سياسى،فيكرى،شيكاريية
7
49
ذمارة (5 )49ي نيساني ()2012 خاوةني ئيمتياز ماكوان كةريم سةرنووسةر هؤشيار حةمةئةمين 07701584813 بة ِريَوةبةري كارط َي ِريي كاروان رةحمان 07702461727
13
راويَذكاري ياسايي: بةختيار عةلي عةبدولآلَ هة َلةضن: ه َيمن مةنصور ديزاين :توانا ئةحمةد َ ئيمةيل Govari_rega@hotmail.com Govari_rega@yahoo.com www.regamedia.com
31 ئاطاداري ئاطاداري خويَنةراني طؤظاري ريَطا دةكةين بةهؤي ضةند َكيشةيةكي ئيدارييةوة (بةهمةن غةفور) لةثؤستةكةي البراوةو هيض ثةيوةندييةكي بةطؤظاري ريَطاوة نةماوةو لةم ذمارةيةوة بة ِريَز (كاروان رةحمان) وةك كارطي ِريي دةست بةكاربووة. بة ِريَوةبةري َ ستافي ريَطا
ئؤفيسي نةرويج 004747364535 ناونيشان نووسينطةىسةرةكى:سل َيمانى- َ رةشةمؤل-نهؤمىدووةم تةالرى ئؤفيسى()248ضاث ضاثخانةي كوردستان كؤمثانياي ن َيوةند بؤ ضاث و بآلوكردنةوة 07701517533 نرخ تيراذ 07504612568 ()1500 ()6000 ذمارة ()5(..)49ي نيساني ()2012
1
ك��ـ��ر َي��ك��ـ��ار ل���ة الن����ة دةرك�������راو ل��ـ�� ِراثؤرت َيكي شيكارية لة
م .كريَكار لةكاتي دادطايكردنةكةيدا ِراثؤرتي: ِرةوا هةذار هةموو لةم رووداوان��ةي دواي ئاطادارين، دةزانين كة َ كانيك بة ناوي ئازادي دةنطي خةل َ َ دةخنكينن ،بةتايبةت موسلمانان ئ��ازادي َ لة رؤذئ��اوادا ،ئةوةي كة ناوي ئازادية تةنها ثارضة ثةرؤيةكي قيزةوني ئافرةتاني سؤزانية لة دواي خوينيان فريَى دةدةن ،ببورةن لةو دةستةواذةية لة باشترم دةست نةكةوت بؤ ئازادي رؤذئاوا. سةرةتاي َكيشةكان ل��ةدواي ئ��ةوةي لةمانطي يةكي َ سالي َ سةرمالي مامؤستا بؤ ٢٠١٠دا ضوونة َ َ تيرؤركردني ،وة تةقة كرا لةمال و مندالي
2
ذمارة ()5(..)49ي نيساني ()2012
و بةوهؤيةوة زاوايةكي مامؤستا برينداركرا، شيل كراو لةدواي مافي مامؤستا جاريكي تر َثي َ ثالنيكدا ئةوةي كة دةستطير كرا و نةرويج لة َ ئازادي كرد. ِراطةياندنةكان كؤنطرةيةكي ِرؤذنامةوانيان يةكيك لة ثرسيارةكاندا بؤ مامؤستا سازدا ،لة َ باسي ئةوةى كرا كة وةزيريَك لة حكومةتي ئةو سةردةمةدا جةختي لةسةر ئةوة دةكردةوة كة مامؤستا لة ولاَ تةكةيان دةربكةن با دةبيت لةوالتةكةي خؤشي بكوذريَت هةر َ بنيردريَتةوة ،ئةمة خؤي لةخؤيدا هة ِرةشةيةكي َ ترسناكة لة بةرانبةر هة ِرةشةكةي ئةودا كة لةو كؤنطرة ِرؤذنامة نوسيةدا ورووذيَنرا مامؤستا بنيردريَمةوة بؤ لةوةلاَ مدا ووتي» ئةطةر من َ ولاَ تي خؤم و َ دةبيت ئةو وةزيرة لةوي بكوذريَم َ
كة ئةو قسةيةكي كردووة باجي قسةكةي بدات »،ئةم وةلاَ مةي مامؤستا بةهة ِرةشي كوشتني ئةو وةزيرة وةرطيرا ،طواية مامؤستا سولبيرط) وةزيري ئةو هة ِرةشةي لة (ئارنا َ كات كردووةو هاني َ خةلكي داوة بؤ كوشتني. لة ولاَ َتيكي ديموكراسيدا هة ِرةشةي وةزيرةكة بةهةند وةرنةطيرا ،بةلاَ م وةلاَ مةكةي مامؤستا طةورةكرا. كةسيك مانطيك لةو رووداوة َ لةدواي ضةند َ بةناوي َ هةلمةت طؤران هةستا بة سوتاندني قورئان و َ سالي دواي ئةوةش بةردةوام بوو لةسةر ئةو كارة نةشياوةي كة ئةمجارةيان تفي لة قورئان كردو بة ظيديؤ طرتبووي و لة سايتي كةسيكي ديكة يوتوب دا بلاَ وي ك��ردةوة. َ َ بةناوي بةختيار بلوري ثشتطيري لةهةلمةت
�ةدارس��ت��ان��ي رؤذئ�������اوا خ��ن��ك � َي��ن��راو مة ِر ك َيشةي م .كر َيكار
م.كريَكار لةكاتي دةستطريكردنيدا طؤران كردو دووبارة قورئانةكةي سوتاندةوة وة سوكايةتي بة ثيرؤزيةكاني ئيسالم كرد. لةسةر ئةو ِرووداوانة ثرسيار لة مامؤستا كرا كة ِراي خؤي َبلَيت ئةويش بة ِراي هةرضوار مةزهةبةكة ئاماذةي َثيدا كة ئةطةر ثةشيمان دةبيت بكوذريَن. نةبنةوة لة كارةكةيان َ كةسيكي تر ئةم ِرووداوانة بةردةوام بوو لةث ِر َ هاتة ناو كايةكة بةناوي مةريوان َ هةلةبجةيي، كتي َبيك سوكايةتي بة ئةو كةسةي كة بة َ خواو َثيغةمبةرةكان (دروودي خوايان َلي َبيت) هةرسي كوردةكة بوون بةيةك كرد بةطشتي، َ َ كة مةريوان هةلةبجةيي خؤي لة كؤ ِريَكدا «بةرثرسيك هاوكاري مني كردووة بؤ ووتي َ كتيبةكةم و ناردنة دةرةوةم بؤ ئةوروثا ضاثي َ بةتايبةت هاتنم بؤ نةرويج ،هةروةها ئةوةشي
دركاند كةوا رؤشنبيريَك كؤمثيوتةريَكي بؤ ناردووم». ناوي هةنديَك كةسايةتي تريشي برد هةر يةكيتي نيشتماني كوردستاندا كةلة كاتي لةناو َ َ ضؤنيتي و ةبجةيي هةل مةريوان لةسةر خؤيدا َ كتيبة تةزويرةي كة لة بنة ِرةتدا نوسيني ئةو َ كةسيكة بةناوي (سيامك ستودة) كتيبي َ َ مةريوان َ هةلةبجةيي كردويةتي بةناوي خؤيةوة ،تةنانةت سةرضاوةيك بة ِريَطاي ِراطةياند ئةو شةوانةي كة كؤ ِري بةستووة (ثال َ لةناو َ تؤلك) دا لة كابينةكاني دوكاندا بووةو (بةرثرسيكي سةربازي) ثاراستويةتي. َ مةريوان َ هةلةبجةيي بانطةشةي ئةوة دةكات كة باس لةئازادي ئافرةتان دةكات سةرضاوةيةكي نزيك لة مةريوان َ هةلبجةييةوة
بة ِريطاي ِراطةياند كة ئةو تةنانةت دايكي خؤي سجن كردووة بؤ وةرطرتني موضةي خانةنشينيةكةي تاكو خوشك و براكاني تري بةزؤر دةرطايةكةيان لةدايكي كردؤتةوة، َبيجطة ل��ةوةي كة خاوةني ب ِروانامةي سيي ناوةندي تةزويرةو هةر بة تةزوير لة َ َ ِرؤشنبيريةكةي هةلةبجة دامةزراوة ،لة تؤ ِري َ ثالتؤك دا لة كؤ ِريَكدا ئاماذةي بةوةداوة كة َ َ طةندةلَيك لةطةل هةموو ئامادةية دةست َ نةهيشتني بؤ بكات كةل تي َ و خراثةكاريَكدا َ ئيسالم. َ بؤية باسي مةريوان هةلةبجةيي كرا َليرةدا يةكيك بوو لةو كةسانةي كة ضونكة ئةويش َ طواية مامؤستا كريَكار فتواي كوشتني داوة.. مةريوان كةسي بارز بوو لةناو ئةم دؤسيةيي ذمارة ()5(..)49ي نيساني ()2012
3
مامؤستا كريَكاردا. سي لة ِريَكةوتي ٢٠١٢/٣/٢٦ َ كاتذمير َ و نيو بةكاتي ن��اوةن��دي ئ��ةوروث��ا دادوةر ب ِرياريدا مامؤستا كريَكار َثينج َ سال زينداني َ دووسال و شةش مانطي بؤ (ئارنة بكريَت.. َ سول َبيرط) طواية مامؤستا هةرةشةي كوشتي َليكردوة ،دوو َ سال وشةش مانطيش بؤ كوردة مولحيدةكان كة قورئانيان سوتاندوة ،مامؤستا َ لةطةل فتواي كوشتني داوان ،لة هةمانكاتدا ( )١٠٠هةزار كرؤني نةرويجي بؤ مةريوان َ هةلةبجةي مولحيد وةك قةرةبوو ماددي سةثينرا.. بةسةر مامؤستادا َ ثاشان جةنابي مامؤستا كريَكار لة بةجي لة دواي ب ِريارةكةي دادطايةكةدا دةست َ دادوةر ..رةتيكردوة داواي َثيداضونةوة كرد كة بضيتة دادطاي بالاَ (تةميزي) كردوة. َ دوانيكيدا ثاريَزةرةكةي مامؤستا لة َلي َ كريَكار ووتى «كة ئيتر لةمةودوا ئيشو كاري ثي دةكات زؤر بة َدلنيايةوة ئاماذةي من دةست َ نامي َنيتةوة ، بةوةدا كة ئةو ب ِريارةكة هةروا َ َ بةلكو كاري جيدي زياتري لةسةر دةكريَت». دوا بةدواي ب ِرياري دادطا ميدياى نةرويج داوايان لةمامؤستا كرد كة َليدوانيان بؤ بدات دوانيكتان ئةويش لة وةلاَ مدا وتي من هيض َلي َ بؤ نادةم تةنانةت ئةطةر َليشم بثرسن كة ناوم ضي ية وةلاَ متان نادةمةوة بةس تةنها قسة بؤ َ كةنالي جةزيرة دةكةمَ ،ئيوارةي هةمان ِرؤذ يةكيك لة ستؤديؤكاني َ كةنالي مامؤستا لة َ دووي نةرويج كة َ كةنالي جةزيرة بة كريَي كةوتنيكي كورتي تةلةفزيؤني طرتبوو ضاوثي َ َ
مَ هةلةت طؤران ئةو كةسةي قورئاني سوتاند
4
ذمارة ()5(..)49ي نيساني ()2012
مامؤستا كرَيكار داواي لة هاوِرَيكاني كردوة لةطةلَيدا بن لة زيندان، ئةويش قةلَةم و َ لةطةل دةفةتةرةكةيةتي كتَيبةكاني كة خزمةتي موسَلمان و طةلي كوردي ثَيكردوة لةطةل َ َ كةنالي جةزيرة ئةنجام دا. لةثاشان دةزطاي موخابةراتي ئةو ولاَ تة سيناريؤيةكي ئةنجام دا بؤ ئةوةي بيانويةكيان بةبي َ هةبيت بؤ دةستطير كردني مامؤستاَ ، هةبووني هيض َ بةلطةيةك بلاَ و كرايةوة كة طواية مامؤستا كريَكار هة ِرةشةي لة ئةمني قةومي ئةو ولاَ تة كردووة. لة ِريَكةوتي ٢٠١٢/٣/٢٧مامؤستا كريَكار كاتذمير ٢:07دةقيقةي دواي نيوة ِرؤ لة َ َبي ئاطادار كردنةوة ١٠ثؤليسي نةرويجي هةليان كوتاوةتة سةر َ َ شيوةيةكي مالةكةي بة َ ئؤتؤمؤبيلي ثؤليس بةذدار بوون د ِرندانةو َثينج َ لة طرتنيدا،وةهةروها زياد لة ٢٥ثؤليس بةشدار بون لة دةستطيركردنيدا بة سةرثةرشتي
مةريوان هةلَةجبةيي
موخابةراتي نةرويجي كارةكة ئةنجامداروة ،كة زؤربةيان لة دةرةوةي َ مالةكةيدا وةستابوون كة خانةوادةكةي لة َ شيوةيةكي مالدا بوون ،بة َ ناشرين مامؤستا كريَكاريان دةستطيركردوة كةلةبضةيان كردؤتة دةستي ،بةلاَ م بؤ ئةوةي ميدياكان نةيبينن َ ثالتؤيةكيان داوة بةسةر شاني مامؤستا كريَكاردا.. َ هةلكوتانة س��ةري��دا كةلة لةكاتي دةرطايان داوة وتويانة بيكةوة تا دةرطاكةمان نةتةقاندؤتةوة. ل���ةدواي دةستطيركردني ِراستةخؤ مامؤستايان بردوة بؤ دادطا بؤ ئةوةي فةرماني دةستطير كردني بدريَت.. دوانيكيدا بؤ ثاريَزةرةكةي مامؤستا لة َلي َ ِراطةياندةكان َ دةلَيت «توشي سةرسامي بووم و شؤكم وةرطرتوة لةو دةستطيركردنةي كة كتوث ِرة و هؤكارةكةي ناديارة».. شيوةيةكي نا ياساي وةسفي كردوة بة َ كة دةبوو ثيشتر ئاطادار بكريَتةوة ،هةروةها ئاماذة بةوة ئةدات كة مامؤستا كريَكار داواي َثيداضونةوةي كردوة ب ِرياري طرتني نةدراوة لةاليةن دادطاوة.. هؤكارو بيانوي طرتني مامؤستا كريَكار .. ه��ؤك��اري طرتني مامؤستا كريَكار اثؤرتيكي زؤر دةطةريَتةوة بؤ نوسيني ِر َ درؤزنانةي رؤذنامةي (ئافتن ثؤستن) كة طواية مامؤستا رؤذي شةممة لة َ ثالتؤكدا دةرسي هةبووةو هةرةشةي ك��ردوة لة نةرويج و ثؤليسي نةرويجي ..كة ئةمة هيض ِراستيةكي َتيدا نية هيض َ بةلطةيةكيان َثينية ،دواي ئةوةي كة دةيانةويَت درؤ دةلةسةكاني خؤيان بهينةوة طواية لة َثيطةي دووربين ثاساوي بؤ َ دانراوةو ثاشان البراوة. بؤ ثشت ِراستكردنةوةي ئةو بابةتة ِريَطا ثةيوةندي كرد بة ستافي دووربينةوة.. ستافي دووربين ئةمةيان بةدرؤ خستةوةو رايانطةياند «هيض راس��ت نية ئامادةي ئةوةمان َتيداية هةموو بابةتةكاني دووربين بة بةريَوبةرايةتيةوة بخةينة بةردةم اليةني بةرثرس و ئةو ثاساوانةي ئافتن ثؤستن بةدرؤ بخةينةوة بةبةرضاوي هةموو دةزطا ثةيوةنديدارةكان و رايطشتي».. َ ب��ةردةوام بةرثرسي دووربين دةلَيت»لة درؤيةكي تريدا ئاماذةي بةوة داوة كة طواية بةظيدؤ طيراوة ظيدؤكة البراوة لة َثيطةي
يوتوبدا» ،ئةم قسةية هيض راستي نية درؤيةكي ترة بةدةم مامؤستاوة َ هةلبةستراوة ،خؤ دةتوانن داوا لة بةريَوبةرايةتي يوتوب بكةن ئةو َنيتةوة ،هةموو هؤكاري ظيدؤيةيان بؤ بطة ِري َ دةست طيركردني مامؤستا بةم بيانوة بووة لة وولاَ تي ديموكراسيدا. لة كاتي طرتني مامؤستا كريَكار بة دةنطيكي بةرز هاوار دةكات تةنها ئيسالم، َ بذي ئيسالم ،ديارة طرتني لة سةر ئيسالم و قورئانة ئةويش لة وولاَ تي ديموكراسي و مافي مرؤظ بؤ هةموو كةس هةية بيروباوة ِري خؤي َبلَيت تةنها بؤ َ موسلمان قةدةغةية!! دوو مانط زينداني دادطاي نةرويج ب ِرياري ٨هةفتة زينداني دةبيت لة سةثاند بةسةر مامؤستا كريَكارداَ ، بمينيتةوة ،لةوولاَ تي مافي مرؤظ و زينداندا َ بةناو ديموكراسي ،ئةوة َ هةلويَستي كوفرة بةرانبةر بة َ موسلمانان ،بة بيانوي ئةوةي كة مامؤستا ذياني ثاريَزراو َبيت ،لة هةموو دونيادا نةبووة َ خةلكي زينداني بكريَت بؤ ئةوةي َزراوبيت!! ذياني ثاري َ لة َليدوانيكيدا ثاريَزةرةكةي مامؤستا كريَكار ئةوةي ِراطةياند «مامؤستا كريَكار َ لةطةليدا بن لة داواي لة هاو ِريَكاني كردوة زيندان ،ئةويش َ قةلةم و دةفةتةرةكةيةتي َ كتيبةكاني كة خزمةتي َ موسلمان و لةطةل َ طةلي كوردي َثيكردوة».. شيكاري.. دواي ئةوةي بريار بوو لة اليةن ميدياكانةوة ِراستةوخؤ دادطاييةكةي مامؤستا كريَكار لة دادطاوة ثةخش بكريَت بؤ ِراي طشتي ،بةلاَ م دادوةر ِريَطةي نةداو ب ِرياري طواستنةوةي دادطايةكةي ِرةتكردةوة و دةرطايان بة ِروي زؤريَك لة رؤذنامةنوساندا داخست. ثاش نيوة ِرؤي ئةم ِرؤ رؤذي ضوارشةمة، ِرؤذيَ��ك دواي دةستطيركردني مامؤستا كريَكار ِروبة ِروي دادوةر كرايةوة سةبارةت بةو هة ِرةشانةي كة ِرؤذي شةممة كة شةواني دةرسي مامؤستاية لة لةسةر تؤ ِري َ ثال َ كؤمةلاَ يةتي َ كؤمةلطاي نةرويجي تؤلك لة كردووة .سةرةتا دادوةر ثرسياري كرد ،ئايا دةنييت؟ مامؤستاش َئيستا دان بةتاوانةكانتدا َ لة وةلاَ مدا ووتي «من تةنها مومارةسةي فيكر و بير و باوة ِري خؤم كردووة كة سةرضاوةكةي مافيكي ئينساني قورئان و سونةتة ،ئةمةش َ
مؤرتن كيناندةر خؤمةو كةس بؤي نيية لةسةر ئةمة تاوانبارم بكات». ثاشان دادوةر بة مامؤستاي ِراطةياند مةرجي ئازاد كردنت بةندة بة وةستاني هةموو كار و ضاالكيةكاني سةر تؤ ِرة كؤمةلاَ يةتيةكان، ئينتةرنيتيش بةكارهيناني دةبيت دةست لة َ َ وة َ َ هةلبطريَت .مامؤستا تةواوي ئةو ب ِريارانةي بةو َ هةولة لة َميذينة دوذمنكاراناية وةسف كرد كة ئةكي َ شري. هةر لة سةرةتاوة لة دذي ثالني بؤ َ لةاليةكي ترةوة دادوةري طشتي لة دذي مامؤستا كريَكار َكيشةكةي ئيستيغالل كردو و َ دةبيت مامؤستا كريَكار تا هةشت دةلَيت» َ هةفتةي تر لة زينداندا َبيت ،تا َلي َ كؤلينةوةي زياتر لة وتار و هة ِرةشةكاني دةكريَت .وا ب ِرياريشة دانيشتني دوةمي دادطا هةر ئةم ِرؤ بضيت. كاتذمير ٧بة كاتي نةرويج بة ِريَوة َ َ
مؤرتن كيناندةر: من ثشتطريي هةلَوَيستةكاني كرَيكار ناكةم ،اَ بةلم ناكرَيت بنةماكاني ئازادي ِرادةربِرينيش ثَيشَيل بكرَين
ئةوةي شايةني باسة ميديا نةرويجيةكان َبي ئينصافيةكي زؤر بةرامبةر مومتةلةكات و كةسايةتي مامؤستا كريَكار دةكةن ،وة لة َ شيواندني كةسايةتي هةولَيكي زؤردان بؤ َ كةسيكي توند ِرة و مامؤستا و ويَناكردني بة َ َ كؤمةلطاي نةرويجي ،كة ئةمةش د ِرندة الي َ ِرق و بوغزو عونصوري ئةو كؤمةلطا بة ناو ديموكراتية دةردةخات لة بةرامبةر بيرمةنديَكي ئيسالم. َ يةكيك لة هةوالةكاني ئافتن ثؤستن لة َ هيما كراوة بؤ كة ميديايةكي نةرويجيةَ ، ئةوةي كة مامؤستا كريَكار ِرؤذي شةممة َ كؤمةلطاي نةرويجي كردووة، هة ِرةشةي لة كة ئةمةش دورة لة ِراستيةوة و مامؤستا لةو شيوةيةي نةداوة، دوانيكي لةو َ شةوةدا هيض َلي َ تةنها ثروثاطةندةي ميديا نةرويجيةكانة، َ وة َ كؤمةلطاي شيواندني ِراي هةولَيكيشة بؤ َ نةرويجي بةرامبةر مامؤستا كريَكار. َئيستا لة نةرويج مامؤستا كريَكار لة زيندانداية. وتةي هةنديَك لة ياساناسان و ِرؤشنبيران و فةيلةسوفة نةرويجيةكان لةمة ِر َكيشةكةي مامؤستا كريَكار.. ياساناساني نةرويجي َثييان واية دادطاي ئةو ولاَ تة زيادة ِرؤي كردوة لة ناساندي وتةكاني ئاميز ،لة مامؤستا كريَكار بة ثةيامي هة ِرةشة َ كاتيكدا َ كانيكي توند ِرةوي نةرويجي كة خةل َ َ ئاميزيان ئاراستةي مامؤستا ثةيامي هة ِرةشة َ كريَكار كردووةو هيض َلي َثيضينةوةيةكيان مامةلةيان َ هيمنانة َ َ لةطةلدا لةطةلدا نةكراوة و َ كراوة كة ئةمةش ِر َؤلي دادطاو داوةران ئةخاتة ذيَر ثرسيارةوة. َ ياساناسيكي دوور لة جؤن ويَسل ئاس، َ دؤسيةكةي مامؤستا كريَكار كة ثسثؤري ب��واري ئ��ازادي ِرادةرب� ِري��ن��ة ئةو ثرسيارة َنيت كة ئايا ئةو خويَندنةوانةي كة بؤ دةوروذي َ ثةيامةكاني كريكار كراون تا ضةند زيادة ِرؤييان َتيدا كراوة.جؤن َ دةلَيت «طوماني َتيدا نيية كة لاَ دةبيت ِريَز كةسيكي وروذيَنةرة ،بة م َ كريَكار َ لة مافةكاني ئازادي ِرادةرب ِريني بطيريَت». دةبيت و َ «ثيم واية دةل َي َ جؤن بةردةوام َ ئةو ِراستية لة بيركراوة كة َليدوانةكاني كريَكار نابيت ديد و بؤضوني دينين كة ئةمةش َ َ َ لةطةلدا بكريَت. مامةلةيان وةك هة ِرةشة ئةبيت دادطا ئةوةي لة ياد َبيت كة ئةم ثياوة َ ذمارة ()5(..)49ي نيساني ()2012
5
ثياويَكي دينيية ،وة ئةوةشي كة َ دةيلَيت لة ِروانطةي دةقة دينيةكانةوةية ..ضؤن ثياويَكي ئايني مةسيحي ِرؤذانة دةقة دينيةكان ِرون ئةبيت هةمان دةكاتةوةو هيضي َلي ناكريَت َ َ َ لةطةل ئةميشا بكريَت .من َثيم سةيرة ماملة َ كاتيك كؤمةلطاي نةرويجي طويَيان لة َ دةبيت سادة خويَندنةوةي قسةكاني كريَكار َ ئةبيت بؤ دةكةن و ثشت طويَيي دةخةنَ ، بزانيت َ َ كانيك هةن خةل َ كؤمةلطاي نةرويجي َ ب ِروايان بة خوا هةيةو ئةوة دةكةن كة ئةو ثي ك��ردووة .دؤسيةكةي كريَكار فةرماني َ َ ئاميز نيية بؤ كؤمةلطاي شيوةية هة ِرةشة َ بةو َ نةرويجي كة لة َئيستادا خويَندنةوةي بؤ َ كؤمةلطاي دةكريَت ،ضونكة ئةو هة ِرةشةي لة نةرويجي نةكردوة َ دةقيكي ديني بةلكو ضةند َ كةسيكي كةم ِرونكردتةوة سةبارةت بة ضةند َ كة قورئانيان سوتاندووة». َكيشةي كلتوري بةشيكي تري قسةكانيدا جؤن َ دةلَيت لة َ ناتوانيت وا بة :من َثيم واية دادطاي نةرويجي َ بسةثي َنيت ئاساني ب ِريارةكاني بةسةر كريَكار دا َ َ كؤمةلطاي نةرويجي هةر لة لةبةر ئةوةي بنة ِرةتدا دذي بيرو باوة ِري كريَكارة ئةمةش وا دةكات طومان لةو خويَندنةوانة بكريَت كة بؤ دؤسيةكةي كريَكار دةكريَت لة اليةن دادطا و دادوةراني نةرويجيةوة .لةسةريَكةوة َئيمة ِر َي بةخؤمان دةدةين بة َثيي داب و نةريَتي َ َ هةلويَستةكاني مةال كؤمةلطاي خؤمان كاتيكدا بناسينين .لة َ ئاميز َ كريَكار بة هة ِرةشة َ لةسةريَكي ترةوة ئةو تةنها دةيةويَت ويستي خوا سةربخات ئةمةش ئةو لة بازنةي ئةو َ هةلسةنطاندة الوةكيةي َئيمة دةخاتة دةرةوة». دوانيكيدا لةسةر َثيطةي ثارتي لة َلي َ ثاريَزطاران ثاريَزةر و فةيلةسوف (مؤرتن كيناندةر) َثيي واية بةهؤي ئةو هةلاَ يةي اليةنيكي لةسةر كريَكار نراوةتةوة ضةند َ دؤسيةكةي كريَكار فةرامؤش ك��راوة كة ئةمةش بة جؤريَك لة جؤرةكان َثيشل كردني مافةكانيةتي. َ فةيلةسوف كيناندةر دةلَيت «لة سةرةتادا دوانيكي دا ،كةضي ئةمة كريَكار تةنها ضةند َلي َ بةبي ئةوةي بووة بنةماي دةستطيركردنةكةي َ اليةني كةسايةتي ديني و سياسي ئةو لةبار ضاو بطيريَت». هةر بؤية فةيلةسوف مؤرتن كيناندةر
6
ذمارة ()5(..)49ي نيساني ()2012
جؤن و َي َ سل ئاس: لَيدوانةكاني كرَيكار ديد و بؤضوني دينني كة ئةمةش نابَيت وةك هةِرةشة مامةلَةيان لةطةلَدا بكرَيت .ئةبَيت دادطا ئةوةي لة ياد بَيت كة ئةم ثياوة ثياوَيكي دينيية َثيي واية ئةو ب ِريارةي بةسةر كريَكاردا كاتيكداية كة زؤريَك لة اليةنةكاني دراوة لة َ دؤسيةكةي فةرامؤش كراوة. «ثيم سةيرة كة دادطا كيناندةر وتيشي َ بةبي لةبةرضاو طرتني هةروا بة ئاساني و َ بنةماكاني ئازادي ِرادةرب ِرين ئةو ب ِريارانةي بةسةر كريَكاردا داوة». َ ثاشان لةسةري دة ِرواو دةلَيت «كريَكار لة ديفاعي خؤيدا لة دادطا وتويةتي كة ئةو مةبةستي نةبووة هة ِرةشة لة كةس بكات، َ بةلكو ئةو تةنها ِرون��ك��ردن��ةوةي لةسةر دةقيكي ئيسالمي داوة لة مة ِر بابةتة ضةند َ دينيةكان ،لةبةر ئةوة ب ِريارةكةي دادوةر زياتر لة سةثاندني َ ئةضيت لة بري ئةوةي بةلطةكان َ كة دةبوو ب ِريارةكةي لةسةر بنةماي دياري
بةرثرسي ساييت دووربني: لة اَ وولتي دميوكراسي و مايف مرؤظ بؤ هةموو كةس هةية بريوباوةِري خؤي بَلَيت تةنها بؤ موسَلمان قةدةغةية
كردني سنورةكاني ئازادي ِرادةرب ِرين بواية».. هةرضةندة كيناندةر َثيي واية كة مامؤستا كريَكار نةدةبوو ئةو َليدوانانةي بداية بةلاَ م خؤ هاوشيوةي واي تري دادطا ضةندين دؤسيةي َ كاميكيشيان سزاي وا توندي بينيوة و بؤ هيض َ دةر نةكردووة وةك ئةوةي كة بؤ كريَكاري دةرك��ردووة .من ثشتطيري َ هةلويَستةكاني كريَكار ناكةم ،بةلاَ م ناكريَت بنةماكاني ئازادي شيل بكريَن. ِرادةرب ِرينيش َثي َ لاَ كيناندةر لة وة مي ئةو ثرسيارةي كة َليي دةكريَت ،ئايا َثيت واية ب ِريارةكاني دادطا ئةجينداي سياسي لة ثشةتةوة َبيت؟ َ دةلَيت َ يةكيك لة فاكتةرة «طوماني َتيدا نيية كة َ سةرةكيةكاني دؤسةيةكةي كريَكار ئةو دةولةتانةن كة َ ئةجيندا سياسيانةي َ هةولي َ طالني كريَكار ئةدةن». هاوشيوةي هيما بؤ دؤسيةيةكي َ كيناندةر َ دؤسيةكةي مامؤستا كريَكار دةكات كة لة َ سالي ٢٠٠٢دا لة دادطاي بالاَ ب ِرياري لةسةر دراوة ،ئةو َ دةلَيت «هة ِرةشة و ِرونكردنةوة كاتيكدا لة دوو دةستةواذةي جياوازن .لة َ َ كةسيكبةناوي (شويَلي) كة سالي ٢٠٠٢دا َ ئةندام ثةرلةمان بووة لة َ سالي ٢٠٠٠دا، هةلبذاردنةكاني َ لةكاتي َ سالي دوو هةزاردا وتاريَكي داوة كة ثةيامي نازيةكاني ِراطاندووة خةلكي لةدواي َ بة َ سالَيك بةهؤكاري ئةو كةسيكي نةرويجي َ هةلسا بةكوشتني ثةيامة َ طةنجيكي ِرةش َثيست لة نةرويج ،كة ئةمةش َ دةطةيةنيت وتةكاني ئةو َ خةلكي هانداوة ئةوة َ بؤ كوشتن كاري توندوتيذيَ .كيشةي ئةم َ لةطةل كيشةكةي كريَكاردا هةر هةمان كةسة َكيشةية ،جا نازانم بؤضي َكيشةكةي كريَكار كرا بة َكيشةيةكي سياسي ،ديني ،بةلاَ م هيض َكيشةيةك بؤ ئةندام ثةرلةمانة نةرويجيةكة دروست نةكراو ئازادانة ذياني خؤي دةباتة سةر». َ هةلويَست و هاوسؤزي شةقامي كوردي بؤ مامؤستا كريَكار َ خةلكي بةطشتي و بةتايبةت حيزبة ئيسالميةكان هاوسؤزي خؤيان بؤ مامؤستا كريَكار دةرب ِري ،تةنانةت نةياراني مامؤستا كريَكار سؤزيان جولاَ و زانيان َثيشل كردني مافي مرؤظ و مافي َ موسلمان بةتايبةتي طةلي كوردة ،كة زاناو بيرمةنديَكي ئيسالمي بةو شيوة بةرخوردي َ لةطةلدا بكريَت. َ
بةلَ نَي عةبدوآل: تا دةسةآلتي دامةزراوة حزبيةكان باآل دةسيت بةسةر كاروبارى دامودةزطا حكوميةكان هةبآو دوور نةخر َينةوة، ىَ طةندةل و ناعةدالةتي ضارةسةر ناكر َيت دياردةي ديداري: ئةنوةر حمةغةريب ل��ةم ديمانةيةى طؤظارى ِريَطا َ بةلَين سكرتيرى كؤميتةى ناوةندى عةبدوآل، َ زةحمةتكيشانى كوردستان باس حزبى َ لةطؤ ِرانكاريةكانى ِرؤذهةآلتى ناوة ِراستء ناوضةكةو كوردستان دةك��اتء هةروةها باس لةوهةنطاوانةى سةرؤكايةتى هةريَمء حكومةتى هةريَم دةكات ،لةمةر ضاكسازىء َ طةندةلى لةهةريَمى كوردستاندا، نةهيشتنى َ َ ناوبراو لةم ديمانةيةدا باس لة ِرؤلى دةسةآلتء ئؤثؤزسيؤن ءاليةنةكانى ديكةش دةكات لة ذيانى حزبايةتياندا لةكوردستاندا. َ لةطةل ئةم طؤ ِران و طؤ ِرانكارييةي ِريَطا: لة ناوضةى رؤذهةآلتي ناوة ِراست ،ئايندةي كوردستان بة طشتي و هةريَمي كوردستان بة تايبةتي ضؤن دةبينيت؟ َ بةلَين عةبدوآل :ئ��ةوةي لة ناوضةى رؤذهةآلتي ناوة ِراستء باكوورى ئةفريقيا وةضةرخانيكي روودةدات ،دةتوانم َبلَيم َ هيآلن و ثة ِرينةوةية جي َ َميذوويي طةورةيةو َ قؤناغيكي تر ،ديارة ضةند قؤناغيكةوة بؤ لة َ َ ئةو ط��ؤ ِران و طؤ ِرانكارييانة كاريطةرييان لة نةخشاندني ئايندةي كوردستاندا هةيةو دةبيت ،كوردستانيش بة حوكمي ئةوةي َ بةهيز و حيساب بؤكراوي َئيستا ذمارةيةكي َ هاوكيشةكاني ناوضةكةيةَ ، رؤلَيكي طرنطء ناو َ دةطي ِريَت لة نةخشاندني ئاراستةو بةرضاو َ ئاقارى طؤ ِرانكارييةكانء يةكالكردنةوةي لةضوارضيوةي ضارةنووسء ئايندةي خؤشى َ ئةو وةرضةرخانةدا .ئةم ناوضةية لة سةدةي راب��ردوودا دووجار ئةم جؤرة وةضةرخانةي بةخؤيةوة ديوة ،يةكةميان لةدواى جةنطي
