سياسى،فيكرى،شيكاريية
6 14
56
ذمارة (5 )56ي تشريني دووةمي ()2012 خاوةني ئيمتياز ماكوان كةريم سةرنووسةر هؤشيار حةمةئةمين 07701584813 بة ِريَوةبةري نووسين: سةنطةر بيالل بة ِريَوةبةري كارط َي ِريي كاروان رةحمان 07702461727 راويَذكاري ياسايي: بةختيار عةلي عةبدو َلآل هة َلةضن: ه َيمن مةنصور ديزاين :توانا ئةحمةد
روونكردنةوة
20
لةماوةي رابردوودا بةهؤكاري هةند َيك كاري سةربةخؤ رؤذنامةنووس كاك عيماد بيالل لةطؤظاري ر َيطا دوورخرايةوة ،ئةوةندةي ئ َيمة ئاطاداربني كاري َ كؤمةل نيوز دةكرد ،لةكات َيكدا ضةندين جار بةناوي طؤظاري ر َيطاوة داواي بؤ َ ضاوث َيكةوتين لةطةل ضةند بةرثرس َيكدا كردووة ،ئ َيمة رَليةوة رايدةطةيةنني كةناوبراو هيض ثةيوةندييةكي بةطؤظاري ر َيطاوة نةماوةو الي ئ َيمة كارناكات. طؤظاري ر َيطا
www.regamedia.com info@regamedia.com ئؤفيسي نةرويج 004747364535 ناونيشان نووسينطةىسةرةكى:سل َيمانى- َ رةشةمؤل-نهؤمىدووةم تةالرى ئؤفيسى()248ضاث ضاثخانةي كوردستان كؤمثانياي ن َيوةند بؤ ضاث و بآلوكردنةوة 07701517533 نرخ تيراذ 07504612568 ()1500 ()6000 ذمارة ()5(..)56ي تشريني دووةمي ()2012
1
يةكطرتوو َ دلسؤزي طةلي كورد نةبوو، َ بةلكو بؤ ئيسالميش هةروا بوو خةسرةو عةبدولكةريم لةدواي ئةوةي كة ثرؤذة ياسايةكي ناياب َثيشكةشكرا بةثةرلةمانِ ،ريَكارةكةيم بيني، ئةمة دةقي بةشة ويستراوةكةية لة ِريَكارةكة (سوكايةتي بة ئاين و َميذووي كوردو سومبولة نةتةوايةتيةكان). بيانوةكاني يةكطرتوو زؤر كؤمؤنيستانةية سةرةتا ئةم ياسايانة ثةيوةندي هةية بةدوو ضةمكي ئاين و نةتةوةوة ،هةرضةندة سةرةتاي باسةكةم لةسةر باسي َميذوي كوردو سومبولة نةتةوةييةكانة ،ئيخوان لةسةردةمي مةينةتي كيماباراني شاري َ هةلةبجةش و لةسةر ئةنفالء ِراثةرينء َ دةستيكي شؤ ِرشى كوردي هيض هةلويَستء َ لةكاتيكدا َ لةسالةكاني ضلةوة ئيخوان نةبووة َ لةكوردستان زةمينةسازي دةكةن بةهؤكاري َ لةطةل دؤزي ن��ةت��ةوةي كورد ئ��ةوةي نةبوو شكست لةدواي شكستي سياسيء َ هةلديَريء جيابوونةوة رويداوة َلييان ،ئةطةر شيوةية مةال مةستةفاي بارزان قسةكة بةم َ ببيتة سومبولي نةتةوةييء برايم ناتانةويَت َ َ ئةحمةد هةروةها خةلكانيكي تر وةك مامؤستا مةال عوسمان ..تاد ،ئةى لةجياتي ثي باشة؟ ئةم سومبوالنة َكيتان َ يان وةك كؤمؤنيستةكان هةر لة دةوري لينينء ستالين بسو ِريَنةوةَ ،ئيوة َكيتان هةية لةسومبولي نيشتيماني وا َثيى رازي نين بةسومبولةكاني كورد كة دابنريَت؟ َميذووي كورد ث ِريةتي لةسةروةري، لةشةهيد ،لةخةباتء بةرخودان ،طومانيشم ل��ةوةدا نية كةدزو ثياو خراث و جةردةو جاسوسيش بوونيان هةبووة وةك كورد َ َ نابيت» ،بةلاَ م دةلَيت «ضةم َبي ضةقةل َ بيانوي ئةوةي كة ثارتي سمبولي خؤي دةسةثي َنيت بةسةر طةلي كورددا لة كويَي ئةو َ ياسايةدا هاتوة ،ئةوة ئةندام و اليةنطرةكانتان
2
ذمارة ()5(..)56ي تشريني دووةمي ()2012
وا َفيركردوة ئةم ووتةية َ دةلَينةوة؟ واتا ئةوةندة َدلسؤزي ئةو طةلةن كة لةسةر ووردو درشتي قسةتان هةية؟ ئةي ئةو هةموو نةوتة دةدزريَت بؤ قسة ناكةن؟ كاتيك لةثارةي َ خةلكي ِرةشء ئةي َ روتي كوردستان ء هةتيوانء َ مالةشةهيدان ق��ةرةب��ووت��ان ب��ؤ ك��راي��ةوة ،دةنطتان َ طةندةلي َليبةرزنةبووةوةَ ،بل َي ثارتي َئيمة ناكةين ثارةمان لة حكومةت ناويَت؟ َ ئؤتؤمبيلي بةرثرسةكاني دةبيت َ بةلكو َ ثارتي بفرؤشن تا ثارةي بارةطاكانمان بؤ تةواو بكةن؟ َ َ ئةزانم بةم ووتةيةي من دةلَين خةياليةو دةبيت. َبيماناية ،ضؤن شتي وا َ ئةي توخوا نةنطي نية ثارةي َ خةلكي بةكار َبيننةوة بؤ بارةطاو قةنةفةو كورسيء سةيارة ،لةسةر خويَني َ خةلكي بذينَ ،ئيوةش َ طةندةلةكاني تر بوونة مشةخؤر بة سةر وةك ئةو طةلء ميللةتة هةذارةوة. ديَمةوة سةر باسي سومبولي نيشتيماني.. من بؤخؤم ئ��ازادم نةكاريطةري طؤ ِرانم حيزبيكي تريش ،نةثارتي لةسةرة نةهيض َ بووم نةحةزيشم بة ثارتي بوون هةية، بةلاَ م هةزار جار مةال مستةفام َثيباشترة لةجيظارةيةكي ئةرجةنتيني ،لةباتي ئةوةي ويَنةي جيظارة بةسةر سنطي الوةكانةوة ببينم ويَنةى مةال مستةفام َثيباشترة ،ئةو طةنجيك دةبينم سةرسامة كاتةي كة َ بةسادقي هيدايةتيء كافاكاو دةي��ان شطيري تر ،من رؤماننوسء شاعيرو شؤ ِر َ َثيمباشة سومبولي نةتةوةييان (برايم ئةحمةد) َبيت ،ئةمة ووتةي من طشتية بؤ ئةو زةمينةيةي َئيستاي كوردستان ،لةناو خؤماندا واتا ئيسالميةكان ئةوةندةي حةز دةكةم كة َ خةلكي سةرسام بن بة محةمةدي كو ِري عةبدولوةهابَ ،ثيم باشة سومبولةكاني بةهيزتر َبيت وةك مامؤستا ئايني خؤمان ال َ
مةال عوسمانء دةيان َ كةلة ثياوي زاناي ئةم وابيت َئيوة هاوردةي ميللةتي كوردة ،من َثيم َ ناوضة عةرةبيةكان بةزةمةينةكة نامؤن ،بؤية َ لةطةل ئةو طةلة ،زؤرجار ناتوانن رةفتار بكةن بة ناوي ئازادييةوة خؤتان دةث ِريَنةنةوة ،ئةم سةرةتاية لةسةر سومبولى َميذووي كورد دةشيت سةرثييانة بووة، خويَندنةوةيةكي َ َ َ بتانناسينم. باشتر ببمةوة قول لةداهاتودا زياتر َ ت����ةوةرةي دووةم :باسي ئايني.. فراكسيؤنةكةتان ئةم روونكردنةوةيان داوة، ئاميزةو تةماشايةكي با بةضاويَكي رةخنة َ بكةين.. فراكسيؤني يةكطرتو َ دةلَيت: يةكةم :دةركردني ث��رؤذة ياسايةك بؤ ث ِركردنةوةي ئةو بؤشايية ياسايةي بةثيويستي ثةيوةندي بةو بوارةوة هةيةَ ، دةزانين ،بةتايبةتي لةواليةنانةوة كةياساكاني (س��زادان)و (رؤذنامةطةري) ضارةسةري نةكردووة. حيزبيكي رةخنةي طةورة لةسةر َئيوة كة َ ئيسالمين َثيش ئةوةي باس لة مافةكاني تر بكةن نة مافي رؤذنامةنوس نة مافي كةسيك نادريَت بة سةر مافي خواو هيض َ َثيغةمبةرةكةي (صلي اللة علية وسلم) كانيك قسة بةخواو َثيغةمبةر َ َ دةلَين ،وا خةل َ سوثاس بؤ خوا ثرؤذة ياسايةكي لةو ضةشنة َ سةريهةلداوة كةضي حيزبي ئيسالمي وةك كاتيكدا َئيوةي يةكطرتوو رةتي بكةنةوة ،لة َ َ خةلكتان تةنها هؤكاري كؤكردنةوةي لةسةر خؤشةويستي خواو َثيغةمبةرة كة من َ لةطةل خؤتان َثيمواية هيض راستطؤ نةبوون و دروشمةكةتاندا ،هةروةك ضؤن مةولود باوةموراد َ دةلَيت برؤين بةرةو عةلمانيةت ناوي ئيسالمةكة لة خؤمان بكةينةوة، َ ئةوخةلكةيش لة َئيوة راست دةكات ئيتر با َ دابمالريَت. فراكسيؤني يةكطرتو َ دةلَيت: دووةم :ئةو ثرؤذة ياسايةي لة ثةرلةمان
خوَيندنةوةي يةكةمي بؤ كراوة ،لةاليةن َليذنةي ئةوقافةوة َثيشكةش كراوةو نةدراوة بة فراكسيؤنةكان تا راو سةرنجي خؤيانى لةسةر بخةنة ِروو. لاَ ئةم بيانوة هةر زؤر مندا نةية ،لة بيانوي َ ناضيت ،ئاخر ئةطةر خةلكي سياسي َ ثرؤذةيةك لة هةموو الكانيةوة خزمةت بة ئاينةكةمان بكات ،با الي هةر اليةكةوة دةردةضيت َكيشة ضي ية؟ طرنط ئةوةية َ خزمةت بة زةمينة ئيسالميةكةي كوردستان بكات ،يان َئيوةي حيزبي ئةوةتان َ قبول ئافةرينيكي َبيباوةرو عةلمانيةكان نية بؤ َ َ ويََلن ،وةك بينيمان هةلوستي دوو حيزبي ئيسالميان ال طرنط نةبوو تةنها َ هةلويَستي رؤشنبيريكي عةلماني وةك مةريواني وريا جيطاي قانع-تان بةالوة طةورةية ،بة ِراستي َ َتي ِرامانة!. َ فراكسيؤني يةكطرتو دةلَيت: بةثيويستي سييةمَ :ئيمة َ َ ئةبينين هةر ياسايةك لةو بوارةدا دةبيت ب��ةوردي دةردةض�َ�ي��ت َ دابريَذريَتء دوو ثرةنسيثي سةرةكي بثاريَزريَت. ئايني -1ثيرؤزيةكاني ثيرؤزي ئيسالمء هةموو ئاينة ئاسمانيةكان. -2ئةو ياسايةو هةرياسايةكي ببيتة ريَطر لة ئازادي نابيت َ تر َ رادةربرينء جياوازي بؤضونء بيري ئازاد. لة كؤتاييدا َئيمة دووثاتي دةكةينةوة كةنابيت بةثاساوي ئ��ازادي بيروبؤضنء َ رادةربرين ،هيض سوكايةتييةك بة ثيرؤزيية ئاينيةكاني طةلي كوردستان بكريَت. َ سةرةتا ه��ةردوو ب ِرطةكة لةم خالي سييةمةدا ئةطةر بة ووردي سةرنجي بدةين َ دةزانين كةئةمة هةردوكيان دذ بةيةكن !،لة سةرةوة باسي مافي ئازادي دةكات دواي ناهيَلت ،ئةمة هةر لة خوارةوةي ئةو ثاساوة َ موابيت َ هةلةشةي زؤري َثيوة ديارة، من َثي َ دةيانةويَت (خورمشيان) دةست بكةويَت واتا خورماو َميوذ.. بةلاَ م َ سييةم وةك ئيمامى عةلي خالي َ لاَ دةفةرموَيت ئةمة قسةيةكي حةقة بة م مةبةستان لةناوخنة َثيي َ باتلة ،مةطةر
ث ِرؤذةكة باسي ئاين ناكات ،ياخود ثيرؤزية ئاينيةكان ناكات؟ ياساكة بؤ ئ��ةوة ه��ات��ووة كة ئاينة َنيتةوة، ئاسمانييةكان حورممةتيان بؤ بطة ِري َ كةضي َئيوةش ضوونة ريزي ئةوانةي كة بةناوي ئازاديةوة هةزارو يةك ووتةي ناشرين بةرانبةر بة خواو َثيغةمبةرةكةي َ دةلَيت. َليرةدا َئيوة يةكطرتووي ئيسالمي خؤتان َ خةلكي بةهةموو هؤكاريكن بؤئةوةي جؤريَك سوكايةتي بةئايني ئيسالم بكات، ضونكة َئيوة لة ئاستي دروشمة ئاينيةكاندا زؤر شةرمننء تةنانةت بؤ بةرطري لة سةروةري مرؤظايةتي محةمةد (صلي اللة علية وسلم) ه� َ �ؤل��ي د ة ضنة
شةكراو َ لةوي كؤ ِرو سمينارو نا ِرةزاي خواردنةوة دةردةب�� ِرن ،ئيتر ئةم َ َ موسلمانة ض خةلكة بةئيوةي ئيسالمي هةية ،يان هةر ئوميديَكي َ َ بؤ ضةواشةكاري ئةو ميللةتة هاتوون ،تكاية دينء نيشتيمانيشيان َلي َتيك مةدةن.. وتةيةكي تري يةكطرتوةكان كة ئةندامء اليةنطيرو رؤذنامةنوسةكانيان دةيكةنةوة الي خؤم ثاراستومة ،ثاساويَكي بيماناو ناقؤلاَ ي تريان هةية كة َ دةلَين.. ئاخر ئةم ثرؤذة ياساية بؤ ئةوةية كة ئةطةر ئيسالم سوكايةتي بةدينةكاني تر بكات ئةوة مةالكان دةطيريَن. دةبيتةوة كة جيطاي َ ئاخر لة كام ئةدةبياتة َ
ئيسالم سوكايةتي بة ئاينةكاني تردةكات.. دواي ئةوةي ثرسيم ووتم وةك ضي؟ َ دةلَين مةالو مامؤستا ئاينيةكان لةسةر َ مينبةر دةلَين تةوراتء ئينجيل دةستكاري كراوة؟ ئةطةر تةماشاي يةكطرتووي ئيسالمي بكةين ،دةيانةويَت ووتةي خوا بشارنةوة، خؤيان بة زيرةك تر لة َ خةلكانيكي تر نيشان ئةدةن ،كة من َثيم واية ئةوان دةيانةويَت زياتر َ خةلك لة خؤيان رازي بكةن نةك خوا، ترسنؤكيش لة ئيرادو دةمء ضاوياندا َثييانةوة ديارة. َ بؤ رازي كردني دلى ئةمء ئةو بة طويَرةي َدلي ئةوان قسة دةكةن.. جولةكة بؤ خؤي بة ئاشكرا لة دةزطا راطةياندنةكان َ دةلَين تةورات دةستكاري كراوة َئيمة «تيلموت» بة كارديَنين، ه��ةم��وو م��ةزه��ةب��ةك��ان��ي تري مةسيحيةت َ دةل�َ�ي��ن ئينجيل دةستنووسي َ خةلكيةو خؤشيان َ َ س��ال بة س��ال جاريَكي تر دايدةريَذنةوة ،ئيتر ئةم ثاساوة نا مةعقولة لةكويَوة سةرضاوةي طرتوة ،ياخود َ دةلَين ئةطةر قسة بة شةيتان َبلَيت ئةوا يةزيديةكان ئةماندةنة دادطا، كاتيكدا من بةدةيان يةزيدي لة َ َ دةناسم ،لة ناوياندا بؤ َليكؤلينةوة لة ئاين و بارو طوزةران و تةنانةت ضومةتة نزيك طؤ ِري (عودةي كو ِري موسافير) لة ئةدةبياتي يةزيدةكاندا ثشتطيري لة شةيتان ناكريَت ئةوان (مةليكة تاوس) بة كةسيكي نزيك دةزانن لة خواكةيانَ ،ثيشيان َ وانية ئةوة شةيتان َبيتَ ، بةلكو بة جوبريلي يةكيكي ترة لة داماويء نا دةزانن ،ئةويش َ ِرؤشنبيري ئةو حيزبة. ل��ةم ب��ةش��ةدا ئ��ةوةن��دة دةخ��ةم��ة روو لة باسةكاني داهاتودا لةسةر بيرو ديدو بؤضونيان لة مة ِر دؤسيةكاني تر بة ئاشكرا روون دةكةمةوة ،بة ثشتيواني خواَ ،ئيوةي يةكطرتوش دةتوانن ب ِرؤن بةردةمي دادطام َ كؤمةلي ئيسالمي ،دواين َليبطرن وةك َ ووتةم بؤ ئيسالميةكان ئةوةية واز لةو خةلكة نةشيويَت ،يان بينن ضيدي با سةريان َلي َ خؤتان ضاك بكةن. ذمارة ()5(..)56ي تشريني دووةمي ()2012
3
ئ��ةط��ةر ي��اس��اي ن��ةروجي��ي سياسيةكان لةثشتيةوة نةبن، ئةوا كر َيكار ئازاد دةكر َيت
4
ذمارة ()5(..)56ي تشريني دووةمي ()2012
ر َيطا وردةكاريي دادطاييكردنةكةي م.كر َيكار بآلودةكاتةوة
ماكوان كةريم
لة دادطادا دواي ئةوةي كة داواكرا مةريوان َ هةلةبجةيي قسةي خؤي بكات ،ضووة بةردةمي مةنةصةء ووت��ي «جةنابي حاكم ئ��ةوة من كتَيبةكةي خؤم ثَيشكةشي تؤ دةكةم» ،دواي ئةوةي ضاوة ِريَي كرد بؤي بةرن ،كةس نةبوو، خؤي ناضار داية دةست حاكم ،ثاشان كةمَيك سةيري ويَنةي ناو كتَيبةكةو كتَيبةكةي كرد، بة مةريواني ووت من نامةويَت ،دايةوة دةست ثي ية ثةيام بيطةيةنة، مةريوان ،ووتي ضيت َ مةريوان ووتي «جةنابي حاكم با ئةم ئازادية لةم وولاَ تةدا نةشَيويَت ،ئةطةر واب ِروات ذن دةكوذريَت لةم وولاَ ت��ةدا ،ضونكة ئيسالميةكان زؤر دةبن ثَيويستة ئيسالميةكان لة ولاَ تي نةرويج بكريَنة دةرةوة». َ دوايي دواكرا لة هةلمةت طؤران كة قسةي خؤي بكات ،ئةويش قسةي كردو ووتي «منء كريَكار لة يةك حيزبدا بووين ،كةس نةيزاني حيزبةكة ضي ية» ،حاكم ثرسي بؤ لة كريَكار دةترسي؟ ووتي «ئاخر فةتواي كوشتني مني داوة، من قورئانم سوتاندةوة تفم لة قورئان كردوة نة َ كؤمةل نة يةكطرتوو نة بزوتنةوة هيضيان نةوتووة بةس كاريَكار لةسةر قورئان َ يداوتي». هةل َ بةختيار بلوري ووت��ي «م��ن ثةشيمان بوومةتةوة ،بةلاَ م هةر دةترسم» حاكم ثرسي ئةي كريَكار ثةيامي نةداوة كة تؤ ثةشيمان بوويتةتةوة ،ووتي َ بةل َي ..ثاشان ووتي «لة يوتيوبيش دامناوة ،حاكم ووتي كؤتاي بةو كَيشةية هات ،بة كورتء ثوختي موشكيلةي خؤتة. ل��ةدواي ئ��ةوةي كة ئاشكرا كرا مةريوان َ هةلةبجةيي لة ِريَطاي مةال بةختيارةوة نَيرداوة بؤ سويد لة دادطا باسكراو كة لةفرؤكةخانةي نَي َ ودةولةتيةوة نَيردراوة ،ئةم باسة واهاتة ثَيشةوة كة لة ٢٠٠٦/٣/٢٧لة رؤذنامةي هاولاَ تي بلاَ وي كردؤتةوة.. ثاشان مامؤستا كريَكار ئاماذةي كرد بةوةي
َ هةوالي بؤ هاتووة لة ِريَطاي مةحمود كة سةنطاوي مةال بةختيارةوة هاتووة بؤ نةرويجء نامةي بؤ دروست كراوة لة اليةن ئةوانة كة طواية هةرةشةي لَيكراوة ،ئاماذةيةش بةوة كراوة كة لة كابينةكاني مةحمود سةنطاوي بووة لة سةيرانطاي دووكان ،هةر ئةوانيش ئَيستا بةكاري ديَنةوة لة دذي من-واتا (كريَكار). شاهيديَك ئاماذةي ب��ةوةدا لة داداط��ا لة ِريَكةوتني «دبلندا» هاتووة كة هةركةسَيك لة وولاَ تَيكي تري ئةوروثاوة هاتبَيت دةطةريَتةوة بؤ وولاَ تي دووةم ،ضونكة مةريوان بة ِراشكاوانة َ دةلَيت من لة سويد دابةزيوم ،جَيطاي سةرنج بوو كة َ هةلمةت طؤ ِران لة يؤنان قاضاخضي بووة َ لةطةل «بةخةي تةناف»دا. ئةوةي سةرنجي دادطاي ِراكَيشا ،هاتني «ئانة سول بيرط» بوو بؤ دادطا ،ووتيان تؤ شكاتت لة م. كريَكار ضية؟ ،ووتي من شكاتم نةكردوة ،هيودارم جاريَكي تريش نةطريَمةوة دادطاو بانطنةكريَم، ئ��ةوةي كة شكاتي ك��ردوة سةرؤكي حيزبي (نةتةوةي مةسيحي توند ِرةوة) ناوي (سيظيانسن) ة ،ثَيدةضوو شكاتةكةي ئةويش لة َقالبي فةرمانبةري حوكومي دةرضوو بؤ كاري شةخسي.. ووتةكاني داواك��اري طشتي ئةوة بوو كة حةوت َ سال زينداني بؤ مامؤستا كريَكار بب ِريَتةوة بةضةند ياسايةك لة ثرةطرافية ياسايةكاني
نةرويج دا.. (مَيلينء شؤدين) ه��ةردوو ثاريَزةرةكةي مامؤستا ووتةكاني داواكاري طشتي بة ياساي هةلة لة َ نةرويجي بة َ قةلةم داو ،هةموو ثةرةطرافةكاني ئاماذةيان ثَيكرد كة هيضي ئةو ياسايانة ئةم كةيسةي م .ك ِريَكار ناطريَتةوة، دوا كرا كة كريَكار ئازاد بكريَت ،ياخود ئةطةر بة دواي ئةوثة ِري سزادا بطة ِرين بؤ ئةوةي كريَكار بطريَتةوة هةموو ضةند مانطَيك دةكات، ئةطةر بة هةرةشة هةذمارد بكريَت ،لة كاتَيكدا كريَكار كةسايةتيةكي ئايني ية ،هةروةها ئاماذةي دا ب��ةوةي كة مةريوانء َ هةلمةت ئةوثة ِري بَيحورمةتييان كردوة بة ئاينةكةي كريَكار، ثاشان ئاماذةي بةوةش كرد كة مةريوان منارةي مزطةوتةكةي بة عةورةتي خؤي شوبهاندوة.. هةروةها ضةندةها شتي بيماناي تر باسكرا لة كتَيبة بَيسةرو بةرةكةي مةريوان كة خؤي نةينوسيوة َ بةلكو ئاماذةش بةوة كراوة كة لة اليةن ضةند كةسَيكةوة هاوكاري بوون ،لة هةموو ضاثَيكي نويَدا ئاسمانء ريَسمان طؤ ِرانكاري تَيدا كراوة. ثي ية ئةطةر ياساي نةرويجي سياسيةكان بةم َ لة ثشتيةوة نةبن ،ئةوا كريَكار ئازاد دةكريَت ،خؤ ئةطةر بة قورسترين ماددةى ياسايي رةفاتاري لةطةل بكريَت ئةوا ناطاتة َ َ سالَيكء شةش مانط زينداني.
