سياسى،فيكرى،شيكاريية
14 20
57
ذمارة (5 )56ي كانووني يةكةمي ()2012 خاوةني ئيمتياز ماكوان كةريم سةرنووسةر هؤشيار حةمةئةمين 07701584813 بة ِريَوةبةري نووسين: سةنطةر بيالل بة ِريَوةبةري كارط َي ِريي كاروان رةحمان 07702461727 راويَذكاري ياسايي: بةختيار عةلي عةبدو َلآل هة َلةضن: ه َيمن مةنصور ديزاين :توانا ئةحمةد
24
www.regamedia.com info@regamedia.com ئؤفيسي نةرويج 004747364535 ناونيشان نووسينطةىسةرةكى:سل َيمانى- َ رةشةمؤل-نهؤمىدووةم تةالرى ئؤفيسى()248ضاث ضاثخانةي كوردستان
26
كؤمثانياي ن َيوةند بؤ ضاث و بآلوكردنةوة 07701517533 نرخ تيراذ 07504612568 ()1500 ()6000 ذمارة ()5(..)57ي كانووني يةكةمي ()2012
1
حمةمةد مةال قادر: ل����� َي�����دوان�����ةك�����ان�����ي ب�����ارزان�����ي دةم���ارط�ي�ريء ت��ةت��ةروف��ات��ي ت � َي��داب��وو ديداري :هَيدى هةولَيرى ئةنداميكي َثيشووي مةكتةبي سياسي َ ثارتي لة ديداريَكي تايبةتي ِرَيطادا ئاماذة بة ضةندين ثرسي ناوخؤي هةريَمي َ طةندةلي يةي لة هةريَمي كوردستانء ئةو كوردستان سةرؤكايةتي هةريَمء هةردوو (يةكيتيء ثارتي) بةرثرسيارن حيزبي َ َ كيشةكاني ثارتيء لةطةندةلي.لةبارةي َ يةكييتيشةوة محةمةد مةال قادر لةو َ ديدارةي طؤظاري ِرَيطاءتيشي «هةميشة حيزبايةتيةكة لة سةرووي بةرذةوةندية يةكيتي َبيت ،يان ثارتي، باآلكانة ض َ حيزبايةتيان تةسكة ،نةدةبوو كاك مةسعود َ هةندي تةسريحاتي داوة ،خؤزطة ئةوةي نةكردباية دذي ماليكي»ِ .روونيشي كردةوة»ليدوانةكاني بارزاني دةمارطيريء َ تةتةروفاتي َتيدابوو». كيشة ِريَطاَ :ئيستاي هةرَيمى كوردستانء َ ناوخؤييةكاني تا ضةند ءاي كردووة لةئاستي ئاستيكي خراثداببات؟ دةرةوة بة َ موحةمةد مةالقادر :ئةو ثرسيارة هةوريَكةو َ دةوي ،ئاسان نية باسي ئاويَكي زؤري َميكي بكةين هةرَيمي كوردستان ءةك هةري َ َ فيدرالي ،كة ئارامي خؤي هةية ،كاري باش َ كراوة لةم ضةند سالة ،لةدواي ريَككةوتني يةكيتي ،ثاشان لةناوضووني َنيوان ثارتيء َ بارودؤخيكي باش هاتة َثيش، بةعس َ
َ بةرهةلستكار هةن ،ئةويش لةهةمان كاتدا َ سي حيزبي ئةساسين ،لةطةل ئةو كارة َ باشانةدا َ هةلسوكةوتي ناشيرينيش هةية، َ كتي َبيكي طةندةليةكي طةورة هةية ،ئةوةش َ َ َ دةوي جؤري طةندةلةكان باس بكةين. َ ِرَيطا :ئةو طةندةليةي باسي دةكةي بةثلة خولقينةرة ،يان بةرثرسيارة؟ كي َ يةك َ َ طةندةلي ،كة دروست موحةمةد مةالقادر: هةرءآلتيكدا بووة قيادةي ئةساسي لة َ بةرثرساني يةكةميءآلتن ،لة كوردستانيش سةرؤكايةتي هةرَيمء حكومةتء هةردوو حيزبةكة هةر هةموويان بةرثرسيارن لة َ َ طةندةلي هةية طةندةلي ،بةآلم هةندَيك َ خةلكيش دةيكات ،بةداخةوة شةريكاتء َ كؤمثانياكانء هةندَيك خةلك ئاوو كارةبا زي��اد س��ةرف دةك��ات ،بة قاضاغ كارةبا َ طةندةليةكي زؤر كةوتؤتة شيت، ادةكي َ ِر َ َ لاَ هةرَيمي كوردستان ،بة م ئةو طةندةلية عيراق ءيَرانةو لةعيراقدا زؤر طةورةترةَ ، َ عيراقة. لةو كين بةشي مةش َئي َ َ ِريَطاَ :ئيستا هةرَيمي كوردستانء حكومةتي عيراقي ثةيوةنديان َئالؤزة ،ئةطةر كورد لة َ بكشيتةوة قازانج دةكات ياخود حكومةت َ زيان؟ موحةمةد مةالقادر :كشانةوةي كورد لةم خزمةتيك عيراق هيض َ كاتةدا لة حكومةتي َ دةبيت حكومةتي هةرَيم بةهةموو ناكات َ ئؤرطانةكانيةوة بةيةك ئا ِراستة كاربكةين، عيراق ئيفليج بووة لةبةر ئةوةي ثةرلةمانى َ عيراق ثةرلةماني ئةطةر زؤرة، ناكؤكي َ
بةهيزبوواية ديكتاتؤريةتي ماليكي دروست َ نةدةبوو ،ئةو ئا ِراستةيةي نورى ماليكي َثييدا دةبيت كارَيكي ديكتاتؤريانةية ،هةمان َتيثة ِر َ ِرةفتاري سةدامي هةية ،ئةوة كارةساتة، لةاليةكي تريش خؤمان ءةك كورد لةوماوة دوورو دريَذةي ِرابردوودا لةئاستي مةسئوليةت نةبووين لةسةرؤكايةتي هةرَيمء ثةرلةمانء سةرؤكايةتي كؤمارو هةردوو حيزبةكةوة ،كة خةتاي هةموانة بةتاييةتي كةسي يةكةمةكانء ثارتيء يةكيتيء س��ةرؤك كؤمار مام جةالل، َ دةسةآلتي بةسةر هةرَيميشةوة هةية. ِرَيطا :باشة بؤضي ك��ورد نةيتواني ئةو كيشانةي لةطةأل بةغدا ضارةسةر بكات؟ َ موحةمةد مةالقادر :منءاي دةبينم لةبةر كيشةو قةيراني ناوخؤ يان بةداخةوة لةبةر َ هةندَيك ب��ةرذةوةن��دي زاتي هةنديَك اليةن،ءاي كردووة بارودؤخةكة بطاتة ئةو هيز دروست بكات ئاقارةي نورى ماليكي َ بةناوي ديجلة بؤ هةرَيمى كوردستان َبيت. ِرَيطا :ماوةيةك شة ِري ِراطةياندن لةبةرةي ثارتيدابوو لةطةأل نورى ماليكي ،هؤكار يةكيتي خؤي لةشة ِرةكة بة دوور ضي بوو َ دةطرت؟ موحةمةد مةالقادر :منءةك ضاوديَريَك تةسةور دةكةم حيزبايةتيةكة هةميشة ل��ةس��ةرةوةي بةرذةوةندية باآلكانة ،ض يةكيتي َبيت ،يان ثارتي ،حيزبايةتيان َ حيزبايةتيةكي تةسكة ،تةسةوريان ءاية كاك مةسعود هةندَيك تةسريحاتي داوة،
ئەو پەرلەمانەی خۆمان لەئاستی بەرپرسیارێتی ئێستای كوردستان نییە ،ڕێككەوتنی ستراتیژیش وەك پەرلەمانەكە لەوێ باشتر نییە 2
ذمارة ()5(..)57ي كانووني يةكةمي ()2012
كة من ئةو كات ءتم خؤزطة ئةو َليدوانانةي نةدابواية لة دذي نورى ماليكيَ ،ثيم ءابوو لةجياتي ئةوة ديدارو دانوستان دروست بكرَيت ،طوماني ئةوةم دةكريَت ِرؤذيَكي ببيت. ءاي َلي دروست َ ِريَطا :ءاتة :ئةو َليدوانانةي َثيشتري بارزاني َ هةلة بوو؟ موحةمةد مةالقادر :من َنالَيم َليدوانةكاني مةسعود بارزاني َ هةلة بوو ،بةآلم دةمارطيريء تةتةروفاتي َتيدابوو ،دةبواية لةسةر خؤ َبيت، يان قسةي نةكردباية ،دةيتواني ءةفد بنيرَيت لةطةأل نورى ماليكي تةفاهوم َ بكريَت ،ئةو بارودؤخةي َئيستا هةمووي َليكةوتنةوةي ئةو َليدوانانةي مةسعود بارزاني ية بةداخةوة ،ضونكة ئةو َليدوانء عيراقة ياداشتانة لة شويَني خؤي نةبوو ،ئةو َ لةدواي نةماني ِرذَيمي ثادشايةتي لة طؤمي خوَين دةطةوزَيت ،كوردو عةرةب برايةتي عيراق ِراستةقينةيان نةبووة ،كوردستانء َ َ جوالنةوة سةربازيةي ءَي��ران كراوة،ئةو لةاليةن بة ِرَيز نوري ماليكي ئاراستةكراوة تةسةور دةكةم ماليكي سةربةخؤ ئةوةي لةاليةنيكي دةرةكيةوة لة دةبيت َ نةكردووةَ ، (ئؤكةي)ءةرطرتبيت ،بؤ ئةو ئةمريكا دوورنية َ دةزانيت عةمةلياتة دروست بكات ،ماليكي َ كيشة لةكوردستان هةية لة َنيوان هةردوو َ حيزبةكة ،يان ئؤثؤزسيؤن دةس��ةآلت كردبيت. ئيستغاللي َ ِريَطاَ : سكرتيري (م.س) ثارتي فازل ميراني َ ءتبوي «مةسعود بارزاني 30هةزار ضةكداري فيدايي هةية» ،جةنابت بةو َثييةي لةناو ثارتي بووي ،كةي ئةو سي هةزار ضةكدارة دةردةكةون؟ موحةمةد مةالقادر :من نازانم ئةو سي كينء هةزار ضةكدارةي مةسعود بارزاني َ ضؤنن؟ ِرَيزم هةية بؤ َ دةبيت فازل ميراني َ بثرسين ئةو سي هةزارة لةكوَين؟ من لةسةر ئةوة قسة ناكةم داواي َليبوردن دةكةم. ِرَيطا :ثةرلةماني كوردستان ضؤن دةبينيت لةئاست موحاسةبةكردني حكومةت؟ موحةمةد مةالقادر :ثةرلةماني كوردستان ِرةنطدانةوةي حيزبةكانة ،نةك ثةرلةماني َ ضيشتي مجةور ءاي��ة، خةلك ءةك َ َ نةك نوَينةري خةلك بن ،ءاي دةبينم حيزبةكانيش زؤربةيان تةمسيلي جةماوةر
محةمةدي مةال قادر ،ئةندامي َثيشووي مةكتةبي سياسي ثارتي ديموكراتي كوردستان
شيوةية ناكةن ،ثةرلةماني كوردستان كة بةو َ َ بةهةلةي دةزان��م، دروس��ت ك��راوة هةر لةنيوان خؤيان ناكؤكن هةتا ثةرلةمانتاران َ لةناو كوتلةي كوردستاني ،ئةو ثةرلةمانةي خؤمان لةئاستي بةرثرسياريَتي َئيستاي كوردستان ني يةِ ،رَيزيشم بؤ ئةندامةكان هةيةِ ،ريَككةوتني ستراتيذيش ءةك ثةرلةمانةكة َ لةوي باشتر ني ية ،ئةويش حكومةتيك سليماني َ ناكؤكة ،هةتا َئيستا لة َ َ حكومةتيكي تر ،لةفالن هةولير هةية لة َ َ ق��ةزاو ناحيية ثارتي دةس��ةآلت��دارة ،لة يةكيتي ،بةداخةوة حكومةتي َنيكي تر َ شوي َ بةهيز ،كة هةرَيم نةبؤتة تةنزيميكي ئيداري َ َ تةمسيلي جةماوةرو َ خةلك بكاتء َبياليةن َبيتَ ،ئيستا لة ئةمريكا ئؤباما دةرضوو ،ميت رؤمني ثيرؤزبايي َليكرد. ِرَي��ط��ا :باست لةدةستاو دةستكردني دةسةآلت كرد لة ئةمريكا ،لة هةريَمى كوردستان َثيت ءاية ئةوة ِرووبدات؟ موحةمةد مةال ق��ادر :ن� َ �اءةال بةداخةوة دةطي ِريَنء دةطريَين ئةوة ِروونادات ،شين َ ئةطةر دةرنةضين ،ئةو ِروحيةتة لة هةريَمى كوردستان دروست نةبووة ،بةداخةوة َئيمة زؤر دواكةوتووين. سبةيني مةسعود بارزاني ِرَيطا :ئةطةر َ لة َ هةلبذاردن دةرنةضوو ،بارزاني فايلي كةسيكي تر دةكات، سةرؤكايةتي سثاردةي َ