بةلَينَ عةبدولَآل سكرتيرَ ي كؤميتةي ناوةندي حزبي زةمحةتكيَشاني كوردستان جيهاني يةكةم كة كؤتايي بةدةسةآلتي هيناو ناوضةكة ئيمثراتؤريةتي عوسماني َ كةوتة ذيَر دةسةآلتي ووآلتاني هاوثةيماني رؤذئاوا ،دووةميان لة دواى جةنطي جيهاني دووةم كة زؤربةي ئةو ووآلتانة رزطاريان بوو لة داطيركردني وآلتاني رؤذئاوا و حوكمي َ خؤمالييان َتيدا دامةزرا ،لةم دوو طؤ ِرانكاريية َ بةهيزو رؤلَيكي طةورةيةدا كورد ذمارةيةكي َ طرنطي نةبوو ،بؤية ثةراويَز خراو مافةكاني شيل كرا ،بةآلم َئيستا كوردستان ثايةيةكي َثي َ َ دةبينيت ،بة بةراورد بةهيزو رؤلَيكي طرنط َ َ كاتيك ئةنجامي لةطةأل رابردوودا ،بةآلم ئةوة َ
باشى َليدةكةويَتةوة كة ك��ورد ث � ِرؤذةى هةبيت. كارنامةي هاوبةشى َ ث�� ِرؤذةى كارنامةي هاوبةشى اليةنة سياسييةكاني هةر ضوار ثارضةي كوردستان دةبيت لة ريَطةي س��ازدان��ي كؤنطرةي َ نيشتمانييةوة ئةنجام بدريَتَ ،ثيويستة هةر ثارضةيةكيش بؤ خؤي ث ِرؤذةى هاوبةشى هةبيت .بؤ هةريَمي كوردستان خ��ؤى َ دةبيت اليةنة سياسييةكاني هةريَم بطةنة َ َككةوتنيك و ث ِرؤذةى هاوبةش بؤ هةموو ري َ ئةطةرو َثيشهاتةكان ئامادة بكةن ،ئةوةي جيطةي نيطةراني ية تا َئيستا ئةو َ هةولة َ ذمارة ()5(..)49ي نيساني ()2012
7
جدية نابينريَت لة َثيناو طةيشتن بةو ث ِرؤذة هاوبةشة و هةنديَك جار مةترسى ئةوةشمان هيزة دةبيت كة بةسةر ملمالنيى َ َ ال دروست َ ببييت ،ياخود لة َنيوخؤدا ئيقليمييةكاندا دابةش َ نةبيت كة دواجار ئةو ئيرادة هاوبةشة دروست َ ضارةنووس و ئايندةي كوردستان دةخاتة مةترسييةوة .من َثيمواية كوردستان باشترين فرسةتء ضانسى بؤ هاتؤتة َثيش ،ئةطةر اليةنة سياسييةكان لةئاست بةرثرسياريةتي ئةم قؤناغة بنء بةئيرادةيةكي هاوبةش كار بكةن بةخويَندنةوةيةكي واقعيانةي ئةم قؤناغةو طؤ ِرانكارييةكاني بتوانين بةرنامةي سياسةتي طونجاوي بؤ داب ِريَذين. ِريَطا :راثؤرتي ليذنةي بةدواداضوون كة لة اليةن سةرؤكي هةريَمي كوردستانةوة كهينرابوو ،ضؤن َ دةسةنطينيت؟ هةل َ َثي َ َ بةلَين عةبدوآل :ديارة َثيشتر قسةي زؤر لة بارةي ضاكسازي و رووبة ِرووبوونةوةي َ طةندةلى كراوة ،بةآلم بؤ جارى دي��اردةي يةكةمة ليذنةيةك كة لة اليةن سةرؤكي كهينراوة بةفةرمي لة ريَطةي هةريَمةوة َثي َ راثؤرتيكةوة بة ئامار ثةنجةي خستؤتة سةر َ زؤر بوارى طرنطء ذياري ،ئةوة بة هةنطاويَكي ج��ديء بةسةرةتايةكي باشى ضاكسازي دةذميردريَت. َ كةوتنيكتدا َئيوة نا ِرازين لة ضاوثي لة َطا: ي ِر َ َ سيستمى ئؤثؤزسيؤن و دةسةآلت ،ئايا َئيوة بةديليكي ديكةتان هةية؟ َ َ يةكيك لةسيما هةرة بةلَين عةبدوآلَ : حوكم ِراني سيستمي سةرةكييةكاني ديموكراسى بووني دوو جةمسةرى حكومةت و ئؤثؤزسيؤنة ،من ئةوة بة بناغةي َثيشكةوتن َ كؤمةلطة دةبينم، و طةشةكردني ووآلتء نيطةرانيء نا ِرازي بووني من هةرطيز لةسةر بووني ئةم دوو جةمسةرة نةبووة لةثرؤسةي سياسى كوردستانَ ، بةلكو نيطةرانيء نا ِرازي لةمامةلةو َ َ هةلسوكةوتي ئةم بووني خؤم دوو جةمسةرة بةرامبةر يةكتر دةرب ِريوة .لة سيستمة ديموكراسييةكان اليةني حوكم ِران و ئؤثؤزسيؤن دوذمني يةكتر نينَ ، بةلكو بةبةرنامةو دروشم لة يةكتر جياوازن ،ئةوان شيوةيةكي لةسةر بنضينةي ئةو جياوازيانة بة َ ملمالنيدان ،نةك شارستانيء مةدةني لة َ دوذمنايةتيء يةكتر رةشكردنةوة ،ئةوان لة َ قةبول جياوازييةكاني يةكتر َتيدةطةنء يةكتر
8
ذمارة ()5(..)49ي نيساني ()2012
دةكةن ،بةم َثييةش َ هةلسوكةوت لةبةرامبةر َ خؤشحال دةبم يةكتردا دةكةن .من ئةو كاتة كة ببينم حكومةتء ئؤثؤزسيؤن بةرنامةو يةكيتي دذةكان كارنامةيان لة سةر بنةماى َ لةملمالنيدان بنيات ناوة ،واتة لةو كاتةي َ بةشيوةيةكي تيشدانء لةيةكي لةهةمان كاتدا َ َ ئؤرطاني بة يةكةوة ط��رَي��دراون .من زؤر جار ثةيوةندي َنيوان ئةو دوو جةمسةرة بةثةيوةندي َنيوان ه��ةردوو جةمسةرى دةشوبهينم ،ئةطةر طةرمء ساردي كارةبا َ هاتوو جةمسةرى سارد و طةرمي كارةبا شيوةيةكي زانستي بطةنة يةكتر ،ئةوة بة َ دةبيتة مايةي رؤناكيء ئاوةدانيء َثيشكةوتن، َ ئةطةر ئةو دوو جةمسةرةش بةخراثى بطةنة دةبيتة مايةي سوتان و َ مالويَراني .لة يةكتر َ دواى َ سييةمي ثةرلةمان خولى بذاردني هةل َ
يةكَيك لةسيما هةرة سةرةكييةكاني سيستمي حوكمِراني دميوكراسى بووني دوو جةمسةرى حكومةت و ئؤثؤزسيؤنة لة 2009/7/25بؤ جارى يةكةم بةرةسميء بةكردار ضةمكي ئؤثؤزسيؤن هاتة َنيو كايةي سياسى لة كوردستان .لة سةرةتادا هةردوو َ نةفةسيكي تةنطء بةعةقليةتء جةمسةرةكة َ توندوتيذ كةوتنة بةرامبةر يةكتر ،هةردووال َ هةولياندا دوو بةرةى رةش و سثى – شةيتان َ و فريشتة لة هزر و عةقلى هاوآلتي دروست بكةن. ِريَطا :دةتوانين َبلَيين ئةو قةيرانة بةرهةمي دةسةآلتء ئؤثؤزسيؤنة؟ َ بةلَين عةبدوآل :نا ،من َثيم وانية ئةو قةيرانة لةثرؤسةي سياسى كوردستاندا تازة َبيتَ ،ثيش راثة ِرينء لةكاتي خةباتي شاخ دووض��ارى ش��ة ِرى ناوخؤ هاتين ،ل��ةدواى َ لةطةل هاتنة راثة ِرين درَي��ذةم��ان َثيدا، شيوةيةكي تر ئةو مةيداني ئؤثؤزسيؤن بة َ
قةيرانة سةرى َ هةلدايةوة .هةموو اليةكمان َ بةشيكي ئةو كلتوورة خراثةين. هةلطرى َ طشت اليةك بةرثرسياريةتي هةيةو ئةو َ قةبول قةيرانانةش ميراتي كةلتوورى يةكتر نةكردنة .ديارة َئيستا خةريكة بارودؤخةكة هيشتا ئاراستةي باشتر وةردةطرآ ،ئةطةرضى َ لة ئاستي َثيويستدا نية ،هيوادارم بةرةو دواوة نةطة ِريَينةوة. ِريَطاَ :ئيوة و حزبةكاني تر لة َ خولقاندني ئةم قةيرانةدا بةشدارن؟ َ سةرثيييء بة نامةوآ من بةلَين عةبدوآل: َ ئةرآء نةرآ وةآلمي ئةو ثرسيارةت بدةمةوة، دةمةوآ هةنديَك بضمة ناو بنج و بنةواني نابيت ئةو قةيرانة ئةو مةسةلةية ،سةرةتا َ كورت بكةينةوة لةقةيراني َنيوان ئؤثؤزسيؤنء دةسةآلتَ ،كيشةكة لةبنة ِرةتدا ثةيوةندي َ قةبولكردنء كلتوورى بة كلتوورى يةكتر َ ديموكراسىء مامةلةى ديموكراسيانةوة َ بةقةبولكردني جياوازي هةية ،ثةيوةندي و َتيطةيشتن َليى هةية .ثرسيارةكة َليرة ئةوةية ئايا حزبةكاني كوردستان كلتووريَكي ديموكراسييان لةذياني َنيوخؤى حزب لةنيو خودي ذياني حزبةكاندا دامةزراندووة ،ئايا َ بةشيوةيةكي ديموكراسى جياوازييةكان َ َ مامةلةيان لةطةأل دةكريَت؟ من َثيمواية َئيمة لة رؤذهةآلتي ناوة ِراستدا دةذين هةموو اليةك بةثلةي جؤراوجؤر َ هةلطرى ئةم ظايرؤسةية، بؤية طشت اليةك بةرثرسياريةتي هةية لة َ خولقاندني ئةم قةيرانانة بةثلةي جؤراوجؤر، لةهةمان كاتدا َ حزبيكيش هةية هةولي هةر َ بؤ ضارةسةركردنء طؤريني ئةم كلتوورة بة كلتووريَكي ديموكراسى ئةويش بة ثلةي جؤراوجؤر. ِريَطا :تا ضةند ب ِرواتان هةية كة حكومةتي دةتوانيت ضارةسةرى هةريَمي كوردستان َ َ طةندةلى بكات؟ دياردةي َ بةلَين عةبدوآل :تا دةسةآلتي دامةزراوة حزبيةكان باآل دةستي بةسةر كاروبارى هةبيت و دوور دام��ودةزط��ا حكوميةكان َ َ طةندةلى و ناعةدالةتي نةخريَنةوة ،دياردةي كاتيك تةئكيد بة ديارة ضارةسةر ناكريَت. َ حزبيك زؤرينةي حزبيك ياخود ضةند َ َ كورسييةكاني ثةرلةمان بةدةست ديَنن كدةهينن ،ثؤستة وةزارييةكان حكومةت َثي َ لةحزبةكاني خؤيان دةبن .بةآلم حكومةت
َ خةلكء بة دةبيتة حكومةتي َتيك ِراي َ َ َ لةطةل طشت اليةكء مامةلة يةكساني هاوآلتياندا دةك��ات .ئةم حكومةتة نابآ سةرجةم دامودةزطاكاني حكومةتء بوارةكاني َ كؤمةلطة بة رووخسارو رةنطي خؤى ذياني َ رةنط ريَذ بكاتء كؤنت ِرؤلى سةرجةم مافة طشتييةكان بكات .لة كوردستاندا تا َئيستا نةتوانراوة دةسةآلتي دامودةزطا حكومييةكان دةربهينريَن، لة ذيَر هةيمةنةو دةسةآلتي حزب َ َ ئةمةش بؤتة مايةي َبيزارى و نا ِرةزايي خةلك. كهينانى كابينةى ِريَطا :لةسةروبةندى َثي َ زةحمةتكيشان نويَدا َئيوة وةك حزبى َ بةشدارى لة حكومةتدا دةكةن؟ َ بةلَين عةبدوآل :لة كابينةي َثينجةم َئيمة وةزارةتيك بة ناوي وةزارةتي بةشدار بووين، َ سثيردرا مة ئي بة ثةرلةمان كاروبارى هةريَم بؤ َ َ بوو ،لة كابينةي شةشةم ئةم وةزارةتة نةما و طؤ ِردرا بة (ريَكخةرى كاروبارى حكومةت و سثيردرا بةو ثةرلةمان) ،ئةو ئةركةش بة َئيمة َ َثييةي َئيمة لة حكومةتدا بةشدار نةبووين، ضونكة بةشداري كردن لةحكومةت واتة وةرطرتني وةزارةتء بةشداريكردن لة كؤبوونةوةكاني ئةنجوومةني وةزيران .لةم كابينةيةش داوام��ان َلينةكراوة بةشدارى حكومةت بكةين ،ئةطةر لة َ ةتيكيش حال َ ئةو ئةركةي َثيشتر وةك جاران بة ناوي (ريَكخةرى كاروبارى ثةرلةمان و حكومةت) بمي َنيتةوة ،ئةوة بةشداريكردن لة حكومةت َ نية ،ضونكة ئةوة نة وةزارةتة و نة بةشدارى كؤبوونةوةي ئةنجوومةني وةزيرانيش دةكات. ِريَطا :لةو َ هةلومةرجةي كوردستانء طؤ ِرانكارييةكاني ناوضةكة مةسةلةي سازداني كؤنطرةيةكي نيشتماني بةئامادةبووني ئةركيكي سةرجةم اليةنة سياسييةكان بؤتة َ هةنووكةيي؟ َ بةلَين عةبدوآلَ :ثيويستة ئامادةكارى باش نابيت كؤنطرة تةنها لة َثيناو ئةنجام بدريَتَ ، بةيانيك و طردبوونةوةي ضةند دةركردني َ اليةنيك ئةنجام بدريَت َ بةلكو ئامانجي َ سةرةكي يةكخستني طوتارى سياسى و ث ِرؤذةى هاوبةش َبيت. ِريَطاَ :كيشة َ ثةسيردراوةكاني هةريَم و هةل َ بةغدا بة ضى طةيشتووةء ئةداى سةركردايةتى ئاستيكدابووة؟ كورد لةمة ِر ئةو َكيشانة لةض َ َ بةلَين عةبدوآلَ :كيشةكاني َنيوان هةريَمء
بةلَينَ عةبدولَآل سكرتيرَ ي كؤميتةي ناوةندي حزبي زةمحةتكيَشاني كوردستان بةثيى دةستوور يةكاليي بةغدا تا َئيستا َ نةكراوةتةوة ،بةتايبةتيش م��اددةي ،140 ياساي نةوت و غاز ،مةسةلةي َثيشمةرطة و ...هتد .لة دواى رووخاني رذيَمي سةدام شيوةيةك حكومةتةكاني َعيراق بة هيض َ ئيلتيزاميان بةدةستوورةوة نةكردووة ،خؤيان بةجيكردني مافة دةستوورييةكاني جي َ لة َ َ خةلكي كوردستان دزيوةتةوةو ب ِروايان َثيي نييةو دةيانةوآ ئاوا بةخشكةيي سوود لةكات وةربطرن تا دةسةآلت ثةيدا دةكةنةوة ،بؤية َثيويستة سةركردايةتي سياسى كوردستانء اليةنة سياسييةكانء ثةرلةمانء حكومةت َليب ِراوانة ئةو مةسةالنة لةطةأل بةغدا يةكاليي بكةنةوة ،ضيتر ريَطة نةدةن ئةوان سوود شيوازةي َثيشتر لةطةأل لةكات وةربطرن ،بةو َ بةغدا هيض ناكرآء دةبآ ريَوشويَني ترو كارى تر بةرامبةريان بةكار َبينين. َ ِريَطا:ئايا كورد دةيةويَت لةطةل ليستي َعيراقية هاوثةيماني دروست بكات لة بةرامبةر نوري ماليكي؟ َ ببيتة بةلَين عةبدوآل :نا ،نابآ ك��ورد َ اليةنطرى هيض الي��ةك لةسةر حيسابى اليةكى ديكة ،بةآلم كورد َبى دوو َدلى لةو
اليةنة نزيك َبيتةوة كة وةآلمي داخوازييةكاني جيبةجآ دةداتةوة و مافة دةستوورييةكاني َ دةكات ،ديارة ئةمةش لة سةر حيسابى كةس مافيكي رةواي خؤشمانة دؤستايةتيء نابيتَ ، َ هاوكارى ئةو اليةنانة بكةين كة ئامادةية بة َ َثيى دةستوور َ لةطةل هةريَم و مافة مامةلة رةواكاني طةلى كوردستان بكات.
نابَيت كؤنطرة تةنها لة ثَيناو دةركردني بةيانَيك و طردبوونةوةي ضةند اليةنَيك ئةجنام بدرَيت بةلَكو ئاماجني سةرةكي يةكخستين طوتارى سياسى و ثِرؤذةى هاوبةش بَيت ذمارة ()5(..)49ي نيساني ()2012
9
ثار َيزط����اى هةلَةجب����ة لة ن َي����وان ملمالن َيى ئؤثؤزس����يؤن و دةس����ةالَتدا
ثار َيزطا ئةو خةونةى َ هةلةجبةييةكان كة لةسةردةمى دةسةلاَ تى يةك َيتىو ثارتى بةدى نايةت
هةَلةبجة عةبدولرةحيم ئا :ناصح ِ ثاريزطاى َ هةلةبجة خةونة َ َ وةدينةهاتوةكةى هةلةبجةييةكان َ َ هةلةبجة بةلَينى بة ثاريزطاكردنى َ شتيكى تازة نيية و سةرةتاى ئةم بةلينة دةطة ِريتةوة بؤ ناوةراستى نةوةدةكانى سةدةى راب��ردوو ِرَيك لةو كاتانةى كة طةرمةى شةرى ناوخؤى َنيوان هيزة
10
ذمارة ()5(..)49ي نيساني ()2012
كورديةكان بوو ،ثارتى و بزووتنةوةى ئيسالمى دةستيانطرتبوو بةسةر شارى َ هةلةبجة و دةورووبةريدا ،ثارتى ديموكراتى كوردستان تةنها ثاريزطاى دهؤك و قةزاى َ يةكيتى هةلةبجةى بةدةستةوة ب��وو، َ هةوليرى ثايتةخت نيشتمانى كوردستانيش َ و سليمانى و حةوزةى طةرميانى بةدةستةوة بوو ،ثارتى بؤ ئةوةى لةسةر ئاستى ناوخؤى و هيزيكى وةرنراو ثيشان دةرةوة خؤى وةك َ نةدات بؤية بيرى لةوة كردوة كة لةسنورى
َ َ ثيكهينانى هةولى قةلةمرةوى خؤيدا َ ثاريزطايةك بدات بةشيوةيةك ئةطةر تةنها بةناويش بووة ئةوة ثيشان بدات كة لةكؤى 4ثاريزطاى كوردستان 2ثاريزطاى بةدةستةوةية ،بؤية هةستا بة تاك اليةنة ئيعالنى ثاريزطاى هةلةبجةى كردو ئيتر لةو رؤذة بةدواوة خةونى بة ثاريزطابوونى هةلةبجة لةالى َ َ هةلةبجيةكان بووتة ئةو سةرابةى كة هةتا َئيستا َثيى نةطةشتوون، َ يةكيتى ناضيت لةسةردةمى دةسةالتى َ َثي َ
و ثارتى َ هةلةبجةيةكان خةونى ثاريزطا بوونى شارةكةيان بؤ َبيتةدى. َ َ هةلةبجةى شةهيد لة هةلبذاردنى ش��ارةوان��ي��ةك��ان��ى س� َ �ال��ى 2000دا لة َ هةلبذاردنى ئةنجومةنى شارةوانةيةكان كة َ لةسالى 2000لةسنورى ئيدارةى ثيشووى سليمانى ئةنجام درا ،ليستى ئيسالميةكان َ توانيان لة سنورى ئيدارى َثيشووى قةزاى هةلةبجةى شةهيد َ َ هةلبذاردن ببةنةوة، َ هةلةبجةى سنورى ئيدارى ئةوكاتى شةهيد كة جطة لة مةركةزى قةزاى َ هةلةبجة ،هةريةكة ناحيةكانى سيروان و خورماأل و سةيدسادقى لةخؤى طرتبوو، يةكيتى و ثارتى لة َ سالى 2000 َتيكشانى َ يةكيتى هةتا ئيستا بةردةوامة و هيض كات َ و ثارتى نةيانتوانيوة دةنطى زؤرينةى
يةكَيتى و ثارتى ثارَيزطايةكيرت بؤ ئؤثؤزسيؤن دروست ناكةن َ خةلكى ئةو شارة مسؤطةر بكةن ،بؤية يةكيتى و ثارتى لة ت��ةواوى دؤ ِران��ى َ َ هةلبذاردنةكانى سةنديكاو ِريكخراوةكاندا َميذوويةكى دريذى هةية و ثاش َ 9 سال و لة َ يةكيتى هةلبذاردنى 25ى7ى 2009دا َ و ثارتى بؤ ج��ارى دووةم َتيكشكانى جةماوةرى خؤيان لةوسنورة بينيةوةو سييةم ثاش َ 10 جاريكيتر سال َ بؤجارى َ لة َ يةكيتى و هةلبذاردنى 7ى3ى2010دا َ ثارتى نةيانتوانى زؤرينةى دةنطةكانى ئةو شارة بؤخؤيان مسؤطةر بكةن و توشى دؤ ِران هاتن. ثارتى و يةكيتى ثيكةوة 3/1دةنطةكانى هيناوة ئةو سنورةيان بةدةست َ ثارتى ديموكراتى كوردستان لةسةر
عيراق ئةنجامدرا يةكطرتووى ئيسالمى َ توانى 10474دةنط لة سنورى َ هةلةبجةى بهي َنيت كة دةكاتة 24%ى شةهيد بةدةست َ َ دةنطةكانى ئةو شارة ،كؤمةلى ئيسالميش بهي َنيت توانى 7759دةنط بةدةست َ كة دةكاتة 18%دةنطةكانى ئةو شارةو بزووتنةوةى طؤ ِرانيش توانى 7531دةنط بهي َنيت واتة 18%دةنطةكانى بةدةست َ هةرسي ثارتةكةى ئؤثؤزسيؤن ئةو شارة، َ َ يةكطرتووى ئيسالمى و كؤمةلى ئيسالمى و بزووتنةوةى طؤ ِران َثيكةوة توانيويانة 25764دةنط لة كؤى 43634دةنطى شارى
زمانى مةسعود بةرزانى سةرؤكةكةيةوة هةلمةتى َ لة َ هةلبذاردنى بيست و َثينجى َ َ هةلةبجةدا خةلكى ح��ةوت لةبةردةم َ بؤجارى دووةم َ بةلَينى دا بة هةلةبجةيةكان َ كة شارةكةيان بكات بة ثاريزطا ،بةالم ثاش دةركةوتنى نةتيجةى ه��ةردوو َ هةلبذاردنةكة دةركةوت ثارتى تةنها 5317 هيناوة لةكؤى 43634دةنط كة دةنطى َ ئةمةش دةكاتة 12%دةنطةكانى ئةو شارة َ كؤمةل و يةكيتى و و ثاش يةكطرتوو و َ طؤ ِران ،لةسةر ئاستى جةماوةرى َثينجةمين حيزبة لةشارى َ هةلةبجةى شةهيد ،بةم قياسةش َبيت ثارتى كةمينيةكة كة هةرطيز ناهي َنيت، ثاريزطاى ئةو شارة بةدةست َ بؤية ثارتى لةثاش َ هةلبذاردنةكان هيض ئامادةييةكى تيدانيية َ بةلَينى سةرؤكةكةشى بباتة سةرو َ هةلةبجة بكاتة ثاريزطا. يةكيتى نيشتمانى كوردستانيش كة َ َ خاوةنى دةسةالت و ئيدارةية لةناوضةكةدا بةالم َ حيزبى حاكمةَ ، لةسالى 2000وة ِرؤذ لةدواى ِرؤذ لة ثاشةكشةدايةو لةتازةترين ئةنجامى َ هةلبذاردندا لةكؤى 43634دةنطى تةنها 9105دةنطى بةدست هيناوة كة يةكيتى دةكاتة 20%ى دةنطدةران واتة َ خةلكى ئةو شارةى َ 5/1ى َ لةطةلداية. يةكيتى و ثارتى ئةطةر دةنطةكانى َ َ كؤبكةيتةوة شةهيد لةهةلةبجةى 14422دةنطة كة دةكاتة 33%دةنطدةرانى َ يةكيتى و ثارتى هةلةبجةى شةهيد ،واتة َ َ خةلكى َ 3/1ى َ لةطةلدايةو هةلةبجةيان َ َ لةطةل ئؤثؤزسيؤنداية، خةلك 3/2ى هةرئةمةش وا دةكات كة يةكيتى و ثارتى نةنيت بة ئاراستةى هيض هةنطاويك َ بوونى َ ثاريزطا، هةلةبجةى شةهيد بة َ يةكيتى و ثارتى َدلنيان كة ناتوانن ضونكة َ بهينن ،بؤية ثؤستةكانى ئةو شارة بةدةست َ ثاريزطايةكيتر بؤ يةكيتى و ثارتى ئامادةنين َ َ ئؤثؤزسيؤن دروست بكةن.
َ بهينن ،واتة هةلةبجةى شةهيد بةدةست َ دةكاتة نزيكةى 60%ى دةنطةكانى شارى َ سي هةلةبجةى شةهيد.دةبينين هةر َ اليةنى ئؤثؤزسيؤن َثيكةوة لة ملمالنيةكى َ َ دةسةالتدا لةطةل هيزةكانى توندان لةسةر بردنةوةى ئةو شارة و دريذةدان بة مسؤطةركردنى دةنطةكانى َ خةلكى ئةو شارة.
ئؤثؤزسيؤن لة َ هةلةبجةى شةهيد نزيكةى 60%ى دةنطةكانى ئةو شارة بةدةستةوةية ل��ة دواه��ةم��ي��ن ه� َ �ةل��ب��ذاردن كةلة 7ى3ى 2010دا بؤ َ هةلبذاردنى ثارلةمانى
ثاريزطاى َ هةلةبجة لة َنيوان ملمالنيةى َ َ ئؤثؤزسيؤن و دةسةالتدا َ يةكيتى دةسةالتدارى و خاوةن بريارى َ و ثارتى و زؤرى دةنطى ئؤثؤزسيؤن ئةو
ئوسامة
ذمارة ()5(..)49ي نيساني ()2012
11
دوو شتةن كة َ هةلةبجةى شةهيد لةم بةثاريزطا ساتةوةختةدا لة خةونى بوون َ بة بةين دةبات .سةبارةت بةوةى بؤضي ئؤثؤزسيؤن لة ثرسى بة ثاريزطابوونى َ هةلةبجةى شةهيدا زؤر بة جدي نايةنة َثيشةوة و خؤيان ناكةن بة ساحيبي مةسةلةكة لةكاتيدا زؤرينةن لة َ هةلةبجةدا، ئوسامة َ طولثى ضاالكةوانى مةدةنى لة َ َ هةلةبجةى شةهيد دةلَيت «يةك لةو يةكيتي هؤكارانةي كة دةسةلاَ ت لة ناويدا َ بة ثلةي يةكةم ناضار بة دذايةتي َ هةلةبجة بةهيزي ئؤثؤزسيؤنةوة كردووة ثةيوةندي بة َ ثاريزطا هةية ،ضونكة دةسةلاَ ت نايةويت َ َ بةهيز وة ياخود ئيدارةيةكي سةربةخؤي َ هيزة دروست َبيت و دواتر َ بكةويتة دةست َ لاَ دةبينيت ئؤثؤزسيؤنةكانةوة ،دةسة ت وا َ بتوانيت قةبارةي َ هةلةبجة بضوك كة تا َ هيندة توانيويةتي لة النكةي بكاتةوة ،ئةوا َ نةضيت كة ئؤثؤزسيؤن بدات ،ئةوةت لةبير َ َ قسةيةك لةناو َ هةلةبجةدا باوة كة دةلَيت َ لاَ (هةلةبجة هيض كات ملي بؤ دةسة ت كةض نةكردووة) ،كة ئةمةش ترسي لة َدلي دةيةويت بة هةر دةسةلاَ تدا ِرؤكردووة و َ وازيك َبيت لة ناو و ناوبانطي ئةو شارة شي َ َ بدات». ه��ةروةه��ا َ هةلةبجة ب��ة سروشت ئ��ؤث��ؤزس��ي��ؤن��ةوة ب��ة س��ةرن��ج��دان لة ئةنجامةكاني َ هةلبذارن لةو شارؤضكةيةدا دةردةكةويت كة ئؤثؤزسيؤن زؤرينةي َ لاَ بةدةستة ،بة م بة داخةوة ئؤثؤزسيؤن تا َئيستا وةك َثيويست نةيتوانيوة هةم خزمةت بةو دةنطة نا ِرازييانة بدات و وة هةميش نةيتوانيوة كارتي دةنطدةرةكاني فشاريك بةكار بة ِرووي دةسةلاَ تدا وةك َ شيوةيةكي بهينيت ،واتة طةر ئؤثؤزسؤن بة َ َ َ َ َ ذيارييانة مامةلة لةطةل كارتي هةلةبجةدا دةتوانيت جومطةي دةسةلاَ ت بكات ئةوا َ لةو شارؤضكةيةدا س ِر بكات ،كة بة داخةوة تا َئيستا ئةو كارة نةكراوة ،ئةمةش دةطة ِرَيتةوة بؤ ئةو َ خالةي كة ئؤثؤزسؤن ث ِر بة َثيستي ناوةكةي نيية و زؤري ماوة َ كامل بيت ،هةر لةبةر ئةمةشة كة نوسةران و ِرؤشنبيران ِرةخنة و سةرنجي بنة ِرةتييان
12
ذمارة ()5(..)49ي نيساني ()2012
سي اليةنة هةية. لةسةر ئةو َ َ باجيكي هةلةبجة لة َئيستادا خةريكة َ نةخير ئةو باجة قورس ئ��ةدات ،ب��ةلاَ م َ ناطةريتةوة بؤ زؤرينةي ئؤثؤزسيؤنَ ، بةلكو َ دةطةريتةوة بؤ خودي سروشتي َ هةلةبجة َ ثي كة سياسةتة ضةوتةكاني دةسةلاَ تي َ قبول نةبووة و نيية ،بؤية لة َ َ هةلةبجةدا ئةوة َ هةلةبجةييةكانن كة ئؤثؤزسيؤنيان هيناوة نةك َثيضةوانةكةي ،بؤية بةرهةم َ دةلَيم َ َ هةلةبجة باجي سروشتي خؤ ِراطري
ئةنوةر عةرةب
سةرةراى ئةوةى هةلَةجبة خؤى لة سةر ئاستى نَيودةولَةتى ناسراوة، بة َالم دةسة َالتى كوردى بضووكى دةكاتةوة دةبيتة نمونةي خؤي ئةدات كة ئةمةش َ باشي قوربانيدان. ئةنوةر ع��ةرةب ،رؤزن��ام��ةن��ووس و ضاالكةوانى مةدةنى هةر سةبارةت بة ثاريزطا بوونى َ هةلةبجةى شةهيد ثرسى بة َ َ و ملمالنيةى َنيوان دةسةالت و ئؤثؤزسيؤن لة َئيستاو ملمالنيةى يةكيتى و ثارتى لة
ِراب��ردوودا َ دةلَيت «بة َدلنياييةوة هةموو شتيك لةم َ والتةدا ثةيوةندى بة سياسةتى حزبةوة هةية نةك سياسةتى حكوومةت، َئيمة تا ئيستا نةمنتوانيووة حكوومداريكى هةبيت ،لة هةبوونى فيعلى و جديمان َ َ ةتيكى وةهادا ديارة كة بير كردنةوة و حال َ شتيك راستةوخؤ ثةيوةست ب ِرياردان لةهةر َ دةبيتةوة بة ثرةنسيث و بنةماكانى حزبةوة َ و سةروةريةكانى حزب لة سةروةريةكانى حكوومةت و نيشتمان َ باالترة .لة هةموو دنيادا َ سيمبوليك لة شوين والت��ان بة َ َ ئاستياندا دةطةرين و بيانكةنة شوناسى َ نيودةولةتىَ ، بةالم هةريمى و خؤيان، َ َ َئيمة سةرةراى ئةوةى هةلةبجة خؤى لة سةر ئاستى َني َ ودةولةتى ناسراوةَ ، بةالم َ دةسةالتى كوردى بضووكى دةكاتةوة، َ طريمان بةربةست لةبةردةم بةلَينةكةى هةريم َبو بة باريزطابوونى سةروكى َ َ َ بووبيت، هةلةبجة قةلةم ِرةوى يةكيتى َ لة َئيستادا يةكيتى ئةو َ قةلةم ِرةويةى لة ناوضةكةى خوشيدا نةماوة و زؤر شتى تر هةية ثارتى لة دةظةرى سةوز بريا ِرى لةسةر داوان». يةكيتى يةكيتى كة َ سةبارةت بةوةى َ ثاريزطايةك دروست بكات ئةطةر ئامادةبيت َ َ َ َدلنيا نةبيت لةوةى كة بتوانيت كؤنترؤلى بكات ،ئةو ِرؤذنامةنووسة َ «بيم واية دةلَيت َ ئةم َ هةريم هةروةك بةلَينةى سةرؤكى َ َ بةلَينة َبيناوة ِروكةكانى ترى سةرجةم هةريمةية كة هيج بةرثرسةكانيترى ئةم َ لة ماهيةتى َ تي نةطةيشتوون و بةليندان َ َ بةلَيندان بووةتة ئامرازيك بو خؤقوتاركردن، ئةطةر بة طشتطيرى قسة بكةين نةك حزبيك لةم َ والتةدا بطرى طةر يةكيتى هةر َ َ شوينيك ثاوانخوازيةكةى بزانيت لة هةر َ َ مةيسةرة و طةراى حزبيةكةى جرودةكات كارى بؤ دةكات ،بةلاَ م ديارة َ هةلةبجة هةميشة هةناسةى ئيسالميةكانى َتيدا َ زالة، يةكيتيش و سةرجةم حكزبةكانى تر َبوية َ خةونيكى لةو جؤرةيان بو لةو ب ِروايةدانيم َ َ واقيعيكى مةحال هةبيت مةطةر َ هةلةبجة َ و َ تال بة نيسبةت ئةوانةوة بة ناضارى ئةو بريارةيان َبي بدات».