ذمارة ()5(..)56ي تشريني دووةمي ()2012
5
تةنها بزووتنةوةي طؤ ِران دةتوان َيت ر َيككةوتين ن َيوان يةك َييت و ثارتي كؤتايي ث َيبه َين َيت
ئا :ناسح عةبدولرةحيم- هةَلةبجةي شةهيد كؤبوونةوةكةي َنيوان بزووتنةوةي يةكيتي نيشتماني كوردستان ط��ؤ ِرانء َ بةسةركردايةتي نةوشيروان مستةفاو ج��ةالل َ تالةباني كة دوو هاو ِريَي ضل َ َ نةبيت سالةنء ئةم ضةند سالةي دوواي َ باقي زؤري تةمةنيان َثيكةوة كاريان َثيكةوة كردووة ،كؤبوونةوةكةي ئةم جارةيان جياواز لة كؤبوونةوةكانيتريان زؤرترين قسةي لةبارةوة كراوة ,ئةطةر كؤبوونةوةكانيتريان بووبيت بؤ ِريَكةوتني َنيوان دوو هاو ِر َي َ
6
ذمارة ()5(..)56ي تشريني دووةمي ()2012
يةكيتي ،ئ��ةوا ئةم بؤ يةكخستنةوةي َ كؤبوونةوةيان بؤ كاركردني َثيكةوةي َنيوان دوو حيزبي سياسي ب��ووة ،هةر بؤيةش ئةطةر ِرَيكةوتني كؤبوونةكة بخرَيتة بواري هاوكيشةي سياسي بةجيكردنةوة ئةوا َ جي َ َ بةشيوةيةكيتر لة هةرَيمي كوردستان َ دادة ِريَذَيتةوة. نةوشيروان مستةفا ِريكخةري طشتي نوسينيكي َثيشويدا بزووتنةوةي طؤ ِران لة َ َ َ سةبارةت بة كاركردن لةطةل تالةبانيء شيوة يةكيتيدا نائوميدي خ��ؤي ب��ةم َ َ َتي»ليرةبم يا لة هةر دةردةب ِريَتء نوسيوي َ جيطايةكي دونيابم دذي تؤ نابمَ ،ئيستا َ جةنابت كةسي يةكةمي ولاَ تي ،سةرؤكي
يةكيتيت، سكرتيري طشتي هةريَميت، َ َ هيزي َثيشمةرطةيت، فةرماندةي طشتي َ ئةتواني فةرماني كوشتنم دةربكةي، فةرماني طرتنم دةربكةي ،فةرمان بكةي بهيَلم ،طةردنت ئازاد َبي هةر بةجي َ ولاَ ت َ فةرمانيكيان دةرئةكةي ،من َبي بةرطري َ لاَ بةجيي دةك��ةم ،ب��ة م بةوثة ِري َ جي َ سةراحةتةوة َ دةلَيم :باوة ِرم نة بة خؤتء نة بة قسةكانتء نةبة حيزبةكةتء نة بة سةركردايةتيةكةي نةماوة .نة دذتان ئةبمء َ لةطةل ئةكةم». نة ئيشتان َ دواي 3س��ال رؤذي 2012/09/24 لةطةل َ َ تالةباني كؤبوةوة، نةوشيروان مستةفا ليدوانة رؤذنامةوانيةكانياندا ووتيان «زؤر لة َ
لة بيروبؤضونةكانمان وةك يةك واية» تالةبانيش َ َ دةلَيت «دةتوانم َبلَيم هيض يةكيتيء طؤ ِراندا نةماوة». طرفتيك لة َنيوان َ َ ثرسيارةكة ئةوةية كؤبوونةوةي َنيوان يةكيتي نيشتماني بزووتنةوةي ط��ؤ ِرانء َ كيشة كؤبوونةوةيةكة تا ضةندة ثةيوةندي بة َ ناوخؤيةكاني هةرَيمي كوردستانةوة هةية؟ يةكيتيء بزووتنةوةي ئايا ريَكةوتني َنيوان َ بةجيكردنةوة؟ طؤ ِران جي َ دةضيتة بواري َ َ يةكيتيء ثارتي دةتوانن دةسبةرداري ئايا َ يةكتري ببن؟ كؤبوونةوةي نةوشيروان �ةل َ مستةفا ل��ةط� َ يةكيتي تالةبانيء َ نا ِرةزايةتيةكي ئةوتؤي َنيوخؤي طؤ ِراني َلينةكةوتةوة بة َثيضةوانةي كؤبوونةوةكاني َ لةطةل بةرزانيء ثارتي؟ بزووتنةوةي طؤ ِران خؤنزيك كردنةوةي ثارتي لةئيسالميةكانء يةكيتي لة بزووتنةوةي خؤنزيك كردنةوةي َ ط��ؤ ِران تاضةندة مناوةرةيةكي سياسي ديكةي ثارتةكاني دةسةلاَ تة بؤ َليدان لة ئؤثؤزسيؤن؟ نوسةران ئاسؤ بيارةيي خاوةني ب ِروانامةي ماجستير)لة خويَندني ب��الاَ بة (ثلةي َ كؤليذي سؤسيال سايكؤلؤذي (دةروونناسي َ َ كؤمةلطة)لة وولاَ تي سويَدو ئارام ئةحمةد، نوسةرو ِرؤذنامةنووسء بة ِريَوبةري ذووري دةنطي ئؤثؤزسيؤن لة َ ثالتاك لةبارةي كؤبوونةوةكةي َنيوان َ تالةبانيء نةوشيروان َتي ِروانيني ِرةخنةطرانةي خؤيان دةخةنة ِروو ئاسؤ بيارةيي سةبارةت بة كؤبوونةوةي يةكيتي نيشتماني َنيوان بزووتنةوةي طؤ ِرانء َ كؤبوونةوةيةكة تا ضةندة ثةيوةندي بة كيشة ناوخؤيةكاني هةرَيمي كوردستانةوة َ هيندة كؤبونةوةية واية»ئةو ي ثي هةية َ َ هاوكيشةي دابةشبووني ثةيوةندي بة َ بالاَ يي لة دةسةلاَ تدا هةية لة َنيوان هةردوو كيشةكاني هيندة طرَينةدراوة بة َ زليهزةكةداَ ، َ ه��ةرَي��م��ةوة ،ضونكة ئةطةر بةطشتي كيشةكان بكةين ،دةردةكةويَت سةيري َ كة زؤربةيان نةك هةر ضارةسةريان بؤ نةدؤزراوةتةوةَ ، بةلكو ثشت َ طوي خراون، كيشةي سةروةري ثةرلةمان، بؤ نموونة َ ياساكانى َنيو دامةزراوة حكوميةكان..هتد ،لة كةيسةكاني دي وةك خوَيندنء خانوبةرةو كيشةكاني هةريَمء ِرَيطاو كارةبا..يان َ عيراق». عةرةبي داطيركةر لة َ
ئارام ئةحمةد نوسةرو ِرؤذنامةنووسء بة ِرَيوبةري ذووري دةنطي ئؤثؤزسيؤن لة َ ثالتاك س��ةب��ارةت ب��ةوةي كة ئةم كؤبوونةوةوانة تا ضةندة ثةيوةندي بة كيشة دةلَيت َ ناوخؤيةكانةوة هةية َ «خالَيكي تر كة َ كةس باسي ناكاتء زؤر طوماناويية ،هةولي َ بةشداريثيكردني بةجيكردنء َ جي َ تالةبانيية بؤ َ نةوشيروان مستةفاو بزوتنةوةي طؤ ِران، بةجيكردني ث��رؤذةي َئيران ،كة جي َ بؤ َ مالكيشي لة ناوداية ،من نازانم نةوشيروان مستةفا دةكةوَيت ئةو كةمينة يان ناو نةخشي َنيت، ه��ي��وادارم قاضي خ��ؤي َتي َ عيراقيةو ليستي لةمبةريشةوة ثارتيء َ كؤنة بةعسيةكان ثرؤذةي توركياو قةتةرو بةجيبكةن ،واتة تا ئةم ضركة جي َ سعودية َ ساتة كوردستاني باشوور دوو بةشة ،بةشي سةوز لةناو سياسةتي َئيرانداو بةشي زةرد تا بةعس مابوو لةسةنطةري توركياو بةعسداو َئيستاش باوةشي توركيا». لةبارةي ئ��ةوةي كة ئايا ريكةوتني يةكيتي لةبارةي بزووتنةوةي ط��ؤ ِرانء َ ثرسي طة ِرانةوةي دةستوور بؤ ثةرلةمان بةجيكردنةوة ئاسؤ جي َ دةضيتة ب��واري َ َ بيارةيي َثيي واية «هةرضةندة هةنووز هيض َككةوتنيكي ئاشكرا لةوجؤرة نييةَ ، بةالم ِري َ هيزةكانء دووريش ديسان بار سةنطي َ نية سةرضاوةي نيطةراني َ باالبووني ثارتيء َ َ بنةمالةي بارزاني بةسةر دةسةالتي كورديدا، خةميك جيطةي َ ترسيك َبيت كة بووةتة َ َ يةكيتيء بزوتنةوةي طؤ ِران .دةستوور لةالي َ تةنها بيانويةكة كة طؤ ِران بؤ طةيشتن بة ئامانجيكي ديار ئةويش (داطرتني ثارتي َ ية لةسةر سةكؤي دةس��ةلاَ ت) بةكاري دةهي َنيت ،كارَيكي باشة ئةطةر باشووري َ ببيتة خ��اوةن دةستوريَكي كوردستان َ مؤدَيرنء شارستاني كة هاولاَ تي لة َنيويدا كيشةي هةرة مافةكاني دةستةبةر كرابنَ . َ لةطةل طرنطي سةرؤكي بزوتنةوةي طؤران َ مالباتي بارزانيء دةسةالتيانة ،سةرةتاي ئةو كيشةيةش دةطةرَيتةوة بؤ ناكؤكي َنيوان َ تائيستا شادةماري (مةاليزم -جةالليزم) ،كة َ فراكسيونةكانء سةرضةمةي شة ِرانطيزي ناو َ هيزة بزويَنةرةكاني باشووري كوردستانة، َ َ هةولء كؤششي نابيت َليرةشدا ديسان َ ئةو كةسء اليةنانة فةرامؤش بكريَت
سةروةربيتء ثشت كة دةيانةوَيت ياسا َ ئةريَني ثشت بةدةستور ببةسترَيت، بةدةستور ئةوةية كة هةناسةيةكي ئازاد بة دةبةخشيتء ئيدي وابةستةييء هاولاَ تي َ طياني حيزبي سةروةري َلي زةوت ناكات». يةكيتيء ط��ؤ ِران ريَكةوتني َنيوان َ بةجيكردنةوة لةبةر ئةوةي جي َ ناضيتة بواري َ َ يةكيتيدا هةمان ئةو لةناو شتر ثي نةوشيروان َ َ بةلينانةي َثيدراوة ،بةلاَ م َ َ تالةباني نةضووةتة بةجيكردنيةوة ئارام َ دةلَيت جي َ ذيَر باري َ «دانيشتني نةوشيروان مستةفاو دؤستي دَيريني خؤي جةالل َ تالةباني ،ئةم دانيشتنة ثاش ئةوة دَيت كة نةوشيروان مستةفا تالةباني َ بةئاشكرا بة َ دةلَيت :باوة ِرم نة بة خؤتء نة بةقسةكانتء نة بةحيزبةكةتء نة بة سةركردايةتيةكةت ماوة» واتة دواي ضوار دةية لة َتي َ كةل بوونء سياسةت كردن هيشتوةو بةجي َ يةكيتي َ نةوشيروان مستةفا َ بة هيض جؤرَيك خؤي وتةني باوة ِري بة َ دةبيت ضي يةكيتيةكةي نةماوةَ ، تالةبانيء َ َ َبيت َئيستا باوة ِري بة تالةباني هةيةو بة َثيي تالةبانيء َ مالةكةي َ دةضيت بؤ َ لةطةلي خؤي َ َ دةتوانيت ةباني تال واية ي ثي تةوة؟ كؤدةبي َ َ َ ضاكسازي بكات ،بيروبؤضونةكانيان لةيةكةوة نزيكة؟ ئايا قازانجء زةرةرةكاني
ئاسؤ بيارةيي: دةستوور تةنها بيانويةكة كةطؤرِان بؤ طةيشنت بةئاماجنيَكي ديار (داطرتين ثارتي لةسةر سةكؤي دةسةلاَ ت) بةكاريدةهيَنيَت ذمارة ()5(..)56ي تشريني دووةمي ()2012
7
دةبيت ضاوة ِر َي بكةينء بزانين لة ضين! َ ضةند ِرؤذو مانطي داهاتودا ِرةنطدانةوةو كاردانةوةكاني َبيتة دةستمان ،واتة ئايا َ تالةباني خاوةني قسةكاني خؤيةتي كة من باوة ِرم َثيي نيية ،يان وةك جاران ديسان نةوشيروان مستةفا َ دةلَيت :زؤري ئةو هةولاَ نةي من ئةيان دةم بة ئامانج ناطةن، لةناو (م،س)و لةناو حكومةتدا،لةسةر كاغةز بةجي ب ِرياري َليدةدرَيتء لةسةر ئةرز َ جي َ ناكريَت». دةتوانيت ِريَكةوتني هةم سي زي هي َ َ تةنها َ يةكيتيء ثارتي َتيك بدات َنيوان َ يةكيك لةو ئةطةرانةي كة ئةم ِرؤ َ بةطومانةوة َليي دة ِروانرَيت ئةو سارديء يةكيتيء ثارتيية دةكريَت س ِريةي َنيوان َ يةكيتيء ثارتي دةتوانن بثرسين كة ئايا َ لاَ دةسبةرداري يةكتري ببن؟ بؤ وة مي ئةم ثرسيارة ئاسؤ بيارةيي َ دةلَيت»لةبةر ئةوةي بةرذوةندي سةرمايةو دابةشكردني سامان َ كارتيلةدا(نةك زالة بةسةر بةندةكاني ئةو َ ِرَيكةوتني سراتيذي) ،دوور نية باي قازانج لةكوَيوة َبي ،هةردوو ال بةو َثيية هةنطاوي سياسي خؤيان بهاويذن ،تا ئةو شوينةي نةتوانيت َلييان َتيكبدات سييةم َ هيزي َ َ ئ��ةوان ب��ةردةوام دةبن..ئةدي ئةطةر وا
ئارام ئةمحةد: ثارتي ئةهرميةن نيية بة تةنهاو، يةكيتيةكان فريشتة بن ،هةردواليان ئةهرميةننء بةيةكةوة َ كؤمةلطايان نابووت كردوة 8
ذمارة ()5(..)56ي تشريني دووةمي ()2012
نةبواية ضؤن دة َ سالة ثتر هاوثةيماني يةكترن ،بةداخةوة جةماوةرةكةشيان هةر شيوةية ث��ةرةوةردةك��ردوةو هةستي بةو َ نيشتماني نةتةوةييان َتيدا بة ِرادةيةك الواز كرد ،كة مةسةلة ضارةنووسازةكاني ،وةك باسيكي سةربةخؤيي كوردستان ،ال بووةتة َ الوةكي». َ يةكيتيء تالةبانيء لةبارةي ئوميد بة َ ئارام َ شتيكي ئةوتؤي «ثيم واية كة َ دةلَيت َ بةقازانجي َ يةكيتيء نابيتَ ، خةلك َلي سةوز َ جةالل َ تالةباني لة ثيسكردني كوردستانداو لةهةموو مةيدانةكاندا بةشداريةكي كارايان كردوة ،ضي سةروةتء ساماني كورد هةية يةكيتيء ثارتي وةك برا بةشيان كردوة، َ َ لاَ شةريكن ،لة دزي ،تا ني ،طةندةلكاري، كوشتنِ ،رف��ان��دن ،زي��ن��دانء َبيئاماني، لةهةموو مةيدانةكاندا بةشدارن ،واتة ثارتي ئةهريمةن نيية بة تةنهاو،جةالليةكان فريشتة بن ،هةردواليان ئةهريمةننء َ كؤمةلطايان نابووت كردوةَ ،ثيم بةيةكةوة َ ناتوانيت باوة ِربكات، واقيعي كي ي ئةقل َ وا نيةو َ َ جيطري تالةباني بووة، نةوشيروانيك كة َ َ يةكيتي ضةندين ئةندام دةفتةري سياسي َ كة ناويان لة خؤيان ناوة َ (بالي ِريفؤرمي توانيبيت يةك هةنطاو يةكيتي) نةيان َ ناو َ بؤ ضاكسازي لةناو ِرَيكخراوةكةي خؤياندا يةكيتيء بنينَ ،ئيستا بتوانن ضاكسازي لة ناو َ َ ثارتيء هةموو كوردستاندا بكةن». َ لةطةل كؤبوونةوةي نةوشيروان مستةفا َ يةكيتي نا ِرةزايةتيةكي ئةوتؤي تالةبانيء َ َنيوخؤي طؤ ِراني َلينةكةوتةوة بة َثيضةوانةي َ لةطةل كؤبوونةوةكاني بزووتنةوةي طؤ ِران دةطي ِريتةوة؟ بارزانيء ثارتي ،تؤ ئةمة بؤضي َ ئاسؤ بيارةيي :ئةم شانؤطةرييةي َنيوان نةوشيروانء َ تالةباني ،سالاَ ني شةستء َ َنيتةوة كة تالةباني لة ش��ةش بيردي َ َ هةمةدانةوة دوايي شةش سال ئاوارةيي َ ئؤرجينالةكة، لة َئيران ،بووةوة بة مةاليية َ هةمان شانؤطةريةكةي ئالاَ ي شؤ ِرش سالي ١٩٨٤دواي ضوار َ سال مةال بةختيارو عيماد بةيةكييةتية سةوزةكة، ئةحمةد بوونةوة َ ئةم ِرؤش (نةشيروان موستةفا) هةمان شانؤطةري دوبارة دةكاتةوةو قوربانيةكاني بزوتنةوةي طؤ ِرانء شةهيداني ١٧شوباتي دةخاتة باوةشي َ تالةبانيء كوذاندنةوةي ئةو
َ طةندةلي دةسةلاَ تنء كة دةنطانةي كةدذي بؤ سةروةري ياسا لة باشووري كوردستان َ هةول دةدةنَ ،بيطومان طؤ ِران فةريكة يةكيتيةو زؤربةي ِرَيكخراوَيكي كؤثي َ هيزي لةوَيوة سةرضاوةي طرتووة ،نةك َ لة ناو ثارتي ،هةردوو ال ،سؤزي َميذينةي طرَييان دةدا ،ئيدي ضؤن َثييان ناخؤش دةبيت. َ خ��ؤ نزيك ك��ردن��ةوةي ث��ارت��ي لة يةكيتي ئيسالميةكانء خؤنزيك كردنةوةي َ لة بزووتنةوةي طؤ ِران تاضةندة مناوةرةيةكي سياسي ديكةي ثارتةكاني دةسةلاَ تة بؤ َليدان لة ئؤثؤزسيؤن؟ ئاسؤ بيارةيي :مانةوة ترسيكة سةرتاثاي ثارتي طرتووةتة، بة تةنها َ َ بةتايبةتي ترسي لة دةستداني دةسةالتي سةر زةوةي جةماوةريَ ،ليرةشدا ثارتي ضي َ دةبيت دةريَكي كشانةوة بؤخؤي َ َ بكات تات هاوسةنطي دةسةالتي خؤيء زلهيزَيك بثاريَزَيت ،شة ِري بووني وةك َ ضل َ سالةي (مةاليي-جةاللي) نزيكترين نموونةي ئةوةمان دةداتة دةست ،ئةويش ٦٦ بةبي ئةوةي و ٣١ى ئابة كة هةردوو َ هيز َ َ َ طوي بدةنة بةرذوةندي باالي نةتةوةيي َ هيزة بةبي دوودل��ي َثيش َ كوردستانَ ، داطيركةران بؤ ق ِركردني يةكتر كةوتن، ئيدي هيوادارم ئةزمونة َ تالةكاني خؤكوذي دووبارة نةبنةوة ،ثارتي ناضارة بؤسةرخستني َ لةطةل ئيخوانةكاني كوردستان خؤي (يةكطرتوو ئيسالمي)و ئةردؤطاني تؤرانيدا نةبيت بةرةيةك ببةستيت تا هةرهيض َ َ هةبيت ،لةكؤتاييشدا دروستكردني ثشتيكي َ َ ببيتة زةبريَكي ئةو دووبةرة نةيارة ،رةنطة َ كوشندة لة ئؤثؤزيسؤنء دةنطاني ئازاد، بةطيانيكي ه��ي��ودارام هةموو الي��ةك َ َ نيشتمانيء نةتةوةييةوة هةلسةنطاندني يةكتر بكةن ،ثانبة ِرنامةي خؤيان بؤ َ كؤمةلطةي ب��ةرذوةن��دي ب��الاَ ي ت��اكء كوردي تةرخان بكةن ،نةك ملشكاندني يةكدي بةيارمةتي داطيركةراني كوردستان، لةكؤتاييشدا َ دةليم كاتي ئةوة هاتووة كة دةسةلاَ ت لة َنيو هةريَمدا طؤ ِرانكارييةكي بةسةربيء بنة ِرةتي لة ستركتورو قةوارةدا َ مؤنؤثؤلي ضةند َ َ هيزة نةيارة سالةي ئةو دوو َ نةمينيء هاوثةيمانيةتي يةكيتي) َ (ثارتيء َ دي َبيتة ئاراوة».
بةرثرسى لقى 3ى ثارتى:
دجيلة بؤ داطريكردنى كةركوك هاتووة
َ ض���ةم���ض���ةم���ال ل����ةخ����ؤث����ي����ش����ان����دان����ةك����ةى ق���ائ���ي���م���ق���ام ش��������ارى ب���ةج��� َي���ه��� َي���ش���ت���ب���وو ديدارى :هاوكار ئيبراهيم محةمةد كةمال ،بةرثرسى لقى 3ى كةركوكى ثارتى ديموكراتى كوردستانء ئةندامى ئةنجومةنى ثاريزطاى كةركوكء بةرثرسي ليستى برايةتى ،لة ديداريَكى َ لةطةل طؤظارى ِريَطا ،تيشكدةخاتة تايبةتدا َ كؤمةلَيك ثرسء بابةتى هةنووكةيي سةر طرنط دةرب���ارةى ناكؤكييةكانى َنيوان هةريَمء بةغداد و ئؤثةراسيؤنةكانى سوثاى ديجلةو مادةى 140و ِرةوشى ئةمنى شارةكةو خؤثيشاندانةكانى 17ى شوبات. شؤفيري ،3 َثيش طةيشتنمان بة لقى َ َ هاوالتييةكى شارى كةركوك تةكسييةكة تيميكى ب��وو ،دواى ئ��ةوةى زان��ى َئيمة َ ضاوثيكةوتنى ِرؤذنامةوانينء دةضين بؤ َ بةرثرسى لقى َ ،3ثيى ووتين من ثارتيم، َ بةالم بة كاك محةمةد َبلَين :بؤ ئةوةندةى َ سةرقالى حزبايةتين ،ئةوةندة لةم شارةدا َ سةرقالى كوردايةتى نين؟ َئيمةش بة ئةمانةتةوة ثرسيارةكةمان ئاراستةى جةنابى كردو ئةويش َ وةالمى داينةوة. َ ِريَطا :طرذيء ئالؤزيةكان لة كةركوك لة برةوداية ,هؤكارى ئةم طرذييانة دةطةريَتةوة كى َليى بةرثرسيارة؟ بؤ ضى؟ ياخود َ محةمةد كةمال :لة ِراستيدا كةيسى كةيسيكى موعقدة ,وة ئةو معقدية كةركوك َ لة دةستوريشةوة هاتووة ,وة دةستوور ريَطايةكيشى بؤ داناوة كة مادةى ( )140ة، َ بةالم تا َئيستا ئةو ماددةى ()140ة لة %100 بةجى كردنةوة ،بؤية جى َ نةكةوتؤتة بوارى َ َكيشةكان َليرةوة دةست َثيدةكات ,ضونكة
محةمةد كةمال ،بةرثرسى لقى 3ى كةركوكى ثارتى ديموكراتى كوردستان
دوو تةرةفى نيزاعات هةية لة سةر زةويةكانى كةركوكء خودى شارى كةركوكيش ,ئةو دوو تةرفةش حكومةتى ناوةندى بةغداو حكومةتى هةريَمى كوردستانة ،هةريَمى دؤكؤمينت، كوردستان بة تةئريخء جوطرافياو َ حسابيك كةركوك شاريَكى بة هةموو َ كوردستانية ،وة بة حسابى طةريدةكانء ئةوروثيةكان َ ئةلَين كةركوك شاريَكى كوردستاني ب��ووة ،و َئيستاش شاريَكى كوردستانيةَ , بةالم حكومةتى بةغدا نةفى ئةوة دةك��ات ،بؤية َكيشة هةية لة َنيوان حكومةتى ناوةندى بةغداو حكومةتى هةريَمى
اليةنيكيان. كوردستان لةسةر كةركوك ،ئةمة َ اليةنيكى تريش ئةوةية كة َكيشة هةية َ لة سةر زةوييةكانى شارى كةركوك لة كاتى خؤى كوردو توركمان ِراطويَزراون و زةوييةكانيان عةقد كراوةتة سةر َ كيكى خةل َ ه��اوردة لة دةرةوةى ش��ارى كةركوك, بؤية َئيستا جاريَكى كة نيزاعاتيان دروست بةشيكة كردؤتةوة لة سةر ئةو زةوييانة ,ئةمة َ لة َكيشةو َئالؤزييةكانى كةركوكة. َ بةشيكى كة ئةوةى كة جةنابت بةالم َ باسى دةكةيتء َئيستا دروست بووة ,ئةم َكيشانة زياتر كاتينء حكومةتى بةغدا ذمارة ()5(..)56ي تشريني دووةمي ()2012
9
دروستى كردووة ،بة ناردنى تؤثء جبةخانةو فيرقةى ()12و دةركردنى ئةمرى (ديوانى )372كة ئةو ئةمرى ديوانية فيرقةى ()5 ى ديالةو فيرقةى (َ )12ئيرةو شورتةى ديوانيةو شورتةى كةركوك هةمووى َثيكةوة ركيفى دةبةستيتةوةو فةرمانةكانى ئةخاتة ذيَر َ َ ثياويَكى عسكةريةوة بة ناوى (عةبدولئةمير شتيكى خراثة ,ضونكة ناكريَت زةيدى) ئةمة َ تؤ دةس� َ �ةالت��ى ئيدارى شاريَكء ئةمنى شاريَك كة رةئيسى وةحدةى ئيدارى خؤى َ دةسةالتةى رةئيسى ليذنةى ئةمنية تؤ ئةو َليبسةنيتةوةو بيدةيت بة ئةفسةريَكى سةربازى ،ئةمة خؤى َكيشةيةو َكيشةكان َليرةوة دروست ئةبن. َ ِريَطاَ : لةطةل هةموو ئةم َكيشانةدا بةالم يةكيتى هةميشة طلةيى ئةوةتان لة َئيوةو َ سةرة كة ئةزموونى حوكمرانى كوردستانء مونافةسةى حيزبايةتيتان طواستؤتةوة بؤ
10
ذمارة ()5(..)56ي تشريني دووةمي ()2012
كةركوك ,ئاية ئةمة َثيطةى كورد الواز ناكات لة شارةكةدا؟ َ محةمةد كةمال :من نالَيم َكيشة نية, َنيك هةية ،تةنانةت َكيشة لة هةموو شوي َ لةناو َ مالَيكى يةك خانةوادةش َكيشة هةية, َ شيوةية بةالم هةتا َئيستا َكيشةكانى َئيمة بةو َ نةبووة كة ب ِرواتة ب��ةردةم سةركردايةتىء مةكتةب سياسى هةردووالو دانيشن تايبةت بة َكيشةيةك كةوا لقء َ مةلبةند ،يان ثارتىء كردبيت ،شتى يةكيتى لة كةركوكدا دروستيان َ َ وا نية ،وة هةروةها ئةو َكيشةنةش كةطواية لة هةريَمةوة لة بةينى لقء َ نابيتمانة هي َ مةلبةند َ طوازاربيتةوة بؤ َئيرة دورة لة راستيةوةو َئيرة يان َ َ ئةبيت من شتى وا نية ،بةالم َكيشةش هةر َ جاريَكى تريش َ ئةيلَيمةوة تةسةور نةكةى كة ئؤرطانيكدا كيشة نةبيت ،ضونكة لة ناو هةموو َ َ هةية ئيتر ئةو ئؤرطانة ناوضةيةك َبيت يا لقيك َبيت يا َ مةلبةنديَك، كؤميتةيةك ياخود َ
بؤ خؤى َكيشةى هةية ،وة تؤ تةسةور نةكةى طةل َ لة َ نةبيت. خةلكى كةش َكيشةى َ َ ِريَطا :ئةى هةولتان بؤ ضارةسةركردنى ئةو َكيشانة داوة؟ محةمةد كةمال :بة َدلنييةوة َئيمة دانيشتنمان هةية ل��ةط� َ �ةل برايانم لة يةكيتى نيشتيمانى كوردستان ،ئةتوانم َبلَيم َ مانطانة كؤبونةوةمان هةية ,ئةمة خاريجى َ لةطةل حيزبة حيزبة كوردستانيةكان ,وة كوردستانيةكانيشدا مانطانة كؤبونةوةمان هةية ,بةدةر لة حيزبة كوردستانيةكانيش َئيمة دوو حزبين كةوا ئيتيفاقيةى ستراتيجيمان يةكيتىء لقء َ مةلبةنديش هةية ،وة ثارتىء َ َ تاوتوى دانيشتنى خؤمان هةيةو َكيشةكانمان ئةكةين ،لة خواريشةوة دانيشتنمان هةية لة مستةواى بةرثرسى ناوضةو كؤميتةو مستةواى هةبيت مةكاتيبةكانى خؤمان ،طةر َكيشةيةك َ لة ثةروةردة يان خويَندنطايةك يان سةنديكا،
جيطايةكى تر ئةوا َئيمة قسةى ياخود هةر َ لةسةر دةكةينء َثيكةوة ضارةسةرى دةكةين. ِريَطاَ :ئيوة وةك ثارتى ديموكراتى كوردستان دووج���ار لة الي��ةن فيرقةى هيرش كراوةتة سةرتانء قوربانيشى دوانزةوة َ دةكرى بزانين َكيشةكان لةطةلَ َ َليكةوتؤتةوة, فيرقةى دوانزة بةضى طةيشت؟ َ هةندى جار محةمةد كةمال :لة راستيدا دةبيتء َكيشةكة نةخوازراوة، َكيشة دروست َ يةك لةو َكيشانة ئةوةى بةردةم (الدار ظباط ) ــةِ ،راستة كة فرقةى ( )12تةقةى كردووةو بةالم َ َ خولكى َئيمةى شةهيد كردووةَ ، هةلةكة َ هةظاالنى خؤشماندا دةبينم ،ضؤن بةو لة َ قواتيكى بةردةمى بروات ك خةل وةية شي َ َ دةبيت بة مةسئوليةتةوة عةسكةرى بطريَتَ ، كردبيت بؤ جؤرة برؤيتء خؤيشت بؤ حازر َ َكيشةيةكى وةها ،بؤية من َ هةلةكان بةو شيوةية دةبينم كة حرسى ئةمنيمان نية، َ دةبيت درك بة حرسى ئةمنى بكةينء بؤية َ خةلةليكى خؤشمانى بؤ ئامادةبكةين ،ئةطةر َ ئةمنى رويدا بتوانين بةرثةرضى بدةينةوة ،وة َ لةطةل من َنالَيم فرقةى ( )12بةتةنها َكيشةى َئيمة هةية ،فرقةى ( )12دروست بوونى لة ناو شارى كةركوكء دةورو بةرى كةركوكيش من بة َكيشةى دةزانمَ ، بةالم َكيشةيةك بؤ شارةكة نةك بةتةنها بؤ ثارتى ديموكرتى كوردستان بة تايبةت. ِريَطا :لةثرسى سةندنةوةى متمانة لة يةكيتى نيشتمانى مالكى هاوثةيمانةكةتان كة َ كوردستانة نةهاتة َنيو ثرؤذةكةى بارزانيةوة، يةكيتى خويندنةوةت بؤ بةشدارى نةكردنى َ نيشتمانى كوردستان ضي ية ،لةبةرامبةر بةشدارى نةكردنيان لةو ثرسة؟ محةمةد كةمال :بةبرواى من ئةو ثرسيارة لة مةكتةبى سياسى بكريَت نةك لة من. ِريَطاَ : بةالم بؤضوونى جةنابت؟ َ محةمةد كةمال :بةل َى ،بةب ِرواى من َثيويستة َئيمة وةك كورد لة كوردستان بةطشتىء لة كةركوك بةتايبةتى لة قةراراتا هاوبةش بين ،وة ئ��ةو ق��ةرارات��ان��ةى كة فةراهةمى ئةمنى قةومى كورد ئةكات َثيويستة لةو قةراراتانةدا يةك دةنط بين ،ئةوة يةك يةكيتى ،وة هةروةها هةموو دةنطى ثارتىء َ ئةحزابة كوردستانيةكان بة ئؤثؤزسيؤنيشةوة َثيويستة يةك دةنط بن لةبةرامبةر بةغدا كة
خةرقيك ئةكات دذ بة هةريَمى كوردستان، َ بؤية َثيويستة هةموو يةك دةنط بين. ِريَطا :قيادةى سياسى كوردى لة َئيستادا َنيتةوة بتوانيت كةركوك بطةري َ لةو بروايةداية َ بؤ سةر هةريَمى كوردستان؟ محةمةد كةمال :كةركوك كوردستانيية تاكيكى وةمةسئولييةتةكةى لةسةر هةر َ كةركوكة َثيش ئةوةى لةسةر سةركردايةتى ثي كوردبيتَ ، َ تاكيكى كةركوكى لةسةريةتى َ لة عةرزةكةى خؤى توندكاتء لة كةركوك جيطير َبيتء ديفاع لة شارةكةى بكات، َ كابرايةكى هاوردة لةخوارو ناو ِراستى َعيراقء خؤرئاواى َعيراقةوة وةك هاوردةيةك ديَت و ديفاع لة خؤىء تةعريبةكةى دةكات، بؤ كوردةكة َثيش هةموو ئةمانة ديفاع لةخؤىء كوردوستانييةتى كةركوك نةكات؟ بؤية من طلةييم لةو كةركةكيانة هةية كة وا لة شارةكانى ترى هةريَمى كوردستان دةبيت ئ��ةوان َبينةوة ماونةتةوة ،ضونكة َ َثييان لة زةويةكةيان طيربكةن ،هةر لة بةر ئةمةشة من َثيش هةموو كةس طلةى خؤم ئا ِراستةى ئةوان دةكةم ،ئةطةر ئةوان ديفاع لة كةركوك نةكةن َ خةلكى غةيرة كةركوكى ضؤن ديفاع لة كةركوك دةكةن ،بؤية من خؤم نةتوانم سةري خؤم بة باشى بخوريَنم َ خةلكى ناتوانن سةرى من بة باشى بخوريَنن ،كةواتة بةحةقى خؤمى ئةزانم َثيش ئةوةى طلةيى لة سةر كردايةتى كورد بكةم طلةى خؤم ئا ِراستةى هةموو ئةو كةركوكيانة ئةكةم كةوا نةهاتونةتةوة شارى كةركوكى زيَدى بابء باثيرانيان ئةمة لةاليةك ،لة اليةكى تريشةوة َ بةل َى ب ِروام واية سةركردايةتى سياسى كورد ئةوةى َثيي بكريَت دةيكات طةر ضى كةيسى كةيسيكى زؤر َئالؤزة. كةركوكيش َ ريَطا :هةستى نةتةوايةتى كوردى لة ناو َ هاوالتيانى كةركوكدا ضؤنة؟ محةمةد كةمال :ناتوانم لة خؤمةوة عيشوائى قسة بكةم ،بؤية َثيم واية كة ئيستفتائيةكى بؤ بكةين لة ناو كوردانى كةركووك تا بزانين ضةنديان ثابةندن بة مةسةلةى ئةمنى قةومى كوردةوة لةشارةكة. ِريَطا :هاتنى ئؤثةراسيؤنةكانى سوثاى كردنيكى لةسةر كارتي َ ديجلة بؤ كةركوك ض َ دةبيت؟ رةوشى شارةكة َ محةمةد كةمال :كاردانةوةيةكى خراثى
ئةبيت لةسةر رةوشى شارةكة ،ئةمة جاريَكى َ بةشيوازيَكى كة تةعريب كردنةوةى كةركوكة َ تر ,من ئةم هةنطاوة لة هةنطاوةكانى سةدام خراثتر ئةبينم! ،وة كةركوك بة َثيى دةستور نةبيتةوةو تةكليفى رؤشن تا رةوشى يةكال َ ئةبيت ه��ةردووال خويانى َليدوور نةبيتةوة َ َ ئةنيريَتء هةريَميش بة بطرن ,بةغدا قوةتى بؤ َ هةمان شيوة حةقى خؤيةتى كةوا بة قوةتةوة تةداخول بكات ،وة من هةموو ئةم طرذىء َئالؤزيةى ِرةوشى شارى كةركوكء َتيكدانى بارى ئةمنىء ناكؤكييانةى كةلة شارةكةداية ئةخةمة ئةستؤى ئةمرى ديوانى ()372و ئؤثراسيؤنى ديجلة. ِريَطاَ :ئالؤزى َكيشةكانى هةريَمء بةغدا وايكرد لة ماوةى ِرابردودا ثارتى ديموكراتى هيزى سةربازى، كوردستان ثةنا بةريَتة بةر َ هيزى سةربازى جةنابتان َثيتان واي��ة َ ضارةسةرة بؤ َكيشةكان؟ تائيستا (ث.د.ك) ثةناى محةمةد كةمالَ : َ هيزى سةربازى ،بةالم ديفاعى نةبردؤتة بةر َ ئةبيت ديفاع نةفس واجبة ،هةموو ئينسانيك َ َ
ثيَويستة ئيَمة وةك كورد لةكوردستان بةطشتىء لة كةركوك بةتايبةتى لة قةراراتا هاوبةش بني ،ئةو قةراراتانةى كة فةراهةمى ئةمنى قةومى كورد ئةكات ثيَويستةلةو قةراراتانةدا يةك دةنط بني ذمارة ()5(..)56ي تشريني دووةمي ()2012
11
لةخؤى بكات يةعنى ضى بكةين َئيمة يةكيك ديفاعيش نةكةين لة خؤمان؟! باشة َ ديَت بؤ كوشتنت ديفاع لةخؤت ناكةيت؟!. ِريَطاَ :ثيت واية كورد لةكةركوك يةك دةنطة بؤ دةيفاعكردن لةنةفسى؟ دةبيت محةمةد كةمال :من َثيم واية كورد َ يةك دةنط َبيت ،ئةطةر نا زةرةر دةكات، َنيت ئةويش يةك شت شكست بةكورد دي َ تيك ضوونى ناو َ مالى كوردة ،ئةطينا هيض بتوانيت شكست بةكورد َبي َنيت. قوةتيك نيية َ َ َ هينانى سوثاى ديجلة بؤ ِريَطا :دةطوترى َ دةست بةسةراطرتنى كةركوكة ،تاضةند ئةمة راستة؟ هينانى ئةو ئامانجى كةمال: محةمةد َ ئؤثراسيؤنة (عمليات دجلة) َئيمة لةوةى هيناويَتى، ئةبينينةوة كة بةغدا بؤ ئةو هةدةفة َ وانةبيت . وة تةمةنا ئةكةين َ ِريَطا :ثؤليسى كةركوك ثابةندة بةو ب ِريارةى وةزارةتى ناوخؤى َعيراقةوة كة باس لةوة دةكات كة ثؤليسى كةركوك بؤى نية َ جموجولَيك بكات بة َبى ثرسى سوثاى هيض كاتيكدا دةزطاى ثؤليس بة ديجلة؟ كة لة َ دةستى كوردةوةية؟ محةمةد كةمالَ : بةل َي ،برياريَك هةية لةو ب��ارةوة ,ب ِريارى ئةمرى ديوانى ()372 يش هةروا َ ئةلَيت ،كة ثؤليسى كةركوك َ مافى هيض جوالنةوةيةكى نية بة َبى ئةمرى
مادةى 140ب ِرطةي يةكةمى هيَشتا َبةجى نةكراوةو جي َ بةغداو حكومةتى ناوةندىء ماليكى َبةجى بةرثرسن لة جي َ نةكردنى ماددةكة 12
ذمارة ()5(..)56ي تشريني دووةمي ()2012
َئيمة ,دواتريش ئةمريَكى (عةبدولئةمير زةي��دى) هةية كة دةرى ك��ردووة لة سةر ئةمرى (َ )372 تةشكيالتيك، ئةلَيت هيض َ بةشيك لة شورتةى كةركوك بؤى نيية هيض َ جموجؤليك بةبى ئيزنى َئيمة هيض َ سةربةخؤو َ بكاتَ ،ئيمة ِرةدى ئةوةمان كردؤتةوةو بةريَز ثاريَزطارى كةركوكء ئةنجومةنى ثاريَزطاش بة َتيكراى دةنط رةتمانكردؤتةوة ،وة ثؤليسى بةجي كةركوكيش تا َئيستا ئةو ئةمرةى َ جي َ نةكردووة. َ ِريَطا :هةلويَستى سةركردايةتى كورد ضى شيوةيةدا؟ دةبيت لة بةرامبةر برياريَكى لةم َ َ محةمةد كةمال :لة راستيدا دوو وةفد تةشكيل ك��راوةو بؤ بةغدا رؤيشتوون, وةفديَكيان ئيدارية ,وةفدة ئيداريةكان بؤ مةشاكيلى ئيداريات و مةسائيالتى بودجةو كؤمةليك مةسائيالتى ياساى نةوت و غازو َ ئيدارى كة بةندة لة سةر مةسائيلى ئيدارى َنيوان بةغداو هةريَم .وةفديَكيش زياتر سياسية بؤ ئةو َكيشة سياسيانةى لة ئاراداية لة ناوضةكةو بة تايبةت لة كةركوك ،وة بةئوميدى ئةوةى ئةو وةفدانة بطةنة َ خالى َ ضارةسةرو طونجاو. ِريَطاَ :ثيت وانية نويَنةرانى كورد كةم تةرخةم بوونة لة بةرامبةر يةكالنةبوونةوةى َكيشةكانى كةركوك؟ محةمةد كةمال :خؤى ئةطةريَتةوة بؤ َ َ دةسةالتةكانيش بةو ثلةية دةسةالتةكان ,وة بتوانيت ديفاعيان لة دةستى كوردا نية كة َ لةجى ى خؤى َبيت بؤ يةك الى لة َ %100 كردنةوةى َكيشةكان ,وة ئةوةشى َثييان نةكرابيت ديارة كرابيت كردويانةو ئةوةشى َ َ بؤيان نةكراوة . َ بةكوى طةيشت ؟ وة ِريَطا :مادةى 140 جى جى بة َ كى كةم تةرخةمة لة بةرامبةر َ َ نةكردنى مادةكة؟ محةمةد كةمال :مادةى 140فةقةرةى بةجى نةكراوة ،وة بةغداو يةكةمى َ جى َ هيشتا َ حكومةتى ناوةندىء ماليكى بةرثرسن لة جى جى نةكردنى مادةكة. َ بة َ ِريَطاَ :ثيت واية حكومةتى َعيراقى ماددةكة جى دةكات؟ جى بة َ َ محةمةد كةمال :من طةشبين نيم ،بة برواى خؤم. ِريَطا :لة سةروبةندى خؤثيشاندانةكانى
17ى شوبات ،تؤ بةرثرسى لقى 19ى َ ضةمضةمال بوويت ,لة داواك��ارى طشتى داوايةك لة سةر تؤ تؤمار كراوة ،كة بريتيية لة كةيسى شةهيد بوونى طةرميان ئةحةمةد ،ئةو َكيشةية بة َ كوي طةيشت؟ محةمةد كةمال :منيش هةر بة بيستن بيستومة طواية داواك��ارى طشتى طةرميان بةالم من َ داوايةكيان تؤماركردووةَ ، بةلطةم الية َ بةلطةكةش تةلةفزيؤنةكانى هةموو كاتيكدا هجوميان كردؤتة سةر اليةنةكانة لة َ لقةكة من بةرثرس بوومة لةو لقةو دةرطاكانم َ َ خةلكى دةرطاكةيان ب��ةالم داخستووة, كردؤتةوةو هاتونةتة ناو حةوشةى لقةوةو بؤنيدى سةيارةكةميان قوثاندوةو بةرديان لة سةيارةكةم داوةو جامةكانيان شكاندووة ,بة تةسويريش هةمووى ديارة من وتومة نابيت كةس تةقة بكات ِرةنطة كادرى خؤشمان دابيت ,وة جنيويشى َثيم َ بوبيت َليمء َ تورة َ جنيوةكةم َثيخؤشتر بووة دةقةيةشدا لةو َ َ كيك بكوذريَت، لةوةى كةتةقة بكريَتء خةل َ َ وة فيعلةن ريَطام نةدا تةقة بكريَت ,بةالم قوةتيكى س��ةر بة حكومةت كة دوات��ر َ َ ئاسايشى ئيدارةى ضةمضةمال بوون هاتنء لة َ ثال ديوارى لقةوة تةقةيان كرد بة سةر جةماوةرةكةداَ ,بيطومان كة تةقة كرا ئيتر نامي َنيت، دةضيتء لة دةستدا َ شيرازة َتيك َ ئ��ةوةش ب��ووة ه��ؤى ئ��ةوةى كة رةنطة َ كردبيت, كيكيش لةالى َئيمةوة تةقةى َ خةل َ َ بةالم تةئكيدم كردؤتةوة لةكاتى تةقةكانيشدا كةس تةقة نةكات ,ضونكة َئيمة لة كةركوكء َ َ دةسةال َتيكى ئيدارى سليمانى ضةمضةمالء َ َ ئةوتؤمان نية ,وة دةسةالتى ئيدارى الى (ى.ن.ك)ة ،وة ئ��ةوان مةسئول بونة لة ثاراستنى َئيمة وة داواشمان كردووة بة رةسمى لة قائيمقام هةرضةند ئةو رؤذة قائيمقام َ لةوى نةبووِ ،رؤشتبوة دةرةوةى شارَ , بةالم من لة مةسئولى َ مةلبةند و قائمقاميش داوام كردووة ئةبيت ئةوان ئةو شارة لة دةستى ئةواندايةو َ َئيمة بثاريَزن . ِريَطا :تؤ ئامادةى بضيتة بةردةم دادطا ؟ محةمةد كةمال :ئةطةر ئةوانةى كة سةبةبن بؤ ئ��ةو َكيشانةى كة دروس��ت بووة لة 17ى شوبات هةموويان مةبةستم موسةبيبةكانة ئةطةر ضوونة بةردةم دادطا ،ئةوا منيش دةضم .