كة دةرضووة؟ دةبيت تةسليمي موحةمةد مةال قادر :ناضار َ كةسيكي تر دةرضوو ،ءةك بكات ،طريمان َ نةهيز دكتؤر كةمال ميراودةلي ،بةآلم َ دةتوانيت لةناو ئةو دوو نةثارةي هةية ضؤن َ يةكيتي ئيش بكات؟ ئةوة زلهيزةي ثارتيء َ َ ببيتة زؤر موعةقةدة ئةو كةسةي بيةويَت َ هةبيت ،ضونكة هيزي َ دةبيت َ سةرؤك َ َ خةلك هةية تةنها خؤي ( )400-300كةس ثاسةواني تايبةتي خؤي هةية ،مةليك َ كاتيك كودةتاي بةسةر كرا ،ئامر فةيسةل َ سريةيةكي هةبوو ،كة سةرؤكةكةي كورد بوو ،بؤ ئةوةي خيانةتي َلي نةكات ،بةآلم ئةو ئامر سريةية تةسليم بوو مةليكيان طرتء كوشتيان ،سةداميش يةك فةيلةقي هةبوو ،كة ( )100هةزار سةرباز بووَ ،ئيمة تةقليدي ئةو دةكةينةوة ،ءة زؤر خراثة، َ خةلك هيض نية ،كةضي ثاسةواني زؤري هةية ،كة هيضيش لة طؤ ِر َي ني ية ،نةشة ِر كيشةي سةربازي. هةية ،نة َ ِرَيطا :باس لةداخراوي ثارتي دةكرَيت لة ِراو بؤضوني جياواز ،تؤ ئةزمونت لةناو ثارتي ضؤن دةبينيت؟ موحةمةد مةال قادر :من ِراي خؤم هةبوو، بةآلم تاكة سوار بة تةنها تؤز ناكات ،لةناو ثارتي ئازادي هةية ،بةآلم سنوردارة ،نةك ِرةها َبيت ،لةناو حيزبةكان ئازادي ِرةها نية ذمارة ()5(..)57ي كانووني يةكةمي ()2012
3
يةكيتيء حيزبةكاني تر ،ئةوانة ءةك ثارتيء َ حيزبي َ ليبرال نين َثيويستة مةسعود بارزاني ئةطةر لة َ ت،ثيويستة هةلبذاردن دةرنةضي َ َ دةور تةسليم بكات ،بةآلم نازانين دوايي دةبيت؟ ضؤن َ كهيناوة يةكيتي َليذنةيان َثي َ ِريَطا :ثارتيء َ بؤ هةمواركردنةوةي ِرَيككةوتنامةي ستراتيذي َثيتءاية ثارتي بة هاوسةنطي يةكيتي؟ دةبيت لةطةأل َ ِرازي َ شتيك بة موحةمةد مةال قادر :هةموو َ دةبيت ،ئةوةندة بؤضووني جياواز ِرَيككةوتن َ يةكيتي هةية ،ناكؤكي هةية ،تةسةور ناكةم َ يةكيتي طةورةترين لةثؤست مةغدور َبيتَ ، دةستكةوتي لة ريَككةوتني ستراتيذي
لە مەكتەب سیاسی پارتی ئەوەندە جاهیل بوین ئاگادار نەبوین تەشكیالتی وزاری چۆن بوو َ هةلبذاردني يةكيتي لة دةستكةوتووة، َ هيناوة ،كورسيةكيشى عيراق ( )13كورسي َ َ هينا، كورسي ()30 درا،ثارتي ثي ر هةولي لة َ َ َ باشة ئةوة كةي هاوسةنطي ية ،بةآلم يةكيتي ثارتي (فيفتي بة فيفتي) لةطةأل َ ك��ردووة ،ثارتي زةرةري ك��ردووة ،بةآلم يةكيتي ئةوةش لة زيرةكي باس دةكات، َ بزانيت، مةغدور بة خؤي ت ي دةيةو كة َ َ دواتر بة خشكةيي خؤيان بكةن بة زؤرينة. ِرَيطا :تاضةند ئاطاداري دؤسيةي نةوت لةثيشوودا؟ بوون لة مةكتةب سياسي ثارتي َ موحةمةد مةال قادر :كاتي خؤيشي لة مةكتةبي سياسي بووين ئاطاداري هيض نةبووين نة دةربارةي نةوت ،نة دةربارةي
4
ذمارة ()5(..)57ي كانووني يةكةمي ()2012
ئةو حكومةتةي دكتؤر بةرهةم كوتلةي ثارتي حةوت ءةزي��ر بوو منيش ئةندام مةكتةبي سياسي ب��ووم ،ءةك َئيوة لة ِراطةياندنةكان زانيم بةراشكاوي َ دةلَيم ،ئةو كاتة لةثارتي بووم ،بةآلم َئيستا ضؤن بزانم، كاتيك ناوةكاني كي بؤتة ءةزير َ نةمزاني َ خوَيندةوة ءتمَ ، ئةري ئاشتي هةورامي َنيرة مي ية لةطةأل رَيزم بؤي ،هةتا زانيم يان َ كي ية قير سثي بوو ،مةبةستم ئةوةية َئيمة َ لة مةكتةب سياسي ثارتي ئةوةندة جاهيل بوين ئاطادار نةبوين تةشكيالتي ءزاري ضؤن بوو. ِريَطا :ءاتة ،لةناو ثارتي ثرسء ِراويَذكاري ني ية؟ موحةمةد مةال قادر :ثرسء راوَيذ هةبوو لة شتيك ناو ثارتى ،بةآلم ثاش ئةوةي هةموو َ بةشيوةي ثرسة ئينجا دةب ِر ايةوة َ خةسوانة باس
دةكران، م��ةك��ت��ةب��ي سياسي ثارتي ئةو دةسةآلتةي نةبووة، َئيستاش نيةتي ،دةسةآلتي مةكتةبي سياسي زؤر الواز بوو ،بةآلم َئيستا نازانم ضؤنة زؤر شت دةكرا كةس نةيدةزاني. كي دةسةآلتي ِرةهاي هةبوو؟ ِريَطا :ئةي َ موحةمةد مةال ق��ادر :ئ��ةوة مةعلومة سةرؤكي حيزبة ،ئةنداماني مةكتةبي دةكرين، سياسي ءةك موستةشار ئةذمار َ نةك ءةك ب � ِري��اردةري سياسي ،لةناو يةكيتيش تةسةور دةكةم هةمان شتة، َ هةبيت ،ءةكو ئةوةي ِرةنطة جياوازيةك َ مام جةالل بةو َثييةي َليرة ني ية مةجالي زياتري بة مةكتةبى سياسى داوة ،بةآلم يةكيتي ءةك يةك سيستةمةكةي ثارتيء َ
بةبي مام جةاللء كاك مةسعود ءايةَ ، كاريك هةردوو مةكتةبي سياسي ناتوانن َ بكةن. ِرَي��ط��اَ :ثيشبيني دةك��ةي لة هةريَم َ طةندةلي بكرَيت ،ءةك خؤثيشاندان دذي ءآلتاني دةوروبةر شؤرشء راثةرين َبيت؟ موحةمةد مةال قادر :بة ِراشكاوي َ دةلَيم ئةو عيراقء كوردستان هةية سيستةمةي لة َ تةنطذةيةكة زؤر طةورةية ضارةسةركردني هةوليرءاية، زؤر زةحمةتة ،بارودؤخي بةغداو َ هةريمي كوردستانيش ءاية ،هةتا ناوخؤي َ ثارتي ءةحدةي ِرَيكخستنء فيكري ءةك يةكيتي نيشتيمانيش َثيويست ني ية، َ شيوة ،هةموو حيزبةكان لةطةأل بةهةمان َ كيشةيان هةية ،تةنها ئةطةر خوا يةكتر َ ضارةسةري بكات ،ئةطةر خواي طةورة ضي لة موبارةكء قةزافي كرد ،ئةطةر نا بةو شيوةيةي سياسةتي َئيستا ،بةوة ضارةسةر َ ناكريت لة بادينان بارةطاكاني يةكطرتوو َ دةزانيت ضي بةسةر هاتةوة، كي َ َ بسوتيننَ ، دةكريتةوة ،ئةي ئةوة كاتيك قةرةبووش َ َ كى ميللةتةية، ئةو ثارةي ية؟ كي هي َ َ دةبيت بةثارةي بارةطاى سوتاندووة؟ ضؤن َ بكريتةوة ،شتي ئةوةندة ميللةت قةرةبوو َ دةبيت ثياوضاكان (ضونكة خراث هةيةَ ، من ثياو ضاك نيم) دوعا بكةن ئةوةندة بارودؤخةكة ضاك بكةن ،ئةطةر نا َ خةلك هةبيت تةسةور دةكةم دةتوانيت كاردانةوةي َ َ َ دةبيت ،بةرامبةر كاردانةوةي كيش خةل َ هةريمي كوردستان، ئةو ب��ارودؤخ��ةي َ كة جةماوةر َ بستيتء ضاكسازي لةو هةل َ بكريت ،من ءادةبينم بارودؤخي بارودؤخة َ هةريمى كوردستان لةوة ضؤتة َئيستاي َ بخوينينَ ،ئيستا ءةك دةرةوة ياسيني بؤ َ نةخؤشيةكي سةرةتاني َليهاتووة ،بةهيض نابيت ،ضارةسةركردني َ دكتؤريك ضارةسةر َ هةريمي كوردستان بة ئةو بارودؤخةي َ موستةحيل دةزان��م ،نازانم بةرةو َ كوي دةضين؟ لة هةموو دونيا تةنطةذةي ءا طةورة ني ية مةطةر لة يةمةنء سورياو نةبيتَ ،ئيمةش كةمتر نين لةوان ميسر َ دةبيت هةرضةندة اليةني ئةمني باشةَ ، سوثاسطوزاري خوا بين ،بةآلم لة ِرووي َ نةبيت ،بةكةس داراييء طةندةلي بة خوا َ نابيت. ضاك َ
دۆسیەیەکی تایبەت بەئۆپەراسیۆنی دیجلە هێزەكانی دیجلە بەهێزتر دەبێتو كوردیشجگە لەلێدوان هیچی تری لەدەست نایەت ئاالَ تال َةبانى :پارتیو یەكێتی لەكەكوك حیزبایەتیان ك����ردووە ،ك��ەدەب��وای��ە زی��ات��ر ك��وردای��ەت��ی بكەن
-جیاواز لەمیدیای ئازاد ،ئەمجارە
تەرەفە
سیناریۆی ئۆپەراسیۆنی دیجلە لە نێوان شەڕی كێڵگە نەوتوغازیەكانی هەرێمو شەڕی بەرگری لەخاكی نیشتمانو نەتەوەیی؟
ذمارة ()5(..)57ي كانووني يةكةمي ()2012
5
ه���ێ���زەك���ان���ی دی���ج���ل���ە ب���ەه���ێ���زت���ر دەب����ێ��� ج���گ���ە ل����ەل����ێ����دوان ه��ی��چ��ی ت�����ری ل�����ەدە ئةندام َيكى ل َيذنةى كاروبارى ث َيشمةرطة لة ثةرلةمانى كوردستان:
نورى مــاليكي ناتوان َيت تـةحـةداي ب ِريــــاري ئيرَ ا زؤري س��ةرك��رداي��ةت��ي ك���وردة ،ك��ة س��ةرك��رداي��ةت � بروا هةولَيري ِ دووبارة دروستبوونةوةي َئالؤزيةكاني َنيوان هةوليرو بةغدا لةمة ِر هةنديَك َكيشةي َ ج��ؤراوج��ؤرو تايبةت بةناوضة ناكؤكي لةسةرةكان ،بةرثرساني هةردووالي خستؤتة ةراوكييةوة ،بةتايبةتي ئةو َليدوانانةي َدل َ ئا ِراستةي يةكتري دةكةن. كهيناني ئؤثةراسيؤنةكاني ديجلة َثي َ لةاليةن نوري ماليكي فةرماندةي طشتي هيزة ضةكدارةكاني َعيراق بةرثرساني َ كوردي خستة َ حالةتي ئامادةباشيةوة ،بةو هؤيةشةوة ضةندين تانكء كةلء ثةلي لةليواري ِرووبة ِرووبوونةوة لةناوضة سةربازي َ َكيشة لةسةرةكان دذبةيةك وةستاون، لةبةرامبةريشدا بةرثرساني ه��ةردووال كةوتونةتة مةلةف َ هةلدانةوةي يةكتر. ل��ةدواي ِروخ��ان��ي ِرذَي��م��ي بةعسةوة لة( ،)2003بةردةوام بةرثرساني كورد بةرةو بنيادناني حكومةتي َعيراقي هةنطاويان َ هةلدةطرت ،تا ئةوكاتةي بةرذةوةنديةكاني ه���ةردووال دةرك��ةوت��ن ،ب��ةآلم بةهؤي كةمتةرخةمي بةرثرساني ك��وردو دوورة ثةريَزي هةنديَكي تريان ،سةرةنجام طةلي كوردو َ خةلك باجي سةختي ئةو َكيشةو قةيرانانة دةدةن. يةكيتي ماوةيةك لةمةوبةر سةركردةكاني َ لةنيوان خؤيان لةو ش��ة ِرة ب��ةدوور طرت َ حكومةتي َعيراقء سةركردايةتي ثارتي،
6
ذمارة ()5(..)57ي كانووني يةكةمي ()2012
َ سةرهةلداني ئةو تةنطذة سياسية بةوثييةي َ َ دةبيت هةر مةسعود بارزاني خولقاندويةتيَ ، خؤشي ضارةسةري بكات ،نمونةش بؤ ئةوة تا ِرادةيةك َبيدةنطيةكةي جةالل َتالةبانية، بةرثرسيكي باآلدةستي كورد بةسيفةتي َ لةبةغدا ،كة لةسةر ئيستيحقاقي َ هةلبذاردني اليةني كوردي ثؤستي سةرؤك كؤماري دةميكة وةرط��رت��ووة ،ضاوديَراني سياسي َ ثؤستيكي باسيان لةوة كردبوو سةرؤك كؤمار َ كارتؤنيةو دةسةلاَ تةكان لةدةستي نوري ماليكي كؤكراوةتةوة. �ي دةسةآلتيةي دةرك��ةوت��ن��ي ئ��ةو ب� َ َ خؤهةلواسينيان بةذيَيةكاني بةرثرساني كوردو حكومةتي َعيراق ،كة سةرؤكايةتي هةريَم لةثيناو موضةخواردنء بة فاشيلي دةزانيتَ ، َ مانةوةيان وةك فةرمانبةر لةحكومةتي ماليكي دةبينريَن. كهيناني دروس��ت��ك��ردن ،ي��اخ��ود َثي َ ئؤثةراسيؤنةكاني ديجلة لةناوضة ناكؤكي ئاستةنطيكي تر بوو بؤ دانيشتواني لةسةرةكان َ كورد لةوناوضانةدا ،كة هةم ديسان باجةكةي بةثيي دانيشتواني كورد لةوناوضانة دةيدةنَ ، سةرضاوةيةكي ثةرلةماني َعيراق بؤ طؤظاري هيزةي دركاندء ِريَطا هةنديَك سةرة داوي ئةو َ ئاماذة بؤ ئةوة دةكات «ئؤثةراسيؤنةكاني ديجلة بةئاطاداري بةرثرساني كورد بووةو، هةنديَك لةليوا كوردةكاني سوثاي َعيراقيش كاتيك ئةو َتييدا ب��ةش��دارب��وون ،ب��ةآلم َ ئؤثةراسيؤنة دةنطؤيةكي زةقي دةرخست لة ِراطةياندنةكان ،بؤية هةنديَك لة ليواكاني س��ةر بة ه��ةردوو حيزبي دةس��ةآلت��داري
هيزانةيان كشاندةوة بةتايبةتى لة كوردي ئةو َ َئالَوزييةكانى.»2012-11-16 ئةو سةرضاوةيةي طؤظاري ِريَطا ِروونيشي كردةوة «بؤضي سوثاساالري َعيراق (بابةكر كةسيكي كوردةَ ، هةلويَستي زيَباري) كة َ نةبووة؟ كة دةبوو زووتر سةركردايةتي كورد ئاطادار بكاتةوة ،بةآلم ئةوةش َبي ئاطايي دةطةيةنيت ئةوةي بةرثرسة باآلكاني كورد َ زؤر َكيشة ناوخؤييةكانيشي بة بةرثرسة باآلكاني َعيراق ناساند ،مةسةلةي متمانة سةندنةوة بوو لةحكومةتةكةي نوري ماليكي، سياسةتيكي يةكيتي َ كة سياسةتي ثارتيء َ واقيعيء ِروون نةبوون ،بةجؤريَك لةم يةكيتي نيشتيماني قسة لةسةر ئةو دواييانةدا َ بابةتة دةكات ،ئةويش بةهؤي ئةو فشارة زؤرةي��ة لةسةر سةركردةكاني ،بةجؤريَك ناوضة داب ِريَنراوةكان زؤربةيان بةرثرساني ئةو حيزبةن ،كة ئؤثةراسيؤنةكاني ديجلةي َلي دروستكراوة». يةكيتي ترسي هاتنة س��ةر خةتي َ بارةطاكانيتي لةو ناوضانةدا، لةدةستداني َ هيزي دةنطدان َ لةوي بوو ،بةتايبةتي كة َ َ لةهةلبذاردنةكةي ( )2011/3/7ضةند كورسيةكي لةو ناوضانة بردةوة ،بةآلم نواندني لةنيوان ئةو دوو حيزبةو سياسةتي جياواز َ دوور لةبةرذةوةندي نةتةوةييء كةمتةرخةمي وايكرد دذةكاني كورد ديجلة لةناوضة ناكؤكي هيندةي لةسةرةكان دروست بكةن ،هاوكات َ مؤركي حيزبي بوونء تةزكية لةناو دامء دةزطا حكوميةكاني ئةو ناوضانة دةنطء ِرةنطي كوردي كاأل كردؤتةوة».
��تو ك���وردی���ش ەس�����ت ن���ای���ەت
ان بكات ،كةخةتاي �ي ك���ورد ترسنؤكة ئةنداميكي ثةرلةماني كوردستاني َ لة َليذنةي كاروبارى َثيشمةرطةش َثيي واية»شة ِر لة َنيوان َثيشمةرطةو سوثاي ديجلة بةلكو بةرةو َ ِرووناداتَ ، هةلبذاردن هةنطاو دةنيين ماليكي دةيةويَت لةناوضة سوننةكان َ بةهيز بكات». خؤي طةي َثي َ بورهان رةشيد ئةوةي بؤ ِريَطا ِروون كردةوة ناتوانيت تةحةداي ب ِرياري «نورى ماليكي َ َئيران بكات ،كة خةتاي زؤري سةركردايةتي كوردة ،سةركردايةتي كورد ترسنؤكة ،تةنها دةتوانيت ئةنجومةني ثاريَزطاي كةركوك َ ب ِريار بدات بة ط��ة ِران��ةوةي كةركوك بؤ سةر كوردستان ،بةآلم سةركردايةتي كورد نةيتوانيوة (َ )10 َنيتةوة، بطي ِري َ سالة ئةو ناوضانة َ كاتيك حكومةتي َعيراق الواز بوو ،كةضي َ بةهيز دةكاتةوة». خؤي ؤذ ر بة ؤذ ر ستا َ ِ َئي ِ ئةو ثةرلةمانتارةي طؤ ِران وتيشي «هاتني ديجلة ِرةنطة ماليكي بيةويَت بؤ مةلةفي نةوت تةنازول بةسةركردايةتي كورد بكةن ئةوةش ئةطةريَكي دوورني ية ،كة حكومةتي دةبيت». بةهيزتر َ َعيراق ِرؤذ بة ِرؤذ َ لةبارةي ئةو ( )30ه��ةزار ضةكدارةي ثارتيشةوة ،كة لةطةرمةي خؤثيشاندانةكاني ()17ي شوبات باسي دةك���رد ،ناوبراو َ دةلَيت»ثرسيار لةثارتي دةكةين ئةطةر ئةو شيرة كو ِرنء سي هةزار فيدائيةي هةية َ ، شيرة ثة ِرؤ نين باش واية َثيش ئةوةي كو ِري َ َ بنيرنة بةرةي شة ِر ،ئةو 30هةزار خةلك َ بنيرن ،بةآلم هةر قسةية ،ضونكة ضةكدارة َ ثارتي ئةطةر َ بذاردنيكي ِراستةقينة بكريَت هةل َ ناهي َنيت». ( )%20دةنط َ
بةهيزتر هيزةكاني ديجلة َ لةئيستادا َ َ دةبيتء كورديش جطة لة َليدوان هيضي تري َ لةدةست نايةت. الي خؤشيةوة ئةحمةد عةسكةري سةرؤكي َليذنةي ئةمني ثاريَزطاي كةركوك هةبيت، بةريَطاي وت «ئةوةي زانياريمان َ هيزة بة حيسابي خؤيان بؤ تي ِرؤرستانة، ئةو َ بةآلم هيض مةبةستيان لةوة ني ية ،ئةوةي زياتر شة ِري َلي َبيت ،لةوشويَنانةية ،كة هيزي ديجلةي َلي ية ،ئةوةش تةنها ئاذاوةية، َ بةداخةوة ماليكي طويَيان َليدةطريَت كة (عبدالئةمير زيدي) كاتي خؤي قائد فرقة بووة َ كؤمةلَيك ئاذاوة لةذيَر لةكةركوكَ ،ئيستاش مةبةستيكي سياسي لةثشتة نةك سةريدايةو، َ سةربازي». عةسكةري ل��ةدرَي��ذةي َليدوانةكةيدا ئةوةشي وت «ئةوة كاريَكي تاك ِرةوانةية، هيزيَك دةستور تةئكيد دةكاتةوة هةر َ َ دةبيت بجولَينريَت لةهةر ثاريَزطايةك َبيتَ ، ثارَيزطارو ئةنجومةن ئاطادار بن ،بةآلم ئةوة بةئاطاداري كةس نةبووةو ،ئةوةش دذي هةموو َعيراقة هةمووال ئؤثةراسيؤنةكاني ديجلة رةت دةكةنةوة ،تةنانةت ئةطةر َ مالَيك دةبيت ثرس لةشاريَكةوة بضن بؤ شاريَكي تر َ بة ئؤثةراسيؤنةكاني ديجلةوة بكات ،ئةوة ديكتاتؤريء دةسةآلتي سةربازيية ،عةلي شيوةية نةبووة». حةسةن مةجيديش بةو َ
هيزةكاني ئةمريكاشةوة هاوكات لةبارةي َ ئةحمةد عةسكةري وت��ي «دةرض��وون��ي هيزةكاني هاوثةيمانان لةشاري كةركوك زوو َ بوو ،دةبواية ماوةيةك بمابونايةتةوة ،تا هةموو جيطير دةبوون». دةسةآلتةكان َ ثةرلةمانتارةكةي َليذنةي كاروباري َثيشمةرطة لةثةرلةماني كوردستان جةخت لةئيستادا خؤي بةدوور لةوة دةكاتةوة «ثارتي َ َ هيزي م بةال سةربازييةوة، دةطريَت لةرووي َ يةكيتي ب��ةرةو َثيشةوة دة ِرؤن ،ئةوةش َ هيزي َثيشمةرطة هيشتا َ سةلماندي كة َ هيزي يةكيتيةوة بكةينة َ لةهيزي ثارتيء َ َ نيشتيماني». ل��ةدواج��اري��ش��دا س��ةب��ارةت بةهةمان َكيشة وةفديَكي ك��وردي كة زؤرينةي اليةنة سياسيةكاني هةريَمي كوردستاني لةخؤطرتبوو ،سةرداني بةغدايان كرد ،بةآلم ئةنداميكي َليذنةكة جطة لةمةرحةبا بةوتةي َ هيض بة هيض نةكراوةِ ،راو سةرنجي كةس وةرنةطيراوة .ئةو ئةندامةي وةفدي كوردي تايبةت بة طؤظاري ِريَطاي وت «لةطةأل اليةنة سياسيةكاني َعيراق كؤبوينةتةوة ،بةآلم ئةوانيش داواي ضارةسةركردني َئالؤزيةكاني هةوليرو بةغدا دةكةن ،كةضي هةرجارةو َ اليةك لةاليةني سةرؤكايةتي هةريَمء حكومةتي َعيراقي لةبةر بةرذةوةنديةكاني خؤي ناطةنة يةك». ذمارة ()5(..)57ي كانووني يةكةمي ()2012