عةبدوالَى مةالنورى:
باوة ِرم بةسيستمي سةرؤكايةتي نيية مَ لةهةريي كوردستان
ديدارى:سةلمان حسَين َ دووسال ِريَطا:بة ِراى جةنابت لةماوةى ئةو ونيوةدا ثةرلةمان توانيويةتى بةئةركى كةيةكيكة لة هةستيت، ضاوديَرى كردن َ َ ئةركةطرنطةكانى ثةرلةمان؟ َ نةخير. عةبدوالى مةالنورى :بةب ِرواى من َ يةكيك لةئةركة سةرةكيةكانى ثةرلةمان وةك َ ناوخوداهاتووة كارى ضاوديَرى لةثةي ِرةوى َ كردنة ،ئةم ك��ارةش لةراستيدا ريَكارى خوى هةية ،لةو ثرسيارةوة دةست تايبةتى َ َثيدةكات دواترثرسينةوةوهةروةهاضاوديَرى ثروذةكانى حوكومةت، كرنى مةيدانى َ ئةشى ئ��ةم ئةركةلةاليةن ثةرلةمان َ راستةوخو ئةنجام بدريَت ،ياخود تارانةوة َ لةاليةن ليذنةكانةوةَ ،بونمونة وةك ليذنةى نة ز ا هة .لة ر ا ستيد ا لة ر ا بر د و و د ا ئة طة ر ضى كو َ كو َ مةلَيك جياجيا، مةلَيكثرسيارى َ َ َ بانطيشت كردنى ه��ةول��ى ثرسينةوةو َ وةزي��رةك��ان دراوة ،ئةطةرضى لةاليةن َزوربةى بةرثرسانى حيزبيوحوكوميةوةدان َ كةطةندةلى لةهةريَمى كوردستان بةوةدانراوة لاَ تائاستيكى مةترسي دارهةية ،بة م وةك َ دةيبينين ِرَوذَي���ك ل���ة ِرَوذان ثةرلةمانى كوردستان لةسةربنةماى ثرسياركردن يان ثرسينةوةيان يان لةسةر بنةماى ئةو هةموو َ لةروذنامةكان كو َمينتانةى كة َ بةلطةو َدو َ َ ،زورجاريش لةثةرلةمانيش بالوكراونةتةوة َ خ��راون��ةت��ة ِروو ،نةتوانراوة وةزيريَريَك بانطيشتى ثةرلةمان بكريَت ومتمانةى َ هاوكيشةيةكى َليوةرطيريَتةوةَ .تو لةبةردةم َ ِرووندايت ،ئةويش ئةوةيةكة لةهةريَمى لةضوارضيوةى وةزارةتة جياجياكاندا كوردستان َ طةندةلى هةيةَ ، َ بةلطةش َبوئةم قسةية كةسةروكايةتى هةريَم َثيكى ئةو ليذنةية َ بوارةكاندادانبةوةدادةنيت لةزوربةى هيناوةَ ، َ َ
َ كةطةندةلى هةية.لةبوارى تةندرووستيدالة بوارىوةبةرهيناندالةبوارى نةوتدا.لةماوةى َ َ زسيون بةديارى ئةم دووس��ال ونيوةدائو َثو َ َ وزوربةى ئةندام ثةرلةمانةكان لةسةر كراوي َ َ ئةو بابةتانة قسةمانكردووة ،بةالمثرسيار ئةوةيةبوضى ثةرلةمان نةيتوانى وةزيريَك َ بانطيشت بكات ومتمانةى َليوةربطريَتةوة، َ َبوضى نةيتوانى متمانة لةسةروةكى حوكومةت بةثيضةوانةوة ثةرلةمان وةربطريَتةوة؟ َ نةك نةيتوانى ضاوديَريَك َبيت لةماوةى ِرب��ردووداَ ، بةلكوليستى َزورينةى ثةرلةمان َ ندةبيت، ابردوودانالَيم لةداهاتودا لة ِر َ ضو َ لاَ ضونكةئةوةدةبيت وازى َلي َبينين َبوكات ،بة م َ لة ِرابدووداليستى َزورينةى ثةرلةمان لةبرى ئةوةى بةئةركى ضاوديَرى هةستن َ هةولَيكى َ بةهةولةكانى دابوئةوةى شكست َزوري��ان َ خوشيان بونة ديواريَك زسيون َبينن و َبو َ َئو َثو َ
كةمووكورتيةكانى ثةردةثوشكردنى َبو َ َ بةجى كردن . جي تى ودةستةال حوكومةت َ َ ِريَطا:كةواتة َبوضى نةيتوانيوة بةو ئةركةهةستيت؟ َ َ هوكارةكةى ع��ةب��دوالى م��ةالن��ورىَ : �ارودوخ��ة سياسية دةط��ة ِرَي��ت��ةوةب� َ�و ئ��ةو ب� َ ناهةموارةى كةلةهةريَمى كوردستاندا َ مامةلةوثةيوةندى َنيوان هةية ،ضونكة حيزبو داموودةزطا فةرميةكانى حوم ِرانى بةشيوةيةكى ئاساى نيةَ ، بةشيوةيةكى بةلكو َ َ نائاسايية ،لةهةريَمى كوردستان حيزب خوى ب ِرياردةدات ،ئةوةحيزبة دةستنيشانى َبو َ دةبيت قسةلةسةرضى بكريَتو ضى دةكات َ نةكريَتِ ،رَوَلى ثةرلةمان ضيةَ ،روَلى حوكمةت ضيةِ ،رَوَل��ى ثةرلةمانتار ضية ،ئيشكالةكة َليرةوةية لةهةريَمى كوردستان حوكمةت بةدةستى َزورينةوةيةَ ،زورينةى ثةرلةمانى ذمارة ()5(..)49ي نيساني ()2012
13
كةيةكيتى وثارتية َ.ئيمة دةزانين ئةم َ حوكمةتة بةئيستاشةوة دووئيدارةى تيداية، بةشيك لةداموودةزطا بودجةكةى جياوازة، َ تائيستا دووئيدارةييان هةرةطرنطةكانى َ باروودوخةبان يةكيتى وثارتى ئةم َ َتيدايةَ ، َ خويان بةمة ِرازين، لةناو حوكومةتدا قبوولةَ ، َكةوتنيكى سياسى ضونكة لةسةربنةماى ِري َ لةسةر ئةوة ِريَكةوتوون ،لةناو ثةرلةماندا خوشيان َ لةوى َزورينةن ،كةئةوان ديسانةوة َ وةيةبيت، خويانر ِرازيبن حوكومةت َ بةوشي َ َ َبيطومان دةرفةتى ئةوةنادةن ثةرلةمانتارةكانيا َلي َثيضينةوة لةو بابةتةبكةن .ئيرادةى اليةنى َ دةستةالتدارئةوةى ويستوةكة ثةرلةمان نةتوانيت ضاوديَرى كارانةبيت ،ثةرلةمان َ َ بكات ،ثةرلةمان َبيدةنطى َ هةلبذيَريَت لةئاست بارودوخةى لةناو حوكومةتدا هةية. ئةو َ َطا:يةكيك لةو رةخنانةى كةلةثةرمةمان ي ر َ دةطيريَت ئةوةية كة ئةم ثةرمانةى َئيمةبةس ياسادةركردنةبةبي ئ��ةوةى خةريكى َ بةدواداضوون َبوياسا وب ِريارةكانى بكات، تابزانيت حوكمةت ئيلتزامى َثيوةدةكات يان َ ناَ ، بةلطةش َبوئةمة ئةوية كة ئةوب ِريارانةى تائيستا هيضيان كةتايبةت بوون بة17شوبات َ بةجى نةكراونِ ،راتان لةسةرئةم قسةيةضي َ جي َ ية؟ َ مةالنورى:بيطومان ئةوة عةبدوالى َ ئةوةيةكيكة لةب ِريارةكان تائاستيكى َزور ِراستة، َ َ �ةزورب��ةى كةثةرلةمان دةري��ك��ردووة ،ك� َ َ بةجي نةكراوةو َبيدةنطيش جي َ خالةكانى َ كو َ مةلَيك ياساى ى.ثيشتريش َ ب��وون َلي َ طرنط دةرضووة ،ياساى نةوت وغازة ،ياساى جطةرةكيشان و ياساى كارى ِرَوذنامةطةريي، َ كو َ مةلَيك ياساى باش دةرضووة ،ئةم ياسايانة َ بةجى يان َ جي َ بةجى ناكريَن يان خراث َ جي َ دةكريَن .ثةرلةمان َبيدةنطى َ هةلبذاردووة، ل��ةوةش خةتةرترثةرلةمان لةسةردةمى سةروةكايةتى َثيشوداب ِريارى ذم��ارة()2 ى دةركرد ،كةب ِرياريَكى هةرةطرنط بوو، دةبيت دةستوور بطة ِريَتةوةو لةوب ِريارةداهاتوة َ دةبيت ئةوياسايانةى كة ِرةهةندى نيشتيمانيان َ دةبيت داهاتى ئةموالتة ت، بي بةتةوافوق هةية َ َ شيوازى كارى حيزبى ئةبيت َ ئاشكرابكريَتَ ، بطو ِرريَت ،ئةم ب ِريارة سةروةكى ثة ِرلةمان َ خوى شارديةوة ،ئيشكاليةتةكة لةوةداية َبو َ خوى خةلةلى كةثةرلةمانى كوردستان َبو َ تيداية ،بةبةرنامة ئةوةدةكريَت كةياسايةك
14
ذمارة ()5(..)49ي نيساني ()2012
بةجى نةكريَت.ياسايةكى جي َ دةردةكريَت و َ خوثيشاندان ثةرلةمان خراثى وةك ياساى َ دةركردزوريشى بةالوةطرنط ياساكةى َ بةجى بكريَت ،ضونكة ياسايةجى بوو ئةم َ َ مةبةستيان بوو ئازاديةكانى َ خةلكى كوردستان كوت و بةندبكةن ،هةم ثةرلةمانتارةكانيان َ مةبةستيان بووهةم حوكومةتةكةيشيان مةبةستيان بووَ ، بةالم كةياسايةكى باش َ دةردةضيت ولةخزمةتى خةلكداية َبيطومان َ هةم حوكومةت َ بةجيى جي َ بةدلى نةدةبوو َ نةدةكرد ،هةم ثةرلةمانيش باوة ِرى َثينةدةبوو بةدواداضونى َبو نةدةكرد ،نةك هةرئةوةى بةجى نةكردنى كردووةلةجي ضاوثوشى َ َ َ َ خوى ب ِرياريَكى هةرةطرنط ياساكان ،بةلكو َبو َ كة()104ئةندام ثةرلةمان دةنطى لةسةردا بةئيستاشةوة طةورةترين وطرنطترين ب ِرياربوو َ
لةهةريمَ ى كوردستان بةشَيك لةمةسئولينى كورد لةِرابردودا هةروابرييان كردَوتةوة طةجنيان بةخةلَكى نةفام ونةزان لةقةلَةمداوة يان تريَوريانكردووة وةك سةردةشت عومسان شاردراوةتةوةَ .بوية ثةرلةمان َ هةولى ئةوةى بةثةرلةمانبي َنيت. داوةشكست َ بةثروذة ياساكانةوة ِريَطا:ئةوةى ثةيوةندى َ َ مةهةندى بةثيى زانياريةكانى َئي هةبيتَ ، َ ثروذة لةثيش خستنى َ جارجياوازى دةكريَت َ نمونةئةطةرثروذة ياسايةك ياساكانداَ ،بو َ حوكمةتةوةبيت يان ليستى َزورينة لةاليةن َ تاثروذةياسايةك ئامادةى بكات َثيشدةخريَت َ نةوةبيت ،ئةمة تاضةند لةاليةن َئو َثو َ زسيو َ ِراستة؟ َ عةبدوالى مةالنورى :ئةوةش ِراستة.
َ ئةوثروذانةى كةلةحوكومةتةوة دةهات بةل َى َ َ ةنطةئةمةلةوالتانى زياتر بايةخى َثيدةراِ ،ر مةبةستيكى ك ت،بةمةرجي ئاسايبي ترشتيكى َ َ َ َ لةثشتةوةنةبيت.لةكوردستان خراثى َ ثروذةى شان بةشانى ئةوةى حوكومةت َ َ ثروذةى دةنارد ،بةالم زسيونيش َ دةناردئو َثو َ َ كوردستان ئةوواقيعةبينرالةثةرلةمانى بةوثروذانةدةدراكةلةاليةن زياتربايةخ َ زسيون حوكومةتةوةدةهات،ثروذةكانى َئو َثو َ َ ث��ةراويَ��زدةخ��رازي��ات��ر.ب��ةب�� ِرواواى من َ شتيكى ئةطةرنية َتيكى باش هةبواية لةم بابةتةدا َ نمونةئةطةرئيمةثروذةيةك بوو،بو ئاسايى َ َ َثيشكةش بكةين ب�َ�وخ��زم��ةت كردنى َ شتيكى لةوةباشترى َثي َبيت تويَذي َكدةستةالت َ َ مزورجار ئيشكاليةت لةوةدابوو ئاسايية،بةال َ زسيون بةديلى باشتريان نةدةبووئةوانةى َئو َثو َ دوايانةداكو َ َ مةلَيك دةخرا،بةالم لةم ثةراويَز َ زسيونيش خرايةبةرنامةى ث��روذةى َئو َثو َ َ كتيطةشتن لي َك ي ر دوادايةداجو كارةوة.لةم َ َ َ ونزيك بونةوة هاتةكايةوة ،بةداخةوة َ َ ةلةطةل مامةل لةسةرةتادابةشيوةيةكى خراث َ زسيون اوبوضونةكانى َئو َثو َ ثروذةو ئةفكارو ِر َ َ دا دةك��را ،هةرضيت بوتاية ئ��ةوان دةيان ئوميد دةكةين لةئايندةدا ئةم نةخيرَ . وت َ بطو ِردريَت. هاوكيشةخراثة َ َ َطا:يةكيكى ت��ر ل��ةو ِرةخ��ن��ان��ةى ري َ كةلةثةرلةمان دةطيريَت ئةوةية كةهيض دةس��ت� َ �ةالت�َ�ي��ك نيةكةلةثةرمان وةك بثرسيتةوة سةبارةت دام���ةزراوةي���ةك َ ب��ةوئ��ةرك��ان��ةى كةهةيةتىَ .بونمونة كوبونةوةى تائيستا لييذنةى نةزاهةيةك َ َ نةكردووةوكةسيش َليثرسينةوةى لةطةلَ ناكاتِ .راتان لةسةرئةم قسةيةضية؟ َ مةالنورى:كيشةلةوةدايةكةثةر عةبدوالى َ دةبيت لة لةمان خوى دةزطايةكة كة َ خوى َ َ بثرسيتةوة ،سةروةكايةتى ثةرلةمان ئةو خةلك َ َ دةستةالتةيان هةية كةلةليذنةكان بثرسنةوة، هةبيت،دةزطايةكى طريمان دةزطايةكى تريش َ هةبيت ،ثرسيارةكة تريش لةسةرثةرلةمان َ شتيك ئةوةيةلةهةريَمى كوردستانداض َ نةكردبيت؟ ويةكيتى َقورخيان ماوةتةوةثارتى َ َ بةسةروكى كةدةبيت دةبيت ئةوكةسةى َ َ َ خوى َ دةبيت بةئةندام ثةرلةمان يان ثةرمان َ ضاوى لةبةرذةوةندى َ خةلك َبيت،ئيلتزام بةوئةركةوةبكات كة لةسةرشانيةتى، ئيتزام بةو سويَندةوة بكات كةلةبةردةم
َ خوداوخةلكداخواردوويةتىَ ، بةالم ماوةكانى َثيشوئةمةوةك َثيويست كارى لةسةرنةكراوة. ئةوةى كة ِرَوَلى َطي ِراوةلةكاروبارى ثةرلةماندا تةوجيهاتى حيزبي ب��ووة ،ب��ةرذةوةن��دى حيزبيبووة .بةتةنها ليذنةى نةزاهةنية،ئةى ليذنةكانى ترضيان كردووة؟ من ئةندامى ليذنةى سامانةسرووشتيةكانم ئةو هةمووكةمكورتيةى لةوةزارةتى سامانةسروشتيةكاندا هةيةداهات كو َ مةلَيك قسةمان كردووة ديارنية ،راستة َ لةناو ثةرلةمانداَ ، بةالم نابينين ِرَوذيَك وةزيرى سامانةسروشتيةكان بانط بكريَتة ثةرلةمان ومتمانةى َليوةرطريَتةوةَ .كيشةكة لةوةداية َزورينةى ثةرلةمانى ضيان بوويَت ئةوةدةكةن، َ ب��ةالم َئيستاهةست دةكةين ئةوانيش كةنابيت ئةم ئةوقةناعةتةيان الدروست بووة َ ثةرلةمانةوابيت. َ ِريَطا:ئةوةى تايبةت َبيت بةديارى كردنى ودانيشتنةكانى ثةرلةمان ،باس لةوةدةكريَت بةثى ى مةزاجى َ كةسةروكايةتى ثةرلةمان َ خوى ِريَكى دةخات ،ئاية ئةمة ِراستة؟ َ َ َ خوى بةل َى عةبدوالى مةالنورى :كاتي َ سةروكى ثةرلةمان يةك دانيشتنى وابوو،ئيستا َ َ وابيت ثرس و ِراويَذى كردووة. كردوةثيم َ َ ِريَطاَ : سةروكى ثةرلةمان َبوئةو()50 وةالمى َ ثةرلةمانتارةى كةتايبةت بووبةطومرطى ئيبراهيم خليل تاضةندياساى بوو؟ َ َ مةالنورى:وةالمةكةى هيض عةبدوالى َ بنةمايةكى ياسايى نةبوو ،ناياسايترين وةالمى هةبوو.ديارة سةروةكى نويَى ثةرلةمان هةموومان ضاوةريَى كارى باشى َليدةكةين، َ وةبةلَينى ئةوةشمان َثيداوةئةطةركارى باش َ كدابيت بةتةواوى بكات لةخزمةتى خةل َ َ بكةين،بةالم بةداخةوة ئةو ثشتطيرى َلي جوريَك ِرةشبينى المان دروست هةنطاوةى َ ئوميد دةكةم ياداشتى ئةو50ثةرلةمانتارة كردَ . بخاتةوة بةرنامةى كارةو لةو مةسةالنةشدا َ بةخةلكى ياسايى بكات ،ضونونكة زياترثرس ئةوةمةسةلةيةكى طرنة وثةيوةندى بةذيانى َ خةلكةوةهةية. بةزورى َطا:هوكار ضيةلةودوسيةداتةنها َتو َ َ ِري َ لة ِراطةياندنةكانةوة دةردةكةويت؟ َ عةبدوالى مةالنورى :هةرئةو َدوسيةيةنية، هةردوسيةك لةدوسيةكان، يةكيكة ئةوة َ َ َ َ خةلكداية ئيشم زانيبيتم لةبةرذةوةندى َ لةسةركردووة ،لةدةستوردا ،لةبابةتى نةوتدا، َ كدابيت، هةربابةتيك لةبةرذةوةندى خةل َ َ
ثى بكريَت دةيكةم ودريَغى َبيطومان ضيم َ َ ناكةم.وةلةوبابةتةداخةلكى تريش قسةى كردوة. �ةروك��ى َثيشوى ثةرلةمان ِرَي��ط��ا :س� َ لةديداري َ َكدادةلَيت هةرطيزثةشيمان نيم لةداخستنى دةرطالةسةرثةرلةمانتاران،راتان لةسةرئةم قسةيةضية؟ َ مةالنورى:ئةوبابةتانةزوربةال عةبدوالى َ مةوةطرنط نيةوئةوقسانة هيض طرنطيةكى بةالمةوةنية. ِريَطا:هةرلةوديدارةدا سةبارةت بةجةنابت ئةوهيشتاطةنجةثاش ضةند َ َ سالَيكى دةلَيت َ ترتيدةطات لةكاروبارى ثةرلةمان ،راتان َ لةسةرئةم قسةيةى ضية؟ َ َ يداوةالمى خو عةبدوالى مةالنورى:لةكاتى َ بةشيك ئةوةشم دايةوة .لةهةريَمى كوردستاندا َ لةمةسئولينى كورد لة ِرابردوودا هةروابيريان َ بةخةلكى نةفام ونةزان كردوتةوة طةنجيان َ َ تيروريان كردوة لةقةلةم داوة،ي��ان ئةوةية َ وةك(سةردةشت عوسمان) .ئةطةر َبيدةنط بةشيك بيت لةئاست كةموكورتيةكانى َ لةمةسئولينى كورد ئةوا رةنطةكارى باش خوئةطةربيدةنط نةبيت َتومةتت بكةيت َ ، َبودةكةن يان بوختانى طةورةت َبودةكةن يان تيرورت ئةكةن وةك(سةردةشت عوسمان). َ قسانةزور ئاسايية بةالى منةوة. َبوية ئةو َ زسيونَ ،بوضى َطا:بابيينة سةرباسى َئو َثو َ ِري َ سةروكايةتى هةريَم زسيون باس لةياساى َ َئو َثو َ ناكات؟ َ زسيون عةبدوالى مةالنورى :من وةك َئو َثو َ ناتوانم قسةبكةمَ ، بةالم من باوة ِرم بةسيتمى سةروةكايةتى نية لةهةريَمى كوردستان .باوة ِرم سةروكى هةريَم لةاليةن َ خةلكةوة بةوةنية َ َ نةبيت شتيك باوة ِرم َثيى َ هةلببذيَريَتَ ،بوية َ قسةى ضيى لةسةربكةم .كار َبوئةوةدةكةم ئةو شتة بةتةواوةتى بس ِريَتةوة ،ديارة ئةوةش ثروذةيةكمان بةدةستور دةكريَت كةئيستا َ َ ًثيشكةش كردوةوكارى لةسةردةكةين. زسيون َطا:يةكيك لةو ِرةخنانةى ِري كةلةئو َثو َ َ َ دةطيريَت ئةوةية كة ِريَز لةئيرادةى َزورينة ناطريَت ،ئةمة تاضةند ِراستة؟ َ عةبدوالى مةالنورى :باوة ِرى تةواومان بةديموكراسى هةية ،لةديموكراسيشدا َزورينةو َ بةديكتاتورى هةية،بةالم باوة ِرمان كةمينة َ َزورينةنيةَ .كيشةكة ئةوةيةهةنديَك جار ديكتاتوريةتى َزورينة لةثةرلةمانى كوردستان َ
ديكتاتورى َزورينة جياوازة ثةي ِرةودةكريَت. َ ديكتاتوريية كةكاتى لةديموكراسى.ئةوة َ خوثيشاندان خوى ياسايةكى وةك ياساى َ َ بةزورينة كةرةهةندى نيشتمانى هةية َ خوشيان ثةشيمان بوونةتةوة، َتيثة ِريَنرا َئيستا َ نةك ئيرادةى َليناطرمَ ، بةلكو ِروبة ِرويدةبمةوة، بةرةنطاريشي دةب��م��ةوة ،ثةيوةندى بةكوتوبةندكردنى ئازاديةكانى َ خةلكةوة هةية. َ َتوديَيت لةذيَرناونيشانى ديموكراسي و َزورينةو كةمينةدا ياسايةك دةردةكةيت ئةتةويَت بخنكينيت ئازاديةكانى َ َ ثى خةلكى َثي َ خةلكى َ َ لةسى دارة دةدةيتَ ،بيطومان نةك لةطةلى َ َ نابم بةلكو بةتوندى ِروبة ِروى دةبمةوة.ئةوة ينةية.زورينةوكةمينةنية. ديكتاتورى َزو َ َ َ كةدةلَين ئةوةية ِريَطا:دواثرسيارم نةخيرى َئو َثو َ زسيون هةرلةسةرةتاوة ب ِريارى َ هةمووشتيك داوة ،ئةمةتاضةند ِراستة؟ َبو َ َ مةالنورى:بونمونة كامة؟ عةبدالى َ َ نية،بةلكو قسةى ِريَطا:ئةمةقسةى من (سوزانى َ ةشةهابة)كةلةذمارةثيشوى ِريَطادا خال َ َ َ ديدارم لةطةل سازداوة. َ ع��ةب��دوالى م��ةالن��ورى:دةى وانيية. وثروذةدا َ بووين،بونمونة لةطةلياندا َ لةزوربابةت َ َ َ ب� ِري��ارة()17خ� َ �ال��ي��ةك��ة َئيمة لةطةلياندا كةشارديانةوةئيمة بوين،لةب ِريارى ذمارة()2دا َ َ خيزانيدا لةطةلياندابووين،لةياساى تووندوتيذى َ َ لةطةلياندابووين،لةياساى دةستةبةركردنى َ ماف َبوزيندانيانى سياسى لةطةلياندا بووين. ثروذةى َبلَين بابودجةى هةريَمى كوردستان َ َ رهةرةبيت نةخي ت،ئةوبلَيت دانةبي َ َ حيزبى َتي َ َ نةخير. دةنطى َثيبدةن ،ئةوكاتة16جاردةلَيم َ َئيمةدواى ئةوةمانكردووة داهاتى نةوت َ لةطةل َئيمةدا َبلَين ئاشكرابيت بائةوانيش َ ت.فةرمووبا(سوزانى ئاشكرابي باداهاتى نةوت َ َ َ هةيةبوى خالةشةهاب) دي��ارة حورمةتم َ بائةويش لةسةرداتاهاتى طومرطى ئيبراهيم خيل َبيتةسةرخةت لةسةرئةو بابةتة قسةبكات، ئةبيت منيش َبيدةنط ئةوبيدةنط َبيت َ َ بم .ئ��ةوةى ثةيوةندى بةموضةى َثوليش شمةرطةوئاسايشةوةبيت َئيمة داوامانكردوة وثي َ َ زيادبكريَت زيادى ناكةن.ضةندين بابةتى جياجيا كةثةيوةندى بةذيانى َ خةلكةوةهةية َ َ ماندانةبوون.بةدلنياييةوةلةئايند لةطةل ئةوانيش ثى بكريَت لةكارى ةشداهةروادةبين.ضيمان َ َ لةطةليدادةبين،وةضيشمان َثيبكريَت باش َبو ِرووبة ِرنةوةى كارى خراث دةيكةين. ذمارة ()5(..)49ي نيساني ()2012
15
هاوسةري هؤشيار حَ سال حمةمةد-ي ب َي سةروشو َينكراو:
هاوسةرةكةم بةش َيواز َيكي ناياسايي لةاليةن يةك َيتييةوة دةستطريكرا بةدواداضونى :هؤشيار حمةئةمين
يةكيكة لةكةيسة َبيوةآلمةكان. كةيسى َبيسةروشويَن كراوةكان َ ملمالنيى لةئيستادا زؤرن ئةو كةسانةى كةلةذيَر ناوى جياجياداء بةهؤى َ َ َ سياسىءيةكتر قبولنةكردنةوة لةاليةن هةردوو حزبى دةسةآلتدارةوة َبيسةروشويَنكراون. َ َ سي مندالة يةكيكى ترة هؤشيارسالةح محةمةد َ خيزاندارةو خاوةنى َ يةكيتى لةو َبيسةروشويَنكراوانةى كةبةوتةى هاوسةرةكةى لةاليةن َ لةسالى 2003دا ثاش َ نيشتمانى كوردستانةوة دةستطير دةكريَتو َ هةولَيكى زوور توانيمان دوجار سةردانى بكةين،لةدواى ئةو سةردانةوةهيض َ هةبيت لةسةر هةوالَيكمان نية ،ماوة يان نةماوة ،ئةوةى زانياريمان َ خيزانى بةثيى َليدوانى ذيان محةمةد َ ئيسالمى بوون دةستطيركراوةَ . لةنيو دةستطيركردنى ش ثي هاوسةرةكةى هؤشيارى َبيسةروشووين َ َ ِريزةكانى بزوتنةوةى ئيسالميدا بووة. طؤظارى ِريَطا بؤئةو مةبةستة ثةيوةندى كرد بة ذيان محةمةدوةو ضةند ثرسياريَكى لةبارةى َميذووى دةستطيركردنى هاوسةرةكةىء كؤتا زانياريان بؤ ئاشكراكردنى ضارةنوسى هاوسةرةكةى ئاراستةكردو ئةويش شيوةية وةآلمى داينةوة و ووتى»من ئةوماوةى ذيانى هاوسةرطيرم بةم َ سي لةطةل هؤشياردا كردبوو ذيانيكى سادة ذيانمان دةبردة سةر ،خاوةنى َ َ مندالًبووينَ ،زور َدلمان خؤش بوو َ ، بةالم لةدواى دةست طيركردنةوةى هاوسةرة كةم ذيانمان زوور ناخؤش بوة «. اليةنيكى سياسيدا ذيان سةبارةت بةوةى كة هاوسةرة كةى ثيشتر لة َ كاريكردوة لة َ وةالمدا «ووتى هاوسةرةكةم َثيش دةستطيركردنةكةى َ لةسالى 2003 لةريزى بزووتنةوةى ئيسالميدا كارى دةكرد ثاشان بةبي ئةوةى هيض لةاليةن َ يةكيتى نيشتمانيةوة دةستكير دةكريَت َ كردبيت ،ئةوةى ئيمة بزانين تاوانى هاوسةرةكةم تةنها ئةوة بوو تاوانيكى َ حيزبيكى ئيسالمى بووة». اليةن طيرى َ خيزانى هؤشيارى َبيسةروشووين سةبارةت بة ضؤنيتى ذيانيان لةدواى َ دواوتى»ئيمة لةدواى دةستطير كردنى دةستطير كردنى هاوسةرة كةيةوة َ سي َ مندالين هاوسةرةكةم ذيانمان زوور ناخؤش بووة ضونكة من خؤمو َ هيض كاسثي كةريَكمان نية ،ئةوةى َ مسولمانان خيرمان َثينةكةين هيض داهاتيكمان نية ،ضونكة لةكاتى دةست طيركردنى هاوسةرةكةم هيض َ مابيت بؤئةوةى لةدواى ئةوةوة ذيان جي كةبؤمان نةبوة كمان داهاتي َ َ َ سةرثيي» . ببةينة َ سةبارةت بةوةى كةطواية هيض َ هةولَييان داوة بؤئازادكردنى هاوسةرة َ َ «بةلى َ بةالم هةموو هةولةكانمان سوديان كةى،ذيان محةمةد
16
ذمارة ()5(..)49ي نيساني ()2012
هؤشيار حَ سال حمةمةد (مةال بِروا)
نةبووة،ضونكة سةردانى زوور كةسو اليةن دةكةين َ دةلَين لةالى ئيمة نية ،ضونكة ئةو كيشةية لةالى دذة تيرؤرة َئيمة نازانين هيض َ هةوالَيكتان «ئيمة بدةيني» ،هاوسةرة كةى هؤشيارى َبيسةروشوين زياتر دوواوتى َ َ يةكيتى نيشتمانية ،ضونكة َئيمة لةسةرةتاى خؤ بةباشى دةزانين لة الى َ دةستطيركردنةكةيدا دووجار سةرمان َليداوة لة ئاسايشى يةكيتى». سةبارةت بةشيوازى دةستطير كردنى هاوسةرة كةى ذيان محةمةد َ يةكيتى نيشتمانى دةلَيت «هاوسةرةكةم بةشيوازيكى نائاساى لةاليةن َ َ ييةوة دةستطير كراوة ،ئةطةر ئةوان دةلَين وانية بابين بةشيوةيةكى ياساى دادطاى بكةن ،ئةطةر تاوانبارة باتاوانةكةى وةر بطريَت ،وةئةطةر بيتاوانبوو ئةوة با ئازاد بكريَت». َميكدا دةذين كة هةميشة كاربةدةستانى بانطةشةى مافى َئيمة لة هةري َ َ مرؤظ و َبى اليةنى دادطا و سةروةريةكانى تاك دةكريَت ،بةالم ئةوةى شيلكردنى مافى مرؤظ و دةستطيركردنى لة ئةرزى واقيعدا دةيبينين َثي َ َ بةبى طة ِرانةوة بؤ دادطا». خةلكة لة ِريَطةى َ هيزة ضةكدارةكانى حيزبةوة َ
خو َيندنةوةيةكى خيرَ اى كةس َيتى مامؤستا مةالعةىل عةبدولعةزيز وورةو ئ���ازاي���ةت���ى ك��ةل��ت��ورى ث��ي��او َي��ك ب���ؤ م��ي��ذوو راثؤرتي :ئةحسةن حةسةن كتي َبيك يان ياداشتى تةمةنى زؤر جار َ سةركردةيةكى كاريزما دةخويَنينةوة لة كةسيتى ناخى خؤماندا َثيى سةرسام دةبينَ ، ئةم ج��ؤرة مرؤظانة كاريطةرى لةسةر شعور و دةروونى َئيمة بؤ َئيستاو داهاتوو دةبيت ،هاو ِرَييةكم هةبوو باسى هةنديَك َ َ بنةمالةى بؤ دةكردم كة لة كوردستان لة يةكيك ثةنجةكانى دةست َتيناثة ِريَن، َ َ شيخ لةو بنةماآلنة بنةمالةى (مامؤستا َ عةبدولعةزيزى ثريسى ب��وو) كة ئةو َ بنةمالةيةكى وةجاخ دةيطوت» بة ِراستى رؤشنن و نةوةيةكى زؤر ثاك و بةخزمةتيان هيشتووةلةثاشخؤيان». بةجي َ َ ئةطةر سةيربكةين لة ثاش مامؤستا شيخ عةبدولعةزيز كو ِر َانيك لة مةيدانةكةدا َ بةجيمان كة هةريةكةيان قةآليةكى َ ثؤآليين و سةنطةريَك ب��وون بؤ دين و ثارَيزطارى كردن َليى ،من لة َثيش نوسينى ئةم ضةند ثةيظ و وشةية لة ضةند خيرابوو شتيك كة طوزةريَكى َ ثةرةطرافيكدا َ َ بة بيرةوةرييةكانمدا لة خزمةت مامؤستا مةال عوسمان عةبدولعةزيزى رابةرى مةزنى رابوونى ئيسالمى نوسيم و لة طؤظارى رَيطاى خؤشةويست ياداشت كرا، َئيستاش هةر ئةو ئةزيزانةم رايان سثاردم َ ةميك لة خزمةت مامؤستا شتيك، سةرةقةل َ َ مةال عةلى رابةرى ئازيزم بنوسم ،ئةمةش ئةركيكى قورسى نوسينة كة من بة ِراستى َ بتوانم خؤمى َليبدةم ،بةآلم ئةم نوسينةش كةسيكة نة َميذووى ت��ةواوى تةمةنى َ َ دةمةوى قورسايى مامؤستا هةمووى نة كؤبكةمةوةو َليرةدا نيشانى بدةم كة ئةمةش
