى َ ئةطةر ثياويش َبيت ئةويش ووتي» َ وةال جيطةي ثرسيارة ئةطةر ثياويش َبيت» ئةمة َ َ ض واي لةم ئافرةتة كردووة لةو جؤرة بةلَينة بدات؟! َ ِريَطا :لة كةنالةكاني ِراطةياندنةوة دةركةوت كة َئيوةش َكيشةتان هةية ،دةكريَت بزانين ضين؟ وة ئايا ضى واي كردووة َئيوةش ب ِرياري طة ِرانةوة بؤ ئةوروثا بدةن؟ كةسيك عومةر عةليَ :كيشةكان ئةوةن َ ني ية طويَمان َليبطريَت و َليمان َتيبطات ،من هيناوة، ماستةرم لة زمان و مامؤستاي ئينطليزدا َ بة هةزار دةردي سةري و لةسةر ئةركي خؤم، تةنها ديناريَكي َعيراقيم لةاليةن دةستةلاَ ت و حكوومةتي هةريَمي كوردستانةوة بؤ سةرف َ هيشتا لةمثةر دةخةنة نةكراوة، لةطةل ئةوةشدا َ حسابيك بؤ ئةم هيض َت ي نايانةو و بةردةمم َ ب ِروانامةية بكةن .دواي داكؤكيةكي زؤرو هينا، ئةزيةتيكي زؤر ناضار وازم لة وانة ووتنةوة َ َ لة ثةيمانطاي تةكنيكي دةربةنديخان ،كة
َثينج مادةي جياوازم َتيدا دةوتةوة كة نزيكةي ٩٠٠قوتابيم هةبوو ،بة َبي ئةوةي نة َكيشةم َ لةطةل كارمةنداني ثةيمانطاو نة قوتابياندا هةبيت ،دواي داكؤكيةكي زؤري ئةوانيش بة َ بهينم، مامؤستاو قوتابيانةوة ناضاربووم وازي َلي َ ب ِرياري طة ِرانةوةشم حساب نةكردن بووة بؤم وةك هاولاَ تيةكَ ، طوي نةدانة بةو زانستةي كة من طشت تةمةنم َ لةطةليدا خةرج كردووة، َ طوي نةدانة بة خواست و َثيويستيةكاني ئةم ميللةتةش ،لةبةرئةوة ناضار دةبم بطة ِريَمةوة الي ئةو كةسانةي ك��ةوا لة ئةوروثاش خزمةت بة ِرةوةن��دي ك��وردي و دؤسيةي كورد دةكةن ،تةنها ئةوةندة َ دةلَيم سةدان و هةزارةها شاهيدم هةن كة من َثيم خؤش بوو لة كوردستاندا بةوثة ِري توانامةوة خزمةتي بكةم ،ب��ةلاَ م لةمثةرةكان وام َلي دةكات ناضاري طة ِرانةوة بم نةك بة سةرثشكي َبيت، لة وولاَ تي َبيطانةدا ِريَزمان زياترة وةك لة وولاَ تي خؤمان. ِريَطاَ :كين ئةو كةسانةي كةساني وةك َئيوة ناضاري طة ِرانةوة دةكةن؟ عومةر عةلي :ئةو كةسانةن كة كارةكانمان دةضيتة بةر دةستيان و بة َ يةتيكي كؤن و عةقل َ َ خةوتووةوة سةيري كارةكان دةكةن ،نايانةويَت بابةتيانة وةك خؤي سةيري كارةكان بكريَت،
ئاستي َئيمةو مانان دادةبةزيَنن بؤ كةمتر َ مامةلةمان لةوةي كة هةين ،وةك مرؤظ َ لةطةلدا ناكريَت ،ناضاري واسيتةمان دةكةن، ئاستيكي نا زانستيدا دةبةن، كارةكان بة َ ب ِروانامة وةك ب ِروانامة سةير ناكةن ،تةزكيةو دادةنين. ئينتيماي حيزبي لة َثيش َ ِريَطا :ئايا ناكريَت ئةو كةسانةي كة لة دةرةوة دةطة ِريَنةوة ثرؤذةي سةر بةخؤيان نةبيت؟ هةبيت و ضاويان لة دةستي حكوومةت َ َ َ ةتينين عومةر عةليَ :ئيمة با خؤمان نةخةل َ و واقعيانة بيربكةينةوة ضةندن ئةو كةسانةي بةرثرسيك لة ثشتيان ثرؤذةيان هةبووةو َ نةبووة و ِريطريان َلي ك��ردووة؟ وةيان بؤ دةبيت ثشكي ثرؤذةيةكي خزمةتطوزاري بؤ َ هةبيت؟ وة من وةك خؤشم بةرثرسيكي َتيدا َ َ زؤر لة َ هةولي لةوةها ثرؤذةيةك بووم ،ويستم ناوةنديَكي َفيربووني زماني ئينطليزي و زانستةكاني كؤمثيوتةر بكةمةوة ،موافةقةشم هينامةوة ،دواتر َليرة لة بةريتانيا بؤ وةرطرت و َ َثييان ووتم ئةطةر َبيت و ئةم موافةقة ببينريَت شيوةش َ هةولَيكي ِريَطريت َلي دةكةن ،بةو َ زؤرم دا َ مؤلةتتيشم لة ئاسايش ،قائيمقاميةت، ث��ةروةردةي دةربةنديخان وةرط��رت ،دواتر سليماني لة بةشي ثةيمانطا ئةهليةكان لة َ كارةكةم ثةكي كةوت و طشت ِريَسةكان ديسانةوة بوون بة خوري. ثرؤفاي َ ل لة دايك بووي يةكيَك لة طوندةكاني بناري بةمؤى سةر بة باشووري كوردستانة، ب ِروانامةي ديبلؤمي بةدةست هيَناوة لة زانستةكاني كؤمثيوتةردا لة بةريتانيا، هةروةها خاوةن ب ِروانامةي بةكالؤريؤسة لة بةريتانيا ،كؤليَذي شةريعة خاوةني ب ِروانامةي مةاليةتي ئيجازةي عيلمي، ب ِروانامةي ماستةري بة دةستهيَناوة لة زمان و مامؤستايي ئينطليزيدا ،خاوةن ئيمتيازي طؤظارى بوار-ة ،،بة ِر َيوةبةري ِر َيكخراوي بوار بووة لة بةريتانيا بؤ رَفيكاري زماني ئينطليزي ،ئةندامي ِر َيكخراوي(دةبليو ئى ئةى)ةية ،ئةندامي دةستةي بة ِر َيوةبةرايةتي ناوةندي ضاك-ة لة بةريتانيا ،سةرنووسةري ثيَشووي طؤظارو ساييت دةرياي نوور بووة.
ذمارة ()5(..)48ي ئازاري ()2012
5
لـةثةرلةمان و َينةكـــ جـ
ِر َيكخةري خؤثيشاندان ئ��اس��ـ��اي��ش��ةك��ـ��ـ ئ����ةجم����ارة م��� َ هةلةبجةي شةهيد بؤ سةر خؤثيشاندةراني َ ئةمسال 9كةس دةستطير 17ي شوباتي َ َ دةكرين كة مندالي خوار تةمةن 14سالي َ َتيداية ،ضيرؤكي ئازارداني جةستةي و َ منداالنة و ضؤنيةتي رؤحي ئةو طةنج و تةعاموالكردن لةطةلياندا دةمانباتةوة بؤ بيرةورية َ تالةكاني زيندانيةكاني سةردةمي بةعس . ئا :ناسيح عةبدولرةحيم-هةَلةبجة لةطةل نزيك بوونةوةي َ َ ساليادي 17 زؤريك لة شارو شارؤضكةكاني شوبات لة َ كوردستان دةنطؤي خؤثيشاندان و كؤبوونةوةي جةماوةري بلاَ وبويةوة و لةسةر تؤري كؤمةاليةتي فةيس بووك ئامادةكاري بؤ ئةو خؤثيشاندان و ك��ؤب��وون��ةوة ج��ةم��اوةري��ة دةك��را. َ هةلةبجةي شةهيديش وةك شاري شارةكانيتري كوردستان لةاليةن دةستةيةك لةطةنجاني ئةو شارة كة لة 25طةنج خؤيان راطةياند بةناوي ئةنجومةني ِراثةريني َ هةلةبجة ئةوةيان َ لةساليادي 17ي شوباتدا راطةياند كة خؤثيشاندان ئةنجام دةدةن ،فاروق
6
ذمارة ()5(..)48ي ئازاري ()2012
يةكيك لة غةفار ضاالكةواني مةدةنىو َ ِرَيكخةراني خؤثيشاندانة نارةزايةتيةكاني ئةمسال لة َ َ هةلةبجةي 17شوباتي شةهيد ووتي»بةمةبةستي يادكردنةوةي َ ثارسال ِرووداوةك���ةي 17ي شوبات َ رؤذي هةيني َئيمة وةك كؤمةلَيك لة َ هةلةبجةي شةهيد طةنجاني شاري سيي عةسر هاتينة سةر شةقامي كاتذمير َ َ طشتي َ هةلةبجة و ضواررياني ناو بازارمان طرت بةهاوار كردن بؤ(ئازادي...ئازادي.... ئازادي...و ئازادي بؤ برايمي كاكة ئةحة و يادي 17ي شوباتة َ ضؤليكةن ئةم َ هيزيكي ووالتة) تةنها ثاش نيو كاتذمير َ َ زؤري ئاسايش بة جلوبةرطي سةربازي و بةجلوبةرطي مةدةنيةوة ثةالماريان داينَ ، بةالم َئيمة توانيمان لةدةستيان َ هةلبين و رابكةين و خؤمان بشارينةوة. َ هةلمةتةي معاونيةتي ئاسايشي لةو
ئاسايشيكي َ هةلةبجة هة ِرةشةي َ كوشتني طةنجيكي خؤثيشانةدةر دةطةيةنيتة باوكي َ يةكيك لةو كاردانةوانةي كة حيزبي َ بةعس لةبةرامبةر كةسوكاري ثيشمةرطة دةيطرتةبةر طرتن و هة ِرشةكردن و زينداني كردني باوك و براو كةسوكاري َثيشمةرطةكان بوون لةبةر ئةوةي كة كورةكةيان ثيشمةرطةيةَ . هةلكوتانة سةر سةر َ مالي ثةيام سةيوان و هةرشةكردن لةباوكي و َ هةولدان بؤ طرتني لةبةرامبةر ئ��ةوةي كة كورةكةي خؤثيشانداني يةكيكة لة حيكايةتةكاني ئةنجام داوة َ َ رووداوكانى 17ي شوباتي ئةمسال. يةكيك لةو طةنجانةي ثةيام سةيوان َ كة لةسةر ت��ؤري ئينتةرنيت و لة فةيس بووك لة ثةيجي تايبةتي خؤي ئامادةكاري بؤ خؤثيشاندان دةكرد بؤ
مةال مستةفا بارزاني ـــةي الدةبريت و لةمعاونيةتي ئـاســايشي َ هةلةجبةش ـن َيوو قســةي نابةج َيي ث َيدةوتر َيت نـــةكـةي هةلَةجبة: ـ��ان ض���ووةن���ةت���ة الي ب���اوك���م و وت��ووي��ان��ة �ةي�ت�ي ك�����و ِرةك�����ةت ب����ؤ دةن �َي�رَ ي����ن����ةوة رؤذي 17ي شوبات لة َ هةلةبجةي شةهيد .ثةيام َ دةلَيت « هةروةك ضؤن لة َثيطةكانى ئينتةرنيت بانطةوازم بؤ خؤثيشاندان كردووة بةهةمان شيوةش َ لةطةل هاوريكانم قسةي خؤمان بردة سةرو هاتينة سةر شةقام و خؤثيشاندانمان كرد و بة دروشمي ئازادي ئازادي ..بة ئاشتي بة ئاشتي سةرؤك بؤ َتينةطةشتي. ئةوةبوو ئاسايشي معاونيةتي َ هةلةبجة ثةالماريان داين و َئيمةش رامانكرد و دةستطير نةكراين لةبةرامبةر ئةوةي نةيانتوانيبوو دةستطيرمان بكةن يةكيك لة ئاسايشةكان ضووةتة الي باوكم و ووتيةتي ئةمجار مةيتي كورةكةت بؤ دةنيرينةوة ،ئةمةش وةك هةرةشةيةك َ بؤ ئةوةي باوكم ريطةم َليبطريت لة خؤثيشاندان ،ئيستاش بةبةردةوامي لة ريطةي ئينتةرنيتةوة هةرشةى كوشتنم بؤ ديتَ ، بةالم ئةم هةرشانة َئيمة سارد ناكاتةوة لة خؤثيشاندان و خةباتكردن لة
َثيناوي ئازادي. دةتبةمة ئاسايش و ثيشت ثةراسوت دةشكينم َ يةكيك لةو رةشيد ثشكؤ حةمة َ طةنجانةي كة ل��ةرؤذي 17شوباتي َ ئةمسال لة نزيكي طردبوونةوةي َ ساليادي شةهيداني 17شوباتي َ لةشاري هةلةبجةي شةهيد لةاليةن ئاسايشةكاني معاونيةتي ئاسايشي َ هةلةبجةوة دةستطير دةكريت و َ لةطةل َليدان دةبريتة معاونيةت و لةوي َ و ئازاري جةستةي سوكايةتي و جنوي ناشيرين بة خؤي و بزووتنةوةي طؤ ِران و خودي نةوشيروان مستةفا دةدريت . َ مامةلةي سةبارةت بة شيوازي ئ��ةو ه�َ�ي��زةي ئاسايش ثشكؤ حةمة ِرةشيد ،ضاالكةواني َ ثارسالي خؤثيشاندانةكاني ه� َ �ةل��ةب��ج��ة بةم
شيوةية باس لة طرتن و زينداني كردن و سوكايةتي َثيكردن بة خؤي و هاوريكاني دةكات «من لة ناو ب��ازاردا وةستابووم مالزميكي ئاسايش بةناوي (ياردطار عةلي) هاتة الم دةمناسي وام زاني وةك ناسراويةك َثيم َ دةل�َ�ي��ت ب����رؤ ئ��ي��رة ِ بهيَلة جي بة َ َ ه������ةروةك ض�������ؤن ب��ة طة نجة كا نيتر يا ن َ ب��ةالم دةووت، وانةبوو لةبةرامبةر م��ن��دا دةس��ت��ي ك��ردة ملم و ووتي َئيستا د ة تبة مة
ذمارة ()5(..)48ي ئازاري ()2012
7
ثةيام
ئَيستاش لةِرَيي ئينتةرنَيتةوة هةِرةشةي كوشتنم بؤ دَيت ،بةآلم ئةم هةِرةشانة ساردم ناكاتةوة لةخؤثيشاندان و خةبات كردن لةثَيناوي ئازاديدا دةشكينم ئاسايش و ثشت و ثةراسوت َ كة بردمية ئاسايش لة ئاسايش زؤري َليدام و دةستي كرد بة جنيو دان بةخوا و َثيغةمبةر و بة موقةدةسات و بةشةرةف و ناموس و بة نةوشيروان مستةفا و دةيووت دةبا نةوشيروان مستةفاي دايك َ ....بيت لةسةرت َبيتة جواب دةبا ئةوبيت ئيستا تؤ بةربدات منيش َثيم ووت من هيضم نةكردووة تا بمطري و َليم بدةيت ذوريك و ضاو دةستيان ثاشان كردمايانة َ بةستين و وتيان بؤ سليماني-تان دةبةين و زؤؤريان َليداين لة ئاسايش بردينيان سليماني ل� َ �ةوى وةري��ان نةطرتين بؤ َ لةبةر ئةوةي ئةمري دادطايان ثينةبوو كة َئيمةيان طرتبوو ثاشان هينايانينةوة بؤ س��ةراي سوبحان ئاغا ئةوانيش
8
ذمارة ()5(..)48ي ئازاري ()2012
وةريان نةطرتين و هةموومان َثيكةوة بووين 9نةفةر 5مان لة بةشي داووةي َ ثاترؤل وابوو سةيارةيةكدا بووين وةك بةدةست و ضاوةي بةستراوة يةكيك لة جنيودان بة ئاسايشةكان دةستي كرد بة َ خوا ثيغةمبة رو ئةيطووت ئيسالمي دايك حيز ئةم شارةيان ناخؤش كردووة بؤية هيض ثرؤذةيان بؤ نةكراوة َئيمة دايكي ئةوانة ....كة طؤرانن تاعين كردن نية بؤ ئةوانةي طؤرانن و عايدي ئؤثؤزسيؤنة. َ مندال يةكيك لة دةستطيركراوةكان َ بوو زؤر دةترسا بة ئاسايشةكاني ووت َ خالؤ تواخوا با دايكم نةزانيت كة طيراوم ضونكة باوكم تازة مردووة لةبةرامبةر ئةمةدا ئاسايشةكةش جنيوي دا بة دايك و باوكي طةنجةكة و ووتي ئيستا دةتانبةم فريتان دةدةم��ة بةحرةكةي َ مندالةكان دةستي يةكيك لة دوكان َ َ كرد بة طريان و ووتي توخوا خالؤطيان مةمانخةنة بةحرةكة بمانكوذن بةس مةمانخةنة بةحرةكة ئاسايشةكةش ووتي ماسيةكان برسيانة و طةرايان هةية ئيتر هيناينيانةوة تةسليمي دةستي ثؤليسيان كردين شايةتيةك بؤ ميذوو َ دةيليم َ لةطةلماندا ثؤليسةكان زؤر باش بوون سوثاسيان دةكةين». جنيودان بة مةال س��ةب��ارةت بة َ مستةفا لةكاتي تةعزيب داني كادرة دةستطيركراوةكةي ثارتي ،ثشكؤ ووتي «ئةنداميكي ثارتي طيرابوو شةقيكيان َ َ تيهةلداو ووتي من ثارتيم ئةو ئاسايشةش ووتي .....بة طؤري مةال مستةفا ...... بةتةنيكي ثارتي تؤ بؤ خؤثيشاندان دةكةيت ئةو ثيشمةرطةي ثارتي ووتي من هاتووم بؤ ئةوةي سؤندةي ميز بؤ بكرم نةخؤشةو ميز راطير ناكات باوكم ِ زؤريان َليداو كرديانة ذوورةوة بؤ الي َئيمة». ثشكؤ ل��ةب��ةرام��ب��ةر ئ��ةو طرتن و زيندانيكردنةي و سوكايةتي و ئازاردانةي ووتي «سكالاَ ي ياسايم لة سةر بة ِريوبةري معاونيةتي ئاسايشي َ هةلةبجة (جةوهةري اللة سةرحةد)
و موالزميكي ئاسايش (يادطاري علي عةبدولكةريم) مفةوةزي ئاسايشة تؤمار كردووة ضاوةرواني دادطاين ئةو حةقةمان بطةرينيتةوة». بؤ َ لةبةر ثارتي بووني زياتر ئيهانةو دةكريت ثي َ سوكايةتي َ َ سارةوان حةمة سور لةكاتي هةلمةتي راوةدووناني خؤثيشاندةراني َ هةلةبجةي شةهيد لة رؤذي 17ي شوباتي ئةم َ يةكيكة لةو طةنجانةي كة لة سال َ نزيك خؤثيشاندانةكةوة دةستطير ك��راوة و كادريكي س��ةر بة ثارتي ديموكراتي كوردستانة و ثيشمةرطةية لةناوضةي ثارتي ديموكراتي كوردستان ل��ة ه� َ �ةل��ةب��ج��ةي شةهيد ،كاتيك دةبريتة معاونيةتي ئاسايش َ هةلةبجة َ لةكاتي َليدانيدا ئةو كادرةي ثارتي بة َ دةليت (ئةوة بزانن من ئاسايشةكان ثارتيم و بؤ خؤثيشاندانيش نةهاتووم ئيتر بؤضي َليم دةدةن و دةستطيرتان كردووم َ )بةالم لةبةرامبةر خؤناساندني بة ثارتي زياتر و زياتر سوكايةتي ثيدةكةن و هةتا جنيو قسةي ناشيرين ئةو رادةيةش كة َ دةدةن بة ثارتي و خودي مةال مستةفاش. ئةو ثيشمةرطةو كادرةي ثارتي سةبارةت بةو كارةي بةرامبةريان كردووة دةوةي طووت كة ئةو لةناوضة هةموو شتيكي باس كردووة من لة ناوضةش ئةوةم ووتوة برادةريكم شةري كردووة و ناوبذيم كة َ َ ك��ردوون ،بةالم ئاسايشةكان هاتن و طرتميان ،من خؤثيشاندانم نةكردووة ئيتر بطيريم ،سةبارةت بةو قسانةي كة بؤضي َ بة مةالمستةفا وتراوة لةكاتي َليدان و تةعزيبداني ئةو كادرةي ثارتي ئامادةنةبوو ليدوانيك بدات لةو بارةيةوة تةنها هيض َ ئةوةي ووت كة ئةوةي ئةوبرادةرانة َثيي طووتووي هةمووى راستة .ئةوةشي طووت كة هؤكاري قسة نةكردني ئةوةية كة ووتي من ثيشمةرطةيةكي ثارتيم هةر قسيةك بكةم لةسةرم دةكةويت بؤية هةمووشةتةكانم لة ناوضة باسكردووة.
َ لةطةل ئةمانيش هيض جياوازيةكيان نيية بةشارئةسةد يةكيكة لةو كاميل شيخ نةجمةدين َ طةنجانةي كة لة نزيك خؤثيشاندانةكةي َ هةلةبجةوة بووة دواتر لة لةالي بيناي شارةواني هةلةبجةي شةهيد لةاليةن دوو ئاسايشةوة دةبريت بؤ معاونيةتي ئاسايشي َ هةلةبجة و ثاش ثرسيني ناوةكةي و َدلنيابووني لةوة كة ئةوة دةست و ضاوى دةبةستريت و سوكايةتيةكي زؤري َ تةعزيبيكي زؤر دةدريت دةكريت و َثي َ َ َ و لةطةل هاو ِرَيكانيدا بةدةست و ضاوي دةبريت بةسراوى بةروة شوينيكي ناديار َ نريتةوة بؤ و ثاشان دةهي َ كاتذمير 11شةو َ َ َ دةكريتةوة، هةلةبجة و تةسليمي ثؤليس َ دةكريت .ئةو كة ثاشان بةكةفالةت ئازاد َ وةك طةنجيكي َ هةلةبجةي سةبارةت بةو كارة لةبةرامبةري كراوة ووتي «ئةمانيش هيض جياوازيةكيان نيية لة بةشارئةسةد دةكريت خؤ ئةطةر ئةو خؤثيشاندانةي َ دذ بة بةشار ئةسةد بةرامبةر ئةمانيش بكريت لة و خراثتر دةكةن». َ دةبيت ئةو كةسةي واي َليكردووم َ ضارةسةريشم بكات و بةهيض شيوةيةكيش َليي خؤش نابم َ يةكيكية لةو جةبار ق��ادر حةسةن َ كةسانةي كة َئيوارةي 17شوبات لة نزيك َ ئاسايشيكةوة مالي خؤيان لةاليةن ضةند َ دةبريت بؤ معاونيةتي دةستطير دةكريت و َ َ َ شيوةية حيكايةتي ئاسايشي هةلةبجة .بةم َ طرتن و زيندانيكردني خؤي طيرايةوة «ئيوارةي ِرؤذي 17شوبات دةمةو َئيورة 4 َ كؤالني َ ئاسايش لة َ مالي خؤماندا طرتميان َ لةطةلمانا بؤ ئاسايش، و ووتيان وةر منيش ووتم بؤضي؟ ووتيان نازانين وةرة نابيت بزانم بؤ معاونيةت ووتم بؤضي؟ َ بؤضي َبيم بؤ ئاسايش ووتيان نازانين كاك جةوهةر بانطهيشتت دةكات ،بردميان بؤ كواني با برؤم معاونيةت لةوي داياننام ووتم َ بؤالي بزانم بؤضي بانطي كردووم ووتيان َ نايةلين بيبيني منيش ووتم ئةي بؤضي هيناوة؟ ووتيان نازانين..دواي ئةوة منتان َ
ثشكؤ حةمةرةشيد
ئاسايش برديانني بؤ لةوي وةريان سلَيماني َ نةطرتني لةبةرئةوةي فةرماني دادطايان ثَينةبوو دةست و ضاويان بةستم و ليدانيكي زؤريان شوينيكي ناديار بردميان َليدام بةرةوة َ تا 11شةو هيناميانةوة بؤ ئةو شوينةي لةويش سوكايةتيةكي زؤر كة بردميان َ زؤريان َثيكردم و دواتر لوتيان شكاندم، َئيستا هيض ضارةسةريكي نية دكتؤر َ ئةليت ئةبيت عةمةلياتي بؤ بكةي منيش هيض دةسةلاَ تيكم نيية و تواناي دارايم نيية ئةبيت بتوانم عةمةلياتي لووتم بكةم بؤية َ ئةوكةسي واي َليكردووم ضارةسةريشم بؤ شيوةيةكيش َليي خؤش بكات و بةهيض َ نابم ». بؤ ئازادكردني َ منداليك لةذير دةستي ئاسايشةكان خؤي دةخاتة زيندان يةكيكة لةو طةنجانةي زانا فةرةج َ كة بيبةش نةبوو لة َليدان و طرتن و سوكايةتي و زيندانيكردني .ئةو طةنجةي كة تةنها ضةند ِرؤذيكة لة دةرةوةي َ ووالت طةراوةتةوة ِرؤذي 17شوبات وةك هةر هاوالتيةكي تر و طةنجةكاني َ َ هةلةبجةي
شويني خؤثيشاندانةكةوة شةهيد لةنزيك َ دةبينيت ضةند كاتيك َ دةوةستيت ،بةلاَ م َ َ ئاسايشيكي ض��ةك بةدةست ئ��ازاري َ مندالَيك دةدةن ئةويش خؤي َثيناطيريت َ مندالةكة لة َذي��ر دةستي و دة ِروات دةربهينيت و رزطاري بكات، ئاسايشةكان َ َ دةبيتة َنيضيري ئاسايشةكان بةالم خؤشي َ دةبريت لة دةكريت و ئةويش دةستطير َ ً دةكريت و معاونيةتي ئاسايش زينداني َ دةدري��ت ،ئةوةي كةئةو طةنجةي ئازار َ نيطةران كردووة ئةوةية كة وةك خؤي ووتي من لة ئةورووثا كاردةكةم لةسةر ناساندني ميللةتةكةم وةك ميللةتي زولميان مةزلوم كةلةاليةن بةعسةوة َ َ دةبيت َثيضةوانةي ليكراوة، بةالم َئيستا َ ئةو كارةي خؤم َئيش بكةم ضونكة َئيستا زولمةكة لةناو ميللةتةكةي خؤماندا َ دةكريت كة ئةمة باسكردني لةدةرةوة َ ووالت ئازارمان دةدات». داواي ياسايي لةسةر معاونيةتي ئاسايشي هةلةبجة و موالزميك تؤمار دةكريت و فرماني دةستطيركردني بؤ دةردةضيت ثييشةلكاري و لةبةرامبةر ئ��ةو َ سوكايةتيةي كة َثيان كراوة لةاليةن َ هةلةبجةوة ئاسايشي معاونيةيتي دةستطيركراوةكان لةرؤذي يةكشةممة 19ي شوبات لةدادطاي َ هةلةبجة سكالاَ تؤمار دةكةن تا ئيستا دةستطيركراوةكان 3داواي ياساييان تؤمار كردووة لةسةر هةريةكة لة جةوهةر سةرحد خةليفة يونس كة بة ِريوبةري معاونيةتي ئاسايشي هةلةبجةية ،هةروةها داواي ياساييشيان لةسةر مفةوةزيك بةناوي يادطار علي عبدالكريم تؤمار كردووة .لةسةر سكالاَ ي دةستطيركراوةكان دادطاي ليكؤلينةوةي َ هةلةبجةي شةهيد فرماني دةستطيركردن بؤ يادطار عةلي عةبدولكةريم مفةوةزي ئاشايش لة معاونيةتي ئاسايشي شارةزوور دةركردووة سةرضاوةيةك لة بةريوبةرايةتي َ هةلةبجة ئ��ةوةي ثشتراستكردوة كة َ فرمانةكة طةشتووةتة ثؤليسي هةلةبجةي جيبةجيكردنداية . شةهيد لة َ ذمارة ()5(..)48ي ئازاري ()2012
9
ل�������������ةزووةوة ب�����ة ه���������ارى ك���������وردى دةس�����ت�����ى ث���� َي����ك����ردوة
لةبة ِر َيز مام جةالل و كاك مةسعود دةثرسم تائيستا ضةند ثرؤذةى ضاكسازيتان ث َيشكةش كردووة ،ئايا ريزيان لةئيمزاكةى خؤيان طرتووة ديمانة :قاسم ئةمين -كؤية
كةسيكى رؤشنبيروو سياسى ِرَيطا :وةك َ ئةو شؤرشانةى بة هارى عةرةبى روودةدةن ثى َليمان نزيك دةبنةوة ضؤن ثى بة َ و َ َ دةسةنطينى؟ هةل َ عوسمان محةمةد :وةك هةموومان ثى دةكةين ئاطادارين بة ضاو هةستى َ تي ثة ِريوة مرؤظايةتى بة ضةند قؤناغ َ لة كؤنةوةو لة نويَش ،بة تايبةتى دواى دامةزراندنى َ دةولةت و سنور ،لة دواى ئةوةش فكرى نةتةوةى َ نوى ئةويش ه��ةورازو دابةزين و ضاك و خراثى زؤر بة خؤيةوة ديوة .من َثيم واية ئةم ِرووداوانةى ئةم دواية ثى دةكات َ سالى لة شؤرشى َئيرانةوة دةست َ 1979لة دذى شاى َئيران محةمةد ِرةزا شا، َ بةالم زةمينةى ووآلتانى عةرةبى ئةوةى كة بة بةهارى عةرةبى ناسراوة زؤر دوا كةوتووة لة كاتة سروشتيةكةى خؤى ،لة ثى كردنى بة هارى عةرةبى دواى دةست َ ئةوةمان بؤ بة دةردةخات ،ئةو زؤرداريةى كة ضةندين س��ةدةي��ة ن��ةك ضةندين َ سالة ثةنطى خ��واردؤت��ةوة ،وة ةهةموو ثةنط خواردنةوةيةكيش تةقينةوةيةكى َ َ كؤمةاليةتية لةطةلةَ ،ثيم واية ئةو دياردة رووناكبيرية تةقينةوةى دةرةنجامى ئةو َ لةثيشةوة باسم كرد. حالةتانةية كة َ ِريَطاَ :ثيت واي��ة بةهارى عةرةبى عيراقيش بطرَيتةوة؟ َ بةشيكى دابراو عوسمان محةمةدَ :ئيمة َ َ كؤمةلطاى جيهانى بةشيكين لة نين، َ دةبيت َبيتة َئيرة ،وة مرؤظايةتى َبيطومان َ
10
ذمارة ()5(..)48ي ئازاري ()2012
عومسان حمةمةد بضيتة توركيا و لوبنان و ئوردنيش دةبيت َ َ َ َ ثى ى َ ناوى ناوى ووالتةكان بلَيم هةموو و َ ئةو ناوضانة دةطريتةوة كة مرؤظ َتييدا ئازاد ناتوانيت بة ئازادى بيرو ِرا دةربب ِريَت. نينَ ، َ دةستيك لة ثشت ِرَيطا :هةندَيك دةلَين َ ئةم خؤثيشاندنانةوة هةية يا َبليين ئةمريكاو رؤذئاوا؟ َ عوسمان محةمةد :خةلك خؤى بةكوشت دةدات ض ثةيوةندى بة ئةمريكاوة كاتيك لة ليبيا قورةكة تيرتر بوو ئينجا هةيةَ ، ناتؤ بةشدارى كرد كة لة مةجالة ئينسانيةكة ضؤن َ دةرلَيى هةم وةك ئينسانيةت هةم وةك بةرذةوةندى ئينجا تةداخولى كرد ،من ثيم واية ئةوان ثشتيواننَ ، بةالم هاندةر نين.