7
ئاالَ تال َةبانى ئةندامى سةكردايةتى يةك َيتـ
ك� َي��ش��ةك��ان��ي ك���ورد ل����ةوةد ءةك ءةزي����رو ث��ةرل��ةم��ان��ت� ڕاستە پارتیو یەكێتی لە كەكوك حیـ ديداري :كاروان محةمةد يةكيتىء ئاآل َتالةبانى ،ئةندامى سةكردايةتى َ هاوكات ئةندامي ئةنجومةنى نويَنةرانى َعيراق لة ليستى هاوثةيمانى كوردستانى لة ديداريَكى تايبةتى طؤظارى ِريَطادا ئاماذة بة ثرسيكى تايبةتى َئيستاى َعيراق دةكات، ضةند َ بة تايبةتى ثرسى كوردو بابةتى سةندنةوةى متمانة لةنورى ماليكى سةرؤك ءةزيرانى َعيراقء مةسةلةى ئؤثراسيؤنةكانى ديجلة. ِريَطا :بةب ِرواي تؤ ئاستي بارودؤخي َعيراقء طرذيةكاني هةريَمء بةغدا ،خويَندنةوةت بؤي َ سةريهةلدا؟ ضؤنة؟ َثيت ءاية لةضي يةوة َ ئاال َ تالةبانىَ :ئيستا بارودؤخي َعيراق َ كاتيك زياتر ئالؤزة ،ضونكة َكيشةكاني لةهةموو َ َ ثةسيردراوي ماونةتةوة ،ثةيوةندية بةهةل َ سياسيةكان ثةيوةنديةكي خراثنَ ،ثيش ماوةيةك طةشتة متمانة سةندنةوة لةسةرؤك ءةزيران ،ءة ثةرلةماني َعيراقيش ئيفليج بووة، لةعيراقدا ثةرلةماني لةبةر ئةوةي نيزامي حوكم َ ية ،ثةرلةمان باآلترين دةسةآلتةَ ،كيشةكان لةثةرلةمانيش ِرةنطي داوةت��ةوةَ ،كيشةكان لةكيشة لةزيادبوونداية ،دةستي دةرةك��ي َ ناوخؤييةكان هةيةَ ،عيراق مةترسي دةرةكي لةسةرة ،بارودؤخي سورياو ناوضةكة كاريطةري لةسةر ناوخؤي َعيراق ك���ردووة ،خيتاب لةسياسةتي دةرةوةي َعيراقدا ني ية ،ياساي تائيستا لةسةري ِريَك ناكةوين، نةوتء غاز َ َ ناضيت ،بةلكو مادةةي ( )140بةرةو َثيشةوة َ دةيانةويَت بة ضةكداري يةكاليي بكةنةوة. ِريَطا :باست لة متمانةوة سةندنةوة كرد لة
8
ذمارة ()5(..)57ي كانووني يةكةمي ()2012
حكومةتةكةي ماليكيَ ،ثيش ءةخت سةرؤكي هةريَم باسي لةوة كردبووَ ،ثيت ءانةبوو ئةوة كاريَكي َ هةلةبوو ،لةو دةست َثيشخةرييةي كرا َ ؤزكردبيت؟ بارودؤخةكةي زياتر ئال َ َ ئاال َتالةبانى :سةندنةوةي متمانة لة سةرؤكي حكومةت كاريَكي ئةستةم ني ية، دةبيت تةوافوقي سياسي لةسةر َبيت، بةآلم َ َ كاتيك لةطةل متمانة ِرةوتي سةدر لةهةموو َ سةندنةوة بوون ،كةضي لةو كاتةدا بؤضووني خؤيان طؤ ِري ثةشيمان بوونةوة ،ءة كوتلةيةكي َعيراقية بةتايبةتي َ سالةح َ موتلةط ئيمزاكاني خؤيان كشاندنةوة ،خؤي ط��ة ِراوةت��ةوة بؤ شويَنةكةي خؤي ،ثاشان َ دةولةتاني ئيقليميء ئةمريكا ئةوةي َثيوة ديار نةبوو بؤ طؤ ِريني حكومةت ،بؤ ئةوة نةبووة لة ماليكي ِرازي َبيت، َ بةلكو لةبةر نةبووني بةديلَ ،عيراقي بةرةو َ يةكيكة هةلديَريَكي تر دةبردَ ،ئيستاش ئةوة َ َ لةطةل ئةو لة َكيشةكانَ ،ئيمة َكيشةمان عةقليةتة هةية ،كة حوكم دةكات لةبةغداَ ،ئيمة زةمانيك ني جةعفةريمان تاقي كردةوة ،هيض َ ية ئةوةي دواي ماليكي ديَت باش َبيت ،بؤية دةبيت َكيشةكان لةطةأل بةغدا بة ريَككةوتنامة َ دةبيت بة دواداضووني يةكاليي بكريَتةوةَ ، بةردةوامي بؤ بكةينَ ،كيشةكان بةشة ِريَكي دةستوري يةكاليي بكريَتةوة. ِريَطا :بةرثرسة ئيداريةكاني كورد لة وةزيرو بريكارةكان تا ضةند بونةتة هؤي ئةوةي ئةو بارودؤخةي دذ بة كورد دروست بووة ،كورد َتييدا ساآلنيكة زةرةرمةند بووة ،كة بةرثرساني كورد َ لةثؤستةكانيان ماونةتةوة ،كة كةمتةرخةم بووبن؟ َ شتيك َبي كةمء ئاال َتالةبانىِ :راستة هيض َ
كورتي ني ية ،لةبةغداش كورد ءةك ءةزيرو هةبووبيت ِراويَذكارو ثةرلةمانتارِ ،رةنطة َتييدا َ ءةك ثةرلةمانتارو ءةزير لةكورد كةمتةرخةم بةشيكي زؤريان بووبيت ،بةآلم َثيم ءاية َ َ َدلسؤزانة كاريان كردووة ،بةآلم َكيشةكاني كورد لةوةداية ئةو نويَنةرانةي كورد لة بةغدا ءةك لةنيوانماندا ني ءةزيرو ثةرلةمانتار هةماهةنطي َ ية ،دواتر لة َنيوان بةغداو هةريَمي كوردستانيش هةماهةنطي زؤر الوازة. ِرَي��ط��ا :م��اوةي��ةك ب��اس لةطة ِرانةوةي بةعسيةكان كرا بؤ ث ِرؤسةي سياسي َعيراق، ئةمةش بةءتةي ضاوديَراني سياسي بة دةست َثيشخةري كورد بووة ،بة تاييةتي بارزاني ،ئايا ئةوةش َ هةلةيةك نةبوو كورد كردي؟ ئاال َتالةبانى :من ءاي نابينمَ ، َ بةلكو ءاي دةبينم ِراستة ئةو حكومةتةي دةست َثيشخةري كوردي َتيدابوو ،ئةطةر هاوثةيماني كوردستانى ِرازي نةبوواية لةسةر ئةو سةرؤك ءةزيرانةي بؤضؤنيكي َئيستا ،بةآلم سةبارةت بة بةعسيةكان َ ترم هةيةِ ،راستة بةعسيةكان هاتونةتةوةو لةهةنديَك شويَندا دةسةآلتيان هةية ،بةآلم َثيم ءاني ية دةسةآلتي ِرةهايان لةسةر دةست َبيت، بةثيضةوانةوة ئةوانةي َئيستا بونةتة هة ِرةشةو َ مةترسي بؤ سةر كوردو دةستكةوتةكاني لة زؤر ثؤستي باآلو ثؤستة عةسكةريةكانةوة سةردةمي ئؤثؤزسيؤني ِرذيَمي َثيشوو (سةدام)ي َتيداية، كة خؤي بةدةستي س��ةدام ضةوساوةتةوة، بةآلم بة تايبةتي بةعسيةكان لةناو دامةزراوةي شتيكي خراثة. سةربازيدا َ هةولير ،كة حكومةتي ِريَطا :ريَككةوتنامةي َ َ شتيكي هةلة َئيستاي دروست كردَ ،ثيت ءانةبوو َ بوو؟
ـىء ئةندامي ئةجنومةنى نو َينةرانى رَ عياق:
اي���ة ئ���ةو ن��و َي��ن��ةران��ةي ك���ورد ل��ةب��ةغ��دا ��ار ه��ةم��اه��ةن��ط��ي ل��ةن�� َي��وامن��ان��دا نيية ـزبایەتیان كردووە ،كە دەبوایە زیاتر كوردایەتی بكەن َ نةخير ،هةمومان ِرازي بووين، ئاال َتالةبانىَ : كوتلةي سةدريش لةناو ريَككةوتنامةكةدابوو، بةآلم َئيستا ئةوانيش طلةيي دةكةنَ ،ثيم ءاية َ لةطةليدابوون، هةموو َثيكهاتةكاني َعيراق بةجي نةكردني ب ِرطةكاني جي َ بةآلم بة ِراستي َ َ دةبينيتةوة ،كة ءةك خؤي لةكؤمةلَيك ياسا َ دةرنةضووة لةثةرلةمان ،ث ِرنةكردنةوةي ثؤستة جي كردني لةجي بة َ طرنطةكانء ثاشطةزبونةوة َ هةوليرة. ب ِريارةكاني ِريَككةوتنامةي َ ِريَطا :هؤكاري ضي ية ِرَيَككةوتنامة دةكريَت ،اليةنةكان ثابةند نابن؟ بةشيكي طةورةي ئالاَ َتالةبانى :ئةوة َ َكيشةكاني ئةم ِرؤية ،كة بةراستي ريَككةوتنةكان بةجي جي َ دةكريَت ،ئيمزا دةكريَت ،بةآلم دواتر َ دةبيت كورد ب��ةردةوام َليذنةيةكي ناكريَتَ ، هةبيت بؤ بةدواداضووني ريَككةوتنةكان، َ دةستور كة زؤر لة ِريَككةوتنةكان طرنطترة بةجي ناكريَت ،كة ميللةت دةنطى جي َ َ َثيداوة دةستوور َثيى دةوتريَت قانونى دايكء بة ِريَوةبردنى هةموو َ ةتيكةَ ،ثيم ءاية دةول َ بةرثرسياريَتى هةموو اليةنةكانة بة سوننةو دةبىت كةس َ تائيستا قبولى نةكاتَ ، شيعةوةَ ، بةبى دوو ءةزير. هةية حكومةتيك َ َ ِريَطاَ :ثيت ءانية كورد فشارى نةبووة بةرامبةر اليةنةكانى بةرامبةر بؤ داواكارى ،كة بونةتة هؤكارى الوازى؟ َ ئاال َتالةبانى :ناَ ،ثيم ءاية َئيمة بةرامبةريَكمان
لةطةل كورددا َ َ بةلكو هةيةءا ِراهاتووة ،نةك َ لةطةل هةموواليةكدا تةنانةت هاوثةيمانة جى جى بة َ شيعةكانيشدا ِريَككةوتنةكانى َ دةبيت كورد بةبةردةوام َليذنةيةكى ناكريَتَ ، هةبيت بؤ بةدوا داضوونى بؤ بكات ،لة ِريَطةى َ حكومةتء نويَنةرة كوردةكان ،هةم لةثةرلةمان هةم لة حكومةتى َعيراقى ،كوتلة سياسيةكانى َعيراق ،جطة لة َ دةولةتى ياسا طلةيى ئةوة دةكةن ،كة كورد ثض ِراوة لة حكومةتى َعيراقى دةضيتة تةنها لةكاتى َكيشةكاندا ءةفديَك َ بةغداو دوو ِرؤذ جةولةيةك دةكاتء هةنديَك دةبينيتء دةطة ِريَتةوةَ ، خالَيكى تر بةرثرس َ هةية ِرةنطة َ خةلك َبل َى ئةى نويَنةرانى كورد لة بةغدا ضى دةكةن؟ من َ َ دةسةالت دةبيت دةلَيم َ بدريَت بة ثةرلةمانتارة كوردةكان تا بتوانن ئةو هةبيت شتيك َ حيوارة سياسيانة بكةن ،نةك َ لةسةر سةركردايةتى كوردى ِرابوةستن. ِريَطا :ءات��ة :ئةو ءةفدانةى لة هةريَمى هيناوة؟ كوردستانةوة دةضنة بةغدا شكستيان َ َ ئاال َ تالةبانى :من ناتوانم حوكم بدةم ئايا َ هيناوة ،ياخود نا ،بةالم هةر ئةوةندة شكستيان َ دةبيت بزانين كة ئةو ءةفدانة دةضنة بةغدا َ َ ضاوثيكةوتن دةكةن دةطة ِريَنةوة، كؤمةلَيك َ بةالم لة ِراطةيانةكانةوة َ َ ضاوثيكةوتنةكان دةلَين َ َ ئيجابية ،ب� َ كؤمةلَيك َليدوان �ةالم دوات��ر دةدةن ،ءةك دوايين سةردانى ءةفدى كورد ءتيان «سةردانةكة ئيجابية»َ ، بةالم دواى