ىَ كؤمةل ئيسالمى ثةشيمانة لةطة ِراندنةوةى َ دلشاد طةرميانى ِراثؤرتى :سةنطةر بيالل
َ كؤمةلى دواى بؤردومانكردنى بارةطاكانى ئيسالمى لة ناوضةكانى هةورامانء داطيركردنى َعيراق لةاليةن ئةمريكاو هاوثةيمانةكانييةوة، َ كؤمةلى ئيسالمى بةشيك لة كاديرانى َ َ ئاوارةى كؤمارى ئيسالمى َئيران بوون ،بةالم بةطة ِرانةوةى َهيزةكانى ئةمريكاو هاوثةيمانةكانى َ كؤمةل بةشيك لةو كاديرانةى لة َعيراق َ طة ِرانةوة بؤ هةريَمى كوردستان ،لة ديارترينيان َدلشاد طةرميانى ،ئةندامى مةكتةبى سياسى َ ئةمسالدا َئيرانى ئةوحيزبة بوو ،كةلة مانطى 3ى بةجي َهيشتء طة ِرايةوة هةريَمى كوردستان. َ َدلشاد طةرميانى َ هةلطرى عةقيدةيةكى سةلةفى جيهاديية ،لة زؤرب���ةى مةسةلة سياسىء فيقهييةكاندا بؤضوونى جياوازى هةيةو َ كؤمةلى ئيسالمى دةركةوتووة ،كة َثيضةوانةى وةك دذة باويَك لةناو ئةو حيزبةدا دةبينريَت. بةطة ِرانةوةى َدلشاد طةرميانى بؤ هةريَمى كوردستانء َليدوانة ِرؤذنامةوانييةكانى ناوبراو، بةشيك لة ئةندامانى مةكتةبى سياسيء َ سةركردايةتىء اليةنطرانى حيزبةكةى نيطةران كردووةوَ ،ثييان واية ووتةكانى َدلشاد طةرميانى تةعبير لة سياسةتى َ كؤمةلى ئيسالمى ناكات. َ لة تازةترين ديمانةيدا كة لةطةل ِرؤذنامةى ئاويَنةدا ئةنجامى داوة ،طةرميانى ِرةدى ئافرةتان لةنيو ئيشء كارى حيزبيء دةزطاكانى دةكات َ َ دةبيت ِراطةياندندا ،لةو بارةيةوة دةلَيت « َ َ لةطةل خوشكان بةتةواوةتى ئيشء كاريان ثياواندا جودا َبيت ،هيض زةروورةتء ثاساويَك خوشكيك لةسةركردايةتيدا َبيت َ لةطةل نابينم بؤ َ بضيتة ناو ثياويَك يان بة َثيضةوانةوة ثياويَك َ ببيتة ئةندامى سةركردايةتى خوشكانء ئةوانء َ َ لةطةلياندا َبيت» ،وة ديسانةوة دةربارةى ئافرةتان َ َدلشاد طةرميانى دةلَيت» هيض ثاساويَكى شةرعىء ئافرةتيكى بةرضاو و جوان خؤى دةعةوى نابينم َ َ تةلةفزيون». َنيتةوة لة ي بخو هةوال َنيتةوةو َ َ ب ِرازي َ َ بةشيك لة ئةم َليدوانةى دلشاد طةرميانى َ ئةندامانى مةكتةبى سياسىء هةوادارانى َ كؤمةلى
نيطةران كرد ،س��ةرة ِراى ئةوةى ِريَكخراوى خؤشكانى َ كؤمةلى ئيسالمى لة بةياننامةيةكدا بة توندى ِرةخنة لة بؤضوونةكانى طةرميانى دةطرنء َ كؤمةلى ئيسالمى ِرايدةطةيةنن ئةوة سياسةتى نيية ،وة داوا دةكةن كةناوبراو داواى َليبوردن بكات. ثةيام موحةمةد ِرؤذنامةنووسء ئةندامى َ كؤمةلى ئيسالمى لة ِريَكخراوى خوشكانى َ دوانيكيدا بؤ ِريَطا َ «ثيم واية كاك دلشاد دةلَيت َ َلي َ نةيثيكاوة ،قسةكانى تةعبير لة بؤضوونةكةيدا َ َ كؤمةلى ئيسالمى ناكات بةرامبةر لة سياسةتى ئيشء كارى خوشكان ،ضونكة جةنابى مامؤستا عةلى باثيرو سةركردايةتىء ئةندامانى كؤنفرانسء كؤنطرة كة كاديرى َثيشكةوتو و نوخبةى
َ كؤمةلى ئيسالميين ثشتطيرى كاركردنى ئيستاى خوشكانن». سةبارةت بة كضة َبيذةرةكانييان ،ئةندامةكةى ِريَكخراوى خوشكانى َ كؤمةلى ئيسالمى هاو ِراية لةطةل بؤضوونةكانى طةرميانى كة َ َ دةلَيت َنيتةوةو َبيتة «شةرعى نيية ئافرةت خؤى ب ِرازي َ تةلةفزيون» ئةو َ دةلَيت «منيش َثيم واية سةر َ خوشكيك َبيتة سةر شاشة كة برؤى شةرعى نيية َ كردبيت ،كةبةداخةوة َئيستا كةم تا زؤر لةسةر َ شاشةى َ كةنالة ئيسالمييةكان دةبينريَتَ ، بةالم ئةطةر كاك َدلشاد مةبةستى ئةوة َبيت كة دروست َ لةطةل ني ية ئافرةت َبيتة سةر شاشة ،ئةوة من بؤضوونةكةيدا نيمء بةتوندى ِرةتى دةكةمةوة». لةبةشيكى ترى ديمانةكةيدا َدلشاد طةرميانى َ َ باس لة سيستةمى ديموكراسى دةكاتء دةلَيت َ قةبول «ديموكراسيم وةك سيستم بة ِرةهاى نييةو َثيم كوفرة» ،لةثةراويَزى ئةم َتي ِروانينانةى طةرميانيدا ،لة 2012/10/24موحةمةد حةكيم ووتة َبيذى َ كؤمةلى ئيسالمى ِرايطةياند» كة ئةو قسانةى َدلشاد طةرميانى كردوونى ِراو سرنجى خؤيةتىء تةعبير لةسياسةتء َ هةلويَستى واقيعى َ كؤمةلى ئيسالمى ناكات». كارى َ بةشيكى بةياننامةكةى خوشكانى كؤمةلى لة َ ئيسالميدا هاتووةَ ، دةلَيت» هيوادارين كاك َدلشاد كةميك واقيعانة تر بيربكاتةوة ،ضونكة ئةو زةمانة َ بةسةر ضوو كة ئافرةتى َ موسلمان بخزيَنريَتة كونجى َ مالةوة». دةركردنى دوو بةياننامة لةاليةن ناوةندةكانى ب ِريار لة َ كؤمةلى ئيسالمى ،نيطةرانى ئةو حزبةية بةرامبةر بة َدلشاد طةرميانى و هةوادارانى. َدلشاد طةرميانى ئةندامى مةكتةبى سياسى َ كؤمةلى ئيسالمي دواى بؤردوومانكردنى َ كؤمةل لة ناوضةكانى هةورامانء بارةطاكانى َ بةثيى ماددةى داطيركردنى َعيراق لة سالى َ ،2003 تيرؤر لةاليةن ئةمريكييةكانةوة داواكراو بووة ،بؤ دةضيتة كؤمارى ئيسالمى ئةو مةبةستةش ناوبراو َ َئيرانَ ، بةالم دواى طة ِرانةوةى َهيزةكانى ئةمريكا طةرميانى دةطة ِريَتةوة بؤ هةريَمى كوردستان، َ كؤمةل لةئيستاشدا سةلةفيية جيهادييةكانى ناو َ هةوادارينء ثشتطيرى لة بؤضوونةكانى دةكةن.
ذمارة ()5(..)56ي تشريني دووةمي ()2012
13
راثؤرت :ئةنوةرحمةغةريب َ هةلةبجة لةمَيذة ضاوة ِريَى جَيبةجَيكردنى ئةو ث ِرؤذانةية كةبةشَيك لةبةرثرسانى كورد لةبؤنةكانء ِروداوو َئالؤزيةكاندا بؤ هَيوركردنةوة بةدانيشتوانى ئةو قةزايةيانداوةء دواتر يان بةجي كراوة بةناتةواوى بةجي نةكراون يان جَي َ جَي َ بةجَيهَيَلراوة ،يةكَيك لةو ث ِرؤذانة تةرخان كردنى ئةو ب ِرةثارةيةى (دِ .رؤذ نورى شاوةيسة) كة وةك ثي زانيومانة تائَيستا لةبانكداماوةتةوةو ث ِرؤذةكةى َ بةجي نةكراوة ،لةم راثؤرتةماندا زانيارى زياتر جَي َ لةو بارةوةية دةخةينة ِروو ،سةرةتاش عةبدولقادر شادى كةسايةتى ناسراو ِرؤشنبيرى قةزاى َ هةلةبجةمان دواندو لةبارةى ئةو ب ِرة ثارةيةو كردنى بةث ِرؤذة بؤشارةكةيان وتى «ئاشكراية كارةساتى كيميابارانى َ هةلةبجةو ناوضةكةى ضةندين كارةساتء نالةبارى هَينا بةسةر خاكء هاوآلتيانى ئةوناوضةيةَ ، خةلكى ئةو ناوضةيةى طة ِراندةوة بؤ ذيانَيكى سةرةتايىء لةيةكترى بض ِراندن ،ه��ةذارىء نةخؤشىء ثةرتةوازةيى بةتةواوى بوونى هةية لةناوضةكةداَ ، هةلةبجة بةر لةكيمياباران شاريَكى ِرةنطينء ئاسودةو خاوةنى بةخشندةيى بوو ،بةآلم دواتر ئاررةزوومةندة ئاو ِرى لَيبدريَتةوةءخَيرى ثَيبكريَت ئةمةش لةهةموو اليةنَيكييةوة». َ ئةو ِرؤشنبيرةى هةلةبجة لةدريَذةى قسةكانيدا َ دةلَيت «ئَيمة دةمانةويَت لةبوارى ئاوةدانيةوة باسَيك بوروذيَنينء بيهَينينة بةرباسء كؤلينةوة ئةويش ب ِريارى كردنةوةى دوو َ لَي َ هؤلى شايستةبوو لة َ هةلةبجةدا-: َ يةكةميان :كردنةوةى هؤلَيك لةاليةن (دِ .رؤذ ن��ورى ش��اوةي��س)ةوة كة بة ِريَزيان َ لةسالى ( )2004سةردانى ناوضةكةى كردوو لةبةرضاوى ميدياكانى كوردستانةوة ِرايطةياند، ()300,000سي سةد هةزار دؤالر لةبانك ب ِرى َ َ حجز دةكات بةمةبةستى كردنةوةى هؤلَيك لةشارةكةدا ،بةآلم تائَيستا نةثارةكة ديارةو َ نةهؤلةكةش. َ دووةم :سالى 2006لةسةردانَيكدا (تارق هاشمى) جَيطرى س��ةرؤك كؤمارى عَيراق َ هاتة شارى َ كؤمةلَيك هةلةبجةو بةئامادةبوونى بةرثرسى ثةيوةنديدارء َ كةنالةكانى ِراطةياندن بةردى بناغةى َ هؤلَيكى طةورةو فراوان لةسةر ثارضة زةوي��ةك دي��ارى ك��را ،كة بة ِريَزيان لةسةربودجةى خؤيان ب ِريارى لةسةرداء وتيشى
14
ذمارة ()5(..)56ي تشريني دووةمي ()2012
ض���ـ���ارةن���ووس���ي 300 رؤذ ن����وري ش���اوةي���س
َ كؤمةلةى قوربانيانى «كردنةوةى بنكةيةك بؤ َ هةلةبجة دةك��ةم��ةوة» ،بؤئةم مةبةستةش ثارةيةكى مةفتوحى داناو لة بانك خةواندى، بؤتةواوكردنى ث ِرؤذةكة ،بةآلم تائَيستا ئةنجام نةدراوةوثارةكةش ديارنية ،بؤية ئَيمةش وةك خةلكى َ َ هةلةبجة بةطشتىء ِرووناكبيرانء ئةدةب دؤستان بةتايبةت داواكارين ضارةنووسى ئةو دوو َ هؤلة ئاشكرابكريَتء هةرضى زووترة ئةو كارانة تةواوبكريَت». عةبدولقادر شادى ئاماذةش بةوة دةكات كة قةزاكةيان هةورامانء َ هةلةبجةى لةسةرةو هؤلَيك نية ،لةكاتَيكدا َ تائَيستا خاوةنى َ هةلةبجةو دةظةرةكة خاوةنى ذمارةيةكى بةرفراوانى نوسةرو ِروناكبيرء شاعيرة ،وةختانة كؤ ِرو كؤبوونةوةو كايةئةدةبىء هونةريةكانى تَيدا ئةنجام دةدريَت، ئةمة س��ةرة ِراى ِرؤذانى مةراسيمى 3\16كة ستيظالى ِرؤذى شةهيدانء كيميابارانى َ فَي َ هةلةبجة تَييدا ئةنجام دةدريَتء نةك هةرنويَنةرى حيزبء اليةنةكورديةكان ،بطرة نويَنةرانى َ دةولةتانء مرؤظدؤستانى جيهان تيايدا ئامادة دةبن. ط���ؤران ئ��ةده��ةم��ى قايمقامى ق��ةزاى َ هةلةبجةش لةبارةى ب ِرةثارةكةو ضارةنوسى
ئةو َ هؤلة لة لَيدوانَيكيدا بؤ ِريَطا وتى «كاتى سي سةد خؤى ئةوب ِرة ثارةية كة خؤى لة َ هةزار دؤالر لةخؤدةطريَت لةاليةن ليذنةيةكى تايبةتةوة ئةوثارةيةى وةرطرتووةء تائَيستادانراوة لةبانكداو ئَيمة لةبةرنامةدا دامانناوةو بؤضاككردنى َ هؤلى بؤنةكان بةشَيوةيةك دروست بكريَتء دةرخستةمان بؤئامادةكردووةو ثَيشكةشمان ك��ردووةو حاليةن دةرخستنةكةمان لةالى ثاريَزطاى سلَيمانيةو بؤئةوةى كارى ياسايى بؤبكريَت بؤئيعالن كردنىء بدريَت بةكؤمثانيا». قايمقامى قةزاى َ هةلةبجة لةبارةى جؤرى ث ِرؤذةكةوة كةخودى رؤذ نورى شاوةيس بؤى تةرخان كردووة وتى «ئةو ثارةكةى ثَيشكةشى َ هةلةبجةكردووة بؤدروست كردنى ث ِرؤذةيةك ئةوةيتر ليذنةكة ث ِرؤذة ديارى دةكات ،لةبةرئةوةى هؤلَيكى باش نية َ َ لةهةلةبجةدا بةوةرطرتنى بيرو َ بؤضوونى ضةند كةسَيك ثَييان باش بوو ئةو هؤلة دروست بكريَت بؤئةوةى َ شايستةبي بؤ هؤلَيكى َ بؤنةومةراسيمةكان». لةبةرامبةر وةآلم��ى ِرؤذنامةنوسَيكى هةلةبجةشدا كة َ َ دةلَيت «بةهؤى كةمتةرخةمى اليةنى ئيدارى قةزاكةوة ئةو ث ِرؤذانة دواكةوتووة»،
ه������ةزار دؤالرةك������ةي َ ل��ةه��ةل��ةجب��ة ن���ادي���ارة
ط��ؤران ئةدهةم َ دةلَيت «ئةو ِرؤذنامةنوسة ديارة ئاطاى لةمةسةلةكان ني ية ،دةبواية ئةو ِرؤذنامةنوسة ثرسيارى بكرداية ئةو كات قسةى بكرداية ئةوكاتة وةآلممان دةدايةوة». ئيبراهيم هةورامى ِرؤذنامةنوس لةوبارةوة بؤمان دواو وتى «ئةم ث ِرؤذةية كة برياربوو بةو ب ِرة ثارةية بكريَتة َ هؤلَيكي ِرؤشنبيرى ،لة ِريَيي ليذنةيةكةوة وةرطيرا كة ثَيكهاتبوو لة جةميل عةبدولرةحمان ،قائيمقامي ئةو كاتء حةسةن رةشيد سةرؤكي شارةواني َ هةلةبجةي ئةو كاتء ئةندامَيكي ئةنجومةني شارةوانيء خدر كةريمء ثارةكةش لةبانكي َ هةلةبجة دانراوة ،ئةوةي روذ َ نوري شاوةيس-يش هةر بؤ هؤلي رؤشنبيري بوو، ئةو ب ِرة ثارةية 300هةزار دؤالر بوو بؤ َ هولَيكي رؤشنبيريء بةس ،رؤشنبيري لةم شارةدا ،من هؤكاري سةرةكيية بؤ كةمتةرخةمي ئةو ليذنة يةو يةكةي ئيداري شارةكة دةطَي ِرمةوة كة ماوةي حةوت َ سال دةبَيت ئةو ب ِرة ثارةية لة بانكي َ هةلةبجةدا دانراوة وةك ئةركي بةرثرسياريَتيان بةتةنط ئةم ثرؤذةوة ني ية ،هةرضةندة ئةو كاتة من ثؤستي بةريَوةبةري ِرؤشنبيري َ هةلةبجةم هةبوو ،لة ِريَيي بةريَوةبةريَتي طشتيمانةوة َ هةولي
َ ثرؤثؤزةلي تايبةتمان بؤ جديمان داوةو ديزاينء َ ئةم ثرؤذةية كردووة ،بةآلم بةداخةوة وةالمي جدي نةبووة ،هةست دةكةم ئةم كةمتةرخةميية ثي دةبةخشَيتء ثَيمان َبي ئوميدةيةكمان َ َ دةلَيت اليةني ثةيوةندار لةم بارةيةوة لةخةمي مةسةلةكةدا نييةو خؤي بةبةرثرسي جدي نازانيت ،من ثَيم واية تَيثةربوني زياتر لة 7 َ سال بةسةر دابينكردني ئةم بودجةيةو تا ئَيستا بةجي نةكردنء خةرج نةكردني ئةم ب ِرة جَي َ ثارةية لةم ثرؤذةيةدا ماناي نةثرسينةوةية لةم ثرؤذةية لةاليةن بةرثرسانةوة ،بةآلم لةبيرنةجَيت خةرجكردنء جَيبةجيكردني ئةم ثرؤذةية لةسةرو دةسةالتي بةريَوةبةرايةتي رؤشنبيري َ َ هةلةبجةوة بووة». فازيل بةشارةتى ،ئةندامى ثة ِرلةمانى كوردستان لةبارةى ث ِرؤذةكةو دواكةوتنى بة طؤظارى ِريَطاى ِراطةياند «من جطةلةثة ِرلةمانتار وةك كةسَيكى َ هةلةبجةيىء وةك كاديريَكى سياسيش َ لةهةلةبجة لةسةرةتاوة ئاطام لةوثارة هةية ،هةتا ئةو ماوانةى ثَيشوو ،بة ِراستى ئةو ثارةية ئةوة بوو كةئةو ب ِرة بةشى َ هؤلة ِرؤشنبيريةكة ناكات ،ئَيمة لةسةردانَيكماندا
بؤالى جةنابى كاك نَيضير لةكاتى كابينةى ثَينجدا ،نةك لةئَيستادا باسى ئةو َ هؤلةمان الكرد ،كةثَيكهاتبووين لة (كاك فةرةيدوون جوان ِرؤيى،حةمةى حةمةسةعيدى يةكَيتىء قايمقامى ِرةحمةتىء كاك خدر)بووين ،باسى ئةو َ هؤلةو ئةوب ِرة ثارةيةمان كرد ،كة دكتؤر رؤذ نورى سي سةد هةزار دؤالرى ثَيشكةش شاوةيس َ َ بةو ث ِرؤذةية كردووة بؤئةوةى هؤلَيك دروست بكريَت ،بةآلم بةشى ناكات ،جةنابى سةرؤكى حكومةتى ئةوكات وتى ضةندى تَيدةضَيت هةموو باقيةكةى من دةيدةم ،بضن َ هؤلةكة دروست بكةن ،بؤية بة ِراستيةكةى من ئَيستاكة هيض هؤكاريَك نابينم لةمةسةلةى دروست كردنى َ هؤلةكة جطةلة كةمتةرخةمى بةرثرسانى ئيدارى َ َ هةلةبجة بؤدروست كردنى ئةو هؤلة ِرؤشنبيرية». بؤضوونيكى طؤران ئةدهةمى لة وةآلمى َ قايمقامى َ هةلةبجةدا كة بة ِريَطاى وت ئةوان دةرخستةو ئامادةكاريةكانيان طةياندؤتة سليمانىء تالةويَوة كارة ياسايةكانى ثاريَزطاى َ بؤ تةواوبكريَت ،ئةو ثة ِرلةمانتارةى ليستى َ كوردستانى لةسةر ليستى ثارتى َ «لةطةل دةلَيت حورمةتم بؤيان بةرثرسانى ئيدارى َ هةلةبجة ِراست ناكةن ،ضونكة ئةوان بةرثرسى يةكةمن لةبةجيطةياندنى ئةو ث�� ِرؤذة ،ئ��ةوة ماوةى َ شةش َ سالة ئةو ث ِرؤذةية ب ِريارى لةسةردراوة، وة ئةوكاتةش كة (تاريق هاشمى) يش جيطرى سةرؤك كؤمارى َعيراق بوو ديسان َ ئةوث ِرؤذةيةى خستةئةستؤى خؤى ،بةردى بناغةشى دان��را ،بةآلم دواى ئةوة بة ِراستى بةرثرسانى ئيدارى ئةوةندة كةمتةرخةم بوون بةجيكردنى ئةو ث ِرؤذةية جي َ كاريان لةسةر َ كةلي َنيكى طةورةية لةهةموو نةكردووة ،كةئةوة َ يادو يادةوةريةكاندا لةشارى َ هةلةبجةدا ئةو َبي َ هؤليةمان َثيوة ديارة». لةكؤتايدا ثرسيمان لةو ثة ِرلةمانتارة هيض ئاماذةيةكى سياسى دةبينيت لةثشت بةجي نةكردنى ئةوكةمتةرخةميةوة َ لةجي َ ئةو ث � ِرؤذةي��ةدا؟ بةشارةتى لةوةآلمدا وتى هةبيت، «هةركةسيك ئةو جؤرة بيركردنةوانةى َ َ ئةوة بيركردنةوةيةكى دواكةوتووانةية ،وة بيركردنةوةيةكة دذبة بةرذةوةنديةكانى َ خةلكى َ هةلةبجة بةكارديَت ،ضونكة َئيمة هاوكارى َ َ خيرخوازى لة خةلكى غةيرة كورد بؤ هةلةبجة َ وةردةطرين ،بؤضى حيزبة سياسيةكانى خؤمان يةكيك دةستى هاوكارى بؤ شارةكة دريَذ ئةطةر َ كردَ ،ئيمة بيرو ِراى سياسى َتيدا َليكبدةينةوة». ذمارة ()5(..)56ي تشريني دووةمي ()2012
15
ث َيكةوةذياني كودةتابازى لةعيرَ اق َيكى تازةدا
هاوراز كاوة ِ لةدةالقةى َ هةوالَيكةوة ذمارةيةكى طةورة لة ثةرلةمانتارانى َعيراق كة نويَنةرايةتى زؤربةى ليستء فراكسيؤنة هةمة جؤرء هةمة ِرةنطء جياوازةكانى بةشدار لة ثرؤسةى سياسي َعيراقدا دةكةن دانيان بةو ِراستى ية ناديارةدا نا كة بة ِراستى ناكؤكى سياسي َ لةنيوان ِر َؤلةكانى ضينى قولء قةيرانى متمانةش َ َ سياسةتمةدارانى دةسةالتدارى ئةم ِرؤى َعيراقدا هةية ،هةر ئةم ناكؤكىء قةيرانى متمانةيةشة بووةتة بةربةستى بةردةم دةرضوونى ضةندين ياساو ب ِريارى طرنط لةوانةى كةضةندين جار دواخ��راونء لةنزيكةوة ثةيوةندييان بةزامء مةينةتييةكانى طةالنى َعيراقةوة هةية.. ئيدى دواى شكستى سةرؤك ليستةكانى َنيو ثةرلةمان لةئاكامى دانيشتنء كؤبونةوةيان َ لةطةل دةستةى سةرؤكايةتى ثةرلةماندا لة ناوة ِراستى ئةم مانطةداء نةخاتة دواى دةستةوسانيشيان لة دانانء زيادكردنى ياساكانى ثةيوةست بةذيَرخانى َ والتء ياساي َليبوردنى طشتى بؤ ث ِرؤسةى دةنط لةسةر دانيان ،لةم ِرووةوة(عودةى عةواد)ى ثةرلةمانتار لةليستى (ئةحرار)ى سةر بة ِرةوتى (سةدر) بة ِراشكاوى طوتى «ئةو طرفتة هةرةطةورةيةى كة هةمووان بةدةستيةوة َ دةنالَينين ئةوةية ئةم ثةرلةمانةى
16
ذمارة ()5(..)56ي تشريني دووةمي ()2012
َئيمة لةاليةن ضوار يان َثينج ثةرلةمانتارةوةوة كة لةهةمان كاتدا سةرؤكةكانى ئةء ضوار َثينج فراكسيؤنة َ باال دةستةى ثةرلةمانن ،ف ِريَنراوةو شتيكيان هةر ئةم بة ِريَزانةش ِراى كردنى هةموو َ طرتووةتة دةس��تء ثةك خستنء ِراطرتنى شتيكى ئةم َ والتةشيان لةئةستؤناوة، هةموو َ َ هؤكارى ئةم ِرةوشةش ناكؤكى ية قولةكانى َنيوان فراكسيؤنةكانء ،قةيرانة سةختةكانى َنيوانيشيانة». سةرؤكى ليستى ( ِرافيدةين)ى مةسيحى يةكانيش كة (يؤنادم يوسف كةننا) سةرؤكايةتي دةكات جةختى لةسةر ئةم مةسةلةية كردةوةء طوتى «بةكردةوة-بافعل -ئةوةى بةدةستيةوة طيرؤدةبووين ئةو طيروطرفتة ط ِرطرتووانةى هةرسي فراكسيؤنة سةرةكي يةكانى َنيوان َ شيعةو سوننةو كوردةكانن كة ئةم ِرؤ كاردانةوةى لةسةر ِرةوشي طشتى َ والت هةية ،بة ِراى يؤنا دم كةننا ئةوةى ئةم ِرؤ لة َعيراقى تازةدا دةطوزةريَت ةتيكى َ هةلبذاردةى َثيشةكى ضةند َ هةلم َ َ ئايندةن ،وةكو َ دةلَين ،دةتوانم َبلَيم هةلمةتى َ ثي كردووة هةلبذاردن َ لةئيستاوة دةستى َ انةطةيةنرابيت». سةرة ِراى ئةوةى بةئاشكراش ِر َ َ بةالم ثةرلةمانتارى سةربةليستى َعيراقية، شةعران ئةلكةريم ئةوةى دووثات كردووةتةوة كةوا « ِراستة دةنط دان لةسةر ئةو ياسايانة ثةيوةستة بةناكؤكي ية سياسيةكانةوة ،جا
ئةطةر ئةم ناكؤكيانةش بةردةوام بن ئةوا كارى ب ِرياردان يان بة ِر َي كردنى ياساكان سةخت دةبيت بةضاو نووقان لةوةش كة ئاخؤ ئةم ياساء َ ب ِريارانة بؤ طةل طرنطبن يان نا». لةسؤنطةى وتةكانى ئةو سةرؤك ليستء ليستيك فراكسيؤنانةوة دةردةكةويَت كة هةر َ ض ياساء ب ِرياريَك بةاليةوة طرنط َبيتء لةبةرذةوةندى خؤيدا َبيت دةن��ط لةسةر ئةوة دةدات ،جا ئةطةر ب ِرياريَك َثيضةوانةى تايةفةضيتيى يةكانيان بةرذةوةندى ية حيزبيء َ َبيتَ ، بةالم لةبةرذةوةنديي طشتى ى طةالنى دابيت ،ئةوا دةنطى لةسةر نادات، َعيراق َ هيندة ياساى بؤنموونةش ليستى َعيراقية َ ذيَرخانى ئابوورى َ والتى بةالوة طرنط نى ية شيتء شةيداى ياساي َليبوردنى طشتى لةكاتيكدا َ َ ية ،سةدري يةكان-يش حةزيان لةو ياساي بةالم ليستى َ َليبوردنة طشتى يةيةَ ، باالدةستى َ دةولةتى ياساى سةر بة سةرؤك وةزيران ئالودةى دةرضواندنء ب��ة ِر َي كردنء دةنط َ لةسةردانى ياساي ذيَرخانةكةيةو ،بةميزاجى َ باالدةستيي خؤيان حةزيان لة َليبوردنى طشتى َ ني ية ،ديارة ليستى كوردى دلسافء ِرؤح دوسي سوكةكانى خؤمان هاوسؤزييان بؤ هةر َ ب ِريارة جؤربةجؤرةكان هةيةَ ، بةالم بةمةرجى طرى بةستة ثةنهانييةكانى َ َ ساالنى ِرابردوو َ لةطةل ليستء فراكسيؤنة دذ بةيةكةكانى َعيراق
دا ،جاروبار داواى بة ِر َي كردنى ياساكانى تايبةت بة نةوتء غازء بةرذةوةندى ية حيزبي يةكانى طةلةكةشيان دةكةن.. ثةرلةمانء حكومةتى شةراكةتى كودةتايي بةرثرسيكى حكومةتء لةضاوتروكانيكداء َ َ َ ثةرلةمانيك داواى هةلوةشاندنةوةى ضةند ئةندام َ ثةرلةمانيان ك���رد ،ئ��ةم��ةش لةدةست َثيشخةرييةكى كودةتاوانى داء لةهةمان كاتدا بةثيضةوانةى سةرجةم كودةتا باوو ناسراوةكانى َ ترى دنياوة ،ضونكة لة كودةتاكانى ترى دونيادا وةها باو و زان��راو كة ئؤثؤزسيؤن (بةرةى َ بةرهةلستكارانى دةرةوةى حكومةتء ث ِرؤسةى َ وخينن ،نةك حكومةت والت) حكومةت دة ِر َ يان ضةند بةشداريَكى كابينةى حكومةتء دامء دةزطاكانى كابينةى حكومةتةكةى وانيت يان وخي َنيت ،طةر حكومةت وةها َبر َ ب ِر َ كاتيك بير بكاتةوة لةسةر ئةو بنضينةيةى كة َ هيناوةو ئةم ثةرلةمان حكومةتيكى بةرهةم َ َ حكومةتةش لة ِرةحمى ئةو ثةرلةمانةوة ثةيدا بووةء ،باشترين كةسي حكومدارو كاربةدةستى لةئارادابوو (ئةحسةن موجود)ى ئةم ِرؤى بؤ َعيراق خستووةتة ثؤستةكانةوة ،ئةوا لةسةر ئةم بنضينةية َبيت ئةوا ئيدى طواية (بةلؤذيكى خودى حكومةت)و سةرجةم وةزيرانى سةر بةفراكسيؤنة ئاتاجيك بة دامةزراوة ناكؤكةكانى ثةرلةمان هيض َ ياسا دانةرةكةى (ثةرلةمان) نةماوة. لةوانةشة بة ِراى هةنديَك ضاوديَري سياسي كةسيك َبلَيت ئةو بةرثرسة حكوميانةو ئةو ضةند َ ئةندام ثةرلةمانة داواى بلؤك كردن ( ِراطرتن)ى كردبيت نةك َ هةلوةشاندنةوةى، حكومةتيان َ ئةمة لة ِر َ َ ب��ةالم هةر نيازى والةتدا واي��ة، َ هةلوةشاندنةوةكةش لة ثشتيةوةيةتى، ضونكة هةر خودى داواكارىء بانطةشة بؤ ئةم بةركةنار كردنةى حكومةت تاقي كردنةوةى َثيوةرو تةرمؤمةترى ثةرضةكردارو كاردانةوة هةمةجؤرةكانى ديكةية. خؤ ئةطةر خ��وازي��ارانء بانطةشةكارانى َنيي َ هةلوةشاندنةوةى حكومةتء متمانة دوي َ َ سةندنةوةش لةسةرؤكى حكومةتةكة بة ِروالةت ثاشطةز بووبنةوة ئةوة ماناى وانى ية كةلة َ بةبي هةلويَستى بنضينةيي يان كشانةوةو َ لةدةرطادان َ كردبيت. مالئاوايييان َ بانطةشةى ئةم هةفتانةى دوايي ضةند َ لةطةل ضةند ثايةداريَكى ثةرلةمانيك ئةندام َ بةشدارى حكومةتداو بةدوايدا ئةو ناكؤكي ية طةورانةى َنيوان فراكسيؤنةكانيش لةسةر ب ِريارو
ِراسثاردةكانى ياساي َليبوردنى طشتىء بنيات نانةوةى ذيَرخانى ئابوورىء ياساكانى تايبةت بة نةوتء غازء دانوستانةكانى َنيوان هةريَمء َ دةسةالتدارانى ضينى يةكةم بةغداد بة ِراى بانطةشةيةكى ناديموكراسي ية لةدواى ئةوةى كة حكومةتةكةى (نوورى ماليكى) توانيويةتى بةسةر زؤربةى كؤسثة طةورةكانى سةر ِريَطايدا سةربكةويَتء زؤربةى دؤسية َئالؤزةكانيش ضيتةوةو هيض ياخى يةكى لةبةرامبةر دا بثي َ َ نةبيت. نةمابيت ،تةنها ثةرلةمان َ َ ئيدى هيض دةستةو كؤميتةيةكى سةربةخؤو، هيض دام��ةزراوةي��ةك��ى دةس��ت��وورىء ،هيض بةثيوة كةسيكيش َ وةزارةتيكى مةدةنىء هيض َ َ يان بةدانشتنانةوة يان بة ثيادةيي هاتء ،يان ِرؤيشتء مافي َ نةبيت تةنها هةلسء كةوتى َ هيزة بةفةرمانى جةنابي سةركردةى طشتى َ نةبيت ،ئةم َ خةسلةتةش جوداية لة ضةكدارةكان َ َ خةسلةتة ناسراوة هاوضةرخةكانى ئةم ِرؤى هةر سةرؤك وةزيريان سةرؤك كؤماريَك كة ثؤستى هيزة ضةكدارةكانى سةركردةى طشتى ى َ َ نرابيت. نابيت يان َ والتيش لةئةستؤ َ ئةمة زياتر نةزعةو ئارةزوويةكى شوومى هاوشيوةى نةزعةكانى عةسكةرتاريانةية كة َ َ دةس��ةالتء خؤسةثاندنى يةك تاك ِرةويي الي��ةن��ةى ب��ة ه�َ�ي��زى ف��ةرم��ان��دةش��ة ،بةم َ بةكؤمةلء �ي ي��ةش لةطؤ ِرنانى ك��ارى ث� َ هاريكاريي نيشتيمانى ية ،لةاليةكى تريشةوة ثةردةثؤشكردنى ئةو شكستة ثةلوثؤدارةية كة لةسةرجةم فايلء دؤسيةكاندا خةريكة يةخةى حكومةت دةط��رَي��ت ،ضونكة هةر ِرؤذنا ِرؤذيَك بةسةر َعيراقدا َتي دةثة ِريَت، تووشي شكؤيةكى ئاسايش ثاريَزيي (ئةمنى)و هيمنىء تةنانةت تووشي كارةساتيكى َتيكدانى َ َ ئاسايش دةبن .دواى ئةمةش ث ِرؤذةكانى بنيات َ سةرلةنوى ضاككردنةوةش ثةكيان نانةوةو يان دةكةويَتء ،تةنها ضةند تةندةريَكى سادةوساكار بؤ َ بةلَيندةرانى دروست كردنى ضةند شؤستةو دةردةضيت كةلةوةش دا ثارةى بؤ شةقاميك َ َ تةرخانكراوى ِرووب��ة ِرووى تابلؤيةكى دزىء دةبيتةوة ،وةك ئةو تابلؤى الدانى ِرووخاندن َ كاتى يةى كة وردة وردة بةالدا دةكةويَتء كةس نى ية َ سي َنيتةوة .ديَهاتة سنوري يةكانى هةلى َ َ باكوورى خؤشةويستى والتةكةشمان بةردةوام لةذيَر ِرةحمةتى تؤثء موشةكى هاوسةنطةرانى �ي سةرسةختةكانمان دان لةدؤستانى دراوس� َ َئيرانء توركيا كة بةردةوام سةردانء هاتء ضؤى