عيراقيش بطرَيتةوة ِرَي��ط��ا :ئةطةر َ كوردستان بةرةو َ كوى دة ِروات؟ عوسمان محمد :بة داخ��ةوة َ دةلَيم دواى شؤرشى ئؤ كتؤبةرو دامةزراندنى بيرى نةتةوايةتى لةناو ك��ورد ،دةتوانم َبلَيم ووشياربوونةوةو َبيداربوونةوةى كورد لةزووةوة بة هارى كوردى دةستى َثيكردوة، بةآلم واقيعى كوردستان و َ هةلكةوتةى جوطرافى كوردوة نةوعيةتى سةركردايةتى كورديى كورد لة بزووتنةوةكانى ،بةسةراحةت بضى ،ضونكة كة ثة ثةكةكةى َلى دةر َ كةكة دروست بوو وةزعيةتيكى َ نوى هاتة هيزَيكة معجزةية َثيش ،ضونكة ثةكةكة َ كة لة سةر ئةرزةكة روبةرووبونةوة دةكات
َ لةطةل ئةوثةرى رَي��زم كة َثيشمةرطة َ لةطةل ئةو هةموو قوربانيةى كة لة بوومة َ باشورى كوردستان دراوة هةتا سةر هةلدانى طؤرانيش ،جا َليرة َئيمة وةك كورد بةدةر نين لةوة ،شؤرشةكانى كورد بةر هةمةكةى ئةوة نية كة َئيستا َئيمة راست و ضةث دابهينين زؤريش كراوةَ ، بةالم ئايا بةسةرى َ ئةم قوربانيدانةى َئيمة دةبينينَ ،بيطومان ئةطةر بةردةوام َبيت َئيمة بةدةر نابين لة بة َ دةكرى هارى عةرةبى ،وة لة كوردستانيش ببيتةوة. دوبارة َ ِرَي��ط��اَ :ثيت واي��ة ب��ةه��ارى عةربى توركياش بطرَيتةوة بة تايبةتى كوردةكان؟ عوسمان محةمةد :ئةوةى من بزانم هةتا َئيستا توركيا هيض بةرنامةيةكى مةنهةجى بؤ كورد نية ئةو درؤيانةى كة ئةردؤغان َ بالوى دةناسينى، دةكاتةوة كة خؤى بة موسلمان َ َ مندال بكوذيت موسلمان ئةوة نية كة بيستومانة رابةرى ئيسالم محمد (د.خ) ضؤن رة فتارى كردوة لة ئاشتى شةر خؤشى تو ِرةيي ،هةمووشتةكانيشمان بةر ضاوة من َ لةطةل ئيسالم بم يانةبم ئةوة شتة ميذوو نى هةزارو ضوار سةد َ سالة ،ئةوةى خؤ دة َ يهي َ سةرانى (ئةكةثة) قسةى لةسةر دةكةن َ لةطةل ئةتاتورك. هيض جياوازى نية رَيطا :زؤر جار كورد دةورى سةرةكى كاتيكدا بينيوة لة نيوان سوننةو شيعة ،لة َ َ كؤمةلَيك كيشةى هةية وةك خؤى كةركوك و ناوضة دابراوةكان ،نةيتوانيوة َ لةطةل ناوةند يا خود ضارةسةرى بكةن بةشيكة لة ضارةسةر يا بة َبليين كورد َ َبيضةوانةوة؟ عوسمان محةمةد :ماوةيةك بةر لة بابةتيكم بآلوكردةوة لة ئينتةرنيت َئيستا َ ب��رادةرةك��ةم ووت��ى شانزة ه��ةزار جار خويندراوةتةوة من ئةم نموونةية دة هينمةوة ،ثاش تةقينةوةكانى يانزةى سةثتمبةر داواي��ان لة حكومةتى ئةو وةختةى ئة فغانستان كرد كة ئوسامة بن الدن رادةست بكاتةوة دواى ئةنجامةكةمان بينى ،ئيستا َبلَيم هةمان شت لة هاشمى ئةو بةمستوايةكى طةورة ئةويش هاشمى بة مستوايةكى بضوكَ ،ئيمة بؤ ببينة قوربانى بؤ َ عيراق سيستةمى محافزاتى خةلكَ ،
كردوة بة هةرَيم تةعبير ط��ؤراوة ،ئةطينا َئيمة هةرَيمين فةرزى واقعة ،ئةوان َ دةلين دةبيتة عةسكةر يا ثاسةوانى هةريم َ ثؤليس ،ئةوان بة قانوونى َ ناهيلن جةيشمان هةبيت ئةي َليكدانةوةكةمان هةمان َ ئاراستةية خؤ هةرَيم َ دةولةت نية حةرةسى هةبيت ،من وةك َثيشمةرطةى ديَرين روو هيزى َثيشمةرطة دةكةم ،ئةوان ثؤليسن لة َ َئيستا لةسةر ئةو دةقة دةستوريية .كيشةى كةركوك و ناو ضة دابراوةكان ئةوةية كة هيزى َتيدا َ هيزى هاوبةشى زال َبى يا َ َ دابيت من لة قانونى و ياساييةكان دةثرسم َتي َ با ئةوان َ وةالمى ئةم ثرسيارة بدةنةوة . ريَطاَ : سالَيك زياترة بةسةر بةييانامةكةى يةكيتى و ثارتى ئةم طؤراندا َتيدةثةريَتَ ، حةوت َ خالةى بةيانامةكةيان بة كودةتا زانى ،ئةم بةياننامة بؤضى بوو وة تاضةند ئةم بةجى بوو؟ بةيانامة َ جي َ عوسمان محةمةد :هةنديَك قسةى سةيرو سةمةرة لةناو بةياننامةكةى ئةم دوو حزبة بيستراَ ،ثيم واية ئينقالب ئةوةندةى هيزو عةسكةر دةكريَت من زانيبيتم بة َ َ َ نةك بة قةلةم و نووسين ،هةنديك ضةمكى نارَيك لةناو بآلو كراوةكانى ئةم دوو حزبة بيسترا ،من نامةويت دوب��ارةى بكةمةوة َ ئةوةندة َ خةلك دةلَيم هيوادارم زياتر ضةواشة نةكةن. رَيطا :ثةيوةندييتان لةطةل هيزة ئيسالميةكان فكرية ،يان ضاكسازىو بةرذةوةندى هاوبةشة؟ مةثيمان واية ئي محةمةد: عوسمان َ َ هةموو فكرو عةقيدةيةك َبينة ناو ساحةكةو بةرنامةيةكى نيشتمانى دابرَيذين هةتا ضوار دةبيت .من ضيوةى نةتةوةى بؤ كوردستان َ َثيم واية هاوثةيمانى لة ضةمكة بضووكوكان دةرضوة بؤ ضةمكة فراوانةكان ،وة من ثيم واية عةقيدة كؤن بووةو ضؤتة ناو ئةرشيف هةتا ئامانجة بالاَ كانى نيشتمانى (اللة اكبر) سةر ضاومان يةكيةتى وثارتيش سةر ضاومانَ ، بةالم بةوشيوة تووتيةى نا كة لة َ طةلمان دةكةن ئةطةر نا ئةويش سةرضاومان. َ رَيطا :هةندَيك جار دةلَين لة يةكيةتى و دةلين لة ثارتى نزيكن ،لةسةر هةنديَك جار َ ض بنضينةيةكة ئةم ثةيوةنديانة؟
عوسمان محةمةدَ :ئيمة نة لة ثارتى نزيكين نة لة ية كيةتى ،وة نة لة ثارتى دوورين وة نة نةلةيةكيةتى ،ئةطةر ئةوان راست دةكةن ،من لة بةريزمام جةالل و كاك مسعود دةثرسم تا ئيستا ضةند ثرؤذةى ضاكسازيتان َثيشكةش كردووة ،ئايا ريزيان لة ئيمزاكةى خؤيان طرتووة ،خؤ ئةطةر ثى تاوانبار بيانةوَيت كة ئةوةى َئيمةى َ بابين ئةوان ضاكسازى بكةن با دةكةنَ ، يةكيكم لة نان َئيمة ئيفالس بكةن ،وة خؤم َ سى جار ووتيان حةلمان ب ِراوةكان هةتا ئيستا َ دةنيم بزانم بابين ثةنجةيان لة ضاو َ كردوةَ ، دةليم ضيان كردوة ،منيان طةراندؤتةوة؟ من َ راست ناكةن كةمنيان تةعويزكردؤتةوة اندبيتةوة، لةوانةية هةنديك كةسيان طة ِر َ كردبيت هى ئةوةيان لةسةر َئيمة حيساب َ َئيمة نةكةس ط��ةراوةت��ةوةو نةكةسيش
هةندَيك قسةى سةيرو سةمةرة لةناو بةياننامةكةى ئةم دوو حزبة بيسرتا تةكريم كراوة. رَيطا :ئةو كابينةيةى كاك نيضيرظان ضؤن هةلدةسةنطينى؟ عوسمان محمدَ :ئيمة دةمانةويَت بةرنامةكةو سيستةمةكة بطؤردرَيت نةك دةمو ضاوةكان ئةوةى ئةو كوردستانةى ك��ردؤت��ة دوب��ةش بكريتةوة بة يةك ئةطةر رةجةبيش سةر َ ثالة َبيت مةسةلة نةتةوةييةكان راست كاتةوة خؤى فةرز نةكا ،بةرَيز سةرؤكى هةريَم لة سالى رابردوو بةخؤى و حزبةكةى و ثةرلةمانةكةى شةش كيان كي َ ثرؤذة برياريان هةية وةرن ية َ بةجى بكةن سةرةتا بة بةياننامةكةى َ جي َ طؤرانيان ووت كؤدةتايةو هةزارويةك ناو ناتؤرةيان بؤ َ هةلبةست ،خودى كاك َنيضير كةسى دووةم��ى ثارتى لةناو هةريَميش هات ووتى بةزمانى خؤى بةدةستى خؤى ذمارة ()5(..)48ي ئازاري ()2012
11
بة ميكرؤفؤن ووتى «ئةوةى ئؤثؤزسيؤن َ دةيل َى ئةوةباشةو لة َثيناو ضاكسازيية»، كةسيك ئةمرؤ بة ئيجابى سبةى ناكرى َ بة سلبى وةيا ئةمرؤ بة سلبى و سبةى بة َ ئةوةناكرى. ئيجابى طا:ثيتواية ق��ةرةب��ووى سوتانى َري َ هةوليرو بارةطاكانتان بكاتةوة لة َ شوينةكان مادديةن و مةعنويةن؟ عوسمان محةمةد :مةسةلةى تةعويزكردنةوة لة ثارةى ئةو ميللةتةية ثى ناكةن .بةنسبةت اليةنى خؤ َ خيرمان َ دوسى طويمان لةوة نية مةعنةوى َئيمة َ َ قسةى خؤش بكةن يانةيكةن ،ئةوةى الى ئيمة طرنطة ئاسايى بارو دؤخى نابى هةريمة ،ئةوة بؤ َئيمة ئةوالترة بةوة َ بة قةرةبووكردنةوةى َئيمة ميللةت َتيمان طةيشتووة بة ئاشكراو بة نهينى وة ئةوةى رؤذيك َديت َتيمان َتيمان نةطةيشتووة َ بةريوةية. دةطات ،طؤرانيش َ َريطا :سووتانى بارة طاكانى يةكطرتوو ضؤن َليكدةدةيتةوة؟ عوسمان محةمةد :سةداسةد ثارتية مناوةرةيةك بوو سةرنةكةوت بؤ سوتانى بارةطاكانى يةكطرتوى ئيسالمى ئةطةر ثارتى نةبيت كاديرى ثارتية ئةطةر كاديرى ثارتى نةبيت موزةفى ثارتيةية ياليةنطرى نةبيت ثارتى ثارتيةئةطةر هةموو ئةوانةش َ بؤثيى خؤشبوو؟ ئةوان ثى ى خؤش بووَ ، َ بةرثرسن لة ثاراستنى دامو دةزطاو بازارو سروشتى ئةو مةتيقةية ،لة سيبةرى وان لةشوينيك كرابا دةمان روويداوة ،ئةطةر َ َ سى بارة طوت َبيبةرين ،بةالم كة دوبارةو َ بوةوة ،كةواتة هةم ئيدارى وهةم حزبى بةرثرسن لةو رووداوة. :ئيوة بؤ لة حةظدةى شوبات َريطا َ خؤثيشاندانتان ئةنجام نةداو يادةكةتان بةكردارى نةكردةوة؟ عوسمان محةمةدَ :ئيمة هيض بةرنامةيةكمان نةبوو بؤيةش نةمانكرد، هةرسى اليةنى ئؤثؤزسيؤن هيض وةك َ بةرنامةيةكى ثيش وةختمان دانةنابوو بؤيةش نةمانكرد ،بؤ زيندوكردنةوةى لة جادةو شةقامةكانَ ، بمانةويت هةر بةالم َ كاتيك بيكةين دةيكةين ،هةر ضةندة ئةو َ ساتيكى طةورةية بؤ يادة َتيثةرى وكارة َ
12
ذمارة ()5(..)48ي ئازاري ()2012
يةكةمين جارة كورد بة دةستى حكومةتى شةرعيةتيكى بكوذريت ،ئةطةر كوردى َ َ َ هةبيت ،بةالم بضكؤلة بؤ شةرى براكوذى َ هيض شةر عيةتيك نية بؤ ئةو رووداوة. َريطا :وةك بزووتنةوةى طؤران و دو حزبةكة ثرؤذةيةكتان بؤ بةغدا َثيشنيار كيشة بؤ كردوة ،بةراى تؤ هاتنى هاشمى َ دةبيت يانا؟ كوردستان زياد َ
ئَيمة دة ضني ضاودَيرى َ سؤمال دة جيبؤتى و هَينني بابينَ ضاودَيرى سةر سندوقةكان بن، من تةحدايان دةكةم و ئةو قسةية دةكةم ئةطةر هةرسى ئؤثؤزسيؤن بة َ اليةنةوة لة سة دا هةفتاى دةنطةكانى نةهَينا با سةدا َ كؤمةل و ثَينج بؤ ئَيمةو يةكطرتوو دابنينَ ،ئةوان ليذنةى تةزوويريان هةية بةسةرثةرشتى مةكتةبى سياسى ،رؤذيك ديت ئةوانة ئاشكرا دةكةين عوسمان محةمةدَ :ئيمة وةك بزووتنةوةى طؤران بة هيض شيوةيةك لةيةك بستى خاكى كوردستان خؤش نابين ئ��ةوة بةرنامةمانة،ةئةطةر هةر كرابى َذير بة َذير بةراستى ثرؤذةيةك َ َئيمة بةطذ ئةم ثرؤذانةدا دةضينةوة، دةضيتة ئةو هيزى بيشمةرطة َ كاتيك َ َ كيشة ناوضانة كة داطيركراون يا ناوضة َ
لةسةرةكان ماليكى َ دةليت بكشينةوة بةض حةقيك كورد هيز َ لةوى بكشينيتةوة َثيم َ دةستيكى لةثشتة ،لةبةغدا واية ئةمةش َ ئةوانةى ماددةى سةدو ضليان داناوة بة عةقالنة بةماوةيةكى كةم بؤ ئةوةى زوو بضيت ،وةئيستاش َ دةلَين ماددةكة بةسةر َ بةسةر ضووة ،هاشمى يةكةم كةس بوو َ فيدراليةت دذى دةستوربووة كة باسى بكاتَ ،ئيمة لةبةرخاترى توركياو سعودية ناتوانين هاشمى رادةستى بةغدا بكةينةوة، دةبا َثيش وادةى ماددةى سةدو ضل لة كيشانة ضارةسةر كرابا بؤ 2007ئةو َ ئةوةى بووباية فةرز. َريطا :بزووتنةوةى طؤران لة كؤية جارى يةكةم لة َ هةلبذاردنةكان يةكةم كوردستان،ثيت واية هينا لة ئاستى َ دةنطى َ ئة مجارة لة ئاستى ثاريزطاكان بة طشتى و كؤية بة تايبةتى دةنطيكى باش بة دةست بهينيت؟ َ عوسمان محةمةد :رؤذيك ديت ئةوانة دة دةينة َ خةلك كة ئةوانة ئاوايان كردوة، تؤ باسى كؤية-ت كرد من باسى هةموو كوردستان دةكةم ،بة ئيعترافى دةزطاكانى ثارتى خؤيان معلوماتى ثاراستن سة دا ضل و دوو تةزويريان ك��ردوة كة لةيةكيك لة طؤظارةكان بالوكرايةوة كة ئةوان بة حةقيقيةت سة دا ضلو دو تةزويريان كردوةَ ،ئيمة دةمانةويت بة بداتى َ هؤشيارى َ خةلك خةلك دةنطمان َ دةداتى لة هؤشيارببيتةوة كة بؤ دةنطمان َ َ بةرضى. ثرؤفاي َ ل عومسان حمةمةد لة دايك بووى 1957ة دةرضووى ثةميانطاى مامؤستايانة لةساآلنى زوو لة حةفتاكان ضوار َ سال مامؤستايةتيى ك��ردوة لة ناوضةى َ دؤل��ة مرية ناوضةى بارزانيان ،تةنها مامؤستا نةبوة كادير َيكى َ كؤمةاليةتى و سياسى و دةورى باشى هةبووة، خزمةتى زؤرى ك��ردوة و لة شاخ بووة لة هةشتاوة هةتا ئيَستا دانةبراوة ئاخر ثلةى ثلةى عةقيدى سةربازى بووة لة هيزى ثيَشمةرطة ،تا ثيش دةركردنى لة ثلةى خؤى ماوةتةوة تا ىَ سال 2009بةهؤى ضونى بؤ ريزةكانى طؤران هةم لة ثلة هةم لة ثاية دور خراوةتةوة....
لة ئةط���ةري س���ةرهةلَدانةوةي خؤثيش���اندانةكاندا ك��� َي دةب َيتة خاوةني ش���ةقام؟ ئؤثؤزس���يؤن ،يان... د.موسةنا ئةمني :دةسةآلتي ك��وردي ب��ةردةوام ر َيطري لةدةنطي ن��ا ِرةزاي��ي (ش��از) ك���ردووةو نةيه َيشتووة رب َيت بةش َيواز َيكي ئازادانة بؤضوونةكاني خؤيان دةرب ِ عبدول سةالم بةروارى :ئةي ئؤثؤزسيؤن ئيشي ضية؟ َ بةلكو دةب َيت َ خةلك كؤبكاتةوةو حكومةت بة نةشياو دةرخبات على كةريم :ئةو بةياننامةية َ هةلو َيست َيكي سلبيةو يةك َيكة َ لةخالة الوازةكاني ئؤثؤزسيؤن
ذمارة ()5(..)48ي ئازاري ()2012
13
ِراثؤرتى:هَيدى هةولَيرى َ شوباتي2011تيثة ِري 10 سالَيك بةسةر17ي َ قوربانيء زياتر 200بريندار هةية ،دةسةآلت هةندي تؤمةتباري َ َ دالدةداوةو ئؤثؤزسيؤنيش داواي دادطايي كردنيان دةكات ،لةبةرامبةريشدا دةسةآلت َ ت»دةبيت ئةوانةش دادطايي دةلَي َ بكريَن كة خؤثيشاندةرانيان هانداوة ،كة ضةندين سةركردةو اليةنطري ئؤثؤزسيؤنء رؤذنامةنوسء مامؤستاياني زانكؤو رؤشنبيران لةخؤدةطريَت» .ل��ةدواي 17ي شوباتي َ لةنيوان ثارسالةوة بةردةوام ئةو شة ِرة ساردة َ كهينةرةكاني رووداوةكاني 17ي ئةكتةرة َثي َ شوبات دةوتريَتةوةَ ،ئيستا بة جؤريَك بير لةوة دةكريَتةوة ،دووبارة خؤثيشاندان سازبكريَت، شيوازةي َثيشوتر شيوةو َ ب��ةآلم ئايا بةو َ دةبيتةوة ،ياخود ميكانيزمي تر دةطريَتةوة. َ ثاش وةرطرتنةوةي سةرؤكايةتي حكومةتي هةريَم لةاليةن ثارتيةوة طوشارةكان زياتر دةبن ،ضونكة زؤربةي تةقةكةرانء بكوذاني هاوآلتيان لةرووداوةكاني َ سالي رابردوو ثارتي بوون. َني دةربارةي ي دو ئةطةر ئةوةية ثرسيار َ لةنيوان ضاكسازي بي ِرو ِراي جياواز هةبي َ َ يةكيتيء ثارتيدا ،بةآلم ئةم ِرؤ سةرؤكي َ هةريَمء حكومةتي هةريَم مامء برازانء لةيةك َ هةبي الي خؤتانة بنةمالةدان ،كةواتة :هةرضي َ ئةي بؤضي نايكةن؟ بةوتةي ضاوديَراني سياسيء ضاالكوانء مامؤستاياني زانكؤ َ خةلكةكة جار لة جار طةرمتر
عةبدولسةالم بةرواري: خؤثيشاندان مافَيكي رةواية ،سياسةتيش وا دةلََيت ،بةآلم هةموو مافَيكي تاكء كؤمةأل نابَيت بةكارهَيناني ماف لةدةرةوةي ياسا بَيت 14
ذمارة ()5(..)48ي ئازاري ()2012
عةبدولسةالم بةرواري دةبيت بؤ دووبارة ِرذانةوة بؤ سةرشةقامةكان َ بةمةبةستي دةرب ِريني نا ِرةزاييء داواكردني خواستةكانيان .مامؤستايةكي زانكؤ هاوكات دوانيكيدا سةركردةيةكي ئؤثؤزسيؤنة لةمياني َلي َ ئ��ةوةي بؤ طؤظاري ِريَطا شيكردةوة كة قةيرانةكانى هةريَمي كوردستان َ قولتربونةتةوة، نةك ضارةسةركرابن. د.موسةنا ئةمين مامؤستاي زانكؤ، هاوكات ئةندامي سةركردايةتي يةكطرتوو بؤ َ «بةدلنياييةوة ئةوةي لة هةريَمي ريَطا وتي َ كوردستان هةية ،ئةنجامي كةلةكةبووني َ كؤمةلَيك َكيشةو قةيرانة ،ئةو َكيشةو قةيرانانةش بووة هؤي خؤثيشانداني َ خةلكء َئيستاش بةردةوامنء هيضي َلينةطؤ ِراوة، َ بةلكو زياديشيان كردووةو داخوازيةكانيش بةجي ن��ةك��راون» .سةركردةكةي �ي َ ج� َ ئؤثؤزسيؤن وتيشي»سةرباري ئةوةش خويَني سوتينراوةو َ َ خةلكانيش خةلك رذاوةو بارةطا َ تؤمةتيان بؤ َ هةلبةستراوة ،كة ئةمانةشي هاتة َ سةر ،بؤية قةيرانةكان قولتر بونةتةوة ،نةك ضارةسةركرابن ،ئةوةشي بؤ َ خةلك باسكراوة َ َ كؤمةلَيك بةلَيني َبي لةاليةن دةسةآلتةوة بنةمابوونء َ جي بةبي َ كؤمةلَيك ب ِريار دةركران َ بةجي كردن ،دواتر دةركةوت لةسةر ئةساسي َ راستةقينة نةبوون» .دةسةآلتي كوردي ب��ةردةوام ريَطري لةدةنطي نا ِرةزايي(شاز) شيوازيَكي ئازادانة كردووةو نةيهيشتووة بة َ َ بؤضوونةكاني خؤيان دةربب ِريَت. ثةرلةمانتاريَكي ليستي كوردستانى
ايدةطةيةنيت كة لةثةرلةماني كوردستان ِر َ بةمافيكي رةوا دةزانم .عةبدولسةالم خؤثيشان َ ب��ةرواري ثةرلةمانتاري ليستي كوردستاني دوانيكيدا بؤ طؤظاري ريَطا وتى « لة َلي َ مافيكي رةواية ،سياسةتيش وا خؤثيشاندان َ َ مافيكي تاكء كؤمةأل دةلَيت ،بةآلم هةموو َ بةكارهيناني ماف ل��ةدةرةوةي ياسا نابيت َ َ كةسيك رادةردةب�� ِريَ��ت بؤ َبيت ،كة هةر َ مافء ئازاديةكان ،خؤثيشاندانةكانيش بةم دةبيت» .دةرب��ارةي َ هةلويَستةكاني شيوية َ َ ئؤثؤزسيؤنيش بةرواري وتي «ئةي ئؤثؤزسيؤن دةبيت َ ئيشي ضية؟ َ خةلك كؤبكاتةوةو بةلكو َ َ حكومةت بة نةشياو دةربخات» .دواي سالَيك بةسةر َتيثة ِربووني خؤثيشاندانةكانء َ هةلةكاني دةسةآلت لة ِرووبة ِرووبوونةوةي خؤثيشاندةران ئةو ثةرلةمانتارةي ليستي كوردستاني ِرووني كردةوة «بابةتي خؤثيشاندان وا بة ئاساني نابيتَ ،ثيشتر لةدانيشتني ثةرلةماني تةواو َ كوردستان لةسةر ئةو بابةتة وتم نازانم ضؤن دةحةسينةوة ،كة ئةوان ئةو سياسةتمةدارانة َ دةبيتة كة سياسي، مةرامي كاريَك دةكةن بؤ َ َ هؤي كوشتني خةلك». بةياننامة نالؤذيكةكةي ئؤثؤزسيؤن رؤذيَك َثيش 17ي شوباتي ،2012واتة 2012/2/16 سةبارةت بة يادكردنةوةي ئةو رووداوة خويَناوية جطة لةساردكردنةوةى شةقامء ثشتكردن لةمافة ِرةواكاني َ خةلك هيض نةبوو ،يان بؤ دةستخؤشي دةس��ةآلت ،يان ترسة لةوةي جاريَكي تر بودجةيان نةب ِرن ،هةرضةندة باس
لةكوذرانء برينداركردني َ خةلك كراوة ،بةآلم لةطي ِرانةوةي ضي ِرؤكء َثيكةنينةكاني ئةوة َ دةسةآلتء طرياني طةل هيضي تر نةبوو. لةبارةي ئةو بةياننامةي ئؤثؤزسيؤنةوة َبيبةريان لةخؤثيشاندانء ئةو تةوقيتةي َ لةهةلةو حيكمةتدا عةلي كةريم كة َئيستا سةرؤكي ئةنيستؤي كوردستانة بؤ مافةكاني مرؤظ بؤ ريَطا تيشك دةخاتة سةر ئةوةي «حيزب ئازادة لةبيروبؤضووني خؤي ،بةآلم ئؤثؤزسيؤن دةيتواني شتي تر بكات ،ضونكة تواناكاني لةبةرضاودةطيريَت ،كة دةشكرا كاري جؤراوجؤر بكات ،بةآلم ثشت كردن لةشةقامء َ هةولَيك بةهؤي َبيبةري ك��ردن لةهةر نا ِرةزايي» .ناوبراو ئةو بةياننامةي ئؤثؤزسيؤني بة َ َستيكي سلبي ناوبردو َثيي واية «ئةو هةلوي َ بةياننامةية َ يةكيكة َستيكي سلبيةو َ هةلوي َ َ لةخالة الوازةكاني ئؤثؤزسيؤن ،وةك َميذوو لةسةري دةكةويَت ،نةدةبوو ئةوة دةربكات». ئةطةرضي قوربانياني خؤثيشاندانةكانء دةستطيرنةكردني بكوذانء ئةنجام نةداني ضاكسازي ،ئةوةندةي ِر َ ةتيكي قانووني وال َ هيندةي ديكةش هةبوو بؤ تومةتبارانَ ، ِر َ ةتيكي سياسيانةي لةخؤطرتبوو ،لةاليةكي وال َ ديكةوة خؤثيشاندانةكاني خويَندكاراني زانكؤ دذ بة وةزارةتي خويَندني باآل ،كة وةزيريَكي يةكيتي يةكيتية ،هةمان سيناريؤ لةناوضةكاني َ َ خؤثيشاندان لةداواكاري ضاكسازيء ِريشةيي بووة ،خؤثيشانداني خويَندكاران دذ بة وةزراةتي ث��ةروةردة ،كة وةزيرةكةي ثارتية ،ئةمةش َ يةكيتي بوو لةدذي ثارتي. تؤلةكردنةوةيةكي َ د.موسةنا ئةمين مامؤستاي زانكؤ ِراي واية «ئيرادةيةكي راستةقينة نية كة ضاكسازي هةبيت ،كة ئةو ريشةيي لة لةهةريَمي كوردستان َ ئاسةوارانةي هةبوون َثيي ناوتريَت ضاكسازي، َ بةدلنياييةوة خؤثيشاندانةكان لة كوردستان ئاسةواريَكي طرنطي هةبوو ،ئةو ئاسةوارانةي خؤثيشاندانةكانيش بة كؤي بارودؤخي سياسي هةريَمي كوردستانء خزمةتطوزاري ،بةآلم ئةوانة ئاسةوارنء ضاكسازي نين ،ئةطةر دةسةآلت خزمةتطوزاري دةكات ،يان ث ِرؤسةي هاوسةرطيري دابةش دةكات ،يان دؤزينةوةي كار بؤ طةنجانء دابةشكردني زةوي ،ئةوانة هةمووي كاري ِر َ والةتينء خؤ دزينةوةية لةضاكسازية ِراستةقينةكان كة لةراستيدا ئةو ضاكسازية لة 17ي شوباتدا كردي داواكردني ضاكسازي سياسي بوو نةك خزمةتطوزاري».