ئةوة ئؤثراسيؤنةكانى ديجلة بووة َكيشة ،كة ئةوة ثرسيارةكةية لة بةغدا كورد لةسةرضى ِريَك دةكةون؟ بؤضى دواتر ئيجابيةتى ئةو كؤبوونةوانة نابينين؟ يةكيتىء ثارتى هاو ِرا نةبوون لة متمانة ِريَطاَ : سياسةتيكى سةندنةوة لة نورى ماليكى ،ياخود َ ءاقيعى نةبوو؟ نةخير ءانةبووَ ، َ يةكيتى بةلكو َ ئاال َتالةبانىَ : َ لةطةل متمانة سةندنةوة بوو ،ءة نيشتمانيش يةكيتيش ءاذؤيان كردبوو، ثةرلةمانتارةكانى َ َ ترسيكى هةبوو ،كة يةكيتى نيشتيمانى َ بةالم َ سةندنةوةى متمانة لة ماليكى ِرةنطة َكيشةكان َئالؤزتر دةكات يةكيتى لةنيوان ثارتىء َ ِريَطاِ :ر َؤلى حيزبى َ لة ناوضة ناكؤكى لةسةرةكان تاضةند كاريطةرى هةبووة لةسةر سياسةتى كوردو دروست بوونى ثةرتةوازةيى؟ َ يةكيتى؟ ئاال َتالةبانى :بؤضى تةنها ثارتىء َ َ شتيكى بةلكو هةموو حيزبةكان ،حيزبايةتى َ خراث ني ية ،لة َعيراقيش ليستى شيعة هةية، َ بةالم سةدرو ماليكىء حةكيم هةريةكةيان يةكيتى كارى خؤى دةكاتِ ،راستة ثارتىء َ حيزبايةتيان كردووة ،كة دةبواية لة كةكوك دةبيت زياتر ئيش زياتر كوردايةتى بكةن ،كة َ لةسةر َثيكهاتةكانى تر بكةين بةدةر لةعةرةب ءةك توركمانء مةسيحى ،سةرنجى ئةوانمان ابكيشاية. بؤالى خؤمان ِر َ
هەم���وو الیەنەكان���ە بە س���وننەو ش���یعەوە ،دەبێت كەس ێ دوووەزیر قبوڵ���ی ن���ەكات ،تائێس���تا حكومەتێ���ك هەیە بەب��� ذمارة ()5(..)57ي كانووني يةكةمي ()2012
9
جیاواز لەمیدیای ئازاد ،ئەمجارە ڕێگا تەرەفە ِرَيطا :تايبةت َ لةطةل ئةو هةموو سانسؤرةى كةلةسةريَتى، ميدياى ئ��ازاد لةكوردستان كاريطةرى ئيجابىء بةرهةمى تايبةتى خؤى هةبووة، َ طةندةلىء توانيويَتى ثةردة لةسةر زؤريَك لةو ناعةدالةتيانة َ كةثيشتر هةستى هةلداتةوة َ َثينةكراوة .ميدياى ئ��ازاد ،يان ميدياى ئةهلى لةكوردستاندا هةميشة بةرامبةر ِرووداوةكان َبى اليةنى َ هةلبذاردووةو لةتةك َ مامةلةيةكى َبي اليةنانةى ئةحداسةكاندا ك��ردووة ،تةنانةت ئةمة بووةتة كلتورى، سيبةرى حزبيش هةنديَك جاري ميدياى َ سودى لةم َبياليةنيية ءةرطرتووةو خؤى َ لةقالبى ميدياى ئازادا ئارايشت دةكات. لةئيستادا جياواز لةهةموو دةزط��او َ ميديايةكى ئازاد ،طؤظارى ِريَطا ب ِريارى داوة، لةبةرامبةر هةموو ئةو ِرووداوان��ةى كةديَنة َثيشةوة ،كةثةيوةندى بةئاشتىء ئاسايشى َ هةلويَستى خؤى هةبيت، كوردستانةوة َ َ ابطةيةنيتء َبيدةنطى هةلنةبذيَريَت. ِر َ َ ئةطةرضى ئةم هةلويَستةى طؤظارى ِريَطا لةهةريَمى كوردستاندا َ َستيكى هةلوي َ شازو دةطمةنة ،ضونكة بةنةزةرى زؤريَك دةبيت لةخويَنةران َثييان ءاية ميدياى ئازاد َ هةمووكات َبياليةنى خؤى بثاريَزيَت، هيزيَكى سياسى ،يان ءةنةبيتة تةرةف بؤ َ َ فيكرو ئايدؤلؤذيايةك ،ب� َ �ةالم لةزؤربةى َ ءوالتانى ديموكراسيدا ئةمة َثيضةوانةكةى ِراستة. لةءياليةتة يةكطرتووةكانى ئةمريكا، لةسةروبةندى َ هةلبذاردنةكاندا ياخود لةكاتى هةر ِرووداوو بارطرذييةكدا ،ميدياى ئازاد دةبيتة تةرةف ،ثشتطيرى لةو اليةنة دةكات َ ئةجيندايةكى جوانى َثيشكةش ثرؤذةو كة َ كردووة ،ءة َثيىءاية ئةو بةرنامةية خزمةت َ خةلكى بةئاسايشى نةتةوةيى ئةمريكاء َ والتةكةيان دةكات ،بؤية بينيمان هةردوو ِرؤذنامة بةناوبانطةكةى ئةمريكا (واشنتؤن َ لةهةلبذاردنةكاندا ثؤستء نيوويَرك تايمز) َ لةطةل مانةوةى ئؤبامادا بوو. دةنطيان
10
ذمارة ()5(..)57ي كانووني يةكةمي ()2012
لةم هةنطاوةيدا ِريَطا لةبةرامبةر مةسةلة هةستيارو ضارةنووس سازةكاندا نايةويَت بمي َنيتةوة ،ءة لةثةراويَزى ِرووداوةك��ان��دا َ تةراتين لةدؤخيكى ضةقبةستوودا نايةويَت َ َ بكات كةخؤى باوة ِرى َثيى ني ية ،بؤية ِريَطا بهي َنيتة َنيو ميدياى دةيةويَت نةريتيكى تازة َ َ ئازادةوة لةكوردستان ،كة بريتيية لة دةرب ِرينى َ وانينيك لةمة ِر هةلويَستء طوتارو ديدو َتي ِر َ ئةو ِرووداوانةى كةثةيوةندييان بةئاسايشى نةتةوةييء يةكثارضةيي خاكى كوردستانةوة هةية ،ضونكة َئيمة ب � ِروام��ان ءاي��ة ئةو ئازادييةى كة ئةم ِرؤ لةكوردستاندا فةراهةم ثشكيكى ِرةنجى ميدياى ئازادة ،ءة هاتووة، َ بةطةواهيدانى خويَنةرانى ،طؤظارى ِريَطاش لةو َنيوةندةدا ثشكى تايبةتى بةركةوتووة، بةرقةراربيت، ضونكة تا ئاشتىء ئاسايش َ دةبيتء زةمينةى ئيشكردنى َئيمة لةبارتر َ دةبيت. ميدياى ئازاديش زياتر كاريطةرى َ َ ئاشكراية كة سياسييةكانى ئةم ءوالتة دؤزةخيكيان خولقاندووةَ ، خةلك ئينتيماى َ َ نةتةوةيي الواز ب��ووة ،سامانى والت مةملةكةتيك لةاليةن دوو دةدزريَت ،نةوتى َ َ بنةمالةوة هة ِراج دةكريَت ،ياسا سةروةر ني ديوةخانيكى عةشايةرى ية ،ثةرلةمان ِر َؤلى َ دةطي ِريَت ،سةرة ِراى سيستةمى دوو ئيدارةىء َ َ َ نهينىء دةزطاى داثلؤسين ،بةالم زيندانى َ ئةمانة ناكريَت ببنة فاكتةر بؤ َبيدةنط بوونمان هيزيَكى عةسكةرى كة بييةويَت لةبةرامبةر َ َ لةكاتيكداية كة والتةكةمان داطيربكات ،ئةمة َ َ هةركةسةو لةتواناى خؤى زياتر نةك هةولى بؤداوةَ ، بةلكو خويَنى بؤ ِرشتووة. َ هةلويَستى خؤى لةئيستاشدا ِريَطا َ ادةطةيةنيت لةبةرامبةر ئؤثراسيؤنةكانى ِر َ سوثاى ديجلة ،بؤسةر هةريَمى كوردستان، َثيىءاية هاتنى ئةو سوثاية هيض جياوازييةكى َ لةطةل سوثاكانى َثيشووتردا ،ءةجطة ني ية نييةتيكى تر لةو سوثايةدا لةداطيركارى هيض َ بةدي ناكريَت ،بؤية بةرطرى كردن لةخاكء بةئةركيكى ئاينىء ئةخالقى نةتةوةى خؤمان َ دةزانين ،ءة ئامادةين ِروحى خؤمان لةو َثيناوةدا بكةينة قوربانىِ ،ريَطا لة ِروانطةى باوة ِربوونى
خؤى بؤ بةرطرى لةطةلء نيشتمانةكةى، ئامادةية هةموو جؤرة زةريبةيةك بدات. ماكوان كةريم ،خاوةنى ئيمتيازى طؤظارى هيزةكانى سوثاى ِريَطا لةمة ِر ئؤثراسيؤنى َ ديجلة َ دةلَيت «سةرةتا سوثاسى ستافى كةركوك بةتايبةتى كاك سةنطةر دةكةم، كة لة كةركوكى ِرووح��ى كوردستانةوة َ هةوالةكانتان دةطاتء دةستخؤشى هةميشة لةستافةكةيشى دةكةم ،ئةوةى كةبةالى منةوة طرنط ب��وو ح��ةزدةك��ةم هةموو ِرؤذنامةنووسةكانء ئةوانةى كةستافن َ هةبيت كة لةطةلماندا ئةو هةستةيان َ َ َئيمة َثيشمةرطةى قةلةمين ،ئةو كاتةى كةنيشتيمان َثيويستى َثيمان َبيت هةموومان َ بةئيخةماندا، قةلةمةكان دةكةين َ َ كالشينكؤف َ هةلدةطرين ،جياواز لةهةموو ِرؤذنامةنووسةكانى ترى دونيا ،ضونكة تا َئيستاش َئيمة هةر لةخةباتى ِرزطارى خوازى َ سال كةثيش َثينض ميللةتةكةمانداين، َ لةمةوبةر لةيةكةم ذمارةى طؤظارةكةمان مةنةفيستكراو ئةمةم باسكردووة». بةشيوةى َ َ لةكؤتايي َليدوانةكةيشيدا خاوةن ئيمتيازى طؤظارى ِريَطا ،باس لةوة دةكات كة «حيزبى َ بةدةسةال َتيكى سونييةوة لةناوة ِراستى بةعس َعيراقةوة دةه��ات ك��وردى جينؤسايدو َ دةسةالتة، كيمياباران دةكردَ ،ئيستاش هةمان َ َ بةدةسةال َتيكى شيعة بةالم ئةمجارةيان مةزهةبةوة هاتووةتة سةر كورد ،من لةطةلَ يةكيتيية، ئةوةشدا نيم َبلَيم خةتاى ثارتىء َ كةئةوان ماليكييان ط��ةورة ك��ردو َئيستا بووةتة زةروو بةسةريانةوةَ ،ثيويستة لةكاتى ِرووبة ِروو بونةوةدا َفيرى ئةوة بين كة َبلَيين َئيمةش ئامادةين دواى َ هةلةكان باس بكةين بؤ ئةوةى بيكةين بةئةزموون ،هةرءةك ضؤن كةسيك بكةويَتة َ ضالَيك َثيويستة دةستى َ دةريبينيتةوة ،نةك لةو بطريتء يةكسةر َ َ كاتةى َثيويستى بةدةرهاتنةوةية تؤ َثيى بلَيى كويَربووى َ ضالةكةت نةبينى كة َتيكةوتى، دةريهبينة ،ضونكة نا ،يةكسةر دةستى بطرةو َ َ بةمال بؤ دةبيتةوة دواى ثشوو لةسةرى َ كةوتة ناو َ ضالةكةوة».