لةنيوان َعيراقء بةرثرسانى ئةم دوو دؤستانةش َ َ والتةش دا هةية ،سةروةرى َعيراق لةم ديَهاتة لةكاتيكدا شيل دةكريَت كة َ سنوريانة دا وةها َثي َ َئيستا َعيراق خاوةنى سوثايةكى يةك مليؤن سةربازيي خؤبةخشء ،خاوةنى َ طري بةستى ضةكدار كردن بةب ِري ضةند مليارىء ،خاوةنى هةيئةتيكى فةرماندةيي طشتى ى عةسكةريشة. َ سةرلي َتيكضوونى حكومةت وةلى بةهؤى َ َ لةو كارة َبي بةرنامةء َبي سيستمى َنيو خؤييء تةنانةت َبي كةشء هةواى خؤشةويستىء َثيكةوة طونجانى ئةندامانىء َليثرسراوانةشيةوة، ثي دةرو َلي سةنةرةوةكةش ثةرلةمانة متنانة َ تووشي شؤك كردووة ،ناوبةناو جةنطى وتةو وتةبيذى فةرمى حكومةتء َليدوانى َنيوان َ ةوتيكى ر حكومةت �ى � �ةرؤك جيطرى س� ِ َ َ دى بةكاروانى بؤ دواوة هاتووى حكومةت دةبةخشيت ،ئيدى داخؤ بارو دؤخى ثةيوةندى َ َنيوان وةزيرة بة ِريَزةكانى سةر بة ليستء َثيكهاتة جياوازةكانى دى ضؤن َبيت كة بةردةوام ضةندين لةنيوانياندا هةبووةو هةية. بةربةستى بةردين َ لةبةر ِرؤشنايي ئةم بارودؤخةدا بانطةشةو هاوارى زؤرء مةترسيدار بؤ َ هةلوةشاندنةوةى ثةرلةمان بةمةبةستى خؤ قوتار كردن لة ضاوديَريي ثةرلةمان ،بؤ تةحةكوم كردنى لةدةست دةرنةضووى سةرضاوةكانى داراييء َ دةولةمةندىء ثؤستء ثايةو كورسي ى هينانى يةكجارةكى نةرمءشل ،ثاشان بؤ لة ِريشة َ ئةو هيواو ئاواتةى كة َ َ ثالنةرى مليؤنةها هاوالتي َعيراقي بوو كة ِروويان كردبووة صندوقةكانى سةردةميكى تازةى دةنط دانء خةونيان بة َ هيمنىء سةربةخؤييء ِرزطاري بةدى هاتنى َ يةوة دةدى ،جطة ل��ةوةش بانطةشةى ئةو ثةرلةمانتارة بة ِريَزانةو هاو ِر َي حكوميةكانيان بؤ الوازكردنى ئةو ثةرلةمانةش كة بةردةوام نانى َلى دةخؤنء هةرضي كةسء كارء خزمء اليةنطرة َ َ لةطوى كانيانة تيايدا دةلةوة ِريَنن .تاكة ئةلقة ثرسياريش كةيةخةى بانطةشةكاران دةطريَت ئةوةية بؤضى لةسةرةتادا هةرخؤتان يةكةم ضين بوون طؤرانيتان َ بةباالى ثةرلةمانء حكومةتة ثي كراوةكةيدا دةط��وتء ،ئةم ِرؤش متمانى َ بةبي َ طوى دانة هةستء نةستى دةيان مليؤن َ َ َ خير نةديوةكةتان هاوالتى بةشمةينةتى والتة َ ثشيوىء َئالؤزى ديكة بةسةر كةشء هةوايةكى َ دةهينن كة خؤشتان نازانن ث ِرؤسةى سياسيتاندا َ ئةنجاميكى نةخوازراوى ئةم جارة ض ئاكامء دةر َ َلي دةكةويَتةوة ؟!. ذمارة ()5(..)56ي تشريني دووةمي ()2012
17
ك َيشةكانى س��وريا هانى كوردةكان دةدات َ دةولةت َيكى س��ةربةخؤ ب��ؤ دروس��تكردنى
نوسينى :وييةر داظيس وةرطَي ِرانى :هَيمن مةنسور نابيت تاك ئةوةى لة سوريا ِروودةدات َ اليةنانة وةريبطرين ،ئةو نائاراميانةى كة يةكيك لة طةورةترينء كاريطةرترينء لة َ َ َ بةهيزترين والتى ِرؤذهةالتى ناوة ِراستدا َ ِروودةدات كاريطةرى لةسةر هةموو َ ؤذهةالتى ناوة ِراست هةية ،بةتايبةتى ِر (عيراق ،ئةردةن ،لوبنان)، وةك كانى دراوسي َ َ توركيا كة خؤى َئيستا لة َكيشةكةداية، هةزارةها لة دانيشتوانى سوريا لة ترسى شة ِر لة سوريا َ هةلهاتوون ،بة تايبةتى لة شارةكانى
18
ذمارة ()5(..)56ي تشريني دووةمي ()2012
باكور وةك حةماو عةفرين. توركيا نيطةرانة لةو ذم��ارة زؤرةى َ هاوالتيانى سوريا كة لة سنورةكراوةكانى َنيوانيانةوة ديَنة ناو توركياوة ،تايبةتى دواى زيادبوونى توندوتيذيةكان لة سوريا ،هةنديَك َ لةو َ لةطةل هةلهاتووانة جانتا سياسيةكانيان خؤيان ديَنن بؤ َ ئةىء دةبنة هؤى زياتر َئالؤزبوونى ِرةوشةكة. هةنديَك ج��ار َكيشة ناوضةيةكان دةبيت لةسةر ئةو هةزارةها كاريطةرى َ دانيشتوانة َ هةلهاتووةى كة بةو طةرماى َ خيمةكاندا دةذين ،بةالم ئةوة بؤ هاوينة لة َ توركيا زؤر سادةو ساكارة بة بةراود كردن بة َكيشةيةكى ديكة لة ئةطةرى ِروخانى ِرذيَمى
سوريادا ئةويش َكيشةى كورد و كوردستانة، عيراقدا بةنزيكةى وةك كؤثيةكى ئةوةى لة َ ِروويدا دواى َ سالى .1991 ك��وردان��ى ب��اك��ورى سوريا زؤرترين جي ثةنجةيان زياتر ديارة ضاالكيان هةيةو َ َ هةوالتيانى بةشةكانى ديكةى سوريا ،بؤ لة بةهيزكردنى ناسنامةو شويَنى خؤيان. َ خؤمان حوكمى خؤمان دةكةين ئةمة بؤ توركيا وةك ئةوة واية ثارضة ثة ِرؤيةكى سور نيشانى طايةك بدةيت. هيزةكانى ئةسةد لة ناوضةيةك كاتيك َ َ شؤرشطي ِرةكان لة زة هي بؤ نةوة دةكشي َ َ َ شتيكى ئاشكراية كة ئةوانى ديكة حةلةبَ ، ئةو بؤشايية ث ِردةكةنةوة كة لةدواوة دروست
دةبيت ،هةروةها لة ناوضة كورديةكانى َ يةكيتى ديموكراتى (ث. باكورى سوريا ثارتى َ ى .د) ثارتة بضوكةكانى ديكة لة تواناياندا هةية دةستبطرن بةسةر هةموو ناوضةكاياندا، َ بةالم دووبارة دةستدةطيريَتةوة بةسةرياندا لةاليةن ِرذيَمةوةَ ، سالةح موسليم ،سةرؤكى ثارتى (ث .ى.د)ةكة لة تازةترين َليدوانيدا بؤ (بى بى سى) َ «ئيمة دةتوانين خؤمان دةلَيت َ حوكمى خؤمان بكةين ،تواناى ئةوةمان هةية» ،بة ِريَز موسليم زؤر ذيرانة لةم قؤناغةدا بانطةشة بؤ سةربةخؤى كوردستان ناكاتَ ، بةلكو دواى ئؤتؤنؤمى دةكات لةذيَر سايةى سوريايةكى ديموكراتيدا. ك��وردةك��ان ت��ا َئيستا ض��وار ش��ارو َ كؤنترؤل شارؤضكةيان لة باكورى كوردستان بةشيكى قاميشلؤ و كردووة كة بريتين لة َ ئيفرينء عامودةو ئيل عةرةب ،ئةوةى كة طرنطة ئةوةية كة لة ئازادكردنى ئةم ناوضانةدا كةمترين شة ِركراوةو كةمترين زيانى طيانى هةبووة ،زؤريك لةو شوَينانة وا دةردةكةويَت «ئيمة ئاطادارمان بةبى شة ِر ِرزطاركرابنَ ، كة َ َ بهيلن بةجي َ كردنةوة كة ناوضة كورديةكان َ ئةطينا ناضاردةبين كاردانةوةى ديكةمان دةبيت» ئةمة قسةى بة ِريَز (موسليم)ة كة َ بةو كاربةدةستانةى ديمةشقى ووتى كة ناوضة كورديةكان بة ِريَوة دةبةن ،ئةوان دةزانن ئةو َ بةبى خةلكة ضى دةويَت بؤية َ هيناوة. خويَن ِرشتن وازيان لةو ناوضانة َ ئةردوطانء هة ِرةشةى تيرؤر كةسيك باكورى سوريا بة هةموو َ « ِرؤذئاواى كوردستان» ناودةبات ،سةرؤكى دةلَيت « زؤربةى َ (ث.ى.د) َ خةلكى ئةم ناوضانة بةشدارى ضاالكيةكان دةكةنء هاوكارى سةرخستنى نيازةكانمان دةكةن». ئةو نيازانة َ بةدلنياييةوة لةاليةن توركياوة ثشتيوانى َليناكريَت ،كة دةيةها َ سالةلة شة ِرى َ لةطةل ثارتى نةتةوةى كورد خوَيناويداية (ثةكةكة) -ثارتى كريَكارانى كوردستان. دوانيكى تونديدا لةم ماوةيةدا لة َلي َ سةرؤك وةزيرانى توركيا بة ِروونى ئاماذة بةوة َميكى سةربةخؤ دةكات كة دروستبوونى هةري َ لة باكورى سوريا هة ِرةشةيةكى ِراستةخؤية بؤسةر بةرذةوةندىء ئاسايشى توركيا.
ئ��ؤردوط��ان َ ��ي��ت» ِريَطةنادةين دةل َ ِريَكخراويَكى تيرؤرستى لة ناوضةكةدا دروستببيت» َ كةوتنيكى ضاوثي هةروةها ناوبراو لة َ َ تةلةفيزيؤنيدا َ دةلَيت «مافى سروشتى خؤمانة كة دةستبخةينة ناو كاروبارى سورياوة لةبةرئةوةى ئةو شانة تيرؤرستيانة هة ِرةشةن بؤ سةر ئاسايشى نةتةوةى توركيا» َ لةطةل رذيَمةكةى توركيا هاوثةيمان بوو ئةسةد بةهؤكارى ئابورىء ثراطماتيكى، َ بةالم َئيستا دةستى لة ديمةشق بةرداوة، ضةند جاريَك ئؤردوطان دواى لة سةرؤك بةشار ئةسةد ك���ردووة كة دةس��ت لة هاوالتيانى خؤى َ َ َ هةلبطريَتء قةتولوعامى َ بهي َنيت بؤ ئةوةى خويَنى واز لة دةسةالت َ زياتر نة ِرذيَت. َ َنيت؟ ي د ت دةسةال لة واز ئةسةد َ هةنديَك لة توركيا َثييان واية ئةسةد َ َليت يان خؤى خؤويستانة بةجيدي َ دةسةالت َ َ دةدات بةدةستةوة لة باكورى ووالت بؤ ببيتة مايةى طرذى بؤ (ث.ى.د) بؤ ئةوةى َ توركياء هةروةها دابةشكردنى ئؤثؤزسيؤنى سوريا. َ لة وتاريَكيدا بؤ دةزط��اى هةوالى توركيا ئةردوطان َ دةلَيت «ئةسةد لة باكور َثينج ناوضةى بؤ تيرؤرستةكان (كورد) هيشتووة». جي َ َ بةشيك ئةنكةرة (ث.ى.د) سوريا وةك َ لة (ثةكةكة) هةذماردةكاتَ ، بةالم ِرةخنةو ثشيوى لة تؤمةتةكانى دروستكردنى َ ناوضةكةدا تةنها ئا ِراستةى ِرذيَمةكةى ئةسةد ناكرَيت ،ناوضةى ئؤتؤنؤمى كوردستان اهينان بة عيراق دانيان بةوةدناوة كة ِر َ لة َ كوردانى سوريا دةكةن لة خاكى خؤياندا، لة نويَترين َليدوانيدا سةرؤكى هةريَمى كوردستان ،مةسعود بارزانى ،بة ِراشكاوى اهيناندا داناوة كة دانى بة بوونى كةمثى ِر َ اهينانى تيايدا ذمارةيةك لة طةنجانى كورد ِر َ تيادا دةكةن. َ َئالؤزيةكان لةطةل سوثاى سورياى ئازاد هةروةك ضؤن 20مليؤن كوردى توركيا سةيرى براكانيان دةكةن لة سوريا بؤئةوةى سنورى نيشتيمانةكةيان دياريبكةن،
شيوة توركةكانيش بةتايبةت بةهةمان َ نةتةوةثةرستةكانيان بةنيطةرانيةوة سةيرى بارودؤخةكة دةك��ةن ،وةزي��رى دةروةى توركيا ،ئةحمةد داودئؤغلؤ َنيردراوة بؤ باكورى َ لةطةل بةرثرسانى كوردا باس لة عيراق تا َ ِرةوشى سورياو نيطةرانيةكانى توركيا لةو بارةوة بكةن. هةنديَك شت تا َئيستا بةنا ِروونى ماونةتةوة ،واب��اس دةكريَت ثةيوةندى َنيوان كوردانى سورياو بةشةكةى ديكةى ئؤثؤزسيؤن (سوثاى سورياى ئ��ازاد) لة َئالؤزيداية ،لة هةندَيك لةو ناوضة كورديانةى َ هيزةكانى كة لة ذيَر كؤنترؤلى (ث.ى.د)دايةَ ، سةر بة ئةسةد لة بنكة سةربازيةكانى خؤياندا َنيت ماونةتةوة ،ئةمةش ئةو ثرسيارة دةوروذي َ َكةوتنيك لة َنيوان كة ِرةنطة جؤرة ِري َ هةبيت. ديمةشء كوردةكاندا َ ب� َ �ةالم ثرسيارة طةورةكة ئةوةية ئايا توركيا خؤى دةخاتة ئةو مةترسية طةورةوة هيرشكردنة سةر باكورى سوريا تا ريَطة بؤ َ لة دروستبوونى قةوارةيةكى كوردى بطريَت؟ شتيك حةتمية ،ئةطةر سةرؤك تةنها َ َ بهينريَتة خوارةوة ئةو ئةسةد لة دةسةالت َ َ ووالت��ة توشى دابةشبوونء توندوتيذىء دةبيت. بةريةكةكةتن َ سةرضاوةwww.bbc.co.uk :
دروستبووني هةريمَ يَكي سةربةخؤ لةباكووري سوريا هةرِةشةيةكي راستةوخؤية بؤ سةر بةرذةوةنديي ئاسايشي توركيا ذمارة ()5(..)56ي تشريني دووةمي ()2012
19
ساالر مةمحود: مَ هةريي كوردستان تـاكو ئ َيستا خـ لـةبةرئةوةي نيية ،ناتوانني َ بل َيني سيستمةكة ثةرلةمانيية بروا هةولَيرى ديدارىِ : س��االر مةحمود ئةندامي ثةرلةماني كوردستان و سةرؤكي ليذنةي مافي مرؤظ لةديمانةيةكي تايبةتي طؤظاري ريَطادا. ِريَطا :بة ِريَزتان وةك سةرؤكى َليذنةى مافى مرؤظ لة ثةرلةمانى كوردستان خويَندنةوةتان بؤ ِرةشى مافى مرؤظ ضؤنة؟ س��االر محمود :هةريَمى كوردستان لةبةردةم تاقيكردنةوةيةكى ضارةنووس سازداية ،ئةويش ئايا دةتوانريَت بةزوويى ث��رؤذةك��ان��ى ضاكسازيىء بةرنامةكانى روووبةرووبونةوةى راستةقينةى دياردةكانى َ ئاسةوارةكانى بنةب ِركردنى طةندةلىء دوو ئيدارةيىء ثشت بةستن بةثرةنسيثة جيهانيةكانى مافةكانى مرؤظء كاراكردنى دامةزراوةكانى كةكار لةسةر شةفافيةتء شيلكاريةكانى مافى لةثي َ بةربةست دادنان َ بةجيكردنى جي َ مرؤظ دةكةن بخاتة بوارى َ َ قؤلى هةمةاليةنةى بؤ راستةقينةوةو هةل َ َ مالريَت يان نا؟ لةم دوو ريانةدا دةتوانين كؤمةلَيك َ َ هةلسةنطاندنى جةوهةريى بكةين هيشتا بةطومانم بةزوويى بتوانريَت كة من َ ئةو ئيرادة راستةقينة دروس��ت بكريَت، لةبةر كةمى يان زؤر الوازى ئةو ئيرادةية دةبينين لة زؤر ئاستدا رةوشى مافى مرؤظ جيطةى رةخنةى ضاوديَرانى مافى مرؤظة لة َ ئاستى ناوخؤيىء َني َ ودةولةتيشدا ،هةرضةندة لةهةريَمى كوردستاندا كرانةوة هةيةو فرةيى سياسى واى كردوة ئاشنايةتى بةمافةكان َ لةهةلكشاندا َبيتء بوونى تابيت ئاستةكةى َ ضاوديَرى ريَكخراوة بيانيةكانء ضةندين كارةكتةرو ناوةندى ناوخؤيش لةسةر رةوشةكة ئوميد دةبةخشنَ ، بةالم لةبةر جؤريَك لة َ
20
ذمارة ()5(..)56ي تشريني دووةمي ()2012
ضةندين هؤكارى ترى خؤيىء بابةتى واى شيلكاريةكانى مافى مرؤظ لة كردوة تؤمارى َثي َ َ هيشتا زيادبووندا بن ،لةوانة كؤمةلطاى َئيمة َ َ َ كؤمةلطاى كؤمةلطايةكى ضةكدارة ،ضونكة َ كؤمةلطايةكى دواى ضةندين شة ِرة ،هةروةها بريندارةو تووشى ضةندةها جؤرى جينؤسايد هيشتا ناوةنديَكى ئةكاديمى بؤ بؤتةوةَ ، كؤليذو ثةيمانطا خويَندنى مافةكانى مرؤظ لة َ هيشتا دامةزراوة ثةروةردةييةكانى َئيمةدا نييةَ ، خي َلء عةشيرةتء كاريطةرية َنيطةتيظةكانى َ دابونةريتء كةلتورى باو َزالترة بةسةر ثرسة طشتيةكانى كوردةواريدا ،ئةمانةو ضةندينى تر
لة نةبوونى دةستورى هةريمَ دا زيانى زؤرمان بةركةوت َ بةهةلمةتى لةهؤكار وادةكةن كة َثيويستمان هةمةاليةنةبيتء هوشياريىء رووبة ِرووبونةوى َ نةوتوانين رازيبين بةم رةوشةى َئيستا. ِريَطاَ :ثيتواية ِرووداوة سياسيةكان بؤتة شيلكردنى مافى مرؤظ لة هةريَمى هؤى َثي َ كودستان؟ يةكيك لةهؤكارة حمود: مة �االر س� َ جةوهةريةكان بوونى تةنطذةى سياسى َنيوان ثارتء ريَكخراوة سياسيةكانى كوردستانة، ئةطةر ئامانجى زانستى حيزبى سياسى لة سةردةمى ديموكراسيء خةباتى مةدةنيدا بريتى َبيت َ لةبالوكردنةوةى هوشياريى مافى مرؤظء
ثاراستنى ئازاديةكانء ريَزطرتن لةسةروةرى بةديهينانى راستةقينةى عةدالةتى ياساء َ لاَ كؤمة يةتى ،بةم َثيودانطةو خؤيَندنةوةى ثةيوةندى اليةنة سياسيةكانى كوردستانء َ لةطةل ئاستى متمانةيان بةيةكترو بةرخورديان َ بةديهينةرى ئةم ئامانجانة نين، خةلكء خؤياندا َ ضونكة مومارةسةى سياسىء تةنانةت جؤرى حيزبايةتى لةكوردستاندا قؤناغى تةقليديةتى هيشتا كةلتورى شؤ ِرشء شاخ َتينةثة ِراندوةو َ َ لةسةردةمى دةسةالتى دةستوريىء خةباتى مةدةنى ناو شاردا بةجؤريَك هةذموونى كردوة، لة َتيكضوونى ثةيوةندى َنيوان دوو اليةن يان دةبيتء ئاماذة اوكيى طةورة دروست َ زياتر َدلة ِر َ شيلكارى بةدةر دةكةون ،نةبوونى طةورةكانى َثي َ متمانةى َنيوان اليةنة سياسيةكان هؤكارى شيلكاريةكانى مافى مرؤظنء ط��ةورةى َثي َ ئاستةنطن لةبةردةم كارانةبوونى ئةو دةزطاو ناوةندانةى ئامانجيان رووبةرووبوونةوةى شيلكاريةكانى مافى مرؤظء طةياندنى َثي َ َ ثرؤسةكانى هوشيارى مافةكانى مرؤظة ،بةالم لةبةرامبةردا هةموو اليةك دروشمى جوانء ثةي ِرةوى مؤديَرنى هةية ،واتة وةك تيؤرةو نوسراو اليةنةكان َ هةلطرى ئةو ثرنسيثة جوانانةنَ ، بةالم لة رةفتارو مةيداندا زؤر كةمتر تةرجةمة دةبن بؤ ذيانى رؤذانة. ِرَي��ط��ا :سيتةمى سياسى لة هةريَمى سيتةميكى ثةرلةمانية يان كوردستان ،ئايا َ سةرؤكايةتى؟ بؤ ئةم دؤخةى َئيستا كاميان باشترة؟ هيشتا لةبةر ئ��ةوةى ساالرمةحمودَ : هةريَم خاوةنى دةستوور ني ية ناتوانين َبلَيين سيستمةكة ثةرلةمانية يان سةرؤكايةتى، بةشيكة لة َعيراقى ئيتحادىء هةرضةندة هةريَم َ سيستةمة سياسيةكةى ثةرلةمانى ديموكراسية، َ نابيت ئةو راستية فةرامؤش بةالم هيض اليةك َ
ـاوةني دةسـتوور يان سةرؤكايةتي بكات كة ثةرلةمانى كوردستان دايكى جيطة دامةزراوةكانى ترى كوردستانةو يةكةم َ شانازى طةلى كوردستانة لة طواستنةوةى شةرعيةتى شؤ ِرش بؤ شةرعيةتى جةماوةريى، لةثةرلةمانةوة حكومةتء سةرؤكايةتى هةريَم لة دايك بوون ،هةروةها ب ِريار هةية لةكوردستاندا كةثةرلةمان مةرجةعى سياسىء ياسايى هةريَمى كوردستانة ،بؤية هةموو اليةنةكان طرنطة َبي َ دودلى كار بؤ ضةسثاندنى سيستةميكى ثةرلةمانى راستةقينة بكةنء َ لة سايةى ئةو سيستةمةدا فرةيى سياسىء َ دةسةالتةكان َبيتة ثرةنسيثى جياكردنةوةى دىء ببينة خاوةن دةستوريَكى مؤديَرنى ئةوتؤ يةكيتى هةتا سةرى َ مالى كوردستانى زامنى َ َ بةديهينانى زياتر لةفيدراليش لةثيناو َ بكات َ لة ئايندةى نزيكدا بؤ كوردستان ،واقيعى كوردستان بةهةموو َثيوةريَكى زانستى سيستةميكى ثةرلةمانى سياسى فؤرمى َ ديموكراسى دةخوازيَتء َئيمة لةثةرلةمانى كوردستان نزيكةى شةست ئةندامى ئةم خولة َ هةولى راستةقينةو كارةكيمان دا بؤ ئةوةى ثرؤذةى دةستور بة ئاراستةى هةمواركردنةوة كارى لةسةر بكريَت بؤئةوة بوو كة كاريَك َ ثةسيراوى بكةين ضيدى ئةو ثرؤذةية بةهةل َ نةمي َنيتةوة ،ضونكة لة غيابى دةستورو نةبوونى َ مةحكةمةى دةستوريدا تةفسيرو خويَندنةوةى بةثيى بةرذةوةندية ئايدؤلؤذيىء جؤراوجؤر َ حزيبيةكان بؤ ثرسة نيشتمانييةكان دةكريَت، لةبةر ئةوة بوونى دةستور هةم ئةو طرفتة سيستةميكى َنيت ،هةم زامنى َ َتيدةثة ِري َ دةبيتة ئاكام ئةوةش دةكات، بؤ َرنمان مؤدي َ َ هؤكارى راستةقينةى يةك ِريزى ناومالى كوردء ئاراستةكردنى تواناكان لةيةك دةفردا بةديهينانى ئامانجة طشتيةكانى طةلء بؤ َ نيشتمانةكةمان.
ِريَطا :مانةوةى َ كانيك لة زيندانةكان خةل َ بة َبى دادطايى كردن تاضةند يةكان طيرة َ لةطةل مافى مرؤظ؟ ساالر مةحمود :هةموو ئةو سزا دراوانةى لة ضاكسازييةكانى هةريَمى كوردستاندان فايلةكانيان قؤناغى ي��ةك�لاك��ةرةوةى وةرطرتووة ،واتة َلي َ كؤلينةوةى َتيدا كراوةو دادوةر ب ِريارى قةتعى ل��ةس��ةرداوة ،ئةو تؤمةتبارانةشى لة طرتنء طواستنةوةكانن، نابيت دةستبةسةرو طلدراوة بةبى ب ِريارى دادطا َ َ َ بةبى ب ِريارى بن ،بؤية هةر حالةتء َ طرتنيك َ شيلكردنى ياسايةو جةزاى لةسةرة، دادوةر َثي َ َ َ وةك خؤشتان دةلَين بة دلنييايةوة َثيشلكارى َبى ضةندوضوونى مافةكانى مرؤظَ ، بةالم َئيمة وةك ليذنةى مافى مرؤظى ثةرلةمانى كوردستان َتيبينىء طازندةيى زؤرمان لةسةر دواكةوتنء مانةوةى دؤسيةى تؤمةتبارانة لة ضوارضيوةى تةحقيقدا زياتر لةماوةى ياسايى َ خ��ؤي .ئةم َ هةوليرء حالةتانة لةدهؤكء َ سليمانىء طةرميانيش المان تؤماركراونء َ هةموو اليةكى ثةيوةنديدارمان َلى ئاطادار يةكيك لة بيانوةكان لة كردؤتةوة ،هةرضةندة َ
سليمانىء طةرميان بؤ ئةوةى دةطة ِريَننةوة كة َ دادوةر كةمترة بةبةراورد بة دوو ثاريَزطاكةى شتيك راستى َتيدايةَ ، هيشتا بةالم َ تر .ئةمة َ سةلمينراو ،لةبةر ئةوة ئةم نابيتة بةهانةيةكى َ َ جيطةى بايةخى َئيمةيةو ماوةيةكة كارى بابةتة َ جدى لةسةر دةكةين ،هةم بؤ دؤزينةوةى هؤكارةكانء هةم بؤ ضارةسةر كردنى. تائيستا ثةرلةمانى كوردستانء ِريَطاَ : حكومةتى هةريَم توانيويانة ِريَطربن لة شيل كارييةكان؟ وةستاندنى َثي َ س��االر مةحمود :سةربارى هةبوونى شيلكارى مافةكانى مرؤظ َ هةولى هةمةاليةنة َثي َ هةية بؤ بةرةنطاربونةوةى توندوتيذيةكان، هةم بة دةركردنى ياساو هةم بةضاوديَريكردن َ بةالم لةاليةن ثةرلةمانى كوردستانةوة، َ ئةطةر ثرسيارةكةت بةو جؤرة َبيتء بلَين َ لةهةولةكان بة َدلنييايةوة كةموكو ِريى هةية دةلَيم َ َثيتان َ بةل َى ،دةليل بؤ ئةمةش كارا نةكردنى دةستةى سةربةخؤى مافةكانى كةبةثيى ياساكةى كة لةثةرلةمانةوة مرؤظة، َ دةرمان كرد سةربة ثةرلةمانى كوردستانةو َ سثيردرا، ثى َ كؤمةلَيك ئامانجء ئةركى طةورةى َ ذمارة ()5(..)56ي تشريني دووةمي ()2012
21
بةالم ئةوة دوو َ َ سال َتيثة ِريىء ئيرادةيةك نيية بؤ كاراكردنى ،هةروةها دواكةوتنى دةركردنى بةدةستهينانى زانيارى وةك ياساى مافى َ يةكيك لة حةقلة طرنطةكانى حةقلى مافةكانى َ مرؤظن كة ئةطةر ئةو دوو هةنطاوة بنراية بةرةنطاربوونةوةيةكى زياترو بةرنامة ريَذتر شيلكاريةكان ،بابةتى لةثي َ دةبوو بؤ ريَطرتن َ شيلكاريةكان ثةيوةستة بةاليةنى راطرتنى َثي َ مةعريفةو هوشيارييةوة ،لة راستيدا ئةمةش تةرخانكردنيكى مةنهةجى ض ِرتر َثيويستى بة خؤ َ هةية لة ئاستى حكومةتء ثةرلةمانيش ،واتة ثةيوةنديدارة بة رؤشنبيريى مافةكانى مرؤظةوة، َ بةالم بةداخةوة ئةو خؤ سازدانة نيية بؤ ئةم سيكتةرة هةرة هةستيارة كة بةالى منةوة لة َ ثرؤذةكانى بيناو خزمةتطوزاريش زؤر طرنطترةو سةنطء َ هةلسةنطاندنى سياسةتء بةرنامةى َ دةسةالتى سياسى لةسةر دةكريَت لة ئاستى جيهانىء ناوخؤيشدا. ِريَطا :باس لة طة ِرانةوةى ئةو ياسايانة دةكريَت ،كة وةك خؤتان َ دةلَين ِرةهةندى نيشتيمانييان هةية؟ لة سةرووى هةمووشيانةوة ِرةشنووسى دةستوور ،ئايا ئةوة ئاستةمة طة ِرانةوةيان؟ ياخود ِريَطرييةكانى ضين؟ ساالر مةحمود :ئةطةر بة راستى بةرذةوةندية َ باالكانى طةلى كوردستان ل��ةس��ةرووى بةرذةوةندية حزبييةكانةوة دابنريَت هيض كاتيكدا هةنطاو كاريَك ئاستةنط ني ية ،كةلة َ َ ئةسل واية بةو جؤرة َبيت ،لة َئيستادا َثيويستة َ يارمةتيدةرى ئةو هةوالنة بين كةلة ئارادان بؤ نزيككردنةوةى بيروبؤضوونة جياوازةكان بةمةبةستى طةيشتن بة ريَكةوتن لةسةر بنةماى بةرذةوةندى َ خةلكى كوردستان نةك تةوافقيك لةبةرذةوةندى حيزبةسياسيةكانء َ هةر اليةنةو بةشى خ��ؤىَ ، بةلكو هةموو اليةنةكان هؤكاربنء بةرذةوةنديةكانى كؤمةالنى َ َ خةلك ئامانج َبيت .بؤية ئةمة َ دةلَيم ضونكة اليةن هةبووة بةناوى داواى َ خةلكةوة ضوةتة َثيشةوةو سازشى كردوة بؤ بةرذةوةندى ماددى خؤىَ ،ثيويستة كار بكريَت بؤ البردنى ئةوةى ئيمكانة لة ئاستةنطةكان كة بة ب ِرواى من ئاستةمى َنيو سياسةتيش هونةرى هةبيت بؤ مومكيناتةَ ،ثيويستة فشارى مةدةنى َ سةر هةموو اليةنةكان َثيكةوة دابنيشنء بضنة ذيَر بارى بةرثرسياريَتى قؤناغةكة .هةروةها ثةرلةمانى كوردستانيش بةعةمةلى كار
22
ذمارة ()5(..)56ي تشريني دووةمي ()2012
لةسةر ئامادةكاريةكان بكات بؤ ئامادةكردنى راثؤرت لةسةر ثرؤذةكانء ئامادةباشى بكات بؤ كاتى طفتطؤكردن لةسةريان ،داواك��ارم فراكسيؤنةكانى ثةرلةمان فشارو كاريطةرى لةسةر حيزبةكانيان دروست بكةن بؤ بةيةك طةيشتنء َثيكهاتن لةسةر ئةو بابةتانةى ثةيوةندى بةياساو ثرؤذة ياساكانةوة هةية، دواكةوتنيك لةو عةمةليية، ضونكة لةهةر َ ثةرلةمانء ئةندامانى ثةرلةمان توشى رةخنة دةبنةوةو بةرثرسياريَتيةكى طةورةش دةكةويَتة َ ئؤبالمان. ِريَطا :طة ِرانةوةى ِرةشنووسةكة خواستى هةموو اليةكى لةسةرة؟ س��االر مةحمود :وةك ضؤن َثيويستة
سةربارى هةبوونى ثيَشيَلكارى مافةكانى ىَ هةول مرؤظ هةمةاليةنة هةية بؤ بةرةنطاربونةوةى توندوتيذيةكان كاتيك دةستور بخريَتة راثرسيةوة كة َدلنيابين َ َ هةرة زؤرينةى خةلكى كوردستان َثيشوازى َلى دةك��ةنء هةست دةك��ةن لة سايةيدا مافء ئازاديةكانء ويستةكانيان زامن كراوةء ثةسةندى بكةن ،ئاوةهاش َثيويستة كار بكريَت بةزوويىء بةجدى هةموو اليةنة كاريطةرةكانى كوردستان بضنة ذيَر بارى بةرثرسياريَتى هةبيت بؤ ئةوةى طشتيةوةو ئةو خواستةيان َ ضيدى لة فةراغى دةستورييدا هةريَم قؤناغة هةستيارةكانى ئايندة َتيثة ِر نةكات ،لة نةبوونى دةستورى هةريَمدا زيانى زؤرمان بةركةوت، هةلناطريَتَ ، ضيتر قؤناغةكة ئةو دؤخة َ بةلى بة راى من لة َئيستادا هةمواركردنةوةى ث��رؤذةى دةستور خواستى هةرة زؤرينةى
َ خةلكى كوردستانى لةسةرة ،باوة ِر ناكةم هيض اليةنيكيش تا سةر نةيارى ئةو خواستة طشتية َ بكات. ِريَطا :ضاوة ِر َى دةكةن ِرةشنووسى دةستوور بطة ِريَننةوة ثةرلةمانى كوردستان ،وة ئةطةر نةطة ِرايةوة َئيوة وةك ثةرلةمانتار َ هةلويَستتان دةبيت؟ ضى َ ساالر مة حمودَ :ئيمة كار دةكةين ثرؤذةكة بطة ِريَتةوة ثةرلةمانى كوردستانَ ، بةالم ئةمة َثيويستة لةسةرةتادا ئةو مادانة دةست نيشان بكريَت كة كامة مادةو ب ِرطة َثيويستى بة ثياداضونةوةية ،ضونكة ناكريَت هةموو ثرؤذةكةو ماددةكانى بة َتيك ِرايى بخريَتة بةردةم دةرفةتى وابيت ئةوا كات طفتوطؤ لةسةر كردن ،ئةطةر َ نابيت بؤ ئةو ثرؤسةيةَ .ثيويستة لةبةردةستدا َ هةبيتء كارى ثيشةيىء دمان ئومي َ لة َئيستادا َ جدى لةسسةر بكريَت ،مادام دةستور ثةيمانى َ نابيت ئةم بابةتة كؤمةاليةتيةو دايكى ياساكانةَ ، اليةنيكى حزبيك يان َ بكريَتة ئةجنداى سياسى َ سياسى لةطة ِرانةوةو نةطة ِرانةوةى دذى اليةنيكى تر .بؤية ئةم بابةتة لةدةرةوةى ئةو َ مامةلةى َ هاوكيشة َ لةطةلدا بكريَت ،بؤ ئةوةى َ َ هةولةكان لةبار نةبريَن. ِريَطا :كؤتا ثرسيار ،تاضةند طةشبينن بةو دؤخةى َئيستاى هةريَمى كوردستان لة ِرووى سياسىء مافى مرؤظ و خزمةتطوزارييةكان؟ س��االر مةحمود :س��ةرب��ارى هةبوونى َتيبينى زؤرء بوونى كةموكو ِريى لة ثرؤذةكانى خزمةتطوزاريىء كةمى متمانةو هاودةنطى حيزبةسياسيةكانى كوردستان لة ثرسة ضارةنوسسازةكانداء هةستيارى دؤخى سياسى لة كوردستانء ئةو نائامادةييانةى بؤ طؤ ِرانكاريةكانى ناوضةكةو خةمسارديةكانى ئوميدةوة دة ِروانمة ئايندةى كةهةية ،بة َ ثرؤسةى ديموكراسى لةهةريَمى كوردستانء ئايندة ب��ؤ ب���ةرةى ديموكراسيةو مافة زةوتكراوةكان بةدةست ديَنةءةو داهاتوومان دةبيت ،ضونكة لة َئيستاو رابردوومان باشتر َ سةردةميك زياتر طةلةكةمان ئةم ِرؤ لةهةموو َ هوشيارترةو زةخيرةيةكى باش لةنةوةى َ نوىء كةسانى كارامةو َدلسؤز بؤ خاكء َ خةلك لة كوردستانء دةرةوةدا هةن ،ئةمة سةربارى قؤناغةكة كة فؤناغى كةوتنى ستةمكارةكانى ناوضةكةيةو نةيارةكانى كوردو كوردستان باهؤزةكة لةبةرذةوةندياندا نيية.