ئةو مامؤستايةي زانكؤ باسي لةوةشكرد «ئةوةي لة17ي شوباتدا كرا بؤ ئازادي بوو، نةك نانء كار ،كةضي ئةوانةشي َتيدابوو ،بةآلم ئةوة َ خةلكة داوادةكات نانء كارو ضاكسازي لة ِريَطةي ئازاديةوة بؤي دابين بكريَت». لةبارةي دةست بةكاربووني َنيضيرظان ب��ارزان��ي لةسةرؤكي حكومةتي هةريَمء َ هةلطيرسانةوةي هيوركردنةوة ،ياخود َ خؤثيشاندانةكانةوة عةبدولسةالم بةرواري ثةرلةمانتاري ليستي كوردستاني ثرسياري ئةوة دةكات «كة ئةو دؤخةي هةبوو ،ئؤثؤزسيؤن خولقاندني ،ئايا اليةنةكاني ئؤثؤزسيؤن دةتوانن ديسان ئةو بارودؤخة َ بخول َقينن؟» .سةرؤكي
عةلي كةريم
عةلي كةريم: خؤثيشانداني خوَيندكاران دذ بةوةزراةتي ثةروةردة ،كةوةزيرةكةي ثارتية ،ئةمةش تؤلَةكردنةوةيةكي يةكَييت بوو لةدذي ثارتي ئةنيستؤتي كوردستان بؤ مافةكاني مرؤظ هيوربوونةوةو َئالؤزى لةنيوان َ لةبارةي شةقام َ شةقام دا َ «دةبيت خويَندنةوةيةكي دةلَيت َ َ واقيعيانة بؤ شةثؤلي نا ِرةزاييةكان بكةين،كة لةهةريَمي كوردستان هةية لةزؤرشتدا خؤي
َني ،ض ئةوةي لةميدياكان دةنوسريَت، دةنوي َ يان ئةوةي لةخؤثيشاندانةكان دةردةكةويَت، َ لةهةلويَستةكاني ئؤثؤزسيؤن ،ئةوة ض َ كاردانةوةيةكي خةلكي كوردستانة بةرامبةر بةو َ طةندةليء خراث مومارةسةكردني ناعةدالةتيء دةسةآلت لةهةريَمي كوردستان لةماوةي رابردوودا». عةلي كةريم ب ِرواي واية»ئةو َكيشانةو قةيرانانةي هةن شةخسي نين َ ، بةلكو طشتين، طروثيكَ ، بةلكو هةموو نةك هةر اليةنء َ َ خةلكنء ئةوةش دةطوزةريَت رةنطدانةوةو َ كؤمةلطاي كوردستانة بةرامبةر كاردانةوةي َ هينا َبيت، مان هةل مة ئي لكاريةي شي َ َ بةو َثي َ َ َ واقيعيكة هةموومان َثيوةي دةنالَينين». بةلكو َ هاوكات د.موسةنا ئةمين لةبارةى ئةو شيوازةكاني َثيي واية َ خةلكي خؤثيشاندانةو َ كوردستان باوة ِري بةوة نية لةدذي دةسةآلت ِراثة ِرينء شؤ ِرش بكات ،لةم ب��ارةوة وتي «ئةوةي َ َ دةيةوي بيكات خةلك كردي ،يان خؤثيشاندانة بؤ ضاكسازي ،ئيتر نازانم ئةوة َ دةسةالتة لةخؤثيشاندان تؤقيووةَ ،ثيم واية شيوازةكان بةرةو كاردانةوة ناطؤ ِريَت ،تةنها َ دةسةآلت ئةطةر هةموو دةرطاكان دابخات ثي َبي َنيت، وة هةموو َ ئوميدةكانيش كؤتايي َ َ خةلكيش هةست بةوة دةك��ةن ،كة هيض ضارةيةك نةماوة جطة لةوةي رووب��ةرووي ئةو دةسةآلتة ببنةوة ،طرنطة َكيشةكانيش بهيَلريَتةوة» .هةروةها وتيشي بةزيندوويي َ هةبيتء ض��االك ئؤثؤزسيؤني «ئ��ةط��ةر َ شةقاميش ض��االك َبيت ،مةرجة طرنط بةجوالنةوةي َ خةلك ،ئةطةر جوالنةوةكانيش سنورداربن ،يان ثض ِر ثض ِر بن ،بةآلم َ خةلك نةبيت». َبي دةنط َ َ خويَن ح��ةالل كردني خؤثيشاندةران لة 17ي شوباتي ثارساأل ،لةاليةن بيكةيسي يةكيتيء ثارتيء حكومةتي بة دةستةكاني َ هيشتا كة مةترسيدارة، هةريَم ،ئاماذةيةكي َ َ عةقليةتي سةردةمي شاخ لةسايكؤلؤذيةتي كورديدا ماوة ،ئؤثؤزسيؤنيش جطة لةدروشم زمان بةستةي َليكرد ،ناشكريَت َبالةخانةيةكي وةك ئةزمووني 19ساأل لةسةر َ زبلدان دروست بكريَت. عةبدولسةالم ب��ةرواري ثةرلةمانتاري ليستي كوردستاني لةبارةي دةستطيركردني تؤمةتبارانء تةقةكردن لةخؤثيشاندةران باس لةوة دةكات «ئةوة ئيشي َئيمة نية ،ناكريَت ذمارة ()5(..)48ي ئازاري ()2012
15
د.موسةنا ئةمني
د.موسةنا ئةمني: خوَين َ حةالل كردني خؤثيشاندةران لة17ي شوباتي ثارساأل، لةاليةن بيكةيسي بةدةستةكاني يةكَييتء ثارتيء حكومةتي هةرَيم ،ئاماذةيةكي مةترسيدارة ،كة هَيشتا عةقَليةتي سةردةمي شاخ لةسايكؤلؤذيةتي كورديدا ماوة 16
ذمارة ()5(..)48ي ئازاري ()2012
لةبارةطايةكي ثارتي تةقة بكريَتءَ ،بلَيين ئةو حيزبة دادطايي بكريَت ،بؤية بة قانون هةر كردبيت ،ئةو كةسة دادطايي كةسيك تةقةي َ َ دةبيت ئةوانةس دادطايي بكريَن ،كة دةكريَتَ ، هيرش بكريَتة سةر لق». وتبووي َ عةلي كةريم َتي ِروانيني وا دةخاتة روو َ ناتواني َ طةندةلي نكؤلي لةبووني « كةس َ بكات لةسةرؤكي هةريَمةوة تا دةطاتة بةرثرسة باآلكانء هاوآلتياني ئاسايي ،كة باس لةوة دةك��ةن لةهةريَمي كوردستان َ طةندةليء ناعةدالةتيء ريَ��ز نةطرتني َ مافي خةلك هةية كة قؤرخكاري لةبوارة شيلكاري لةثي َ جياوازةكان هةيةو جؤريَك َ ف��راوان دةبينريَت كة دوا جار لةماوةي20 َ سالدا ئةوةندة فراوان بووة ،طةيشتؤتة هةموو جومطةو كايةكاني طرتؤتةوةو نا ِرةزايي فراواني دروس��ت ك��ردووة ،لةحةقيقةتيشدا َ خةلك َ دةكولَين ،ئةطةر بة ئاشتي خوازانةو لةناخةوة َ طفتوطؤ ضارةسةربكريَتء عةقلَيكي كراوة ئةو نارةزاييانة ئيدارة نةكريَن ،رةنطة بطاتة َ ةتيكي كؤنت ِرؤأل نةكراو». حال َ م��اوةي 63رؤذةك��ةي خؤثيشاندانةكاني يةكيتي زؤريَك لةناوضةكاني ذيَر دةسةآلتي َ بةب ِرواي د.موسةنا ئةمين بووة هؤي لةرزاندني دةسةآلت لةناخةوةو بةبةردةوامي دةسةآلتيش
َنيء ناضاريشي دةكات ئةو داخوازيانة دةلةرزي َ بةجي بكات .زياتر دواو وتيشي «ئةطةر جي َ َ ئةوة نةكريَت بة ِراستي ئةو دةسةآلتة ياري ئوميديش لةناخي َ خةلك بة ئاطر دةكات َبي َ ني، َني ،دةرةنجام ئةطةر د ِرك َ بضي َ دة ِروي َ كةشيكي دةبي د ِركيش بدوريَتةوة ،ئةوةش َ َ ناتةندروست دروست دةكاتء ،مةترسيدارة». قسةكردن ل��ةب��ارةي بةياننامةكةي ئؤثؤزسيؤن لةخاوكردنةوةي شةقام ،ياخود ثشت كردن لة شةقام عةلي كةريم ئةوةي خستة روو «كة خؤ ثيشاندان هةبووةو نيء هةية بةهؤكاري جؤراو جؤر لةكاتي َ دةمي َ َ شيوةيةي جيادا سةرهةلدةداتةوة بةآلم بةو َ دةبيت ،ئةطةري ئةوةش لةبةهاري عةرةبيةوة َ لةهةركاتيكدا َكيشةكان ضارةسةر هةية َ َ سةرهةلدةداتةوة ،بؤية نةكريَن ،خؤثيشاندان دةبيت حكومةتي هةريَمء دةسةآلتي سياسي َ بير لةضارةسةريَكي وابكةنةوة كة راستةوخؤ داخلي طؤ ِرثانةكة ببن» .لةطةأل ئةوةشدا هؤشداري ئةوةي داوة «ئةمجارةيان دؤخةكة وابمينيتةوة ،نةك لةشويَنء شاريَكَ ، بةلكو َ لةسةرتاسةري هةريَمي كوردستان َ خةلكي تورة رؤذ بة رؤذ رووي لةزيادبوونةَ ، خةلكيش َ َ دةردةكةويء ئةخالقي ناعةدالةتي زياتري بؤ دليري لةبةر كؤياليةتي ف ِر َي داوةو ئةخالقي َ دةكات ،ضاوة ِرواني تةقينةوةي جةماوةري طةورة دةكريَت لةناوخؤو لةئاستي دةرةوة، ئةطةري ئةوة هةية زةرةر مةندي طةورة َبيت». لةليدوانى كؤتاييشدا د.موسةنا ئةمين َ ن��ارةازاي��ي لةبةياننامةكةي ئؤثؤزسيؤن «نابيت بة مةجانيء دةردةب ِريَتء َثيي واية َ كاتي ئةو َ ئوميد بة دةسةآلت ببةخشريَتةوة َ َ دةسةالتة نيازيَكي ضاكسازي نية ،ئيرادةيةكي َني ،بة َثيويستي نازانم جوان بؤ خؤي نانوي َ ئؤثؤزسيؤن شةقام خاو بكاتةوة ،نازانم بتواني ئؤثؤزسيؤن بؤ لةخؤي بة طومانة ،كة َ سي حيزبي طةورة ضاالكي هاوبةشي َنيوان َ بثاريَزيَت لةوةي بةرةو توندو تيذي ب ِروات، ئةو دةسةآلتة خةوتووة ،ئةطةر هاوار نةكةين َ نةهينينةوة ناستيت ،ئةطةريش بة ئاطاي َ هةل َ شوفيرةكة واية»ِ .روونيشي كردةوة وةك َ نةتواني ئةو دةسةآلتة «ئةطةر ئؤثؤزسيؤن َ بةخةبةربي َنيت َبيطومان تاوانبارةو كةمتةرخةمة، َ َ َ ئةطةر دةسةآلتيش طوي لةخةلك نةطريَت بة نامينيت». َدلنياييةوة تاوانبارةو شةرعيةتي َ
دواي دوو س��������األ ه���� َي����ش����ت����ا ح����ك����وم����ةت����ي ه�����ةر َي�����م ك����ارن����ام����ةي خ�����ؤي ن����ةب����ردؤت����ة ث���ةرل���ةم���ان���ي ك���وردس���ت���ان
َ عةبدوال موحةمةد ئةمني :كارنامةكة تةنها مةرةكةبي سةر كاغةزةو هيضي تر ،ئةوانيش هةزار َ بةل َيين بريقةداريان هةية د.ب���ةش�ي�ر ح������ةداد :ئ���اط���اداري ئ���ةو ك��ارن��ام��ةي��ة نيم اثؤرتى:بروا هةولَيرى ِر ِ كارنامة ياخود بةرنامةو كةتةلؤك بؤ هةر دامةزراوةيةكي فةرمي طرنطة ،تاوةكو شيوازيَك كاروبارةكان بة ِريَوة بزانريَت بة ض َ دةبريَن ،بةآلم بةهؤكاري ناديارو بة َثيضء ثةنا، تائيستا كارنامةي كابينةي حةوت نةضوةتة َ ثةرلةماني كوردستان .ثةرلةمانتاريَكي َليذنةي ياسايي لةثةرلةماني كوردستان بؤ ريَطا َ دةلَيت «لة ِراستيدا نةبوني كارنامة ،زياتر ث ِر َ ؤتؤلَيكي ئةخالقية ،نةك قانووني» ثاش َ هةلبذاردنةكاني 2009/7/25سةركةوتني (يةكيتيء ثارتي) ليستي كوردستاني َ ثاشانيش لةرؤذي 2009/10/29 بةسةرؤكايةتي بةرهةم َ سالةح كابينةي شةشةم بة دزؤرينةي دةنطي ثةرلةمانتاران متمانةي بةثيي ريَككةوتني ثي بةخشراَ . َ (يةكيتيء وان ني ستراتيذي َ َ ثارتي) بؤ دوو ساأل جاريَك حكومةتء سةرؤكايةتيةكاني ثةرلةمان ئ��األء ط��ؤ ِر دةك��ةن، بةآلم لةوةدا طوماني زؤر لةسةر كهيناني ئةوة دةكريَت ،كة لةكاتي َثي َ َ حكومةت هةر يةكة لة بةرهةم سالةحء ئازاد ب��ةرواري سةرداني حيز بة كا نيا ن دةك��������رد بة مة بة ستي رازي كردني اليةنةكان، ب�������ةآلم
لةكاتي سةردانةكاني َنيضرظان بارزاني دواي وةرطرتنةوةي ثؤستي سةرؤكايةتي حكومةتي هةرَيم ،هةريةكة لة َنيضيرظان بارزانيء مةكتةبي سياسي حيزبةكةي، َبي عيماد ئةحمةدء حيزبةكةي سةرداني اليةنةكاني دةكرد ،بؤ بةمةبةستى زةمينة سازى و بةشداربوونى اليةنةكان. ك���ارن���ام���ةي ئ��ةط��ةرض��ي
حكومةتي ه��ةرَي��م ب��ة وت��ةي «توانا سكرتيري ئةنجومةني وةزيراني ئةحمةد» َ ه��ةرَي��م��ي ك��وردس��ت��ان « كارنامةي حكومةتي هةرَيم ضوتة بةردةم ثةرلةماني كوردستانء لةهةموو دةزطاكاني راطةياندن بةجي بآلوكراوةتةوةء بةشي زؤريشي َلي َ جي َ كراوةء ئةو كارنامةيةش لةبةرنامةي ليستي كوردستاني َثيكهاتووةو بنةماي سةرةكية». ثةرلةمانتاريَكي ليستي كوردستانيش َبي ئاطايي خؤي لةضووني كارنامة بؤ ثةرلةماني كوردستان دةرب ِري. د.بةشير ح��ةداد بؤ ريَطا وتي «ئاطاداري ئةو كارنامةية نيمء َليدوان ن��ادةم ،بةآلم كابينةي شةشةم بةثيي توانا ئ��ةوةن��دةي بؤ َ بةجيي كردووةو جي َ َ كرابيت َ ئةوةي ماوة كابينةي حةوت بةجيي ج��ي بةرنامةكة َ َ دةكات». حكومةتةكةي كابينةي ش��ةش��ةم ب��ة ث ِر َكيشةترين حكومةت دادةن��رَي��ت ،ضونكة لةبةرامبةردا ئؤثؤزسيؤنيكي َ دروست بووة ،كة زؤر جار لة ِريَطةي ِرةخنةي ئؤثؤزسيؤنء بةردةوامي َ ط��ةن��دةل��ي دةس����ةآلت َكيشةكان زةق دةب���ن���ةوة. ل�����ةدواي
ذمارة ()5(..)48ي ئازاري ()2012
17
بةياننامةكةي 2011/1/29بزووتنةوةي َ هةلوةشاندنةوةي ئةو ط��ؤ ِران داواي حكومةتةي كرد ،بةآلم دواي َكيشمة َكيشء َ سةرهةلداني نا ِرةزاييةكانء َ وةالمدانةوةي يةكيتيء ثارتي ،بةزؤرينةي دةنط لة()2 َ ي ئازاري 2011متمانة بة خشرايةوة بةو يةكيتيء ثارتي .ثةرلةمانتاريَكي حكومةتةي َ لةليذنةي ياسايي فراكسيؤني ط��ؤ ِران َ ئةوةي بؤ طؤظاري ريَطا ِروون كردةوة كة دةس��ةآلت بة ميزاجي خؤي كاردةكات. َ عةبدوال موحةمةد ئةمين ،ئةندامي َليذنةي ياسايي ثةرلةماني كوردستان بؤ ريَطا ئةوةي وت «كارنامةي سةردةمي بةرهةم َ سالةح شتيك دةبينين ئاطادار نيم ،بةآلم هةر َ دةسةآلت ناطة ِرَيتةوة سةر كارنامةكةيانء بة ميزاجي خؤيان كاردةكةن ،نةك كارنامة». ث ِيشي واية «كارنامةكة تةنها مةرةكةبي سةركاغةزةو هيضي تر ،ئةوانيش هةزار َ بةلَيني بريقةداريان هةية ،هةر لةسةردةمي راطةياندني ليستي كوردستاني ،ضونكة لةرووي زمانةواني قسةي جوان دةكةن، بةآلم لةرووي كردار كة خؤيان َ دةلَين (كردار شتيك نابينين شايةني شةرتة) لةم رووةوة َ ئةوةبي لةخزمةت ميللةت داية» .دةربارةي َ طرينطي كارنامةي حكومةتي هةريَمء رةخنةي ثةرلةمانتاران توانا ئةحمةد، سكرتيري رؤذنامةواني حكومةتي هةريَم َ َ دةبيت ثةرلةماني كوردستان ب ِريار دةلَيت « َ لةسةر ئةوة بدات كة ضؤن ثةسةندي دةكات، بةآلم ئةو كاتةي حكومةت سويَندي خوارد ئؤثؤزسيؤنيش ب ِرياريدا دةنط بة كابينةكة ن��ةدات ،رةنطة ئيشكاليةت ئةوة َبيت». حكومةتيك و دةرخستني كارنامةي هةر َ سةركةوتنيتي ،بةآلم نيشانةي بة شةفافي َ شاردنةوةو قسة لةسةر نةكردني لةاليةن ليستي زؤري��ن��ةوة طوماني زؤر لةسةر َ طةندةليء رؤتينء بةرتيل......... دياردةكاني دةمينيتةوة. دروست دةكاتء بة شاراوةيي َ حكومةتيك بة ب ِرواي ضاوديَرانيش هةر َ هيناوة ،وةك هةبيت فةشةلي َ ئةوة سيفةتة َ ئةوةي َئيستا دةيبينين. ثاش ئاألء طؤ ِركردني حكومةتي هةريَم لةنيوان سةرؤكايةتيةكاني ثةرلةمانيشدا َ ِرؤذي 2012/2/16ثةرلةماني كوردستان لةدانيشتنيكي نائاساييدا نيضيرظان بارزانى َ
18
ذمارة ()5(..)48ي ئازاري ()2012
وةك سةرؤكي حكومةتي كابينةي حةوتء جيطري دةست عيماد ئةحمةد-يشى وةك َ كهيناني نيشان كرد و ِرايسثاردن بؤ َثي َ كابينةي َ مانطيك لةدواي نوى ،لةماوةي َ دةبيت حكومةت بة َثيي ئةو ب��ةروارة َ بهينرَيت .ثةرلةمانتارةكةي ياسا َثيك َ َليذنةي ياسايي ثةرلةماني كوردستان ئاماذة بؤ ئةوة دةكات و َ دةلَيت «كارنامة طرنطي نية لةثةرلةماني كوردستان َبيت يان لةحكومةتي هةريَمَ ، بةلكو ئةوةي طرنطة كاركردنة ،كة ئةوةشيان سةقةتةو هيناوة» .وتيشي «نةبووني كارنامة فةشةلي َ ؤتؤليكي ئةخالقية نةك قانووني، زياتر ث ِر َ
َ عةبدولآل حمةمةد ئةمني: ئَيمة بةردةوان مومارةسةي ئؤثؤزسيؤن بووني خؤمان دةكةينء هةموو ئامرازَيكي طوجناو لةضوارضَيوةي ياسا بةرامبةر حكومةت بةكاردَينني اليةنيك حكومةتي تةشكيل ضونكة هةر َ هةبي ،ئةوةش كردووةَ ،ثيويستة كارنامةي َ كاتيك زةرورةتيكي قانونيء سياسية ،بةآلم َ َ نةبيت ،ئةوكاتة حكومةت لة كارنامة ديار َ بؤشايي كاردةكات ،ئةمةش هةم بؤشايي سياسية ،هةميش قانوني» .خكومةتي هةريَم بةو َثييةي لةدوو حيزبي هاوثةيماني َثيكهاتووة ،بة دريَذايي َميذوويي دواي راثةريني بة هاري ( ،)1991تا َئيستاش بة ج��ووت حيزبيةوة م��اوةت��ةوةو هيض بةهيز لةو حكومةتة بةشداري اليةنيكي َ َ َ هةندي حيزبي بوبي نةكردووة ،ئةوةي َ (ي��ةك ،دوو) كورسي ثةرلةماني بوون.
سكرتيرةكةي رؤذنامةواني حكومةتي َ هةريَم ئةوةش دةخاتة روو «ثةرلةماني كوردستان بة هةموو فراكسيؤنةكانةوة مافي خؤمانة بتوانين ضاوديَري ئيشء كارةكاني حكومةتي هةريَم بكةين و لةكةمء كورتيةكان َ بكؤلينةوة لةضؤنيةتي َ بةجي كردني ياساكان ،بةالم ئةوة جي َ َ ثةيوةندي بة ثةرلةماني كوردستانةوة هةية، نةك حكومةتي هةرَيم» .ثةرلةمانتارةكةي ئوميدةوةية ،كة َليذنةي ياسايي بةو َ بضيتة ثةرلةماني رؤذيَكيش َبيت كارنامةكة َ ناتواني َئيمة كوردستان ،حكومةتيش َ ئيحراج بكات .ئةو ثةرلةمانتارة وتيشي َ حكومتيك لةذياني خؤي «بةدلنياييةوة هةر َ هةبيتء لةئاست داواكاري كةمء كورتي َ َ نةبيت ،رةخنةي َليدةطرين». خةلك َ سةبارةت بة كابينةي حةوتةميش َ دةلَيت» َئيمة ب��ةردةوان مومارةسةي ئؤثؤزسيؤن بووني خؤمان دةكةينء هةموو لةضوارضيوةي ياسا ئامرازيَكي طونجاو َ بةرامبةر حكومةت بةكارديَنين» .جةختيش ل��ةوة دةك��ات��ةوة حكومةت ل��ةراب��ردوودا هيناوةو سةركةوتوو نةبووة، فةشةلي َ كة سةرؤكي حكومةتي ت��ازةش َ دةلَيت ب��ةردةوام دةبين لةسةر ئةو كارنامةية، ناتواني دان بة َ هةلةو كةمء كو ِريةدا بةآلم َ نابينيت ،كةواتة :ئةو دابنيتء شكستةكاني َ َ َنيت. حكومةتةش فةشةل دي َ بةثيي زانياريةكاني طؤظاري ريَطا لةم َ كابينةيةشدا ئةنجينداي ثارتي بةسةر ت���ةواوي جومطةكاني حكومةت زاأل يةكيتي نيشتمانيش َبي ئاطاية. دةبيتء َ َ بةثيى هةمان زانياري ريَطا لةكاتي هةر َ راسثاردني َنيضيرظان بارزاني لةاليةن ماميةوة (مةسعود بارزاني) جطة لة َنيضرظان بارزانى ء مةكتةبي سياسي حيزبةكةي يةكيتي لةطةأل دا بةرثرسيكي هيض َ َ كهيناني كابينةي نةبوو ،كةضي لةكاتي َثي َ شةشةمي بةرهةم َ سالةح-دا هةريةكة لة بةرثرسيكي ثارتى ئازاد بةرواريء ضةند َ ي��اوةري بةرهةم َ سالةح ب��وون ،بةمةش جيطري سةرؤكي عيماد ئةحمةد كانديدي َ بةشيوةيةكي راستةوخؤ حكومةتي هةريَم َ ئاطاداري دانيشتنةكاني َنيضرظان بارزاني نية لةطةأل اليةنة بةشداربووةكان.