بؤ من ديسان نةطونجاوة ،ضونكة ئيحساس هيزى َ قةلةمةكةى من لة خزمةت و تواناو َ مامؤستادا ئةوة نيية كة بتوانم حةق لةم خيراية بة ئةو ضةند وشةيةدا كة طوزةريَكى َ تةمةنةى كة خؤم لة خزمةت مامؤستاى َ هةرحال مامؤستا ثاية َبلندبووم بدةم ،بة َ مةال عةلى عةبدولعةزيز لةو بنةمالةية دةردةكةوت كة لة َثيشةوة ئاماذةم َثيدا، لة نامةيةكى مامؤستا مةال عوسمانى خؤشةويست كة بؤ باوكى رةحمةتيمى نوسيوة تيايدا هاتووةو َ دةلَيت « َئيمة هةر لة باثيرة طةورةتان بةوثة ِرى ِريَزو خزمايةتى و َتي َ هيناومانة..هتد» ،بةم َثيية ئةوةى كةلى َ كة من لة َ مناليمدا بيستومةو كاريطةرى لة هيشتووة ئةو بيرةوةريانةن كة بةجي َ َدلمدا َ َ بنةمالةى خؤمان بيستومة، لةسةرةتادا لة ئةو ئازايةتى و خزمةتةى كة مامؤستا مةال عةلى و هاورَيكانى لة خزمةت ثةيامى ئيسالمةتيدا َثيشكةشيان كرد. تائيستاش ئةوةى كة دةمانبيست و َ دليرى مامؤستا كاريطةرى هةية ،ئازايةتى و َ مةال عةلى عةبدولعةزيزة ،ئةوةى كة بووة بة كةلتورى مامؤستا مةال عةلى ئةم ويقارو ئازايةتيةية كة هةركةس َ قةلةمةكةى بنوسيت بةدةستةوة دةطرَيت و دةيةويَت َ مايكيكةوة يان كةسيك دةيةويَت لةثشت َ َ دةبى بكات باس مامؤستا ياداشتةكانى َ بطة ِرَيتةوة بؤ خ��ودى جةوهةرةكةى مامؤستا مةال عةلى ،مامؤستا لةناو الثة ِرة زةردةكانى حوجرةكةى (ثريس)دا َفيرى بةرطريى ك��ردن لة ثةيامى ئيسالمى بوو ل� َ �ةوى وة لةو قوتابخانة ط��ةورةى دينةوة هاتة مةيدان و ِروب��ة ِرووى بيرى طةنى كوفرو ستةمكاران ب��ووةوة ،ئيدى مامؤستا دةرط��اى ب��ة ِروودا كرايةوةو بؤ
مامؤستا عةلي عةبدولعةزيز ضةكيك بة دةستى َ هاوةلة هةميشة بوو بة َ ديندارةكانى ديكةشيةوةو لة ثشت سةرى مامؤستاوة هةموان خؤيان نيشان ئةداو َبى ترس و خةوش و َ سلةمينةوة دريَذة يان بةوانةو وةعدةو خةباتى خؤيان ئةدا كةدةعوةوجيهادى ثغةمبةرانة (سةالمى لةسةربيت) ،لةو سةردةمانةشدا خوايان َ بيرى شوعيةت تةشةنةى سةندبوو ،بةآلم نةيدةهيشت مامؤستا و هيمةتى بةرزى َ رابكيشن و دةيكردنةوة زياد لة َثيى خؤيان َ بة قةباغى خؤيانداَ ،ليرةوة هةمووكةس مامؤستايان ناسى تا ئةوةبوو ئةم دةنطة دليرة بة تةواوةتى ناسراو وردة وردة َ دةطةيشتة دةرةوةو فراوانتربوو .من بةبيرم َ دى برادةريَكم بؤى َطي ِرامةوةو طوتى ذمارة ()5(..)49ي نيساني ()2012
17
مامؤستا عةلي عةبدولعةزيز «مامؤستا مةال عةلى لة مزطةوتى ثاشابوو كؤمةلَيك َ َ خةلكى بةدةوردابوو لة دذى بةعس قسةى دةك��ردو باسى د ِرندةيى و ك��ارة وةحشيطةرةكانى بؤ دةك��ردن ئيدى مامؤستايان هاندا كة دةضنة سةر كاتيك ئةمنةكة مامؤستاش َثيشيانكةوت َ كة رؤشتنة دةرةوة مامؤستا لة َثيشيانةوة َ ولةوى رؤشت تا طةيشتة بةردةم ئةمن كاتى كة ئاو ِريدايةوة كةسى بةدةوردا نةما، َ بةآلم مامؤستاى ثايةبةرز و بةجورئةت بة تاقى تةنيا خ��ؤى ك��رد بة ذوورى
بة َ ثال ميحراب و مزطةوت و نوَيذو منارةدا ئةم ثياوة باآلى كردو تَيطةيشت كة ثارَيزطارى كردن لةئةهلى ئيمان و بَيدارى بانطةوازى ئيسالمى هةروا نابى لةخؤِرا َ 18
ذمارة ()5(..)49ي نيساني ()2012
ئيستيخباراتةكانداو بة دةنطى بةرز لة دذيان راوةستاو قسةى َثيطوتن »،ئةم َ هةلويَستة جةريئانة زؤر دةطمةنن و كةم دةبينريَن لة بيرةوةريةكانداَ ، دليرانةى َستيكى َ هةلوي َ ديكةى ئةو كاتة بوو كة مامؤستا حةسةن شةميرانى لةاليةن رذَيمى بةعسةوة َ دةستطير دةكرَيت ،ئا لةو كاتةدا كة هيض كةس ناويَرَيت سةيرى بةعسيةكانيش دةضيتة سةر بكات مامؤستا ديسان َ َ مؤلطةى بةعسيةكان لةسةراو َتير قسةى خراث بة بةرثرسة بةعسةكان َ دةلَيت و كةناهيَلَيت م.حةسةن رادةطةيةنيت َثييان َ َ راثيض بكرَيت ،تةنانةت مامؤستا شةميرانى َ َ شةميرانى خؤى جاريَك لة حةسةن َ ديدارَيكدا باسى ئةمةى كردو راشكاوانة جورئةتى مامؤستاى باسكرد لةو كاتةدا كة ئةيطوت من لة سجنةكةدا طوَيم لة دةنطى بةرزى مامؤستا مةال عةلى بوو كة ديفاعى َليدةكردم قسةى بةبةعسية فاشيستةكان دةطووت. ئةمانة ئةو راستيةن كة هيض كةس بةل َى بة َ نكؤليان َلى ناكاتَ ، َ ثال ميحراب و مزطةوت و نوَيذ و منارةدا ئةم ثياوة باآلى كردو َتيطةيشت كة ثاريَزطارى كردن لة ئةهلى ئيمان و َبيدارى بانطةوازى ئيسالمى كةسانيك �ى َ نابى ،دةب� َ ه��ةروا لة خ��ؤ ِرا َ شةوو رؤذى ذيانيان بخةنة سةر يةك و
لة خزمةتى ئةم دينةدابن ،ئةم مامؤستاية يةكيك بوو كة ئيدى خؤى يةكالى كردةوة َ َ بؤ ثارَيزطارى كردن لة دةنطى مةزلوميةتى طةليك و بانطى خواثةرستى َ ووال َتيك و َ شانى قايمى لةذيَر ئةم بارةدا راطرت و بؤ ساتيك لة تةمةنى نةيزانى سرةوتن. َ فةقييةتى و دواتر ئةو لةناو بازنةى َ مامؤستايةتى و ئيمامى مزطةوتى ثادشاو ثاشان بة كارى رَيكخراوةيى و بانطةواز و ئينجا بةرةنطاربوونةوةو لةويَشةوة بؤ حةرةكةتيكى ئيسالمى رابةرايةتى كردنى َ كة هةلومةرجةكة واجبى كردبوو ،هةتا مامؤستا مةال عوسمان عةبدولعةزيز رابةرى طشتى بوو وةك مامؤستا كريَكار لة ديداريَكى تةلةفزيؤنى بزووتنةوةى ئيسالمى كة من َثيشكةشم كرد طوتى «هةتا مامؤستا مةال عوسمان رابةرى هيزيَك بوو طشتى بوو مامؤستا مةال عةلى َ لة ثشت سةريةوة وةستابوو هةرةمةكةى نةيدةهيشت كةموكو ِرييةكان راطرتبوو َ هةبيت، كاريطةريان لةسةر حةرةكةتةكة َ بؤية مامؤستا مةال عوسمان َبى خةم بوو َ ئةوهيزةنةما بةالم كةخؤى بوو بة ِرابةر َ اوةستيت ،زؤرجار كةلةثشت سةريةوة ِر َ لةخزمةت مامؤستا مةال عوسمانى رةحمةتى َ هةندى ئةركى بووم ،كارَيكى سةربازى يان َثيطةيشتووة سثاردوويةتى بة مامؤستا مةال عةلى ،زؤر جار ئةمةم بيونيوة لة خزمةتياندا هيزى كاريطةرو عةقيدةو بؤية َثيكةوة دوو َ ئيمان و غيرةت جةمسةرى بزووتنةوةى ئيسالميان َثيكةوة َ هيز طرى دابووو بة َ رايان طرتبوو »،جارَيكيان تازة مامؤستا هةولير مةال عوسمان لة رابةرى الدرابوو لة َ بووم خةبةرةكة تازة بآلوبووةوة لة َ مالى م.عةبدولقادرى برايةتى بووم ثرسيارى ئةوةى كرد ،وتم َ بةل َى راستة مامؤستا مةال ثى ناخؤشبوو نةك عوسمان الدراوة زؤرى َ َ بؤ مامؤستا مةال عوسمان بةلكو بؤ مامؤستا مةال عةلى ضونكة طوتى «ئةو َ خةلكةى كة ثشتطيرى مامؤستا مةال عةلي-يان كردووة بؤ رابةرى َدلسؤزى نةبوون ،بؤية وابى تا مامؤستا مةال عةلى ئةو من َثيم َ بةرثرسياريةتيةى نةطرتة ئةستؤ زياتر
حو ِرتر بوو بؤ راثة ِراندنى ئةركةكان بةآلم لة رابةريدا دةبوو بطة ِرايةتةوة بؤ شوراو هيزةى رابردوو شيوازيَك ئةو َ ئيدى بة َ كاريطةرييان كةم بوةوة». هةرضةندة مامؤستا مةال عةلى ئةم موئامةرةى زؤر َثيناخؤشبوو من ئةوكات لة خزمةتى مامؤستا مةال عوسمان بووم لة هةولير زؤر جار مامؤستا مةال عةلى ثاش َ ماوةيةكى زؤريش كة نامةى دةنوسى بؤ مامؤستا مةال عوسمان بةناوى رابةرى دةهيناو هيض كات نةم ديوة طشتى ناوى َ بروسكةو نامةيةكى مةطةر دةينوسى جةنابى رابةرى طشتى مامؤستا مةال عوسمان ،ئةمة ضةنيكيش مامؤستا مةال عوسمان لةكاتيكدا َ َ هينابوو، لةرابةرى طشتى و ئةو ثؤستة وازى َ هةر بؤية زؤر لةسةر َدلم طران بوو ئةو كاتةى كة جيابوونةوة كة ِرويدا مامؤستا مةال عةلى زؤر لةسةر َدلى قورس و طران بوو َثيى ناخؤشبوو كة بةو مةرحةلة طةيشت لةسةر َ كيك و ثشتطيرى كردنيان خةل َ وةزعةكة بةو جؤرةى َليهات ،بةآلم لة دواييدا ئةو كةسانة دةورى مامؤستا مةال عةلى رةحمةتيان ضؤأل كردو تةنها مابوةوة، بةآلم هةر بة ورةو عةزةمةتى جارانةوة دؤخيكدا مامؤستا مةال هيض كات لة هيض َ عةلى نةدةبينرا لة هيض َكيشةيةكدا ورة لةدةست بدات ،بةاليةوة ئاسايى بوو ضى نابيتَ . سالى 1997ئةوكات دةبى يان ضى َ َ كاميرامانى مامؤستا مةال عوسمان بووم من َ لة سكرتاريةت طةرمةى شة ِرى َنيوان يةكيتى نيشتمانى بزووتنةوةى ئيسالمى و َ بوو ،وةفدَيكى باآل كة لة هةموو حيزبةكان َثيكهاتبوون لة َنيواندا بوون هاتن مامؤستا مةال عةلى بةشدارى كؤبوونةوةيةكى َ لةطةل كردن قسةو باس و خواس زؤر كرا ،ثاش تةواوبوونى كؤبوونةوةكة بة نوَينةرايةتى وةفدةكةى طوت َ «بلَين بة يةكيتى و بةرثرسانيان كة َئيمة تا َئيستاش َ هيشتا َثيآلوةكانمان وابةسةر َثيمانةوةية َ َثيآلومان َ نةكيشاوة لةبةر ئةوة َثييان هةل َ َبلَين ،بةخؤياندا بضنةوة »،زؤربةالمةوة تةنةزوليك لةو هةموو سةير بوو هيض َ حةسارةشدا لةاليةن مامؤستا مةال على
يةوة نةبينراوةو نةبيسترا ،هةندآ كاتى ديكة كة لة خزمةتيدا بووين ئةو كاتانة بوو كة بزووتنةوةى ئيسالمى زؤر غةريب عيراق مابوةوة ئةويش كاتى داطيركردنى َ بوو لةاليةن ئةمريكاوة بزووتنةوةى ئيسالمى هيض نةسريةو بوجةيةكى لة هيض َنيكةوة نةما زؤر جار ئةضومة خزمةتى شوي َ باسى خؤ ِراطرى بؤمان دةكردو دةيطوت ئةم ئةبي بزانين ِرؤذطارة تاسةر بةم جؤرة َ نابيت َ َ ضؤن َ لةطةل ئةم دؤخةدا بكةين ،زؤر مامةلة َ هاندةرمان بوو هةميشة َ لةطةلمان هةولى دةدا تا زياتر سور بين لةسةر ِراثة ِراندني ئةركةكانمان بة ِراستى زؤر كاريطةرى مةعنةوى لةسةر َدلمان دروست دةكرد كة جارى وةها هةبوو بة ِ 10رؤذ نةضوينةتةوة مالةوة كة َنيوان تةلةفزيؤن و َ َ ماليش دة
زؤر بةالمةوة سةير بوو هيض تةنةزولَيك لةو هةموو ئابَلوقةيةدا، لةاليةن مامؤستا عةلي- يةوة نةبينرا ضارةكيك َنيوانى بوو ،بةآلم كة دةقيقة بؤ َ مامؤستامان ئةبينى َئيمة زياتر سوردةبووين لةسةر جآ بةجآ كردنى بةرنامةى كارى ِراطةياندنمان جارى وا هةبوو ضوار شتيكى مانط جارَيك ئةطةر مامؤستا َ بةئيمةى َنيكةوة دةست كةوتاية َ لةشوي َ ثي ث ِر بكةينةوة بؤ دةدا تا َ كةلينةكانى َ ئةوةى زؤر دوانةكةوين ،تةنانةت جارَيكيان َ هةندي يارمةتى َثيداين طووتى ئةمةم بؤهيناون هى (لةيال)ية داويةتى بةمن َ كة بيخةمة خزمةتى ِراطةياندن ،بة ِراستى جيطاى خؤيةتى باسى ضاكةو َليرةدا َ َ جموجول و كاريطةرى هةردوو خاتوونى بة ِرَيز مونيرةخان و لةيال خان بكريَت لةكاتى دةستطيركردنى مامؤستا لةاليةن
ئةمريكاوةو دواتر تاوةفاتى مامؤستاى دليرانة هاتنة ثايةبةرز بة ِراستى ئةم بة ِرَيزانة َ مةيدان و شان بةشانى َئيمة ئةزموونةكةيان دةثاراست و حةقيان بةخؤيان نةدةدا كة كةلي َنيك بةدى بكةن و هةنطاوى باشى َ جيطة دةستيان بةتايبةتى لةو نةنينَ ، بؤ َ كاتةدا زؤر كاريطةرى لةسةر بزووتنةوةى ئيسالمى هةبوو ،جارَيكى ديكة ئيتيفاقية يةكيتى لةنيوان بزووتنةوةى ئيسالمى و َ َ نيشتيمانى بةئامادةبوونى كؤمارى ئيسالمى لة ت��اران كرابوو مامؤستا مةال عةلى سةالحيةتى ِرةهاى َثيدرابو كة نوَينةرايةتى بزووتنةوةى ئيسالمى بكات هاتةوة بؤ شوراو َثيي طوتن ئةوةى كة َئيمة وةك ثي كردووة بةرضاو ِرونيةك دةركمان َ لةسةر ئةم خاآلنة ِرَيك كةوتووين ئةطةر َ قةبوولى ناكةن ئةوا بةديارضاوتانةوة َئيوةش دةيد ِرَينين ،يانى تةنةزول لة زةينى شتيك نةبووة ،ئةم مامؤستا لةسةر هيض َ نةبوونى سازشةش وةهاى كردووة مامؤستا هةميشة شيرين و بة ِرةونةق و سةربةز لةئيستاماندا دووبارة بوونةوةى َبيت ،بؤية َ َ زانايةكى ديكةى لةم ضةشنة مةحالة ضونكة هةموو س��ةردةم و َميذوويةك دةبيت و خواى طةورة َ هةلى ثياوَيك ثةيدا َ دةبذيَرَيت تا نوَيطةرى لةثةيامى ئيسالميدا نةوةستيت ئةوسةردةمى خةباتةش كة َ سةركردةيةكى كارَيزماى وةك ئةم َ كةلة َثياوة دةردةكةويَت لة ِرؤذط��ارى خؤيدا ئةبيت كة شةثؤلى دةرياكان ئةو تةوذمة َ زياتر دةك��ات و حةرةكةتى كةشتى خيراتر دةكاتَ ،ئيستاش بؤ ئيمة هاو ِرَيكانى َ َ ناوهينانى ئةم كةلةزاناو موجاهيدة برينةكة َ َ دةطةيةنيت، بةسوَيتردةكات و َئيش بةدلمان َ سةرثييانة ئةم هةروابةخيراى و ناكرَيت َ َ بهينين َ بةالم َليرةدا ثي ثةيظةكؤتاى ضةن َ َ بؤ ئةم نوسينة هةرئةوةندةدةرفةت هةية، بةئوميدى ئةوةى لة داهاتودا دةيان كتيب لةسةر خةباتى ئازايةتى ئةم قارةمانة بؤ ميذوو بنوسرَيتةوة ،داواى ليبوردن دةكةم لة كةمووكورتى نوسينةكةم كةنةمتوانى زياتردةولةمةندى بكةم ضونكة َ َ قةلةمةكةم هةرئةوةندة هيزى نوسينى هةبوو. ذمارة ()5(..)49ي نيساني ()2012
19
ثاش ضةندين فشار بؤ ئةجنامداني ضاكسازي سةرؤكي هةر َيم ب ِرياري كةمكردنةوةي ثاسةواني بةرثرساني راطةياند ،بةآلم؟.. راثؤرتى هَيدى هةولَيرى ثاش ضةندين فشار بؤ ئةنجامداني ضاكسازيء َ طةندةلي لةهةريَم ،مةسعود بارزاني نةهيشتني َ سةرؤكي هةريَم ب ِرياري كةمكردنةوةي ثاسةواني بةرثرساني لةهةريَمي كوردستان راطةياند ،بةآلم ئةوةي سةير َبيت لةوآلتي دةردةضيت كةسي كاتيك ب ِرياريَك َ َئيمةداَ ، سييةم ناطريَتةوةو تةنها بؤ يةكةمء دووةمء َ َ هةندي لةدامةزراوةكاني كةساني ئاساييء حكومةتء ثةرلةمان دةطريَتةوة. ثاسةواني بةرثرسان لةهةريَمي كوردستان وةك دياردةيةكي وآلتاني دواكةوتووي ث ِر لةكيشة ئةذماردةكريَت ،كةضي بةرثرساني َ باآلي هةريَمي كوردستان بةردةوام لةكاتي هاتني وةفدي بيانيةكان يان ضوونيان بؤ دةرةوةي هةريَمي كوردستان َ دةلَينهةريَمي كوردستان ناوضةيةكي ئ��ارام��ة ،كةضي فةوجيك ،يان ضةندين ثاسةوانيان بةرثرسان َ هةيةء بةجؤرةها ثلة دامةزريَندراون لةخزماني شيوةي موضةخؤري (بنديوار). خؤييان بة َ بةثيي َليدواني هةنديَكلة ثةرلةمانتاران َ ب ِرياري سةرؤكي هةريَم بؤ كةمكردنةوةي ثاسةواناني بةرثرسان(وةزيرو ثةرلةمانتار)، بةآلم بةداخةوة ب ِريارةكة ثاسةوانةكاني خؤي يةكيتي نةطرتةوة. ئةنداميكي سةركردايةتي َ َ دي��اردةي ضةكداريء ثاسةواني سةرؤكي رايدةطةيةنيت» ثاسةواني لةهةريَمي هةريَم َ كوردستان دياردةيةكي زؤر ترسناكةو ناشيرينء ناشارستانية ،كاريطةري خراثي هةية». يةكيتي ئاريَز عبداهلل ئةندامي سةركردايةتي َ َ كؤمةلَيك بؤ ريَطا وتي»لةثاأل ئةو دياردةيةدا دةبيت طيروطرفت دروست بووة ،هةرضي زووة َ حكومةتء ثةرلةماني كوردستان َ هةولبدةن نةهيَلنء ،باري ئاسايش دياردةي ضةكداري َ لةكوردستان ئارامةو ،طرتنء كوشتنء شة ِر نية، شيوةيةك ئةو هةموو َثيويست ناكات بة هيض َ
20
ذمارة ()5(..)49ي نيساني ()2012
ثاسةوانء َ خالةكاني بةردةرطاي بةرثرسانء شؤفيرةكاني ث ِر لةثاسةواني كؤآلنةكان َ بمينيت ،ئةطةر بة ياساش َبيت بةرثرسان َ دةبيت قةدةغة بكريَت». َ ل��ةب��ارةي ريَ��ذةي ذم��ارةي ثاسةواني بةرثرسانء ياسا بؤ ريَكخستني ثاسةواني بةرثرسان سةميرسةليم ئةندامي فراكسيؤني لةليذنةي ئاسايشء يةكطرتووي ئيسالمي َ خؤجييةكاني ثةرلةماني كوردستان ئةنجومةنة َ
َ عةبدولآل: ئار َيز ئةطةر بةرثرسَيكي باآل ثاسةواني دياري بكرَيت بة 50ثاسةوان، بةآلم لةثشيت ئةوةوة بةتاليؤنَيكي هةبَيت، يان هَيزي هةبَيت ئةوة باش نية بؤ ريَطا َ دةلَيت «تا َئيستا َليذنةي ناوخؤي نازانيت ذم��ارةي ثةرلةماني كوردستان َ ثاسةواني بةرثرسان ضةندةو ضؤنة ،لةسةر ض بنةمايةك دياري كراوة ،ضونكة بة قانون ريَك نةخراوة ،كة دوو ثارتي دةسةآلتدار ئيدارةي ئةم وآلتة بة ِريَوةدةبةن ،لة 1991تا لةنيوان خؤيان دابةش َئيستا هةموو ئةوانةيان َ وتيشي»ئيستاش ثابةند كردووة» .هةروةها َ بوون بةو ب ِريارة الوازةو ئةم ثاسةوانانة بة شيوةيةكي ديار روون نية». َ
بةثي ئةو ئامارانةي طؤظاري ريَطا زانيويةتي َ زياتر لة 60هةزار ثاسةوان لةهةريَمي كوردستان دابةش بووة بة سةر ثاسةواني بةرثرسانء بارةطاكاندا ،زؤرترينيشيان بةسةر بارةطاكاني يةكيتيء ثارتيدا دابةش بوون. َ ئةندامةكةي َليذنةي ناوخؤي ثةرلةماني كوردستان لةبارةي ريَزبةندي ثاسةواني بةرثرسان لةهةريَمي كوردستان رووني كردةوة « ثاسةوان هةية لةباغةوانةوة بؤ خزمةتطوزارو خزمةتكاري َ مالي بةرثرسان بووني هةية، ئةطةر باسي بةنيشتيماني كردنيشي بكريَت، هيزة ضةكدارةكان ئةوةش بة داخةوة تا َئيستا َ بةثيي َثيوةري حيزبي بة نيشتيماني نةكراونءَ ، دةجولينريَن حيزبيش دانراونء بة ئاراستةي َ لةضوارضيوةيةكي نيشتيمانيدا كؤنةكراونةتةوة». َ بةثيي ياساي ذم��ارة38ي َ سالي2007 َ هةية بة ناوي راذةو خانةنشيني َثيشمةرطة �ي موضةي ل��ةم��اددةي45دا هاتووة ،كة دةب� َ َثيشمةرطة هاوسةنط بكريَت لةطةأل موضةي هيزةكاني َعيراقي كة 900هةزار دينار زياترة، َ كة تا َئيستاش حكومةتي هةريَمء ثةرلةماني كوردستان َليثرسينةوةي نةكردووة ،بورهان رشيد طولة ثةرلةمانتاري َليذنةي َثيشمةرطة لةفراكسيؤني طؤ ِران بؤ ريَطا تيشك دةخاتة س��ةر ئ��ةوةي «ضةندين ج��ار ياداشتيان بةجي كردني جي َ بةرزكردؤتةوة بة مةبةستي َ جي راذةو خانةنشيني َثيشمةرطة ،كةضي َ بةجي نةكراوة» .طولة وتيشي « َ سالي 2007 َ دواتر لةبودجةي 2010لةماددةي 24ب ِرياري زيادكردني موضة دراوة لةذمارة 17ي َ سالي 2011ئةو ماددةية زيادكراوة لةماددةكاني بةجيي جي َ 28و ،30بةآلم حكومةتي هةريَم َ ناكات». ئاريَز عبداهلل زياتر لةبارةي ثاسةواني جيطرةكةي دةدويَتء َ دةلَيت سةرؤكي هةريَمء َ جيطرةكةي َمء ي هةر سةرؤكي « بةراي من َ َ هةندي ثؤستي باآل مافي خؤيانة ثاسةوانيان هةبيتء ويستي ثي ئةوة قةد بة بةآلم ت، هةبي َ َ َ
دياري بكريَتء بةدةر لةوةي بة ياسا بكريَت، هةبيت ،بؤ نابيت لةثشتي ياسا شتي تر َ َ بةرثرسيكي باآل ثاسةواني ئةطةر نموونة َ دياري بكريَت بة50ثاسةوان ،بةآلم لةثشتي هيزي بةتاليؤنيكي ئ��ةوةوة هةبيت ،يان َ َ َ هةبيت ئةوة باش نية» .لةبارةي بة ياسا َ كردني ثاسةوانةكانيشةوة ئةو ئةندامةي نازانيت يةكيتي بة َثيويستي َ سةركردايةتي َ بة ياسا ريَك بخريَتَ ، بةلكو سةرؤكايةتي هةريَمء سةرؤكايةتي حكومةتي هةريَم ،كة دوو دةزطاي تةنفيزين دةتوانن ب ِريار دةربكةنء نةمينيت. شيوةيةك ئةو دياردةية َ بةهيض َ هاوكات ئاريَز عبداهلل ئةوةشي خستة روو دياردةي ثاسةواني بةرثرسان ئةوةندة دزيَوء ثاشكةوتووة بؤتة عةيب. ئةطةرضي لةكاتي خؤثيشاندانةكانء َ هيزة توندوتيذيةكاني سالي راب���ردوو َ بةكارهينران بؤ ضةكدارةكاني دوو حيزب َ سةركوتكردني هاوآلتياني خؤثيشاندةر، بةآلم بةوتةي ئةندامةكةي َليذنةي ناوخؤي ثةرلةماني كوردستان ئةوانة كاري ناياسايين. «نابيت سةمير سةليم لةوبارةيةوة وتي َ بةكاربهينريَن ضونكة هيزة ضةكدارةكان َ َ نابيت نة كةلء ثةلي حكومةت ،نة ناياساييةو َ فةرمانبةراني حكومةت بؤ حيزب كار بكةن، ئةطةرضي سةر بة حيزبي دةس��ةآلت بن». هةر بة َثيي ئامارةكةي دةست طؤظاري ريَطا لةهيزة ضةكدارةكان، كةوتوون ئةوةي تا َئيستا َ جطة لةهةردوو ئاسايشء (ثاراستنء زانياري) هيزيَكي كوردستانيةو هيزي َثيشمةرطةية ،كة َ َ لةضوارضيوةي سوثاي فيرقةي كي بةشي َ َ َعيراقيدا ريَك خراون بةسةر ئةو حيزبانة دابةش كراون ،فيرقةكانيش سةر بة ثارتيء ركيفي دوو حيزبي يةكيتين ،تا َئيستاش لةذيَر َ َ دةجولينريَنء ئةوان بةويستي و دةسةآلتدارن َ ثي دةكريَت. فةرمانيان َ هيزي َثيشمةرطةشةوة كة ئةوةي لةبارةي َ هيزي لةث ِرؤذة ياساي بوودحة داهاتووة َ َثيشمةرطة لةسةرووي 200هةزار كةسةوةية. ئاريَزعبداهلل باس لةوة دةكات ،كة «سةري زم��انء بني زماني َئيمة ئاراميء ئاسايشة لةهةريَمي كوردستان ،كةضي زؤربةي هةرة زؤري بةرثرسة باآلكان بةر دةرطاكانيان ث ِر كردووة لةثاسةوانء بة سةرباز تةوق دراون، تةنانةت زؤر لةبةرثرسةكان ذياني هاوآلتيانء طة ِرةكةكانيشيان َتيك داوة ،جاري وا هةية
لةثشتي ئةو بةرثرسة10ثاسةواني هةية ،بةآلم دةبي5كةس لةراستيدا ثاسةواني راستةقينة َ َبيت ،ئةويتريان ،يان بنديوارة ،يان وةهمية، ضونكة زؤرتر بةرثرسةكان بؤ رازي كردني َدلي ثي ئةمء ئةو كةسء كاري خؤيان موضةي َ وةردةطرن ،ئةطينا ئةوةندة ثاسةوانة َثيويست نية» .بورهان رةشيد ،كةئةندامي َليذنةي كاروباري َثيشمةرطةية لةثةرلةماني كوردستان ئةوة ئاشكرا دةكات ،كة لةكاتي (خؤثيشاندان، َثيوان )... ،بكريَت جطة لةثؤليسي ضاآلكية ري َ مةدةنيةكان لةياساي خؤثيشاندان هاتووة َ مامةلة لةطةأل هيز بؤي هةية كة تاكة َ خؤثيشاندةران دا بكات ،ئينجا بة ياسايي َبيت، شيوةيةك يان بة ناياسايي ،دواتريش بة هةموو َ هيز قةدةغة كراوة ،ضونكة لةياساي جوالندني َ هيز سةرؤكايةتي هةريَمدا هاتووة ،جوالندني َ بؤ ناوةوةو دةرةوةي هةريَمي كوردستان باس
سةمري سةليم: تا ئَيستا ليذنةي ناوخؤي ثةرلةماني كوردستان نازانَيت ذمارةي ثاسةواني بةرثرسان ضةندةو ضؤنة، لةسةر ض بنةمايةك دياري كراوة ،ضونكة بة قانون رَيك نةخراوة كاتيك دامةزراوة كراوة ،ثةوةندي بةوةوة هةيةَ ، دةستوريةكاني هةريَمى كوردستان بكةويَتة مةترسيةوة .طولة وتيشي « ئةطةر َ ةتيك حال َ بةجي نةكريَت، َ جي َ هةبيتء ،هةر ياسايةك َ بةشيوةيةكي طشتي ثةيوةندي بة ماددةكاني َ ( )331 ،330 ،329لةياساي سةربازي 1969 كةسيك ياسايةكي دا هةية كة َثيويستة هةر َ دةسةآلتيكي بةجي نةكرد ،لةاليةن جي َ َ َ ثةلكيشي دادطا كةسة ئةو تايبةتمةندةوة َ بكريَت ،ئينجا ئةو كةسة دادوةر ،يان وةزير،