لةسةردانةكةيدا بؤ طةرميان سةرؤكى حكومةت هيضي ث َينةبوو! ِراثؤرتى :ظينا ئةنوةر لةماوةى ضةند هةفتةى ِرابردوودا سةرؤكى حكومةتى هةريَمى كوردستان (نَيضيرظان بارزانى) سةردانى دةظ��ةرى طةرميانى كردوو لةمةراسيمَيكدا سةرة ِراى دانانى بةردى بناغةى كؤمةلَيك َ ضةند ث ِرؤذةيةك َ بةلَينى ديكةى تريشى بةدانيشتوانى ئةو ناوضةيةدا ،طؤظارى ِريَطا لةم ِراثؤرتةدا بؤضونى هةمة اليةنةى حيزبء اليةنة سياسيةكانى ناوضةكةو ِرؤذنامةنوسانى لةمة ِر ئةو سةردانة ءةرطرتووةء لةسةرةتاشدا مةال رزطار، بةرثرسى كؤميتةى سةركردايةتى طةرميانى حيزبى زةحمةتكيشانى كوردستانءتى»من لَيرةدا دةمةويَت بةكورتى تيشكَيك بخةمة سةر طرنكى ئةو سةردانة بة اليةنى ثؤزةتيفء نَيطةتيظيةوة،
لةرووى بؤزةتيظةوة طرنطى ئةو سةردانة لةوةدا خؤى دةبينَيتةوة كة دةظةرى طةرميان يةكَيكة لةو دةظةرانةى هةريَمى كوردستان كة لةِرابردوودا ثشكى شَيرى بةركةوتووة لة قوربانىء فيداكارىء َ مالويَرانىء ئةنفالدا ،بؤية طرنطة بؤ حكومةت ئاو ِرى زياتر لةم ناوضةية بداتةوةء خزمةتطوزارى زياتر ثَيشكةش بةم ناوضةية بكات ،بؤ ئةوةى تؤزيك لة ئَيشء ئازارةكانى َ خةلكى ئةم ناوضةية كةمبكاتةوة ،ئَيمة ثَيمان ءاي��ةءةك َ خةلكى طةرميان حكومةت لة طةرميان ئيشى كردووة، بةآلم ئةو ئيشء كارانة لة ئاستى داواك��ارى طةرميانيةكاندا نية ،ئيشةكان بةشَيوةيةك ئةنجام دراوة لة بوارةكانى ِريَطاوبانء دروستكردنى قوتابخانةو نةخؤشخانةء باخضةو ثاركء ثرؤسةى دامةزراندن...هتد ،ءة دواين خزمةتطورايش لة
سةردانةكةى سةرؤكى حكومةتدا َ بةلَيندان بة دوو سايدكرنى ريَطاى (كةالر-دةربةنديخان) كة بة ِريَطةى مةرط ناسراوة ،هةرضةند ثَيشتر لةاليةن ئيدارةى طةرميانةوة ئةو َ بةلينة درابوو». ئةو بةرثرسةى حيزبى زةحمةتكَيشان ل��ةدرَي��ذةى قسةكانيدا ءتيشى «سةردانةكة بةراستى زؤر زؤر درةنطءةخت بوو بؤ دةظةرةكة، هةروةها سةرؤكى حكومةت لة سةروبةندى سةردانةكةيدا كة كاتذمَير ()10ى سةرلةبةيانى ديارى كرابوو كة جةماوةريَكى زؤر لة ضاوة ِروانيدا كاتذمير ()11:20ى سةرلةبةيانى بوون ،بةآلم َ ئامادةبوو كةئةمةش خؤي لةخؤيدا ِريَزنةطرتنة لة كات ،وة بوو بةهؤى نيطةرانى ئةو جةماوةرةى كةلة ضاوةروانيدابوون ،ضةندين دامءدةزط��اى حكومىء حيزبى ريكخراوةييء ثيشةييء
ذمارة ()5(..)56ي تشريني دووةمي ()2012
23
كةسايةتىء هاولاَ تيان ئامادةبوون .اليةنَيكى نَيطةتيظى ئةو سةردانة ئةوة بوو كة ثرؤذةيةكى ثي نةبوو ئةوةى كة خراية ستراتيذى ئةوتؤى َ َ روو ثَيشتر لةاليةن ئيدارةى طةرميانةوة بةلَين بة بةجي بكريَت، جةماوةر درابوون كة ئةو ثرؤذانة جَي َ هةرةوةها لةم سةردانة سةرؤكى حكومةت رووبةرووى َ كؤمةلَيك رةخنةء فشارى جةماوةرى بوويةوة لةاليةن َ خةلكى ناوضةكةوة ءةك َ خةلكى خانةقينء جةلةوالء كفرىء دووزخورماتوو كةوةك ثَيويست حكومةت ئاو ِرى لة ناوضةكانيان نةداوةتةوةء ،ءة خزمةتطوزارى ثَيويستى ثَيشكةش نةكردوونَ ، خةلكى ناوضة جَيناكؤكةكان طلةييء طازندةى زؤري��ان لة حكومةت هةبوو ،كة لة ِراب��ردوودا نةيتوانيوة ءةك ثَيويست ئةمنيةتى طيانى َ خةلكى ئةو ناوضانة بثاريَزيت،ءة بةسةرؤكى حكومةتى هةريَميان ِراطةياند كة كوردانى ئةو ناوضانة ثةيتا ثةيتا زيدى باو باثيرانيان جَي َ ديلنء ئاوارةى هةريَمى كوردستان دةبن ،ئةمة سةرة ِراى ئةوةى لة شارى كةالريش سةرؤكى حكومةت رووبةرووى خوثيشاندانى دانةمةزراوةكان بوويةوة، ئَيمة لة حيزبى زةحمةتكيشانى كوردستان ثَيمانءاية ئةم سةردانة مةيدانيانة لة هةموو روويةكةوة طرنطى خؤى هةية ،ءة حكومةت ئاطادارى ئيشء كارةكانى خؤى دةبَيت لة رووى ئيدارىء سياسيء ئابوورىء خزمةتطوزارىء ئاوةدانكردنةوةوة ،ءة ثَيمان باش بوو سةرؤكى حكومةت لةم سةردانة كؤبوونةوةكانى زياتر َ لةطةل كةسانى بة ئةزموونء شارةزاء ئةكاديمى بوواية ،بؤ ئةوةى ثرؤذةى سةركةوتووء لةبار بؤ دةظةرةكة بخةنة ِرو،و حكومةتيش برياريان لةسةر بدات». مةحمود حاجى عومةر ،بةرثرسى مةكؤى بزوتنةووةى طؤ ِران لة كةالر لةوبارةوة بؤ ِريَطا دواو ءتى «بة ِراي من هاتني سةرؤكي حكومةت بؤ طةرميان لة ضوارضَيوةي ئةو مؤديَلء ئةتةكيةتة حكومي حيزبييةداية كة كاربةدةستاني بالاَ ي ئةم ءلاَ تة لَيرةو لةوي رؤذانة ثيادةي دةكةن ،زؤرينةي َ خةلكيش هةر بةو ضاوة لةو سةردانانة دة ِروانن ،ءةك من بزانم سةرؤكي حكومةت تةكليف كرابوو بؤ داناني بةردي بناغةي نةخؤشخانةيةكي مندالاَ نء طواية خةرج كردني 200مليؤن دؤالر بؤ ناوضةكة، بة ِريَز نَيضيرظان بارزاني لةكاتي دةستبةكاربوونيدا َ بةلَينى ئةوةي دا كة طواية دةتوانَيت حكومةتي سةرتاسةري بضةسثَينَيت ،هيوادارين لة ئاستي جَيبةجَيكردني َ بةلَينةكةيدابَيت ،ضونكة تائَيستا بةلَينانةي كة ئةم كابينةية َ زؤريَك لةو َ بةخةلكي
24
ذمارة ()5(..)56ي تشريني دووةمي ()2012
دابوو نةيتوانيوة جَيبةجَيي بكات ،تةنها ثةيمانَيك بةجي كراوة ئةوةية كةءتيان ئَيمة دريَذة كة جَي َ ثَيدةري كابينةي شةشةم دةبين ،فيعلةن دريَذة ثَيدةرنء طؤ ِراني ئةوتؤ نةكراوةو ئةمجاديَكمان نةبيني بة بةراورد بةكابينةي ثَيشوو ،سةبارةت بة داناني بةردي بناغةو تةرخانكردني ثارة بؤ ثرؤذة، بةقةدةر ئةوة الي ئَيمة طرنط نية كة بزانين بة بةجي دةكريَت،ءة بؤضيء ئايا ثراكتيكي ضؤن جَي َ لةكاتي خؤيدا ئةنجام دةدريَت؟ بؤية ئَيمة تا كاتي ئةنجامدان ناتوانين َدلخؤش بين بة سةردانء بةلَيندان ،ئةرزيءاقيع شتَيكةو بانطةشةو َ َ بةلَين شتَيكي تر ،هةربؤيةش لةئَيستادا ئَيمة ضاوديَرو ِرةقيب دةبين لةسةر ئةو ثرؤذةو ثارانة ،ئينجا خويندنةوةمان دةخةينة ِروو».
ِرؤذنامةنوس َيك لةطةرميان: نيَضريظان بارزاني بةم سةردانةى ءيسيت ئةوة بطةيةنيَت كةئةوءةك سةرؤكءةزيري ثيَشوو بيَدةسةلاَ ت نية لةدريَذةى لَيدوانةكةى ئةو بةرثرسةى طؤ ِراندا لةمة ِر سةردانةكةى سةرؤكى حكومةتء متمانةى هاوآلتيانى ناوضةكةوة ءتيشى «مادام ئةو ئةزمونة َتالة هةية حةقة نةمَينَيت ،بَيطومان لة نةتيجةي هةموو ئةو سةردانانةي كة لةاليةن بةرثرسانء كاردبةدةستان بة تَيك ِرا لة رابردوودا كراوةو سةدان بةلَينء ثةيمان بة َ َ خةلكء هاونيشتيمانياني ئةم ءلاَ تة دراوةء جَيبةجَيش نةكراوة ،ئيتر قةيرانَيكي َ قول لة َبي متمانةيي دروست بووةء ئَيستا قؤناغي (قةيراني َبي متمانةيي ية) ،لةكاتي دةست بةكاربوونيدا سةرؤكي حكومةت َ بةلَينيدا ب ِرواو متمانة لة نَيوان َ خةلكء حكومةت ثةرةثَيبدات، كةضي دةبينين ديواري َبي متمانةيي بةرزتر بووةتةوة ،بة ِراستي متمانة بةدةسةلاَ تَيكي عادلء
شةفاف دةبَيت ،كة ئةو مةجالةش تةسك بويةوة ئيتر َبي متمانةيي َ قولتر دةبَيتةوة ،ثَيويستة َ َ خةلكي ئةم ءلاَ تة ئاطاداري تةواوي هةولةكاني حكومةت بَيت ،هيوادارم بة هةموومانةوة بتوانين ئةم قؤناغة تَيثة ِريَنينء متمانةو سيقة بةيةكتر َ سةرقالي خزمةت كردني بوون بطة ِريَنينةوة، هاونيشتيمانياني ئةم هةريَمة بين ،ضونكة زؤر دةمَيكةء توويانة (كاتءةك شمشَيرءاية نةيب ِري دةتب ِريَت). دواءتةم سةرؤكي حكومةت بةقسةي خؤي َ كؤمةلَيك بة طيرافاني ث ِرةوة هاتبووة طةرميان، َ بةلَيني داوة ئومَيد دةكةين لةكاتي خؤيدا َ بةجي بكريَن ،تا خةلكي ب ِرواو قةناعةتيان بةو جَي َ َ جؤرة سةردانانة هةبَيتء ضيتر خةلك بة شكء طومانةوة نة ِرواننة َ بةلَيني بةرثرسان ،ماوةتةوة َبلَيم مقولةيةكي ثر حيكمةت هةية َ دةل َي ( الوعد دين علي الحر)». هؤشيار عةبدولعةزيز ،لَيثرسراوى كؤميتةى محةلى حيزبى شيوعى كوردستان لةطةرميان لة لَيدوانَيكيدا بؤ ِريَطا لةمة ِر سةردانةكةى ئةم دواييةى سةرؤكى حكومةت بؤ ناوضةكةيان بؤ ِريَطا دواو ءتى «لة ِراستيدا سةردانى سةرؤكى حكومةت بؤ هةرناوضةيةك دواليةنةيةء سلبياتء ئيجابياتى خؤي هةيةء هاوكاتيش كاريَطةريء َ رؤلء قورسايي خؤي دةبَيتء دةبَيتة هؤكاريَكى بةجي جي َ باشيش بؤ ناوضةكة بة تايبةت لة باري َ كردنى ثرؤذةكانى خزمةتطوزاريء بةدواداضونى ِرةوشي طشتى كة َ خةلك زؤرجار قسةى لة بارةوة دةكات ،ناوضةى طةرميانيش يةكَيكة لةو ناوضة ثةراويَزخراو ثشتدةستانةى كة بة بةراورد بة شارء شارؤضكةكانى تري كوردستان كةمتر بايةخى ثَيدراوةء كةمترين ثرؤذةشي بؤ كراوة ،ئةمة لة َ دةخوازي ئةم ناوضةية شتى زؤر زياتري بؤ كاتَيكدا بكريَتء خزمةتطوزاري زياتري ثَيشكةش بكريَت، ضونكة طةرميان يةكَيكة لةو ناوضة بةرفراوانانةى كة بة د ِرندانةترين شَيوة بةر ثةالمارةكانى ئةنفالء ِراطواستنء بة زؤر ئاوارة بوون هاتووةء خاوةنى زؤرترين قوربانية .ناوضةيةكى ثةراويَزخراوى تةواو داهَيزاوةء كةمترين ثرؤذةشي بؤ كراوة لة ِرابردوودا. بؤية ِرةنطة ئةم هاتنةى سةرؤكى حكومةت ببَيتة بنةمايةك بؤ ئةوةى حكومةت بايةخ بةو بوارانة بدات كة خودى سةرؤكةكةى لةءتةكةيدا ئاماذةي ثَيداء َ خةلكى ناوضةكةش مافي خؤيةتى لةو ثرؤذانة سودمةندبَيت كة جةنابي سةرؤكى حكومةت خستية روو ،بؤية جَيبةجَيكردنى هةر ثرؤذةيةكى خزمةتطووزاري لة سَيكتةرةكانى
ث��ةروةردةء تةندروستىء ِريَطةء بانء خانووى نيشتةجَيبوون بةتايبةت بؤ خانةوادةى شةهيدانى ئةنفال لة سةردةستى سةرؤكى حكومةت طرنطء ث ِربهايةء بايةخى خؤي هةيةَ ، بةالم كَيشةو طرفتى ناوضةكة زؤر لةوة زياترةء ثَيويستة سةرؤكى حكومةت لة داهاتوو ءردتر لة ئَيستا بةدواداضونى بةجي بوونى ثرؤذةكانء خؤي طشتى بؤ ضؤنَيتى جَي َ لةنزيكةوة لة كةمووكورتىء كَيشةو طرفتةكانى خةلك َ َ بكؤلَيتةوةء َ طوي لة داواكاريةكانيان بطريَت، ضونكة زؤرجار ثرؤذة خزمةتطوزاريةكان تةنها لة ضوارضَيوةى َ بةلَينء حبري سةر ءةرةقةكان زياتر ناضَيت .دةكريَت َبلَيم بةطشتى َ هةلسةنطاندنء قسةكردن لة جَيبةجَيكردنى ثرؤذةكان لة ئَيستادا كاريَكى ئاسان نيةء ناكريَت ئَيستا ب ِريار لة باشيء خراثي َ هةولةكانى سةرؤكى حكومةت بدةين بؤ ناوضةكةء ثَيضةوانة داهاتوو ئةوة روون دةبَيتةوة كة َ بةلَينةكانى حكومةت تا ضةند ضووةتة بواري جَيبةجَيكردنةوة ،بةتايبةت لةو سَيكتةرء بوارانةى ب ِرياريان لة بارةوة دراوة». بَيستون َ ذاذلةى رؤذنامةنوس-يش لةوبارةوة بةريَطاىءت «بَيطومان ناتوانين لة ِرةهةندة جياجياكانى سةردانةكةى نَيضيرظان بارزانى بؤ طةرميان تَيبطةين ،ئةطةر نةزانين ثارتى لة طةرميان لة َ حالَيكى خراثدايةء بارى الرةء َنىء ئةو سةرة ِراى ئةو هةموو ثارةيةى دةي ِرذي َ هةموو ئيمتيازةى ئةيبةخشَيتةوةَ ، بةالم هَيشتا طةرميان تؤوى ثارتى َلى سةوز نابَيتء ئةم حيزبة دةكؤشى لةم دةظةرةدا نابَيتة ذمارة ،ئةوةى ضةند َ ضةثلة ِريَزانء َ ثارتى لة َ ثياهةلدان بؤ نَيضيرظانى كرد لَيرة َ هةولَيك بوو بؤ زةرداندنى طةرميان كة ئةم َ دةظةرة بة دريَذايى مَيذووى تةنيا لة طولةزةردةدا مةطةر زةردى ثؤشيبَيت ،لةاليةكى تريشةوة من نازانم ثَيش ئةوةى سةرؤكي حكومةت لة كةالرء كفريء ِرزطاريء خانةقين ِروبة ِروي ئةو هةموو ِرةخنةء نا ِرةزايةتية لةسةر ئةدائي حكومةتةكةي بَيتةوة دةيزاني ءاقيعةكة ءاية يان فريوى بةو ِراثؤرتة موزةيةفة حيزبيانة خواردبوو كة هةموو شتَيكيان تياية حةقيقةت نةبَيت ،هةموو مةراسيمةكاني نَيضيرظان بارزاني لة طةرميانء طةرمةسَير زياتر لةوةى سةردانى ئيشء ثرؤذةء ئاطاداربوون بن، زؤرترءةك بؤنةى خؤنواندن دةهاتنة بةرضاو بؤية زؤرحسابى تةنانةت بؤ لَيدوانةكانيشى نةكردبوو كة دةرب��ارةى ناوضة داب ِريَنراوةكانيش قسةى كرد َ هةالى نايةوة ،سةرداني سةرؤكي حكومةت لة ضوارضَيوةي كشانَيكي بةرنامة بؤ دا ِريَذراوي بةرثرسة ثارتيةكاني ناو حكومةتة بؤ زؤني
سةوز ،نَيضيرظان بارزاني بةم سةردانةي ءيستي ئةوة بطةيةنَيت كة ئةو ءةك سةرؤك ءةزيري ثَيشوو بَيدةسةلاَ ت نيةء سةرؤك وةزيراني زاخؤ تا كفريةء لة زؤني سةوزيشدا خاوةن دةسةلاَ تء ب ِريارة ،بةلاَ م ئةوةي لَيرةدا طرنطة ئةوةية ئةم سةردانة ضي طرنطيةكي بؤ ئَيمةي طةرمياني هةية ،ديارة طةرميانء ناوضة داب ِريَنراوةكان ث ِرة لة كَيشةء كةمتةرخةمي طةورة لة ضةشني دؤسية َ طةندةليء بةهةدةردان ،بةقاضاخبردني قةبةكاني نةوتي طةرميانء موقاوةالتة حيزبيةكانء َ ضؤلبوني ديَهاتء داتةثيني ذيَرخاني ئابوريء بةبيابان بوونء نةبووني هةلي كارء دانةمةزراندني طةنجانء نةبووني هيض كارطةيةكي بةرهةمهَينان، ءيَرانبوني شويَنةوارةكاني طةرميانء ِريَطري لة طةشةء طةورةبووني كةالرء ثةراويَزخستني كفريء دوو ئيدارةيي يةكَيتيء ثارتي لة خانةقينء نةماني كورد لة جةلةوالء سةعديةء قةرةتةثةء دانةمةزراندني دةرضواني ناوضة داب ِريَنراوةكانء ءةرنةطرتني تةلةبةكانيانء نةماني خويَندني كوردي لةو ناوضانة ،جا ثرسياري جدي ئةوةية ئةم سةردانةي سةرؤكي حكومةت ضي لةم كَيشانةي ضارةسةركرد ،جطة لة ثياوةتي كردن بةسةر ئاوي حةمامةوة كة ئةويش ثؤزلَيدان بوو بة سةر 200مليؤن دؤالري ئةو كؤمثانيا نةوتيانةي لةبةرامبةر ئةو شيرينيةدا بة دةست تَي َ كةلكردن َ لةطةل حكومةتي هةريَم هةموو خَيرو خَيراتي ذيَر زةوي ئةم طةرميانة ثةراويَزخراو ء خَيرلةخؤ نةديوة دةبةن بؤ خؤيان». تةحسين طةرميانى ،ئةندامى كؤميتةى ناوةندى حيزبى سؤشياليستى ديموكراتى كوردستانيش لةمة ِر ئةو سةردانةى سةرؤكى حكومةت بؤ ناوضةكةيان بؤ ِريَطا دواو ءتى «بة ديدو بؤضؤنى ئَيمة هةنطاويَكى باشة بؤ زياتر طرنطى ثَيدانى طةرميان لةاليةن حكومةتةوة ،ءة من ثَيمواية هاتنةكةيشى بؤ طةرميان بة ئةركى خؤى هةستاوة ،ءة ئةمة يةكةم جاريشى ني ية، َ بةلكو دووةم جارة ءةك سةرؤكى حكومةت هاتووةو ءة َ بةلَينيشى داوة بؤ داهاتوويةكى نزيك بَيتةوة بؤ دانانى بةردى بناغةى ثرؤذةى تر لة طةرميان ،بؤية ئَيمةءةك حيزبى سؤشيالست هاتنةكةى كاك نَيضيرظان بارزانى بةوة دةزانيين كة كابينةكةى بة ِريَزيان ئةيانةوةيَت طرنطى زياتر بة طةرميانء طةرميانييةكان بدةن لة هةموو روويةكةوة ،ءة هاتنى سةرؤكى حكومةت بؤ طةرميان لة كابينةكانى تريشدا هاتونة كاك بةرهةم َ سالةح ضةندين جارهاتووة كاك عومةر
فةتاح هاتووة كاك عيماد ئةحمةد هاتووة، َ لةطةل حيزبء اليةنء دامء دةزاطاى حكومىء َ ضينء تويَذةكاندا دانشتونء لة كَيشةى خةلكيان َ كؤليوةتةوة ءاتا سنورى طةرميان بةشَيكة لة هةريَمى كوردستان ،هاتنى هةر سةرؤكء ءةزيرو بةرثرسَيكى َ باال شتَيكى ئاساييةو بة خويَندنةوةى ئَيمة هةم ئةركى خؤيانةو هةميش ثَيويستة َ دةسةالتء حيزبء طةرميان لة ئةجنداى هةر ريَكخراويَكدا بَيت ئةطةر بيانةويَت سةركةوتوو بن ،طةرميانيةكانيش مافى خؤيانة بة خؤشىء ذيانى خؤشطوزةرانى خؤيان بطةن ءةك باقى شارةكانى ترى ءةك (هةولَيرو دهؤكء سلَيمانى) رةنطة ثَيشوتر بة هؤى هةر هؤكاريَكةوة بوبَيت كة كةمتر ال لة طةرميانييةكان كرابَيتةوةَ ، بةالم ئَيستا طةرميان لة هةموو روويةكةوة ئةمرىءاقيعةو ثشتطويَخستنيشى ضيتر جَيى َ قبول ني ية ،نة طةرميانييةكان َ قبولى دةكةن نة حكومةتيش َ قبولى دةكات ،ءاتة جؤريَك لة تَيطةيشتنء لة نزيك بونةوة لة نَيوان حكومةتء جةماوةرى طةرمياندا هاتؤتة ئاراوة كة بتوانريَت بة ثَيى ثَيويست ثةنجة بخريَتة سةر كَيشةو طرفتةكان يان كةموكورتييةكان،ءة هةر كةسواليةنَيكيش كار بؤ طةرميانييةكان بكات ئةوا بة َدلنيايةوة سةركةوتوو تر دةبَيت ،بؤية لَيكدانةوةى ئَيمة بؤ هاتنى كاك نَيضرظان بؤ طةرميان باش بوو كؤبونةوةكانى ءةك ءتم جؤرة تَيطةيشتنَيك هاتؤتة ئاراوة ،رةنطة شتةكان ئةوةى لة دوورةوة باس دةكريَت ءةك خؤى نةبَيت هاتنى سةرؤكى حكومةت بؤخؤى بينينى ءاقيع َ حالى طةرميانة، ثَيم ءاية دكتؤريَك بة دةستى خؤى ثشكنين بؤ نةخؤشَيك بكات باشتر لة نةخؤشييةكةى َ حالى دةبَيتء ب ِريارى ضارةسةرى بؤ دةردةكات ،ئَيمةى طةرميانيش رةنطة زؤر دةردة سةرىء كةمء كورىء كَيشةو طرفتمان هةبووة بة ئَيستاشةوة ثَيمانءاية بة نزيك بونةوةو طويَطرتن لة َ خةلكء لة ئَيشء ئازارو مةينةتييةكانى رابردووى طةرميانييةكان دةتوانريَت بةشَيكى باشى ضارةسةربكريَن ،وة دةشبَيت هةموو اليةك ئةوة بزانن َ خةلكى طةرميانء جوطرافياكةىء طرنطى بازرطانىء طةشةى بارى ئابورييةكةى ئاماذة طةلَيكن بؤ طةشةى كوردستان كة ضةندين جارى تر ثَيويست دةكات حكومةت بَيتة طةرميان». هةر لةو بارةوة ءةك ئيتيكى ِرؤذنامةوانيمان بةدروستمان زانى بؤضوونى ه��ةردوو اليةنى دةسةآلتدار لةيةكَيتىء ثارتى ءةربطرين ،بةآلم َ هةولةكانمان َبي ئاكام بون». ذمارة ()5(..)56ي تشريني دووةمي ()2012
25
ئيسالم يان سياسيية ئيسالمييةكان؟ نوسةر :ئةركان دارا لة كوردستاني خؤمانداء ءة لة هةموء ءلاَ َتيكي ديموكراسيدا ضةندين حيزبء ط��رءثء اليةني سياسي مومارةسةي هيناني سياسةتء ملمالنيي بة دةست َ َ ثشكي زؤري دةنطي جةماءةرء بة دةست هيناني كورسي دةسةلاَ تن بؤ خزمةت َ لاَ كردني ط��ةلء ء تء ج��ةم��اءةرء بة هيناني هةقي مةشرءعي خؤيانء دةست َ طةلةكةيان بة ئيسالميء عةلمانيء شيوعيةتء هةموء فيكرء ديدةكاني ديكةءة. ئةمةش طةمةيةكي سياسيية تةبيعيية لة دءنياداء لة ديموكراسيترين ءءلاَ تدا بوءني هةية ،ئيسالميةكانيش بةدةر نةبوءن لةء طةمةيةء بة فيكري خؤيان لةء طةمةيةدا بةشدار بوءنة ،كة ئةمةش مافي خؤيانة بة َثيي ياساي ديموكراسيةت باسي اليةنة دينيةكةي ناكةم ،ضونكة باسي منء كاري من نية ،ءة بةم َثييةش لةء دةبيت، طةمة سياسيةدا ملمالني درءست َ َ ءةك ضؤن َئيستا لة كوردستاني خؤماندا بوءني هةية كة دءء فيكري سةرةكي، دءء ديدي جياءاز لة طةمةيةكي سياسي ملمالني دةكةن (اليةنة ئيسالميةكان)ء َ (اليةنة عةلمانيةكان) ،ئةءةي مةبةستي هيَلي منة ئةءةية لةم ملمالنييةدا زؤرجار َ َ بةزينراءة لةاليةن عةلمانيةكانةءة، سوءر َ َ بةءةي كة ئيسالميةكان هةلطري ئايني ئيسالمن ،ءة ئيسالميش بة ضارةسةري كيشة سياسيء كؤمةلاَ يةتيء هةموء َ كلتوريةكان دةزان��ن ،ءة َثييان ءاية كيشةء ئيسالم ض��ارةس��ةري هةموء َ طرفتةكاني َئيستاي جيهانة ،ئةمةش خؤ ئيسالميةكان نايشارنةءة بة ئاشكرا ئةءة َ دةلَين كة ئيسالم ضارةسةري هةموء
26
ذمارة ()5(..)56ي تشريني دووةمي ()2012
طرفتيكي سياسيء كؤمةلاَ يةتيء كيشةء َ َ كلتوريء تةنانةت ئابوريء سةرجةم بوارةكاني ديكةشة ،ئةمةش بة َثيي يةكيك لة بةندة طرنطةكاني مافةكاني َ مرؤظيك بؤي هةية خاءةني مرؤظ هةموء َ هةر ديدء بؤضونء ئايدؤلؤذيايةك َبيت، ئاينيك ءة بؤشي هةية خاءةني هيض َ ملمالنيكردن خؤنابيت لة نةبيت ،بةلاَ م َ َ َ َ لةطةل سياسية ئيسالميةكاندا ثةالماري ئيسالم بدةي ءةك ئايين ،ضونكة قسة
ئةطةر عةملانييةكان بزانن قسةوتن بةئيسالم ضةند لةرِووي سياسييةوة بةقازاجني ئيسالميية سياسييةكان دةشكيَتةوة هةرطيز ئةو َ هةلة سرتاتيذيية ميَذووييةيان نةدةكرد ءءتن بة سياسية ئيسالميةكانء قسة شتيكي ديكةية، ءءتن بة ئيسالم جياءازةء َ َ ئيسالم َئيستا ئاييني زؤرينةي خةلكي ئةم مليارديكء دءءسةد هةريمةية ،ئاييني َ َ َ ئايينيكة خواي جيهانداَ ، مليؤن خةلكة لة َ ثةيامبةريكي بؤ ِرةءانة كردءءة طةءرة َ ،جياءازة لة سياسية ئيسالميةكانء َ هةلةيةكي زؤر ط��ةءرةء ستراتيذية ملمالنيكردني لؤذيكي تءابيت َ َثي َ