ئازاديى رؤذنامةنووس لة ن َيوان ئريادةى حيزبء سةربةخؤبووندا دارا بينايى -سلَيمانى ئةمرؤدا َبيطومانين لةوةى كة لة دونياى ِ رؤذنامةطةرى ئازاد زؤرترين قسةى لة تويذينةوةى بارةوة دةكريت و جؤرةها َ َ دةدريت .دونياى ئةمرؤ لةباةوة ئةنجام َ دونياى تةكنؤلؤذياو َثيشكةوتن خوازيية، تؤ ِرةكانى ئينتةر َنيت بوونةتة هؤكار بؤ بةرفراوانبوونى مةوداى ئازادى و طةشة دان بة بوارةكانى ِراطةياندن و شرؤظة كردنى رووداوةكانى رؤذ ،ئةمةش لةو ئاستيكى وآلتانة بة دى َ دةكريت كة تا َ باش ياسا سةروةرةو ديموكراسى ثيادة رادةربرين بؤ هةريةكة دةكريت و ئازادى َ ِ َ لة تاكةكانى كؤمةلطة فةراهةم هاتووة هةر ئةمةش وايكردووة لة زؤر رووةوة َثيشكةوتن لة وآلتانى ديموكراسى َبيتة ئ��اراوةو خودى رؤذنامة نووس َريزى دابنريت. زؤرى بؤ َ ثر سيستةمى ئةو وآلتانة َ بةضاويكى ِ لة حورمةتةوة دة ِرواننة ِرؤذنامةطةرى ئازاد ،ئةمةش لةو ِروانطةيةى ئةوانةوة كة َثيوانةى ئ��ازادى ِرؤذنامةطةرى هاوسةنط دةك��ةن ل��ةئ��ازادى طةل و نيشتمانةكةيان ،ديارى َتي ِروانينى ئةوانة كة َثييان وانيية ئةوةى لةسةر دةكريت، ِرووثة ِرى ِرؤذنامةكان بةدى َ ئاشنا كردنى هزرى هاوآلتيانة بةدنيا، دةبيتة ِرَيخؤشكردن ئةمةش بؤ خؤى َ َ تا سةرجةم تاكةكانى كؤمةلطا َفيرى بكرين كة ئازادى خودى تا ضةند ئةوة َ دةبيت ئةوةندةش لة طرنطى طرنطةَ ، ئازادى بةرامبةرةكةت َتيبطةيتِ .بروا طةليك وةك ناكةم لةدنيادا هيض َ ك��ورد لةسادةترين مافى خ��ؤى كة كرابيت ،جا با ئةم ئازاديية َبيبةش َ
ئازاديية ثةيوةست َبيت بة سةرجةم ِرةهةدةكانيةوة،سياسى ،كؤمةآليةتى، ِرؤشنبيرى ،هونةرى و ِرؤذنامةطةرى... هتد .بةآلم ئةوةى من َليرةدا مةبةستمة ئ��ام��اذةى ث�َ�ي��ب��دةم ،ئ���ازادى وش��ةو بةدريذايي َميذوو ِرؤذنامةطةريية كة َ ِرؤذنامةطةرى كوردى جؤرةها قؤناغى نشيوة ثر لة هةورازو َ ِبريوةو هةر قؤناغةو ِ لةهةمان كاتيشدا خاوةن َميذوويةكى خزمةتيكى بةرزيان بة ثرشنطدارةو َ ِرؤشنبيرى ميللةتةكةيان ك��ردووةو بوونةتة سةر مةشقى ِرؤذنامةكانى ثاش َ لةطةل ئةمةشدا سةردةمى خؤيان، َذير دةستةيى و خةباتى شاخ رؤذنامة ةوشيكى نووسانى كورد دةروونيان لة ِر َ َ ئالؤزى سياسيدا بوون و نةيانتوانيوة رذيمى بةعس و َ دةولةتى سيبةرى َ َ لةذير َ ديكتاتؤرى و دوور لة ئازادي بةردةوامى بةخؤيان بدةن ،بةآلم لةثاش خؤيان ئةرشيفيكى َ ثر بةهايان بؤ َ دةولةمةند و ِ هيشتووين. بةجي َ َ دواى ِراثة ِرين ِرؤذنامةطةرى كوردى هيناية ئاراوة ،بةدةيان قؤناغيكى َ نويي َ َ دةرضووينرا ،بةآلم سةرجةميان ِرؤذنامة َ بة ِر َ وال��ةت طوزارشت بوو لة ئازادى َ كؤمةلطا، ادةربرين و بيركردنةوةى ِر ِ بةضاويكى واقيعيانة ب��ةآلم ئةطةر َ ِبروانينة ِرؤذنامةكان ،زؤرب��ةى هةرة َ زمانحالى حزب و ِرَيكخراوة زؤريان سياسيةكان بوون بؤ طوزراشت كردن لة ئايدياى حزب ،جا ِرؤذنامةطةرى حزبى ئازادييةكى سنووردارى بؤ ِرؤذنامةكةى و ِرؤذنامةنووسةكانى دةستةبةر كردووة، بخريتة خزمةت بةمةرجآ ئةو ئازادييةش َ حزب و بةرنامةو سياسةتةكةى .بَيطومان ئةطةر بهاتاية رؤذنامة نووسيش ئازاد بووناية لةوةى بيخةنة روو ئةوة هةرطيز
شة ِرى ناوخؤ و يةكتر كوشتن رووى دةوريكى نةدةدا ،ضونكة رؤذنامة نووس َ طرنطى دةبينى لة ناشرينكردنى ئةو شة ِرة نةطريسة ،بةآلم لة ِراستيدا رؤذنامة نووسةكانى سةردةمى شة ِرى ناوخؤ راستة كاديرى حيزب بوون بةآلم زياتر بيريان لة ثةيداكردنى نان دةكردةوة
َ عةبدولآل حمةمةد ئةمني: ئَيمة بةردةوان مومارةسةي ئؤثؤزسيؤن بووني خؤمان دةكةينء هةموو ئامرازَيكي طوجناو لةضوارضَيوةي ياسا بةرامبةر حكومةت بةكاردَينني لة بةرامبةر نانيش ئاطرى شة ِرةكةيان بة ويستى سةركردة شة ِركةرةكانى ناو حيزب خؤش دةكرد. ئةمرؤى كوردستان ِرؤذنامةكانى ِ ئؤرطانى حزبين ،جطة لة سةرنوسةر كة كاديرى َثيشكةوتووى حزبة، ِرؤذنامة نووسةكانيش َثيش ئةوةى ِرؤذنامة نووس بن ئةندامى ئةو حزبةن، لةسةرةوة بؤ خوارةوة خاوةن ئازاديةكى وانين كة شايةنى ئةوة َبيت سةربةخؤيانة ئةركةكانيان ئةنجام بدةن ،تةنانةت سةرنووسةرى ِرؤذنامةكةش بؤ هةر دةبيت بطة ِرَيتةوة بؤ سةروى َ كاريك َ ذمارة ()5(..)48ي ئازاري ()2012
19
خؤى كة خاوةنى ئيمتيازة ،خاوةنى ئيمتيازيش يان كةسى يةكةمى حزبة لةنيو كابينةى سةركردايةتيداية ياخود َ سياسةتى ِرؤذنامةكةش هةمان سياسةتة هيَلة كة حزب ثيادةى دةكات ،بؤية ئةو َ كيشاويةتى بةرامبةر س��ورةى حزب َ دةبيت ثابةند بة ِرؤذنامةنووسةكانى َ بن َثيوةى و الدان َليي ِرووب��ة ِرووى َليثرسينةوةى توند دةبنةوة تا ئاستى نان ِبرين و دةركردن. ِرؤذنامةنووس ِراستة بةثرسيارةتييةكى بي ئةندازةى لةئةستؤ طرتووة، طةورةو َ َ ةتيكى وادا كة َثينووسةكةى حال بةآلم لة َ نةبيت ،تةنها و تةنها بيرى سةربةست َ ِرؤذنامةنووس ئةوةية بير لةو نانة بكاتةوة كة حزب وةك وةفادارييةك بؤ َدلسؤزى طوي ِر َ ايةلى ِرؤذنامةنووسةكة بةرانبةر بة و َ دةداتى. ئايدياى حزب َ ل��ةث� َ �ال ِرؤذن��ام��ةط��ةرى حزبيدا، ِرؤذن��ام��ةط��ةرى ئةهليشمان هةية، شتيكى ئةهلييةتى ئةم ِرؤؤذنامانة َ ِر َ والةتينِ ،رؤذنامةنووسةكانى ئةم شتيك ِرؤذنامة ئةهليانة بةر لة هةموو َ قوتابى و َثيطةيشتووى دةزطا ئيسالمى و ئايدؤلؤذياى حزبةكانن ،كة َئيستا سيبةر ناو زةد كراون بة رؤذنامة ى َ يان حزب خؤى دةرى دةكات ،لةهةر َ دةبيت ِرةض��اوى ةتيكيشدا َبيت َ حال َ هةست و سؤزى ِرؤذنامةنووسةكة بكات َ هةلطرى ئايديايةكى حزبيانةية، كة َ َ هيلَيكى راست نابيت َ لةطةل ئةمةشدا َ و ضةث بةسةر هةبوونى ِرؤذنامةطةرى بهينين و بوونيان سفر بكةينةوة ئةهليدا َ ضونكة بة ِرةض��او كردنى ئةم ضةند َ سالةى ِراب��ردوو ،دةتوانين ئاماذة بة َثيشكةوتنى ِرؤذنامةطةرى كوردى بكةين ،لةهةمان كاتيشدا لةضاو ئةو َ 20ساليةى حوكمى خؤيي ئةزموونة كورد ،بوونى ئ��ازادى لةبةرامبةر ئةم َ 8 عيراق ئةوة ئازادى سالةى ئازادى َ عيراق زياتر لةوةى الى ِراطةياندنى َ خؤمانن طةرضى سةركردةكانى حزب و َ عيراق بةهةمان بالة سياسيةكانى َ
20
ذمارة ()5(..)48ي ئازاري ()2012
َ َ مامةلة عاقلييةتى بةعسى ِرووخ��او بةدريذايي ثازدة دةك��ةن ،بةآلم خؤ َ َ َ سالى ِرابردوو هةمان عةقلييةتى لةالى سةركردةى حزبة كوردييةكانى لةمة ِر طي ِراوة. خؤمان ِر َؤليان َ َ نالَيم ِرؤذنامةكانى ح��زب هيض كاريكى باشيان ئةنجام ن��ةداوة، َ ب��ةآلم ئةو دةرفةتة زؤرةى هةبووة بةدةر لة ِرؤذنامةنووسةكانى خؤيان بة ِرؤذنامةنووسانى غةيرى خؤيان نةداوةن تةنانةت ِرؤذنامةنووسةكانى خؤشيان ئةوةندة ئازاد نين كة بتوانين كةسيك بضوكترين ِرةخنة ئا ِراستةى َ
َ عةبدولآل حمةمةد ئةمني: ئَيمة بةردةوان مومارةسةي ئؤثؤزسيؤن بووني خؤمان دةكةينء هةموو ئامرازَيكي طوجناو لةضوارضَيوةي ياسا بةرامبةر حكومةت بةكاردَينني بةرثرسيك، ،بةرثرسيك ،حيمايةى َ َ بطيريت طةرضى ضةند دياردةيةك َ َ ؤذنامةنووسيك سالَيك بةر لة َئيستا ِر َ ستوونيك لة ِرؤذنامةيةكى لةسةر نوسينى َ حزبيدا لة ِرؤذنامةكة دةركرا ،بؤ..؟ تةنها لةبةر ئةوةى ِرةخنةى لة نرخى ثليتى رتيكى هونةرمةندى دؤستى حزب كؤنسي َ َ طرتبوو!! لةاليةكى ترةوة دةتوانين ثةنجة بخةينة سةر ئةو ضةندين بابةت و ِرةخنانة كة لة ِرؤذنامة حزبيةكاندا بةتايبةتى ِرؤذنامةو باقى ِراطةياندنةكانى ه��ةردوو حزبدا بةرضاو دةك��ةون ،كة
بويرانة ثةنجة دةخةنة سةر ضةندين َ َ دياردةى ناشايستةو طةندةلى لةهةندآ بةرثرس و كةسانى ثلة َبلندى حكومى، بةآلم َليرةدا دةثرسين باشة بؤضى ِرؤذن��ام��ةو باقى ِراطةياندنى حزبى دةسةآلت ِرَيطة بةو نووسةرو ِرؤذنامة نووسانةى دةرةوةى ِراطةياندنةكانيان نادةن؟ ئةوةش يان بؤ ئةوةية هةموو سةروةرييةكان بؤ خؤيان َبيت ،ياخود ِرؤذنامة نووسةكة ثشتى طيراوة لةاليةن بةرثرسيكى ثاية َبلندةوة. َ ِرؤذنامةطةرى ئازاد دةرطاى واآلية بة ِروى هةموو بيرو ِرايةكى جياواز ،بةآلم بؤضى لةالى ِرؤشنبيران و نووسةران و ِرؤذنامةنووسانى لةمة ِر خؤمان طيانى ِرةخنة َ بةشيكى لة قبوول نةكراوة.؟ خؤ طرتن َ ئةركةكانى ِرؤذنامةطةرى ئازاد ِرةخنة طرتنة لة ِرةوشى سياسى ،ئابوورى ،كؤمةآليةتى، بة ِرَيوةبردنِ ،رؤشنبيرى و هونةرى .. كةضى ن��ووس��ةران و ِرؤذنامةنووسان جورئةتى ئةوة ناكةن َ قةلةمةكانيان بخةنة َ طة ِرو هةموو دياردة ناشيرينةكانى طةندةلى ناو حزب و حكومةت بخةنة ِروو .طةر بةو كارةش َ هةلسنِ ،رؤذنامةى حزبى دةسةآلتدار ئامادة نيية بؤى بآلو بكاتةوة، دايبةزي َنيت، طةر لة ِرؤذن��ام��ةى ت��ردا َ بةرثرسان هيض حسابى بؤ ناكةن ،ضونكة بة ِرؤذنامةى خؤيانيان نازانن ،بطرة زؤر جار نووسةرى بابةتةكة و خودى سةرنووسةرى ئةو ِرؤذنامة و طؤظارةى ئةو بابةتةى َتيدا دابةزى وة رووبة ِرووى هة ِرةشةى َليدان و دةبيتةوة. كوشتن َ َ نابيت ِرةشبينانة ب ِروانينة ئةوةشدا لةطةل َ داهاتووى ِرؤذنامةطةرى ئ��ازاد ،ضونكة ئازادى ِرؤذنامةطةورى بةر لة ِرووخاندنى ِر َذيمى بةعس زؤر كةمتر بوو لة َئيستاو دةويرا بة ِراشكاوى حزبةكانى تر نةيان َ َ ِرةخنةكانيان ئا ِراستةى كةموكو ِرى و خالة الوازةكانى حزب و حكومةت بطرن ،كةضى شيوةيةكى جياوازى لةخؤ َئيستا دؤخةكة َ طرتووةو ئازادى ِرؤذنامةطةرى َثيشكةوتنى بةخؤوة بينيوةِ ،رةنطة لة داهاتوودا بةرةو بكريت. ضونيكى زياترى َلي بةدى َ َثيش َ
دةزط��اى زان��ي��ارى و ثاراسنت دوو دةزط��اى حيزبني لة خوىل س َييةمى ثةرلةمان يةكةم كار كة دةبواية بكراية طؤ ِرينى ثةي ِرةوى ناوخؤ بوو
ن��اب�� َي��ت ب�����ةرد ب���ة ط���وول���ة وةالَم ب���در َي���ت���ةوة ديدارى:سةلمان حسين ِرَيطاَ :ثيمان خؤشة ِراى جةنابت بزانين لةسةر دوو َ سال و نيو كاروضاالكى ثةرلةمان؟ َ خالة شةهابَ :بيطومان سؤزانى
نويبوونةوة و تازة َ َ هةلبذاردنى لةطةل َ ستايليكى تازة ،بةوةى كة ثةرلةمان بة َ دةهي َنيت و حكومةت زؤرينة ليستيك َ َ ليستيك دةهي َنيت ،وة ضةند َثيك َ َ َ كهينانى هاوثةيمانى لةطةل دةكةن بؤ َثي َ ليستيكيش وةك ئةو حكومةتة ،وة ضةند َ
دةميننةوة .بة ِراى من ئةمة ئؤثؤزسيؤن َ يةكيكة لةو ب��ةرةو َثيشضونانةى كة َ ثةرلةمان بةخؤيةوة بينيوة. ِرَيطا :ئةمةى باستكرد بريتى بوو لة ئيجابيةتةكانى ثةرلةمانَ ،ئيستا با َبيينة سةر ئيشكاليةتةكانى ثةرلةمان،
ذمارة ()5(..)48ي ئازاري ()2012
21
ئايا لة ماوةى ئةو دوو َ سالةدا ثةرلةمان ئيشكاليةتى هةبووة؟ ئةطةر هةيبووة ضى بوون؟ سؤزانى َ كةميك خالة شةهابَ :ئيمة با َ واقيعيانة سةيرى كاروبارى ناو ثةرلةمان ئؤثؤزسيؤنيكى تازة ،هةروةها بكةين، َ َ ليستيكى دةسةالت كة هةميشة زؤرينةى َ ثةرلةمانى بةدةستةوة بووة ،هاتووةتة سةر بهي َنيتَ ،بيطومان ئةوةى 56%بةدةست َ شؤكيكة بؤ زؤرينة .ئيشكاليةتى ئةمة َ َ هةرة طةورةى ئةم حالةتة ئةبواية لة
ئيشكاليةتى ئؤثؤزسيؤن لة كوردستان ئةوةية كة تازةية .لةسةرةتاوة بة«نةخيرَ »هاتووة، نةخيرَ بؤ هةموو شتَيك 22
ذمارة ()5(..)48ي ئازاري ()2012
ثةيرةوى ناوخؤوة ضارةسةر طؤ ِرينى ِ َ ثةيرةوى ناوخؤ لة سالى بكراية ،ضونكة ِ 1992تةنها لة َنيوان دوو حيزبدا بووة. وازيك دايان ِرشتووة شي َ ئةم دوو حيزبة بة َ بةشيوةيةكى زؤر كة ثةرلةمان كارةكانى َ َ مةرين ببات بة ِرَي��وة .بةالم لة خولى سيةمى ثةرلةمان يةكةم كار كة دةبواية َ ثةيرةوى ناوخؤ بوو، ينى ر طؤ بكراية ِ ِ بؤ؟ ضونكة لةناو ثةرلةماندا ئؤثؤزسيؤن ثةيرةوى ناوخؤدا بوونى هةية ،تؤ لةناو ِ دةضةسثينيت ،هةروةها مافةكانى ئةوان َ َ دةضةسثينيت. كؤمةلَيك مافى زؤرينةش َ كةواتة ئيشكاليةتةكة تةنهاو تةنها لةناو ثةيرةوى ناخؤدا دةيبينمةوة. ِ ثةيرةوى دةبيت ئةم ِرَيطا :كةواتة َ ِ دريت؟ ناوخؤية بطؤ ِر َ َ سؤزانى َ خالة شةهاب :بةل َى ِرَيطا :كةواتة مافى ئؤثؤزسيؤن لةناو ثةيرةوى ناخؤدا نية؟ ِ س��ؤزان��ى َ نةخير، خالة ش��ةه��اب: َ نةخير ،لةبةرئةوةى وةك لةسةرةتاوة َ �رةوى ناوخؤية باسم ك��رد ئ��ةم ث��ةي� ِ هةمووثةرلةمانتاران بةيةك ضاو سةير
دةك��ات ،ئيجابيةتى تيادا هةية كارى ليذنةكان ،كارى ثةرلةمانىَ ، بةالم لةناو َثيكهاتةكانى بة ِريوةبردنِ ،ر َويذكاريدا بوونيكى نية. ئؤثؤزسيؤن هيض َ ِرَيطا :لةماوةى دوو َ سالو نيودا هيض ِرَيطريةكى حيزبى هاتووةتة بةردةم ثةرلةمان و ئةندام ثةرلةمانان؟ سؤزانى َ خالة شةهابِ :رَيطرى حيزبى وةك ضى؟ ِرَي��ط��ا :بؤ نمونة تا ضةند ئةندا ثةرلةمانان لة دةرةوةى مةكتةبى سياسى يةكيتى ِبريارى داوة؟ وة تا ضةند ثارتى و َ ئةندا ثةرلةمانان بةرذةوةندى نةتةوةى و نيشتيمانى خستوةتة َثيش بةرذةوةندى حيزبيةوة؟ َ سؤزانى خالة شةهاب :من وةك هةنديك جار فراكسيؤن َ سةرؤكى ِ ثرسيارم كردووة لة مةكتةب سياسيةكان كة ِراتان ضية لةسةر ئةم بابةت يان ئةو بابةتيكى زؤر هةسيار بابةت ،ضونكة َ بووة ،ئةطينا وةكوتر َثيم واية زؤرترين بةشدارى ئةندامانى َئيمة هةيابووة لةناو ثةرلةماندا لةسةر ئةو ثرؤذة ياسايانةى هةنديك لةو كة َثيشكةش كراوة كة َ َ لةطةلى نةبووم. ثرؤذانة خؤم ِرَيطا :بةكورتى ِرَيطرى حيزبى هةبووة يان نة؟ َ نةخير. س��ؤزان��ى خالة ش��ةه��اب: َ ئيمزاكردنى طة ِرانةوةى دةستور َثيتواية ئةندام ثةرلةمانةكانى َئيمة ثرسيان بة حيزب ك��ردووة كة ئيمزايان كردووة، بةخؤشمةوة كة ستونم لةسةر نوسيوة. قالبمان دةدات ،ئةو َ ئةمة لة َ لةقالبدانة هةتا َئيستا لةالى َئيمة نية. ِرَيطا :خؤتان َ قبولى ناكةن وةك ئةندام ثةرلةمان يان لةاليةن حيزبةكانتانةوة نةكراوة؟ َ سؤزانى خالة شةهاب :نةكراوة لة اليةن حيزبةكانمانةوة .وة بة ِراستى يةكيتيدا بةو خؤشمان بةتايبةتى لةناو َ شيوةية ث��ةروةردة كراوين كة حيزب َ شوي َنيك بةو ثة ِرى ِبروا ريتة َ ئةمان َني َ ريت. بةخؤبوونةوة دةمان َني َ
ِرَيطاِ :راتان دةرب��ارةى ئؤثؤزسيؤن ضية؟ ئايا ئؤثؤزسيؤن ئيشكاليةتى هةية؟ ئةطةر هةيةتى ئةو ئيشكاليةتانة ضين؟ سؤزانى َ خالة شةهاب :ئيشكاليةتى ئؤثؤزسيؤن لة كوردستان ئةوةية كة «نةخير»هاتووة، تازةية .لةسةرةتاوة بة َ شتيك. نةخير بؤ هةموو َ َ نةخير بؤ ِرَيطا :كةوتة ِبريارى داوة َ شتيك بكات؟ هةموو َ َ خالة شةهابِ :بريارى سؤزانى شتيكةوة. نةخيرى داوة لة َثيش هةموو َ َ نةمانةويت طؤ ِران بمانةويت يان هةروةها َ َ َ زياتر عةلمانية و باس لة كؤمةلطةى َثيشكةوتوو دةكات... كويدا بانطةشةى ِرَيطا :ط��ؤ ِران لة َ عةلمانيةتى كردووة؟ سؤزانى َ خالة شةهاب :هةتا َئيستا بة ِروونى و ِرةوانى نةيان وتووة. ووتةبيذى بزووتنةوةى طؤ ِران ِرَيطا: َ ديداريكيدا كةلة ذم��ارةى َثيشوى لة َ َ َ طؤظارى ِرَيطادا بالوبويةوة ،دةلَيت» َئيمة لةم قؤناغةدا خةبات دذى هيض ئايدؤلؤذيايةكى دياريكراو لة َثيناو ئايدؤلؤذيايةكى دياريكراو ناكةين». سؤزانى َ دةيانةويت خالة شةهاب :باشة َ َ كؤمةلطاية بؤ َ كوى ب��ةرن؟! ئايا ئةم
ئةو بِريارةى تايبةتة بة حةظدةى شوبات كؤمةلََيك كةموكورتى تياداية لة رووى ياساييةوة َ داخراوبيت كؤمةلطايةك دةيبةن بةرةو َ َ كراوةبيت،ئةطةر يان كؤمةلطايةكى َ َ كراوةبيت ئايا ئةو كؤمةلطاية ئاين َ سةرضاوةى هةوو ياساكانى َبيت ياخود ئاين لة َ جيابكريتةوة؟ ئةمة دةول��ةت َ دةبيت يةكالى بكةنةوة .بةشةكةى َ يةكيكيان مامناوةندة ديكةى ئؤثؤزسيؤن َ خةتيكى ئيسالمية، ئةيويش يةكطرتووى َ ميانراوانةى طرتووةتة بةر ،نازانين لة ِ ئايندةدا دةط��ؤ ِرَي��ت يان وةك خؤى َ كؤمةلى سيهةميان دةمي َنيتةوة .بةشى َ َ ئيسالمية دةزانين خةريكة بةرةو كرانةوة دة ِرواتَ ، ناتوانيت ئةو كاتيك َ بةالم هيض َ دةبيت بيكات. كرانةوةية بكات كة طؤ ِران َ
ناتوانيت ِرَيطا :بؤضى كؤمةلآَ ئيسالمى َ ئةو كرانةوةية بكات؟ سؤزانى َ خالة شةهاب :لةبةرئةوةى َ هةلطرى ئايدؤلؤذيايةكة تةواو دينةية. ئيسالم دةكات بةسةرضاوةى هةموو حيزبيكى ديكة َبيت ئاينةكان ،ئةطةر َ دةبيت بهي َنيت َ ئةو كرانةوةية بةدةست َ حيساب بؤ هةموو ئاينةكانى ديكة بكات. َ كاتيك ِرَيطا :بؤ كؤمةلى ئيسالمى ض َ بى ِرَي��زى بةرانبةر ئاينةكانى ديكة َ كردووة؟ سؤزانى َ خالة شةهاب :كةس نةيوتووة بى ِرَيزى كردووة .من باسى ئايذلؤذاكةى َ دةك��ةم ،ئايؤلؤذياكةى ئةو ثاشطرى ئيسالمى بةخؤيةوة لكاندووة. ِرَيطا :خؤ يةكطرتووش ثاشطرى ئيسالمى بةخؤيةوة لكاندووة؟ س��ؤزان��ى َ خالة ش��ةه��اب :ئةويش شيوة .من كة باس دةكةم ئةو بةهةمان َ دووانة بةجيا ،لةبةرئةوةى ئةوان ئةو ثاشطرانةيان بةخؤيانةوة لكاندووة ،ئةوا ضاوة ِروانى ئةوةناكةين لةو ئاينة يان لةو ثاشطرة َبينة خوارة ياخود خؤيانى َ َلي َ دابمالن. دابمالن يان لةخؤيانى بابيينة سةر بايكؤتكردنى ئةم ِرَيطاَ : دوو دانيشتنة نائاسايةى ثةرلةمان كة
ذمارة ()5(..)48ي ئازاري ()2012
23
تايبةت بوو بة دياريكردنى سةرؤك و جيطرى سةرؤكى حكومةت و ثةرلةمان. َ ضؤن َليكى دةدةنةوة؟ سؤزانى َ خالة شةهاب :ضاوة ِرانكراوبوو، دةميكبوو باس لةوة دةكرا، ضونكة زؤر َ َ بةالم من ضاوة ِروانى ئةوم دةكرد نةضنة دةرةوة و لةناو َ بميننةوة و هؤلةكةدا َ َ وةالم بدةنةوة ،من ئةوةم نةخير بة َ زيندويتى ثةرلةمان َثيخؤشتر بوو ضونكة َ لةوةدا دةردةكةوت. ثةرلةمانيكى ئؤثؤزسيؤن ِرَيطا :ئةندام َ ديداريكدا باسى لةوة دةكرد ئةم لة َ دياريكردنة لة شانؤيةك زياتر هيضى تر نية ،تؤ َ دةلَيى ضى لةم بارةيةوة؟ سؤزانى َ خالة شةهاب :من حةزم دةكرد ئةو بة ِرَيزة قسةى َدلى خؤى بةتةواوةتى بكرداية ،بةسةراحةت زياتر قسةى َدل��ى خ��ؤى بكرداية، دةبيت جورئةتيشى ضونكة سياسةت َ َ دابيت. لةطةل َ بةبى هؤ ِرَيطاَ :ثيت واية ئؤثؤزسيؤن َ هاتوونةتة دةرةوة؟ َ سؤزانى َ خالة شةهاب :من نالَيم. مةوقيفيك بوو كة ئةوة تؤماركردنى َ نةخير، لةسةرةتاوة دةستيان َثيكردبووَ . نةخير ،بةبؤضونى من ئةوان نةخير، َ َ بةبى هؤ نةهاتوونةتة دةةرةوة. َ ضاوديران ِرَيطا :ب��ة ِراى زؤرب��ةى َ ثةرلةمانيكى مردوومان هةيةن ِراى َ َئيوة ضية؟ َ سؤزانى خالة شةهاب :من زؤرم َثيناخؤشة كة َ خوينى رششتووة خةلك َ ببيت و بؤئةوةى ئةم َ هةريمة دروست َ هةبيتَ ،ئيستا ئةم هةموو ثةرلةمانمان َ َ دادةنيت» مردووة، لةثالدا ناوناتؤرةى َ َ ربيت دةبيت َفي َ ئيفليجة ،طؤجة »...خةلك َ ِرَيز لة دام��ةزراوةى دةستورى خؤى َ لةطةل ئةوةدام بة ياسا ئةمة بطريت ،من هةركةسيك ناوناتؤرةى نا لةو بكريت» َ َ هةريمة موئةسةسةدةستوريانةى ئةم َ وةرطريت». دةبيت سزاى ياساى خؤى َ َ َ ِرَيطا :هةر لةماوةى ئةو دووسالو نيوةدا ِ 88بريار و ياساتان دةركردووة.