يان سةرؤك وةزير َبيت». ث��اش ئ��ةوةي ل��ة28ي شوباتي 2012 مةسعود بارزاني بة نوسراوي ذم��ارة 154كة بؤ وةزارةت��ي ناوخؤي حكومةتي هةريَمي رةوان��ة ك��ردووةَ ،تييدا داواي ك��ردووة بة ريَكخستنةوةي ثاسةواني بارةطاي حيزبيء حكوميء ثةرلةمانتاراني كردووة ،بةآلم بارزاني لةوفةرمانةيدا باسي ريَذةي ثاسةوانةكاني خؤيء حيزبةكةي نةكردووة. هيزةكاني ثؤليسء ضاآلكية سةبارةت بة َ مةدةنيةكان بؤ ثاراستني خؤثيشاندةران ئةندامي َليذنةي ناوخؤي ثةرلةماني كوردستان لةفراكسيؤني يةكطرتووي ئيسالمي وتي»ئةو هيزانة سةر بة وةزارةتي ناوخؤي حكومةتي َ هةريَمن ،هاوكات رةخنة لةوةش دةطريَت دةبيت سةر بة ثؤليس بن ،تةنانةت ئةو كة َ لةسليمانيء نيةو هةر دهؤك لةشاري هيزة َ َ هةوليريش بة ثؤليسء ئاطركوذيَنةوةو دارستان َ زياتر لة100هةزار كةسن» .ئةندامةكةي يةكيتي َثيي واية « دياردةي سةركردايةتي َ ضةكداريء ثاسةواني بةرثرسان ئةوةندة قورسة هةرضي زووة َثيويست بة ياسا ناكات، دةكريَت بة ب ِرياريَك دياردةي ضةكداري بة شيوةيةك قةدةغة بكريَت ،حكومةتي هةموو َ هةريَميش َ ريء شويَني طونجاو بطريَتة بةر، َ هةندي ثةرلةمانتارو وةزيرةكانيش ضونكة ئاطادارم ثاسةوانيان نيةوَ ،ثيويست بةو وردة كارية ناكات» .لةبارةي باس نةكردني فةرمانةكةي سةرؤكي هةريَم لةبارةي ثاسةوانةكاني خؤي ئاريَزعبداهلل لةدريَذةي َليدوانةكةيدا بؤ ريَطا دةبيت كةمكردنةوةي ثاسةوانةكان وتي» َ سةرؤكي هةريَميش بطريَتةوةء سنورداركردنء دياري كردني ثاسةوانيش بة َثيي َثيويست لةضوارضيوةي َبيت ،بارودؤخةكة وا دةخوازيَت َ نةبيت لةحيزبيء ثاسةوانيدا هيض حيزبيكي َ َ حكومي لةهةريَمي كوردستان حكومةتيش دةتواني ئةوة بكات». َ َثيويستة بوتريَت تا َئيستا فراكسيؤنةكانيش بةشيوةيةكي جدي زانياريان لةو بارةيةوة نية َ بة تايبةتي ثاسةواني مةكتةب سياسيةكاني سةر بة هةردوو ثارتي دةسةالتدار ،وةزارةتي َثيشمةرطةء ناوخؤي حكومةتي هةريَميش بةثيي بةرذةوةندي حيزبي َ هةولي دامةزراندني َ ثؤليسء َثيشمةرطة دةدةن لةحيزبة نزيكةكاني َ كؤمةلطةي ك��وردي بووة بة خؤيان ،بؤية سةربازطة». ذمارة ()5(..)49ي نيساني ()2012
21
بورهان مةال عةباس: مامؤستا عةىل بؤضونى خؤيةتى وديارة قةناعةتيشى بةو بؤضوونة هةيةو ئةطةر بزان َيت نةورؤز موخاليفة بةشةرع ثاشطةز دةب َيتةوة لةو فتوايةى ديدارى :كارزان عوسمان كةالرى َ كؤمةلى ئيسالمى ل��ةدواى بةستنى كؤنطرةى َ لةطةرميان كَيشةو ملمالنَيى حزبى لةناومةلبةندى َ كؤمةلى ئيسالمى دروس��ت بوو ،بة و هؤيةوة َبالَيكيان َلي جيابوويةوة .لةم ديمانةيةدا بةثرسى مةلبةندى َ نويَى َ كؤمةلى ئيسالمى بورهانى مةال ضونيةتى ئةو جيابوونةوة ية دةكات عةباس باس لة َ و َ وةالمى ضةند ثرسياريَكى ديكةى طؤفارى ِريَطا َ دةداتةوة كةتايبةتة بة كؤمةلى ئيسالمي. رَيَطا :لةماوةى ِراب��ردوودا بةرثرسى ثَيشوى َ كؤمةل وضةندكادريَك دةستيان لةكار كَيشايةوة و ضوونةوة َ مالةوة،هؤكارى دةستلةكاركَيشانةوةكةيان ضى بوو؟ بورهان مةال عةباس :ديارة دواى بةستنى كؤمةلى ئيسالمى ثَيش َ كؤنطرةى َ سالَيك و ضةند مانطَيك ثَيش ئَيستا دواى كؤنطرة بةرثرسى َ مةلبةند كةمال حةسةن بوو ،دواى دةرنةضوون لةكؤنطرة
بورهان مةال عةباس
22
ذمارة ()5(..)49ي نيساني ()2012
داواى َ مؤلةتى كرد بضَيت بؤ خويَندنى ماجستَير كةئَيستا لةسودانةو خةريكى خويَندنةكةيةتى ديارة قيادة ب ِرياريدا مؤلةتى بداتوبروات بؤخويَندن و دةرنةضوونيشى لةكؤنطرة هؤكاريَكى ديكةى دةست لةكار كَيشانةوةكةى بوو ،خؤيشى حةزى لةخويَندنةكة دةكرد و دواى ئةو قيادةى َ كؤمةلى ئيسالمى تةكليفيان لةمن كرد من هةستام بة وةرطرتنى بةرثرسياريَتى َ مةلبةندم وةرطرت .ئَيمة َ كيشةى بضوكمان هةبوو لةطةل كادرانماندا َ َ كؤمةلى ئيسالمى بةالم دواى سةردانى قيادةى سى كارطَي ِرى كيشةكان كؤتاى ثَيهاتِ ،راستة ئَيمة َ مةلبةندئَيستة لةناو َ ثَيشووى َ مةلبةندا ثؤستيان َ نيية لةالى ئَيمة ،بةالم خةريكى كارى دةعوةو مةلبةند لةناو َ بانطةوازن لةدةرةوةى َ مةلبةنديشدا هةمووبةشةكانمان ريَخستووة وئيش وكارمان زؤرباشة ِريَطا :باس لةوة دةكريَت لةناو َ مةلبةندةكةتاندا َ هةلبذاردنَيك كراوة لةاليةن مامؤستايةكى ئايينيةوة كةكادربووة ،ضةند خويَندكاريَكى هَيناوة بؤ دةنطدان
َ كؤمةلنةبوونة ،بؤ جؤريك لةكاتَيكدا ئةندامى لةدذايةتى كردنى كةمال حةسةن بةرثرسى ثَيشووى َ مةلبةند ،ئةمة تاضةند ِراستة؟ بورهانى مةال عةباس :هةميشة لةناو َ هةلبذاردندا َ ملمالنىهةيةو دةكريَت لةويَش بوةو كؤمةليك َ كراوة ،بةحةقةت من ئةوكاتة خةريَكى خويَندن َ لةهةلبذاردنةكة وةك خوودى بووم لةبةغدا، َ خؤم بةذدار نةبووم ،بةالم وابوو ديارة هةنديَك خويَندكاروطةنجمان ملمالنَيكيان دروست كردبوو، جارى واش هةية كةسَيك شتَيك دروست دةكات شتى دةبَيت كةسَيك ناردبَيتى ،من تةسةوردةكةم َ لةوبابةتة َبى ،يةعنى كةسَيكى َدلسؤزى َ كؤمةلى ئيسالمى نةبَيت حةزى كردووة كَيشة دروست هةاليةك و َبل َى َ بكات ،بؤئةوةى بيكاتة َ كؤمةلى ئيسالمى كَيشةى تَيداية ،حةتمةن كورد واتةنى َ ضةقةل نابَيت) ،خةلكيش هةية كَيشة (ضةم َبى َ َ دروست دةكات ناحالية لة وةزعةكان َ هةندى خةلك لةو بابةتةو َ بةالم ئَيستا سوثاس بؤخوا كارةكان َ طةراونةتةوة سة ر هَيلى خؤى و هيض كَيشةو طرفتَيك نيية. َ وةككؤمةلى ئيسالمى ِريَطا :ئَيوة لة ِرابردوودا باوة ِرتان بةجيهاد هةبوو ،ئيستاش وةك ِرابردوو باوة ِرتان بةجيهاد ماوة؟ َ بورهانى مةال عةباس:ئَيمة وةك كؤمةلى ئيسالمى بةرنامةو ثرؤطراممان شةرعى خواى طةورةية ،شةرعى ئيسالميش زؤر فراوانة نابَيت ئيسالم لةشتَيكدا كورت بكريَتةوة بلَيين بةس دةعوةية يان بةس جيهادة ،ئَيمة ئةلَييين ئيسالم زؤر طشتطيرة زؤر فراوانة وة ئيسالم بؤ هةموو كَيشةيةك عيالج و حةلَيك دادةنا ،ئَيمة كاتَيك وةك بزوتنةوةى ئيسالمى ئةوكاتةو دواتريش كؤمةلى ئيسالمى ديارة ضةكمان َ َ هةلططرت دذ بة ِرذيَمى بةعس ،ضونكة بةمافى خؤمان ئةزانى ئَيمة وةك ميللةتَيكى ضةوساوة و َ زولملَيكراوبوين ئةو كاتة ضةكمان َ هةلططرت بؤ ديفاع كردن لةميللةت وةك واجبَيكى شةرعى ،دواى ئةوة بة َ فةزلى خوا كةئةو زةختةنةما سةدام حسَين كردىَ ، بةالم ئَيمة ئَيستا لةكوردستاندا ئازادين مزطوتمان هةية دةعوةو
بانطةوازمان هةية دةرسمان هةية مةعهةدى شةرعيمان هةية ،بؤية ئَيستة هيض ثَيويستمان نيية موسلمان بَيت و َ ،بةالم هةركةسَيك َ بةضةك َ زولمى لَيبكريَت ئامادةين بةرطرى لَيبكةين و بةواجبَيكى َ ئةفةرموى شةرعيشى ئةزانين وةك ثَيغةمبةرى خوا (ئةوةى َ مةزلومة بةرطرى لَيبكةن ،ئةوةشى َزالمة دةستى بطرن) جائَيمة ئةءوكاتة بةباشمان زانى ضةك َ هةلبطرين ،ئَيستة بةثَيويستى نازانين لةبةرئةوةى بارودؤخةكة ئةمانةو وةزعى ميللةتةكةشمان باشة، لةئيستادا ثَيويستيمان بةبرايةتى و لَيك َ حاليبونة. ِرَيَطا :لة دينى خودادا جةخت لةسةرجيهاد بةجى كراوةتةوة ،ئَيوةش بةرنامةو دينى خوا جَي َ ئةكةن ،بةرطري كردنيش لة خاكى َ ووالت بةشَيكة لةجيهادكردن ،ئةطةر لةكاتَيكدا ناوضة داب ِراوةكان كةوتنة بةر مةترسى لةدةست ضوون ،ئَيوة ئامادةن ب ِرؤن لةويَدا جيهاد ِرابطةيةنن؟ َ بورهانى مةال عةباس:ئينشائةال ،ئةوة واجبى شةرعى خؤمانة ،ئَيستاش حكومةتى هةريَمى كوردستان ئةطةر هَيزيَى نيزامى هةبَيت ئَيمة ئامادةين وةك سةربازيَك لةو هَيزة ئامادةين بةرطرى بكةين لةو نيشتمانةى خؤمان ِريَطا :لةئَيستادا دةنطؤيةك هةية كة لةناو ِريزةكانى َ كؤمةلى ئيسالمى هةوادارى مةال كريَكار هةية ئةمة تاضةند ِرستة؟ بورهانى مةالعةباس:ئةوة هيض ئةساسَيكى نيية، َ كؤمةلى ئيسالمى ئَيمة سةيرى واقيع دةكةين، بةتةجرووبة طةيشتؤتة ئةم ئةزموونةى ئَيستا، مامؤستا كريَكار شةرعةن براى بةريَزى ئَيمةية َ هةية،بةالم ئَيستا ئةو دوورة ريَزو حورمةتى خؤى لةواقيعى كوردستانةوة لةبةر ئةوة ئينسان ئةطةر دووربَيت وةك ئةوة نيية لةواقيعدا بذيَت ،ئيمة كاتى خؤى ثَيشمةرطةى بزوتنةوة بوينطةنج بووين هَيشتا تةمةنَيكمان تةواو كردووة ،من لة ()1991 سالة َ ثَيشمةرطةم لةم بيست َ كؤمةلَيك تةجروبةم هةية ئةو َ هةالنةى كاتى خؤى ئةكرا ئَيستا دووبارة َ َ نابَيتةوة جابؤية خةلكى ئَيمة خةلكَيكى واقيع بيينة شويَن قسةى َ خةلك ناكةويَت لةدوورةوة بَيت ئةو ثياوةش بؤخؤى فكرةو تةسةوريَكى خؤى هةية، ئَيمة بؤخؤمان بزانين كةسَيك لة غةيرى ثةي ِرةو ثرؤطرامى َ كؤمةلى ئيسالمى البدات بةنوختة لَيى البدات َ قبولىناكةين ،دةليل و بة َلطةشمان ئَيمة لةسنورى هةموو كوردستاندا اليةنطرمان هةية َ ئةيسةلمَينَيت ئةو قسةية وانيية ئةمةش ِريَطا :طريمان ثَيضةوانةى قسةكانى بة ِريَزتان راِست دةربضَيت ،ئَيوة ترسى ئةوةتان نييةمةال كريَكارلةداهاتوودا َ خةلكانَيك لةئَيوة جياببنةوةو
ثشتيوانى ئةو بكةن؟ بورهانى مةال عةباس :جا خؤ َ خةلكى كؤيلةو عةبدى ئَيمة نيية ،ئَيمة ئةلَيين حزبَيكي ئيسالمين تةشكيلةى خؤمان كردوة هةركةسَيك ِرازيية بة َ ولةطةلئَيمةدا كاربكات ئَيمة و ثةي ِرةو ثرؤطرامة سوثاسى دةكةين ،هةركةسَيكيش بةئَيمة ِرازى نيية َ بالةطةليدا كاربكات، بةكى هةية بابؤخؤى قةناعةتى َ ئَيمة باوة ِرمان بةكادرو ئةندامانى خؤمان هةيةو لةداهاتووشدا شتى وا ِروونادات. َ ِريَطاَ : كؤمةلى ئيسالمى بؤزيادكردنى ئةلَين اليةنطرو ه��ةوادار زيادبوون ثةنا دةباتة بةر بانطخوازان و كؤبوونةوة ئايينييةكان ئةمة تاضةند ِراستة؟ بورهانى مةال عةباس :ئَيمة َ خةلكى غةيرى َ كةكؤمةلى ئيسالامى خؤمان شايةتيمان بؤئةدةن ساالنةى ِرابردوودا َ لةم َ خةلك واليةنطرى زؤرمان بؤ دروست بووة ،هةتا ئةو حزبانةش ثةيوةنديمان
جاري واهةية طةجنَيك لةئيسالم حالَي نةبووة فةرموودةيةكي خوَيندووةتةوة لةوانةية قةناعةتي بةحزبايةتي نةبَيت و بةنادروسيت بزانَيت َ لةطةلياندا هةية ،ئةو شاهيدييةمان بؤ ئةدةن سوثاس بؤ خوا كةسةكانمان هةر لةجةنابى ئةميرى َ كؤمةلةوة هةتا هةموو ئةندام و كةسةكانمان لةناوشارةكان ديارن،مةسةلةى َ خةلكى بانطخواز َ َ ئةسلى كارةكةمان بانطخوازيية ،ئَيمة خةلك بانط دةكةين بةرةو ئيسالم ئَيمة َ كؤمةلى ئيسالميش نةبَيت واجبى خؤمانة دةعوةبكةين بؤ دينى خودا. ِريَطا :ثةيوةندى نَيوان ئَيوةو سةلةفييةكانى طةرميان ضؤنة ،ئايا بيرو بؤضوونى دذيةك لةنَيوانتاندانيية؟ بورهانى مةال عةباس:قياس لةسةر بؤضوونى كةسَيك و دوان و سيان ناضَيت بةطشتى ،ئَيمة َ لةطةل برايانى سةلةفى دؤستايةتيمان هةية ئَيمة َ هةرموسلمانَيك لةهةر شويَنَيك خةريكى بؤخؤمان هةركاريَكى خَيربَيت لةبةرذةوةندى ئيسالم و
َ موسلماناندا بَيت بةبراى خؤمانى ئةزانين ،ئةوانيش َ زؤربةيان وان بةالم جارى واهةية ئةبينى طةنجَيكة لةئيسالم َ حالى نةبووة فةرموودةيةكى خويَندووةتةوة ئيحتيمالة بؤخؤى قةناعةتى بةحزبايةتى نةبَيت و بةالم ئَيمة وةك َ بةنادروستى بزانَيتَ ، مةلبةندى َ كؤمةلى ئيسالمى حةققةت سةلةفييةكان جَيى ِريَزو دةست خؤشينَ ، كؤمةلَيك مزطةوتيان هةية دةعوةو َ بانطةوازئةكةن بؤ ئيسالم خزمةت ئةكةن خةلكى ثةروةردة ئةكةن ،ئَيمة هيض طرفتَيك لةم كارانة نابينين و بةطشتى َ ئةلَيم ثةيوةنيمان باشة. ِريَطا :بةبؤنةى يادى نةورؤزةوة عةلى باثير ثَيى وابوو كةوا نةورؤز بؤنةيةكى ئاسايية ئةطةر يادى بكريَتةوة ،بة ِريَتان لةسةر ئةو بؤضوونة ضيتان هةية؟ بورهانى مةالعةباس:ديارة زانايانى ثَيشووةكان شتيان زؤر وتووة لةسةر نةورؤز لة ِرووى شةرعييةوة، من هيض َنالَيم مامؤستاعةلى باثير مافى خؤيةتى ئةوتةسةورانة بلَيت و لةوانةية بؤضوونى زانايةكى هَينابَيت قسةى لةسةر كردبَيت لةوانةية هةنديَك زاناش باوة ِريان وانةبَيت ،ئةوة بابةتَيكى خيالفيية بةالم ئةم نةورؤزة لةمَيذووشدا َ لةشةرعداَ ، خةلكى طومانى لَيى هةية مامؤستاش لة ِرووة شةرعييةكةيةوة بابةتى بةدةستة خةريكى نوسينييةتى لةداهاتوودا َ بالويان دةكاتةوة. ِريَطا :كةواتة ثَيت وانيية عةلى باثير ثةلةى كرد لةب ِرياردانى ئةو بؤضونةى كةوا نةرؤز بةئاساى بزانَيت؟ بورهانى مةال عةباس :مامؤستا عةلى ئةوة بؤضونى خؤيةتى وديارة قةناعةتيشى بة بؤضوونى خؤى هةية و مامؤستاش ئةطةر بزانَيت نةورؤز موخاليفة بةشةرع بة َدلنيياييةوة خؤى ب ِريارى لةسةر ئةدات و ثاشطةز دةبَيتةوة لةو فتوايةى. َ كؤمةلى ئيسالمى و وةك ِريَطا:ئَيوة وةك حزبَيكى ئؤثؤزسيؤن لةطةرميانداتاضةند توانيووتانة ضاوديَريَكى بويَربن بةسةر كاروبارةكانى حكومةتةوة لةدةظةرةكة؟ بورهانى مةالعةباس :ئَيمة ضةندين جار سةردانى داموودةزطاكانمان كردوة ،ثَيمان ووتون هةركةسَيك كارى باشة بكات ثَيي ئةلَيين باشةو بةخراثةكانيش ئةلَيين ئةوةخراثة باشى بكةن. لةطةرمياندا كةمووكورتى و نوقسانى هةية بةسةرثةرشتيارى ئبدارةى طةرمييانمان وتتوة و بةئةندام ثةرلةمانةكانيشمان وتووة ضةندين جار سةردانى قايمقام و َ مةلبةدى يةكَيتيشمان كردة كةضويينة بؤ اليان كةمووكورتييةكانمان ثَيوتون قبوليشيان كردوة ضونكة قسةكانمان بؤ باشتركردنة زؤريشيان َثي باش بووة. ذمارة ()5(..)49ي نيساني ()2012
23
لة عيرَ اقَ ، قولبوونةوةى ناكؤكيةكان جيابوونةوةى كوردستانى ل َيدةكةو َيتةوة وةرطَي ِراني :هَيمن مةنسور ر-عيراق ،بة نيشتنةوة لة فرؤكةخانة هةولي َ َ ِرةنطاو ِرةنطة َ نوي يةكةى ئةم ثايتةختة ث� ِرب��ةره��ةم��ة ل��ةوة َتيدةطةيت بؤضى ئةمريكيةكان بةر لة 10دةس� َ �ال ئاواتيان دةخواست هةموو َعيراق وةك هةريَمى كودستانى َلي َبيت. تةالرة بةرزةكانى كة بة ئاسماندا ضووة َ ئةستيرةكانيدا، لةطةل ميوانخانة َثينج َ هةستيكى وات ال دروست دةكةن كة لة َ َ دوبةي-بيتَ ، لةطةل مؤلة مؤديَرنةكانى دوكانة ِرةنطاو ِرةطةكانى فرؤشتنى كةلوثةلى ئافرةتان وا دةكةن بازا ِرةكان طةرموطو ِر تربن، َ لةطةل ثردى ِريَطا سةرةكية مؤديَرنةكان ثة ِرينةوة و قادرمةى كارةباى. ئةمة كوردستانى َعيراقة ،ئةو هةريَمةى
24
ذمارة ()5(..)49ي نيساني ()2012
تةنانةت لةسةردةمى رذيَمى بةعس-يشدا نيمضة ئؤتؤنؤميةكى هةبووَ ، بةالم لة دواى داطيركردنى َعيراقةوة لة اليةن ئةمريكيةكان لة َ شيوةيةكى بةرضاو سالى 2003دا بة َ كاتيكدا بةشةكةى طةشةى ك��ردووة ،لة َ ديكةى َعيراق بة ضةق بةستووى ماوةتةوة لة ئةنجامى ئةو نةهامةتيانةى كة ئةمةريكا بة هيشت ،هةريَمى كوردستان جيا جي َ دواى خؤى َ لة َعيراق ماوةتةوة بةهؤى ئةو داب ِرانةى كة لة يادةوةرياندا ماوةتةوة. ب� َ �ةالم ئةو سةركةوتنانةى كوردستان بةشيوةيةكى بةرضاو سنورداركراوة ،ئاسايشى َ َ َ ووالت لة ئةستؤى ثؤليسى دةولةتداية ،دوو حيزبى سياسى فةرمان ِرةواى ئةم هةريَمة دةكةن ،لة اليةن َ كيكى زؤرةوة ثشتيوانيان خةل َ دةرفةتيكى كةمى بؤ َليدةكريَت ،ئةمةش َ هيشتوةتةوة. طةشةسةندنى ئؤثؤزسيؤن َ ِرةنطة ترسناكترين ساتةوةختى ئةو
َ لةطةل بةغدادا دوذمنايةتية َميذويةى كة هيزةكانى ئةمريكاية هةية دواى كشانةوةى َ كة لة مانطى كانونى يةكةمى ِرابردوودا بوو، كة حوكمى َعيراقيةكان كةوتةوة دةستى خؤيان. وتةبيذى مةسعود بةرزانى، حسينَ ، فواد َ سةرؤكى هةريَم لة ديداريَكيدا لة ئؤفيسةكةى هةولير َ نةتوانيت دةلَيت «ئةطةر َعيراق َ خؤى لة َ َ دةبيت ئةم خؤى َثيشبخات كةلَين دروست َ شيت بؤ ناكؤكى». دةكي َ كةلينةش سةر َ َ لةكاتى حوكمى س��ةدام-دا ِريَذةيةكى زؤر نةوت لة كوردوستاندا هةبوو َ بةالم هيض َ دةستيكى جولةيةكى بازرطانى نةبوو ،هيض َ ئاوةدانى لةم هةريَمةدا نةدةبينراِ ،ريَطاوبانةكان زؤر خراث بوون ،سياسيةكانى كوردستان باوة ِريان بةيةك نةمابوو ،زؤر بة سةختى كةوتووبونة طيانى يةكدى لة شة ِرى ناوخؤدا. ئةم ِرؤ بة هؤى ئاسايش و ئةو سياسةتة
هاو ِريانةى ئةم هةريَمة و ئةو هةموو سةرضاوة اكيشانى زؤرةى ووزة بووبةهؤى سةرةنج ِر َ ذمارةيةكى زؤر لة كؤمثانياكانى بوارى نةوت، بة كؤمثانياى (ئيكسؤن مؤبيل)يشةوة كة َ َ لةطةل بةرثرسانى ئةم َبةستيكى سالى ثارطري َ هةريَمةدا ئيمزاكرد. َ كؤمةاليةتى لة هةمان كاتدا لة ِرووى و كلتورى و سياسيةوة بةتايبةت لةم ضةند َ سالةى دوايدا جياوازيةكى زؤر دروست بووة لة َنيوان كوردستان وةك هةريَمى باكور َ لةطةل بةشةكةى ديكةى َعيراقدا ،هةرطيز ثي و لة دةستى تيرؤرستةكانى نةطةشتووة َ كاتى بوونى سةربازةكانى ئةمريكا لة َعيراق هيض سةربازيَكى ئةمريكا لة كوردستان بوونى نةبوو ،بةردةوام بوو لة طةشةسةندن كاتيكدا بةشةكةى ديكةى َعيراق بة لة َ َ شلةذاوى ماوةتةوة بةهؤى توندوتيذيةوة. «كوردستان لة ِرووى َثيشكةوتن و طةشةسةندنى ئابوريةوة طةشتووة بةو ئاستةى كة ئةمريكيةكان ئاواتيان دةخواست هةموو َعيراق بةو ئاستة بطات» ئةمة قسةى (ديَنيس ناتالى) ة كة ثرؤفيسؤرى زانكؤية لة بوارى بةرطرى نيشتيمانيدا كة بؤ َ 10 سال َلي َ كؤلينةوةى لة سةر كوردستان كردووة. راقيكى ديكة َعي َ َ هةولير لة سالى فرؤكةخانةى نويَى َ 2010دا تةواو بووِ ،راستةوخؤ دةتوانيت طةشت َ ئةستةنبول، ِريَكبخات بؤ (ظيةنا ،دوبةى، خيراى فراوان و قاهيرة) هةروةها زؤر بة َ دةبيت ،زؤربةى بيانيةكان دةتوانن َبينة ناو َ بةبى ظيزا يان لة ناو فرؤكةخانة كوردستانةوة َ ظيزا وةربطرن ،بة َثيضةوانةى بةغداوة كة سيستةميكى زؤر َئالؤز و طرانبةها ثةي ِرةو َ دةبيتة دةكاتلة َثيدانى ظيزادا كة زؤربةى كات َ لةمثةر لةبةردةم ميواناندا. هةوليرةوة لة هةموو طؤشةيةكى شارى َ تاوةرى بةرز ضووة بة ئاسماندا بة َثيضةوانةى ش��ارة خ��اث��ورةك��ةى م��وس� َ �ل دةكةويَتة بةشيكى باشورةوة بة دوورى 50ميل ،كة َ زؤرى دا ِرووخ���اوة لة ئةنجامى زنجيرة تةقينةوةكانى لةقائيدة لة َعيراق .بؤ ِرؤشتنة ناو َ لةطةل كوردستانةوةلةو بةشةى كة هاوسنورة َ دةسةالتدارانى َعيراق َثيويستة ِرةزامةندى لة هةريَم وةربطريت و ثاشان بة زنجيرةيةك بازطةدا َتيثة ِريت كة سةربازى كوردي تياداية كة هةنديَك جار ناتوانن تو ِرةى خؤيان لة
عةرةبةكان بشارنةوة. بازارطيرى دةكات َئيستا كوردستان خؤى َ َ ئةمسالى راقيكى ديكة ،كة داهاتى وةك َعي َ لة 10مليار دؤالر زياتر بوو ،زؤربةى ئةم داه��ات��ةش بةهؤى ه��ةن��اردةى ن��ةوت و سةرمايةدارى كؤمثانيا توركةكانةوة بوو ،لة كاتيكدا لة َ ساللى 1003دا داهاتةكةى تةنها َ 100مليؤن دؤالر بوو ،هةميشة لةطةلَ ملمالنيدا ية لة بةشةكةى ديكةى َعيراقدا لة َ ضؤنيتى دابةشكردنى داهاتى نةوت ،مافى سةر َ َ بةبى كؤمثانياكاندا لةطةل رةسمى َبةستى طري َ طة ِرانةوة بؤ حكومةتى ناوةند. هيواى جيابوونةوة هيوايةكى لة َميذى كوردةكانة تا بتوانن خاوةن َ دةولةتى خؤيان بن ،ذةنيار بةختيار-ى َ 21 سال كة خاوةنى يةكيك لة دوكانيكى فرؤشتنى عةترة لة َ َ َ سليمانى كة دووةم طةورة شارى ةكانى مؤل َ َ شارى هةريَمى كودستانة دةلَيت «خةونم ئةوةية ضيتر ثاسثؤرتى َعيراقى َ هةلًنةطرم» دةلَيت «دواى َثينج َ هةروةها َ سالى ديكة كورد دةبيت بة خاوةنى َ دةولةتى خؤى» هةروةها َ َ دةلَيت تةنها ئةو كاتة خؤى وةك َعيراقى كاتيك كة طةشت دةكات ،هيواى دةناسي َنيت َ َ َ كاتيك كة واية رؤذيَك بلَيت من كوردم َ طةشت دةكات. ملمالنى لةسةر نةوت َ لة يةكةم َتي ِروانيدا ئةطةرى بوون بة َ شتيكى حةتمية، بةهيز و َ دةولةت ئةطةريَكى َ ب� َ �ةالم ئةم دوو ناوضةية ضةند هؤكاريَك زؤر بةتوندى َثيكةوةى بةستوون ،بودجةى َ ساالنةى هةريَم لة بةغداوة ديَت و زؤربةى ئةو بؤريةنةوتانةى كة هةريَم نةوتى َثيدا َ كؤنترؤلى حكومةتى دةنيريَـتة دةرةوة لة ذيَر َ ناوةنداية. ملةالنيدان لةسةر هةولير لة بةغدا و َ َ ضؤنيتى ناردنة دةرةوةى ن��ةوت ،لةبةر َ نةطةيشتن بة ِريَكةوتننامةيةك لة َئيستادا هةردوو ئيدارةكة ِريكةوتنيان لة بوارى نةوتدا لةطةل كؤمثانيا َني َ َ ودةولةتيةكانى بوارى َ نةوت واذوو كردووة لةم ضةند سالةى دوايدا، سروشتى طريَبةستةكانى هةريَم بووبةهؤى تو ِرةكردنى بةرثرسانى بةغدا بةوةى كة ِراستةخؤ ثشك دةدات بة كؤمثانياكان. ئةو طريَبةستانةى كة بةغدا واذووى بةرميليك ِريَذةيةكى لةسةركردوون بؤ هةر َ دي��ارى كراو دةدات بةو كؤمثانيايةى كة
دةردةهي َنيت ،ئةم لةو َكيَلطةيةدا نةوت َ جؤرة طريَبةستة بةالى كؤمثانياكانةوة زؤر جيطةى بايةخ نية ،بةهؤى ئةم ملةالنيانةوة َ ياسا دانةرانى َعيراق تا َئيستا نةيانتوانيوة ياسايةك دةربكةن دةربارةى نةوت و غاز، (ئيكسؤن مؤمبيل) طريَبةستةكةى ئةم دوايةى َ نيطةرانى بةغداى َليكةوتةوة لةبةرئةوةى تايبةت بوو بة ناوضة ناكؤكى لةسةرةكان. جؤست َ هيلتةرمان ش��ارةزا لة بوارى َ ت»تائيستا هيض ك��اروب��ارى َعيراق دةلَي َ شكةوتنيك بةدى ناكريَت لة طفتوطؤكانى َثي َ َنيوان بةغدا و هةريَم لةسةر دةركردنى دةرهينانى نةوت ،ئةم ياسايةك تايبةت بة َ كاتيك َكيشةية ماوةيةكى زؤرة بةردةوامةَ ، هينان كرد ئةم َكيَلطانة دةستيان بة بةرهةم َ كاتيك كوردةكان هي َليك دياردةكاتَ ، بةغدا َ طويان بةمةنةدا ئةو كاتة دةتوانيت َبلَييت ئةم َكيشةية كؤتاى هاتووة». لةماوةى كؤتا َ هيزة راق، عي لة ياندا سال َ َ سةربازيةكانى ئةمريكا ضوونة ئةو ناوضانةى َ لةطةل هةريَمى كوردستان كة هاوسنورن كة ناسةقامطيرترين ناوضةى َعيراقن، ثالنيكيان دانا تا زؤرترين بةثرسانى ئةمريكا َ َ هةبيت ديثاؤماتيةت و جموجولى بازرطانيان َ َ لةطةل كوردستاندا، لةوناوضانةى كة سنورن َ كاتيك بةالم ئةم ثالنة بةرةو لةناوضوون ضوو َ دةبيت َعيراق هيزةكانى ئةمريكا َ دةركةوت كة َ بهيَلن، جي َ َ خيَلى شةمةر سةرؤك لةياوةر، حةميد َ َ َ هينانى دةلَيت «لةطةل زيادبوونى بةرهةم َ جيناكؤكةكاندا ت��و ِرةى ن��ةوت لة ناوضة َ عةرةبةكانى دانيشتووى ئ��ةو ناوضانة طةشتووةتة لوتكة» هةروةها َ كاتيك دةلَيت « َ دةبينن بةرثرسانمان َبى هيوامان دةكةن، ئيدى َئيمةش ناضار دةبين ثشت بةخؤمان و عةشيرةتةكةمان ببةستين». هةر لةم بارةيةوة مةحمود عوسمان، ياسادانةرى ك��ورد َ دةل�َ�ي��ت «ئةطةر ئةم بهيَلين بؤ َعيراقيةكان ئةوا جي َ مةسةلةية َ َكةوتنيكَ ،ثيويستى هةرطيز ناطةنة هيض ِري َ بة ضاوديَرى َني َ ودةولةتى هةية ،سياسيةكانى َعيراق تواناى ضارةسةرى ئةم َكيشةيان نية، دةمي َنيـةوة». هةروةك خؤى َ سةرضاوة: www.washingtonpost.com ذمارة ()5(..)49ي نيساني ()2012
25