َ لةطةل سياسية ئيسالميةكان بة سياسي قسةءءتنء ثةالمارداني ئيسالم َبيت ،ءة بينوسيني بة ناسيؤناليزمي عةرةبيةءةء َ ملمالنيي فيكري دةكةي، تءابيت كة َ َثي َ ملمالنيي سياسي لةطةلَ نا ،ش��ة ِر ء َ سياسية ئيسالميةكان شة ِر نية لةطةلَ ئيسالم ،ئةم دءءان��ة هةردءكيان دءء شة ِري جياءازن مومكين نية َتي َ كةليان بكةيَ ،تي َ كةلكردنيان لة ِرءءي سياسيةءة َ هةلةيةكي ط��ةءرةء مةنبوزة لة ِرءءي مةعريفيةءة ،نةتيجةي نا ِرؤشةنبيري ب��ةرث��رس��ة سياسية عةلمانيةكان نيشاندةدات ،ءة جطة لةءةش لة ِرءءي كؤمةلاَ يةتيةءة ِر ِ ةنجةرؤ بوءنة ،لةبةر ئ��ةءةي جياءازن ضونكة مومكينة لة َ لةطةل سياسية ملمالنيء شة ِركردن َ بكةءيتء ئيسالميةكان عةلمانيةت سةر َ ئيسالمية سياسيةكاني ئةم سةردةمة شكست َبينن ،بةلاَ م ئةطةر ئا ِراستةي دريتء ثةالماري ثةالماردانةكة بطؤ ِر َ ئيسالم ب��دةي ءةك دي��ن هةرطيزاء هةرطيزء قةت مومكين نية سةربكةءيت، شكستيكي طةءرةي جطةلةءةش توءشي َ مةعريفيء كؤمةلاَ يةتي دةبيت ،ءة ئةطةر عةلمانيةكان بزانن قسة ءءتن بة ئيسالم ضةند لة ِرءءي سياسيةءة بة قازانجي دةشكيتةءة هةرطيز ئيسالمية سياسيةكان َ ئةء َ هةلة ستراتيذية َميذءءةيان نةدةكرد، بي ئايينيء قسةءتن لةبري ئةءةي الفي َ َ بة ئيسالم ئاييني زؤرينةي خةلكي هةريمة دةبوء بوءتراية ئةم ءاقيعة ئةم َ بي ئاين ناذي ،ضونكة لة هةموء َ ءاقيعيكة َ طةمةيةكدا ئايين دةءري يةكالكةرةءةي ثةالماردانيكي ئاينيشدا بينيوة ،لة هةموء َ عةلمانيةت قازانجي نةكردءءة جطة لةءةي زياني كردءءةء بة قازانجي سياسية ئيسالميةكان شكاءةتةءة ،من خؤم
كةسيكي ئيسالميم ،ءة تاسةر َئيسقان َ كيشة ئيسالميش بةضارةسةري هةموء َ سياسيء كؤمةاليةتيء طرفتي هةموء َ كؤمةلطةش دةزانم ،بةلاَ م تاكيكي ئةم َ َ هيلي ئيسالم ثةالمارداني مةسةلةي َ نابيت بؤ مةبةستي نزيك س��وءرة ،ءة َ بوءنةءةي ئامانجء دةستكةءتني بةها بدريت ،ضونكة ئاين ِرَيبازة، ثةالماري ئاين َ شتيكة يةكال بوءةتةءةء لة زةمينةي ئاين َ ءاقيعدا ضةسثاءة ،ئةمة تةنانةت ءانةيةكي ماركسيزمة لةمة ِر ثةيوةندي َنيوان َ كؤمةلطةدا ،بةلاَ م ماركسيزمةكاني ئاينء َ شيواءن كؤمةلطةي ك��وردي خ��راث َ َ لةطةل ياساكاني تةنانةت خؤشيان ماركسيزمدا نين ،بؤ نمونة سةرمايةداري لة ماركسيزمدا بوءني نية ب��ةلاَ م سةرمايةدار هةية خؤي بة ماركسيزم َنيو دةب��اتء شانازيشي َثيوة دةكات! ئةطةريش عةلمانيةت هات شة ِري ئايني كرد بةضي دةيكات ؟ بةضي ياسايةكي كاريزما؟ تؤ نة ياسايةك بؤ ِريكخستنء َ لاَ َثيشخستني ءء ت��ت نة ياسايةك بؤ ِرَيكخستني باري ئابوءريت ،نة ياسايةك َ طةندةليت نةياسايةك بؤ دذايةتي كردني ثاريزطاري لة مافي تاكء فرة دةنطيء بؤ َ َ لاَ نة ياسايةك بؤ ئالء طؤ ِري دةسة ت، نة طةل ِبرياردةر بوء ،نة ئابوريت ئازاد ءاقيعيكدا بوء ،نة ياسا سةرءةر بو ،تؤ لة َ ذياييت هيض لةم ثرةنسيثانة نةبوء ،ءة بةشيك لة هةموء ئةمانةت نةكردة َ كةلتوءري ءءلاَ ت ضؤن شة ِري ئاين دةكةي تؤ تةنانةت ئةمانةشت كردء هةبيت ئةءجا طةمةيةكي ئةمانةشت َ َ دؤ ِراء دةكةي لةطةل ئيسالمدا ،ضونكة ئيسالم لة َميذءءدا بة نةتةءةيةكي َ ضةثةلء شةيتاني ءةك جوءلةكة ثيسء نة ِرءخا ئةدي بة عةلمانيةكي ءةك تؤ، ماكسيزميكي ءةك تؤ كة ئةدي بة َ تةنانةت خؤشت ياساء ِرَيساكاني خؤشت ناضةسثيني ضؤن شكست َدي َنيت ،ضؤنء َ بي ئايني بؤ طةلء باسي ك وةري ثي َ بة ض َ َ
شيوةيةك ءءلاَ ت دةكةي ضؤنء بة ضي َ َ خةلكء جةماءةرت َتيدةطةيةنيت كة تةنها ماكسيزم ضارةي دةردي َبيدةرمان كيشةي َئيمة َئيستا ئاين ني دةكات ! َ كيشةي َئيمة ئةءة نية كورد َئيستا يةَ ، َ زيكي ياخود هي َ موسلمانةء ئيسالميةكان َ بةهيزي هةية، هةذمونيكي سياسي َ َ كيشةي َئيمة ئةءة نية ئايني زةردةشت َ َ كيشة ئةءةية تا َئيستا تةءة!، بي كال َ َ َ دةسةالت ئابوءري ءلاَ ت ديار نية تا َئيستا َ بنةمالةيةك بة ِرَيوةي دةبات ،مةكتةبي سياسةكان ِبريار لةسةر ذيانء طوزةراني جةماءةر دةدةن ،تا َئيستا موذدةيةك نية
مةسةلةي ثةالمارداني ئيسالم هي ََلي سوءرة، ءة نابيَت بؤ مةبةسيت نزيك بوءنةءةي ئامانجء دةستكةءتين بةها ثةالماري ئاين بدر َيت بؤ ئايندةي جةماءةرء نةءةي ئةم كوردة دام��اءة ،تا َئيستاش لةسةر ئينتيماي َ فةسل سياسي فةرمانبةرة حكوميةكان دةكرين ،تا َئيستا تةزكيةي حزبيت َ نةبيت ِبرؤيتة هةر دامء دةزطايةكي َ حسابيكت بؤ ناكات، حكومي كةس هةر َ كيشة ئةءةية ءا سةدةي بيستء يةكة َ َ تا َئيستا بة عةقليةتء زاكيرةء دةماخي دةبيت ئةمانة سةدةي نؤزدة كار دةكةينَ ،
بكريت ئةء جا ئالاَ ي طةمةيةكي ضارة َ دؤ ِراء بةرز بكةيتةءةء َبييتة مةيداني شة ِري ئايينةءةء شة ِري ئيسالم بكةي، نابيت ملمالنيي سياسية ئيسالميةكان َ َ بكريت ،هةرضي هةية نية َبلَيي بةءة َ سةرضاءةكةي ئيسالمة كة ءانية ،لةبري ِرةخنة طرتن لة ئةحزابة ئيسالميةكان دةبيت ِرَيز بؤ ءةك حزب ،ضونكة تؤ َ دابنييت ِرَيز لة بيرء بؤضوءني ئايني من َ َ من بطريت كة موسلمانم ،ئةءة مةنتق نية ث��ةالم��اري ئيسالم ب��دةي ءةك ملمالنييةكي زانستيء ءابيت َ ئاينء َثيت َ كاريكي سياسي ميذءءيت ئةنجام داءة، ل��ةءةش سةيرتر هيض جياءازييةك ناكريت لةاليةن عةلمانيةكانةءة لة َنيوان َ َ موسلمانء ئيسالميء لةاليةك ئيسالمء سياسية ئيسالميةكان لةاليةكى تر لة َ موسلمان ئةءةية كة باءة ِري كاتيكدا َ نويذ دةك��اتء ئيسالم بة خوا هةيةء َ ئاينيةتي ءة ئيسالمي ئةءةية كة لة َنيو طرءهة ئيسالميةكاندا كاردةكاتء ئيسالم ءةك ئايدؤلؤذياي سياسي ئةء بةكاردي َنيت ،ئةمة مومكين نية طرءهانة َ لاَ عةلمانيةكان نةيزانن ،بة م خؤ طيل ك��ردن لةم ِراستيةش ياني شكست بةرامبةر سياسية ئيسالميةكان ،ضونكة كاري عةلماني ئةءةنية قسة بة ئاين ملمالنيي َبلَيت ،كاري ئةءان ئةءةية َ شيوةيةكي ياسايانة بكةنء سياسي بة َ شة ِري فيكري بكةن، ضونكة َئيستا بةالي هةموء جةماءةرء َ هةريمةء جيهاني َئيستاءة خةلكي ئةم َ قسةء ءءتةي ناشرين بةرامبةر ئيسالمء َ َ قبول هيَلي سوءرةء قابيلي موسلمانان َ ك��ردن ني ي��ة ،جطة ل��ةءةش هيض كةسيك قازانجي لةءةدانية ،ءة هيض َ بؤضونيك ِرَيطة بةءة ء بير ئاينزاء ئاينء َ َ يةكيك كو بةل ماركسيزميشةءة، نادات بة َ لةءانةكاني ماكسيزم لةمة ِر ثةيوةندي كؤمةلطةءة َ َ دةلَيت كة ءاقيع َنيوان ئاينء بي ئاين ناذي. َ ذمارة ()5(..)56ي تشريني دووةمي ()2012
27
ث����ةرل����ةم����ان خ���ةرم���ان���ى ِرةجن�����ى ع��ةمل��ان��ي��ي��ةك��ان دةس���ووت��� َي���ن��� َي���ت بروا طةرمياني ِراثؤرتىِ : دواى ئ��ةوةى لة ( )2012/10/8ثة ِرلةمانى كوردستان خويَندنةوةى يةكةمى بؤ ث ِرؤذة ياساى (ثاراستنى ثيرؤزيية ئاينييةكان) كرد، َ بةالم خويَندنةوةى ث ِرؤذة ياساكة كاردانةوةى َ كؤمةلء بزوتنةوةى جياوازى لَيكةوتةوة، ئيسالمى لةيةك بةرةدان بؤ دةنطدان بة ثرؤذة ياساكة ،يةكطرتووى ئيسالميش ِرايدةطةيةنديَت كة فراكسيؤنةكةيان لةثةرلةمانى كوردستان دةنط بة ياساى ثاراستنى ثيرؤزيية ئاينييةكان نادةن ،ضونكة بةمةترسى دةزانن بؤسةر ئازادى ِرادةرب ِرين لة هةريَمى كوردستان. لةنامةيةكدا بةناوى (كةمثينى بةرطرتن لة َ كؤمةلَيك بةسنورداركردنى ئازادى ِرادةرب ِرين) كةسايةتىء ِريَكخراوى ناحكومى نامةيةكى كراوة ئاراستةى سةرؤكايةتى ثةرلةكانء ثارتة سياسييةكان دةكةن بؤ ئةوةى دةنط بةو ياساية نةدريَتء لة ثةرلةمان تَينةثة ِريَنريَت ،ضونكة ث ِرؤذة ياسايةكى لةم شَيوةية خزمةت بة تاك ِرةوى سياسى دةكات لة كوردستاندا ،لةبةرامبةردا دكتؤر بةشير خةليل حةداد ثةرلةمانتارى ثارتىء سةرؤكى ليذنةى ئةوقاف لة ثةرلةمانى كوردستان َ دةلَيت «ئازادى نووسينء ِرادةرب ِرين سنورى هةيةَ ، بةالم بةداخةوة هةنديَك لة نووسةران ئةم سنورة دةبةزيَنن». دواى ِرووداوةكانى بةهارى عةرةبىء ِرووخانى َ دةسةالتى تاك ِرةوى ديكتاتؤرةكانء هاتنةوة ثَيشةوةى ئيسالمييةكانء طرتنة دةستى َجلةوى َ ؤذهةالتى ناوة ِراست ،بةمةش فةرمان ِرةوايي لة ِر ئيزعاجييةك الى عةلمانييةكان دروست بووة، ضونكة هةستدةكةن ِرؤذ لة دواى ِرؤذ ئةستَيرةى بةختيان بةرةو ئاوابوون دةضَيت. سةرؤكى ليذنةى ئةوقافى ثةرلةمانى كوردستان لة لَيدوانَيكيدا بؤ ِريَطا باس لة طرنطى ياساكة دةكات و َ دةلَيت «زةروورةتى ئةم ياساية ئةوةية كةئةو َ حالةتى تةشةنوجةى كة ناوةناوة دروست دةبَيت لة نَيوان هةنديَك لة مامؤستايانى
28
ذمارة ()5(..)56ي تشريني دووةمي ()2012
َ هةندى لة نوسةران ،لةسةر نووسينى ضةند ئاينىء بابةتَيكى جؤراوجؤر ،كة سوكايةتى تَيداية بةرامبةر بةخواو ثَيغةمبةرانء ئاينةكانى ديكة دواجار دةبَيتة مايةى توندوتيذى ،كة ئةمةش جَيطاى مةترسييةِ ،رةنطة تةشةنة بكاتء ِرووداوى طةورة بةدواى خؤيدا بهَينَيت ،وةك بينيمان لة مانطى َ ئةمسالدا كة ِرووداوى خؤثيشاندانةكةى ()5ى بةردةم ثةرلةمانى كوردستانى لَيكةوتةوة. شوان داودى ،جَيطرى نةقيبى ِرؤذنامةنووسانى كوردستانِ ،رةخنةى توند ئاراستةى ثرؤذة ياساكة دةكات بةوةى لةدةستكةوتةكانى كارى ِرؤذنامةنووسى كةم كردووةتةوة ،وة ثَييشى واية ثرؤذة ياساكة هيض بنةمايةكى ياسايي نية ،شوان داودى لة دريَذةى لَيدوانةكةيدا بؤ ِريَطا َ دةلَيت» ثرؤذةكة الى ئَيمة جَيى َ قبوول ني ية ،ضونكة بة مردووى لة دايك بووة ،جطة لةوةى كة زةرةر بة موقةدةساتةكان دةطةيةنَيت». ساالر مةحمود سةرؤكى ليذنةى ياسايي لة ثةرلةمانى كوردستان ،لة دريَذةى ووتاريَكيدا بةناوى (ئ��ازادى ،زةوتكردن يا زامنكردنى بةياسا) كةلة الثة ِرةى تايبةتى خؤى لة تؤ ِرى كؤمةاليةتى فةيسبووك َ َ بالوى كردووةتةوة، نووسيويَتى «ث��رؤذة ياساكة ناونيشانةكةىء ناوة ِرؤكةكةى زؤر جياوازة ،ضونكة ِراستة َ هةولَيك بؤ ثاراستنى ناونيشانةكةى وةك َ ثيرؤزيية ئاينييةكان دةردةك��ةويَ��ت ،بةالم ناوة ِرؤكةكةى تةواو دذو نةيارة بة ئازادييةكان، بةتايبةتى ئازادى ِرادةرب ِرين». س��ةرؤك��ى ليذنةى ياسايي ثةرلةمانى كوردستان باس لةوةش دةكات كة ياساكة « لة دةستثَيكةوة بؤ كؤتايي َ كةنالةكانى ِراطةياندنء ثرسى ئ��ازادى ِرادةرب ِرينى كردووةتة ئامانج، سةرة ِراى غةرامةكردنء زيندانى كردن ،كة ئةمة ناكؤكة َ لةطةل بةهاكانى لَيبووردةيي كةلة خودى ئاينةكاندا ضةسثَينراوة». ثةسةند كردنى ئ��ةم ث�� ِرؤذة ياساية لة ثةرلةمانى كوردستان دةبَيتة ئاطريَكء خةرمانى دةسووتي، ثي َ ِرةنجى عةلمانييةكانى كوردستانى َ كة َ ساالنَيكة ئيشى بؤ دةك��ةنء ِرةنجى بؤ
دةدةن ،لةبةرامبةردا ساحةكة بؤ ئيسالمييةكان َ ضؤل دةبَيت كة ئةسثى خؤيانى تَيدا تاوبدةن، بة مةرجَيك كةبزانن بةشَيوةيةكى تةندروست مامةلة َ َ لةطةل واقيعةكةدا بكةن. َ فازل قةرةداخى نووسةرو ِروناكبيرى ئيسالمى ثَيى واية عةلمانييةكان بة ويذدانةوة ِرةخنة لة ئاين ناطرد ،وة باسيش لةوة دةكات كة ئةوان سوكايةتى بة ئاين بة ئازادى بيروبؤضوونى دةزانن و َ دةلَيت «عةلمانييةكان بةشَيوةيةكي طشتي بايةخ بة ئاين نادةن ،كةسَيكيش بايةخ بة شتَيك نةدات كةمتر هةستيارة بةرامبةري لةضاو ئةوانةي بايةخي ثي دةدةن ،هةر بؤية عةلمانييةكان بةرامبةر َ سووكايةتي بة ئاين هةستيار نينء بةاليانةوة ئاساييةو بة ئازاديي بيروبؤضووني دةزانن ،بةآلم ئةو سووكايةتيية بة ئازاديي بيروبؤضوون نازانن ئةطةر بةرامبةر خؤيان كرابَيت ،زؤر جاريش ئةطةر بةرامبةر شتَيك كرابَيت كة بةاليانةوة طرنطة». ث ِرؤذة ياساى ثاراستنى ثيرؤزيية ئاينييةكان، لةئَيستادا لة ثةرلةمانى كوردستان خويَندنةوةى يةكةمى بؤ كراوة ،لةماددةى يةكةمى ث ِرؤذة ياساكةدا هاتووة كة (سوكايةتى بةخوداو ثَيغةمبةرانء قورئانء كتَيبة ئاسمانييةكان تاوانة لةاليةن هةر كةسء اليةنء دةزطايةكةوة بَيت، ئةوة بة ئازادى ِرادةرب ِرين دانانريَت). ث�� ِرؤذة ياسايةكى ل��ةم شَيوةية ل��ةوةوة س��ةرض��اوةى ط��رت��ووة كةلة الي��ةن ضةند نووسةريَكةوة بَي ِريَزى بةرامبةر بةخوداو ثَيغةمبةرانء قورئان كرا ،س��ةرة ِراى سوتانء ف ِريَدانى قورئانى ثيرؤز كة بؤ ضةند جاريَك لة بةشَيك لةشارةكانى هةريَمى كوردستان دووبارة بووةوة. لةمادةى دووةمى ياساكةدا هاتووة كة: /1جويَندانء َ طالتةكردن بة خواى طةورة. َ /2جويَندانء طالتةكردنء بةسووك باسكردنء ويَنةى ناشايستةكردنى ثَيغةمبةران. /3سوتاندنء د ِران��دنء ف ِريَدانى قورئانء كتَيبة ئاسمانييةكان ،بةكارهَينانى ناوة ِرؤكةكانيان بةناشياوى. /4بةكارهَينانى ث��ة ِرةك��ان��ى قورئانء
ناوة ِرؤكةكةى بةمةبةستى خ��راث بؤ َ كاال بازرطانييةكان. /5هاوردةكردنء فرؤشتنى َ كاالى بازرطاني كة بَي ِريَزى بةرامبةر بة خواو ثَيغةمبةرانء كتَيبة ئاسمانييةكان تَيدا بَيت. /6هةركةسَيك دةستدريَذى بكاتة سةر شويَنَيك تايبةت كرابَيت بةخواثةرستى يةكَيك لة ئاينةكان. /7هةركةسَيك َ طالتة يان جويَن بدات بةيةكَيك لة دورشمة ئاينييةكان. سةرؤكى ليذنةى ئةوقافى ثةرلةمانى كوردستان ثرؤذة ياسايةكى لةم شَيوةية بة ضارةسةرى ئةو كَيشانة دادةنَيت كة ناوةناوة لة هةريَمى كوردستاندا دروست دةبَيتء دؤخَيكى َئالؤز بةدواى خؤيدا دةهَينَيت ،وةثَييشى واية ئةطةر ضارةسةرى ئةم كَيشةية بةياسايةك نةكريَت دواجار طلةييةكان ديَنةوة سةر ثةرلةمان. ئاسؤ جةبار نووسةرو ِرؤذنامةنوس ثَيى واية ئةقلى َ ثرؤذة ياساكة َ طالتة جا ِريية بة َ خةلكى و دةلَيت» ئةو هَيزانةى َ َ خةلك دةكوذنء خاوةنى ضةندين زيندانى تايبةتى حيزبىء شاراوةنء باس لةثيرؤزى ئاينىء سةروةريى ئينسان دةكةن ،لة 17ى شوباتدا شاريَك َ خةلتانى خويَن دةكةنء بكوذةكانيش رادةستى دادطا ناكةنةوةء شة ِر لةسةر ثيرؤزيية ئاينييةكان دةكةنء باسى لة سةروةرىء خواو ثَيغةمبةرء ثةرتوكء مؤ ِر َالة ئاينييةكان دةك��ةن ،ئةمة ض َ طالتةجارييةكى ترسناكة» ئاسؤ جةبار ثَييواية «سازكردنى سةر زةمينَيكى ث ِر َ لةتةلةو حةرامء فَي َلء ث ِر لةبؤسةى
ئاسايشى نةتةوةىء حيزبء لَيو ِريَذ لة جةبة ِروتء ثيرؤزيية ئاينييةكان بؤ نوسينء كارى لَيكؤلينةوةو ِرؤذنامةطةرى ،ثَيك ِرا َ خولقاندنى مةودايةكى بةرفراوانى كوشندةية بؤ كوشتنى نووسينء َ بالوكردنةوة ،هاوكات َ طالتةجا ِرييةكى بَيويَنةية دذى ثيرؤزيية ئاينييةكانء مافى مرؤظ ،لةبةر َ طةندةلء ئةوةى ئةو هَيزة كوشندةو ناعاديلء َ تاالنخؤرانة طةر باسى ثيرؤزيية ئاينييةكان بكةن وةك ئةوة واية دز باسى كةرامةتء دةست ثاكى بكات». دواى ئ��ةوةى كة يةكطرتووى ئيسالمى كوردستان َ هةلويَستى خؤى ِراطةياند كة ئةوان َ دةنطيان لةطةل ث� ِرؤذة ياساكةدا ني يةو لة ثةرلةمانى كوردستان دةنطى ثَينادةن ،بةمةش َ كؤمةلى ئيسالمىء بزوتنةوةى نيطةرانى ئيسالمى لَيكةوتةوة ،تا كار طةشتة ئةوةى َ كؤمةلء بزوتنةوة لة بةروارى 2012/10/21لة بةياننامةيةكدا َ هةلويَستى خؤيان بؤ اليةنطرانيان ئاشكرا بكةن ،لة بةياننامةكةدا هاتووة (ئَيمة وةك فراكسيؤنى َ كؤمةلى ئيسالمىء بزوتنةوةى ئيسالمى لة ثةرلةمانى كوردستانِ ،رايدةطةيةنين كة ثشتيوانى لة ثرؤذة ياساى ثاراستنى ثيرؤزيية ئاينييةكان دةكةين ،وة جةخت دةكةينةوة لةسةر ئةوةى كة ثرؤذة ياساكة لة ثةرلةماندا طفتوطؤى لةسةر بكريَت تا ثةسةند بكريَت ،ضونكة ثَيمان واية كة ئةو ثرؤذة ياساية خزمةت بةبارودؤخى كوردستان دةكات) ،لة كؤتايي بةياننامةكةى كؤمةل و بزوتنةوةدا هاتووة و َ َ دةلَيت (لةو باوة ِرةداين ئةم ثرؤذة ياساية كاريطةرى باشى
دةبَيت بؤ كةمكردنةوةى توند و تيذى و ثاراستنى َ كؤمةاليةتى كوردستان). ئاشتى َ دواى جيابوونةوةى كؤمةل لة بزوتنةوةى ئيسالمى ئةمة بةيةكةمين َ هةلويَستى ئةو دوو اليةنة ديَت كة وةك كؤلكةيةكى هاوبةش هةردووال ليك نزيك بكاتةوةو يةك تَي ِروانينيان بؤ مةبةستَيكى ديارى كراو هةبَيت. لة ئَيستادا ث��رؤذة ياساكة خويَندنةوةى يةكةمى بؤكراوة ،ئةطةر هاتوو زؤرينةى ئةندامانى ثي دا ئةوة عةلمانييةكانء ئةو ثةرلةمان دةنطيان َ كةسانةى كة هةميشة قسةيان لةسةر ثيرؤزيية ئاينييةكان كردووة تووشى ِرةنجَيكى فةرهادى دةبن ،ضونكة لة م��اددةى سَييةمى ياساكةدا هاتووة (هةر كةسَيك يةكَيك لة تاوانةكانى مادةى ( )2ئةنجام بدات سزا دةدريَت بةزيندانى سال كةمتر نةبَيت و لة (َ )10 كةلة (َ )5 سال زياتر نةبَيت و بةغةرامةيةك كةلة ( )10مليؤن كةمتر نةبَيتء لة ( )50مليؤن زياتر نةبَيت). لة كؤتايي لَيدوانةكةيدا سةرؤكى ليذنةى ئةوقافى ثةرلةمانى كوردستان َ �ي «ئةمة دةل� َ ضةسثاندنى ئازاديية ،ضونكة تؤ كة سنورى خؤت زانى ،لةناو ئةو سنورةدا ئازادىء تةجاوزى سنورى َ خةلكى تر ناكةيت». ياساى ثاراستنى ثيرؤزيية ئاينييةكان ئةطةر ضى يةكطرتوو لة بةرامبةريدا وةستايةوةَ ، بةالم َ كؤمةلء بزوتنةوة لَيك نزيك بكاتةوة، توانى كةلة دواى لَيكترازاندنةكةيانةوة ئةمة بةيةكةمين هةنطاوى سياسى هاوبةشى ئةو دوو اليةن دةذمَيردريَت. ذمارة ()5(..)56ي تشريني دووةمي ()2012
29
ِراثؤرتى :هَيدي هةولَيري َئيستاي هةريَمي كوردستانءيَراي ئةو َ جموجؤلة ناوخؤييء طؤ ِرانكاريانةي َثييدا دةطوزةرَيت ،ضةندين هؤكاري دةرةكيءاي كردووة َ خةلك لةو َئالؤزيانة َتييطاتء َبيزاري دةربب ِريَت .ئةو َكيشة دةرةكيانةي كاريطةري ِراستةوخؤي لةسةر ذياني تاكة تاكةي َ َ بةدةسةالتي كوردي ،كة خةلكء ثةيوةستة نهينييانةي لة ميدياكاني شاردؤتةوةو ئةو َ َ نازانيت. سةوداية لةو هيض كيش خةل َ سي ئةطةر باسي قةيرانةكاني ئةو هةريَمة َ ثؤليني بكةين ثاريزطاية بكةين ،ناتوانين َ قةيرانةكانءاتيك ض ِرذيَنراون لةبةرئةوةي َ دةستنيشان كردنء ضارةسةري ئةستةم دةبيتَ ،ليرةوة تاكي ك��وردي ئةو َبي بةكي دةبيت َ ئوميديةي الدروست َ َ نازانيت َ بكات ،كة هةريةكةيان بةئاوازي ب��اوة ِر ّ َنيتء سةري زاريان شةكرانةية، خؤي دةخوي َ كةضي ذياني زياتر لة ضوار مليؤن َ هاوالتي َ تال بووةوءةك ئةفسانةيةكءاية .ماوةيةك لةمةوبةر هةموومان دركمان بةو دؤخةي َئالؤزةي هةرَيمي كوردستان كردبوو ،كة َ يةكيتي) هةردوو حيزبي دةسةالتدار (ثارتيء َ شيريان لة خولقاندني هةية ،هةر لة ثشكي َ َ طةندةليء ِروتاندنةوةي سةروةتء هةبووني َ ساماني خةلكء بةرتيلء خويَن مذيني يةكتر لةسةر حيسابي ئةويتر. ب� َ �ةالم لةم دواييانةدا س��ةرة ِراي ئةو َ َ طةندةليء دةرخستي هةلة ستراتيذيانةيء ك��ةمء كو ِرييةكان تةنانةت لةاليةن خودي بةرثرسة َ باالكاني ئةو دوو حيزبة، كةضي اليةنة ئؤثؤزسيؤنةكاني هةريَمي كوردستانيش خةريكة دةخزيَنة ئةو َ ضالةي كاميرايان خستؤتة سةر دةميكة ضاوي َ كة َ ئةو َ فاولةي كة ئؤثؤزسيؤن داويةتي. َ دةس��ةالتء لة َئيستادا اليةنةكانى ئؤثؤزسؤنن لة هةرَيمى كوردستان ميللةتيان تؤثيك بة ئارةزووى خؤيان يارى كردؤتة َ َثيدةكةن ،ئةمةش لة ِرَيطةى بةياننامةكانء شتي َ كدةلَين، َليدوانى دذ بةيةك هةرجارةو َ دةبيت بؤية سياسيةكانى هةريَمى كوردستان َ بةو ثة ِرى ِراشكاوييةوة داواى َليبوردن لة ميللةت بكةن.