24
ذمارة ()5(..)48ي ئازاري ()2012
بؤ نمونة ئةو ِبرايارانةى تايبةتن بة حةظدةى شوبات تا َئيستا يةك تؤمةتبار دةستطير ن��ةك��راوة .وات��ة حكوموت ئيلتيزام بة ِبريارى ثةرلةمانةوة ناكات؟ سؤزانى َ خالة شةهاب :لةو هةشتاو هةشت ياس و ِبريارة جةنابت بةس باسى ئةوةى حةظدةى شوبات دةكةيت. شوي َنيكى ديكةشدا باسم كردووة من لة َ ئةو ِبريارةى تايبةتة بة حةظدةى شوبات َ كؤمةلَيك كةموكورتى تياداية لة رووى ياساييةوة .من َ دةبيت ئةنجام دةلَيم َ دةرانى حةظدةى شوبات هةرهةموو بة تةقةكةرانةوة بة موحةريزةكانيانةوة، ئةوانةى كةوتنة ثةالماردانى بارةطاكان،
ليستَيكى دةسة َالت كة هةميشة زؤرينةى ثةرلةمانى بةدةستةوة بووة ،هاتووةتة سةر ئةوةى %56بةدةست بهَينَيت ،بَيطومان ئةمة شؤكَيكة بؤ زؤرينة بطريريت نابيت َبلَيين بةس تةقةكةران َ َ و ئةوانى ديكة عةفةوى بوو. كةسيك ب��ةردى ِرَي��ط��ا :ئةطةر َ بطيريت؟ دةبيت َ تةقاندووة َ َ َ سؤزانى خالة شةهاب :بةرد نالَيم ئةوةى ئا ِراستةى خؤثيشاندانةكةى طؤ ِرىَ ، تةقاندبيت، كةسيك بةردى نالَيم َ َ َ نابيت بةرد بة طوولة وةالم ضونكة َ بدريتةوة. َ ِرَيطا :باسى يةكطرتنةوةى دةزطاى دةكريت .باس لةوة ثاراستنو زانيارى َ دةكريت بة َ بةى ئةوةى بطة ِرَينةوة بؤ َ ثةرلةمان ئةو كارةدةكةن؟
سؤزانى َ خالة شةهاب :دةزط��اى زانيارى و ثاراستن دوو دةزطاى حيزبين حيزبيك َ بةلكو هةموو نةك .هةموو َ بةشيكى هةية كؤمثانيايةك لة دوونيادا َ بزانيت لةناو ميدياكاندا ض بؤ ئةوةى َ باسة .ئةمة لة هةموو دونيادا هةيةن نةبيت، هيض كؤمثانيايةك نية ئةمةى َ حيزبةكانيش هةيانة. ِرَيطا :كةواتة ئةم دةزطايانة دةزطاى ياساين؟ َ سؤزانى خالة شةهاب :حيزبين. حيزبيك لةناو تةشكيالتى خؤيدا هةموو َ ئةو بةشةى هةيةن كةس َ نةلَيت ئةم َ بةالم ئةوانةى حيزبةى من نيةتى، يةكيتى و ثارتى دوو حيزبى زؤر كؤنترن َ بة ئاشكرا هةن ،بوونيان هةية كارى هةريمى خؤيان دةك��ةن ،بارودؤخى َ كوردستان زؤر جياوازة .ئةم دةزطايانة جؤريك لة ثاراستنى ئةمنيةتى ئةم َ َ ووالتةش كةوتووتة سةر شانيان. ِرَيطا :كةواتة دوو دةزطاى ناياساى نين؟ َ سؤزانى خالة شةهاب :لةبةرئةوةى حيزبين ئةى حيبةكان بةياسا َ مؤلةتيان َثينةدراوة. لةكويى دونيادا حيزب دةزطاى ِرَيطا: َ سيخو ِرى هةية؟ سؤزانى َ خالة شةهاب :ضاوى من دةزط��اى سيخو ِرى نين ،ئ��ةوة َثيى ناوتريت دةزطاى سيخو ِرى. َ ِرَيطا :كةواتة ئاسايية ط��ؤ ِران و َ هاوشيوةى كؤمةل ،دةزطاى يةكطرتوو َ هةبيت؟ ثاراستن و زانياريان َ سؤزانى َ خالة شةهاب :هةيانة .ئةى ضؤن ئةو ِراثرسيانة دةكةن ،بؤ ئةوةى هيزى ئةوان لة داهاتوودا ضؤنة و بزانن َ ضةند كورسى بةدةست َدينن. ِرَيطا :بؤ ئيشى دةزطاى ثاراستن و زانيارى هةر ئةمةية؟ َ خالة شةهاب :جياوازة. سؤزانى دةبينيت ئةو دوو دةزطاية هةموو ئةو زانياريانة طردةكةنةوة كة زيان بة ئاسايشى ئةم َ ووالتة دةطةيةنن.
لة هةموو كوردستان ئةنداممان هةية َ َ لةطةل لةطةل ئؤثؤزسيونني نة ئ َيمة نة َ كؤمةل َيك ئاماجني جوان و دةسةالَتني ئ َيمة ر َيكوث َيكمان هةية ديدارى:ديار هةمةوةندى حزبيكى ئيسالمية َريطا :رابونى نيشتمانى َ ياخود علماني ية؟ ئامانجتان ضى ية؟ شيخ تارقَ :ئيمة نيشتيمانين و هةموو َ فكر و ئايدولؤذيايةك لة خؤدةطرين. َريطا :بيرؤكةى رابونى نيشتيمانى بؤ دةطةريتةوة؟ كةى َ شيخ تاريق :بؤ بةروارى 2011/2/11 َ دةطةيتةوة. َ َريطا :تاضةندحزبى رابونى نيشتيمانى بؤ َئيستاى كوردستان بةزةروورى دةزانيت؟ شيخ تارق :ئةم حزبة دروستكراوي َ واقعيكي َ تالي بواري سياسي كوردستانة، َ طةنجيكي زؤري ئةم نيشتيمانة بة َ َ دةسةالت رازي نية لةبةر نةبوني عةدالةت َ طةندةلي لة دام لة بواري كار و زؤربوني و دةزكاكاني حكومةتدا ،نة بة ئؤثوزسيؤن رازية كة مةيداني ئازاديان دامركاند و نةيانتواني تا سةر ببنةثشتي جةماوةر و هةر كةثارةيان َثيدرا و مينحةكانيان كرايةوة بة زةقي سستيان َلي بةدةر كةوت. كين َريطا :ئةندامانى رابونى نيشتيمانى َ ئاستيكدان؟ و لة ضى َ شيخ تارقَ : كانيك هةن بة فيكري خةل َ َ ماركسي رازي نين و بة ئيسالمي رازي نين و بة علمانيةت رازي نين ،بة تةنها بة قةوميةت رازي نين بؤية ئةم حزبةي َئيمة دامةزراوة بؤ ئةوةي ئةم فةراغة ث ِربكاتةوة. َريطا :باشة باوة ِرتان بة حزبى ئيسالمى نةبيت تةنانةت و ماركسى و عةلماني َ دةبيت ِرازى بيت بة نةبيتَ ، قةوميش َ
شيَخ تارق يةكيك لةمانة؟ َ شيخ ت��ارق :دةروازةي��ةك��ى كراوةية َ بةسةر هةموو فيكر و ئايدولوذياكان. َريطا :ئةو كةسانةى كة سةركردايةتى خويندنيان ئةم رابونة دةك��ةن ئاستى َ ضؤنة؟ ب ِروانامةكانيان ضى ية؟ فيكريكي زور شيخ تارق :حزبي َئيمة َ َ فراواني هةية لة هةموو َثيكهاتةو بيرو َ كؤمةلكاية بؤضون و فيكري تاكةكاني ئةم بةبي هيج جياوازيةك ،هةموو َثيك َديت َ ضينيك لةباوةش دةطرين .بة نيسبةت َ ب ِروانامة لة هةموو قوناغةكانمان هةية، خويندني هةر لة دك��ت��وراوة بطرة تا َ
ئامادةيي و ناوةندي و بطرة سةرةتايش، َ شويني خؤي ب��ةالم هةرضينة و لة َ كةل و َثيكةلَ خزمةت دةكات واتة َتي َ نين ،خاوةن ب ِروانامةيةكى ماستةر لةتةك ريةسيك لة بي بروانامةيةك يا َ بةكةلو َ َ الي دةرض��وي ناوةندي ،هةريةكةيان شوينيكى جياواز خزمةت دةكات، لة َ هةريةكةيان بةفيكري خؤي و لة ئاستي لةطةل َ َ كانيكي هاوب ِروانامة و خؤي خةل َ هاو فيكري كار دةكات. َريطا :بوون بة ئةندام لةم حيزبةدا مةرجى َتيداية؟ شيخ تارق :هيج مةرجمان نية تةنها َ ذمارة ()5(..)48ي ئازاري ()2012
25
بي ياسا حوكمي ئ��ةوة َ نةبيت كة بة َ نةبيت و تةمةني لة شةرةفي لةسةر َ َ 16 سال بة س��ةرةوة َبيت و نيشتيمان ث��ةروةر َبيت وخوشةويست َبيت الي َ خةلك و بةردةوام خؤي ِرؤشنبير بكات و هةبيت. موتابةعةي سياسي َ َريطا :بة نيازن وةك ئؤثؤزسؤن بن يان هاوثةيمانى بكةن؟ َ نةلةطةل ئؤثؤزسيونين شيخ تارقَ :ئيمة َ َ َ َ لةطةل دةسةالتين َئيمة كؤمةلَيك نة ئامانجي جوان و َريك و َثيكمان هةية بؤ خزمةت كردني ميللةت بة طشتي و َ هةول دةدةين لة طةنجانمان بةتايبةتي، َريطاي ثةرلةمانةوة ئةم ئامانج و ثةيمانانة َبينينة دي ،بة ثشت بةستن بة طةلةكةمان دوور لة سياسةتي هةموو حزبةكان ،واتة لة َئيستاوة َئيمة كار بؤ ثةرلةمان دةكةين بو ئةوةي زورترين دةنط كؤ بكةينةوة ئةو كات خزمةت و كار و بةرنامةمان هينانة دي خواستي بةطة ِردةخةين بؤ َ ميللةتةكةمان. َريطا :لةثةرلةمان ضى دةكةن ئةطةر هينا؟ وةك ئؤثؤزسؤن دةبن دةنطتان َ ياخود بةشدارى حكومةت دةكةن؟ شيخ ت��ارق :ثةرلةمان لة سياسةت َ جيا دةكةينةوة .دادط��ا سةربةخؤ َبيت فةرمانبةريك كةخانةنشين كرا موضةكةي َ بكريتة دوو ئةوةندةي موضةي دةبيت َ َ دةبيت شوقةي نا هي ذني كة طةنج خؤي. َ َ تاكيكي كوردستان ثى َ بدريت .هةموو َ َ َ دةبيت موضةي تةمةني بووة 60سال َ ببردريتةوة لة 300000دينار مانطانةي بؤ َ هةركةسيك ب ِروانامةي نةبيت. َ كةمتر َ دابمةزريت .ئازووقة �ي � دةب وةرط��رت َ َ ببردريت و لةجياتي ئازووقة مانطانة َ بةثيي ذمارةي خيزانةكان َ َ ثارةبدريتة َ خيزانةكة. ئةنداماني َ بةريزتان باسى دةكةن َريطا :ئةوانةى َ َ باشةَ ، لةطةل ديموكراسى بةالم تا ضةند كوردستان طونجاوة؟ شيخ تارق :زؤر طونجاوة ضونكة ئةمة َ خواستي ميللةتة و ديموكراسيةت َريطرنية، ديموكراسيةت بؤ ئةوة دروست بووة كة ذياني َ خةلك خؤشتر بكات نةوةك لة دذي خواستةكاني طةل َبيت.
26
ذمارة ()5(..)48ي ئازاري ()2012
َريطا :هةموو حزبةكان هةمان ئامانجى حزبى رابوونى هةيةَ ، بةجى جى َ بةالم َ نةكراوة ،ئةو َ بةلَينانةى كة داوتانة تا ضةند بةجيى دةكةن؟ جى َ َ شيخ تارق :ئةطةر ميللةت لة ثشتمان َ بةجيى دةكةين ،خؤما جى َ َبيت َ 100% ريسواي ميللةتي خؤمان ناكةينَ ،ئيمة خؤمان بة َدلسؤز تر دةزانين لة َ خةلكانى ديكة. َ َريطا :ثالثشتى كردنى حزبى رابونى نيشتيمان دةرةكى ية ياخود ناوةكى ية؟ لة ِرووى ماددى و مةعنةوى يةوة. شيخ ت��ارق :بة داخ��ةوة نيمانة ،و َ َ ناهي َليت ئةم جؤرة ميللةت ئينشائةال َ
ثةرلةمان لة سياسةت جيا دةكةينةوة ئةم حزبة دروستكراوي واقعَيكي تالَي بواري سياسي كوردستانة هةبيت ،ضونكة َئيمة َثيمان ثالثشتية َ خؤشة خؤشةويستي ميللةت بين ،وةك «ثةكةكة» ضؤن ك��وردي توركيا لة بةشيك لة ئةوروثا كاريان دةك��رد و َ ثارةكةيان دةداي��ة حزبةكةي خؤيان، َ ئينشائةال َئيمةش وا خؤشةويست دةبين الي ميللةتي خؤمان بة هةمان ضةشني ناهيَلن دةست ئةوان هاوكارمان دةبن و َ دريذ بكةين بؤ داواكردني بؤ هيض اليةك َ َ ثالثشتي. بى َ ثالثشتى دةرةكى يان َريطا :بة َ ناوةكى ئايا سةركةوتوو دةبن؟ حةديك َ بةل َي ،كة ميللةت شيخ تارق :تا َ َ ثشتي طرتي ئيتر هةموو ثالثشتيةك ثشت
َ دةخريت. طوي َ َريطاَ :ثيش ئةوةى خؤتان راطةيةنن باشتر واية بناغة يةك دروست بكةن، لة ِرووى راطةياندن و َ بالوكراوة بةسةر شوينةكان ئةمةتان تاضةند ئةنجام داوة تا َ َ بيرو را و ئامانجةكةنتان بالوبكةنةوة؟ شيخ ت��ارق :كاتي كة َ مؤلةتمان َ َ نزيك دةرضون بوو بةدلنيايةوة ئةوانة دةكةينَ ، بةالم جاري المان ِرون نية كة َ دةردةضيت. مؤلةتةكةمان كةي َ َريطا :تا َئيستا ضةند ئةندامتان هةية؟ دامةزرينةر شيخ ت��ارق :دةستةي َ َ نزيكةي 100كةس دةبين و ئةندام و اليةنطر نزيكةي 2000كةس دةبين. كى َريطا :لة َئيستادا لة ِرووى ماددييةوة َ هاوكاريتان دةكات ياخود ضؤن دابينى دةكةن؟ شيخ تارق :هةر لة َريطاي ئةنداماني َ خؤمان و زياتر سةرؤك يان باشتر َبلَيين دامةزرينةري ئةم حزبة ئةم ئةركةي لة َ ئةستؤ طرتووة. َريطا :ئةى ئةندامتان هةية لةشارةكانى هةريم؟ َ شيخ تارقَ : بةلي لة هةموو كوردستان َ ئةنداممان هةية. َريطا :مؤلةتان وةرطرت لة ضةند شار دةبيت؟ بنكةتان َ شيخ تارق :شارو شارؤضكةكان دةكاتة َ َثينج بنكة. يةكيتى و ثارتى َريطا :راتان دةربارةى َ ضى ية ،وةك دوو حزبى سةرةكى؟ شيخ تارقَ :ئيمة دذايةتي كةس ناكةين َ َ نة دةسةالت نة ئؤثؤزسيون. َريطا :ئةطةر خؤثيشاندان كرا ئامادةن َ لةطةل جةماوةر بضنة سةرشةقام؟ َ لةطةل توند و تيذيدا شيخ تارقَ :ئيمة َ َ نيينَ ،ئيمة بة ياسا و بة هةلبذاردن دةسةلاَ ت دةطو ِرين ،نةك بة كوشتني طةنجي كورد و شة ِر و َتيكداني وةزعي طشتي كوردستان. شيخ تارق /بةكةلوريوس ئابووري / هةولير /فةرمانبةر /ضاالك واني بواري َ َ كؤمةلكاي مةدةني
ئالَوطؤ ِرى حكومةت لةن َيوان مةرجى ياسايي و دةستى حيزبيدا
حةمةسةعيد حةمةعةلي :ئةم َ ئالوطؤ ِرة سةرضاوةى لة ِر َيكةوتنة سرتاتيذيةكةوة وةرطرتووة نةك ش َيوةيةكى دةستورى يان ياسايى هةب َيت ئا :هَيمن مةنصور يةكيتى و ثارتيدا َئالوطؤ ِرى حكومةت لة َنيوان َ كاردانةوةى جياوازى َليدةكةويَتةوة ،هةنديَك َ بةبةشَيك لة ِريَكةوتنى ستراتيذى َنيوان ئةو َ دوو حيزبةى لة قةلةم دةدةن .هةنديَكي زةرورةتيك بؤ ئةم قؤناغةى هةريَمى تريش بة َ كوردستانى دةزانن .ثاريَزةريَكيش َثيى واية ياسا حاشا لةو جؤرة َئالوطؤ ِرة دةكات. س��االر مةحمود ،ئةندامى ثةرلةمانى كوردستان لة ليستى كورستانى ئةم َئالوطؤ ِرة لةثيويستيةكانى ث ِرؤسةى حكوم ِرانى بةيةكيك َ َ َ دةزانيت و دةلَيت لة هةريَمى كوردستانى َ
«هةمووان داواى طؤ ِرانكارى دةك��ةن ،وة ئةطةر ئةم َئالوطؤ ِرانة َئالوطؤ ِرى َ شكلَيش َبيت هةنطاويَكى باشة بؤ ئةوةى زةمينة سازى بكريَت بؤ طؤ ِرانكارى جةوهةرى» ئةو َثيشى طرفتيكى ياساى نية و واية ئةم َئالوطؤ ِرة هيض َ ئيجابياتى زياترة تا سلبيات ،وة واقيعى هةريَمى كوردستان ئةو َئالوطؤ ِرةى َثيويستة. َ عةبدوالى مةال نورى لة ليستى هاوكات َ بةشيكة لة طؤ ِران َثيى واية ئةم ئالوطؤ ِرة َ ِريَكةوتنى ستراتيذيى بةينى يةكيتى و ثارتى، طرفتيكى ياساى نية و َ دةلَيت َثيشى واية هيض َ دذبيت بةم دةقيكى ياساى نية كة َ «هيض َ شتيكى ئاساييةَ ، بةالم ئةوةى تائيرة َ َئالوطؤ ِرةَ ، يةكيتى و ثارتى نائاسايية َئالوطؤ ِرةكانى بةينى َ
لةسةر بنةماى َ خةلك و َ هاوالتيان نةهاتوونةتة هيندةى لةسةر بنةماى هةردوو حيزبى ئاراوةَ ، َ دةسةالت هاتووةتة ئاراوة» هةروةها حةمة سةعيد حةمة عةلى لة فراكسيؤنى يةكطرتوو َثيى واية ئةم َئالوطؤ ِرانة زياتر ِرةنطدانةوةى ِريَكةوتنة ستراتيذيةكةى َنيوان هةردوو حيزبى دةسةالتدارة و َ َ دةلَيت «سةرضاوةى لة ِريَكةوتنة شيوةيةكى ستراتيذيةكةوة وةرطرتووة نةك َ بةثيى ياساى هةبيتَ ، دةستورى يان ياساى َ َ دةستوربيت». هةلبذاردنةكان يان ِرةشنوسى َ لة بةرانبةردا مةسعود عةبدولخالق-ى نوسةر و ِرؤشنبير َثيى واية ناياساى ئةم ثرؤسةية لةوةداية كة دةستور نية لة كوردستان و وةسيقةيةك كراوة بة بنةما كة ِريَكةوتنامة
ذمارة ()5(..)48ي ئازاري ()2012
27
مةسعود عةبدوخلالق:
َ عةبدوالى مةال نورى: ئةم ئالَوطؤِرة داهَينانَيكى كوردية و يةكَيكة لة داهَينانة خراثةكانى يةكَيتى و ثارتى
هةريى واقيعى مَ كوردستان ئةو ئالَةطؤِرةى ثَيويستة
ستراتيذيةكةية ،باوة ِرى واية ئةم َئالوطؤ ِرانة خةلك نةكراوة و َ لةسةر خواستى َ دةلَيت َ «خةلك لة 17ى شوبات خؤثيشاندانيان كرد و داواى طؤ ِرينى حكومةتيان كردَ ، بةالم نةيانكرد َ َئيستا كة دةكريَت لةسةر خواستى خةلك نية لةسةر بنةماى ِريكةوتنة ستراتيذيةكةية». ثاريَزةريَك باوة ِرى واية ِرةنطة نةكريَت لةاليةنى ياساييةوة َليكدانةوةى بؤ بكريَت، بابةتيكى دةستورى و ضونكة بةدةرة لةهةر َ ياساى .كاروان كةمال لة دريَذةى قسةكانيدا بابةتيكى دةستورى ووتى «ئةمة لةسةر بنةماى َ خةلةليكى ياساى ئةو َئالوطؤ ِرة ِروونادات ياخود َ جيطةى َدلخؤشى َبيت و َبلَين بةهؤى تاوةكو َ سةروةرى ياساوة ئةمة كراوةَ ، بةلكو ِريَكةوتنى سياسى َنيوان دوو حيزبة و بةدةرة لة هةموو شتيكى ديكة» .لة دريَ��ذةى قسةكانيدا َ لةسةر ئةو بابةتة ووتى «ئةطةر مةسةلةكان َ دةسةالتى ياساى بوناية ئةوا دةبوو دوور لة حيزبى َ ووالت ب��ة ِرَي��وة ببراية ،بؤية من ضوارضيوةيةكى ياساى بؤ هةريَمى باوة ِرناكةم َ هةبيت ،ياسا َ ئةسلةن حاشا لةم كوردستانيش َ َ دةسةالت دةكات ،ئةمة َبى جؤرة َئالوطؤ ِرانةى
ئاب ِروويية بةرانبةر بة ياسا دةكريَت ،ضونكة ئةساسيكى دةستورى بةبى طة ِرانةوة بؤ هيض َ َ َ دةوةشينيتةوة و هةل ك حكومةتي تؤ ياساى و َ َ دروستى دةكةيتةوة». ساالر مةحمود سةبارةت بة ثةيوةندى َ دةسةالت و ئؤثؤزسيؤن دوا و َثيى واية َنيوان وةك ضؤن بؤ َئيمة ئةركة ِريَز لة ئؤثؤزسيؤن شيوة بطرين و مافى كةمينة بثاريَزين بةهةمان َ ئؤثؤزسيؤنيش َثيويستة ِريَز لة ئيرادةى زؤرينة بطريَت ،كة زؤرينةيةكة َ خةلكة كوردستان دةنطى َثيداوة َ كةلينانةى كة هةن دةلَيت «ئةو َ نانيكى طةرمةوة و لة با ئؤثؤسيؤن بيخاتة ناو َ هةلمةتى َ َ بةكاريبهي َنيت، داهاتوودا هةلبذاردنى َ َثيويستة ِريَز لة ئيرادة جياوازةكانى يةكدى َ عةبدوالى مةال نورى بطرين» لةبةرانبةردا َ َ كةسيك دةلَيت «لةهةر ووال َتيكى دونيادا َ دةبيت دةبيت َ كةدةستبةردارى ثؤستةكةى َ ثاساويَك بخاتة ِروو جا ئةو ثاساوة ثاساويَكة كة ثةيوةندى بةخؤيةوة هةية يان بة ئةركةكةيةوة، بؤية ئةمة ثرؤسةيةكى نا َ نانيكى داهي َ ئوسوليةَ ، يةكيتى داهينانة خراثةكانى َ يةكيكة لة َ كوردية َ بةبى ئةوةى هؤكارةكةى بة من و ثارتىَ ،
دةكيشيتةوة». َبلَييت دةست لةكار َ مةسعود عةبدولخالق ب��اوة ِرى واية كة حكومةتى هةريَم ب��ةردةوام َكيشة دروست دةكات ،ئةو َكيشانةش هةنديَكيان الئيرادى يةكيك يةوة هةنديَكيان ئيراديةَ ،ثيشى واية َ لة ئةركة هةرة طةورةكانى ثةرلةمان ضاوديَرى كردنة كة نةيتوانية بيكات ،دةربارةى دةستى حيزب لةناو حكومةتدا َ دةلَيت «ئةم دوو حيزبة ورطيان زؤر زلبووة و َميشكيان زؤر بضوكبووةتةوة و قاضيان بضوكبووةتةوة و خؤيان َثي ِراناطيريَت ،بؤية هةموو قورساى خؤيان خستووةتة سةر ئةم حكومةتة». ئةندام ثةرلةمانةكةى يةكطرتوو َثيى واية جيطرى سةرؤكى َئالوطؤ ِرةكةى سةرؤك و َ حكومةت و ثةرلةمان َئالوطؤ ِريَكى حيزبية لةبارةيةوة َ «بةثيى ئةوةى كة حيزب دةلَيت َ هةيمةنةى هةية بةسةر حكومةتدا وة َ طةندةل نةدراوة بة دادطا كةسيكى تائيستا َ َ ِراثؤرتةكانى ديوانى ضاوديَرى دارايى طفتوطؤى جيبةجى لةسةر نةكراوة وة ثةرلةمان ياساكانى َ ناكريَت بؤية ئةم َئالوطؤ ِرة هةر دووب��ارة دةبيت». كردنةوةى تةجروبةى جاران َ
ئةم دوو حيزبة وورطيان طةورة بووةو مَيشكيان بضوك بووتةوة
28
ذمارة ()5(..)48ي ئازاري ()2012
ساالر مةمحود:
بةهمةن حسينَ : ئةو ث ِرؤذانةى ث َيشكةش كراون لةسةر ئةرزى بةجى نةكراوة ،ض ب ِريارة حةظدة جى َ واقيع َ َ خاليةكةى ثةرلةمان ض ب ِريارةكانى ئؤثؤزسيؤن ديداري :ئةنوةرحمةغةريب ئةبوبكرحسَين سكرتيرى حزبى جيطرى َ حسين َ بةهمةن َ زةحمةتكيشانى كوردستان لةديمانةيةكى َ تايبةتى كؤظارى ِريَطادا باس لة بارودؤخى كوردستانءعيراقء ناوضةكة ئةم ِرؤى هةريَمى َ دةكات،هةرلةم ديمانةية ناوبراو وةآلمى ضةند ثرسياريَكى ديكةى ِريَطا دةداتةوة. ِريَطا:خويَندنةوةى َئيوة بؤ بارودؤخى َئيستاى هةريَمء ناوضةكة ضؤنة؟ بةشيكة بةهمةن حسين :بارودؤخى هةريَم َ كةلةعيراقدا هةيةءئةوةى لةو واقيعةى َ لةدةوروبةرمان دةطوزةريَت ،بةتايبةت ئةو طؤ ِرانكاريانةى كةناوضةكة ماوةى َ سالَيكة بةشيكيش لةو طؤ ِرانكاريانة بةسةريداهاتووةَ ، َ بؤهةندي شويَنى تر بةتايبةتى بة ِريَوةية ،ثيمواية ئاسؤيةك كةئيستا هاتؤتةطؤ ِر َي َ سوريا َ لةبةردةم وةزعى هةموو كورد لة ِرؤذهةآلتى َميكى َتةثيشةوة،ئةويش ئةوةية ِرذي َ ناوة ِراستدا دي َ وخيت لةسورياَ ،بيطومان شمولى ديكتاتؤرى دة ِر َ كورديش لةوبةشةدا ئةجنداى خؤى هةية بؤئةو لةعيراقيشدا دةبينن بارودؤخى طؤرانكاريانةَ . سياسى طيرى خ��واردووة،ل��ةدواى ثرؤسةى َ كهينانى كابينةكةى مالكى دواى هةل بذاردنءثي َ َ هةولير ،بةجؤريَك لةجؤرةكان ِريَككةوتنامةى َ هيزواليةنةكان َليى ثةشيمان بونةوة بةتايبةت ثؤستيكى بةشدارى كردنى َعيراقية بةضةند َ باآل كةب ِرياربوو بدريَت بةو ليستة ،بةوة نةوةستا كة زةختءفشاريَكى كةوتنةسةرئةوةى زؤربخةنةسةرليستى عيراقيةءئةم سيناريؤى كةبةهةرشيوةيةك كؤتايي لةسةر تارق هاشمى َ َبيت َئيستا لةكوردستانة ،ئةوانة سةرةتايةكى