سیناریۆی ئۆپەراسیۆنی دیجلە لە نێوان شەڕی كێڵگە نەوتو غازیەكانی هەرێمو شەڕی بەرگری لەخاكی نیشتمانو نەتەوەیی؟ ناسيح عةبدولرةحيم- هةَلةبجةي شةهيد لةهاوكيشةي ئؤثةراسيؤني ديجلة َ سياسيء ئابووري هةريَمي كوردستانء َ ؤذهةالتي ناوة ِراست َعيراقء ِر ئايا ئؤثةراسيؤني ديجلة دريَذكراوةي 31ي ئابة؟ دةوتريَت َليكضونةكاني َنيوان 31ي ئابي 1996ء هاتني ئؤثةرسيؤني ديجلة لة زؤر ِرووةءة لةيةك دةضن؟ دةكريَت ئؤثةراسيؤني ديجلة بة دريَذكراوة يان بة قؤناغي دووةمي بشوبهينين؟!ضونكة ِرووداوي 31ي ئاب َ َ لةطةل دةنطؤي ئؤثةراسيؤني ديجلةدا ناويَك هاتة ناو ناوانةوة ئةويش بةرثرسي يةكةمي ئؤثةراسيؤنةكة كة ناوي عةبدولئةمير زيدي يةكيكة لةو بوو ،كة بة َثيي ئةو زانياريانة َ َ سةركردانةي كة لة ِرووداوي 31ي ئابي سالي ناوهينانيء ناساندني 1996بةشداري كردووةَ ،
سةركردةي ئؤثةرسيؤني ديجلة بؤخؤي جيطةي َتي ِرامانء قسة لةسةر كردنة ،ضونكة َ ئةطةر كارةكترةكاني هةمان كارةكتةر بن ئةوا هؤكارةكاني هةردوو ِروداوةكةش هةر هةمان شتة ،ضونكة لة َ يةكيتي سالي 1996ئةو كاتةي َ نيشتماني كوردستان تاك اليةنة ثرؤسةي دةرهينانء َ ثاالوتني نةوتي دةست َثيكرد ،ئيتر َ طؤ ِرةثاني شة ِرةكة ئةوةندة طةورةبوو هةتا ئةو سي َ والتي ئيقليمي بة فيعلي ِرادةيةي سوثاي َ بةشداريان تيدا كردو خودي ئةمةريكيةكانيش بةهؤي هةستياري مةسةلةكةوة ضاوثؤشيان كرد لة هاتني سوثاي َعيراق بؤ داطيركردنةوةي يةكيتي. هيزةكاني َ هةوليرء دةرثة ِراندني َ َ نةوت هؤكاري 31ي ئابء غازيش هؤكاري ئؤثةراسيؤني ديجلةية يةكيتي نيشتماني كوردستان لة كاتي َ شة ِري ناوخؤدا كة نيوةي هةريَمي كوردستان هةوليري ثاريتةختيشةوة بةدةستيةوة بوو بة َ َ دةرهينانيدا دةستي برد بؤ نةوتء هةولي َ
يةكيتي نيشتماني بةثيي هةنديَك قسةو باس َ َ كوردستان بة َبي ِرةزامةندي ئةمةريكاو ئةورثا كة ناوضةي دذة ف ِريني بؤ مسؤطةر كردبوو لة َ هةولي ئةوةدا بوو كة بة ِريَكةوتن َ لةطةل حكومةتي َئيراندا نةوتي شيواشؤك دةربهي َنيتء لة ِريَطةي بؤريةوة بطوازيَتةوة َ لة ِريَطةي َئيرانةوة لة بازا ِرةكاندا ساغي َكةوتنيكي بكاتةوة ،بؤ ئةو مةبةستةش ضةند ِري َ سةرتايي ئةنجام دابووَ ، بةالم ئةوةي ءاي جي دةكرد كة ئةو ِريَكةوتنة نةخريَتة بواري َ بةجيكردنةوة ئةوةبوو كة بةهؤي شة ِري َ زةمانيكي ئةو تؤ هيض كوردستانةوة ناوخؤي َ نةبوو كة ئةم ناوضانة شة ِريان َتي نةكةويَت، يةكيتي هةروةها زةماني ئةوةش نةبوو كة َ هيزيَكي َ بمي َنيتةوة باال دةست هةتا سةر َ ءةك َ هيزي يةكيتي هةرضي َ بؤ ئةو مةبةستة دةبوو َ تر هةية لةو ناضانةء لةنزيكي ئةو ناضة شيوةكان بةشيوةيةك لة َ نةوتيان دور بخاتةوة َ َ باالدةستي خؤي لةسةرتاسةري هةريَمي
ذمارة ()5(..)57ي كانووني يةكةمي ()2012
11
كوردستدا مسؤطةر بكاتء نيشاني بدات, دورخستنةوةي حيزبي ديموكراتي كوردستاني َئيران لةو ناوضانة هةنطاوي يةكةمي زةمينة سازي بوو بؤ تةمينكردني ناوضة نةوتيةكةي ئةمانيك بوو شيواشؤكء دورستكردني ئةمن َ بةبي بتوانن بؤ كؤمثانيا نةوتيةكاني َئيران تا َ ترسء بة ئازادي كاري خؤيان بكةن ,هةوةها هةنطاوي دووةميش ب��ةوةي كة كؤتايي َ بهي َنيت لة هةريَمي بةدةسةالتي ثارتي َ كوردستاندا بةيةكجاري دوري بخاتةوة. َ يةكيتي ءاي كرد كة ثارتي ئةم هةوالنةي َ ديموكراتي كوردستان بةهاوكاري حكومةتي َعيراقء توركياو بة ضاوثؤشي ئةمةريكاو بهي َنيتةوة بؤ هيزي سوثاي َعيراق َ ئةرووثا َ يةكيتي نيشتماني كوردستان لة هةوليرو َ َ هةموو ناوضةكاني هةريَمي كوردستان بكاتة دةرةوة. 31ي ئابء ث ِركردنةوةي بيرة نةوتةكان
یەكێكیتر لەو ئەگەرانەی كە یەكێتیو پارتی كاریان لەسەر دەكرد ئەوەبوو كە ئەگەر پۆپۆزسیۆن نەیتە پێشەوەو ئەوا یەكێتیو پارتی شەرێكیان هەڵدەگیرسان بۆ ئەوەی ئۆپۆزسیۆنی پێ لەكەدار بكەن 12
ذمارة ()5(..)57ي كانووني يةكةمي ()2012
بةشداري كردني حكومةتي َعيراقيء حكومةتي توركيا بؤ ثارستني بةرذةوةندية ئابوريةكاني خؤيان بوو لةناوضةكةدا هةر بؤية حكومةتي َعيراقي لةبةرامبةر داطيركردنةوةي بتوانيت هةوليرو ِرادةست كردنةوةي بة ثارتي َ َ ضالة نةتيةكاني شيواشؤكء هةموو ئةو َ َ ضالة يةكيتي كاري لةسةر دةكات نةوتيانةي كة َ يةكيتي بةشيوةيةك كة ث � ِري بكاتةوة َ َ نةتوانيت ئةو ِريَكةوتنة نيشتماني كوردستان َ بةجيكردنةوة جي َ بخاتة بواري َ ئؤثةراسيؤني ديجلةو َكيَلطة غازيةكان َ ه��ةول��دان بؤ وةك هةنطاويَكيترء َ كؤنترؤلكردني سنورة نةوتيء غازيةكاني َ هةريَمي كوردستان ثارتيء بنةمالةي بارزاني لة ِريَطةي َنيضيرةظان بارزانييةوة لة َ هةولي دةست بةسةرداطرتني تةواي َكيَلطة نةوتيةكاني هةريَمي كوردستانء َكيَلطة طازيةكاني هةريَمي كوردستاندا بة َثيي ئةو َكةوتنيكي هةريَمي دةنطوباسانةي كة هةية ِري َ َ لةطةل َ والتاني ئةووروثا لة كوردستان هةية َ بنةمالةي بارزانيةوة ئةو ِريَكةوتنة ِريَطةي كراوة بةمةبةستي طواستنةوةي غازي هةريَمي كوردستان بؤ َ ءالتاني ئةوروثا ،ئةمةش لة بةديليكي َثيناوي ئةوةي غازي هةريَم ءةك َ غازي ِرووسيا َبيتةئاراوة كة لة َئيستا ِرووسيا تاكة سةرضاوةي دابينكردني غازي ئةوروثاية, بة َثيي ئةو زانياريانةي كة هةية ئةم ِريَكةوتنة بة َبي مسؤطةركردنء دةستبةسةراطرتني ئةو ناوضانةي كة َكيَلطةي غازن لة هةريَمي هيزيَكي َ باال دةستةوة كوردستان لةاليةن تاكة َ بةجيكردنةوة.. جي َ ناتوانريَت ب ِرواتة بواري َ َ بةرزانيء ماليكي لة شة ِري َكيلطة َ موصل نةوتيةكاني ل��ةس��ةروةخ��ت��ي ِرزط��ارك��ردن��ي ضةند ناوضةيةكي كورد نشين لةسوريا ثارتيء مةسعود بةرزاني بة ئاشكرا لة سنوري مةشقثيكراوي هيزيَكي ث ِر ضةكء َ هةريَمةوة َ ِرةوان��ةي ناو خاكي سوريا كرد لةو كاتةدا سوثاي َعيراق لة سنوري موصلةوة هات ب��ةرةو ناوضةكاني سنوري دهؤكي ذيَر َ يةكيتيء تةواوي دةسةالتي ثارتي َبيدةنطي َ هيزة سياسيةكاني تري كوردستان ءاي كرد َ نةتوانيت كة ثارتي ديموكراتي كوردستان َ كارتيكي موزايدةي سياسيي بةكاري ءةك َ هيزة نةيارةكاني خؤي لة بهي َنيت ،لةبةرامبةر َ َ
هةريَمي كوردستانَ , بةالم هؤكاري سةرةكي هاتني سوثاي َعيراق بؤ ئةو ناوضانة ئةوة يةكيكة لة َكيَلطة غازيية بوو كة تةلةعفةر َ َ بنةمالةي بةرزانيء ثارتي طةورةكان كة خةريكي سةوداكردني بوون كة غازةكةي هيزانةي َبةستيك بفرؤشن ,هاتني ئةو َ بة طري َ سوثاي َعيراق بؤ ئةوةبوو كة خاوةنداريةتي بسةثي َنيتء هيض خؤي بؤ َكيَلطة غازيةكان َ نةتوانيت طريَبةست بكات. كؤمثانيايةك َ هيَلي غازي كؤرمؤر-توركيا -ئةوروثا،ءةك َ هيَلي غازي روسيا -ئةورووثا بةديلي َ ثاش ئةو َ ثالثشتيةي كة ِروسيا كردي لة رذَيمةكةي بةشار ئةسةد لة سوريا ,ئةمةريكا خؤي بةتةنها نةيدةتواني فشار بخاتة سةر ِروسياو َ والتاني ئةرووثا نةيانتواني فشار بخةنة َ ءازهينان لة ثالثشتي ِرووسيا سةر ِروسيا بؤ َ َ بؤ رذيَمةكةي ئةسةد ،ضونكة لة حالةتي ناضاركردنيدا ِرووسيا دةيتواني َكيشةي غاز بؤ َ ءالتاني ئةوروثا دروست بكات بةمةش تا ِرادةيةكي بةرضاو َ والتاني ئةورووثا توشي قةيراني كةمي غاز دةبوونةوة لةبةر ئةم هؤية هةتا َئيستا روسيا داشي سوارة بةسةر َ والتاني ئةورووثاوة. يةكيك لة ثيالنةكاني ئةمةريكا بؤ َ َ دةربازكردني والتاني ئةوروثا لة َكيشةي غاز ,دةست خستني بةديليكي ترة بؤ َ والتي رووسيا تاكة سةرضاوةي دابينكةري غازي ئةوروثاية .هةريَمي كوردستانيش ئةو شويَنةية يةدةكيكي ط��ةورةي غازي َتيداية كة كة َ ببيتة بةديل بؤ غازي ِرووسيا, دةتوانيت َ َ َ هةلبذاردني كوردستانيش بؤ ئةوة دةطة ِريَتةوة كة كةمترين َتيضووي هةيةء بة ئاسانترينء بة َ دةطاتةوالتة ئةوروثيةكان ,هةتا كةمترين كات َئيستاش غازي هةريَمي كوردستان سوديَكي ئةوتؤي َلينةبينراوة. هيرشيان كردة بؤضي توركيا ئؤردؤغانء َ سةر ماليكي؟ َليدوانة توندةكاني ئؤردؤغانء ماليكي لةدذي يةك تا ِرادةيةك ثةيوةندي بةوةوة هةية كة ماليكي ِريَطرة لةبةردةم بة ئةنجام هيَلي غازي هةريَم – طةياندني ث��رؤذةي َ توركيا-ئةروثا ،هةتا َئيستا ِرةزامةندي نةداوة لةسةريَ , هيلي طواستنةوةي غازةكةش َ بةوالتي توركيادا دة ِروات ،ئةمةش بؤخؤي دةستكةوتيكي طةورةي ئابوريء سياسي بؤ َ