30
ذمارة ()5(..)56ي تشريني دووةمي ()2012
ث َينج سةركردةكةي مَ هةريي ذياني هاوالَتي
شيواندني َ خةلك لةو هةموو سةر َلى َ ملمالنييةي س��ةرك��ردة سياسيةكان َ ئةنجاميكي ئةو تؤي َلي نةكةوتؤتةوة ،تا َ بزانين ئايا َكيشةي سةركردةكاني َنيوان َ دةسةالتء ئؤثؤزسيؤن ضي ية؟ هةرضةندة ئؤثؤزسيؤن َثييءاية ئةو شة ِرة خزمةتي هةرَيمي كودرستانةو بةرطري لة مافةكاني َ َ دةسةالتيش لة ناو هاوالتي دةك��ات، نازانيت ضؤن خؤي قةيرانةكانيدا خنكاوةو َ َ َلي بدزَيتةوة ،بؤية بيانوةكاني دةسةالت الوازة بةو َثييةي ئؤثؤزسيؤن ثةراويَزخراوةو َ دةسةالت دةبينريَتء تةنانةت ءةك ثاشكؤي َ طروثيكي مافيايي َبي دةسةالتيش ءةك َ َ َليثرسينةوة مامةلة دةكاتِ .رةنطة تاكي بثرسيت ئاخؤ لةم َ ءالتةدا بؤضي كوردي َ لةكاتي بةيةك طةيشتني بةرثرسان بة َ دةسةالتء ئؤثؤزسيؤنةوة ءا خؤيان هةردوو ثيشان دةدةن كة لةناويةك حيزبدان، كة ضي دواي جيابوونةوةيان َليدواني دذ َ هةلويَستي َثيضةوانة دةدةن، بةيةكء لةاليةكي ديكةوة ئ��ةو ج��ؤرة ك��ارةي هيزةكاني ئؤثؤزسيؤن ءةك دوو فاقييءاية، َ دةميكي تر لة دةميك لة َئيرانن َ بةو َثييةي َ يةكيتي. دةميك لة الي ثارتيء َ توركياء َ ضاودَيراني سياسي لةو باوة ِرةدان ئةو َ مامةلةي ئؤثؤزسيؤن كاريطةري جؤرة
دةبيت ،كة لةسةر َثيطةي جةماوةري َ َ ملمالنييةكان خةلكةوة طرنطة بةالي َ لةثيناو خزمةتطوزاريء دةستكةوتة َ نةتةوةييةكان شة ِربكاتء ئةو خراثةكاريةي َ نةيهي َليت، دةسةالتي كورديدا هةية لة َ َ بةالم بة َثيضةوانةوة ئؤثؤزسيؤن خةريكة لةبنةماي خؤي الدةدات ،بؤية َثيويستة َ هةلة اليةنةكاني ئؤثؤزسيؤن ئ��ةو ستراتيذيةي خؤيان ِراس��ت بكةنةوةو خؤيان لةداوي دةس� َ �ةالت قورتار بكةن. َئيستا ئةطةر باسي ثةيوةنديةكاني َنيوان يةكيتيء ثارتي بكةين ،تةواو ئيزديواجيةت َ ئةنداميكي دةبينرَيت،ضونكة ئةطةر لة هةر َ َ بةبي يةكء باالي ئةو دوو حيزبة بثرسيت َ دوو باس لة ِريَككةوتني ستراتيذي دةكات، ب� َ لةثرسيكي ط��ةورةي نيشتمانيء �ةالم َ نةتةوةييدا دوو ئامانجء دوو ئا ِراستةو يةكيتيء ثارتي دوو َليدواني دذ بةيةكي َ دةبيستين ،تةنانةت لة خودي َليدوانةكاني كةسي يةكةمي ئةو دوو حيزبة َ (تالةبانيء بارزاني)دا هةيةَ ،ئيمة زؤرجار سةرمان لةوة يةكيتي سو ِرماوة ،ئايا ثةيوةنديةكاني ثارتيء َ ضةندة دؤزي كوردي خستؤتة بةرنامةي كاري خؤيانةوة؟ كةلةو ب ِروايةداين هةموو ئةو َليدوانانة ميللةتى هيالك كردووة، سةرةنجاميش هةر ئةو َ خةلكة باجةكةي
مَ هةريي كوردستان ي كوردستانيان ت َيكداوة
دةميكة َ هاوالتي كورد هةست بةوة دةداتَ . ةسيك دةكات شةكةتء ماندووة لة فرياد ِر َ دةطة ِريَت بؤ ئةوةي َ استطؤبيت لة لةطةليدا ِر َ َ بةلَينةكانيداَ ، بةالم ئةطةر زوو ئؤثؤزسيؤن بة نةضيتةوة ،ئةوا ِرةنطة ميللةت َثيش خؤيدا َ ماندووبيتء َ تؤلةيان َلي لةوان كةس هةموو َ بكاتةوة ،هةموو ئةو جؤرة كردةوانةي اليةنة سياسيةكان بة تايبةتي َثينج سةركردةكةي هةرَيمي كوردستان َ (تالةبانيء بارزانيء نةوشيروان موستةفاو م.عةلي باثيرو َ م.موحةمةد فةرةج) كة هةريةكةيان ِراستة سةر بةئايدياو بةرنامةيةكء ِريَبازيَكي سياسيء فكري تايبةتي خؤيانن ،دوو اليةنة َ دةسةالتدارةكةي هةرَيمي كوردستان زؤرجار ئةو َ جلةو طرتنةي خؤيان بةسةر َ َ خةلكدا فةرز كردووةو خةلكيش هةستي ملمالنييةي بةوة كردووة ،بؤتة قورباني ئةو َ ئةو دوو حيزبة كة زؤربةيان لةسةر داهاتء ثؤستء ئيمتيازاتة ،ئامادةش بوون خؤيَني يةكتر ب ِرَيذن ءةك لة ِرابردوودا بينيمان، كةسيش ئاوات بةو ِرؤذانة ناخوازَيت ،بؤية شتيك دةكةن اليةنة سيايسةكان هةموو َ َ لةثيناو طةيشتن بة كورسيةكاني دةسةالت َ طةليك جاريش ئةو جؤرة َليدوانة بووةَ ، دذ بةيةكانة دووب��ارة دةبنةوةو جةماوةر شةكةتء ماندوو دةكةنَ ، كاتيك بةالم َ
ئاشت دةبنةوةو تةوقةكردنء ئةمالو ئةوالي يةكتر ماض دةكةن ،كةءةك ئةوة ءاية هيض نةدابيت ،سةرة ِراي ئةو َ بةلَينانةي ِرووي َ جيي ناكةن، دةدةنء هاوالتيان بة جي بة َ َ َ ئةوةش زياتر تو ِرةيي خةلك فراوان تر َ كردبيت دةسةال َتيك ءاي دةكاتء هةر َ هيناوةو جةماوةريش َئيستا ذيرو هةرةسي َ َ دةزانيت ض عاقلةو ِر َقيكي شاراوةي هةية َ ِروودةدات. َ ئؤثؤزسيؤنء دةس��ةالت دادةنيشنء كؤبوونةوة دةكةن ،هةر جاريَك بةبيانووي دةوةستيتةوةو بازا ِر جؤراو جؤر دانيشتنةكان َ دؤخيكي هةموار دة ِرواتء شتومةك بة َ دةبيت ،ئيتر طيرفاني بةرثرسانيش طران َ ث��� ٍِرةو كةسيش لة ناسؤريةكاني ئةو ئ��ازارةي َ ناثرسيتةوة ،كة خؤيان خةلك َ َ (دةسةالتء ئؤثؤزسيؤن) ب ِريار دةردةكةن، شيلي دةكةن ،ئةمةش كةضي خؤشيان َثي َ لةطالتةكردن بة هةستي َ جؤريَكة َ خةلك، لةاليةكي ديكةشةوة بة ِراي ضاوديَراني ِرةوشةكة ءاي دةبينن سةركردة سياسيةكان لةطةل َ َ بةلَينةكانيان ،هةم ِراستطؤنين بةرامبةر يةكتر هةميش بةرامبةر ميللةت، ضونكة كةس متمانةي بةكةس نةماوةو َ بنةمالةي هةريةكةشيان بؤ حيزبء كةسء وانيت، ر دة خؤيانةوة بؤ ثةرذةوةنديةكان ِ َ
جيطةي سةمةرةش َبيت ديسانةوة ئةوةي َ َ ناكؤكيةكاني ئؤثؤزسيؤنة لةطةل يةكتر، كة ئةمةش نازانين اليةنةكان ضؤن ِرازي َ دةبن بؤ بةيةكةوة َ بةبةلطةي هةلكردن، ئةوةي لةم ماوةيةدا سةركردةي اليةنة ئؤثؤزسيؤنةكان هةنديَك َليدوانء َتي ِروانيني جياوازو سةردانيان بؤ دةرةوة ئةنجامداوة، نةوشيروان موستةفاو وةك سةردانةكةي َ َ دراوسي ،دواتر تاني ءال بؤ م.موحةمةد فةرةج َ َليدواني هةريةكة لةسةركردةكاني َنيوانيانء َ كؤمةلي ئيسالمي لةو بارةيةوة، ِرةخنةكةي ضونكة ئةطةر اليةنةكاني ئؤثؤزسيؤنيش نةبيتنَ ، بةالم يةك ث ِرؤذةي طونجاويشيان َ نةدةبوو اليةنة ئؤثؤزسيؤنةكان سةرداني دةرةوة بكةن. اليةنة سياسيةكان بةردةوام بانطةشةي خؤشطوزةراني َ َ بةالم خةلك دةك��ةن، نابينين جارَيك بة كردةيي ئةوة ثيادةبكةن، ءةك زؤرب��ةي اليةنةكانيش ئاماذةي َثيدةكةن هةموو ئةوانة جطة لةموزايةدةي سياسي بةسةر يةكترو فرؤشتنةوةي بة َ خةلك هيضي ترةوة نية ،لةمةشدا ضةند جةمسةري هةرَيمايةتي دةتوانن دةست لة بارودؤخةكةءةربدةنء سوود لةو َئالؤزيانةي سي كؤتلةيي ئؤثؤزسيؤنء ناوخؤءةربطرنَ ، َ دةس��ةالت لة هةريَمي جوت لوتكةي كوردستاندا َطيذةلولكةي سيتةمي سياسي بة دؤخيكي مةترسيدا دةبات ،ءةك ئاماذةيةك َ بؤ َثينج سةركرةكة كة خؤيان بةخاوةني دؤخةكة َئالؤزةكة نازانن ،هةريةكشيان َ ةوانيتيةكةيان بؤ خؤيانةو شكستةكانيش ثال َ دةطي ِرنةوة ،ضونكة َئيمة لةوةش بؤ بةرامبةر َ َتيطةيشتين ضاودَيرة سياسيةكانيش ئةوةيان دركاندووة ،كة ئيدي ميللةت ماندووةو دوورنية ئةمجارة ئؤثؤزسيؤنيش باجي َ دةسةالت بدات لةاليةن ئةو شكستانةي ميللةتةوة ،ضونكة لةمجارةيدا هةنديَك لةسةركردةكاني ئؤثؤزسيؤن بةالي َ مالي َ دةسةالت دة ِرؤنء خؤيان بة ذيَييةكاني ئةواندا َ هةلواسيووة ،كة ئةمةش َ غافلكوذيية. َثينج سةركردةكةي هةريَمي كوردستان سي كؤتلةيي ئؤثؤزسيؤنء جووت َ َ لوتكةي دةسةالت لة هةريَمي كوردستاندا دؤخيكي َطيذةلوولكةي سيتةمي سياسي بة َ مةترسيدا دهبات ذمارة ()5(..)56ي تشريني دووةمي ()2012
31
َ لـةكؤمةلطةي مرؤظـ تاعون َيك هة ِرةشة ئا :كارزان عوسمان خ��واى ط��ةورة لةقورئاندا ئةفةرمويَت (والتقربوا الزينا انة كان فاحشة وسْا سبيال) خواى طةورة لةم ئايةتة نافةرمويت زينا مةكةن َ بةلكو ئةفةرمويَت تةنانةت شويَنى زيناش مةكةونَ ،ئيستا لة هةموو جيهاندا زؤر ِريطاو شويَنء سةنتةرو ِراطةياندن هةن دةبنة هؤكارى ئةوةى كةطةنجةكانمان ب � ِرؤن ب��ةرةو مةرطى لةسةرخؤ ئةويش نةخؤشى ئايدزة ،بؤية َليرةداباس لةنةخؤشى ئايدز دةكةين ،ئايدز نةخؤشييةكى تازةية لةضاو نةخؤشييةكانى تردا ،بؤية يةكةمين جار َ سالى 1982لة واليةتة يةكطرتووةكانى ئةمريكا توشبوون ،ئةم نةخؤشيية دؤزرايةوةو َ بةربالو بةهةموو بةشيوةيةكى لةوكاتةشدا َ جيهاندا َ بالوبويةوة. ئايدز ناويَكى ئينطليزييةو بةماناى كةمبونةوةى بةرطرى مرؤظ ديَت ،كةبةهؤى دةبيتء َثيى ظايرؤسةكةوة مرؤظ توشى َ دةوتريَت ظايرؤسى كةمبونةوةى بةرطرى بةشيوةيةكى سةرةكى لةش ،ظايرؤسى ئايدز َ ث��ةالم��ارى ئةوخانانة دةدات كةتوشى بةرطرى لةش دةك��ةن دذى جؤريَكى كاتيكيش وشيرثةنجةَ ، تايبةتى لةنةخؤشى َ ئةو خانانة ثةكيان دةكةويَتء ناتوانن ناتوانيت بةرطرى لة لةش بكةنءلةش َ شيرثةنجةبكاتء بةرةنطارى ميكرؤبء َ َ بةسةرياندازال َبيت ،ئةم نةخؤشيية توشى دةبيت كةثةتاكةى َثيبطات، هةركةسيك َ َ نازانيت ،ئةم نةخؤشيية هيج سنوريَك َ دةبيت ،مةبةست لةو وثياوان توشى ذنان َ بةشيوةيةكى ثياو ذنانةش ئةوانةن كة َ َ سيكس لةطةل ضةند ناتةندروست كردارى َ بةطويرةى ئامارة كةسيكى جياوازدا دةكةن، َ َ ودةولةتييةكانيش ئةم َ َني َ هةلطرانى نةخؤشى ئايدز هةتا َ سالى 2000طةشتوةتة نزيكةى ثةنجامليؤن توش ب��وو ،ئةم نةخؤشيية
32
ذمارة ()5(..)56ي تشريني دووةمي ()2012
هةركةسيك بوو جارى هةركاتيك توشى َ َ َ َ بةالم كدةخايةنيت، ي سال ضةند واهةية َ َ كؤتاييةكةى بةمردن كؤتاى ديَت ،ظايرؤسى ئايدز لةلةشى نةخؤشدا هةية بةتايبةتى لةخوَينء مةنىء دةرهاويشتةى ئةندامى زاوزيَى ذنان. طواستنةوةى ئايدزضؤنة دةبيت لةسى ِريَطاوة توشى مرؤظ َ ئايدز َ كةديارترين ِريَطاكانى توش بوون ئةوانيش ئةمانةن س��ي��ك��س��ى-: -1ث����ةي����وةن����دى َ
بةطويرةى ئامارة َ ني َ َودةولةتييةكان َ هةلطرانى نةخؤشى ئايدز هةتا ىَ سال 2000 طةشتوةتة نزيكةى ثةجنامليؤن توش بوو لةنيوان سيكسى هةمووثةيوةندييةكى َ َ لةنيوان ئةندامانى دوو ِر ةطةزدابيت ،ياخود َ َ ِرةط��ةزي��دا ،بةطرنطكترين ِريَطاكانى طواستنةوةى ظايرؤسةكة دادةن��رَي��ت، ظايرؤسةكة لة ِريَطاى بريندارى بضوكةوة َ زاوزى ياخود ِريكةوة لةديوارى ئةندامى كةسيكدا دةضيتة خويَنةوة ،لةتواناى هيض َ َ َ سيكسييةكةى توشى يةبزانيت ني هاورى َ َ ئةبيت ئةوةش بزانين ثةتاكةبووة يان ناَ ، سيكسى ئةطةرى بوونى نةخؤشييةكى ترى َ لةنيوان ئةوكةسانةدا توشبونةكة زياتردةكاتَ ،
سيكسى دةك��ةن ،هةربؤية كةضاالكى َ ترسناكترين سةرضاوةى ئةم نةخؤشيية ئةو كةسانةية َبى ثةردةو بةبةردةوامى كارى سيكسى دةكةن. َ -:2توشبوون لة ِريطةى دةرزييةوة دووةم ِريَطاى طرنطى طويَزانةوة لة ِريَطاى طواستنةوةى حوَينء كةرةستةثيسبوةكان، بةكارهينانى ثةتاكة هةروةها لة ِريَطةى َ ئاميرى نةشتةرطةرى باش دةرزىء سةرنجء َ تةعقيم نةكراو ،هةروةها كونكردنى َثيست بؤ هةرهؤيةك َبيت وةك كونكردنى طويَضكة، ضارةسةر بةدةرزى ضينى َ خالكوتان(وشم) -:3لة ِريَطاى دايكى َ هةلطرى ثةتاكةوة بؤ كؤرثةلةكةى َثيش يان لةكاتى لةدايك بوونى ياخود دواى لةدايك بوونى. نيشانةكانى ئايدز لة ئايدزدا هةندَيك نيشانة روودةدات هةندَيكيان بةهؤى ظايرؤسةكةوةية، هةنديَكى تر بةهؤى ئةو نةخؤشيانةى لةئةنجامى ِروخانى ئامرازى بةرطرى لةش، بةالم هيض لةو نيشانانة تايبةت نينَ ، َ بةلكو بةشيوةى نةخؤشى جؤربةجؤر لةوانةية َ دةربكةويَت. ناسينةوةى نةخؤشةكة ِريَطايةكى باو و ئاسان لةنةخؤشييةكةى ثي دةستنيشان دةكريَت بريتيية لةثشكنينى َ تاقيطةى خويَن. ئايا نيشانةكانى ئايدز لةدواى توشبون دةردةكةويَت؟ لة زؤربةى كاتةكاندا دواى ماوةيةكى بةظايرؤسى(ئيض دورودريَ��ذ لةتوشبوون َ ئاى ظى) ئينجا نيشانةكانى دةردةكةويَت كة دةطاتة ضةند َ سالَيك ،لةم ماوةيةشدا نيشانةيةكى ه��ي��ض نةخؤشييةكة َ َ َليدةرناكةويَت ،بةالم هةلطرى ظايرؤسةكة دةبيتء نةخؤشييةكة دةطويَزريَتةوة. َ ئايا دواى توشبونى ظايرؤسةكة ضى ِرودةدات؟ ثةتاكةدةبيت، يةكيك توشى كاتيك َ َ َ
ـايةتي دةكات نابيتةوة ،لةسةرةتاوة هيض هةتامردن َليى َ نيشانةيةك ديارى نادات ،هةنديَك جار دةبيت، توشبوو كةميك نا ِرةحةتى توش َ َ داهيزرانء ئازارى لةشء وةك تاو لةش َ ماسولكةكانء سةر َئيشة ،كة هةفتةيةك دةخايةنيتء نةخؤشةكة يان دوو هةفتة َ دةبيتةوة ،دواى ئةم قؤناغة شاراوة ضاك َ دةست َثيدةكات ،ضةند مانط يان ضةند َ دةخايةنيتَ ،تييداظايرؤسةكة ئامرازى سالَيك َ دةشكينيتء كوثيك َ بةرطرى لةش َتي َ نةخؤشةكةش ظايرؤسةكة دةطوازيَتةوة كاتيكيش بةرطرى لةش بؤكةسانى ترَ ، زدةبيت لةش بةرطرى هيض هي َ ت��ةواو َبي َ نةخؤشييةكى َثيناكريَت ،بةئاسانى مؤرظةكة طيانى لةدةست دةدات. ئايدزيش بةكوتان ياخود دةرم��ان ضارةسةرى نيية ،بؤية هةتا َئيستا هيض دةرمانيك ياخود ضارةسةريَك بؤ جؤرة َ كوتانيكيش مرؤظ ئايدز ني ية ،وة هيض َ كوتانيكيش ناثاريَزَيت لةتوشبوون ،ئةطةر َ كةسيكى توش بوو سوديَكى بدؤزريَتةوة َ نابينيت ،ئايدز نةخؤشييةكة لي ئةوتؤى َ َ َ هةموو توشبوةكانى لةناو دةبات ،بةالم هيض نابيت َثيى ئةطةرخؤى َلى كةسيك توش َ َ َ لةبيربيت-: بثاريَزيت ،كةواتة ئةم خاالنةت َ بةشيوةيةكى سةرةكى -1ئ��اي��دز َ سيكسيةوة دةطوازريَتةوة، لةثةيوةندى َ ناوخيزان كةواتة ب��ةدةر لةثةيوةندى َ سيكسى دروست مةكة. ثةيوةندى َ َ لةئاميرةكانى نيابي دل زؤر -2ئةبيت َ َ َ دانءثيستكونكردنء خالكوتانء دةرزى َلي َ بةكارهينانى ماددة َبيهؤشكةرةكان. َ بؤ خؤثاراستن لةنةخؤشى ئايدزَ ،ثيويستة ئةم هةنطاوانة بنريَت -1زانيينى ِراستىء زانيارى دروست لةبارةى ئايدزةوة ِريَطاكانى طواستنةوةو مةترسييةكانى. سيكسى لةثةيوةندى -2دوركةوتنةوة َ البةالو دةستطرتن بة ِرةوشت وثةيوةندى
ج��وان ودام���ةزراو لةسةر بنةماى وةفاو َدلسؤزى. -3هةميشة ئةم نةخؤشيية لةبةرضاومان وثيويستى َثيبدةين َبيتء طرنطى َ َ -4دلنيابوون لةسةالمةتى خويَن و كةرةستةكانى. -5نةهيشتنى دروست بوونى سك ث ِرى َ لةكاتى توشبون بةثةتاكة. -6زوو ضارةسةركردنى ئةونةخؤشيانةى سيكسيةوة دةطويَزريَتةوة. بةهؤى َ زؤرثيويستة هةموومان زانيارىء بؤية َ ئاطايمان لةسةر ئةم نةخؤشيية ترسناكة كةئيستا بووةتة هةبيت ،ئةم نةخؤشيية َ َ هة ِرةشةيةكى طةورة بةسةر جيهانةوةو كرانةوةى كوردستانيش بةجيهانى دةرةوة
نابيت لةم مةترسيية ،بؤية ئةركى َبيبةش َ حكومةتء وةزارةت���ى تةندروستى و اليةنةثةيوةنديدارةكانة ،ئةو كةسانةى وةك طةشيار دَينة كوردستان ثشكنينى ورديان بؤبكرَيت ،وةك وتمان ئةم نةخوشيية بؤكةسيكى ديكة ئةطوازريَتةوة، لةكةسيكةوة َ َ َ دةبيت لةسةرجةم كةنالةكانى ِراطةياندنةوة وة َ َ هاوالتيان لةمةترسىء زيانةكانى ئةم نةخؤشيية ورياو ئاطاداربكةنةوة ،بؤئةوةى نةبيتة شويَنيكى َ بالوبونةوةى كوردستان َ نةخؤشييةكة ،ضونكة كوردستان زؤر زوو نةخؤشييةكانى َتي َ دةبيتةوة، دابالو َ َ ةتيكى هةرضةندة باس لةوةدةكريَت ضةندحال َ ئايدزلةكوردستاندا تؤماركراوةَ ، بةالم َثيويستة ِريَطرى لةزيادكردنى ئةو ِريَذةيةبكريَت. ذمارة ()5(..)56ي تشريني دووةمي ()2012
33
ثرسى كورد لةن َيوان نةوت و نةتةوة!
هاورآ توانا مَيرطةسةرى ملمالنيكانى ئةطةر لة راب��ردوو َ عيراق لةئاستى كورد لةطةأل دةوآلتى َ يةكةميان ثرسى (وج��ودو) دووميان كيشةى (حةدوود ) بووبآ ئةوا دواى َ رؤخانى ثيكةرةكةى سةدام لة مةيدانى َ بةرهةلستكارةكانى فيردةوس وهاتنى دوي��ن�َ�ي��ى ب��ؤك��ورس��ى حوكومرانى َ ،سياسيةكانى كورد بآ دةربازبوون و كؤنسثيتةى سةرةوة ضارةكردنى ئةم دوو َ كيشةى تريان ئيزافةى ثرسةكانى َ تركرد ،نةميندةكانى كورد لة بةغدا نة كيشةى هةر ئةولةوةيتان بةالداخستنى َ حةدوود نةبوو وةك تاكة ثرسى طرنطى َ بةلكو ئةم ثرسةيان بة َميذووى و َ ماديكى دةستوورى سثاردوو خاكو مالى َ نابيى نةتةوةيان خةستة طرةوى ئةبآ َ دوو ئيتنى جياوازو كة ئةميان ئةثة ِرى ه��ةذارى ئيدارة دانى سةركردايةتى كورد و غيابى فةهمى ديبلؤماسيان بوو كة ق��ةدةرى خاك َ ومالى خؤت ثؤليسيكى ئةم دةستوريك كة بةخةيتة َ َ عيراق َثييةوة ثابةند نية هةرطيزيش َ ئةم دةستورة ئيمكانى كؤكردنةوةى
34
ذمارة ()5(..)56ي تشريني دووةمي ()2012
عيراقيةكان نابآ وة ق��ودرةت��ى َ كيشةى ضارةسةركردنى بضوكترين َ نابآ ضونكة لةئةساسدا درووست بوونى عيراق دةرئةنجامى َ هةلَيكى َميذوويية َ ئيشكاليةتى هةرة طةورةى سياسيةكانى كورد لةماوةى رابردوو تةركيز كرنةوةيان ب��وو لةهةنبةر دوو مةسةلةى زؤر سةتحيى يةكةميان ثرسى شةراكةت و دووميان ثرسى داهات ئةطةر ضى ئةم دوو مةسةليةيش طرنطن بةآلم هةرطيز خةبات و قوربانى دانةكانى نةتةوة لةماوةى سآ ضارطةسةداى كيشةى شةراكةتى حوكوم راب��ردوو َ ،تةوزيعى داهات نةبووة تاكو ئةمرؤ َ تايتلى خواستةكانى نةتةوة ببةن بة ثرسةئةساسيةكانى لةمةدا كورت طريظى بكريتةوة بةداخةوة رؤذ بةرؤذ َ َ خواستةكانى كورد لةدابةزاين داية كيشةى ئ��ةوةآ رؤذآ ثرسى وجود َ طريبستى حةدوود ئةمرؤ هةتؤتةسةر َ َ كيشةو كيشةى بوجة كؤمةلَيك َ نةوتةو َ ثرسى تر كة ئةوانيش يةكالكرنةوةيان دةرئةكةويت تاكة فاكتةرى ئةستةم َ ئةم ثاشةكشة كردنى كورد لة بةدةست هينانى مافة نةتةوةيةكانى و طةيشتن َ َ بةم حالتة تةشنوجةى َئيستاى َنيوان َ مامةلة كردنى حيزبيانةى هةريم بةغدا َ سةركردايةتى كورد بوو ضونكة بةالى حيزبةوة ثارةو دةسةآلت دوو روكنى داب��راوو ئيمانى حزبن نةك خاكى ِ لةميذوودا قووربانى ضارةنوسى ميلةتيكى َ َ ديديكى س��ادةوة سةيرى ئةوةى بة َ هةنطاوو (ستراتيذى ) دةسةآلتى ئةزانيت لةهةريم بةكات سياسى َ َ تاضةندة جةدية لة بردنة َثيشةوةى هةريمةو يةكالكرنةوةى ئةزموونى ئةم َ
ثرسة سةركيةكانى لةطةأل بةغدا هةريمة جدية ئةوةندةى دةسةآلت لةم َ لةبيرليدانى نةوةت نيو ئةوةندة لةبيرى َ داهاتووى نةتةوة دانية بؤطةيشتن بة دوا نيشتمانيكى سةربةخؤ، قوناغى بياكرنى َ ملمالنيى دةسةآلتى حيزب كةوتنة َ هةريمة لةطةأل مةركةزدا تةنها لةم َ لةسةر ثارةى كؤمثانيا نةوتيةكان و َريكةوتن لةسةرى ِرةوانةكردنى ضةند ئاماذيكى روونن دؤالري��ك مليؤن َ َ كة ئةوةى خةمى طةورة و ثرانسيثى نةطؤ ِرة لةالى دةسةآلت طرفتى نةوتة كيشةكانى نةك نتةوة سيرلةوةداية َ كيشةى َئيمة لةطةأل مةركةز وةك َ كؤمثانيايكى نةوتى و حوكومةت َنيوان َ هةريم و نةك ن ئةكري نةمايش كيشةى َ َ َ حومةتى فدراأل !
ملمالنيَي دةسةآلتي حزب لةم هةريمَ ة َ لةطةل مةركةزدا تةنها لةسةر ثارةي كؤمثانيا نةوتةكان و ر َيككةوتنة لةسةر رةوانةكردني ضةند مليؤن دينار َيك
ثرؤذة ياساي ذ َيرخانى ئابووري، لةدايكبوونى ياسايةك ،بؤ مراندنى ئابوري عيرَ اق ح��اك��م ش�� َي��خ ل��ةت��ي��ف :ث�����رؤذة ي���اس���اي ذ َي��رخ��ان��ى ئ����اب����ووري ب���ؤ ب��الَ��ش��ك��ان��دن��ى ي���ةك�ت�رة ل���ةن���اوخ���ؤدا
مةمحا خةليل :ئةم ياساية ث َيضةوانةى دةستوورء ياساكانى ئيدارةى ماىل َ دةولةتة لةنيوان كوتلة ثرؤذة ياساى ذيَرخانى ئابوورى لة َئيستادا ملمالنيكى تووندى َ َ َ جياوازةكان دروستكردووةء تا َئيستاش يةكالنةبووةتةوةء بةهةلواسراوى ماوتةوةء ب ِريارة لةكؤبوونةوةكاني داهاتوودا يةكالبكريَتةوة.