بةهمةن حسي لةعيراقدا ،كورد خراثن بؤثرؤسةى سياسى َ ديسانةوة وةك سةرةتاى ثرؤسةى ئازادى َعيراق كةوتؤتة خةمخؤرى ئةوبابةتة كةدةيةويَت نةضةقيتءبةردةوام ثرؤسة سياسيةكة َ طةليك ب�َ�ي��ت،ب��ةآلم ئاستةنطء كؤسث َ ئوميدةكان ئةوةبوو زؤرن هةموو هيواو َ كةلةمانطى داهاتوودا كؤنطرةيةكى نيشتمانى بؤضارةسةركردنى قةيرانةكان ببةستريَت،بةآلم دواى ئ���ةوةى ل��ي��ذن��ةى ب��ؤ َثيكهاتء كؤبونةوةشيان ئةنجامدا ،بةآلم َئيستا بةبيانووى ئ��ةوةى كةكؤبوونةوةى لوتكةى سةرانى عةرةبى لةبةغدا دةبةستريَت ئةو كؤبونةوةية
دوادةك��ةوَي��ت،ل� َ�ي��رةدا ئةوهةلءمةرجةى لةكوردستاندا هةية كاريطةرى دةرةوةى َ َ نةمانةوي دةوروبةرمان، بمانةويء لةسةرة، َعيراق تا ِرادةيةك كاريطةرى لةسةربارودؤخى كوردستان هةية ،بارودؤخى َئيرة لة ِروانطةى دةبيت َئيمة ئةوةى كة كوردستان ئارامترةَ ، هةبيت .ئةم طؤ ِرانكاريانةى ئةجندايةكمان َ َ لةهةندي وآلتدا كةناوضةكةى طرتؤتةوةو كؤتايى هاتء ثة ِرلةمانء حكومةت َثيكهاتء َ بةشيكيشى بةردةوامة، هةلبذاردن ئةنجامدراَ ، بةشيكة لةو ِرؤذهةآلتى ئةو طؤ ِرانكاريانة َ بةشيكين لة ِرؤذهةآلتى مةش ناوة ِراستَ ،ئي َ ذمارة ()5(..)48ي ئازاري ()2012
29
هةبيت دةبيت َئيمةش ئةجندايةكمان َ ناوينَ ، سود لةوبارودؤخةبكةين ،بةواتايةكى تر ئةوةندة خؤمان دوانةخةين ،لةهةموو َعيراقيةكان َعيراقى ترنةبين لةبنيادنانى َعيراقدا ،بافكر لةبارودؤخى خؤمان بكةينةوة بةئاراستةى كةئيمةى مافي ضارةنوسى خؤمانمان ئةوةى َ كةمافيكى ياسايىء دةستوورى خؤمانة، هةية َ ميكانيزميك بائةومافة ثيادةبكةين بةهةر َ َبيت لة ِريفراندؤمةوة تاب ِريارى سياسى، بةهةروةسيلةيةك َبيت دةتوانين ئةومافة بةدةستبهينين َئيستا. َ ِرَي��ط��ا :سةركردايةتى ك��ورد تاضةوند َ لةطةل ئةو شةثؤلةى طؤ ِرانكارى توانيويةتى بطونجي َنيت؟ ناوضةكة خؤى َ حسينَ :نالَيم هةموو َ خةلكى بةهمةن َ كوردستان ِرازين لةواقيعى ئةم ِرؤى كوردستان، بةآلم ئةو ئةزمونةى كوردستان زياتر لةبيست َ سالة كة كورد خؤى حكوم ِرانى خؤى دةكات ،بةو دامةزراوانانةى كةهةيةتىء بةو ميكانيزمانةى كةهةلبذاردنى َتيدا دةكريَتَ ، َ ةتيكى حال َ نيمضةديموكراسى بؤخؤى بةرجةستةكردووة، ئةو َئالوطؤ ِرانة َثيويستة سةركردايةتى كورد ئةزمونى َليوةربطريَت ،ئةزمون وةرطرتن ل��ةوةى كة ئةو نيزامانةى ئةو ِرذيَمانةى وةختانيك كةئيستا لةبةردةم طؤ ِرانكاريدان َ َ لة ِريَى شؤرشء دروشمى بريقةدارةوة هاتبن بؤ خزمةتكردنى نيشتمانء وآلتةكةى خؤيان، ديارة لةئةزمونى ميسرى عةبدولناسر كةئةم نيزامة دروستكةرى ئةوجؤرة قةوميةبوو ،لة بةهةمانشيوة ،بةآلم بةدريَذايى سورياو َعيراق َ سالة بةتايبةت لة َ ئةو سى ضل َ سالى ()60-50 ئةودروشمانة،ئةوشيوة تادةطاتةئيستا ةكانةوة َ َ حكوم ِرانىء بة ِريَوةبردنةى وآلت كةبينيمان لةزؤر وآلت دةطةيشتةبنبةست ،بؤية نةبوونى َ زول��مء ستةمء شةفافيةتءناعةدالةتىء بايةخنةدان بةمرؤظء مافةكانى ،ئةمانة هةمووى ئةوقةيرانةى دروست كرد ،ميلةتان كةذيانى خؤيان بؤتة زيندان لةناووآلتى خؤياندا ِراثة ِرن ،مةبةستم َليرة ئةزمونى هةريَم نةبيت بؤ وةزعى ئةزمونيكى تازةية،ثاكانة َ َ كوردستان،دةبيت َئيمةئةزموون لةهةموو َ دةبيت ئيدارةى ئةوطؤ ِراانكاريانة وةربطرينَ ، نابيت كوردى زؤربةوردى ئةزموون وةربطريَتَ ، توني َليك بين كةكؤتاييةكةى َئيمة داخلى َ ديارنةبيت ،ل��ةوةى كةئيدارةى َئيستامان َ باشتربكةين ،كةنا ِرةزايىءطلةيى هةية لةو
30
ذمارة ()5(..)48ي ئازاري ()2012
وآلت��ة َئيستا ئؤثؤزسيؤنء َ خةلكى َدلسؤز هةية ،قابيل نية ئةطةر طؤ ِرانكارى نةكريَتء بةهيزترنةبن ،ئةطةر ثرسةى دامةزراوةكانمان َ ديموكراسى فراوانترنةكةين و َكيشةكانى زياترثيداطرى لةسةرنةكةين، خؤمانءبةغدا َ َ جاري ئةزمونى هةريَم الى َئيمةثيرنةبووة وئيكسثايةرنةبووة ،كةفرياى ءزؤرى نةخاياندووة َ ئةوة نةكةويَت ضارةسةربكريَت،بؤية جياوازى
نالََيم هةموو خةلَكى كوردستان ِرازين لةواقيعى ئةمِرؤى كوردستان ،بةآلم ئةو ئةزمونةى كوردستان زياتر لةبيست سالَة كة كورد خؤى حكومِرانى خؤى دةكات ،بةو دامةزراوانانةى كةهةيةتىء بةو ميكانيزمانةى كةهةلَبذاردنى تَيدا دةكرَيت ،حالَةتَيكى نيمضةدميوكراسى بؤخؤى بةرجةستةكردووة َ هيشتا َئيمة لةطةل ئةو وآلتانةى تر زؤرةء َ نةطةيشتوينةتة ئةو َ كةدةمانةطةيةنيتة خالةى َ َ َئيمة هةلبذاردنمان بنبةست،لةبةرئةوة جيطيردةكةين لةثيشةداية كةئةم ثرؤسةية َ َ َ بةناكامليش َبيت. ئةطةر ِريَطا:هاتنى بةهارى عةرةبىء كؤتايى هاتن بةدةسةآلتى شمولىء دكتاتؤرى دةبيت لةسةر ثرسةى ض كاريطةريةكى َ
دييموكراسى لةناوضةكةو هةريَم؟ حسينَ :ئيمةش وةك كورد سودى بةهمةن َ َليوةردةطرين لةو طؤ ِرانكاريانةى كةهةيةَ ،ئيمة لةهةسارةيةك ناذين دووربين لة ِرؤذهةآلتى َ َ ءنةمانةوي ئةو واقيعةى است،بمانةوي ناوة ِر دةبيتَ ،ئيمةش هةية كاريطةريشى لةسةر َئيمة َ بةو مةفهومةنا َئيستاكة باس لةبةهارى كوردى َ كةخةلك َبينةسةرجادةو دةكةن ،بةهار ئةوةنية بةوشيوةية مومارةسةى مافى خؤى دةكات، َ بةآلم هةموو ئةوطؤ ِرانكاريانةى كةلةناوضةكة هاتؤتةئاراوة دةعمى ثرؤسةى ديموكراسى دةكات ،بةآلم َ جاري ِروون نية كةبةرهةمى ئةو كي دةيباتءدةيخوات. شؤ ِرشانة َ َ َ ِريَطا :لةطةل سةرهةلدانى دةنطى نا ِرةزايى لةناوضةكة ،لةكوردستانيش حةظدةى شوبات دروست بووَ ،ئيوة خويَندنةوةتان بؤ ئةو ِرووداوانة ضؤن بوو؟ لةنيوان حسين :جياوازى زؤرة َ بةهمةن َ َئيمةو وآلتانانى عةرةبى ،سروشتية َئيستا دوونيا ئةوةندة بضوكبؤتةوة ِروداوَي��ك لةئةمريكاى باكور روداويَ��ك لةكةنةدا يان ِروداويَ��ك ئةفريقاوةبيت بةيةك لةحزة لةخوارووى َ بةزيندووى دةيبينى كاريطةرى ِراستةوخؤى دةبيت ،بةآلم لةسةرهةريَمى كوردستانيش َ ئةو َ حالةتانةى كةوآلتانى عةرةبى دروستيان كردووة لةوهةيمةنةيةى كةهةيانة لةوثة ِرلةمانة م���ردووةى كةهةيانة ،ل��ةو حكومةتةى كةهةيانة هيض بةرنامةيةكى َثيشكةوتووى َتيدانية ،جياوازى هةية ،دوو َ هةلبذاردنة َئيمة ئؤثؤزسيؤنمان هةية. ِريَطاَ : لةطةل ئةو شةثؤلى نارةزايةتيةى هاتة ئاراوةو رووداوةكانى 17ى شوباتى َليكةوتةوة، َ لةطةل كضونيكى ئةم رووداوانة دةبين هيض َلي َ َ رووداوةكانى والتانى عةرةبى؟ حسين :ئةو طؤراكاريانةى َ لةوالتانى بةهمةن َ وبةشيك لةو عةرةبى روويانداوة ،روودةدةن َ َالتانى عةرةبى تر ماوة بةرئةو شةثؤلةدةكةون. وليكضون هةريَمى كوردستانيش جياوازى زؤرة َ كةمة بةهؤى جيهانطيرى تةكنةلؤذياوة َتيكراى دةبيتَ ، بةالم ئةو دونيا لةطؤرانكاريةكان ئاطادار َ َ حالةتةى َ والتانى عةرةبى لةدروستكردنى هةيمةنةى حوكمرانى و ثةرلةمانى مردو ونةبونى بةرنامةيةيان بؤ طؤرانكاريى جياوازة، ل��ةودةورةى َئيمة هةمانة وئؤثؤزسيؤنمان هةية ولةريَطةى سندوقى دةنطدانةوة هاتوون َ دةسةالتى حاكمى بةئينقيالب نةهاتوون،
هةريَمى كوردستانيش لةريَطةى سندوقى دةنطدانةوة هاتووة .هةرضةندة كاريطةرى دةرةوة ه��ةب��ووة لةسةرمان لةسةر ئةو نادادطةرى و نارةزايى لةسيستةمى حوكمرنى َ لةطةل بةغداد وئةدامان وثةيوةنديةكانمان لةحكومةتى َعيراقى وكوردستان ئيتر بةهارى دةبيت شةفافيةت عةرةبى بةردةوامبيت يان ناَ ، َ َ نةبيت كةنةخؤشيةكة هةبيت وطةندةلى َ َ سيبةرى دةسةآلتة ولةهةموو دونيادا هةية َ لةميذويدا لةضةثةوة بةئاسانى بنب ِرناكريَت َ ب��ؤراس��ت ولةئيسالميةوة بؤمةسيحيةت ناعةدالةتى سةبةب بووة بؤ ِروخاندنيان لة َ والتانى ئيسالميش ئةم ئةزمونة هةية .طةالنى َعيراق لة راثةرينى بةهارى 1991ةوة َثيشةنطى بةهارى عةرةبى بووةَ ، بةالم بةداخةوة خؤرئاوا مساوةمةيان كردو ضراى سةوزيان بؤ سةدام َ هةلكردةوة بؤ سةركوتى طةالنى َعيراق هةرضةندة ميللةتى َئيمة دةستبةردارى َتيكؤشان بوو بةكؤ ِرةوى مليؤنى َ وةالمى دايةوة وكاريطةرى كردة سةر هاوثةيمانان كةناوضةى ئاراميان بؤدروستكردين ،دواتريش ئيداراتى حكومةتى َعيراق كشايةوة و بةرةى كهينا .جياوازيةكى ترى كوردستانيمان َثي َ َ لةنيوان َئيمةو والتانى عةرةبى ئةوةية طرنط َ كةئةوان َ دةولةت ودامةزراوةنَ ، بةالم هةريَمى كوردستان بةداخةوة َ دةول��ةت نية وسنورى وتائيستا نةمانتوانيوة ديارنية وئايندةيةش ديارنية َ دةوروبةرمان َدلنيا بكةينةوة. سى َطا:ثيت وانية لة هةري َ ِري َ َميكى َ ثاريَزطايي دا كة دانيشتوانةكةى لةضاو ئةو َالتانة زؤركةمترةَ ، بةالم نارةزايةتى وناعةدالةتى كاريطةربيت لةسةر زياتربيت ئةمةش واناكات َ َ بةهارى كوردى ؟ حسين :راستة َئيمة دامةزراوةكانى بةهمةن َ ثةرلةمان وحكومةتمان هةية ،تاكابينةى َثينج- يش َتيكراى حزبةكان َتييدا بةشداربوون ،جطة لةكابينةى شةش كة ئؤثؤزسيؤن بةشدارى نةكرد ودروست بونى نارةزايةتى َ ةتيكى حال َ نابيت َبلَيين لةبةرئةم ئةزمونة سروشتيةو َ هةبيت وخؤثيشاندا بكةين نارةزايةتيمان َ دةولةتيش بين ئةو َ طةر َ حالةتانة هةيةَ ،ئيمة لةشاخيشدا زؤر جار باسى ضاكسازيمان كردوة وئينشيقاقة سياسيةكان لةسةر ئةوةبووة نةكراوة،ثيويستيشة َ هةولى زياتر كةضاكسازى َ بدةين َكيشةى زةويةكانمان كةزياتر لةنيوةى وثيويستة َثيداطريى خاكى كوردستانى َعيراقة َ
لةسةر بكةين. ِريَطا :سةركردايةتى سياسى كورد لةكويَى َ لةطةل ضارةسةرى َكيشة نةتةوةيةكانيداية َعيراق و َ دراوسى؟ هةم لةكويَى خةمى والتانى َ ئةم ئةزمونةداية بؤ ضارةسةرى ناعةدالةتى ونادادطةرى ؟ ن:ثيويستة َئيستا ئةم بةهمةن حسي َ َ بةهيز بكةين لة هةريَمى كوردستانة َ َ رؤذهةالتى ناوةراستدا و واقيعى َعيراقيش بؤ ئةوة لةبارة وزؤرجار باس لةوةدةكريَت كة َثيداطرى لة وئةزمونة دةكةينَ ، بةالم َئيمة سى لة 2003 َ فرسةتيكمان هاتة َثيش وئةم َ ثاريَزطايةمان هةر هةبوو َئيمة لةجياتى ئةوةى ئيعالنى سةربةخؤى خؤمان بكةين ضووين راقيكى خؤمان خةريك كرد بةدامةزراندنى َعي َ تازة لةسةر ئةساسى شةراكةت .سةبارةت بةبةشةكانى ترى كوردستانيش هةريَمى َئيمة َ ثالثشتة بؤئةوان ض وةك حزبة سياسيةكان وض َ وةك حكومةت ،بةالم َئيمة خةمخؤريانين نةوةك بضين لةجياتى ئةوان ئيش بكةين. بةشيكة ِريَطاَ :ثيت واية هةريَمى كوردستان َ لةو طؤرانكاريانةى ناوضةكةى طرتوةتةوة؟ حسين :واى نابينم وئةطةر لة بةهمةن َ َ هةريَم كوردستان تةداولى سولتة لةريَطةى هةبوبيت لة َ والتانى سندوقى دةنطدانةوة َ َ تائيستا هةلبذاردن هةية عةرةبى بونى نةبووة و َ وعيراق لةماوةى ضةند َ سالى ولةكوردستان َ َ رابردووداَ ، بةالم والتانى عةرةبى تازة دةست بةهيزى بكةين َثيدةكةن ودةكريَت َئيمة زياتر َ
وكارى زياتريشى بؤ بكةين وشةفافيةتى زياتر هةبيت نةك رووخاندنى دامةزراوةكان. َ يةكيتى وثارتى ئةو ئيرادةيان لةئيستادا َ ِريَطاَ : هةية؟ يةكيتى حسين :من ناتوانم لةجياتى َ بةهمةن َ وثارتى قسةبكةمَ ، بةالم ديدو بؤضونى حزبى َ يةكيتى وثارتى زةحمةتكيشان جياوازترة ،بةالم َ َ َ لة َ هةلبذاردنةكانى سالى 1992ةوة رازى كةمينةبيت ،ثةنجا كى َ كى زؤرينةو َ نةبوون َ هينانةية ئاراوة ،يةكتريان قبولَ بة ثةنجايان َ نةبووَ ، بةالم َئيستا ثارتى هةيةو ئؤثؤزسيؤنيش ناتوانيت خؤى لةسةر ئيرادةى هةية وكةس َ دابنيت و لةئايندةيةكى نزيكيشدا طشتيةوة َ َ َ هةلبذاردنمان لةبةردةمة ،ئيتر هاوالتيان دةتوانن بةدةنطةكانيان بابةتةكان يةكال
تائيستاش ئاسةوارى دوو ئيدارةى بةكابينةى شةشء كابينةى حةوتةوة ديارة كة هةنطاودةنرَيت بؤ ثَيك هَينانى ذمارة ()5(..)48ي ئازاري ()2012
31
َ هةلبذاردنانةش بكةنةوة و بيطؤرن ،ئةم َ ئيتيفاقيةى َ َنيتة َثيشةوة ودلنياشم نوى دي َ َ كةئيستا دةسةالتن يةكيتى َ لةوةى كةثارتى و َ َ سةرلةنوى دةبيت هةروةك ئؤثؤزسيؤنى جاران َ وةك جاران ممكين نية ضاوو َ طوى ى خؤى دابخات لة داواكاريةكان ولةئاخيردا خؤى دةبينيت دةسةت َ دةردةضيت و مومكين بةتال َ َ يةكيتى وثارتى نةتوانن طؤران بكةن نية َ وخؤيانى َلى بدزنةوة. ِريَطا :ئةوثةنجابةثةنجاية كاريطةري هةبووة لةسةر ثرؤسةى ديموكراسى لةهةريَم؟ حسين :ئةو واقيعةى َئيستا بةهمةن َ زادةى ئةو واقيعة خراثةى ثةنجا بة ثةنجاية، َ بةشيكى ئةو ئاراميةى كة هةية ب��ةالم َ دةبيت رةضاوبكريَت وبةحوكمى ئةوةى َ َ لةطةل دووحزبى كوردستانى ماوةييةكى زؤر َ ةتيكى ئاسايى يةك لةشةردابوون بةحال َ دةبينم وتائيستاش ئاسةوارى دوو ئيدارةى بةكابينةى شةش وكابينةى حةوتةوة ديارة هينانىَ ،ئيمة وةك كة هةنطاودةنريَت بؤ َثيك َ زةحمةتكيشان َثيمان وابوة ئاسةوارى دوو َ ئيدارةى هةية و ئةوسيستةمى شةنجا بة ثةنجا تائيستا زةرةرى لةئةزمونةكة داوة ومةعقول نية َ هةبيت وسوثايةكى لةحكومةتدا دوو ئيدارةى َ نةبيت، يةكطرتوو ئيدارةيةكى يةكطرتومان َ لةيةكيتى وثارتيش داوة ئةمةش زيانى َ َ لةهةلبذاردنةكانيش وة دةردةكةويَت. ساليك بةسةر ِريَطا :دواى َتيثةربوونى َ 17ى شوبات وبةسةربازطة كردنى شارةكان تاضةند قةيرانةكان ضارةسةر دةكات؟ حسين :مةترسى ئةوة لةسةر بةهمةن َ ئةزمونةكة هةية ،كةئةو ثرؤذانةى َثيشكةش بةجى نةكراوة، جى َ كراون لةسةر ئةرزى واقيع َ ض بريارة حةظدة َ خاليةكةى ثةرلةمان وض ب ِريارةكانى ئؤثؤزسيؤن ،ثرؤسةكانيش واى بةجى دةكريَت، جى َ َليهاتوة كةفشار هةبوو َ َ بةجى ناكريَت ،كةئةوةش جى َ بةالم كةنةبوو َ َ حالةتيكى سةحى نية ئةطةر بارودوخةكة ئارام بةجى ناكات وئةطةر جى َ بوو ثرؤذةكان َ بةجى ى دةكات، جى َ بارودخيش نائاسايى بوو َ ئةو بةرنامةى ليستى كوردستانى َثيشكةشى كرد زؤر جوانترة لة ثرؤذةى َئيمةو ليستةكانى بةجى ى بكةن وضاكسازى جى َ ترَ ،ثيويستة َ لةحزبةكانى خؤشياندا بكةن. ِرَي��ط��اَ :ئيوة ل���ةدةرةوةى دةس��ةآلتء لةهاوثةيمانيتى ولةئيستادا ئؤثؤزسيؤندان َ َ
32
ذمارة ()5(..)48ي ئازاري ()2012
دان .بؤ ئةوةى لة رووداوةكان بؤضونى خؤتان َ بةكوى طةيشتوة ؟ هةبيت،هةنطاوةككانتان َ زةحمةتكيشان حسين :حزبى بةهمةن َ َ دةبيتةوة هةميشة رووب��ةرووى ئةوثرسيارة َ َ ونةدةسةالتنَ ،ئيمةش كةنة ئؤثؤزسيؤن َ َثيمان واي��ة لةثانتايى َنيوان دةس��ةالت وئؤثؤزسيؤندا كاردةكةين و ئؤثؤزسيؤن وئيمة َ كيكى خاوةن خةباتين خةل َ ناسنامةنية َ ولةسةر ناعةدالةتيةكان َئيستا وسةردةمى يةكيتى وثارتى َبيدةنط نةبووين شاخيى َ ورةخنةمان طرتووة بةردةواميش بووين هةبيت لةسةرى ودةمانةويَت وتارى خؤمان َ لةضوارضيوةى لةسةر بابةتة هةستيارةكان َ بةرذةوةندية نيشتمانيةكانَ .ثيمان واية نةك طوتاريَكى زؤر توند َ كةزال َبيت بةسةر شتةكان َ ئاميزى مةنتقى نةك بةلكو خيتابيكى رةخنة َ َ َ لةطةل لةبةرئةوةى تةفسيرمان بؤبكات ئؤثؤزسيؤن َ َ ولةدةسةالتيش نين، هةلناكةين
لةِرابردوو ئَيمة بةشَيك بووين لةفشار لةئَيستاو ئايندةش َ َ دةسةالت بووين بةدريَذاى خةباتى لةطةل نة َ يةكيتى وثارتى خؤمان وهاوبةش بووين لةطةل َ وبةشيك لةئؤثؤزسيؤنى َئيستا ولةريَطةى َ وتيكؤشانةى دامةزراوةكانى خؤمان وئةو خةبات َ كةهةمانةَ ،دلنياشم دةتوانين ئيرادةى خؤمان وشتيك كةثةلةى َليبكةين فةرزبكةين َ بطةيةنيت ثي زةرةرمان ئيحتيمالة ونةطةيوة َ َ َ وئيمةش لةطةل ضاكسازى وبةردةوام بونين َ َ بةبى شةفافيةت وبةشدارى نية ك ةتي حال وهيض َ َ َ سى حزبى خاوةن خةلك بةري َ َوةناضيتَ ،ئيمة َ خةباتى َثيكةوةين َ وخالى هاوبةشمان زؤرة َ و لةجياتى ئةوةى بةتةنيا رايةكانمان بلَيين بةسى َ باشترة لةزؤر َ قؤلى َبيت و حالةتدا َ نةك تةسةوربكريَت كةلةبةرامبةر ئؤثؤزسيؤن وهةرسى حزبةكةش بؤضونى دروست كرابين َ َ َ لةطةل ئؤثؤزسيؤن ودةسةالتدا هةية نزيكمان َ وهةوليش دةدةين لةثرسة سياسيةكان َثيكةوة
بين و لةئايندةش كورسيةكانى ثةرلةمانمان زيادبيت فشاربكةين لةسةر ئةداى حكومةت َ وثرؤذةمان زياد بكةين. َ دةسةالت بةفشار خستنة سةر ِريَطا :وتت َ دةنيت وطوى لةنةيارةكانى هةنطاوى ضاكسازى َ و َ بةشيك بن خةلك دةطريَتَ ،ئيوة دةتانةويَت َ لةفشار؟ بةشيك حسين :لةرابردوو َئيمة َ بةهمةن َ لةئيستاو ئايندةش .بوون بووين لةفشار َ َ لةسيبةرى بةدةسةالتيش عةيب نية وناضين َ َ هيزيَكى وئيمة َ دةسةالت خؤمان بشارينةوة َ سياسين ووجودمان بوةو بةردةوام بووين َتيداية و وناسنامةى َ داتى ضةند خةلكمان ناويَت بمان َ شؤرشطيرين و ضةند لةسةنطةرى شؤرشطيرين َ وئيمة لةرابردوو َئيستاو ئايندةش لةسةر خيتاب َ و رةخنةى خؤمان بؤ ضاكسازى ب��ةردةوام دةبين. زةحمةتكيشان بؤ ِريَطا :بةرنامةى حزبى َ بةشدارى لةكابينةى حةوت ضؤنة؟ حسين :كابينةكة َ بةثى بةهمةن َ جارى تةنها َ ى ريَكةوتنى ستراتيذيةو تةنها لةثةرلةمان راسثيراوى كابينةكةش ناونراوة وسةرؤكى َ سةردانى حزبةكانى كردوةو َئيمةش بةراشكاوى َ هةركاتيكيش داوامان لةطةل كردوون قسةمان َ دةبيتَ ، بةالم جارىَ َليبكريَت قسةى خؤمان َ وئيمة َثيشمان زووة بؤ قسةكردن لةوبارةيةوة َ باشة ئؤثؤزسيؤنيش بةشدارى حكومةت بكات وحكومةتةكة بنكة فراوان َبيت. َ ِريَطاَ :ثيت واي��ة كابينةى ن��وى سود لةقةيرانى كابينةكانى َثيش خؤى وةربطريَت؟ حسينَ :ثيشبينى كردن زووة، بةهمةن َ ب� َ زةحمةتكيشان ضةند بكريَت �ةالم وةك َ هاوكار دةبين بؤ ثرؤذةى باش وضةند كةم وكورتيش بينين رةخنةى خؤمان بطرين، َ بةالم ئةو ئالؤوطؤرانةشى لةكابينةكان دةكريَت لةكيشةكان وهيض كابينةيةك بةدوو بةشيكة َ َ َ َ سال ناتوانيت هةلسةنطاندنى بؤ بكةيت ونيوةى كارةكانى كابينةى شةش تةوانةبووة وئةوماوةيةى بؤ كابينةكان دادةنريَت زؤر ولةئيستاشدا زةمةنةكة طؤ ِراوة هيض حزب كةمة َ ناتوانيت بةئارةزووى خؤى ب ِروات، وكةسيك َ َ ضونكة لةبةرامبةريدا ئؤثؤزسيؤن َ وخةلك رايان َ لةساالنى رابردوو هةية بةرامبةرى وئةوةى وبيطومانم كراوة ناتوانن دووبارةى بكةنةوةَ ، بةشيك لةداخوازيةكانى َ ببةجى جى َ َ خةلك َ دةكريَت.