توركيا دةبوو ,لةوالشةوة دةبووة مايةي زيان َ بةءالتي ِروسيا كة سةركردايةتي بةرةي َئيران، َعيراق ،سورياء باشوري لوبنانة ،بة ئةنجام بةهيزةي طةياندني ئةم ثرؤذةية ئةو كارتة َ نامي َنيت فشارةي رووسيا كة بةدةستةوة بوو َ كة بةرامبةر َ بهي َنيت. والتاني ئةورووثا بةكاري َ ئؤثةراسيؤني ديجلة لةسةر ئاستي هةريَمي يةكيتيء ثارتي كوردستانء َعيراق ،ئايا َ طرةوةكةيان بردةوة؟ بةشيك لة ضاوديَراني سياسي َثييان َ ءاي��ة كة لةسةر ئاستي ناوخؤي َعيراقء كوردستان ئؤثةراسيؤني ديجلة سيناريؤيةكي –سليماني –بةغداد) سي كوضكةيي هةولير َ َ َ دةسةالتي سياسيي ة ئةوةش لةبةر ئةوةي َعيراقء هةريَم توشي قةيراني َبي متمانةيي شيوةيةك كة تةنها بة دروستكردني بووة بة َ َ َكيشةو قةيرانة ناوخؤيةكان بؤ خةلك ناتوانريَت َ بةدةسةالت قةيراني َبي متمانيي ميللةت َ دةسةالتانة ضارةسةر بكات ،بؤية ئةم جؤرة كاتيك دةطةنة ئةو قةناعةتةي كة قةيرانةكاني َ نابيت ثةنا دةبةنة بةر كي ئةنجامي هيض ناوخؤ َ َ قةيرانيك قةيراني دةرةكيء دروستكردني َ َ لةدةرةوة بؤ ئةوةي َ سةرقال بكةن ثي خةلكي َ دروستكردني ئؤثةراسيؤني ديجلة ئةو قةيرانة َ دةسةالتداراني دةرك��ي ية بوو بةنسبةت َ دةسةالتداراني َعيراق هةريَمي كوردستانء َ َ دةسةالتداراني هةريَم بة خةلكء بؤ ئةوةي َ هيزة ئؤثؤزسيؤنةكان بلَين ئةوة َئيمة ثاريَزةري َ َ دةسةالتداراني هةريَمي كوردستانين ،هةروةها َعيراقيش شارعي عةرةبي فريوبدةنء بةناوي ثاريَزةري يةكثارضةي خاكي َعيراقء بووني مةترسي لةسةر ثارضة ثارضةبووني َعيراق شيوازة حوكم ِرانيةي ِرةوايةتي بدةن بةو َ َئيستايان. دكتؤر زانا ِرةوف ،مامؤستاي زانكؤ و سليماني ِرةخنةي توند لة باذيَرواني َثيشووي َ هةرسي اليةني ئؤثؤزسيؤن دةطريَتء َثيي َ ءاية نةدةبوو ئؤثؤزسيؤن شويَن هاتوو هاوراي يةكيتيء ثارتي بكةوتبا ,لة وتاريَكيدا َ دةلَيت َ «بةشداري كردني اليةنةكاني ئؤثؤزسيؤن لة كؤبوونةوةي اليةنة سياسيةكاني كوردستان َ لةطةل مةسعود بارزاني سةرؤكي هةريَم شةرعيةت دانة بة ِرةوايةتي ملمالنيةكاني سةرؤكي ثارتي ديموكراتي كوردستان». سي اليةني ئؤثؤزسيؤنيش بةم هةر َ
يةكيتيء هةنطاوةيان ويستيان كارتي فشاري َ بسوتينن ئةويش بةوةي هةروةك ثارتي َ َ يةكيتيء ثارتي هةلويَست ءةرطرن لةسةر َ جيناكؤكةكان بةمةش بتوانن كارتي ناوضة َ كةركوكء مةسةلة نةتةوةيةكان كة هةميشة يةكيتيء ثارتي ءةك موزايدةيةكي سياسيي َ دةهينا، لةبةرامبةر ئؤثؤزسيؤن بةكاريان َ ئةمةش بؤ ئةوةي بة َ خةلك َبلَين كة تةنها يةكيتيء ثارتي ث��ارَي��زةري كوردستانء َ جي ناكؤكةكان نين ناتوانن كةركوك ناوضة َ موزايدةي نةتةوةيمان بةسةردا بكةن. بزووتنةوةي طؤ ِرانء ئؤثةراسيؤني ديجلة نةوشيروان خؤي ِرؤشتة ئةو شارةو لة ناتوانيت موزايدةمان كةركوكدا وتي «كةس َ بةسةروة بكات» ئةمةش بؤخؤي َتيطةشتني بزوتنةوةي طؤ ِرانة بؤ مةسةلةكانء ِرووداوةكان كة َ يةكيتيء ثارتي هيز بؤ ئةوةية َ جولةي َ كارتيكي ئيحراجكردني ئؤثؤزسيؤن ءةك َ بهينيت ,بزووتنةوةي ط��ؤ ِران بؤ بةكاري َ ئاشكراكردني سيناريؤكاني ثشت ئؤثةراسيؤني ديجلة ثرؤذةي نةخشة ِريَطاي خستة بةردةم سةرؤكايةتي هةريَمء اليةنة سياسيةكان يةكيتيء ثارتي ئةمةش بؤ ئةوةي كة ئةطةر َ هيزيان َ جوالندووةء شة ِرةكة سيناريؤ بة ِراستي َ ني ية با َليثرسينةوة بكةن لة خودي ماليكي هةروةك لة نةخشة ِريَطاكةدا هاتووة» سةرؤك دةتوانيت سكالاَ ي لةسةر تؤمار بكات كؤمار َ َ بةثيي ماددةي لة دادطاي فيدرالي ،هةروةها َ دةتوانيت داواي سةندنةوةي ( )61لةدةستور َ
متمانة لة سةرؤك وةزيران (ماليكي) بكات لة ئةنجومةني نويَنةراني َعيراق .بؤية ئةطةر سةرؤك كؤماري َعيراق َكيشةكاني بةريَطةي سياسي بؤ ضارةسةر نةكرا ،ثةناببريَتةبةر ريَطا دةستورييةكان ،سكالاَ لةسةر سةرؤك وةزيران تؤمار بكات ،ثاشان داواي سةندنةوةي متمانةي َلي بكات .لةسةر ئاستي ئةنجومةني نويَنةران َثيويستة فراكسيؤنة كوردييةكان لة ئةنجومةني َ هةولةكانيان يةكبخةن، نويَنةراني َعيراق كاربكةن بؤ َليثرسينةوةي (استجواب) سةرؤك وةزيران ،لةبةرامبةر َثيشيلكاريية دةستورييةكان .ل��ةم نةخشة ِريَطايةدا بزووتنةوةي طؤ ِران دةيانةويَت كة َتالةبانيء بارزانيء ماليكي بخةنةوة بةرامبةر بةيةك بؤ ئةوةي ِراستي سيناريؤكانيان بةدةربكةويَت كة ئةطةر ئةو هةنطاوة دةستوريء ياسايانة نةطرنة بةر بةرامبةر بة ماليكيء تةنها بة دروستكردني ليذنةء ليذنةكاري برؤن بؤي ،ئةوا ئؤثةراسيؤني سي كوضكةيي ديجلة جطة لة سيناريؤيةكي َ –هةولير -بةغدا هيضي تر ني ية. سليماني َ َ يةكيكيتر لةو ئةطةرانةي كة دةهاتة َ يةكيتيء ثارتي كاريان لةسةر َثيشء َ دةك��رد ئةوةبوو كة ئةطةر ثؤثؤزسيؤن بة َثيي َثيويست نةيتة َثيشةوةء لةم كارةشدا ئؤثؤزسيؤن َبيت ئةوا ئةطةري ئةوة هةبوو يةكيتيء ثارتي شةريَكيان َ هةلدةطيرسان كة َ ثي لةكةدار بكةنء بؤ ئةوةي ئؤثؤزسيؤني َ َبي َ كارتيك لةكاتي هةلويَستيان ءةك َ َ بهينن. هةلبذاردنةكاندا لةدذيان بةكار َ
ذمارة ()5(..)57ي كانووني يةكةمي ()2012
13
هةلَؤ ئةمحةد كوردة:
ث َيويست بوو ئ َيمة َ مالي خؤمان جيا بكةينةوة، ئ َيستاش كةمرت لةوةى كة هةقي خؤمانة ِرازى بةجي ناكةن بوين ،بةآلم بؤمان ج َي َ ديداري :بريار بةختيار
ِريَطا :هؤكاري دروستبونى َكيشة لة َنيوان هةريَمء بةغداء هةروةها ِرؤذبة ِرؤذ َئالؤزتربونى َكيشةكان بؤضي دةطة ِريَنيتةوة؟ َ هةلؤ ئةحمةد ك��وردة :هؤكارةكةى بؤ َ شؤظينىء ِرةطةزثةرستء ئةو ئةقليةتة َ ديكتاتؤريية دةطة ِريَنمةوة كة بة ِريَز ماليكى عيراق مومارةسةي دةكات، سةرؤك ءةزيرانى َ لةثاش ئ��ةوةى لة َ هةلبذاردنى ب��ةروارى كهينانى ( )3/7ماوةى 9مانط ث ِرؤسةي َثي َ بةدةستثيشخةري حكومةت ِراطيرا ،بةآلم َ جةنابي سةرؤك بارزانى لة كؤبونةوةيةك كهينانةوةى حكومةت لة هةولير ب ِرياري َثي َ َ دراء هةموو اليةك َثيي ِرازى بوون ،ئةطةر ضي هةموو ك��وردء اليةنة سياسييةكانى كوردستان َثيشتر طلةييء طازندةء َبيزاريمان لة دةورةي َثيشتري ماليكىء ئبراهيم جةعفةريء عةلالويش هةبوو ،ضونكة بةجي نةكرد كة ماددةكانى دةستوريان َ جي َ لةسةري ٍرَيك كةوتبوين ،ءةك لة دةستوردا دياري كراوة دوو نةتةوةى سةرةكي لة عيراقدا هةية كة عةرةبء كوردنَ ،ئيمةش َ بةشيوةيةك كة دةستورمان نوسيوةتةوة َ دةستوريَكى تةوافوقي َبيت ءةك كورديش هةموو داوايةكي َئيمةى َتيدا نةهاتؤتة دي، بةآلم لةهةمان كاتيشدا َثيي ٍِرازى بوين، ئةمة سةرة ٍِراى ئةوةى كة تةنها َ خالَيكيشان بةجي نةكردووة ،بؤ نمونةش ءةك خؤي َ جي َ (ثيشمةرطة ،بودجة ،مادةى ،)140بةآلم َ َئيمةش كوردءاتةنى (ئةم نانة بةو ِرؤنة) شيوةية بةسةر برد تا خوليكمان بةم َ ضةند َ
14
ذمارة ()5(..)57ي كانووني يةكةمي ()2012
ئةو كاتةى سةرؤك بارزانى لة نةورؤزى َ ئةمسالدا ءتاريَكى دا ،لةء وتارةدا ئاماذةى بةو مةترسييانة كردء اليةنى بةرامبةريشي ئاطادار كردةوة بةجؤريَك ئةم َ عةقليةتى ديكتاتؤريء عيراقدا تا سةر خؤسةثاندنة ناتوانيت لة َ َ بةردةوام َبيتء َئيمةش ضيتر َثيمان قبولَ سالةهاية َ ناكريَت ضونكة َئيمة َ هةولماداوة َ نةهيلين ،هةر لةو عيراقدا َ ديكتاتؤريةت لة َ كاتةوة َكيشةكان بةرةو طةشةسةندن ِرؤشت. نابيت ِريَطاَ :ثيت ءاية ماليكي بؤ ثابةند َ بة دةستورةوة؟ ئايا تةنها ئامانجى دذايةتى
كردنى كوردة ،يان هؤكاري ديكة هةية؟ َ هةلؤ ئةحمةد كوردة :عةرةبةكان بة طشتي ضوارضيوةى عيراق لة َ باوة ِريان بةوة هةية َ نيشتيمانى عةرةبدا ِريَكبخريَتةوة ،بونى دةطةيةنيت كة ئ��ةم ب���اوة ِرةش ئ��ةوة َ عيراق ،بة ديدةكةى كوردستان جياوازة لة َ تريشدا لة ِرووى زةوىء ئاوو هةواء زمانء عيراق، نةريتةكةيةوة َئيمة جياوازين لة َ عيراقةوة، لكيندراوين بة َ ئاشكراشة بةزؤر َ َثيويست بوو َئيمة َ مالي خؤمان جيا بكةينةوة، َئيستاش كة َئيمة ِرازي بوينء ضوينةتة بةغدا دةستورمان نوسيوةتةوةء مةبدةئي تةوافوقمان ضةسثاندووة بة زؤر كةمتر لةوةى كة هةقي خؤمانة ِرازى بوين ،بةآلم بةجي ناكةن ئةمة َ يةتيكى ئةقل َ بؤمان َ جي َ شؤظينيانةء ِرةطةز ثةرستى لةناو هةنديَك َ لةو برا عةرةبانةدا هةيةء بةتايبةتيش لة ماشي َنيك كة عيراق بووة بة َ مالكيداَ ،ئيستا َ ديكتاتؤر دروست بكات ،سةدام كؤتايي هات ؤذانيك ثاشان ماليكىء هةتا دوايي ،ماليكى ِر َ بووة قوتابي بووة لة زانكؤي سةالحةدينء لةطةل َ َ خةلكى ؤذانيك ئؤثؤزسيؤن بووة ِر َ َ كوردداء لةثال شاخةكانى كوردستاندا ،كةضي كة ديَنة ناو دةسةآلتةوة ِرؤذ بةدواى ِرؤذ خؤسةثينتر دةبن. ديكتاتؤرترء َ َ ِريَطا :ئةو عةقلييةتةى ماليكى كة بة ِريَزت شؤظينى ناوى دةبةيت كوردء بة خؤسةثينء َ َ ضارةنوسي كوردستان بةرةو َ كوي دةبات؟ َ هةلؤ ئةحمةد كوردةَ :ثيم ءاية ضارةنوسي َ كوردستان بةرةو باشي دةبات ،ئةم عةقلييةتة زؤر مةتريسيدارة ،بةآلم طرنطترين شت َليرةدا ِريَكخستنى ناو َ مالى كوردة ،ئةطةر لةضوارضيوةى كورد يةك دةنط َبيتء َ