بة هؤكاري ناديار ثةرلةماني كوردستان زياتر لة40ث ِرؤذة ياساي خةواندووة راثؤرتي كاروان موحةمةد بة هؤكاري ناديار ثةرلةماني كوردستان زياتر لة 40ث � ِرؤذة ياساي خةواندووةو ئاراستةي سةرؤكايةتي ثةرلةماني كوردستان كراوة لةاليةن َليذنةي تايبةت مةندةكانةوة ،بةآلم سةرؤكايةتي نايخاتة بةرنامةي ك��ارةوةو زؤرب���ةي ث��� ِرؤذة ياساكانيش رةهةندي ناتوانيت نيشتمانيان هةية ،ليستي زؤرينة َ بةتةنها بة ريَيان بكات .الي خؤيةوة ئةظين عومةر ثةرلةمانتاري ليستي كوردستاني ويَراي ثشت راست كردنةوةي ئةو ث ِرؤذة ياسايانة بؤ طؤظاري ريَطا َ دةلَيت»سةرجةم َليذنةكان ئاطادارن ،هةنديَك لةوانة خويَندنةوةي يةكةمي بؤ دةكريَت ،ياخود َثيشكةشي ثةرلةماني كوردستان دةكريَت ،ض لةاليةن حكومةت َ دةبيت ،بةآلم َبيت ،يان كؤمةلَيك ثةرلةمانتار َ ث ِرؤذة ياساكان زؤرنء ثةرلةماني كوردستانيش َ َ كؤمةلَيك ث ِرؤذة لةسالي يةكةم، ئةو كاتة ياسا َثيشكةشكرا لةهةمووو فراكسيؤنة جياوازةكاني ثةرلةماني كوردستان ،بؤية ئةو ث ِرؤذة ياسايانة زؤرن لةناو َليذنةكاندا ماوةتةوة». ثةرلةمانتاريَكي فراكسيؤني طؤ ِران-يش هؤكاري مانةوةي ث ِرؤذة ياساكان لةثةرلةماني كوردستان بؤ َ مامةلةي سةرؤكايةتي َثيشووي دةطي ِريَتةوةو َثيي واية «بة مةبةست ثةرلةمان َ نةهينراونةتة ناو بةرنامةي كارةوة».دلشاد َ حوسين ،ثةرلةمانتاري فراكسيؤني طؤ ِران َ لةثةرلةماني كوردستان بؤ ريَطا وتي «هؤكاري م��ان��ةوةي ث��� ِرؤذة ياساكان سةرؤكايةتي ثةرلةماني كوردستان ب��ووة ،كة طرينطنء ناخريَنة بةرنامةي كارةوة ،بةآلم هيوادارين سةرؤكايةتي َ بتواني ئةو ث ِرؤذانةي طرينطن نوي َ بؤ ذياني َ خةلكء رةهةندي نيشتيمانيان هةية، بهينريَنة ثةرلةمانء بةرنامةي كارةوة ،داواشمان َ كردووة ئةو بابةتانة بة هةند وةربطيريَن ،ضونكة
26
ذمارة ()5(..)49ي نيساني ()2012
طومانمان هةية ناخريَنة بةرنامةي كارةوةو هؤكاري حيزبيء سياسي لةثشتةوةية». لةثال ئةمانةي ئةو ثةرلةمانتارة باسي َ كؤمةلي دةكات ،كةضي ثةرلةمانتاريَكي ليستي ئيسالمي َثيي واية «هؤكارةكاني مانةوةي ث ِرؤذة ياساكان سياسيء تةكنيكي دةردةكةويَت». د.سةباح بةرزنجي ثةرلةمانتاري كؤمةأل لةثةرلةماني كوردستان ئةوةشي بؤ ريَطا روون كردةوة»هؤكارة سياسيةكان جؤريَك لةجياوازيء لةنيوان اليةنة سياسيةكان، دووركةوتنةوة هةية َ ضونكة َهيشتا دةسةآلتء ئؤثؤزسيؤن ئةوةندة َليك نزيك نةبوونةتةوة كةبة طياني يةك تيم ئيش بكةن ،وةهةروةها فشاري شةقام لةسةر دةسةآلت هةية بؤ ضاكسازي سياسي ،بؤية َليرة دا دةسةآلت زؤرينةي ثةرلةماني لةدةستة َثيي بةجي واية ئةطةر َ جي َ بةشيكي ئةو ياسايانة َ بكريَن جةماوةري ئؤثؤزسيؤن زياد دةكات». بةثيي زانياريةكاني طؤظاري ريَطا طرينطترين َ ئةو ث ِرؤذة ياسايانةي لةثةرلةماني كوردستان طيريان خواردووة بريتين لة(ثةي ِرةوي ناوخؤي ثةرلةماني كوردستان ،هةمواركردني ياساي ثاريَزطاكان ،ياساي ريَكخستني خؤثيشاندان، َ فةسلكراواني بةدةستهيناني مافي زانياري، َ ديكؤمينت ثاريَزي، سياسي ،بودجةي حيزبةكان، َ ريَكخستني ثشووة فةرميةكانَ ،ليبوردني طشتي،ياساي حيزبةكان لةهةريَمي كوردستان،
دلشاد حوسينَ : هؤكاري مانةوةي ثِرؤذة ياساكان ،سةرؤكايةتي ثةرلةماني كوردستان بووة
هةمواركردني ياساي ثةسندكردني ث ِرؤذةي رةشنووسي دةستووري هةريَمي كوردستان، دةستةي كؤمسيؤني باآلي َ هةلبذاردنةكان لةهةريَمي كوردستان ،هةمواركردني دةركردني دةستةبةري كؤمةآليةتي كريَكاران...،هتد) ،كة دةسةآلتي زؤرينة بة هؤكاري سياسي دةيان َهيَلَيتةوة». ئةظين عومةري ثةرلةمانتار لةوبارةيةوة دةضيتة هةر َثيي واية «ئةطةر ث� ِرؤذة ياسا َ نابيت َتء، ثي بدري َ ليذنةيةكةوة َ دةبيت ماوةي َ َ اليةنيك ،بةآلم ئؤبالةكة بخريَتة ملي هيض َ ث ِرؤذة ياساكان لةناو َليذنةكان َثيويستي بة كات هةية بؤ ئةوةي لةطةأل اليةني ثةيوةنديدار دةبي بؤضووني حكومةتي لةسةر دابنيشن ،وة َ كاتيك نةكراَ ،بلَيين هةموو َت َبيت ،بؤية ناكري َ َ ئؤبالي سياسي لةثشتة» .ئةطةرضي لةماوةي خولي سةرؤكايةتي ثةرلةماني كوردستان كةمال كةركوكي ،ئةندامي مةكتةبي سياسي ثارتي دةسةآلتي فراواني هةبوو ،بة ئاشكرا هةيمةنةي ئةو حيزبة بةسةر ثةرلةماني كوردستاندا هةبوو ،بةآلم ثةرلةمانتارةكةي دةطةيةنيت» سةرؤكي َثيشووي طؤ ِران راي َ ثةرلةماني كوردستان ئةو ث ِرؤذة ياسايانةي لةبةرنامةي كار دانةنابوو». حوسين وتيشي «ناتوانم َبلَيم َدلشاد َ هةبووبي ،بةآلم حيزبيكي سياسي ريَطري َ َ دةبيت سةرؤكايةتي ثةرلةماني كوردستان َ طةيشتبي لةمةودوا كؤدةنطي لةسةر تي لةوة َ َ هةبيت».هةروةها َتيثة ِراندني ث ِرؤذة ياساكان َ وتيشي»تيطةيشتني دةس��ةآلت لةبووني َ ئؤثؤزسيؤن تازةية ،بؤية بة ئاساني بؤي هةرس ناكريَت ،سةردةمي جاراني نةماوةو نةخشةي بةهيزي حكومةتي سياسي طؤ ِراوةو ضاوديَري َ دةبيت ئةوانة ضارةسةر هةريَم دةكريَتَ ، بكريَن». لةبارةي هؤكارة تةكنيكيةكاني ثةرلةماني كوردستان د.سةباح بةرزنجي لةدريَذةي ووت»بةشيكي مانةوةي َليدوانةكةيدا ئةوةشي َ
ث ِرؤذة ياساكان ثةيوةندي بة اليةني تةكنيكي بةشيك لةو ث � ِرؤذة ياسايانة هةية ،رةنطة َ لةليذنةكاني تايبةتمةند، نةبيت َ راثؤرتيان لةسةر َ دواتريش بارودؤخي سياسيء كةمء كو ِري لةكاري َليذنةكانداء كةمتةرخةميان بةدي َ دةكريَت» .لةبارةي َ مامةلةكاني هةلويَستء سةرؤكي َثيشووي ثةرلةماني كوردستانيشةوة
د.سةباح بةرزجني: دةسةآلت زؤرينةي ثةرلةماني لةدةستة ثَيي واية ئةطةر بةشَيكي ئةو بةجي بكرَين جي َ ياسايانة َ جةماوةري ئؤثؤزسيؤن زياد دةكات ئةو ثةرلةمانتارة رووني كردةوة» َثيم خؤش نية، كة ناوبراو لةثؤستةكةي نةماوة ،باسي خراثي لةسةر بكةم ،بةآلم َبيطومان بووني د.كةمال كةركوكي كاريطةري هةبووة لةدواكةوتني ئةو ث ِرؤذة ياسايانة ،نةك بة تةنها ئةويش َ بةلكو بةشيكي حيزبةكانيش بوو ،ديارة ئةويش َ حيزبيكي سياسي بووة لة ثةرلةماني نويَنةري َ حيزبيك يان كوردستان ،وة رةنطة ئةجينداي َ كردبيتء، بةجي جي َ َ ئةجينداي دةسةآلتي َ فشاري حيزبي زاأل بووة بةسةر ثةرلةماني كوردستان». هةرضي رةخنةي ضاوديَرانة لةبارةي ث ِرؤذة بةدةستهيناني ياسا ضةقبةستووةكاني ثةرلةمان َ
مافي زانيارية ،كة بؤ رؤذنامةنوسان رةطي كارةكانيانة ،هاوكات ريَكخستني ثشووة فةرميةكان ،كة ضةندين بؤنةي حيزبيء كةسي َتيكةأل بة كاروباري حكومةتةوة دةكريَت، َ كؤمةلَيك طرفتيكي ترةو ياساي حيزبةكانيش َ بةربةستي بؤ دانراوة ،كة تايبةتة بة ئازاديةكان، دةستةي كؤمسيؤني باآلي َ هةلبذاردنةكانيش لةهةريَمي كوردستان بووني نية ،بةردةوام ثشت بةكؤمسيؤني َ هةلبذاردنةكاني بةغدا دةبةستريَت لةكاتي َ هةلبذاردنةكاندا ،ئةمةو ياساي بودجةي حيزبةكانء َليبوردني طشتيء هةمواركردني ياساي ثةسندكردني ث ِرؤذة دةستوري رةشنوسي هةريَمي كوردستان ،كة تةواوي ئةو ث ِرؤذة ياساو ب ِريارانة َثيويستيان بة تةوافوقي سياسي كؤدةنطي نيشتيمانيان لةسةرة .ثةرلةمانتارةكةي ليستي كوردستاني َ كانيك هةن دةيانةويَت بؤضووني واية «خةل َ ئةو كارة بقؤزنةوة ،بةآلم هةموومان دةزانين َ كؤمةلَيك ياساي طرينط هةيةَ ،ثيويستة بؤ هةريَمي كوردستان ،هةنديَكيان ضؤتة بواري بةجي كردنةوة». جي َ َ دادةنيت « كة هةرضي هاوكات دان بةوة َ زووة ث ِرؤذة ياساي دةستةي زانياري تا زووة شتيكي جي بةجي كردنةوة َ َ بخريَتة بواري َ َ كؤمةلطةو زياتر شةفافيةت بةر َثيويستة بؤ قةرار بكةين بؤ هاوآلتيان ،ضونكة هاوآلتيان َثيويستيان بةوة هةية ،ئاطاداري رووداوةكان ئوميد بن ضؤن دةط��وزةريَ��ت» .دةرب��ارةي َ بوون بةخستنة بةرنامةي كاري ث ِرؤذة ياساء حوسين بؤ ريَطا هيواي ب ِريارةكانةوة َدلشاد َ خواست ،كة سةرؤكايةتي ثةرلةماني تازة هةندي َ َ بةلَيني تازةي داوة بؤ طؤ ِرانكاري تازة لةكارةكاني سةرؤكايةتي ثةرلةمان ،بةآلم َئيمة ضاوة ِريَي َ بةلَينةكانين لةداهاتوودا ،وة ئةطةر ئةو ث ِرؤذة ياسايانة نةخريَتة بةرنامةي كارةوة قسةي َ دةسةالت تةفاهومي دةبيت ،هيوادارين خؤمان َ قؤناغيكي ت��ازة لةكاري كردبيت، ئ��ةوةي َ َ َ ثةرلةماني كوردستان َبيتة َثيشةوةو بةلَينةكان بةجي بكريَن». جي َ َ د.سةباح بةرزنجي باس لةوة دةكات « شتيك بكات بؤ ئةطةر حيزبي دةس��ةآلت َ َتيثة ِراندني ث ِرؤذة ياساكان ،ئاليةتي خؤي هةية لةكاتي َتيثة ِراندنء َتينةثة ِراندني» .ئةظين عومةر ثةرلةمانتاري ليستي كوردستاني رةخنة «كاتيك ث ِرؤذة ياسايةك ديَتة لةوة دةطريَت َ
َ كؤمةلَيك كةمء كو ِري ثةرلةماني كوردستان َتيداية ،ضونكة ئةو كةسةي َثيشكةشي دةكات، بسةثي َنيتء دةيةويَت تةنها بؤضووني خؤي َ ثةسند بكريَت بةآلم ئةوانة كاتيان َثيويستة لةناو ثي بدريَت» .دةرباةري ثةرلةماندا زياتر ماوةي َ َ هةولي جدي بؤ كاراكردني َليذنةكانء دةسةآلتي ليستي كوردستاني بةسةر ب ِريارةكانةوة ناوبراو
ئةظني عومةر: ئةطةر ثِرؤذة ياسا دةضَيتة هةر ليذنةيةكةوة دةبَيت ثي بدرَيتء، ماوةي َ نابَيت ئؤبالَةكة خبرَيتة ملي هيض اليةنَيك «لةليذنةكاندا تةنها ليستي كوردستاني نية، وتي َ َئيستا حوكم لةدةست َليذنةكاندايةء ،داواشمان كردووة بؤ ئةوةي ئةو ث ِرؤذة ياسايانةي هةية َبيتة ناو ثةرلةماني كوردستان». ئةو ث ِرؤذة ياسايانة لةاليةن ئؤثؤزسيؤنةوةو َ َ حوسين ثةرلةمانتار ئةواندلشاد هةلويَستي َ ئاشكراي ك��رد «ك��ة َئيمة ئؤثؤزسيؤنين، َثيداطيري لةسةردةكةينء هةموو جؤرة خةباتيكي ثةرلةماني دةكةين ،هةموو َ هةولَيكي َ دةبيت دةسةآلت لةوة ياسايي دةطرينة بةرَ ، َتيبطةن ،ثاش دوو ساأل لةئةزمووني ئؤثؤزسيؤن دةبي كؤدةنطيء ئةو ث ِرؤذة ياسايانة زؤر طرينطن َ سازاني لةسةر َبيت». ذمارة ()5(..)49ي نيساني ()2012
27
د.مةمحود عومسان:
مةال مستةفـا عةقليةتي حيزبـايةتي نةبووة ،ب َيطـ لـةن َيوان شةخسي مةال مستةفاو برايم ئةمحةد دا، بطوجني ئةوةش َ نَ رؤلي هـ لـةطـةأل يةكرت
د.مةمحود عومسان ديدارى بروا هةولَيرى لةم ديدارةي طؤظاري ريَطا دا سياسةتمةداري كورد ،د.محمود عوسمان وةك كارةكتةريَكي بةشدار لةشؤرشء دانوستانء ناكؤكيةكاني لةبةشيك لةو َتاليء َميذووي ك��ورد ،باس َ سويَريانةي شؤرشء براكوذيء دانوستانةكان دةكات لةطةأل حكومةتي ئةو كاتء َئيستاي َعيراقدا. ِريَطا :لةدواي رووداوة َميذوويةكاني كورد ،كة لةبةشيكي تةواو ئاطادار بويتء بةشداربويت خؤت َ لةشؤ ِرشء راثةرينةكانء دانوستانةكاندا، بةياننامةي 11ي ئازاري َ 1970 كؤمةلَيك َتاليء سويَري بؤ كورد َتيدابوو ،دةكريَت بزانين ئةو
28
ذمارة ()5(..)49ي نيساني ()2012
رووداوانة بةهؤي نا تةندروستي سياسةتي كورد بوو ،ياخود َ هةلةي خؤي بوو ،يان دوذمنايةتيء زةبري بةرامبةر بوو؟ د.مةحمود عوسمان:خؤي بةياننامةي لةنيوان ثارتي بة 11ي ئازار ،ريَككةوتن بوو َ سةرؤكايةتي مةال مستةفا بارزانيء حكومةتي َعيراقي بة سةرؤكايةتي بةعسيةكان ،بةراي من ئةوة طرنط بوو ،ضونكة لةو كاتةي بة ياننامةكة دةرضوو ،كورد زياني زؤري نةبيني بوو ،شة ِرو ملمالني هةبوو ،بةآلم ئةو كارةساتة طةورانةي َ هةنَ ،هيشتا هيض رووي نةدابوو ،لةبةر ئةوة لةوكاتة دةرضوني بةياننامةكة زؤر طرينط بوو، ئيعتيرافي بة ئؤتؤنؤمي بؤ كوردستان كردبوو ،بؤ يةكةمين جار ،كة ناوضةكاني كورد يةك بطرن، َ كؤمةلَيك مافي كلتوريء رؤشنبيريء سياسيء َ ئيداريء مؤلةتداني ثارتيء كشانةوةي سوثاي
َعيراقيء َثيشمةرطة كراية ثاسةواني سنوور، هةمووي طرينطي خؤي هةبوو لةبةر ئةوة بة نتيكي طرينط ئةذمار دةكريَت ،بةسوود ديكؤمي َ َ بوو بؤ طةلي كورد ،بةآلم كةمء كو ِريشي َتيدابوو، لةوةي (مجلس قيادة السورة) كةسةركردايةتي َعيراقي دةكرد قانوون دادةنراَ ، قبوليان نةكرد يةكيكة كورد َتييدا بةشدار َبيت ،ئ��ةوةش َ لةكةمء كو ِريةكان ،وةزارةتمان هةبوو ،بةآلم لةسةركردايةتي شؤرش َئيمة بةشدار نةبووين، لةهةمان كاتدا َئيمة لةبابةتةكاني ثةيوةندي بةسوثاوة هةبوو ،ئيدارةمان لةكوردستان هةبوو سليمانيء ده��ؤك) بةآلم سوثاو (هةوليرو َ َ ئاسايش ثةيوةندي بة حكومةتي َعيراقي هةبوو، كةسي زؤر كةممان هةبوو كةسيان بؤ كورد دانةمةزراندبوو ،وةلةئاسايشدا ثةيوةست بوو بةوانةوة. لةنيوان 1975-1970حكومةتي ِريَطاَ : كؤمةلَيك َ َ بةلَيني بة كورد دابوو ،بةآلم َعيراقي َ هؤكاري ثاشطةزبوونةوةي ئةو بةلَينانة ضي بوو، ئايا بؤضي َ بةجي نةكرد؟ جي َ بةلَينةكاني َ د.مةحمود عوسمان :خ��ؤي َئيمة كة ريَككةوتنامةي 11ي ئازاري 1970مان مؤركرد بةشتيكي باشمان زاني بؤ كورد، لةطةأل بةغداَ ، َ كة َئيران ثةيوةندي سةرةكيمان لةطةليدا هةبوو ،زؤر دذي ئةو ريَككةوتنامةية وةستايةوة، ثي نةداَ ،بيطومان ئةو بةآلم َئيمة طويَمان َ كاتة ريَككةوتنةكة ئيمزاكرا ،حكومةتي بةعس متمانةي بة َئيمة نةبووَ ،ئيمةش ب ِروامان بة حكومةتي بةعس نةبوو ،وةلةسياسةتيشدا مةرج كةسيك ريَككةوتيت ب ِروا بة يةكتري نية لةطةأل َ بكةن ،سياسةت ت��ةرازووي َهيزة ،حكومةتي بةعس يةك ساأل شة ِري لةطةأل َئيمة كرد، لةنيوان وةسووديان لةو دووبةرةكية وةرطرت َ مةكتةبي سياسيء سةركردايةتي ،ئةو كاتة مةكتةبي سياسي لةبةغدا بوون ،ئةوان لةطةأل
ـومــان نـاكؤكي كةنةياندةتواني ، َ ـةبووة حكومةت بوونَ ،ئيمة لةدذي حكومةت بووين لة 1970-1966سوديان لةمة وةرطرتء ،شة ِريَكي زؤريان لةطةأل َئيمة كرد ،بةآلم ثاش شة ِرةكة ناشكيتء وةك خؤي زانيان بزووتنةوةي كورد َ مايةوة ،لةبةر ئةوة سياسةتيان طؤ ِري ،هاتن ثةيوةندي ببةستن لةطةأل اليةني كوردي، طفتوطؤ دةستي َثيكرد راستةوخؤ ،تاطةيشتة 11ى ئازار ،من خؤم سةرؤكي وةفدي كوردي كاتي ريَككةوتنةكة كرا، بووم 1969بةآلم َ ئةوان مةبةستيان لةريَككةوتنةكة ئةوةبوو كورد بشكينن ،واي َلي بكةن نةشكاو نةيانتواني كورد َ كورد َ َ ثي بدةن. لةطةليان َبيت هةندي مافيشي َ لةنيوان ِريَطا:لةبةرامبةر ئةو نةبووني متمانةية َ َئيوةو سةركردايةتي بةعس ،هؤكارةكةي ضي بوو؟ ئةطةر َئيوة متمانةتان َثيي نةبوو ،بؤضي ريَك دةكةوتن ،يان ئةوان بؤضي بؤ ريَككةوتن دةهاتن؟ د.مةحمود عوسمان :سياسةت متمانة نية، َ بةلكو بةرذةوةندةيةو َئيمة بةرذةوةنديمان لةوةدابوو ئةو بةياننامةية دةربكةين ،ئةوانيش ئيشيان بةوة هةبوو ،بةآلم هيضمان ب ِروامان بةيةكتر نةبوو ،بةآلم َئيمة ئيشي خؤمان كرد، بؤ نمونة ثةيوةندي لةطةأل َئيران هةبوو ،مةرج هةبيت ،يان َئيران ب ِرواي نية ب ِروامان بة َئيران َ هةبيت ،بةآلم هةردووال َثيويستمان بة َئيمة َ بةيةكتر هةية ،بؤنموونة ،بةآلم ئةوان مةبةستيان لةدةرضووني بةياننامةكة ئةوةبوو كة ناتوانن َ لةطةليان َبيت، نةبيت بشكينن ،هةرض َ كورد َ َ هةندي ماف ،بةآلم َبيطومان لةبةرامبةريشدا بة كورد نةيتواني لةطةأل سياسةتي بةعس ب ِروات، ضونكة ئةوان َ خةلكيان دةكوشتء لةناو دةبرد، ب ِروايان بة هيض نةبوو ،دواتر بابةتةكة واي َليهات، كة بينيان كورد َ نابيت لةسياسةتدا بةو لةطةليان َ شيوةيةي كة ئةوان دةيانةويَت ،كةوتنة ثيالن َ َ لةكوردو هةولدرا مةال موستةفاو ئيدريس بارزاني
مستةفا بارزاني بكوذن ئةوة دةستي َثيكرد ،كورديش ئةو كات ثةيوةندي لةطةأل َئيران هةبوو بة ثلة يةك، ئةمريكاو ئيسرائيليشي َتيدابوو لةثةيوةنديةكاندا، هةلسةنطاندني َ ك��ورد َ هةلة ب��وو بؤ ئةو ثةيوةنديانةي دةرةوةَ ،ثيشبيني واي دةكرد ئةو ئامانجيك، دةيطةيةنيتة ثةيوةنديانةي دةرةوة َ َ هةلة بووَ ،ئيمةش لةوةدا َ كورد لةوةدا َ هةلةمان كرد ،لةبةر ئةوة ئةوان سياسةتيان ئةوةبوو كة لةطةليان دابين ،بةآلم َ َ لةطةليان نةبووينء نةمان توانيَ ،ئيمةش لةبةرامبةر وا َثيشبينيمان دةكرد دةرةنجاميك ،لةو ثةيوةنديةكاني دةرةوة بطةينة َ َنيوانةدا ئيتر وردة وردة بارودؤخةكة َتيك ضوو، ملمالني دروست بوو ،بةآلم تا ضوار ساأل مايةوة، َ ثاشان بؤوة بة شة ِر. ِريَطا :لةو ثةيوةنديانةي ك��ورد لةطةأل
َئيرانء ئةمريكاو ئيسرائيل هةيبوو ،كورد زياني لةضيدابوو؟ ئايا بؤضي كورد هاناي بؤ ئةو وآلتانة لةكاتيك دا َكيشةي كورد لةطةأل حكومةتي برد َ وآلتيكدابوو؟ َعيراقي دا بوو ،لةناوخؤيء َ د.مةحمود عوسمان :كورد لةشة ِردابوو، ئةوان هةردةم شة ِريان لةطةأل َئيمةدا دةكرد، حكومةتةكان واب��وون (عةبدوكةريم قاسمء عةبدوسةالم عارفء عةبدولرحمان عارف)... تؤ ئةطةر لةشة ِر دابيت َثيويستيت بة كؤمةك هةية ،لةتةنيشتمان َئيران هةبوو ،ئةو كات لةئيمة نةدةكرد ،كة ثةيوةنديمان توركيا ئاوة ِري َ لةطةأل َئيران دةبوو ئةمريكاو ئيسرائيلي دةهاتة سيطؤشة بوون ،وردة ناو بارودؤخةكة ،ئةوان َ بةوشيوية رؤيشت ،ضونكة مةرج وردة َكيشةكان َ َ هةبيت ،بةلكو نية ئةو ثةيوةنديانةي هةية ب ِروا َ ذمارة ()5(..)49ي نيساني ()2012
29
ناضارية ،لةبةرئةوة َئيمة ئةو ثةيوةنديانةمان لةهةلسةنطاندا َ َ هةلةي هةبوو ،جار جار َتيدابووَ ، لةثيويستي زياد مة ئي سةنطاندني هةل َ َ بوو بؤ ثةيوةنديةكان ،زةرةرم��ان دةكرد لةو ثةيوةنديانةي لةطةأل ئةمريكاية ،ئةو َ دةولةتانة بةكاردةهينا َفيَليان لةكورد دةكرد ،وة كورديان َ بؤ مةبةستء بةرذةوةندي خؤيان ،لة ريَككةوتن حوسين. لةطةأل سةددام َ ِريَطاَ :ثيت واية َئيستاش كورد زؤر جار دةبةستيت بؤ ضارةسةركردني ثشت بة وآلتان َ َكيشةكان ،كةضي زياني هةية ،بةآلم بةردةوامة لةثةيوةنديةكان؟ د.مةحمود عوسمان :خؤي ثةيوةندي وآلتيك هةبيت ،زؤر طرينطةو هيض َ دةبيت َ َ دةبيت نابيت بة هيض ،بةآلم َ بةبي ثةيوةندي َ َ ثشت بةو ثةيوةنديانة نةبةستينَ ،ئيستاش كورد دةبيت ئةوثة ِري ثةندةي لة 1975وةر طرتَ ، نةضيت ،زؤر ثةنديشي َليوةرنةطرتووة لةبيري َ عادةتيكي هةية َميذووي وةك َثيويست ،كورد َ َنيتةوةو ئاو ِر لةدواوة نادةينةوة ،كة بؤ خؤي ناخوي َ روويداوة؟ بؤضي بووة؟ لةوكيشانة كرد ،كةلةناو كورددا ِريَطا :باست َ بووة ،بةتايبةتي َبالي مةكتةبي سياسي لةناو ملمالنيية دا ثارتيدا ،هؤكاري ئةو ثةيوةنديء َ لةناو حيزب ،تا ضةند ئةوة زياني بؤ طةلي كورد طةياندووة؟ د.مةحمود عوسمان :زياني زؤر هةبووة، لة1964ةوة ئينشيقاق دروست بووة لةناو كورددا بةتايبةت لةناو ثارتيدا ،لةهةمان َ سالدا ئةوان ضوونة َئيران ،ثاش 1965هاتنةوة نةيانتواني ريَك بكةون لةطةأل سةركردايةتي ثارتي، ئةمجارة ضوونة بةغدا 1966هةتا َ سالي 1970 لةنيوانياندا هةبوو ،كوشتاريَكي زؤر هةبوو شة ِر َ دوذمنان سوديان َليوةرطرتء هةردةم دووبةرةكي لةناو بزووتنةوةي كوردي َكيشةي زؤر دروست كردووةو َثيطةي كوردي الواز كردووة ،بةآلم لة 11ى ئازاردا ئةوان واتة ،مةكتةبي سياسي لةطةأل حكومةتي َعيراق ثةيوةنديان نةما ،وردة وردة طة ِرانةوة الي شؤ ِرش. ِريَطا :هؤكاري ئةو ناكؤكيانةي بزووتنةوةي كوردي لةضيدا سةري َ هةلداوة؟ ملمالنيي دةسةآلت د.مةحمود عوسمان: َ لةميذووي ناوخؤي كورديدا، بة ثلة يةك بوو َ لةنيوان مةال موستةفاو مةكتةبي سياسي كؤن، َ َ لةو كاتةوة عةقليةتي حيزبي هةبووة لةبالي
30
ذمارة ()5(..)49ي نيساني ()2012
بةردةوام شةِري ثارتيء يةكَييت لةسةر دةسةآلت بووة مةكتةبي سياسي ،مةال مستةفا عةقليةتي لةنيوان حيزبايةتي نةبووَ ،بيطومان ناكؤكي َ شةخسي مةال مستةفاو برايم ئةحمةد دا ،كة بطونجين ئةوةش نةياندةتواني لةطةأل يةكتر َ َ َ رؤلي هةبووة. ملمالنيي ناوخؤي ِريَطا :دواي َكيشةكانء َ كورد ،بةآلم شكستي شؤرشي ئةيلول ضي بوو؟ هةرةسهيناني شؤرش د.مةحمود عوسمان: َ َ َ لةسالي 1975ريَككةوتني جةزائير رؤلي زؤري لةهةرةسهيناني شؤ ِرش دا ،ريَككةوتني هةبوو َ َ (جةزائيرَ ،ئيرانو َعيراق) هةبوو ،دةولةتاني دونيا هةموو تةئيديان كرد (ئةمريكا ،سؤظيةت، َ دةولةتاني ئؤثيك و عةرةب) ئةو كات سنوور بارودؤخيكي نا ئاسايي بؤ كورد دروست داخرا، َ بوو ،رةنطة كورد بيتوانيباية وةك ثارتي زاني ثي بةرطري بكات ،ئةوةبوو شؤ ِرشةكة كؤتايي َ سالَيك َ هات ،ثاش نزيكةي َ خةلك طة ِرايةوة شاخء َثيشمةرطايةتي دروست بوو ،دووبةرةكيةكة يةكيتي لةوبةرو لةناوخؤي كورد هةر مابووَ ، ثارتي لةمبةر ئةو َكيشانة زؤر بوون ،ئةوةش كاتيك مةال مستةفا ناضاربوو كورد لة 1964دا َ بضيتة روسيا لة 1946كؤماري مةهاباد دروست َ
بوو لة 1947رووخا ،كة كؤماري مةهاباد رووخا ئةوان نةيانتواني بطة ِريَنةوة َعيراقَ ،ليبوردني شيخ ئةحمةدو ضةند طشتي نةيانطرتنةوةَ ، لةخيزانةكةي زينداني كران 11ساأل، كةسيك َ َ بضيتة ئةمريكاو بةريتانيا ريَطربوون مةال مستةفا َ ئةو وآلتانةَ ،بيطومان َثيشتر داواي كردبوو ،تةنها ريَطا بةرةو سؤظيةت بوو ،نزيكةي 50رؤذ بة ِريَوة بوون ،لةريَطادا شة ِري توركياو َئيرانيان كرد َثيش وةفاتيش ضةند َ سالَيك لةئةمريكا بووَ ، لةوي مرد، جيطريان طرتةوة ،مةسعود بارزاني بوو كو ِرةكاني َ بة سةرؤكي ثارتي ،ئيدريس بارزانيش بوو بة يةكيتي هةبوو، مةكتةب سياسي ،لةوالشةوة َ يةكيتيء ثارتي ئةو بةس ناخؤشيةكة ئةوةبوو َ كاتيش لةشة ِرو ناكؤكي دا بوو. ِريَطا :ل��ةدواي راثةرين زانيمان لةسةر ثةرلةمانء كورسي شة ِرو ناكؤكي روويدا ،بةآلم ئةو كات شة ِري براكوذي لةسةر ضي بوو؟ د.مةحمود عوسمان :بةردةم شة ِري ثارتيء يةكيتي لةسةر دةسةآلت بوة ،ضؤنيةتي ئيش َ َ َ كردن بوو دةولةتانيش هةردةم رؤليان هةبووة، َ ثالثشتي ئةمء ئةويان كردووة. كةسيكي بةشدار لةناكؤكيةكانء ِريَطا :وةك َ ئاطادار كاميان راستء كاميان ناراست بوون؟ د.مةحمود عوسمان :ل��ةرووداوةك��ان��دا ه����ةردووال ل��ةس��ةر ن��اه��ةق ب���وون ،ئةو كارةساتانةي رووي دةدا خةتاي هةردووال بوو ،هةيانة كةمتر ،هةيانة زؤرترة ،سةبارةت َككةوتنيك كورد بة ريَككةوتنةكانيش ضةند ري َ نهينيانة زةرةري نهيني بوون ،لةو َ كردويةتي َ نهيني كاتيك ريَككةوتني َ ك��ردووة ،ضونكة َ دةكرد ،بؤنمونة لةطةأل َئيراندا ريَك دةكةون َ هةوالطري ،يان توركيا ،يان لةطةأل دةزطاي نازانيت كة َليمان قةوما كةس نهيني َ ئةمريكاَ ، هيض لةبةردةستدا نية ،كة طلةيي بكةين، دةبيت ئةو ثةندة وةربطرين ريَككةوتن بةآلم َ لةطةأل َ دةولةتان بكريَت َثيويستة ئاشكرا َبيت ،لةطةأل اليةنة سياسيةكانيش ريَككةوتن بكريَت ،نةك ئةمنيةكان وة ريَكةوتنةكانيش هةبيتء ئيمزا بكريَت ،بةآلم ديكؤمي َنيت َ َ ديكؤمينت نةبووةو زؤرجار ريَككةوتنةكان بة َ نهيني بوونء، ئيمزا نةكراوة ،ريَككةوتنةكانيش َ نةزانيت، اليةني بةرامبةر ويستويةتي كةس َ ثاشان كة ريَككةوتنةكة َتيكضووة هيض لةدةست كةسيكي بدات، نةبووة ،كة ثيشاني ضةند َ زةرةرمان زؤر لةوة كردووة.