ِراو َيذكارى ث َيشوى ئةميندارى طشتىو ئةندامى ئةجنومةنى شوراى يةكطرتوو: يةكطرتووى ئيسالمى كوردستان ،مومكني نيية بةرةو عةملانيةت ب ِرواتء لةنةهجى خؤى البدات ديمانة :هاوكار عبداهلل ِريَطا :سةرةتاى كارى بانطةوازيت بؤ كةى دةطة ِريَتةوة؟ ئةحمةد حةمةدئةمين :سةرةتاى كارى بانطةوازيم بؤ ئيسالم دةطة ِريَتةوة بؤ ناوة ِراستى سالى 1958ز ،كاتآ ثةيوةنديم كرد بة َ َ كؤمةلى َ موسلمان ،لة ِريَطةى مةكتةبةى برايانى ئيسالمى كةوا وةك بارةطايةكى نافةرمى وابوو َ كؤمةلة ،ئةويش بة هاوكارى برادةريَك بؤ ئةو جيطاية بووم ،ئيتر لةو ِرؤذةوة ئاشناى ئةو َ دانةب ِراوم. ِرَي��ط� َ يةكيك ب��ووى كة �ا:دةل� َ�ي��ن ت��ؤ َ سةرثةرشتى بانطةوازى اخوانت كردووة لة كوردستان ،ئةمة ضؤن بوو ياخودئيخوان ضؤن طةيشتة كوردستان؟ بةوشيوةية نةخير ئةحمدحةمةدئةمين: َ َ نةبووةَ ، بةلكو من بة جيلى دووةم دادةنريَم هةولير .بةآلم لةوانةية هةندآ لة برايانى َ ساآلنى هةشتاكان من ب ِرياردةرى ِرةوت بووبم و كارى بانطةوازم َ هةلسو ِراندبآ بةيارمةتى ئةو برايانةى لة طؤ ِرةثانةكة بوون .طةيشتنى هةولير ،بةتايبةتى وةك بانطةوازى بريان بؤ َ ِريَكخستن دةطة ِريَتةوة بؤ ناوةندى ضلةكانى سةدةى بيستةم ،لة ِريَطاى ضةند قوتابيةكى هةولير ،كةوا لة بةغدا دةيانخويَند ،ئةوانيش َ بيرؤكةكةيان وةرطرتبوو لة ضةند مامؤستايةكى كؤليذانة مامؤستا بوون بةآلم لة ميرى كةلةو َ سليمانى سةرةتاى ثةنجاكان بانطةوازى برايان َ طةيشتووةتة ئةو شارة ،بةتايبةتى لة ِريَطةى ضةند برايةكى كةركوك. ِريَطا :بؤضى َئيوة بيرتان لة دروستكردنى ةوتيكى ئيسالمى َ هةلقوآلوى كوردستان ِر َ نةكردةوة؟ ياخود ض هؤكاريَك وايكرد كة َئيوة بة فيكرةى ئيخوان كار بكةن؟ ئةحمدحةمةدئةمين :لةوكاتةى من باسى هةولير و دةكةم تةنيا ئةو ِرةوتة هةبووة لة َ
مامؤستا ئةمحةد حةمةدئةمني ةوتيكى ترى ئيسالمى وةك ِريَكخستن بوونى ِر َ نةبووة ،ئةمة لةاليةك لةاليةكى تر ئيسالم ئايينيكى طشتطير و ئايينى زؤرينةى وةك َ زؤرى َ خةلكى َعيراق بوو ،هةموويان ثةي ِرةويان نازانى، دةك��رد ،ئايينيش سنورى جوطرافى َ كوردستانيش وةك َئيستاكة هةستكردنى جيايى نةبووة و هةريَم ثةرست َبيت ،هةرواش بير و بؤضوونى برايانم بة بة طونجاو زانى و يةكان طير َ لةطةل بير و بؤضوونى من و بينيم ئةوانةى بوو َ هةلطرى ئةو ِرةوتةن ،خؤيان ثةيوةستن ثآ يةوة لة سلوك َ هةلسوكةوتيان ِرةنطى دابوويةوة. منيش بؤيآ معجب بووم َثييان و َتي َ كةليان بووم. ِريَطا :جياوازى كارى ئيسالمى لة كؤن و َئيستادا لة ضى دةبينيةوة؟ ياخود دةتوانين َبلَين
ئةو كؤسث و لةمثةرانةى كة كاتى خؤى دةهاتة َثيش ِرةوتى ئيسالمى ،هةمان كؤسث و لةمثةر َئيستا هةن؟ ئةحمدحةمةدئةمين :ج��ي��اوازى كارى َ لةطةل كؤن ،لةوةوة ئيسالمى َئيستا بة بةراورد نهينى دةكرا دةبينم :ئةوكاتى َثيشوو كار زياتر بة َ و ثةروةردة و َثيطةياندن زياتر جةختى لةسةر دةكرايةوة و مةبةستى زياتر لة كارى ئيسالمى نةتيا َ موسلمان بوون و ثةرستشى خوا بوو ،خؤ ث ِر ضةككردن بوو بة زانستى شةرعى و َفيربوونى قو ِرئان و سوننةت و كار َثيكردنيان بوو ،بةبآ شتيكى دونيوى بين ،وةك ئةوةى ضاوة ِروانى َ إمتيازات و ثارة و ثول و منصب و بةختةوةرى دونيايى .بؤيآ زؤر بة َدلسؤزيةوة كارمان دةكرد ذمارة ()5(..)48ي ئازاري ()2012
33
مامؤستا ئةمحةد حةمةدئةمني ضيذمان َلى وةردةط��رت و وةك عيبادةت َ َ خؤشحال دةبووين بة ثةرستش و نويَذ و ِرؤذوو كارى بانطةواز .كؤسث و لةمثةر كة دةهاتة َثيشمان لةاليةك هةندآ ِرةوتى فيكرى ضةث و شيوعى و نةتةوةيى توند ِرةو ،المان نامؤ نةبوو ،كةوا َئيمةيان بة خزمةتكارى عةرةب يان داردةستى ِرؤذئاوا دةداية َ قةلةم .لةاليةنى دةسةآلتيش ِراستة فشار هةبوو ،بةآلم لةبةر ئةوةى زؤر ضاالكيمان ديار نةبوو نةدةضووينة بةرةى دذايةتى ئاشكرا بؤ دةسةآلت بةضةك و توند و تيذى ،تا كرابواية خؤمان دوور دةطرت لة ِرووبة ِروو بونةوةيان جار جارةش وادةبوو طرتن َ لةطةل دةكرا لةسةر ضاالكى و َلي َثيضينةوةمان ئيسالمى. ريَطا :زؤر كةس وابيردةكةنةوة كة كورد َ موسلمانة َثيويستى بة حيزبى ئيسالمى نية، تاكيكى ئيسالمى بؤضوونت لةسةر ئةم وةك َ قسةية ضية؟ ئةحمدحةمةدئةمين :ئةو بيركردنةوةية َ هةلةيةكى زؤر سادة و بآ بنةماية ،كارى نةزان و ساكار و بةرضاو نا ِرؤشنانة ،كة طواية
34
ذمارة ()5(..)48ي ئازاري ()2012
كورد َ موسلمانة َثيويستى بة حيزبى ئيسالمى ني ية ،ئةمة بةكار ديَت بؤ ضةواشةكارى و فريودان َئيمةش كةواتة مافى ئةوةمان هةية دةمكوتكردنيك َبلَيين لةبةرامبةر دا ،وةك َ َبلَيينَ : خةلكى كوردستان طشت كوردن ،كةواتة حيزبى كورديان بؤ ضية؟ بؤ ئةو هةموو حيزبة كوردية هةبآ لة ناو كوردان؟ ئةى بؤ ِرةوا نية ئيسالم لةناو َ موسلمانان حيزبى هةبآ؟ ئةمة لةاليةك ،لةاليةكى تر َئيمةى َ موسلمان بة فةرمانى خواو َثيغةمبةر كار دةكةين و َثي ِرةوى ئةو ئايينةين .ئةوةتا خوا َثيمان دةفةرمووآ، يةكةم وةك ت��اك [أدع اىل سبيل ربك باحلكمة واملوعظة احلسنة وجادهلم باليت هي أحسن] النحل .125/هةروا وةكو كؤ َثيمان دةفةرمووآ[ :ولكن كونوا ربانيني ،مبا كنتم تعلمون الكتاب ومبا كنتم تدرسون] .هةر وا خوا فةرمان دةداتة َثيغةمبةرةكةى خؤى محمد (د.خ) [قل هذه سبيلي ،أدع اىل اهلل على بصرية أنا ومن اتبعتين] يوسف .108/كةواتة ئةركى َ موسلمانة بانطةواز بكاو لةسةرى سةرشانى َ كؤببنةوة و خةلكى بؤ داوةت بكةن بة جوانترين
شيواز كةوا كاريطةر َبيت و ِريَك و َثيكترين َ لةسةر بيسةر .ئةمةية بنةماى حيزبى و لةناو َ واجبيك كة خوا دايناوة. موسلمانان ،وةك َ بؤضوونيك و هةموو ئايا ِرةواية هةموو بير و َ َ َ كؤمةلَيك حيزبى هةبآ ،بةآلم موسلمان نةيبى؟ ِريَطا :جياوازى َنيوان حيزبى ئيسالمى كوردى و حيزبى ئيسالمى عةرةبي ضية؟ ئةحمدمةحةمةدئةمين :ئةو دةستةواذةية الى َئيمة بوونى نى يةَ ،ئيمة ب ِروامان بة حيزبى ئيسالمى كوردى و حيزبى ئيسالمى عةرةبى نية ،حيزبى ئيسالمى هةر حيزبى ئيسالمي ية َنيك و لة ناو هةر نةتةوةيةك َبيت، لة هةر شوي َ بة لةبةر ضاوطرتنى تايبةت مةندى يةكانى هةر َنيك و هةر نةتةوةيةك و ِرةضاوكردنى شوي َ َ داب و نةريتى خةلكةكة كة َثيضةوانةى بنةما نةبيت. نةطؤ ِرةكانى ئيسالم َ َ بؤضوونيك هةية دةلَيت كة يةكطرتوو ِريَطا: َ دةنيت ،ئايا ةوتيكى عةلمانى هةنطاو َ بةرةو ِر َ ئةمة هةر بؤضوونة ياخود َ ئةسلَيكى هةية؟ ئةحمةدحةمةدئةمين:يةكطرتووى ئيسالمى كوردستان ،كةوا لةسةر بنةماى (االسالم منهج حياة) دامةزراوة ،مومكين ني ية بةرةو عةلمانيةت ب ِروات و لة نةهجى خؤى البدات. ئةطةر خوا نةخواستة وابكات (مبررات)ى بوونى خؤى وةك يةكطرتووى ئيسالمى لةدةست دةنطيك وابير بكةنةوة و دةدات .لةوانةية ضةند َ َ هةولى ئةوة بدةن ،بةآلم وةكو من بزانم ئةوانة زؤر كةمدةستن و دةنطيان ناسازة و هى ئةوة َ لةطةل ئةو حسيبيان بؤ بكريَت ،بة بةراود نين َ ذمارة زؤرةى ئةندامان و اليةنطران و دؤستانى، سييةمى هةريَم ئةذمار كةوا وةك َهيزى َ دةكريَت ،سةرة ِراى ذمارةيةكى زؤر لة علم و شةرعزان و دين دار و دين ثةروةر لةناو حيزبداو ثاسةوانى حيزبن لة دذى هةر لة ِرآ الدانآ بةرةو نائيسالمى. ِريَطا:بة بؤضوونى بة ِريَزت بؤضى سةركردة ئيسالميةكان وةك سةركردة عةلمانيةكان، ناهيَلن؟ ئايا هةست بة كورسيةكانيان جآ َ مةسئوليةت دةكةن ،ياخود حةز بة مةسئوليةت دةكةن؟ ئ��ةح��م��ةدح��ةم��ةدئ��ةم��ي��ن :س��ةرك��ردة ئيسالميةكانيش مرؤظن ،علماني يةكان ئاسا ،كةسيان فريشتة نين .عادةتةن ثةي ِرةو َ دادةنري كةم واية كة ماوة ث ِرؤطرامى حيزب كة دابنآ بؤ سةركردة و دواى َتيثة ِربوونى ماوةكة البدرآ ،با َ خةلكيش َلييان ِرازى بن« .بة ِراى
من» سةركردة ئيسالميةكان لةناو حيزبةكانى جيطاى َ قبولن و متمانةيان لةدةست خؤيان َ نةداوة ،بؤيآ دةبينين لة كؤنطرةكان دةنطيان سكرتير ،امين ثآ دةدةن��ةوة وةك سةرؤك، َ عام ،أمير .واتا ياسايةك ني ية لةناو حيزبة ئيسالميةكان بةبآ (مبرر)ى شةرعي ،كؤتايى بة ماوةى سةركردة َبينآ ،مةطةر مةرجةكانى سةرؤكايةتى بة ثآ ى شةرع لةدةست بدات و اليبةرن .ئينجا ئةطةر ئةو سةركردة مايةوة شتيكى نامؤ نى يةو توافقى خوليك َ بؤ ضةند َ لةسةرة .لة ئيسالميشدا وةك��و شةريعةت: رئيس َ دةولةت هةر رئيسة تا كؤتايى ذيانى و بةبةسةربردنى ماوة ئةو ئةو مافة لةدةست نادات مةطةر لةكاتى لةدةست دانى مةرجة شةرعي يةكان .ئةوكاتة لةاليةن (أهل الحل والعقد) يا َ الدةبري. شيوةى ئةوة َ ِرَي��ط��ا :زؤر ج��ار ناكؤكى َنيوان حيزبة شيوةيةكى زؤر توندى بةخؤيةوة ئيسالميةكان َ بينيوة ،ناكؤكى طةر الى حيزبة عةلمانيةكان شتيكى سروشتى َبيت ب��ةآلم ناكؤكى َ شتيكى نامؤية الى َ خةلك ،ئةم ئيسالميةكان َ ناكؤكية بؤضى؟ ئةحمدحةمةدئةمين :ناكؤكى حيزبة ئيسالميةكان لة َنيو خؤيان دا دةرةنجامى جياوازى بير و بؤضوون و َتيطةيشتنيان لة واتاى دةقى شةرعى وةك ئايةت و فةرموودةكانى َثيغةمبةر (د.خ) ضونكة ئاستى فهم و عةقل الى بةشيوةيةك تاكةكان جياية واتا هةر يةكةو َ ثي ى ئستحابى خؤى تفسيرى دةكات و بة َ وادةزانآ هةر خؤى ِراستة و ئةوى بةرامبةرى َ هةلةية ،ئةمةشيان زؤر سروشتى ية ئةو خيالفة هةر هةبووة و دةشبآ ،ئةوةتا سةركردة و َثيشةواى مةزهةبةكان زؤر شتيان جياوازة لة يةكتر بة ثآ ى َتيطةيشتنيان لة دةق ،ئةوةتا َثيشةوا شافيعي خوا َليخؤشبوو دةفةرمووآ: (مذهيب ص��واب حيتمل اخلطأ ومذهيب غري خطأ حيتمل الصواب) واتة ِريَبازى من ِراستة هةلةبيتِ ،ريَباى َ و لةوانةشة َ خةلكى تر ضةوتة لةوانةشة ِراست بيت .واتة ئةو ناكؤكى ية سروشتى ية لةو بوارانةى ثآ ى َ دةلَيين (فروع الفقة) بةآلم لة ئاست بنةما نةطؤ ِرةكانى ئيسالم هةبيت و واتة (ثوابتالشريعة) نابآ خيالف َ طشتيان دةبآ َثيوةرى ثابةند بن .مةرجيش نى ية هةرطيز دوو كةس دةقاو دةق وةك يةكبن لة َتيطةيشتن ،هؤكارى نامؤبوونى ئةو جياوازيانة الى َ خةلك لةبةر نةزانينة و بير كورتي ية.
ِريَطا :هةندآ لة ئةندامة ئيسالميةكان حيزبايةتى َثيش ئيسالمةتى دةخةن ،بؤ ضوونت لةسةر ئةمة؟ ئةحمةدحةمةدئةمين:حيزبايةتى لة ئيسالم بةثيى دا دةروازةيةكة بؤ َتيطةيشتن لة ئيسالمَ ، بؤضوونى َ هةلسو ِريَنةرةكانى حيزب ،نةك ئيسالم بةطشتى .واتا ئيسالم زؤر فراوانترة لة حيزب ،ئيسالم ئايينى خوداية بؤ هيدايةت. كةسيكة و كةم و كو ِرى حيزب بؤضوونى ضةند َ تياية و َ بةلطةنى ية لةسةر كةس كةواتة مومكين ببيتة بةديلى ئيسالم و لة ِروانطةى ني ية حيزب َ َ حيزبةوة ئيسالم بناسين ،بةلكو َثيويستة حيزب دةرطايةك َبيت بؤ ضوونة َنيو ناخى ئيسالم. ِريَطا :زؤر كةس َ دةلَيت :م��ادام حيزبة ئيسالميةكان لة حةقيقةت دا يةك ئامانجن بؤضى لةيةك ِرةوت دا كار ناكةن؟ ئةحمةدحةمةدئةمين :ئةم ثرسيارة وآلمى نزيكة لة وآلمى ثرسياريَكى َثيشوو ،كةوا
خؤزطة دةخوازم ِرةوتة ئيسالميةكان لَيك نزيك ببنةوة و لةسةر مشرتكات كاربكةن، دوذمن خَ دلؤش نةكةن بة ناكؤكى و دذايةتى يةكرت ِراستة حيزبة ئيسالميةكان يةك ئامانجن و بؤ سةربةرزى ئيسالم كار دةكةن ،بةآلم جياوازى بير و بؤضوون و َتي ِروانينى جياجيا ئيصالح لةالى َ هةلسوريَنةرى ئةو حيزبانة وايكردووة هةركةسآ لة ِروانطةى خؤيةوة كار بكات. بةثيى ئةو هةبيت و َ منهج و ث ِرؤطرامى خؤى َ قناعةتةى هةيانة ئة ِرؤن بة ِريَوة .تا َئيرة شتةكة سروشتي ية و طونجاوة ،م��ادام كارنةكاتة دذايةتى يةكتر و ،يةكتر نةخويَندنةوة .وة هةر اليةك َبلَيت :تةنيا من هةم و هةر من ِراستم! ئةمةيان خراثة و نابآ وابنَ . بةلكو َثيويستة لةسةر َ خالة هاوبةشةكان كؤك بن و ئةويتر جآ
بهيَلن ،زةمان ضارةى بكات[ .أما الزب ُد فيذهب َ جفا ًء و َأما ما ينفع الناس فيمكث يف األرض] رَي��ط��ا :وةك ِراوَي��ذك��ارَي��ك��ى مامؤستا سةالحةدين ،طةر َثيت َبلَيم َثيناسةيةكى كورتى مامؤستا سةالحةدين بكة ضى َ دةلَييت؟ ئةحمةدحةمةدئةمين :مامؤستا صالح الدين ئةميندارى طشتى يةكطرتووى ئيسالمى يةو دامةزريَنةر و خاوةن بير و بؤضوونى يةكطرتووة و بةهاوكارى ضةند برايةك دايمةزراندووة، يةكيكم لةوان -،-بة ِراى من مامؤستا منيش َ صالح بةهؤى َليهاتوويي و خةمخؤرى و مةيدانى بوونى لةكارداو ثابةند بوونى بة ئيلتزامى عيباداتو و تةقواو خؤ يةكالكردنةوة بؤ دةعوة و لةناو مدرسةى «برايانى َ موسلمان» لةتافى الويَتى يةوة تا ئةم ِرؤ ،وايكردووة سةنطى خؤى بثاريَزى ئةمةيان وايكردووة َ هةلكةوآ و ترشيد بةكاربينآ و زؤر بة تواناوة حيزب ببا و حكمة َ بة ِريَوة بؤيةالى زؤرينةى هةرة زؤرى ئةندامان و اليةنطرانى حيزب مقبولة بة سةرؤك حيزب. ِريَطا :جطة لةكارى حيزبايةتى جةنابت بةضى خةريكى؟ ،ياخود َبلَيين :ضةند حةز بة خويَندنةوة دةكةى؟ ئةحمةدحةمةدئةمين :لة ِراستى دا من ماوةيَكى زؤر (متفرغ)م بؤ كارى حيزب و كاريتر ناكةم ،لةهةمان كاتدا خةريكى نووسينم و خويَندنةوةشم هةية بةثآى تةمةن و تواناو مالةوةم َ ثةرتوكخانةى َ دةولةمةندة بة (أمهات كتب التفسري والفقه واحلديث واالصول والثقافة العامة والتأريخ) وة ماوةى َ سالَيكة خةريكى كارى َثيش نويَذكارم. ثرؤفايل :مامؤستا احمد حمد أمين َ سالى منداليةوة بة 1939ل��ة دايك ب��ووة ،هةر لة َ خويَندنى دينيةوة خةريك بووة ،خويَندنى هةولير سةرةتايى و ناوةندى و دواناوةندى لة َ تةواو كردووة ،خاوةنى ب ِروانامةى بةكالؤريؤسة كؤليذى لة زانستى ئيسالمى و زمانى عربي لة َ خويَندنى ئيسالمى لة بةغداد لة َ سالى ،1987 كارى ك��ردووة لة مةجالى كارى ئيسالمى يةكيكة لة بونيادنةرانى لةطةل اخوان المسلمينَ ، يةكطرتووى ئيسالمى لة بةروارى 1994-2-6وة َئيستاش هةر لةم حيزبةية ،وة لة درووستبوونى يةكطرتووة وة تاكو َ سالى ِ 2008راويَذكارى م.سةالحةدين بهائةدين بووةَ ،ئيستاش ئةندامى ئةنجومةنى شوراى يةكطرتووة ،وة لة حكومةت خانةنشينة بة ثلةى سةرؤكى َتيبيينةران، ذمارة ()5(..)48ي ئازاري ()2012
35
17ي شوبات رؤذ َي��ك��ي ش���ووم ب��ؤ رؤذن��ام��ةن��ووس��ان ِراثؤرتى عيماد بيالل هةميشة لةكاتى ِرووداوة سياسيةكاندا بةشيكى زؤر لة ِرؤذن��ام��ةن��ووس��ان و َ ميدياكاران و ِرؤشنبيران لةاليةن دةزطا ئةمنيةكانةوة دةكرَينة ئامانج و تووشي شيلكارى طرتن و َليدان و ضةندين َثي َ بةشيكى ئةشكةنجةدان دةبنةوة .تةنانةت َ زؤر لة ِرؤذنامةنووسانى ئازادو سةربةخؤ كاتيك بؤ ِر َ ومالكردنى ِرووداوَي���ك لة َ شوَينى ديارى كراودا ئامادائةبن ،لةاليةن دةزط��ا ئةمنيةكانةوة دةستطيردةكريَن بةشيوةيةكى ناشارستيانةو دور لة بةها َ َ َ لةطةلدا دةكريَت، مامةليان مرؤظايةتيةكان هيرش و ترسو تؤقاندن و يان ِروبة ِرووى َ بةشيوةيةك ئازارو ضاوسوركردنةوة ئةبنَ ،
36
ذمارة ()5(..)48ي ئازاري ()2012
ئةشكةنجة ئةدرَين طواية ئةمانة تيرؤريستن نيازيان خراثةو زةرةريان بؤ ئةمنى قةومى لةكاتيكدا كارى رؤذنامةنووسان هةية، َ طواستنةوةى حةقيقةتة بؤخوَينةر ،لةزؤربةى َ ووالتة ديموكراسيةكاندا ِرؤذنامةنووسان زؤرترين ِريَزيان َليدةطيريَت ،هاوكاريان َ َ لةطةلدا مامةلةيان دةكريَـت و بةسؤزةوة ئةكرَيت لةهةر ئةطةريَكى نةخوازارو تةمومذاويدا ذيانيان دةثاريَزرَيت ،طومان َ ووالت��ة بةشيكى زؤرى لةوةدانية لة َ هيرشكردنة سةر َثيشكةوتوخوازةكان َ َ هيلى سوور دائةنريَت، ِرؤذنامةنووسان بة َ َ شيلكارى نين بةرامبةر هيضكات لةطةل َثي َ بة ِرؤذنامةنووسان ضونكة وةها َتيطةيشتون ِرؤذنامةنووس ضاوى َ نابيت ئةوضاوة خةلكةو َ بةالم لة َ لةكةداربكريَتَ ، ووالتى َئيمةدا ِرؤذنامةنووسان لةاليةن دةزطا ئةمنيةكانةوة
دةكرَينة قوربانىَ ،بيطومان ئةمةش نةنطي يةكى طةورةية بؤ ث ِرؤسةى ديموكراسي لة كاتيكداية هةرَيمى كوردستان ،ئةمةش لة َ َ دةسةالت ئيديعاى ئةوة دةكات هةريَمى كوردستان ئةو ثة ِرى ئازادى ِرؤذنامةوانى و ئازادى ِرادةرب ِرينى هةيةو ِرؤذنامةنووسان ئ��ازادن لة ِر َ ومالكردنى هةر ِروداويَكى سياسي ض��اوة ِروان نةكراوَ ، بةالم ِرةنطة َ نةبيت كةذيانى دةسةالت ئاطادارى ئةوة َ ِرؤذنامةنووسان لةهةريَمى كوردستان بةطشتى لةذَيرمةترسيةكى طةورةدايةو يةكيتى وةك دةزطائةمنيةكانى ثارتى و َ دوذمن سةيرى ِرؤذنامةنووسان دةكةن، كاتيكداية ميدياكان ضةندين جار ئةمة لة َ ئاماذةيان بةوةكردوة دةزطا ئةمنيةكان ضاوديَرى ووردى ِرؤذنامةنووسان دةكةن و سيخو ِرى بةسةر ِرؤذنامةنووسانةوة دةكةن،