راثؤرتى :كاروان هةَلةبجةيي تةنيا عةبدوَلآل
ذمارة ()5(..)56ي تشريني دووةمي ()2012
35
ثرؤذة ياساى ذيَرخانى ئابوورى لة َئيستادا لةنيوان كوتلة جياوازةكان ملمالنيكى تووندى َ َ دروستكردووةء تا َئيستاش يةكالنةبووةتةوةء َ بةهةلواسراوى ماوتةوةء ب ِريارة لةكؤبوونةوةى دواى جةذن يةكالبكريَتةوة. ثةرلةمان لةئةندامانى هةنديَك َ بةرهةلستكارى ياساكة دةكةنء مةترسي ئةوةيان هةية ماليكىء ليستى َ دةولةتى ياسا ئةم ياساية بؤ بةرذةوةندى تايبةتى خؤى بةكاربهي َنيتء لةو روانطةشةوة ئامادةنين َ دةنطى َثيبدةن. ملمالنيى تووند لة َنيوان فراكسيؤنةكان َ دروست دةكات ئةنداميكى فراكسيؤنى ط��ؤران لة َ ثةرلةمانى َعيراق ئ��ةوةى ئاشكراكرد ثةرلةمان تا َئيستا نةطةشتوونةتة ئةنجامء لةكؤبوونةوةى دووشةممة كة دةيكردة كؤتا رؤذى دةوام ،ياساكة لةبةرنامةى كاردا بوو، َ بةالم َثيش ئةوةى بطاتة طفتوطؤ ئةندامانى َ َ فيدراليدا دةولةتى ياسا لة ياساى دادطاى ضوونة دةرةوة ،ئيتر بةو هؤيةوة ريَذةى ياسايى نةماء كؤبوونةوةكة دواخراء دةكةويَتةوة ثاش جةذن. شيخ لةتيف بة ريَطاى وت «تا َئيستا حاكم َ َعيراقيةء كوردستانى لةسةر ثرؤذة ياساكة بةتةواوى لةسةرى ريَكنةكةوتوون تةنانةت تةيارى سةدريش رازى نين لةسةرى، َ بةالم ناويَرن بؤ راطةياندنةكانى بخةنة ِروو َبلَين دذى ئةوةستين ،سةرؤكى كوتلةكةيان ئةلَيت َئيمة َ َ لةطةلينَ ، بةالم لةكاتى دةنطدان ئةندامةكانيان هةموو دةضنة دةرةوة ،بؤية تا َئيستا ريَككةوتنى كؤتايى نةكراوةو لة شةشى مانطيش ئةطةر ريَككةوتن نةكريَت دووبارة رةزامةندى لةسةر نادريَت» شيخ فاتح داراغايى ئةندامى ثةرلةمانى َ َ كؤمةلى ئيسالمى كوردستان لة فراكسيؤنى بة ريَطاى وت «خويَندنةوةى يةكةمء دووةمى بؤ كراوةء كؤتا هةنطاو دةنطدان ماوة لةسةرىَ ، ملمالنيى تووندى بةالم لةبةر َ َنيوان كوتلةكانء ريَكنةكةوتنيان لةسةر ثرؤذة ياساكة تا َئيستا دةنطى لةسةر نةدراوةء بة َ هةلواسراوى ماوةتةوة». شيخ لةتيف وتيشى»ئةم ياساية حاكم َ ئةوةندةى بؤ َبالشكاندنى يةكترة لةناوخؤداية، هيندة بؤ اليةنى دةرةكى ني ية». َ
36
ذمارة ()5(..)56ي تشريني دووةمي ()2012
ئةنداميكى ئيئتيالفى هاوثةيمانى َ كوردستانى َ دةلَيت «ئةم ياساية لة َئيستادا َثينةطةيشتووةء َكيشةى سياسىء ئابوورى دةهي َنيت بؤية ئامادةنين طةورة بةشويَن خؤيدا َ دةنطى َثيبدةن». مةحما خةليل لةوبارةوة وتى «ئةم ياساية َثيضةوانةى دةستوورء ياساكانى ئيدارةى مالى َ دةولةتة». هةروةها جةخت لةوةدةكاتةوة ئةم ياساية ريَطة دةدات بة ضوونةسةرى %8سوو لةماوةى َثينج َ سالداء لةكاتى نةبةخشينيدا ئةو كؤمثانيايانة دةتوانن نةوتى َعيراق وةك رةهن بخةنة دةست ئةو كؤمثانيايانةء ئةمةش َكيشةء بةربةستى سياسىء ئابوورى طةورةية». بةجيكردنى ياساكة جي دروست لة طومان َ َ دةكريَت بةشيك لة كوتلةء فراكسيؤنةكانى َ ثةرلةمانى َعيراق طومانيان هةية لةياساي ذيَرخانى ئ��اب��وورىء َثييانواية ماليكىء ليستةكةى دةيانةويَت بؤ مةرامى شةخصىء بةكاريبهي َنيت. تايبةتى َ حاكم شيخ لةتيف ئةوة دةخاتةروو كة هؤكارى ثةسةندكردنء يةكدةنط نةبوون لةسةرى ثةيوةندى بةطرفتى سياسيةوة هةية. ئةو ثةرلةمانتارةى طؤ ِران ئاشكراشيكرد دةستكةوتيكة « كوتلةكان َثييانواية ئةمة َ بؤ ماليكىء بؤ َ بةكاريدةهي َنيت هةلبذاردن َ َثييانواية ئةطةر ثةسةند بكريَت لةبةرذةوندى َ لةهةلبذاردنى بةكاردةهينريَت مالكيدا َ داه���ات���وودا ع�َ�ي��راق��ي��ةء كوردستانىء سةدريةكانيش ئةو رايةيان هةية». َ شيخ لةتيف هاوكات لةطةل ئةو رايةشيدا َ َ بؤضوونى واية دةولةتى ياسا نايةويَت ئةم بةجي بكريَتء نييةتى راستةقينةى ياساية َ جي َ ئةوةية ثةرلةمان رةف��زى بكات ،ناوبراو وتيشى «ئةطةر رةفز بكريَت باشترين كارت دةبيت بةدةستيانةوة َ دةلَيت ئةوةتا من ويستم َ سي كوتلةية ذيَرخانى ئابوورى ببوذيَنةوة ئةو َ بةربةستنء خؤى ثاكدةكاتةوة بؤية هةردووال مةبةستى سياسيان هةية». َ ئةندامةكةى فراكسيؤنى كؤمةل جةخت َ لةطةل ثرؤذةكةدا لةوةدةكاتةوة ماليكى خؤى هيزيَكيةوة بةرطرى هاتة ثةرلةمانء بةهةموو َ
َليدةكرد شيخ فاتح داراغايى وتي» ئةوة خؤى َ َ ثرسيارو مةتلَيكى طةورةية بؤضى ئةوةندة سةرسةختانة بةرطرى َليدةكات ،بؤية هةنديَك َ بةكاريدةهي َنيت بؤ مةرامى دةلَين َ َ تايبةتى كوتلةكةى خؤى بؤ هةلبذاردنةكانى داهاتوو ،هةنديَكى تريش َ ئةلَين لةوانةية بؤ هةستانةوةى ئابوورى كةوتووى َ ةتيكى دةول َ ئةضيت سوودمةند َبيت َليي، هةريَمى كةلةوة َ يان َ ةتيكى هةريَمى كة طةلةكةى َليي دةول َ هةستاوة لةجةنطدايةو بؤ طيرسانةوةى ئةو َ بةكاربهينريَت». دةولةتة هةريَميانة َ ياساكة ذيَرخانى ئابوورى َ دةتةكي َنيت هةل َ َنيتةوة نةك بيبوذي َ ثةرلةمانتارةكةى طؤ ِران ئةوة دةخاتةروو ماليكى ئةطةر بة 500يان 600مليار دؤالر نةكرابيت، يان بة 130مليارى حازر هيضي َثي َ بة 40مليارى قةرز ضي َثيدةكريَت. َنيت َ دةولةتى شيخ لةتيف رايدةطةي َ حاكم َ ياسا بانطةشةى ئةوة دةكات كة ئةم ياساية ناضيتةسةر، دةفع ئاجلةء هيض سووديَكى َ َ بةالم ئةمة راست نييةء هيض كؤمثانيايةك نية ئامادةبيت ثارةكةى دواى ضةند لة جيهاندا َ َ سالَيك بةهةمان ريَذةى خؤى وةربطريَتةوة. هةروةها وتيشى» َتيبينى طةورة لةسةر ئةم ثرؤذة ياساية ئةوةية ريَطا دةكاتةوة بؤ َ كؤمةلَيك كؤمثانيا َبين لةرةسمء ئةوةى هينانء بردنى شت ببةخشريَن بؤية باجء َ كؤمةلَيك بةرثرسء ثةرلةمانتار هةية َ َ دةلَين ئةمة ثرؤذةيةكة دةستى هةنديَك بةرثرس لة حكوومةتى َعيراقيدا دةكاتةوة بةئارةزوويان بدةنيء هةنديَك كؤمثانيا َبيننء ثرؤذةيان َ ببيتة شةريكايةتى لةطةلَ ئةم ثرؤذانة َ بةثرسةكاندا ،ضونكة سنوورى َعيراق هينانء دةكاتةوةء بة طويَرةى ياساكة لة باجء َ دةبيتة باشترين بردنى شتومةك دةبوريَنء َ َ هينانء ريَرةرةو بؤ طةندةلىء شةريكايةتىء َ َ بردنى ثارةء مالى عيراقى». شيخ فاتيح داراغايى ئةندامى ثةرلةمانى َ َعيراق روونيدةكاتةوة ئةم ثرؤذة ياساية، َعيراق دةخاتة ذيَربارى قةرزيَكى زؤر قورسء هيشتا َعيراق رزطارى طرانء طةورة كة َ نةبووة لةو قةرزانةى كةبةهؤى تاوانةكانى رذيَمى َثيشووةوة طيرؤدةيان بووة. داراغايى وتيشى»بةهؤى ئةو ثرؤذة
ياساية نزيكةى 40مليار دؤالر قةرزى َثيئةكريَتء ضؤنيةتى خةرجكردنةكةىء ئةو َ لةطةلدا ئةكريَت كؤمثانيايانةى طريَبةستيان يان ئةو سةالحيةتى كة هةية بؤ وةزارةتةكان دةبيت كة ئايا لة ذيَر سةالحيةتى وةزيرةكاندا َ يان ئةنجوومةنى وةزيران خؤى بريار ئةدات ئةمانة هةمووى ثرسيارء َ طري كويَرةية لةو ثرؤذةيةدا». ئةو ثةرلةمانتارة وتيشى «وةك فراكسيؤنى َ َ لةطةل كؤمةلى ئيسالمى بةهيض جؤريَك ئةو ث��رؤذة ياسايةدا نين ،ضونكة سووى دةبيت بة دوو دةضيتةسةرء ئةو 40مليارة َ َ هيندةى خؤى بدريَتةوة». َ ك��ورد :ئةطةر لة %17بؤ هةريَم َبيت َ لةطةلى دةبين ئةوةى تا َئيستا روون نييةء يةكالنةبووةتةوة دياريكردنى ثشكى %17ئةم قةرزةية بؤ هةريَمى كوردستان. بة وتةى داراغايى ئةطةر ريَذةى %17ئةو ثرؤذة ياساية بؤ كوردستان تةرخان نةكريَت َ نابيتء فراكسيؤنى ئةوة كورديش لةطةلى َ كوردستانى دةنطى بؤ نادات. فاتح داراغايى وتى «لة ثرؤذة ياساكةدا ئاماذة بةخةرجكردنى بؤ كوردستان كراوة، بةالم ئةوان َ َ دةلَين دواى جياكردنةوةى ثرؤذة َ كي سياديةكان ،بةالم ثرؤذة سياديةكانيش َ دياريدةكات ئةوا طرفتةكة لةويَدا دروست دةبيت». َ ماليكى بة تووندى بةرطرى َليدةكاتء عةالويش مةرجى هةية َ حكوومةتى َعيراقي حةوت َ هةول سالة دةدات بؤ َتيثةراندنى ياساى ذيَرخانى ئابوورىء ريَطة بة حكوومةت دةدات بة َ لةطةل كؤمثانيا جيهانىء بةستنى طريَبةست َ ناوخؤيةكان لة دةرةوةى بوجةى ساالنة بؤ بةجيكردنى ثرؤذة خزمةتطوزاريةكان كة جي َ َ َ زياتر لة 37مليار دؤالرةء لةماوةى َثينج سالدا دةضيتةسةر. زياتر لة %8سووى َ الى خ��ؤي��ةوة ن���ورى ماليكى لة بانطهيشكردنيدا بؤ ثةرلةمان دوايكرد دةنط َ بدريَت بة ياساى ذيَرخانى ئابورى كة َثيش سي َ سال خستبووية ِرووَ ، بةالم تا َئيستاش َ دةنطي َثينةدراوة. ماليكى لة كؤنطرةيةكى رؤذنامةنووسيدا لة ثةرلةمان دوابةدواى موناقةشةى ياساكة
َ لةطةل ثةرلةمانتاران وتى «حكوومةت هةستي َنيتةوة بؤ دةيةويَت ذيَرخانى ئابورى َ َ هاوالتيانء خزمةتطوزارىء ئةم بةرذةوةندى ثرؤذةية كؤنةء لة 2009ةوة خراوةتة ِروو بةب ِرى 70مليار دؤالرء دابةشكراوة بةسةر ثسثؤرىء كةرتة جياوازةكانَ ، بةالم تا َئيستا رةزامةندى نةهيناوة». ثةرلةمانى بةدةست َ نورى ماليكى ئاماذةى بةوةشكرد ئةو ب ِرة ثارةيةى لة بوجةى َ ساالنةى ئيتيحادى تةرخان دةكريَت لة َ %20تيثةر ناكاتء ئةمةش بةجيكردنى ثرؤذةكان جي َ بةتةواوى بةشى َ ناكاتء روونيكردةوة َعيراق َثيويستى بة 400تا 500مليار دؤالر هةية بة مةبةستى بةجيكردنى ثرؤذةكانى ذيَرخانى ئابوورى. جي َ َ
حكوومةتى رَ عياقي حةوت َ َ هةول سالة دةدات بؤ تيَثةراندنى ياساى ذ َيرخانى ئابوورىء ر َيطة بة حكوومةت دةدات بة بةستنى طر َيبةست َ لةطةل كؤمثانيا جيهانىء ناوخؤيةكان لة دةرةوةى بوجةى َ ساالنة ماليكى بة تووندى جةختى لة طرنطى ئةم ياساية دةكاتةوةو وتى» ئةم ياساية بةشدار كؤتاييهينان بة قةيرانى نةبوونى دةبيت لة َ َ بيناي قوتابخانةء نةخؤشخانةء بةشةكانى ترى ذيَرخانى ئابوورى». ماليكى ئ��ةوةش��ى باسكرد لةاليةن ثةرلةمانةوة هةنديَك رةخنةء طازندةى هونةرى لةسةر ياساكة هةنء رةتيكردةووة
َ خوشحاليشة بةوةى هةبيتء َكيشةى سياسى َ لةدانيشتنى داهاتووى ثةرلةمان ياساكة دةنطى َثيبدريَت. سةرؤكى ليستى عيراقيية ،ئةياد عةالوى رةزامةندى خؤى لةسةر ياساكة دةردةب ِريَت بةجيكردنى مةرجةكانى. جي َ بةمةرجى َ عةالوى روونيدةكاتةوة ئامادةية دةنط بة ياساكة بدات ئةطةر ياساكة لةذيَر سةرثةرشتى ثةرلةماندا َبيتء هةموو اليةنء بوارةكانى شةفاف َبيتء ئةولةوياتى ثرؤذةكان روونبنء دةستةى نةزاهة ضاوديَرى بكاتء بريارى كؤتايى الى ثةرلةمان َبيت. خولى َثيشووى ئةنجومةنى نويَنةران ئةم ياسايةى رةتدكردةوة كة ريَطةى دةدا بة وةبةرهينان لة ثرؤةى ذيَرخانى كؤمثانياكانى َ شيوةى ئابورى بة برى 70مليار دؤالر بة َ َ لةدةولةتانى لةكاتيكدا زؤريَك دةفع ئاجل َ َثيشةسازى جيهان بة قةيرانى دارايى طةورةدا َتيدةثةرن َ ياساى ذيَرخانى ئابوورى نوي بوار دةدات بة كؤمثانياكانى بيانىء بةتايبةت كؤرى ،بة وةبةرهينان لة بوارى ذيَرخانى ئابوورى وةك َ شيوةيةى بة َرى ي ئاود ثرؤذةكانى قوتابخانةء َ دةفع االجل بة برى 35مليار دؤالى ئةمريكى. بةهؤى سةثاندى طةمارؤى ئابوورى بؤ ضةند َ ساليكء طةمارؤى بةردةوامى َعيراق لةماوةى َ ساالنى جةنط ،ذيَرخانى ئابوورى هةلوةشايةوةء لةطةلَ بة تةواوى لةبةر يةك َ َ دةسةالتى رذيَمى بةعس بؤ كؤتايهاتنى َ َ ماوةى 7سال بةالم حكوومةتى َعيراقى نةيتوانيووة َثيداويستيةكانى َ هاوالتيانى دابين بكاتء بةردةوام باجى نةبوونيان دةدةن. ئةو ياساية 37مليار دؤالرةك��ة دابةش دةكات بةسةر كةرتةكانى خزمةتطوزارى شيوةيةكى جياواز لةوانة 5مليار دؤالر بة َ بؤ ثررؤذةكانى خويَندنى ب� َ �االء 10مليار هيَلى ئاسنء 5 بؤ ثرؤذةكانى طواستنةوةء َ َ كشتوكالء ئاوديَرىء مليار بؤ ثرؤذةكانى دروستكردنى ب��ةن��داوء ضاكسازى زةوى َ كشتوكالىء مليارءنيويَك بؤ مةركةزةكانى سةرسنوورء نيو مليار بؤ الوانء وةرزشء ملياريَك بؤ دروستكردنى سةربازطةء 5مليار بؤ نيشتةجيبوونء 3مليارء دروستكردنى يةكةى َ نيو بؤ ريَطةوبانى دةرةوةء 3مليار دؤالر بؤ ثرؤذةكانى كةرتى تةندروستى. ذمارة ()5(..)56ي تشريني دووةمي ()2012
37
رَ لةهةولي: سةالح مةزن هةلَسو ِراوى طؤ ِران
َ بنةمالةي بارزاني، سةركردايةتي ثارتيء مَ هةريي ئةزمووني كوردستان دةكةن
ديداري :كاروان محةمةد س��ةالح م��ةزن َ َ هةلس��و ِراوى بزووتنةوةى َ لةطةل هةولي��ر لةديداريَكيدا طؤ ِران لة ش��ارى َ طؤظ��اري ( ِريَطا) قس��ة لةس��ةر ضةندين بابةت دةكات. ِريَطا :ث��اش ئ��ةوةى بزووتن��ةوةى طؤ ِران دةستى كردووة بة َ هةلبذاردنى مةكؤى شارةكانى خؤى ،ثرس��يار ئةوةية بؤضى دريَذةى َكيشا ؟ئايا َ كؤنطرة؟ ئةوة خؤدزينةوة نية لة َ سةالح مةزن :بزوتنةوةى طؤ ِران لة ِرابردوودا، ةوشيكى س��ةخت بؤتةوة ،بةهؤى ئةو توش��ى ِر َ سياس��ةتة توندوتيذيي��ةى ك��ة ل��ة بةرانبةرى ؤسيس��ى َ هةلبذاردن بؤ ثةي�� ِرةو كراية ،دواتر ث ِر َ كاتيكدا بزووتنةوةيةكى بنكة فراوان ئاسان نييةلة َ َهيش��تا ِرةوشى نائاس��ايي بة تةواوةتى ئاساييى نةبؤت��ةوة ،بة ب�� ِرواى من ئ��ةو َ هةلبذاردنانة بة َ ئةزموونيكى خالة َنيطةتيظ و ثؤزةتيظةكانييةوة، َ باش بؤ بزوتنةوةى ط��ؤ ِران َثيكديَنن ،تا لة هةر س��يكى ديك��ةى َ هةلب��ذاردن ،لةوانةش ؤسي َ ث ِر َ َ وةربطيرى ئامادةكارييةكانى كؤنكرة س��وديان َلي نةب��ى ،ب��ة زي��ان ب��ؤ بزوتنةوةى ،ئةط��ةر وا َ ثرؤسيس��ى ضاكس��ازى و طؤ ِران و س��ةرجةم َ دةبى! طؤ ِرانكارييةكانى نيشتمانةكةمان تةواو َ دواتر ئةوة خ��ؤ دزينةوة نيية َ ، بةلكو هةنطاو َ هةلَين��ان و نزيكبوون��ةوةى عاقالن��ةو واق��ع َ بينانةية ل��ة كؤنطرة ،دةتوانين بلَيين هةنطاونانى بةشينةيية ِرووةو كؤنطرة. َ ِريَط��ا :ماوةي��ةك بةر لة َئيس��تا بارةطاكانى
38
ذمارة ()5(..)56ي تشريني دووةمي ()2012
ط��ؤ ِران نؤذةنكراي��ةوة ،ئةمةش لةس��ةر َ بودج��ةى َ طةندةلى خةلك بوو ،ئةمةش هةمان ني��ة ،كة َثيش��تر َئي��وة ِرةخنةتان ل��ة ثارتى و يةكيتى نيشتيمانيتان دةطرت لة نؤذةنكردنةوةى َ بارةطاكانى لقى يارتى و َ ، يةكيتى؟ مةلبةندى َ َ سةالح مةزن :ئةطةر بة وردى لةو دؤسيةية سةرنج بدةين ،نةدةبوو بارةطاكان لةسةر بودجةى ثاريَزط��ا نؤذةنبكرينةوةَ ، بةلكو بة َثيى ئيجرائاتى ئوس��ولى دادطا ئةو اليةنة زيانةكةى بذماردباية كة تاوانبار بووة بة س��وتاندنى بارةطاكانَ ، بةالم لةو َ والتةى َئيمة ديارنيي��ة كامة ثارةى حيزبةو كام��ة ث��ارةى َ دةولةتة ،كاتى خؤى َثيش��نيارى ئةوةمان كرد ،كة باشتر واية بزووتنةوةى طؤ ِران خؤى لة ريَطاى هةألمةت��ى ثيتاك و كؤمةكى ئةندام و اليةنطرانى نؤذةنى مةكؤكانى بكاتةوة! سليمانى بة ِريَطا :ضوونى مةسرور بارزانى بؤ َ ئاميز بووَ ،ثيتان ش��يوةيةك وتارةكةى هة ِرةشة َ َ شيوةيةك بؤ ئؤثؤزسيؤنة واية ئةو هة ِرةشةية بة َ بوو ،بةتايبةتى طؤ ِران؟ َ َ ج��ارى تةنها هة ِرةش��ةية س��ةالح مةزن : بةش��يك ل��ة ،طوم��ان ل��ةوة دةكريَ��ت ،ك��ة َ مةبةس��تةكان ط��ؤ ِران َبيت ،ئةطةر لةس��ةر ئةو ِرق و قين��ةش بةردةوام بن ،ئ��ةوة لة داهاتوودا ّ لةطةل َكيية. دةردةكةويَت مةبةست هي��وادارم هةم��وو اليةن��ةكان ل��ة جياتى زمانى هة ِرةشةو ِرةشكردنةوةى يةكترى زمانى دايةلؤط و يةكتر قبولكردنى ديموكراسى بطرنة َ دةك��رى زياتر بةر ،ك��ة تةنها ل��ةو ِريَطةيةوة ، خزمةت بة ِرةوتى س��ةقامطيرى و َثيش��كةتنى هةريَمةكةمان بكريَت.
ِريَط��اَ :ثي��ت واني��ة ئةم��ةش كاردانةوةى ابردووبيت ،كة َتييدا ِرووداوةكانى17ى شوباتى ِر َ سوتينرا؟ بارةطاكانى ثارتى لةو دةظةرة َ نةخي��ر! َ َ بةلك��و ِرةنط��ة س��ةالح م��ةزن َ : زيات��ر ثةيوةندى ب��ة َثيش��هاتةكانى هةنوكةو َ هةلويَس��تةكانى ئةمدوايي��ةى بزووتن��ةوةى هةبى ،كة لةمة ِر َثيش��وةضوونى ثرس��ة طؤ ِران َ طةرموطؤ ِرةكانى س��ةر طؤ ِرةثانى هةريَمَ ،عيراق و ناوضةكةوة ،جةخدى َليدةكات. َ ئةمسال ثةيوةنديةكانى ِريَطا :لة س��ةرةتاى َ َئيوةو ثارتى بةرةو ئاسايى بوونةوة ضووبوو،بةالم ماوةيةكة ط��ؤ ِران و ثارتى َليدوان��ى دذ بةيةك دةدةن ئ��ةوة ثارت��ى دةس��ت َثيش��خةربوو لةو طرذيانة ،يان طؤ ِران؟ َ س��ةالح مةزن :ل��ةدواى ِرووداوةكانى17ى ش��وبات ،ذمارةي��ةك ث�� ِرؤذةى ضاكس��ازى لة الي��ةن َهيزةكان��ى ئؤثؤزس��يؤن ،س��ةرؤكى هةريَ��م و ثةرلةم��ان َئالويَرك��رانَ ، بةلَينى ئةوة َ درا كة ضاكس��ازى ِريش��ةيى بةرثابكةن ،بةالم َ دةس��ةالت خةمس��اردى و ثاش��طةزبونةوةى َ َثيوةدةبينرا ،ضونكة دةسةالت باش لةوة دةطات، ؤسيسى بةجيكردنى ث ِر َ جي َ كة لة بةرةنجامةكانى َ دةب��ى دةس��بةردارى ضاكس��ازى ِريش��ةييدا، َ بةش��يك لةئيمتيازات و خؤشطوزةرانى خؤيان و َ اليةنطرانيان بن ،ديارة ئةوةش بة قورس دةزانن ي��ان بؤيان َ ناكرى ،بؤية زؤرب��ةى ئةو بةرنامةو َ هاوشيوةى بةلَينى ضاكس��ازيانةى كة لةولاَ تانى َ ئاكاميكى هةريَمى كوردستان و َعيراق دةيدةنَ ، نابى ،بةدةر لةوةش بزووتنةوةى طؤ ِران ئةوتؤى َ دةرفةتى باش��ى لة بةردةم كابينةى حةوت دانا ،
َ بةالم دواجار لةوةش َبى هيوا بوو. بؤي��ة بزووتن��ةوةى ط��ؤ ِران جاريَكى ديكة بةجيكردنى 7ثاكيجةكةى ئؤثؤزس��يؤنى بة جي َ َ توندى خس��تةوة ِروو ،هةروا زمانى ِرةخنةكانى ل��ة ميدياكانى خؤى لة دةس��ةآلت و َ بنةمالةى دةس��ةآلتدار توندتر ك��رد ،بة ب�� ِرواى من ئةوة ثةرضةكردارة لة بةرانبةر ئةمةوة. ِريَطا:لة سنوورى ثارتى ئازادى فرةيى الواز َت،ثيتواية بيركردن��ةوةى ثارتى ئةوةندة دةبينري َ ب�� ِر بكات و،ئةو سيس��تةمةى ثارت��ى ثةي ِرةوى دةكات بةبةرتةس��ك كردن��ةوةى ئازادى ضؤن دةخويَننةوة؟ َ س��ةالح م��ةزن :سروش��تى ئ��ةو ثارت��ة بةتايبةت��ى و ،تةنانةت ئ��ةو ثارتانةى ديكةش ك��ة لةهةناوى هةمان قوتابخانة هاتوونة ئاواية، شيوازى كاركردنى ضونكة ميتؤدى بيركردنةوةو َ ضوارضيوةية خول دةدات ئةو جؤرة ثارتان��ة لةو َ ،ك��ة ئةوان ِرابردوويان ث ِر س��ةروةرى كردووةو تةنان��ةت دروس��تكةرى ئةو َمي��ذوةن ،هةروا َئيستاش تةنها خؤيان بةثلة يةكةم خاوةنداريَتى دةك��ةن و ،تةنه��ا ئ��ةوان دةزان��ن ض��ؤن بة ِريَوةدةبةن ،داهاتووش َ مولكى خؤيانة ،ضونكة َ دةس��ةالتى هةت��ا هةتايى لة ب��اوة ِرى ئةواندا، هةر بؤ خؤيان��ة ،وةك َبلَيى هةر خؤيان خاوةنى ِراب��ردوو ،هةنوك��ةو داهاتوو ب��ن و تةنانةت روبيرى ولاَ ت خي َ هةر ئ��ةوان خاوةنى خ��اك و َ دةرفةتيك بن،ئينجا لة بيركردنةوةيةكى ئاوادا ض َ َ بةديدةكرى بؤفرةيي ،ئازادى رادةرب ِرين و يةكتر َ قبوولكردن ِريَطاَ :ئيوة بؤضى زياتر ِرةخنةكانتان ِرووى لة كاتى ثارتية ،تةنانةت لة كابينةى شةش��ةميش َ بةرهةم سالح سةرؤكى حكةمةتى هةريَم بوو؟ س��ةالح م��ةزن َ : َ ب��ةالم زةوت��ر دةوترا كة بزووتنةوةى طؤ ِران زياتر ِرةخنةكانى ِرووبة ِرووى كابينةمةى بةرهةم سالح بووة ،ثاشان بؤ هةنوكة ثارتى كاية س��ةرةكييةكانى سياسى و ،ئابورى و دبلوماس��ى لةضنطداية ،هةروا كار نةك بؤ ئةوة َ ، َ دةس��ةالت لة دةكات ،ك��ة لة َئيس��تا و ئاييندة دابيت ،ئةطةر ن��ةوةى ئةم ِرؤش ضنطى خ��ؤى َ ش��يوة حوكم ِرانيية نةتوان��ى ئ��ةو سيس��تةم و َ َ َ ضاكسازى بكات ،ئةوة دلنيام لةوةى كة نةوةى داهات��وو ب��ةوة رازى ناب��ن ،دةنا لة س��ةرةتا دا َ س��ليمانى ئاشكرا زياتر طةندةلييةكانى ئيدارةى َ دةكرانَ ،ثيويس��تة لةس��ةر ئةو ِرةوتة بةردةوام َ طةندةلييةكانى ئةو دةظةرةش كةم بين ،ضونكة َ نييةَ ، طةندةلى هةميش��ة ل��ة ثايةتةختى بةالم
دبلوماس��ى دؤس��يةكةى سياس��ى ,ئاب��ورى و َ دةبى ،بؤي��ة لة َئيس��تادا ِرووى ِرةخنة قةبةت��ر َ َ دةسةالتةية ،كة حوكمى ِرةها بة ِريَوة دةبا، لةو َ ئةمجار لة طةندةلييةكانى هةريَمى كوردس��تاندا، َ دةس��ةالت و دةرةوةى زؤربةى حيزبةكانى َنيو َ دةس��ةالت تةنانةت دامةزراوةو ثياوانى سياسى ،كارطي ِرى،دارايى و بازرطانى َتيوة ئالاَ ون. َ ِريَطا :لة َئيستاداثارتى حيزبى يةكةمة ،لة ناو حيزبيش��دا َ بنةمالةى بارزانى َ ،ثيت باال دةستن َ َ وانية قؤ ِرخى هةريَمى كوردس��تان و ،حيزبى زالة بةسةر طوتارى ئةو حيزبة؟ َ س��ةالح م��ةزن :ئ��ةو حيزب��ة ل��ة دواى جيابوونةوةى َبالى مةكتةبى سياس��ىلة ضارةطى يةكةم��ى شةس��تةكانى س��ةدةى ِراب��ردوودا، ل��ة طؤ ِرةثان��ى سياس��ى وا خؤى دةرخس��تووة، ل��ة دواى ِراثة ِريني��ش نةيانش��اردؤتةوة ،ك��ة َ بنةمال��ةى بارزان��ى س��ةركردايةتى ثارت��ى و ئةزمون��ى هةريَمى كوردس��تان دةك��ةن ،بطرة ثةيامى خؤيان ئا ِراس��تةى ثارضةكانى ديكةش َ دةبينرى ئةن��دام و اليةنطرانى دةك��ةن ،وةك ئةو ثارتة ب��ةوة ِرازينةو ،كةم واب��ووة نا ِرةزايى نةبووب��ن ،ئةوةش ئاس��اييةو مافي ئةو ثارتةية، مةرجى ل��ة ضوارضي��وةى ياس��او َكيب ِر َكيى ب��ة َ ديموكراس��ى و مةدةنى َبيت ،نةك قؤرخكردنى َ دةسةالت. زؤرةمليىسامان و بة َ ِريَط��ا :وةك ضاوديَ��ران باس��ى دةك��ةن يةكيتى وةك ثاشكؤى ثارتى ئةذمار بةجؤريَك َ يةكيتى بةرةو الوازى دة ِرات ،يان دةكريَت ،ئايا َ خؤى واى لة خؤى كردووة؟ َ بةشيوةيةكى ِرةها س��ةالح مةزن :ناتوانين َ وا َبلَيين َ ، يةكيتى بةالم بة هؤى وابةستةبوونى َ بةش��يك ب��ة ر ِيَكةوتننام��ةى س��تراتيذييةوة ، َ يةكيت��ى لةو َنيوانة لة ضاوديَ��ران وا دةبينن كة َ بووبى ،لةو زيانى َثي طةيش��تبى تةنان��ةت الواز َ َ الش��ةوة لةخ��وارةوة جؤريَك لةس��اردبوونةوةو دروستبووبى نارةزايي الى ئةندام و اليةنطرانى َ َ ،بةالم لة ِراستيدا من واي دةبينم كة سةنطايى لاَ دةس��ة تى سياس��ى ،ئاب��ورى و دبلؤماس��ى كةوتؤت��ة ثايةتةخ��ت ،دةس��ةلاَ تى ِرةهاش لة يةكيتى دةست ِرؤيشتوو نيية، دةس��تى ثارتييةو َ ئةوةش كاريطةرى نيطةتيظانةى لة الى ئةندام و اليةنطرانى دروس��تكردووة ،هةروا لة دةظةرى َ دةسةالتى سليمانى كة يةكيتى َتييدا جؤريَك لة َ رةه��اى هةية ،ئةمجار س��ةنطايي ئؤثؤزس��يؤن بة تايبةتى بزووتنةوةى ط��ؤران لةويَية ،كةواتة ق��ةوارةى نارةزاي��ي و طوش��ارةكان ب��ؤ س��ةر
سليمانى زياترة يةكيتى قورسايى لة َ دةس��ةلاَ تى َ هةولير هةية ،من وةك ئةوةى بؤ سةر ثارتى لة َ ه��ؤكارى الوازبوونةكة لةو تابلؤيةى س��ةرةوةو َ يةكيتى دةبينمةوة. هةندى َكيشةى َنيوخؤيي َ يةكيت��ى لة َئيس��تادا بة ِريَط��ا :بارودؤخ��ى َ ئؤثؤزسيؤنى باشترنية؟ َ س��ةالح م��ةزن :ئةو ثرس��يارة ل��ة خؤيان َ َ يةكيتى ل��ة ماوةى 20 بكرى باش��ترة ،ب��ةالم َ َ َ س��الى ِرابردوو هةميشة لة دةس��ةالت بووة ،بة سليمانى لة ِرابردوو تةنانةن تايبةتى لة ئيدارةى َ َ لة هةنوكةش��دا ،دةس��ةالتى ِرةهاى هةر خؤى َ لةط��ةل ثارت��ى ِريَككةوتننامةى ب��ووة ،هةروا س��تلراتيذيان لة َنيوانداية ،بؤية كاريَكى ئاس��ان نيية ئةو هةنطاوة بطريَتة بةر . يةكيتى ِريَطا :ئةطةر بؤتان كرا وةك بة ديلى َ َ لةطةل ثارتى كار بكةن؟ ِرازى دةبن َ س��ةالح مةزن :لة سياس��ةت دؤس��تايةتى َ تاس��ةرو دوذمنايةتى تاس��ةر نيية ،بةلكو بة َثيى َثيش��هات و ِرووداوةكان ،ي��ان بةرذةوةن��دى هاوبةش��ى بة تايبةتيش ئةوان��ةى ثةيوةنديان بةبةرذةوةن��دى ط��ةل و َ َ هةية،دةك��رى والت دابةشبوونى َ نوى لة َدوس��تايةتى و هاوثةيمانى بةجى دروس��ت َبى ،طةر ثارتى 6ثاكيجةكة َ جي َ ب��كات و مل بداتة بةر ضاكس��ازى ِريش��ةيى ، زةمين��ة َثي َ كدى تا بزووتن��ةوةى طؤ ِران و ثارتى لة يةكتر ديموكراتى كوردستان زياتر نزيك ببنةوة ،هةروا لةسؤنكةى بةرذةوةنييةكان و ثرسة ضارةنوسسازةكان ئاسايية َ يةكيتى لةطةل َ ،ي��ان ثارتى و اليةنيةكان��ى ديكةى عيلمانى و ئايينى كارى هاوبةش َ بكرى. كهينانى ئةنجومةنى ئاسايشى ِريَطا :دواى َثي َ دةسةالتى ثارتى َ َ خةلك و قوتابى و هةريَم لةذيَر خويَندكاران دة ِر َفينريَن،ئةوةش زياتر بارودؤخى هةريَمى كوردستان َئالؤ ناكات؟ سةالح مةزن :ديارة ِرفاندنى َ َ خةلكى سظيل َ ل��ة دواى ِراثة ِرين��ةوة هةر هةب��ووة ،بةالم لة كهينان��ى ئةنجومةنى ناوب��راو جاريَكى دواى َثي َ س��ةريهةلدايةوة َ ، َ هةلبةت ئ��ةو ِرةفتارة ديك��ة لاَ اوك��ى الى هاو تي��ان دروس��ت دةكات، َدلة ِر َ َ دةس��ةالت لةالي��ةك هةريَمى كوردس��تان ب بةجيطايةك ناودةبات ،كة تايبةتيش ثايةتةخت َ ئارامى و ئاساسش��ى َتيدا بةرق��ةرارةَ ، بةالم ئةوة خؤيان��ن ،ئارامى ثايةتةخت َئال��ؤز دةكةن َ ،بى هةبى ،ئةو رةفتارة بة ئةوةى ثاساوى ياساييان َ هةر بيانؤيةك َبيت ،دورة لة ئوس��ولى مةدةنى و ياسايي. ذمارة ()5(..)56ي تشريني دووةمي ()2012
39
َ ه���ةل���ةجب���ةي���ي ث�� َي��ي��واي��ة م����ةري����وان ئةو مامؤستا كر َيكاري بةدادطايي طةياندوة خالد ِرةنجدةر
َ هةلةبجةييء ئ��ةوةي مةريوان ئةو دوو ك��وردةي تري هاو ِرَيي بة كريكاري دةزانين هة ِرةشةي مامؤستا َ ضةند َ لاَ سالَيك لةمةوبةر بوو ،بة م بؤضي َ ئةمسال زيندوكرايةوةو طةيةنراية بةشيك لة دؤسيةي دادط��او ب��ووة َ كريكار ،ئةوان كة سوكايةتيان مامؤستا َ بة ئيسالمء قورئان ك��ردوة ئ��ازادنء كريكار لة زينداداية؟ مامؤستا َ َ دةزط��اي هةوالطري نةرويذ كة جةمسةرةكةي تري دؤسيةكةيةو زؤر َ كريكاردا توندوتيذة لةطةل مامؤستا َ هيناني ئةو كوردانةي بؤ دادطا لةبةر َ كالي ئةوان نى يةَ ، خاتري ضاوي َ بةلكو بةكارهينانيانة لةو دؤسيةدا بؤ ئةوةي َ َ توندوتؤل بتوانيت ئةو هة ِرةشةية َ كريكار لة بكاتةوة كة طواية مامؤستا َ وةزيريكي نةرويذي كردوة. كؤنة َ َ لاَ لة سالي 2010و سا ني َثيشتر كريكار سةبارةت بةو ذنة مامؤستا َ وةزي��رة ي��ةك قسةي ك��ردوةو زؤر جاريش دوبارةي كردؤتةوةو ثؤليس هيندة بة هةندي نةطرتووة ،مامؤستا َ
40
ذمارة ()5(..)56ي تشريني دووةمي ()2012
كريكار سالاَ َنيك لةمةوبةر وتويةتي َ عيراق «هةر بني َريتةوة بؤ َ كةسيك من َ َ بؤ مردن ،ئةوا سةري ئةو َثيش سةري سالي 2010دا َ دةكةويت» ،لة َ دةلَيت من َ دةبيت دةني َريتةوة َ «ئةو كةسةي من َ باجةكةي لة ِروحي خؤي بدات». ئةم قسةية مةرجدارةو دةيانجار بؤ ثؤليسي نةرويذي براوةتةوةو ثؤليس هيض كاردانةوةيةكي خراثي نةبووة، َ ئةمسال ئاوا توندوتيذ بةلاَ م بؤضي بون؟ ئةوة دةطة ِرَيتةوة بؤ ئةم ِروداوةي خوارةوة: َ دواي تةقةكردن لة مالي مامؤستا كريكار ثؤليس َلي َ كؤلينةوةيةكي َ َ زؤري ك��ردو تةنانةت خةلكيشيان ناردة كوردستان بؤ ئةوةي َلي َ كؤلينةوة َ لةطةل ئةوانة بكةن كة طومانيان َلي دةك��ةن ،دوا بة دواي ئةوة َ ئةلقةي ثاريزطاريكردني مامؤستاو َ مندالةكانيان َ َ توندوتؤل كرد تا ِرؤزذي .2012/3/2 ِرؤذي 2012/3/2ئةو ِرؤذة بوو كة دواي داواكردن ثؤليس ِرَيطةي ياسايي َثيداين كة خؤثيشاندان دذي سوتاندني قورئان بكةين لةاليةن دوو كوردي دانيشتوي نةرويذةوة ،هةر ئةو ِرؤذة ثؤليس تةلةفؤنيان بؤ من كردو بؤ ماوةي 15خولةك هة ِرةشةي َليسةندنةوةي ثاراستني ياسايي مامؤستاو َ مندالةكانيان كرد ئةطةر مامؤستا بةشداريي بكات لةو خؤثيشاندانةدا ،منيش وتم دةتوانن َ لةطةل خؤي بكةن ،بةس َثيم قسة دةضيت بؤ خؤثيشاندانةكة، واية هةر َ
ئةو هة ِرةشةيان لة خؤيء َ منالةكانيشي لة هةمان ِرؤذدا بة تةلةفؤن كردو مامؤستاش هةرضو بؤ خؤثيشاندانةكة، ِرؤذي دواييتر ثؤليس هاتن َ لةمالةوة جةرةسي دةرطاكةيان َليكردوة كة بة َ لةطةل ثؤليس ثةيوةست كاميرايةكةوة كرابو. دواي ئةوة ِرؤذ بة ِرؤذ توندوتيذ دةبون بةرامبةر بة مامؤستا ،بؤ ئةوةي تاوانباريكيش بيبةنة دادطا وةك َ َ هةوليان دا مةسةلةي هة ِرةشة لةمء لةوي بؤ زيندوبكةنةوةو بةوة حوكمي بدةن ،ئةوةبوو قسةكاني دذ بة كؤنة وةزيرةكة كردة دؤسيةيةكء ناويان َلينا هة ِرةشة ،بةلاَ م ضونكة لة اليةني ياساييةوة بة هة ِرةشة َ َ نادريء لةقةلةم قسةكةي مامؤستا م��ةرج��دارب��وو، قسةكاني مامؤستايان كردة هة ِرةشة كة بةرامبةر بةو كوردانة كردبويء خستيانة َ قالبي هة ِرةشةي كوشتنةوة، ب��ةلاَ م ئ��ةوةي خؤيان َلي دزي��ةوةو تا َئيستاش كردويانة بة بن َليوةوة هؤكاري قسةكاني مامؤستاية ،ئةويش سوكايةتي كردنيانة بة ئيسالمء قورئاني ثيرؤز. َ لة كؤتاييدا دةلَيم ئةمة طةمةي دادط��اي ناو سيستةمي ديكوراسية، َ قالبي ناتوانن دؤسيةكة بخةنة راستةقينةي خؤيء طؤشةيةكي بضوكي بةكارديننء دةيخةنة َ قالبي تاوانةوة َ بؤ ئةوةي مامؤستا بخةنة زيندانةوةو َبيدةنطي بكةن.