زؤرترين ئينشيقاقى سياسى لةناوحزبى كورديدا روويداوة راثؤرتى :ئةبوبةكر حسين بةدريَذاى ميذووى نزيك بةسةدةيةكى حزبى كوردى ئينشيقاق دياردةيةكى ديارو بةرضاوى ثارتيكى كوردى ئةو ثارتانة بووة ،بةشيوةيةك َ نةبوبيتةوة. نية رووب��ةروى َليك جيابونةوة َ ب��ة ِرارى شارةزايةكى َميذويش ئينشيقاق دةطة ِريَتةوة بؤدروست بونى يةكةم ثارتى ك��وردى هةرضةندة لةباكورى كوردستان لة َ سالى 1908كورد حزبى هةبوةَ ، بةالم لةباشور لة بيستةكانى س��ةدةى راب��ردوو حزبى ك��وردى سةرى َ هةلداوة بةدروست َ كؤمةلةى كوردستان وئيتحاد وتةرةقى بونى َ وكؤمةلةى هيظىَ ،ليرةشةوة ثارتى كوردى و ئينشيقاق دوانةى َليك نةبرابون وبةرونتريش
هةنديَك سةرضاوة باس لةوةدةكةن لةدواى ولةسيداردانى قازى روخانى كؤمارى مةهاباد َ قاسملوو هةمزة وان لةني محمد َ ملمالنى َ َ دةبيت وهةمزة عةبدوالَ َ عةبدوال دروست َ بةوةدةناسريَت كةلةذيَر كاريطةرى ثارتى ديموكراتى كوردستانى َعيراقدابوة ،لة دواى دروست بونى ثارتى ديموكراتى كوردستان ملمالنيكان لةنيوان مةكتةبى سياسى وبارزانيدا َ َ َ 1963بالى مةكتةبى سةرهةلدةدات و دواجار لة سياسى ومةال مستةفا َليك جيادةبنةوة .ئةم دةبيت بةشيوازى جياواز بةردةوام َ َكيشانةش َ يةكيتى تا شكستى شؤرش ودروست بونى َ نيشتمانى ثاش جيابونةوةى َبالةكانى ئةم َ وكؤمةلة بةرةية هةريةكة لةسؤسيالست ولةحزبى سؤسيالستيش جاريكى تر حزبى جيادةبيتةوة َ ئاالى شؤرشيش زةحمةتكيشان َ َ
لةيةكيتى وثارتى طةل بةسةؤركايةتى سامى َ جيادةبيتةوة. عةبدولرةحمان لةثارتى َ هةرضةندة لةناوحزبة كورديةكاندا َثيش ملمالنيى َبالةكان بونى هةبوة، راثةرين هةميشة َ لةدواى راثةرينيش حزبى شوعى كوردستانى َعيراق لةذي َ َربالى حزبى شوعى َعيراق ديَتة دةرةوةو وثارتى كارى سةربةخؤودواتر ثارتى كارى ديموكراتى كوردستانى ئةبوحيكمةت تةوةودةضيتة ناو ثارتى جيادةبي لةحزبى شوعى َ َ وبزوتنةوةى ميلى كوردستانى عةبدولخالق دةضيتة لةزةحمةتكيشان زةنطةنة جيادةبيتةوةو َ َ َ ناو ثارتى ورةوتى نيشتمانى بةسةركردايةتى لةزةحمةتكيشان جيادةبيتةوةو حةمة ئاوات َ يةكيتى دةضيتة ناو سؤسيالست ودواتر بؤناو َ َ لةنيوان شان زةحمةتكي ودواجاريش نيشتمانى َ َ َ َ عةبدوالو وق��ادر عةزيزدا دووبةش بةلَين ذمارة ()5(..)49ي نيساني ()2012
31
زةحمةتكيشان وحزبى دةبيت ودةبنة حزبى َ َ وهةرضةندةبةشيكى تريش لةئايندةوة ئايندة َ يةكيتى دةض��ن ،ئةمة جطة لةوةى ب��ةرةو َ يةكيتى نةتةوةى ديموكراتى كوردستان لة َ ديموكراسيخوازان جيادةبنةوة ودووحزبى دةبيت لةسليمانى وهةولير بونيان َ َ سؤسيالسيت َ َ دووكؤمةلةى نةتةوةى ودووديموكراسى خوازان دةبيت ،بزوتنةوةى ئيسالمى كوردستان بونيان َ َ كؤمةلى دةبيتةوةو َبالى عةلى باثيرى َليجيا َ دةبيت هةرلةبزوتنةوة ئيسالمى دروس��ت َ َ هيزى مةالكريَكار َباليك جيادةكاتةوة لةطةل َ كدةهينن دووى سؤران ئةنساروئيسالم َثي َ ولةئيستاشدا بزوتنةوة لةذيَرهةرةشةى َ وئينشيقاقيكى ترداية .ئةمة جطة دوبةرةى َ لةضةندين جيابونةوة َليك ترازانى حزبى تر ض لةهةريَمى كوردستانى َعيراق وبةشةكانى ترى كوردستان ،بةراى شارةزايانى َميذووسياسةت طرنطترين هؤكارى َليك جياونةوةى حزبةكان بؤملمالنى ودروست بونى حزبى تر دةطةريَتةوة َ ناوخؤيةكان لةسةر ثؤست وثارة وهؤكارة دةرةكيةكان بؤالوازكردنى راى سياسى حزبةكان. بةبرواى سةالم عةبدولكةريم خويَندكارى دكتؤراو مامؤستاى زانكؤ بؤهةرجيابونةوةيةك دةبيت حزبةكة حزبيكى سياسيدا َ لةنيو َ َ لةضوارضيوةى كات وشوينى بةنمونة وةربطرين َ قؤناغةكةى خؤيدا. َثيشى واية هةميشة ئةوروداوانة لةذيَر طاريطةرى ب��اردوخ��ى سياسى وئابورى َ وكؤمةاليةتى سةردةمةكةى خؤيدابوة وكاريطةرى شويَن و بارودخة ناوضةيةكان كاريطةرى لةسةرهةبوة طرنطترين هؤكاريش س��ةردةم��ةك��ة ب��ووة ،كةلةوسةردةمانةدا هؤشيارى سياسى ل��ةالى حزبى سياسى ب��ةوش�َ�ي��وة َثيشكةوتوةى َئيستا هةية نةبووة ،س��ةالم عةبدولكةريم بةطؤظارى «ثيكهاتةى حزبى كوردي ريَطاشى وت َ َ رةنطدانةوةى َثيكهاتةى كؤمةلطاى كوردى وثيكهاتة خيَلةكى َ بوة بةومانايةى َثيكهاتة َ َ َ بنةمالةى وجياوازةكانى ترى كؤمةاليةتى رةن��ط��دان��ةوةى هةبوة لةسةرتةشكيلةى حزبةكة،هةميشة ئ��ةط��ةرى ئةوةهةبوة ئةوحزبة سياسيانة ئينشيقاقيان َتيبكةويَت وجيابونةوةى َتيدا رووب���دات ،لةاليةكى تريش هؤكارةكانى جياوازى بيركردنةوةى سياسى ومادة كاريطةريان هةبوة لةسةر َليك
32
ذمارة ()5(..)49ي نيساني ()2012
جيابونةوةو َ هةلوةشاندنى حزبى كوردى ،لةروى َ كؤمةاليةتيةوة مرؤظ وثيكهاتةى سؤسؤلؤذى َ َ دةسةالت وبةرذوةندى َثيك هاتوة غةريزةى َ وغةريزةى دةسةالتداريَتى وبةرذةوةندى َ لةطةل مرؤظدا دروست بوة وبؤية هةميشة ملمالنى بةشيكى ملمالنى وناكؤكيةكيةكان َ َ َ َ دةسةالتدا. لةثيناو بوة َ دكتؤر كةيوان ئازاد ئةنوةر ،مامؤستاى �ى ى واي���ة ئينشيقاق بةشى م�َ�ي��ذوو ث� َ لةناوحزبة كورديةكانى باشور َميذوةكةى َ َتةوةبؤثيش َ لةكؤمةلةى سالى 1925 دةطةري َ كوردستانةوة كةيةكةم ريَكخراوى كوردية، َ لةطةل دروست دةست َثيدةكات لةباكوريش بونى دووثارتى ك��وردى لة 1908دةست َثيدةكات وب��ةردةوام ئةم ثارتانة بةشيان دةبيتةوةلةدواى كؤمةلةى كوردستان َلي َ
مامؤستايةكى زانكؤ: حزب بووة بةكؤمثيانياى كاسثى كردن وكوتلةكانى ناويشى بونةتة كوتلةى بةرذةوةندى ،ئيتيحاد وتةرةقى َ هيظى دروست بوو. كؤمةلةى َ ئةودكتؤرة َثيشى واية بةدريَذايى َميذووى َ 100سالةى حزبى كوردى دةطةينة ئةوةى لةحزبيكى سياسيدابةهؤى كةجيابونةوة َ َ دوخالى زؤر طرنطةوة روودةدات ،لةوانة هؤكارة ناوخؤيةكان وهؤكارة دةرةكيةكان ،لةهؤكارة دةرةكيةكاندا هةميشة طؤرانكاريةكانى دةوروبةرى كوردستان وناوضةكة كاريطةريان كردوة،كاتيك لة 1917 لةسةرحزبةكان َ دةبيت تا1991 شوعيةت لةروسيا دروست َ بةشيكى كاراوطرنطى جيهان شوعيةت َ دةبيت،دواى دةركةوتنى بلؤكى ئيسالميش َ هيزة كاريطةرى طرنط دادةن�َ�ي��ت ئ��ةم َ دةبيت لةسةرناوضةكة ئةمةش كاريطةرى َ لةسةرليك جيابونةوةى حزبة كورديةكان و َ َ سةرهةلدانةوةى شورشى نويَيش دوابةدواى
َ وزةحمةتكيشان كؤمةلةو سؤسيالست رةوتى َ ..هتد دةردةكةويَت. دكتؤر كةيوان ئةوةشى وت «بةهؤى ئةوة ى كةحزبى كوردى بةردةوام لةقةيراندابوة، ب��ةردوام َكيشةى هةبوة ئةمةش وايكردوة كةبةشيك لةوحزبة جياببنةوة كةئةمةش َ سكرتيرى حزبةكان دةطةريَتةوة بؤئةوةى َ ناتوانن ئةو قؤناغة َتيثةريَنن»َ ، خالَيكى ترى طرنطى َليك جيابونةوةى حزبةكان بةبرواى دكتؤر كةيوان اليةنى مادى بوة بةوةى كةداهاتوو بودجةى ئةوحزبة لةالى سةرؤكى ئةوحزبة بوةو قؤرخكراوةو ئةندامةكانى تر َ بؤكوى دةروات هةرئةم هؤكارة نةيان زانيوة لةيةكيتى ماديةش بوو بزوتنةوةى طؤران َ جيابيتةوة وئةوثارة زؤرةى كةلةبةغدادةوة َ كةسيك وةك يةكيتى نيشتمانى َ دةهات بؤ َ نةوشيروان مستةفا نةيدةزانى ئةم ثارةية َ لةيةكيتى بؤكوى دةروات ئةمةش وايكرد َ جيابيتةوة. َ بةبرواى دكتؤر ئةبوبةكر مةجيد ،ئةندامى كؤنطرةى نةتةوةى كوردستان ئةو ئينشيقاق وليك جيابونةوةى هةية تةنها حزبى كوردى َ واليةنيكى هيز َ نةطرتوةتةوة لةناو هةموو َ سياسى جيهانيدا روودةداتَ ، بةالم ئةوةندةى لةناوهيزواليةنى سياسى كورديدا رويداوة َ شوينينك رووى نةداوة ،دكتؤرئةبوبةكر لةهيض َ مةجيد ثيشى واية هؤكارةكانى ئينشيقاق دةطةريَتةوة بؤ_: يةكةم :بةرثرسى يةكةمى اليةنةكة لةذيَر كاريطةرى فكرةو فةلسةفةى دةرةكيدا ريَكخستنى خؤى كردوة ونةيتوانيوة لةسةر فكرو فةلسةفةى ئازادى وسةربةخؤى ريَكخستنى وبتوانيت خؤى بةريَوةبةريَت. خؤى بكات َ دوةم :ه��ؤك��ارى م���اددى اليةنةكان ثشتيان بةداهاتو م��ادةى دةرةوة بةستوةة اليةنيك دةكات وهةراليةنيكيش كةهاوكارى َ َ وئامانجيكى تايبةت هاوكارى بةبى مةرام َ َ ملمالنى ى ئةواليةنة ناكات ،لةئةنجامى َ ووهيزة سياسية َني َ ودةولةتيةكاندا اليةن َ وهاوكيشة طؤرانكارى دروس��ت دةب�َ�ي��ت َ سياسيةكان دةطؤردريَت وهةمووى لةسةريةك كةهاوكيشةكة كاتيك َ ئاراستة بونيات نانريَتَ ، طؤرا مومكينة اليةنى يةكةم كةهاوكارى اليةنى دووةم��ى ك��ردوة َثيويستى بةتوانا نةبيت ،بؤية وئيمكانيةتى اليةنى دووةم َ ئامادةنية هاوكاريةكى َثيويست بةاليةنى دووةم
بكات واليةنى يةكةميش بةو ئيمكانيةتة دةذى وخؤى بةريَوة دةبات كةئيمكانيةتيش كةم بوو كةدةبيتة هؤى دةبيت َ توشى َكيشةى ئابوورى َ الوازبوونى. سى هةم :بةطويَرةى قؤناغ دةطؤريَت َ كةئةوهيز واليةنة َ وةالم��ى داوك��ارى ئةو َ قؤناغةى بؤنادريَتةوة ،ئةمةش رووب��ةروى قةيرانيكى سياسى دةكاتةوة ،هةرضةندة ئةم َ كاتيك دروست بوون بؤئةوة دروست اليةنانة َ نةبوون كةنةتوانن َ وةالمى قؤناغةكة بدةنةوة، َ َ هةندى كاتيك رووبةروى هةل ومةجى بةالم َ قؤناغى جيازازدةبن ناتوانن َ وةالم بدةنةوةو َ قةيرانيكى ترى كةوةالميان نةبوو توشى َ ريَكخستن وسياسى بدةنةوة. ثاش دروس��ت بونى ئينشيقاقى سياسى َنيوان حزبةكان ئةوةرادةطةيةنريَت كةئةم َكيشانة س��ةرض��اوة ط��رت��وى فكروهزرو ئايدؤلؤذياى ج��ي��اوازى َنيوان ئةندامانى َ بةالم سةالم عةبدولكريم، ئةوحزبة بووة، خويَندكارى دكتؤرا رايطةياند ئةطةر سةيرى َليكجيابونةوةكان بكةين هيضيان لةدواى خؤى َ نةهيناوة جوالِنةوةيةكى فيكرى بةرهةم َ ئةوةدةسةلمنين َليك جيابونةوةكان ئةمةش َ لةسةرفكرنةبوةو لةسةرئةوبنةماية نةبوة كةحزب نةيتوانيوة بنةماكانى كاركردنى خؤى بةجى بكاتَ ، بةشيكى زؤرى بةلكو جى َ َ َ َليكجيابونةوةكانيش لةسةر ثارةو بةرذةوةندى شةخسى بوة. سةالم عةبدولكةريم وتيشى طةر سةيرى َميذووى ثارتة سياسيةكان بكةين هةمويان ثةيوةنديان لةئاستى ناوضةيدا هةبوة وبةرنامةى َ دةستيوةردان والتانى ضواردةورى كوردستان َ بوة ودروستكردنى كوتلةو كوتلةكارى بوة، َ ل��ةدواى َ وسةرهةلدانةوةى سالى 1975 شؤرشى ن� َ بةشيكى �وى لةجيابونةوةكاندا َ َ بةشيكى َئيران وتوركيا رؤليان َتيدا سورياو َ هةبوة سياسةتةكةيشيان هةميشة واى كردوة كةناكؤكى بكةويَتة َنيوان دووكةسايةتى يان دوو بةرةى يةك حزبةوة. لةنيوان دكتؤر كةيوان ئازاد ئةوةدةخاتةروو َ َميذوو سياسةتدا دووبؤضونى جياواز هةية سياسيةكان َثييان واية دروست بوونى حزبى تازة وبونى فرةحزبى وجيابونةوةى حزبةكان لةيةكترى ثرؤسةى ديموكراتى َثيش دةخات، لةميذوودا ئةم دياردانة َ َ هةلةى طةورةية بةالم َ ضونكة ثةرتةوازةبونى حزب وزؤربونى وادةكات
َ نةتوانيت حسابيان بؤبكات بةتايبةتى كؤمةلطا َ بؤ كوردَ . لةوالتانى ئةوروثيدا ئاسايية فرةحزبى، ضونكة تاكةكانيان هؤشياريان هةية وحزب لةحكومةت جيا كراوةتةوة وحزب ئةركى دةوانيتَ ، تائيستا لةكوردستان خؤى بةالم َ َ َ ولةملمالنى دةولةتمان نية وذيَر دةستةين َ ناوخؤى ودةرةكيةكاندا طيرى كردوة نةيتوانيوة تيثةرنيت .ئةطةر لةكوردستان يةك حزب َ َ لةطةل هةبوايية دةمانتوانيى َكيشةكانمان بةغدا بةئاسانى يةكال بكةينةوةَ .ئيستا هةريَمى سى مليؤن نيو دانيشتوانةكةيةتى كوردستان َ وبةقةدةر رةوتى سةدر يان عةمار حةكيم ئةندامان نيةو زياتر لة 16حزبى كوردى هةية، ئةمةش وادةكات ئةم حزبانة بةقةدةر شانةيةكى نةبيت ئةمةش واى رةووتى سةدر ئةنداميان َ كردوة خيتابى سياسى كوردبةرامبةر نةيارةكانى
د .كةيوان: ئينشيقاق بةردةوام دةبَيت لةكوردستان بةهؤى بونى ثارةى زؤرةوة ثةرتةوازةبيت. َ مامؤستا س��ةالم عةبدولكةريم باسى لةوةشكرد ريَرةوكردنى حزبى كوردى ريَرةويَكى ئةساسيكى زانستى و واقيعى راست نيةو لةسةر َ دانةمةزراوة وبةشى زؤرى ثارتة سياسيةكان لةذيَر ئاراستةى نةتةوايةتى ياخود كاردانةوة وبةرثةرضدانةوةى سيستمى سياسى رذيَمةكانى سةردةم دروست بون،ئةمةش واى كردوة ولةميذوى كؤندا نةبيت َ بنةماى حزب تةبيعى َ بزوتنةوةى كوردى لةقؤناغى بةرةنطارى دابوة لةمافةكانى كورد ولةسةردةمى َئيستادا حزب بوة بةكؤمثيانياى كاسثى كردن وكوتلةكانى ناويشى دةبنة كوتلةى ب��ةرذةوةن��دى و َ سةركردةباالكانى حزبةكان بازرطانن لةئيستا َ وكاتيك حزب لةوةزيفة هةية وكؤمثانيان َ سةركيةكةى خؤى الديدا ئةوكاتة سيةتةكانى
دةبيتة ئةوةى هةريةكةو ئيش بؤبةرذةوةندى َ خؤى بكات وكوتلةيةكى ئابورى بةدةورى خؤيدادروست بكات وكةمتر ريَطا بؤ طةنجان وكةسايةتيةكانى ئةوحزبة َ ضؤل بكات. َ بةدةستيوةردانى دةرةكى والتان سةبارةت َ لةكاروبارى حزبةكان دكتؤر ئةبوبةكر رايطةياند دراوسى َ هةميشة َ هةولى ئةوةيان داوة والتانى َ كةحزبةكان لةيةك َ بوةشيننَ ، بةالم ضةندة هةل َ نةبوبيت دةروازةيان هةبوة؟؟ئةطةردةروازةيان َ َ َ دابيت نةيانتوانيوة ،بةالم ضةندة هةوليان َ هةرحزبيك لةسةرةتاداثشتى بةاليةنى دةرةكى َ َ ئةوةبةدلنياى دةروازةيان هةبوة بؤ بةستبيت َ دةستيوةردان لةكاروبارى ئةوحزبانةوة َليك َ جياكردنةوةيان و ضؤنيان بويَت ئاوا ئاراستةى َ بكةن.دةولةتة هةريَميةكانى وةك توركياو َئيران َ لةطةل ئةوةنين ثةيوةنديةكى وسوريا هةميشة َ لةطةل حزبى كوردى وئةوةندة هةبيت باشيان َ ئةو ثةيوةنديان هةية كةئستيفادةى َليبكةن بهينن. اليةنيكى تر بةكاريان َ ولةبةرامبةر َ سةبارةت بةتةقينةوةى َكيشةكان لةكاتى بةستنى كؤنطرةى حزبةكان مامؤستا سةالم عةبدولكةريم لةوبارةيةوة رايطةياندكؤنطرة َ هةليةكى طةورةية ثارتة سياسيةى كورديةكان كيشة َ كةلةكةبوةكانى خؤيان دةبةستنةوة بةثيضةوانةوة كؤنطرة بةكؤنطرةوة و َ َ ويَستطةيةكة بؤ سةرهةلدانى جياوازى زياتر و َ قولبونةوةى ناكؤكيةكان وزياتر ثةرتةوازةبوونى ئةو حزبة. ه��ةر ل��ةوب��ارةي��ةوة دك��ت��ؤر ئةبوبةكر رايطةياند ئةطةر حزبى ك��وردى كؤنطرة رةمزببةستيت ئةواهيض كاريطةرى نية وةك َ َ بؤضارةسةرى قةيرانةكان ،بةالم ئةطةروةك َثيداويستى ببةستريَت كاريطةرى ئةو َكيشة ناوخؤية هةنوكية كاريطةرى دةكاتة سةر كؤنطرة ولةكؤنطرةدا زياتر رةنطدةداتةوة، هةرضةندة ئةوة مةرجيش نية مادام َكيشةكة نةبةستيت هةية لةناواليةنةكة خؤيدا كؤنطرةش َ َكيشةكة دةطاتة ئاستى تةقينةوةوثارضة ثارضة بوون . ثى ى واية لةكؤتايشدا دكتؤر كةيوان ئازاد َ فرةحزبى وئينشيقاق لةكوردستان زةرةرى وملمالنى لةبةدةستهينانى داواكانى زؤرى داوة َ َ بةهيزبوة بةغدادى كورديةكان حزبة َنيوان ثى َ َ دةبيت لةكوردستان وئينشيقاقيش بةردةوام َ ب��ةه��ؤى بونى ث���ارةى زؤرة وة،ضةنكة ئينشيقاقةكان لةسةر ئايدؤلؤذيانةبوة. ذمارة ()5(..)49ي نيساني ()2012
33
عةبدوملسةوةر بارزانـ
لةسـنوورى يــ ب��ةالَم لـــةسـن
ديداري :عيماد بيالل ِريَطا:لةضةند ِرؤذى ِراب��ردودا لةاليةن ضةند هيرش كراية سةربة ِريَزتان و كةسيكةوة َ َ َ لةليكؤلينةوة بريندار كرايت ،ئةوةى َئيستا َ كي بوون سةرةتايةكان بؤتان دةركةتوة َ هيرشيانكردةسةرتان ،سةربةض ئةوانةى َ ثارتيكى سياسي بوون؟ َ د.عةبدول مسةوةر بارزانى :من مامؤستايةكى َميذوويم ،كارى من تؤماركردنى ِروداوةكانى ِرؤذو َ سالةَ ،بيطومان ميللةتى َئيمة بةتايبةتى َ دةسةالتيان هةبووة ضةندين َميذووى ئةوانةى جوان و ناشرينيان بؤخؤيان تؤماركردوة، هةلبةتةمن لةبةرنامةيةكى َ َ كةنالى ئاسمانى بةميذووى بارزانيةكان (ئين ئا ِر تى) ئاماذةم َ َ كردَ ، لةئيستا بةالم بةداخةوة ضةند ِرؤذيَك بةر َ كةسيكى نةناسراوهةمويان لةاليةن ضةند َ هيرشيان كردةسةرم بةستبوو دةمامكيان َ برينداركرام ،وةك بة ِريَزتان ئاطادارن َئيستاش ئاسةوارى َليدانةكة بة ضاوى ضةثم ديارة كؤمةلَيك كةس َ َ ئةلَيت من ئةو هةرضةندة
34
ذمارة ()5(..)49ي نيساني ()2012
شتيكى زؤر سةيرة ئاسةوارة نابينم بةالى منةوة َ هةمووكةس ئةو ئاسةوارى َليدانةى بينيوة تةنانةت لةدوى ضةند مةتريَكةوة ئةو ئاسةوارة بةالم بةالى منةوة ئةو كةسانةى َ ديارةَ ، ئةلَين ئاسةوارى َليدان بةجةستةى عةبدول مسةوةر َ لةطةل بارزانى-ةوة ديار نية ِرةنطة بةرذةوةندى هيرشي كردةسةرم ،طرنط هةبيت َ ئةو كةسةدا َ هيرشكردنة سةرخؤم بزانم ئةوةية من هؤكارى َ هيرشيان كردةسةرم زؤر من َدلنيام ئةوانةى َ لةضاوثيكةوتنةكةى َ (ئين َدلطران بون كةنالى َ َ هيرشيان كردةسةرم بة ئا ِر تى) ئةوانةى َ َ مرؤظ بوونى من َدلطران بوون ،بةالم ئةوةى ضاوثيكةوتنة جيطاى َتي ِرامان بوو َ بةالى منةوة َ كة نةتةشهيرى َتيدا بوو نةسوكايةتى ،تائةم هيرشو ثةالماردانة بؤمن دروست بكاتَ ، بةالم َ هيرشيان كردةسةرم دذى ئةوةبون ئةوانةى َ كةمن بونم هةية ،من ثرسيارم لةمامؤستايانى ضاوثيكةوتنةى من زانكؤكرد ووتم ئايا ئةو َ ضؤن َ دةسةنطينن زانستيانة بوو ياخود هةل َ بةثيضةوانةوةتةشهيرو سوكايةتى تيابوو هةموو َ مامؤستايانى زانكؤ ووتيان زانستيانة بوو ،من تةعدام َ كةسيك نةكردوة ئةو لةمالى هيض َ
(ئين ئا ِر تى)بةالى منةوة ضاوثيكةوتنةوةى َ َ َ َ ئةم ئةنجامةى نةدةبوو ،بةالم َئيستاش دلنيام هيرشكردنةسةرم دةطة ِريَتةوة بؤ هؤكارى َ هةبوونى خؤم وةك مامؤستايةكى َميذوو هيرش و هةرضةندة تةنهامن تووشي ئةم َ ثةالماردانة نةبومةتةوة مامؤستاكانى ديكةش تووشي بون ،ب� َ �ةالم من نيطةرانم بةوةى تائيستا ئاماذةيان بةوة نةكردوةَ ، بةالم ئةوانةى َ هيرشيان كردةسةرم ِرةفتاريَكى ناشارستانى و َ ناثياوانةبووَ ،ئيمة باسي ديموكراسي دةكةين َ مامةلةكردنة شيوازى كاتى ئةوةهاتوة ئةم َ َ لةطةل كةسانى ِرؤشنبير كؤتاى َثي َبيتَ ،ئيمة هيرش هيض كات ئامادةنين لةبةرامبةر ئةوةى َ ئةكريَتة سةرمان هةمان ِرةفتارى ئةوانمان هةبيتَ ،ئيمة هةمووكات هانا بؤياسا دةبةين، َ َ رةشيويَنان طي ثشتطيرى ت �ةال � دةس ئةطةر َ َ بكات ثيرؤز بةخؤيان َبيتَ ، بةالم من هيض كات دوذمنى كةس نةبوم وةناشبم ،ضونكة ئةوة َ ئةقليةتى من نية ،من مامؤستايةكى زانكؤم وانةى َميذوو َ دةلَيمةوة َ بةالم ناضارم شيوازى َميذوو وةك خؤى تؤماربكةم َبيطومان َ بةشيك لةسياسيةكان ئةوةش نيطةرانى الى َ دروستكردوة. ضاوثيكةوتنةكةى َ (ئين كةنالى َ ِريَطا:لةدةقى َ بةميذووى بارزانيةكان ئا ِرتى) بة ِريَزتان ئاماذةت َ هيرشوو ثةالماردانى خؤت كردوة ،ئايا هؤكارى َ َ بؤبنةمالةى بارزانى و ضةكدارةكانى ناطة ِريَتةوة ثارتى؟ د.عةبدول مسةوةر بارزانى :من َميذوى حيزبيكم َ هةلنة داوةتةوة تةنها ئاماذةم هيض َ هيرشيان ئةوانةى كردوة بارزانيةكان بةميذووى َ َ كردةسةرم بادينى بوون ،لةهجةكةيان نزيك بوو لةبارزانيةكان من َ بةلطةيةكى دةقيقم النية كاتيك بؤئةوةى ثارتى تاوان باركةمَ ،ئيمة َ
ـي
ــةكـ َيتيدا ئ��ازادي��ى ِرادةرب�� ِري��ن هةية، نوورى ثـارتيدا ئازاديى رادةرب� ِري��ن نيية نابيت هةنطاو باسي ديموكراسي دةكةين َ لةشيوةية بةرين ،بؤنمونة من بؤضونم بؤكارى َ َ لةطةل تؤنية ،ناكريَت ئاسايية ِرةخنةت َليدةطرم نايةم ثةالماربةم يان بت ِر َفينم مادام خاوةنى ضةكى تايبةتى خؤمم َ بةقةلةم ِرةخنةو َليدةطرم بةشيوةيةكى نامرؤظانة ،ئةمة ِرةواية نةوةك َ سةركةسيكى هيرشكردنة َ نةك ترسو تؤقاندن َ هيرشكردنة بؤسةرهةموو كورد ،ئةم ِرؤشنبير َ َ ناطونجيت دةسةال َتيك ِرةفتارة ناشارستانيانة بؤ َ داواى ديموكراسي بكات. ِريَطا:ئاماذةت بةوة كرد ئةو كةسانةى شيوازى طفتوطؤكردنيان ثةالماريان دايت َ لةبادينيةكان نزيك بوو ،ئايا ئةمة طومانةكان هيرشكردنةسةر بة ِريَزتان بةرامبةر ثارتى لةمة ِر َ ض ِرناكاتةوة؟ د.عةبدول مسةوةر بارزانىِ :رةنطة ئةوانةى هيرشيان كردةسةرم ثارتى بن َ بةالم تاهةنووكة َ َ بسةلمي َنيت ثارتى بةلطةيةكم النية ئةوة َ بوبيت ،ئةوةى لةثشت ثةالماردانى منةوة َ كرديان َ هةلة بوو سوديان َثينةطةياندن جطةلة ناشرين كردنى خؤيان َئيمةى ِرؤشنبيران نابيت هةمان ِرفتارى ئةوان دوبارة بكةينةوة، َ ِرؤشنبيران خاوةنى دووضةكى تايبةتن ،يةكيان َ قةلةمة ئةوى ديكةيان كاغةزَ ، باوةالمى َئيمة تةنها َ بةقةلةم َبيت. ِريَطا:بة ِراي تؤ بؤضى سةرسةخت ترين َ بؤدةسةالتة ديكتاتؤرة كان كةسانى دوذمن ِرؤشنبيرةو ِرةخنةطرة؟ د.عةبدول مسةوةر بارزانى :ئةمة لةناو َ دةسةال َتيكدا هةية ،ضونكة ِرةخنة طران هةموو بةردةوامن لة ِرةخنةطرتن َبيطومان ئةمةش َ دةسةالت نيطةران دةكات و ِرؤشنبيران وةك نةيارى خؤى تةماشادةكات ،من هيوادارم ئةوة كؤتاى َثي َبيت ِرؤذنامةنووسان و ِرخنةطران
َ دةسةالتة خاوةنى ميهنةيةكى ثيرؤزن، ديكتاتؤرةكان زؤر َ لةقةلةمة ئازاكان ئةترسن، ضونكة ئةترسن لةوةى ِرةخنةطران هؤكاربن بؤ َ دةسةالتة كةيان. ِروخانى كورسي و ِريَطا:ثارتى خاوةنى كلتوريَكة لةترسو تؤقاندن َثيكهاتوة ،يانى تةقةبولى بيرو ِراى جياواز ناكات ئامادةنية ِرةخنةى ِرؤذنامةنووسان َ قبول بكات ،بةديدى تؤ ئةوسوكايةتيةى ثارتى بةرامبةر بة ِرؤشنبيران بؤث ِرؤسةى ديموكراسي كاريَكى نةنطى نية؟ د.ع��ةب��دول مسةوةر بارزانى:ئةوانةى ثةالمارى منيان داوة لة سنورى ثارتى بون، بةهيرشكردنة بؤية ثارتى بةرثرسيارة بةرامبةر َ لةسليمانى سةر مامؤستايةكى زانكؤ ،ئةطةر َ هيرش بكرايةتة سةرم دةموت مام جةالل َ هةولير شارى ثارتية من لةشارى بةرثرسيارة، َ هيرشكراوةتة سةرم بؤية ثارتى بةرثرسة ثارتى َ ئةطةرئةوكةسانة بدؤزنةوة كاريَكى باشدةكةن، َ دةسةالت واز هةرضةندة ناى دؤزنةوة داواكارم بهي َنيت ثةوةنديةكانى لةو كارة ناشارستانيةى َ خؤى َ لةطةل ِرؤشنبيران ئاساي بكاتةوة ،ضونكة َ دةسةال َتيك َثيويستى بةكةسانى هةموو ِرةخنةطرهةية من زؤرم َثيخؤشة من دواين كرابيتة سةرم ئاسودةم هيرش َ بوبيتم َ كةسايةتى َ بةوةى َبلَين هةريَمى كوردستان كرانةوةيةكى فراوانى بة ِرووى ديموكراسي بةخؤوة بينيوة هةرضةندة ئةوة زؤرقورس و طرانة ،ديموكراسي َ سةرهةلبداتَ ، بةالم بةم نزيكانة لةكوردستان طرنط ئةوةية تاكى كورد و ِرةخنةطران ثؤالين َبيت ،ضونكة َ ئوميديان َ والتانى ديكة َ تووشي هةمان نةهامةتى ب��وون .لةشارى سليمانى ئازادى ِرادةرب ِرين هةية ِريَطة ئةدريَت َ َ بةدةركردنى ِرؤذنامةى ئازاد ،بةالم لةسنورى ثارتى ئازادى ِرادةرب ِرين بونى نية َثيويستة