ضةندين ِرؤذنامةنووس لةكاتى َثيشهاتة سياسيةكان سووكايةتيان بةرامبةردةكريَت و كةرةستةو كةلوثةلى ِرؤذنامةوانيان َليزةوت دةكريَتَ ،بيطومان ئةمةش الدانة لةياساي ِرؤذنامةطةرى كة ثة ِرلةمانى كوردستان واذؤى لةسةركردوة وتيايدا ئاماذة هيرشكردنة سةر ِرؤذنامةنووسان بةوةكراوة َ هيرشكردنة بؤ سةرفةرمانبةريَكى حكومى. َ حةظدةى شوبات ِرؤذيَكى شووم بؤ ِرؤذنامةنووسان َ لةحةظدةى شووباتى ئةمسالدا لة ئةطةرى َ سةرهةلدانةوةى خؤثيشاندانةكانى دووبارة َ َ حةظدةى شووباتى سالى 2011دةسةالتى َ َ سةرلةنوي زال لةكوردستان لةترسي دةستثيكردنةوةى خؤثيشاندان كةوتة َ َ وةثيكردنى ذمارةيةكى َبيشومارى دةزطا بال َ هيزى َثيشمةرطة بةرةبةيانى ئةمنيةكانَ ، َ سليمانى حةظدةى شوباتى ئةم سال شارى َ كة بة ثايتةختى ِرؤشنبيرى ناسراوة لةاليةن تؤقينةرةكانةوة بة سةربازطة طيراو دةزطا َ ديمةنيكى جوانيةكةيدا بةديوة سليمانى َ َ َقيزةون و ناشارستانى بةخؤيةوة بينى، ئةمةش بووة هؤى ترس َ اوكي الى ودلة ِر َ َ هاوالتيان و سةرجةم ضين و تويَذةكان بةتايبةت ضينى ِرؤشنبيران ،بةدةرلةو ضينةى َ لةطةل ئةم سيستةمة بةرذةوةندى مادي يان َ طةندةلة هةيةو ئةم ئةزمونة بؤ ئةوان لةبارةو َ لةطةندةلى دةكةن بةو مانايةى ئارةزوو َ طةندةلى بؤ ئةوان مايةى دةستكةوتنى ماددةية لةسةر بودجةى طشتى .لةو ِرؤذةدا سليمانى بةرطى سةربازى ثؤشيبوو كة َ هيزانةى ِرةوان��ةى بةشيكى زؤر لةو َ َ سليمانى كرابون لةسةراى ئازادى شارى َ هيزانة ث ِرضةك جيطيركرابوون تةواوى ئةو َ َ كرابون ،لة خؤئامادةكردندابوون لةئةطةرى َ سةرهةلدانةوةى خؤثيشاندان دةزطا دوبارة ئةمنيةكان َبي َ طوي دانة بةها مرؤظايةتيةكان كةوتنة دةستطيركردنى ذمارةيةكى زؤر لة َ ئةشكةنجةدانيكى هاوالتيانى سظيل و ثاش َ زؤر ِرةوانةى فةرماندةى طشتى كران .دةزطا َ هاوالتيانةوة ئةمنيةكان بةدةستطيركردنى نةوةستان َ بةلكو ضةندين ِرؤذنامةنووسى
رةمحان غةريب: دةزطا ئةمنيةكان هةميشة توندوتيذى بةكار دةهَينن بةرامبةر بةِرؤذنامةنووسان ،بؤية ثَيويستة دةزطا ئةمنية ثةروةردةبكرَين بيانى و ناوخؤي وثارَيزةر دةستطيركران لةنيوان ِرؤذنامةنووسة دةستطيركراوةكاندا َ ثةيامنيرى طؤظارى ِريَطاو ِرةحمان غةريب َ بةرثرسي سةنتةرى ميترؤ بؤ داكؤكى لةمافى ِرؤذنامةنووسان ،عةبدول ِرةحمان َ لةطةل ثةيامنيرى كةي َئين َئين، ئةبوبةكر َ ضةندين ِرؤذنامةنووسي ديكةدا كةوتة بةرهيرشي دةزطائةمنيةكان ،بةضةندين َ شيوازى نامرؤظانة ئ���ازاردران ِرةحمان َ يةكيكة لة ِرؤذنامةنووسة ديارةكانى غةريبَ ، شيوازى سليمانى ئةو نيطةرانة بةو َ شارى َ َ مامةلةكردنةى دةزطا ئةمنيةكان بةرامبةر
بة ِرؤذنامةنووسانِ ،رةحمان ضيرؤكى هيرشكردنةسةرى بؤ ِريَطا ئاشكرادةكات َ و َ دةلَيت «من هةميشة لةكاتى ِروداوة ؤذنامةنووسيك ئامادةم، سياسيةكان وةك ِر َ َ َ هةلبةتة ئامادةبونى من تةنها بؤ ِرومالكردنى َ ِروداوةكانةو هيضى تر ئةو ِرؤذةى كة ساليادى خؤثيشاندانةكةى حةظدوةى شوباتى َ سالى ؤذنامةنووسيكى هاو ِريَم ثاربوو من و ضةند ِر َ َ لةبةردةم سةراى ئازادى بؤ ِرومالكردنى َ بةالم هةرخؤثيشاندانيك ئامادةبوين، َ بةداخةوة لةاليةن دةزطا ئةمنيةكانةوة بةشيوةيةكى ناشارستانى هيرشكراية سةرمَ ، َ كةوتنة َليدان و ئةشكةنجةدانم كة تائيستاش ئ��اس��ةوارى ئةشكةنجةدان َ َ بةداخةوةمامةلةى دةزطا بةجستةمةوةديارة، ئةمنيةكان َ مامةلةيةكى زؤر ناتةندروست بوو بةرامبةر َئيمةى ِرؤذنامةنووسان و تةواوى َ هاوالتيانةى بةطومانى خؤثيشاندةر ئةو دةستطيركرابون ،من َثيم واي��ة دةزطا دةهينن ئةمنيةكان هةميشة توندوتيذى بةكار َ بةرامبةربة ِرؤذنامةنووسان ،بؤية َثيويستة دةزطا ئةمنية ثةروةردةبكريَن ،ضونكة ئةم مامةلةكردنة َ شيوازى َ مامةلةيةكى شياونية َ بةرامبةربة رؤذنامةنووسان». ِرؤذنامةنووسانى سةربةخؤ بؤ وةرطرتنى مافى خؤيان لةبري دادطا هانايان بؤ بارةطاى حيزبي برد؟ هيرشو ثةالماردانةى ل��ةدذى ئ��ةو َ َ دةسةالتةوة ِرووبة ِروى بةردةوام لةاليةن ِرؤذن��ام��ةن��ووس��ان دةب��ن��ةوة بةتايبةتى لةحةظدةى شوباتى ئةم َ سال ،كةذمارةيةكى زؤر ِرؤذنامةووس دةستطيركران و توشي َليدان و توندوتيذى بونةوة سةنديكاى ِرؤذنامةنووسانى كوردستان بةهاوكارى دةزطاكانى ِراطةياندن و ِرؤذنامةنووسانى سةربةخؤ طردبونةوةيةكى نا ِرةزايةتيان بؤ يةكيتى ئةنجام داو بةردةم مةكتةبي سياسي َ كارطي ِرى مةكتةبي لةاليةن مةال بةختيار َ يةكيتى بة ِريَزةوة َثيشوازيان َليكراو سياسي َ ياداشتيكى لة كؤبونةوةيةكدا ِرؤذنامةنووسان َ نا ِرةزايةتيان َثيشكةشي مةال بةختياركردو داواى سةرةكى ِرذنامةنووسان ثةكخستنى ذمارة ()5(..)48ي ئازاري ()2012
37
ئةنوةر حسينَ : ئَيمة ضةندينجار َ لةطةل هَيزى ناوخؤو وةزارةتى ثَيشمةرطة طفتوطؤمان كردوة بؤ ئةوةى دةست هةلَبطرن لة لَيدانى ِرؤذنامةنووسان ،بة َالم بةداخةوة تائَيستا ئَيمة سةركةوتوو نةبوينء ئةوانيش وازيان نةهَيناوة توندو تيذى بوو بةرامبةر بة ِرؤذنامةنووسان. نةهيشتنى مةال بةختيار :كاردةكةين بؤ َ شيلكارى بةرامبةر دياردةى َثي َ بة ِرؤذنامةنووسان يةكيتى مةال كارطي ِرى مةكتةبي سياسي َ َ َ لةطةل نويَنةرى بةختيار ،دواى كؤبونةوةى
38
ذمارة ()5(..)48ي ئازاري ()2012
دةزطاكانى ِراطةياندان َ بةلَينى تةواوى بة شيلكاريانة دواين ِرؤذنامةنووساندا كة ئةم َثي َ شيلكارى دةبن بةرامبةر بة ِرؤذنامةووسان َثي َ و كاردةكةين بؤ بنةب ِركردنى ،مةال بةختيار لةكؤنطرةيةكى ِرؤذنامةنووسيدا ئاماذةى يةكيتى هةستمان «ئيمة وةك َ بةوةكرد َ بةوةكردوة ِرؤذنامةنووسان و ضينى ِرؤشنبيران شيلكاريان لةكاتى ِروداوة سياسيةكاندا َثي َ بةرامبةردةكرَيت ،بؤية بة ِراستى َئيمة زؤرنيطةرانين بةوةى ئازارى ِرؤذنامةنووسان ئةدريَتَ ،بيطومان ئةو داخوازيانةى بة ِريَزتان كة تةقديمكراون بةزووترين كات ئةكةينة تةحقيق ،ئةوةى دةستى هةبوة بةرامبةر بةئةشكةنجةدان و دةستدريَذى كردنةسةر ِرؤذنامةمووسان َبيطومان سزاي خؤى يةكيتى وةردةطريَتَ ،ئيمة هةموو سةنطى َ نيشتمانى ئةخةينة كار ئةو ياسايانةى ِرؤذنامةنووسان وة ئةو فةزاى ئازاديةى دةبيت زياتر ثةرةى َثيبدريَت كة هةية كة َ شيلكاريانةى كةكراون ئيجرائاتى ئةو َثي َ وةنابيت هيضكات تونديان بةرامبةردةكريَتَ ، هيرش بكرَيتة سةر ِرؤذنامةنووسان يان َ ِرؤذنامةنووس دةستطيربكريَت». مةال بةختيار لة َ وةالمى ثرسياريَكى طؤظارى ِرَيطا تةئكيد لةوة دةكاتةوة لةمةودوا شيلكارى بةرامبةر هيض ِر ؤذنامةنووسيك َثي َ َ ناكريَت و دةستطيرناكريَتِ .رؤذنامةنووس مافى خؤيةتى لةكاتى خؤثيشاندانةكاندا بةشيوةيةكى ياساي ِر َ وومالى ِروداوةكان َ بكات ،م��ةال بةختيار زياتر دواو وتى «كارى دةزطائةمنيةكان دةستطيركردنى ِرؤذنامةنووسان نية ،بؤية َئيمة بةهةموو شيوةيةك ِرَيطرى لةو ديارةدةية دةكةين و َ دةهينين». لكاريانة شي ثي بةو كؤتاى َ َ َ شيلكاريانةى دةكرَينة سةر بةرامبةر ئةو َثي َ ِرؤذنامةنووسان ِريَطا َبيدةنطى سةنديكاى ِرؤذنامةنووسان ئاشكرادةكات سةنديكاى ِرؤذنامةنووسانى كوردستان درووشمى سةرةكى داكؤكى كردنة لةمافى ِرؤذنامةنووسان ،ب� َ �ةالم ئ��ةوةى َليرةدا جيطاى َ هةلوَيستة لةسةركردنة َبيدةنطى َ لةئاستيكداية ئةو سةنديكاى ِرؤذنامةنووسان َ
َ دةسةالت َبيدةنطى هاوشيوةى سةنديكاية َ َ شيلكاريانةى ثي ئةو بةرامبةر بذادووة هةل َ َ كة دةكريَتة س��ةر ِرؤذن��ام��ةن��ووس��ان، سةنديكاى ِرؤذنامةنووسان هةميشة لةكاتى شيلكاريةكان بةدةركردنى بةيان نامةيةك َثي َ داكؤكى لةمافى ِرؤذنامةنووسان دةكات َبيطومان دةرك��ردن و دةرنةركردنى ئةو بةياننامةية لةبةرذةوةندى ِرؤذنامةنووسان دانية. سكرتيرى ليذنةى بازطر، ن ئةنوةرحسي َ َ داكؤكى لةئازادى و مافى ِرؤذنامةنووسان اطةياند»ئيمة بةردةوامين لةسةر بة ِريَطاى ِر َ شيلكاريانة، ِرَيطرى كردن بةرامبةر ئةو َثي َ ب���ةردةوام بةياننامةى نا ِرةزايةتيمان َ لةطةل اليةنى دةركردوة هةميشة ِراستةوخؤ ثةيوةنديدار قسةمان ك��ردوة بؤ ئةوةى ششيلكارى بةرامبةر ِرؤذنامةنووسان بنةب ِر َثي َ َ هيزى لةطةل ضةندينجار مة ئي َت، بكري َ َ ناوخؤو وةزارةت��ى َثيشمةرطة طفتوطؤمان كردوة بؤ ئةوةى دةست َ هةلبطرن لة َليدانى ِرؤذنامةنووسانَ ، تائيستا بةالم بةداخةوة َ َئيمة سةركةوتوو نةبوين و ئةوانيش وازيان نةهيناوةَ ، شيلكاريانةى ئةم ضةند بةالم ئةو َثي َ َ سليمانى ِرؤذةى بةرامبةر بة ِرؤذنامةنووسانى َ شيلكاريانة كراوة ئةوة ئةسةلمي َنيت ئةو َثي َ َ تائيستا دةزطا ئةمنيةكان ئةبن، بةردةوام َ لة ئةهميةتى ثيشةى ِرؤذنامةنووسي َتينةطةشتوون ،بةديدى من ثيشةى ِرؤذنامةوانى لة هةرَيمى كوردستان نةبووة بةثيشة ،بؤية داوادةكةم لةهةموو َ كةنالةكانى ِراطةياندن لةسةنديكاى ِرؤذنامةنووسان و وةزارةت��ى ناوخؤ ،وةزارةت��ى َثيشمةرطة دانيشتنيكى جدى و هؤركشؤثيك بكةين َ َ َتيرو تةسةل بةئةنجام بطةيةنين بؤئةوةى بهينريَت ،وة شيل كاريانة َ كؤتاى بةو َثي َ ئةطةر ِرَيطاضارةكانيمان دةستنيشان كرد َثيويستة حكومةت ئيلتيزامى َثيوة بكات، هةربيدةنطى َ هةلبذارد وة ئةطةر حكومةت َ َ َثيويستة هةموو ِرؤذنامةنووسان و كةنالةكانى ِراطةياندن َ هةبيت، َستيكى ديكةيان َ هةلوي َ ضونكة بة ِراستى بيانوويةك نية بؤ َليدانى ِرؤذنامةنووسان لةكاتى خؤثيشاندان و كاتيك لةكوردستان هةر ِروداويَكى ديكة َ
ِروئ��ةدات ،بؤية َئيمة هاوكارى تةواوى شيل كاري كةثي َ ئةو ِرؤذنامةنووسانة ئةكةين َ دةكرَيت بةرامبةريان و ئةنداميش نين الى َئيمة». َ دةسةالت ئامادةنية َ طوي لةداواكانى سةنديكاى ِرؤذنامةنووسان بطريَت تائيستا دةرب���ارةى ئ��ةوةى بؤضى َ َ طوي بؤ اليةنى ثةيوةنديدار ئامادةنية شيلكاريانة بطرَيت كة ضةندينجار ئةو َثي َ َ سةنديكاى ِرؤذنامةنووسان دةسةالتى كردوةتةوة،ئةنوةرحسين ووتى ئاطادار َ شيلكاريةكان ثي �ةوةى � �ون � �ارةب � �ةدووب «ب� َ َ َ سةلمينةرى ئةوةية دةس��ةالت ئامادةنية َ َ طوي بؤ داواكانمان بطريَت لةنزيكةوة ك��ةداواك��ارى َئيمة تةنها بنةب ِركردنى شيلكارية لةاليةن دةزطا ئةمنيةكانةوة َثي َ َ بةرامبةر بة ِرؤذنامةنووسان ،بةالم بةداخةوة تاهةنووكة ئيجرائاتى ياساي نةركراوة بؤية هيوادارم بؤثاراستنى ئةو ئةزمونةى هةرَيمى كوردستان بةتايبةت ثاراستنى
طيانى ِرؤذنامةنووسان اليةنى ثةيوةنديدار بهي َنيت ،هةرضةندة شيلكاريانة َ كؤتاى بةو َثي َ شيلكاريانة من تةسةورى ئةوةدةكةم ئةو َثي َ ئةبيت وة لةداهاتوويةكى نزيكدا بةردةوام َ شيلكاريةكان كؤتاى َثينايةت». َثي َ ئةنوةرحسين لةخةمى ِرؤذنامةنووسان َ داية داكؤكى كار لةمافى ِرؤذنامةنووسان حسين بازطر هةميشة لةخةمى ئةنوةر َ ِرؤذنامةنووساندايةو نيطةرانة بةوةى هيرشدةكريَتة سةرهاوثيشةكانى هةميشة َ ئةو بةنيطةرانيةوة ئاماذة بةوةدةكات كة ِرؤذنامةنووس لة هةرَيمى كوردستان شيلكارى توند بةرامبةر ئازادنيةو زؤرجار َثي َ َ بة ِرؤذنامةنووسان دةكريَت ،بةالم َئيمة وةك سةنديكاى ِرؤذن��ام��ةن��ووس��ان��ى َ لةهةولى ئةوةداين كوردستان هةمووكات َ دةسةالت دروستبكةين بؤ ئةوةى فشار بؤ َ شيلكاريانة هةلبطريَت ،ضونكة دةستلةوثي َ َ دةستريَذى بؤسةر ِرؤذنامةنووسان نةطيى ية َ دةسةالتى كوردى كة هةميشة الفوطزافى بؤ
ئازادى َليئةدات ئةنوةر ئةوةشي ئاشكراكرد ذيانى ِرؤذنامةنووسان لةمةترسيدانية، تائيستا هةريَمى كوردستان ضونكة َ نةضوةتة ليستى ِرةش���ةوة كةضةندين َ ووالت دذايةتى ِرؤذنامةنووسان دةكةن ناويان لةليستى ِرةشدايةَ ، ئةبيت بةالم َ َ نةيةلين ئةزموونى ِرؤذنامةنووسي و َئيمة دابيت ذيانى ِرؤذنامةنووسان لةمةترسي َ َ هةولةكانمان ض ِركةينةوة ئةبيت هةميشة َ َ بؤئةوةى دةسةالت ناضاركةين كؤتاى بةو شيلكاريانةى َبي َنيتَ ،ئيمة هةنطاويَكى َثي َ شيلكاريانةى باشمان ناوة بةرامبةر ئةوثي َ َ حةظدةى شوباتى ئةم َ َ سكاالمان سال يةكيتى نيشتمانى الى مةكتةبي سياسي َ َ كوردستان كردوةو ئةوانبش بةلَينى ئةوةيان َثيداوين كةهاوكارى ِرؤذنامةنووسان بكةن َ لةطةل ئةو كةسانةبكةن و ئيجرائاتى ياساى كةهيرش دةكةنةسةر ِرؤذنامةنووسان، َ بؤية بةديدى من كاريَكى باشمان كردوة بؤداكؤكى لةمافى ِرؤذنامةنووسان هانامان َ دةسةالت بردوة. بؤحيزبيكى خاوةن َ
ذمارة ()5(..)48ي ئازاري ()2012
39
ِرؤذنامةنوسي«كةزةنؤظا» لةن َيواني صةحةيف و مةصحفي خاوةن ئيمتياز :بيرخستنةوةيةكة بؤ خؤم و هاوكارانم
كاري رؤذنامةطةري ثةيامة ،ئةو كةسةي كة ثةيام ئ��ةدات ِراستطؤية ،طةياندني ثةيام َثيويستي بة ئةمانةتة ،رؤذنامةنوس خاوةن َ سي بنةماية لة بةلَينة .ئةطةر ئةم َ رؤذنامةنووسدا ِرةنطي نةدايةوة ونةيتواني بيثاريَزيَت لة عورفي َئيستادا َثيدةوتريت َ دةبل مؤ ِر َال واتة(مونافيق) ،بةلاَ م رؤذنامةنوس دةبيت َثيشةنط َبيت ،ضونكة َ خةلكاني تر َ ضاويان َلي دةكةن ،تةنانةت سياسيةكان و خاوةن ب ِريارةكان لةسةر بنةماي زانياري رؤذنامةنوس تةرجةمةي كاري خؤيان دةكةن ،مةبةستم لةوةية هةنطاو َ هةلديَنن سازدةبيت بؤ كارةكانيان كة زؤرجار دذواري َ بةهؤكاري زانياري نادروست ،ضونكة رؤذنامةنوسةكان «كةزةنؤظا»يانة ِرةفتاريان كردوة.. كةزةنؤظا ئةو كةسة بوو لة وولاَ تي َ ئيتاليا بؤ ئةوةي بذيَوي خؤي دابين بكات و َ دةولةمةند َبيت لة ئافرةتان دزي دةكرد و َ َ شيوةيةكي ئافرةتاني هةلدةخةلةتاند ،خؤي بة َ لاَ جوان دة ِرازان���دةوة بؤعاشقةكاني ،بة م لة ِراستيدا كةزةنؤظا تةنها ئارةزوي ثارة بوو. لة سةنديكاي ِرؤذنامةنوساني نةرويذي ئةم كةسيك لة َثيناوي ثارةدا ووتةية باوة ئةطةر َ كاري كرد وةك خؤي ثةيامي ِرؤذنامةواني نةطةياند زياتر َ هةولي دةستكةوتي سةرماية ثي َ دةلين «رؤذنامةنوسي كةزةنؤظ» بوو ئةو َ
40
ذمارة ()5(..)48ي ئازاري ()2012
ئةم ناوة سوكترين ناوة كة بة رؤذنامةنوس بوتريَت لةو وولاَ تةدا.. لة َميذوودا وشةي صةحةفي بةكاردةهات بؤ ئةو كةسانةي كة زادةي فيكري خؤيان بةلكو لة بةر َ نةبوونَ ، خةلكي ترةوة َ نقليان بةرهةميكيان نةبوو، دةكرد ،خؤيان هيض َ كاسانيكي تر دةوتران مةصحةفيةكانيش بة َ داهيناني زانست بوون كة هةر خةريكي َ لةسةر قورئان ،وةك زانستي شةرعي و زانستي ذياني ومرؤيي .كةواتة ئةمةي كؤتايم بةالوة طرنطة كة َ خةلكي خاوةن داهيناني هةية، هزرو ذيري و باوة ِر تواناي َ ثيشةكةي خؤي خؤشدةويَت سومعةي خؤي دةثاريَزيَت ،ئةطةرضي كؤتاي بةذياني هاتبيت ..ئةو ثرنسيثانةي كة كاري بؤ َ َ دةكات نكولي َليناكات و برةوي ثي ئةدات تا دةطاتة ئامانجي خؤي ،ياخود وةك َثيشتر دادةنيت، ئاماذةم َثيدا سةري لة َثيناودا َ ثةيامة ِراستةقينةكةي خؤي ئةدا بة طويَى َ خةلكيدا ،لةسةر ئةو مةنهةجة كة ب ِرواي خؤي لةسةري دامةزراوة كاري بؤ دةكات.. َليرةوة دةمةويَت ئةوة بخةمة ِروو؛ هةموو ئةو كةسانةي لة كاري رؤذنامةواني بةشدارن دةبيت ِراستطؤو لةم «سلك»ةدا كاردةكةن َ دةست ثاك بن ،ثةيوةندي جاسوسيان نةبيت بؤ وةرطرتني ثارة ،ياخود ضاثخانةكان َ َ طةندةلي نةكةن و وةصلي تةزويرو كاري نوسيني زؤر لة طؤظار و لة ِراستيدا كةم ضاث بكةن ..هةموو ئةمانة ئةوثة ِري نةنطي و بةد ِرةوشتي و دزية ،ضونكة بة َ بةلطةوة ئاشكرا بووة هةنديَك بةناوي رؤذنامةطةريةوة خةريكي دزي��ن ثيشةكةشيان ناشرين كردوة ،ئةو ثةيامةي كة هةية دةيانةويَت لة بةر ديدي ِراي طشتي ناشرين بكةن، َثيشمةرطةي َ قةلةم و شؤ ِرةسواري خامة لة بطليننة دزىو كاري بةد ِرةوشتي مةيداندا َ
شيوةيةك بةناوي رؤذنامةطةريةوة ،بة هيض َ ئةمة لة كةس َ قوبول ناكريَت ،خؤمان ضةندة ِرةخنةمان ئا ِراستةي دةسةلاَ ت و بةرثرسة َ طةندةل دزةكان كردوة ،جا ئةطةر خؤمان و دز بين وةك كورد وتةني َ دةلَيت :قةل بةقةلي ووت ِروت ِرةش َبيت ،من كة دةرزي دةكةم َ سوذنيكيش دةبيت َ بةخةلكيدا َ بة خؤمدا بكةم ،ئةم جارة بةس ئامؤذطارية، ئةطةر هاتوو لةم جؤرة كارانة دووبارة بويةوة ئةوا ناضار ئةم كارانة دةطرينة بةر ،وةك طؤظاري ِريَطا بة َ بةلطةوة ئاشكراي دةكةين بة سةرثةرشتي ليذنةيةك لةو دةزطايانةي كة سةرثةرستي ئةو جؤرة كارانة دةكةن َ لةطةل هةنديَكيان ووتيذم كة من بؤ خؤم َ ك��ردوة ،زؤر بة باشي بةدةمةوة هاتن، جيطاي ِريَز بوون ،ثاشان ليذنةيةك بة ِراستي َ لة سةنديكاي رؤذنامةنوسان بؤ ئةوةي ئاطاداري هةموو دزيةكان بن بة َ بةلطةوة بخريَتة بةردةستايان و لة ِراثؤرتي سالاَ نةي خؤياندا تؤماري بكةن و ئةو كةسانةي كة بة ناوي رؤذنامةوانيةوة دزي دةكةن بؤ َ خةلكي ئاشكرا بكريَن ،جاريَكي تر ئةو ثيشة نةهينن، بؤ مةرامي تايبةتي خؤيان بةكار َ ِريَطا بؤ ئةو مةبةستة ليذنةيةكي دروست كردوة بؤ َلي َ كؤلينةوةي وورد بةدودا ضون بؤ َ لةطةل دةزطا بةرثرسةكاندا، ئةو مةبةستة، قؤناغي يةكةمي ئةم ليذنةية ئامؤذطارية بؤ ئةو كةسة طةندةلاَ نةي كة ئةو دزي وكارانة ئةنجام ئةدةن ،قؤناغي دوةم ئاطادار خيزانةكةيةتي، كردنةوةي كةس و كارو َ شيوةيةك سييةم دادطا ية بةهيض َ قؤناغي َ َ لةطةل ناكريَت. سازشي شيوة لة كؤتايدا هيودارم هيض كاريَكي لةو َ روونةدات تا ئةم ثيشة ثيرؤزة لة ناو ِراي انةكيشريَت طشتيدا ثةنجةي ناشرينى بؤ ِر َ هةر بة جواني و َ بمينيتةوة. سةربلندي َ