َ هةولير بةردةوام داواى ئةوة بكةن خةلكى َ سليمانى ئازادى ِرادةرب ِرينى هةولير هاوشيوةى َ َ َ هةبيت ،طؤظارو ِرؤذنامةى سةربةخؤ بونى َ َ لةطةل هاو ِريَكانم لةزانكؤ هةبيت .من زؤر جار َ ئةوانةى هاوثيشةى يةكترين و مامؤستاى يةكيتينَ ، بةالم من ئةوةندة زانكؤين زؤربةيان َ ِرةخنةيان َليدةطرم بة ِراستى زؤربةجوانى وةرى دةطرنَ ، ئةوشيوازى بةالم لةسنورى ثارتى َ ِرةخنةطرتن و ئازادى ِرادةرب ِرينة نية ،لةشارى سليمانى كلتورى ديموكراسيةت سةرى َ َ َ ئةبيت بين د نائومي ت نابي م بةال داوة، هةل َ َ َ َ هةولى ئةوةبدةين هةموو ئةو هةموومان ئةبيت شويَنانةى دةرطاى ئازادى تيايدا داخراوة َ هةموومان َ بشكينين هةولبدةين ئةو دةرطايانة َ كؤتاى بةوة َبينين َ خةلكى لةذيَر فشاردابذى َبيطومان ئةمانةش هةمووى لة ِريَطةى َ دةسةالتةى ِرةخنة ئةبيت ئةو دةبيتَ ، ِرةخنةوة َ َ َ قبول ناكات ئةو هةلويَستةى بطؤ ِريَت ،ثارتى شيوازيَكى ديموكراسيانة ِرةفتاربكات ئةطةر َ بؤسومعةى سياسي خؤي باشترة لةناوخؤو لةدةرةوةى َ ووالت. ِريَطا:ضؤن تةماشاى دادطاكانى كوردستان لةكاتيكدا بة ِريَزتان لةبةرامبةر دةكةيت َ َ سكاالى ياسايت هيرشكراية سةرت ئةوةى َ تؤماركردوة ،ئايا تاضةند طةشبينى بةوةى بتوانيت ثشتطيرى لةمافى تؤبكات دورلة دادطا َ دةستيوةردانى حيزبي؟ َ َ د.عةبدول مسةوةر بارزانى:بةل َي ،من َ سكاالى ياسايم تؤماركردوة ماوةى ضل و كاتذميرم داناوة بؤئةوةى ئةو كةسانةى هةشت َ هيرشيان كردؤتة سةرم بةسزاى خؤيان بطةن، َ ئةطةر نةدؤزريَنةوة َبيطومان ثارتى بةرثرسة ضونكة ئاسايش ثؤليس ئةمانة بةدةستى ثارتيية. ذمارة ()5(..)49ي نيساني ()2012
35
دواكةوتنى بودجة لةن َيوان ثاساوى َ طةندةليدا ياسایىء تةكنيكى ئامادةكردنى :سةرهةنط حسَين بودجةطرنطى تايبةتى هةيةلة ِرووى َ �وي��ة ك��و م��ةالت��ى وس��ي��اس��ي��ةوة ،ب� َ َ هةردواكةوتنيكى يان هةرنا ِروونيةك َ لةكاتى ئامادةكردنى دا كاريطةرى سلبى دةهيَلَيت .دواكةوتنى بودجةى بةجهي َ َ َ هةريمى كوردستان لةم سالدا ِراى جياوازى َ ناسيك َثيى واية دواكةوتنى لةسةرة.ئابورى َ بةمةبةستةوةية.ئةنداميكى بودجة َ لةفراكسيونى ثةرلةمانى كوردستان َ يةكيكى يةكطرتو َثييوايةئةم دواكةوتنة َ َ طةندةلى .هاوكات ترة لةتةكنيكةكانى
سةمريسةليم: دواكةوتنى بودجة يةكَيكى ترة لةتةكنيكةكانى طةندةل 36
ذمارة ()5(..)49ي نيساني ()2012
كوردستان ثةرلةمانى ئةنداميكى َ هوكارى كوردستانى لةفراكسيونى َ َ دواكةوتنى بودجةلةم َ سالدادةطة ِرَي َنيتةوة ئةنداميكى وطورى حوكمةت، َبو َئال َ َ هوكارى ثةرلةمانيش طو ِران َ لةفراكسيونى َ َ بةهوى هةريم دواكةوتنى بودجةى َ َ لةعيراق بةنا ِرست دواكةوتنى بودجة َ دةزانيت. َ هوكارةكانى دواكةوتنى بودجة َ دواكةوتنى ثةسةندكردنى بودجةى كاريكى طرنطى هو َ ع� َ�ي��راق رةن��ط��ة َ دواكةوتنى ثةسةندكردنى بودجةى بةوثييةى كة َ هةريمى كوردستانيش َبيتَ ، عيراق لة%17كةى ثشكى كورد لةبودجةى َ
حَ حةمةصال: على دواكةوتنى بودجةبةمةبةستةوةية
هةريمى كوردستان لة%80ى بودجةى َ دةهي َنيت. َثيك َ َ عةلى حةمةصالح ،ئ��اب��ورى ناس هةريمى كوردستان دواكةوتنى بودجةى َ عيراق بودجةى دواكةوتنى بةثاساوى َ َ ِرةتدةكاتةوةودةلَيت «بودجة لةبنة ِرتدا ذمارةيةكى دةقيق نيةَ ، بةلكوثةيوةستة َ يةدةتوانريت كةم وزيادى بةخةمالندنةوةَ ،بو َ ئةوثيشى واية»لةدنياداياسى دابكريت». َتي َ َ بودجةوينةى ئةوحكومةتةنيشان دةدات، َ َ حوكمةتيك ئةطةرشةش مانطى سالَيك َ بةبى ياساى بودجةثارةكةى خةرج بكات َ واتةهيض َوينةيةك نية َبوئةوةى َتوسيستمى حوكم ِرانى َ ئةوالتةى َتيداببينيت».سةبارةت بةهةمان ثرس سةميرسةليم ،ئةندامى لةفراكسيونى ثةرلةمانى كوردستان َ بةهوى يةكطرتوثاساوى دواكةوتنى بودجة َ بةثاساويكى عيراق َ دواكةوتنى بودجةى َ َ ودةلَيت»بودجةميزانيةكى الوازدةزانيت َ تةخميلى تةختيتية وتةحةقيق نية، بةغدابةرةقةميك دةتوانريت ئةو%17ى َ َ َ داهاتةناوخويةكانى دابنريت و لةطةل َ َ بكريتةوةوميزانية كو َ َ هةريمى كوردستاندا َ كاردومحةمةد ،ئةندامى رريت». بني َ َ َ طو ِران ثةرلةمانى كوردستان لةفراكسيونى َ َ بودجةدةطةري َنيتةوة هوكارى دواكةوتنى َ َ ثالني َنيكى درووست كةتائيستا َبوئةوةى َ َ نية لةئامادةكردنى بودجةداو ثاساوى بةهوى هةريم دواكةوتنى بودجةى َ َ َ دةزانيت ودةلَيت» بةغداوة بةنا ِراست َ دابنريت بةشيوةى تةخمينى دةتوانريت َ َ َ هةركاتيك ئةطةر بودجةكةزيادبوو و َ ث��روذةى يةدةطى بخةنة دةتوانريت َ َ بةرنامةى كارةوةو ئةطةربودجةكة كةميشى ذانةدوابخريت ثرو َ هينا دةتوانريَت ئةو َ َ طوران َ كةئةولةويتيان نية» لةبةرامبةردا َ
ئ��ازاد ،ئةندامى ثةرلةمانى كوردستان هوكارى لةفراكسيونى هاوثةيمانى َ َ دواكةوتنى بودجةلةساالنى ِراب��ردودا عيراق َبوئةوةدةطة ِرَي َنيتةوةكةبودجةى َ دوادةكةوتوةو َ ت»ئةوهوكارةى ئةم دةلَي َ ثى دواكةوتووة بريتية لةئالَ َ سال بودجةى َ بةثيى ئةوةى كابينة َ وطو ِرى حوكمةتَ ، دةطو ِرَيت,كابينةيةكى تر َديت كةبةرنامةى َ خ��وى هةيةو حوكمةتةكةش عملى َ دةكةويتة سةرشان». ئيلتزاماتى َ كيشةى َ سالى دارايي َ ناوخوى ثةرلةمانى بةثيى ثةي ِرةوى َ َ ك��وردس��ت��ان دةب� َ�ي��ت لةهةموويةكى دةيةكيدا()10-1داميزانية بطاتة ثةرلةمان، َ لةمانطى11بو12ثةرلةمان �وئ��ةوةى ب� َ َ طفتوطوى لةسةربكات وثةسةندى بكات، َ هةتاوةكو لة1\1داحوكمةت ميزانيةى دابيت وكارةكانى ثةسةندكراوى لةبةردةست َ ِراثة ِرَي َنيت .سةميرسةليم،سةبارةت بةم تةعديليكى ووتى»دةبيت ئةوثةي ِرةوة ثرسة َ َ َ بخريتة َتي دابكريتَ ،بوئةوةى سالى دارايى َ َ تةوبيت بةغدا ئةوةى بو زةوة، نةورو دواى َ َ َ نةهيَلينةوة وهيض ثاساويَك َبوحوكمةت َ َ دواخستنةكةى.ئيمة س��ةرى سالى َبو َ َ ك��وردى بكةينة س��ةرى سالى داراي��ى طوران ئازاد ووتى»يةكةم خومان».هاوكات َ َ َ بيطو ِرين سالى دارايية، شت كةثيويستة َ َ بخريت بةشيوةيةك ِرَي��ك َبوئةوةى َ َ كةبكةويتةدواى ثةسةندكردنى بودجة َ كيشةى َ سالى دارايي لةسةرهةمان راق» لةعي َ َ َ ووتى»ئةرطةرناتوانيت عةلى حةمةصالح، َ لة1\1دا بودجة رةوانةبكات بابيخاتة،6\1 َبوئةوةى6\1هةموو َ ببيتة سةرى سالَيك َ َ سالى دارايي». كارى طةرى دواكةوتنى بودجة وبةهيزةكانى يةكيك لةبنةما طرنط َ َ َ وحوكمةتيك بودجةية، ه��ةردةول��ةوت َ استةوخوى ضونكةلةاليةك ثةيوةندى ِر َ َ هاوالتيانةوة هةية ،لةاليةكى بةذيانى بةبى بوونى بودجةيةكى باش تريش َ ناتوانيت كارووبارةكانى وشةفاف حوكمةت َ ببات بة ِرَيوةواليةنى كةمى َثيداويستيةكانى َبو َ هاوليةتةكانى دابين بكاتَ ،بويةهةرنا ِرونى
طوَران ئازاد: دواكةوتنى بودجة لةم سالَدا ثةيوةندى وطوِرى بةئالَ َ حوكمةتةوةية ودواكةوتنيك لةبودجةدا كاريطةرى َ َ هاوالتيان ئةرينى دةبيت لةسةرذيانى َ ودامةزاوةكانى حوكمةت. سةبارةت بةكاريطةرى دواكةوتنى كاردو محمد ،ووتى»دواكةوتنى بودجة َ لةسةرجي دةبيت بودجة كاريطةرى سلبى َ َ ثروذةكان وب��ازا ِرو ئةداى بةجى كردنى َ َ ثروذة حوكمةت ،هةروةهاكاريطةرى لةسةر َ َثيشنياركراوةكان ياخود بةردةوامةكان لةسةر سلفةى ع��ةق��ار ،لةسةرذيانى َ دةبيت ».هاوكات سةميرسةليم، هاوالتيان َ َثيى وايةدواكةوتنى بودجة كاريطةرى دةبيت لةسةرسلفةى عةقاروتةخصيصاتى َ ميزانيةى وةزارةت���ةك���ان دةب� َ�ي��ت و َ لةسةرثروذةخزمةت دةلَيت»كارى طةرى َ وثروذةئيستيسماريةكان طوزاريةكان َ �وران ئ��ازاد ،هةمان دةبيت» هاوكات ط� َ َ ِراى هةية كةدواكةوتنى بودجة كارطةرى
كارد َو حممد: هوكارى دواكةوتنى َ بودجة دةطةِرَيتةوة بوئةوةى ثالنَيكى َ درووست نية لةئامادةكردنى بودجةدا دةبيت َ ودةلَيت» لةسةرئةداى حوكمةت َ دواكةوتنى بودجة كاريطةرى لةسةر ب��ازار دةب� َ�ي��ت ،ه��ةروةه��ا كاريطةرى دةبيت تاوةكوكاروبارةكانى لةسةرحوكمةت َ بةسستى ببات بة ِرَيوة» لةبةرامبةردا عةلى َ دواكةوتنيكى حةمةصالحَ ،ثيى واية هةموو َ بةشيكى َزورى دةبي َ تةهوى ئةوةى َ بودجة َ ثروذةتةرخان كراوةكانى ئةو ث��ارةى َ خةرجنةكريت َ َ هةتائيستا ودةلَيت» سالة َ َ 2011تةنهاديناريكيان ثروذةكانى َ َزورينةى َ َبوخةرج نةكراوة ،ئةوثارةيةيشى كةخةرج خةزينةى نةكراوةنة نةطة ِرينراوةتةوة َبو َ طشتى َ بةلكو طواستراوةتةوة بو خةرجي زيانيكى طةوةرةى بةكاربردن ،كةئةمةش َ ئابورى هةية». ذمارة ()5(..)49ي نيساني ()2012
37
ئةمحةد وةرتي:
لةبةرامبةر هةر كةمتةرخةمييةكي بي دةنط نابني حكومةت َ ديدارى :تايبةت ِرَيطا لة ديداريَكى تايبةتى طؤظارى ِريَطادا دكتؤر ئةحمةد وةرتى،ئةندامى مةكتةبى سياسى بزووتنةوةى ئيسالمى وهاوكات سةرؤكي فراكسيؤني بزووتنةوةي ئيسالمي لةثةرلةماني كورستان ئاماذة بة هؤكارى خؤ
ئةمحةد وةرتي
38
ذمارة ()5(..)49ي نيساني ()2012
كانديد نةكردنةوةي دةكات بؤ كؤنطرةى داهاتووى بزووتنةوةى ئيسالمى،هاوكات قسة لةسةر دؤخى سياسى و ثةرلةمانى كوردستان دةكات. ِرَي��ط��ا :س��ةرةت��ا با ل��ةم ثرسيارةوة دةس��ت َثيبكةين ،ثارتي سةرؤكايةتي حكومةتي هةريَمى وةرطرتةوة ،بةو َثييةي لةكابينةكةي د.بةرهةم َ سالةح-دا ِرةخنةي توندتان لةئةداي حكومةتء دامء دةزطاكاني
دةطرت ،ئايا لةكابينةكةي َنيضيرظان بارزاني دا هةمان َ هةلويَست وةردةطرن؟ د.ئةحمةد وةرت��يَ :ئيمة ِرةخنةمان لةكةسةكان نية بةقةد ئةوةي ِرةخنةمان َ لةهةلسء كةوتء ئةداي حكومةتة ،وةك بةجيكردن ،بةرثرسيارة جي َ دةسةآلتي َ بةرامبةر ثةرلةمانء ميللةت ،ئةو كةسانةش كة نوَينةرايةتي ئةو دةسةآلتة دةكةن بةتايبةت سةرؤكي حكومةتء ستافةكةي، طةورةترين بةرثرسيارَيتيان لةئةستؤداية، بؤية بةرثرسياريةتي َئيمةش وةك ئةنداماني فراكسيؤنيك ثةرلةمان لة هةر ليستء َ لةوةداية،كة لةبةرامبةر هةر كةمء كو ِريء كةمتةرخةميةكي حكومةتدا َبي دةنط نةبينء َ هةبيتء بةدواداضوونء هةلويَستمان َ َليثرسينةوة بكةين ،بؤية بؤ َئيمة طرنط نية، د.بةرهةم سةرؤكي حكومةت َبيت ،ياخود َنيضيرظان بارزاني ،طرنط ئةداو ِرادةي بةجي كردني جي َ ِراثةراندني كارةكانء َ ياساية. َ ِريَطا :دواي ئالوطؤ ِري سةرؤكايةتي ثةرلةمانَ ،ثيشبيني هيض ب��ةرةو َثيش ضوونيك دةك��ةي لةكاري ثةرلةمانء َ كارابووني ،كة َئيستا رووبةروي ِرةخنةي زؤر بووةتةوة بةوةي نةيتوانيوة َ رؤلي خؤي لةم ببينيت؟ قؤناغةدا َ د.ئةحمةد وةرتي:سةرؤكي نوَيي ثةرلةمان لةوتاري خؤيدا لةكاتي وةرطرتني ثؤستةكةي ضةند َ خالَيكي وةك بةرنامةي كاري خؤي بةجي بكريَن لةئايندةدا ِراطةياند ،ئةطةر َ جي َ دةبيت بة ئاراستةي كاراتربووني كاريَكي باش َ ثةرلةمان وةك هةمواركردني ثةي ِرةوي َ هةندي ناوخؤي ثةرلةمانء ثةسندكردني ث ِرؤذة ياسا كة ِرةهةندي نيشتمانيان هةيةء ثاراستنء ِراطرتني هاوسةنطي ناو ثةرلةمانء
كؤبوونةوةو وةرطرتني ِراو سةرنجي هةموو فراكسيؤنةكان ،ئةمانةو زؤر كاري تر هةن كة ثةرلةمان لةم ماوةيةي ماويةتي كاريان بتواني خؤي لةكاريطةرية نةريَنية بؤ بكاتء َ حيزبيةكانء فشارةكاني دةرةوةي خؤي رزطار بكات ،ئةطةر لةم بوارانةدا ثةرلةمان دةبيتة َثيشظةضووني بةخؤيةوة بيني َ دةسكةوتيك بؤ سةرؤكايةتي نويَش ،بةآلم َ دةبيت هيشتا بةكردةوة هيض رووي نةداوةَ ، َ ض��اوة ِروان بين لةطةأل دةست َثيكردني خولي تازةو تةواو بووني ثشووي زستانةي ثةرلةماندا ،ئةوةي ِراطةيةنراوة بكةويَتة بةجيكردنةوةو بةفيعلي ثةرلةمان جي َ بواري َ تةكانيك بةكاري خؤي بداتء خؤي لةتةثء َ تؤزي سستيء ناكارايي ِرابردوو رزطار بكات، ئةو كاتةشة كة ضاودَيران لةرؤذنامةنووسانء ريَكخراوةكانء جةماوةري كوردستان حوكم ئاستيكي كاركردن دةدةن ثةرلةمان لةض َ داية. ِريَ���ط���ا :ل��ة ل��ةئ� َ�ي��س��ت��ادا داواي هةمواركردنةوةي ياساي خؤثيشاندان دةكريَتَ ،ئيوة َ هةلوَيستتان لةسةر ئةو بابةتة ضيةَ ،ثيتان واية َ هةبيت يان نا بؤ مؤلةت َ خؤثيشاندانةكان؟ وةرتي:ئيمة وةك فراكسيؤني د.ئةحمةد َ بزووتنةوةي ئيسالمي هةر لةسةرةتاوة َ هةندي دةنطمان بة ياساكة نةداوة ،بةهؤي كةمء كو ِري كة لةوياسايةدا هةية ،بؤية بؤ هةمواركردنةوةشي واذومان كردووةو داوامان لةسةرؤكايةتي ثةرلةمان كردووة بيخاتة بةرنامةي كاري كؤبوونةوةكاني ثةرلةمانء ياساكة هةموار بكرَيتةوة ،بة تايبةت مؤلةت َئيمة َثيمان باشة َ مةسةلةي َ مؤلةت نةبيت،ضونكة دةبينين بةدةيان خؤثيشاندان َ ئةنجام دةدريَتء َ مؤلةتيشي بؤ وةرناطيريَت، ياخود خؤثيشانداني لةناكاو كة ناكريَت َ ريء مامةلة َ شويَني ئةنجامدانيء ضؤنيةتي َ لةطةلدا خؤثيشاندانيكي ئاسايي سةير كردني وةك َ هيزةكاني ثؤليسي ناوةخؤ بكريَت ،هةروةها َ و ثؤليسي ضاآلكية مةدةنيةكان سةرثةرشتي خؤثيشاندانةكان بكاتء بةس. ِريَطا :طةورةترين مشتء م ِري سياسيء لةئيستا دا ثرسي طة ِرانةوةي ث ِرؤذةي ياسايي َ دةستوري هةرَيمي كوردستانة بؤ ثةرلةمان، َئيوة كة لةحكومةتي هةريَمدا بةشدارن
داواي طة ِرانةوةي ث ِرؤذةي دةستور دةكةن؟ د.ئةحمةد وةرتي :لةماوةي رابردوو دا 60ثةرلةمانتار داواي طة ِرانةوةي ث ِرؤذةي دةستوري هةرَيميان كرد بؤ ثةرلةمان لة ِريَي هةمواركردنيياساي ثةسندكردني ث ِرؤذةي دةستوري هةرَيم كة لةزؤربةي ليستء فراكسيؤنةكاني ناو ثةرلةمانةوة ث ِرؤذةي هةمواركردنةوةكةيان واذؤكردووةو َئيمةش بؤ َ جوالندني ئةو مةسةلةيةو ضيتر شيوية نةمانةوةي ث ِرؤذةي دةستورةكة بةم َ كة نةدةخرَيتة راثرسيةوةو نة تةوافوقي لةسةر دةكريَت بؤ ضارةسةركردني كةمء كو ِرييةكانء جاريَكي تر طفتوطؤ لةسةر كردني ،لةطةأل ئةو ثةرلةمانتارانة ئيمزامان لةسةر ث ِرؤذة ياساي هةمواركردني ياساي ناوبراوكردووة. َ هةندي ثةرلةمانتار َثييان واية ِريَطا: ل���ة ِرووي ياساييةوة ناكريَت ث�� ِرؤذةي دةستوري هةريَم بطة ِرَيتةوة ثةرلةمان تا راثرسي لةسةر نةكريَت ،راي َئيوة ضية؟ د.ئةحمةد وةرت��ي :لةراستيدا ضونكة هيشتا راثرسي لةسةر نةكراوةو ث ِرؤذةكة َ هةروةك ث ِرؤذة ماوةتةوةَ ،ثيشتر ث ِرؤذةكة بة ياسايةك لةثةرلةماندا ثةسند كراوة، بؤية ريَطري نية ل��ةرووي ياساييةوة بؤ طة ِراندنةوةي بؤ ثةرلةمانَ ، بةلكو بة هةمواركردني ئةو ياسايةي َثيي ثةسندكراوة دةكريَت ث ِرؤذةكة جارَيكي ديكة بطة ِريَتةوة ثةرلةمانء قسةي لةسةر بكريَتء لةسةر ئةو بنةماية ئةو ثةرلةمانتارانة واذؤيان كردووة بؤ َطي ِرانةوةي ث ِرؤذةي دةستوري هةريَم دواي ئةوةي ياساي ذمارة 16ي َ سالي 2008هةموار دةكريَت .سة ِرةراي ئةمةش ثةرلةمان خؤي ثابةند كردووة بة ب ِرياري ذمارة 2ي خؤي كة لة 2011/3/17دا دةري كردووةو جةخت لةوة دةكاتةوة كة ئةو ث ِرؤذانةي رةهةندي نيشتمانيان هةية بة تةوافوق دةربضن. ريَ��ط��ا :ه��ؤك��ارةك��ان��ي داواك��ردن��ي طة ِراندنةوةي ث ِرؤذةي دةستوري هةريَم ضين؟ د.ئةحمةد وةرتي :بةالي منةوة يةكةم هؤكار مانةوةي ث�� ِرؤذةي دةستورةكةية َ لةحالةتي متبون-داو نةجوالندنيء نةخرانة راثرسييةوة طةرضي ثةرلةماني كوردستان لة 2009/6/24ث ِرؤذةكةي ثةسند كردووة
لةسةر بنةماي ياساي ذم��ارة16ي َ سالي 2008ئةطةر ئةوكاتة بخرابا راثرسيء كؤتايي بهاتبا طرفت نةبوو ،بةآل م َئيستا كةلينء جطة لةثاساوي دواكةوتني ضةندين َ كةمء كو ِري تيادا دؤزراوةتةوةو كةوتؤتة بةر رةخنة ،لةوانة جياكردنةوةي دةسةآلتةكان بة رؤشنيء بةتايبةت دةسةآلتي دادوةريء بةجيكردن لةطةأل دةسةآلتي ياساداناندا، جي َ َ سيستمي حوكمرانيش نيمضة سةرؤكايةتية، واتة َتي َ لةنيوان نيزامي ثةرلةمانيء كةلةيةكة َ س��ةرؤك��اي��ةت��يء ك��ة ئ��ةم��ةش جؤريَك لةناهاوسةنطي دروست كردووة ،ئةمةش ترسيكي دروس��ت ك��ردووة بة حوكمي َ ئةزموني خراثي سةرؤكايةتي لةوآلتاني خؤرهةآلتء بة تايبةتيش لةوآلتي َئيمةدا. بةطشتي َ دةرفةتيكي باشة كة دةلَيم َئيستا َ َ هةولبدرَيت بة تةوافوقي طشتي اليةنةكان كةمء كو ِرييةكاني ث ِرؤذةي دةستوري هةريَم ضاكبكريَنء بةزوويي بخريَنة راثرسي طشتييةوة تا َئيمةش ببينة خاوةني دةستوري خؤمان. ِرَي��ط��ا :ض��ؤن دة ِروان��ن��ة ئ��ةم قةيرانة سياسييةي هةريَمي كوردستان؟ د.ئةحمةد وةرتي :قةيرانةكة لةبنة ِرةتدا َ بةكارهيناني طةندةليء خراث لةبووني َ دةسةآلتء بةحيزبي كردني هةموو كايةكان لةهةرَيمء دابةش كردني طشت جومطةكاني دةس��ةآلتء داراي��ي ووآلت بةسةر دوو حيزبي طةورةداء نةبووني شةفافيةت ،وةك َثيويست خزمةتكردني هاوآلتياني كوردستان سةرضاوةي نةطرتووة. ِرَيطا :بةردةوام داواي ضاكسازي دةكريَت ض ل��ةالي��ةن ئؤثؤزسيؤنء ض لةاليةن هاوآلتيانء حيزبةكان بة طشتيء تةنانةت حيزبة دةسةآلتدارةكانيش،ئةطةر ضاكسازي ئةنجام نةدرَيت كوردستان ب��ةرةو ضي دة ِروات؟ د.ئةحمةد وةرتي :لةراستيدا ضاكسازي داخوازي هةموو َ لةميذة خةلكي كوردستانةو َ خوازياري ئةوةن ئةم قؤناغة َتيثة ِريَنريَتء يةكيتيء ثارتي كؤتايي بة دابةش كردني َ كوردستانء جومطةكاني دةسةآلتء ساماني وآلت َبيننء ضاكسازي سياسيء ئيداري ئةنجام بدةن ،ئةمةش هةمان داواي طةالني وآلتاني عةرةبي بوو كة خوازياربوون ذمارة ()5(..)49ي نيساني ()2012
39
رذَيمةكانء دةسةآلتدارةكانيان ضاكسازي راستةقينة ئةنجام بدةن ،بةآلم نةيانكرد، بؤية قؤناغةكةيان طواستةوةلةداواي ضاكسازييةوة كة طؤ ِرانكاري لةسةرخؤو دةطةيةنيت بؤ شؤ ِرشء دوور لةتوندو تيذي َ راثة ِرينء طؤ ِريني رذيَم بة توندو تيذيء هيز ،لةكوردستانيش طةرضي بةكارهيناني َ َ هيشتا هةبيت لةطةأل ئةو وآلتانة َ جياوازيش َ داواي ضاكسازي لةسيستمي سياسيء دامء دةزطا حيزبيء حكوميةكان ،دةكريَت، بةآلم ئةطةر ئةم داخوازيانة فةرامؤش َ سةرهةلداني بكريَت َبيطومان ئةطةري راثةرينء خؤثيشاندانء توندو تيذيش هةية، بةشيكة لةناوضةكةو ضونكة كوردستانيش َ رووداوةكانيشي كاريطةريان لةسةري هةية، ناكريَت خؤمان بة داب � ِراو لةكؤيرووداوو وابيت َثيشهاتةكاني ناوضةكة بزانينء َثيمان َ هيض روون��اداتَ ، بةلكو ئةطةر ضاكسازي نةكريَتء طؤ ِرانكاري ئيجابي ئةنجام نةدريَت شيمانةي تةقينةوةي جةماوةري هةية ساتيكدا. لةهةر ئانء َ ِريطا :لةئةطةرى دةست َثيكردنةوةي خؤيشاندانةكان لةهةريَمدا ،ئايا بزووتنةوةي ئيسالمي ض وةك سةركردايةتيء ض وةك جةماوةرةكةتان ب��ةش��داري لةو خؤثيشاندانانةدا دةكةن؟ د.ئةحمةد وةرتي :لةخؤثيشاندانةكاني َ سالي ث��ارداَ ،ئيمة وةك حيزبو وةك فراكسيؤنيش لةثةرلةمان ثشتيواني خؤمان بؤ داخ��وازي خؤثيشاندةران دةرب�� ِريء ث ِرؤذةيةكيشمان بؤ ضاكسازي سياسي َثيشكةش كردَ ،ئيمة واي دةبينين كة َ هةلوَيست وةرطرتنء داكؤكي كردن لةمافي َ خةلك تةنيا بةبةشداري كردن يان نةكردن لةخؤثيشاندانةكان َ ناسةنطينريَت ،بةآلم هةل َ بة طشتي َ دةلَيم (لكل حادث حدث)ناتوانم َثيش رووداوةكان بكةومء ئةوكاتة قسةي دةبيت لةسةر رووداوةكان. خؤمان َ ِرَيطا :ئايا دادط��ا سةربةخؤيي هةية لةكوردستان؟ هيشتا دادطاكانء �ي: � وةرت د.ئةحمةد َ دةسةآلتي دادوةري بةطشتي ماويةتي بوترَيت سةربةخؤن ،دةسةآلتي هةريَمء بةرثرسان خؤيان دانيان ب��ةوةدان��اوةو طومانيان خستؤتة س��ةر سةربةخؤيي
40
ذمارة ()5(..)49ي نيساني ()2012
دادط��اك��ان لةهةرَيمةكةي خؤياندا ،تا دادطاكانيش سةربةخؤ نةبن سيستمي نابيت. حوكم ِراني سةربةست َ ِرَي��ط��ا :م��اوةي��ةك لةمةوبةر داواي كشانةوةي حيزبةكةت كردبوو لةحكومةتي ه��ةرَي��م ،ب��ةآلم لةاليةن بزووتنةوةوة بةخيرايي وآلم درايةوة بؤضي؟ َ َ دةبي ئةوة بلَيم د.ئةحمةد وةرتي:سةرةتا َ تا َئيستا بةشداري حيزبةكان لةحكومةتي هةرَيم دا بةشدارييةكي شكليةو ِراستةقينة حيزبيك وةزيريَكي هةيةو كاتيك َ نية ،بؤية َ ئيشي لةبةر ن��ا ِروات باشتر واية واز لةو
هَيشتا دادطاكانء دةسةآلتي دادوةري بةطشيت ماويةتي بوترَيت سةربةخؤن، دةسةآلتي هةرَيمء بةرثرسان خؤيان دانيان بةوةداناوةو طومانيان خستؤتة سةر سةربةخؤيي دادطاكان لةهةريمَ ةكةي خؤياندا ثؤستة َبي َنيتء حيزبةكةشي ئيحراج نةكات، سةبارةت بة وةآلم دان��ةوةي بةندةش كة داواي كشانةوةي بزووتنةوةم كردبوو لةحكومةت َ بةلطة بوو لةسةر نةفةس كورتيء َ هةلثةكردن بؤ بةشداريء مانةوة بةبي دةسةآلتي ،كة َثيم واية لةحكومةتدا َ لةبةرذةوةندي بزووتنةوةو جةماوةرةكةشي دانيية بةم َ حالةتةي َئيستايةوة دريَذة بة مانةوةي لةحكومةتدا بدات. ِرَيطا :سةبارةت بة كؤنطرةي داهاتووي بزوتنةوةي ئيسالمي دةنطؤي ئةوة هةية ئةنداميتي خؤتان كانديد ناكةنةوة بؤ َ
سةركردايةتي ،بؤضي؟ د.ئةحمةد وةرت��ي :قةناعةتم واية كة ثي كؤنطرة هيض طؤ ِرانكاريةكي ئةوتؤي َ ناكريَت كة بزوتنةوة بةرةو َثيش بباتء ثي بدات بة ئا ِراستةي ضاكسازيء َ تةكانيكي َ بةخؤداضوونةوةو كارابووني لةطؤ ِرةثانةكةدا، بةلكو تةنيا ث ِرؤسةي َ َ هةلبذاردن تيايدا لةبةر ضاودةطيريَت ،بؤية من بة َثيويستم نةزاني خؤم كانديد بكةمةوة ،لةاليةكي تريشةوة دةضيت ئةندامي شوراو من بؤ دة ساأل َ نةريتيك بة باشي وةك سياسيم، مةكتةبي َ َ دةزانم ريَطة بدريَت خةلكي تر َبينة َثيشةوةو بةرثرسيارَيتي وةربطرن. ِريَطا :ضةند َبيسةرو شويَنكراويَكي بزووتنةوةي ئيسالمي تا َئيستا ضارةنوسيان ناديارة ثرسي ئةو َبي سةرو شويَنانة بة كوي طةيشت ،دةوتريَت َ َ هةولدةدريَت َئيوةو َ بنةمالةكانيان بة ئاشتةوايي كؤمةآليةتي َبيدةنط بكةن ،تا ضةند ئةمة راستة؟ د.ئ��ةح��م��ةد وةرت���ي :ض��وار َبيسةرء شويَنكراوي بزووتنةوة تا َئيستا ضارةنووسيان ئاشكرا نةكراوة ،سةرة ِراي ئةوةي ياداشتمان داوة بة ثةرلةماني كوردستانء حكومةتي هةرَيمء من خؤم ضةند جار لةطةأل سةرؤكي حكومةت بة ِرَيزد.بةرهةم ئةحمةد َ سالةح دا باسم كردوون طةرضي َ بةلَينيان دا بة دواداضوونمان بؤ بكةن ،بةآلم بة داخةوة ئةنجاميكمان دةست تاوةكو َئيستا هيض َ نةكةوتووة ،لةطةأل ئ��ةوةدا َ بةلطةمان َ لةكويء بة بةدةستة كة كةيء ضؤنء دةستيكي طيراونء ثاشان َبي سةروشويَن َ وآلميكمان دةست كراون،كةضي هيض َ نةكةوتووة ،بارودؤخي ئةم َبيسةروشويَنانة جياوازة لةوانةي شة ِري ناوخؤ ،ضونكة ئةمانة هةموويان دواي دوو ه��ةزار دةستطير كراون نةك لةنةوةدةكانِ .راستة َ شيوةي قةرةبؤكردنةوةو هةولدراوة كة بة َ َ سولحي كؤمةآليةتي ضارةسةري ثرسي ئةو َبي سةروشويَنانة بكريَت ،بةآلم َئيمة َ بنةمالةكانيشيان نةوةك حيزبء نةوةك بةمة ِرازي نةبووينء سوورين لةسةر ئةوة شيوازَيكي روونء ياساييانة ضارةنووسيان بة َ َ ئاشكرا بكريَتءضيتر بنةمالةو كةسء كاريان لةضاوة ِرواني ئةو خؤشةويستانةيان نةميننةوة. دا َ