يةك بةرنامةى نيشتيمانىء نةتةوةيي يةك بطرينء كؤدةنط بين ئةوا داهاتوى دةبيت، كوردستان داهاتوويةكى ثرشنطدار َ َ َثيشبيني دةكةم كوردستان لة ضةند سالي داهاتودا ءةك (هؤن كؤنط)ى َلي َبيت. ِريَطا َ : هةلويَستى اليةنة ئؤثؤزسيؤنةكان ضؤن َ دةسةنطينيت لةبةرامبةر دروستبونى هةل َ ئؤثةراسيؤنى ديجلةدا؟ َ هةلؤ ئةحمةد كوردة :لة دواى ءتارةكةى نةورؤزى سةرؤك بارزانى َ هةلويَستةكان َ جيي نيطةرانى جيى خؤشحالى نةبوونء َ َ بوون ،بةآلم سةبارةت بة ئؤثةراسيؤنى ديجلة َ خؤشحالي ية ئؤثؤزسيؤنء حيزبة جيي ئةوةى َ سياسييةكانى ديكةء نوسةرانء ِرؤشنبيران َ خةلكى كورد هةستيان بة مةترسييةكة كردء دركيان بةوة كرد كة ئةم َ ئةقلييةتة ديكتاتؤريية جاريَكى تر دةيةويَت بة ئاطرء ئاسن ءةآلم بداتةوة ،هةر بؤية ئؤثؤزسيؤنء هةموو اليةنةكانيش زؤر بةباشي هاتنة سةر خةتء هيوادارم ئةم َ هةلويَستةيان بةردةوام َبيت. ِريَطا :دةوتريَت كة مةسعود بارزانى بؤتة هؤي دروستبونى َكيشةكانى َنيوان هةريَمء هيشتنةوةى هاشمى لة هةريَم بةغداد هةر لة َ هةتاءتارء َليدوانة توندةكانءدواتريش دروست َ لةطةل ئةم بونى ئؤثةراسيؤنى ديجلة ،تا ضةند بؤضونةدايت؟ َ هةلؤ ئةحمةد كوردة :سةرؤك بارزانى َ كةسيكى بانطيشتى هاشمى نةكردووة ،بةلكو َ َ بانطيشتى ك��ردووة ،س��ةرؤك بارزانى تر َ داكؤكيكاريَكى طةورةية لةسةر نيشتيمانء نةتةوةى كورد ،ئةمةشءا دةكات كة َ خةلكانى دذ بة كورد خؤشي نةويَت ،لةو ِرؤذةوةى كة عيراق َثيكهاتووة لة مادةى 52 حكومةتى َ هةتا دواتر بوو بة ماددةى 140لة سةردةمى ئةياد عةلالوىء ئيبراهيم جةعفةريء دوو شتيك بؤ ماددةى دةورةي ماليكى هيض َ 140نةكراوة ،هةروةها تا َئيستا لة ميزانييةى عيراق ديناريَك بة َثيشمةرطةى بودجةى َ سةرذميري كوردستان نةدراوة ،تا َئيستاش َ طشتى ئةنجام نةدراوةء %17بة كوردستان بةجي نةدراوة،ءاتة زؤر كاري طرنط هةية َ جي َ كةسانيك هةن نةكراوةَ ،ثيم سةيرة كة َ
خؤيان لةم هؤكارانة ناديدة دةكةن. ِريَطا :تا ضةند َكيشةكانى َنيوان هةريَمء بةغدا َكيشةى تاكة كةسين؟ َ شيوةيةك هةلؤ ئةحمةد كوردة :بة هيض َ َكيشةى تاكةكةسي نين ،لةسةرةتادا دةوترا كة َكيشةى تاكة كةسيية ،بةآلم بة َ هةلةءتراء َئيستاش هةر ئةوانةن هاتونةتةوة سةر خةت. سليمانى ِريَطري ِريَطا :تا ضةند ثارتي لة َ َليدةكريَت بؤ فراوان بوون؟ َ هيزى تر سليمانى َ هةلؤ ئةحمةد كوردة :لة َ دةهينن ءةك هةية كة دةنطى زياتر لة ثارتى َ يةكيتىء طؤ ِران ،ماوةيةك كة طؤ ِران لةناو َ يةكيتيدا بوو ،ءة دواتريش كة طؤ ِران ببوو بة َ يةكيتى حاكميةتى ئةم شارةي ئؤثؤزسيؤن َ بةثيي ئةو قاعيدة جةماوةرييةى كة كردووة َ شيوةية زةمينة خؤشكةر نةبووة هةيةتى بةو َ بتوانيت َتييدا َ هةل بسو ِريَت ،ئةمة كة ثارتي َ نامي َنيت، هؤكارَيكة بةم ديارة هةتا سةر ءا َ كةسيك شويَندةستى ديار َبيطومان ئةطةر َ بوو كةسي بةرامبةري غيرةى َلي دةكات َئيمةش ءةك ثارتى شويَندةستمان ديارة بؤية ةخسيت. زةمينةيةكي باشمان بؤ نا ِر َ ِريَطا :هةنديَك لة بةرثرسانى ثارتي ِرايانطةياندووة كة ثارتى ِرؤذ ب��ة ِرؤذ لة فراوانبونداية ،ئةمة تا ضةند ِراستة؟ َ هةلؤ ئةحمةد ك��وردة:ءةآلم��ى ئةو ثرسيارة سندوقةكانى دةنطدان دةيداتةوة، لة َ هةلبذاردنى ثاريَزطاكاندا دةردةكةويَت كة ثارتي ِريَكخستنء اليةنطري هةية يان نا. َ لةطةل ئةوةدايت كة ِريَطا :تا ضةند سليمانى بكريَتة ثايتةختى ِرؤشنبيري؟ َ َ َ هةلؤ ئةحمةد ك��وردة :من خةلكى
سليمانى شاري سليمانيمء كو ِري شارةكةمَ ، َ َ هةلمةتء قورباني يةء شاريَكى َثيشكةوتووة، بةآلم هةنديَك شتى زؤر طرنط ماوة كة هةبيت كة بة دةبيت لة شاريَكدا َ نةكراوة كة َ ثايتةختى ِرؤشنبيري ناو ببريَت لةوانةش بونى ضةند َ هؤلَيكى طةورةي سينةماء ضةندين ستؤديؤي طةورةي دةنطء ِرنطء ضةندين َ كتيبخانةى َتيدا َبيتء شةقامء هؤلي شانؤء َ ِريَطاءبانةكانى زؤر باشء طونجاو َبيت ،ئةطةر ئةم شتانةى بؤ بكريَت ئةوا زؤريش باشة كة َبيتة ثايتةختى ِرؤشنبيري. ِريَطاَ :ثيشتر لة خؤثشاندانةكانى 17ى شوباتدا بةردبارانى لقي 4كراء َئيوةش بةرثةرضتان دانةوةء ضةندين كةس شةهيدء بريندار بوون ،لةوة ناتريست ِرؤذيَك هةمان لةكاتيكدا لة َئيستادا تؤ ببيتةوة َ ِروداو دوبارة َ بةرثرسي لقي 4يت؟ َ هةلؤ ئةحمةد كوردة :لة فةرهةنطى مندا شتيك ني ية لةم ترس بونى ني ية ،هيض َ شيوةيةكيش دنياية َليي بترسم ،بة هيض َ ترسم لةوة ني ية كة ئةو َ سليمانى لة حالةتة َ ِروبداتةوة ،ضونكة ِروناداتةوة ،هةمومان دةزانين ئةو َ حالةتة ضؤن ِرويداء زةرةرمةندى سليمانى بووَ ، سةرةكيش َ خةلكى خةلكى َ سليمانى َ ئاقلة جاريَكى تر شتىءا ناكاتةوة. َ ِريَطاَ :ثيت ءاية ضةند َ سالي ديكة كورد دةبيتة خاوةنى َ دةولةتى سةربةخؤ؟ َ َ هةلؤ ئةحمةد كوردةَ :ثيشبيني دةكةم ئةطةر كورد هةمووي يةك بين بة عةيبء عارةكانيشمانةوة من ض���اوة ِر َي دةكةم ماوةى كةمتر لة َ 10 سال كوردستانءةك (هؤنكؤنط)ى َلي َبيت.
..ل��ە فەرهەنگی مندا ت��رس بونی نی یە ،هیچ شتێك نی یە لەم دنیایە لێی بترسم ،بە هیچ شێوەیەكیش ترسم لەوە نی یە كە ئەو حاڵەتە لە سلێمانی ڕوبداتەوە، چونكە ڕوناداتەوە.. ذمارة ()5(..)57ي كانووني يةكةمي ()2012
15
َ ب���ري���ن��� َي���ك ...دوو س��ـ��ـ��ال��ة خ����و َي��ن�ي ل��������ةب��������ةردة ِروات راثؤرتي كارزان عوسمان رؤذي ٢٥ي شوباتي ٢٠١٠كة رؤذي َ سةرهةلداني خؤثيشاندانةكاني شاري كةالرة هيشتا تائيستا كةيسيكي زيندووة ،ضونكة َ َ َ تؤمةتباراني كوشتني دوو طةنجو برينداركردني ٣٠ي ديكةش هةروةك خؤي ماوةو كةسي لةسةر س��زان��ةدراوة ،مامؤستايةكي زانكؤ هةبيت َثييواية هةتا ئةم دةسةلاَ تةي َئيستا َ ئةوانة نابريَنة ب��ةردةم دادط��ا ،كةسوكاري ك���وذراوو بريندارةكانيش نيطةرانن لة ئةنداميكي ثةرلةماني كوردستانيش دادطاكان، َ رادةستنةكردني ئةو كةسانة بؤ سةروةرنةبووني َنيتةوة... ياسا دةطة ِري َ َ دواي ئ��ةوةي لةمانطي شوباتي سالي ٢٠١٠دا ل��ةزؤرب��ةي ش��ارو شارؤضكةكاني كوردستان خؤثيشاندان كرا ،لة شاري كةالريش رؤذي ٢٥ي شوبات دياريكرا بؤ خؤثيشاندان،
شويَني خؤثيشاندانةكة طؤ ِرةثاني لةيالقاسم َ لةطةل كاتذمير ٢ـي دوانيوة ِرؤ دياريكرا، بوو، َ طردبوونةوةي خؤثيشاندةران (كة زؤرينةيان لة طةنجان بوون) لةو شويَنةدا ذمارةيةك ثؤليسي ضاالكة مةدةنييةكان وةستابوون، ثاش زياتربووني ذم��ارةي خؤثيشاندةران، َ ثشتينةي ئاشتي لةاليةن كؤمةلَيك طةنجةوة َ هوتافكيشانو زؤربةي دروستكراو دةستكرا بة َ َ درووشمةكانيش دذي طةندةلييو داواي ضاكسازييان دةكرد. بةثيي َطي ِرانةوةي بةشدارابوواني ئةو رووداوة َ هةنديَك لة خؤثيشاندةران دةيانويست ئةو بهيَلنو بةرةو ناو بازا ِري شارةكة بةجي َ طؤ ِرةثانة َ ب ِرؤن ،دواي ضةند جاريَك ريَطريي لةاليةن ثشتينةية ثشتينةي ئاشتييةوة ،سةرةنجام ئةو َ َ َتيثة ِريَنراو خؤثيشاندةران بة شةقامي سةرةكيي حةمةي شاسواردا رؤشتنو كةس نةيدةزاني بؤ
وتەبێژی لقی ٢٢ی پارتی: بەرپرسی لق نە چەكدار بووەو نەچەكی پێبووە ،وتەبێژەكە دەشیوت «ئێمە ئامادەین بڕۆینە بەردەم دادگا ،بە مەرجێك ئەوانەشی تاوانبارنو هاندەرو هاوكاری خۆپیشاندەران بوون بچنە بەردەم دادگا.. 16
ذمارة ()5(..)57ي كانووني يةكةمي ()2012
َ كوي دة ِرؤن ،ثاشان خؤثيشاندةران لةبةردةم لقي ٢٢ي ثارتي ديموكراتي كوردستاندا يةكيان طرتةوة كة ضةند مةكتةبو دةزطايةكي ئةو حيزبةي َلي ية. هةربةثيي َطي ِرانةوةي ضةند بةشداربوويةك َ كة بؤ ئةم راثؤرتة زانيارييو َليدوانيان َليوةرطيراوة؛ ثاش طردبوونةوةي خؤثيشاندةران ل��ةب��ةردةم بارةطاكةي ثارتي ديموكراتي كوردستاندا؛ شة ِرةقسةو ثاشان بةردبارانكردني دةستثيكرد ،لةبةردةم ئةو لقةكةي ثارتي َ بارةطايةدا كة ذمارةيةك ثؤليسو ضةكدار وةستابوون بؤ ثاريَزطارييكردن لة بارةطاكان، كدادانيكي َنيوان ب��ةلاَ م دواي ضةند َثي َ هيزة ضةكدارةكان؛ ثاسةوانو خؤثيشاندةرانو َ ضةكدارةكاني بارةطاكةي ثارتي دةستيان بة تةقة كردو دةرئةنجاميش دوو كةس كوذران و نزيكةي ٣٠طةنجيش برينداركران. بةثيي زانيارييةكاني طؤظاري ريَطا كة لة َ سةرضاوةيةكي باوة ِر َثيكراوةوة دةستيكةوتووة، لةدواي رووداي ٢٥ي شوباتي شاري كةالرةوة تائيستا ٥٦داواي ياسايي دذي ضةندين اليةنو َ كةس تؤماركراون ،لةو داوايانةش ٣٠دانةيان داخراونو ٢٢داواشيان كاري لةسةر دةكرَيتو لةنيو سي داواي��ان ئاراستةي دادطا كراونَ ، َ داواكاندا ١٠فةرماني طرتن هةية بة مادةي جؤراوجؤر ،كة دووانيان تايبةتة بة هةردوو تؤمةتبار محةمةد كةمال ،بةرثرسي لقي َ ضةمضةمالي ثارتي ديموركراتي كوردستانو ئةكرةم س� َ �ال��ح-ي بةرثرسي لقي ٢٢ي سي دؤسيةي كوشتن طةرمياني هةمان ثارت َ ، هةية ،دووانيان لة كةالرو يةك دؤسيةشيان
سي دؤسيةيان داخراوة ،هةر َ لةنيودؤسيةكاندا َ تةنازولي َليكراوة. راس��ت��ةوخ��ؤ ض��ةن��د رؤذيَ����ك دواي خؤثيشاندانةكةو ك��وذرانو برينداربووني ضةند بةشداربوويةك كةسوكاري كوذراوو بريندارةكان سكالاَ ي ياساييان تؤماركرد، ثاش كاركردني ضةندين ثاريَزةرو جوولاَ ندني ضةندين كةيس لةدذي تؤمةتباران ،بةلاَ م بةوتةي كةسوكاري بريندارو كوذراوةكان تائيستا وةلاَ َميكي ئةوان نيطةرانن لةوةي َ يةكالكةرةوةيان نةدراوةتةوةو لةم ِرووةوشةوة دادطا بة كةمتةرخةم دةزانن لة ئاست ئةو هيشتا داوايانةي كة ئةوان تؤماريانكردووةو َ يةك كةس بةو هؤيةوة سزانةدراوة. تازةثيطةيشتوو طةنجيكي بيالل ئةحمةد َ َ يةكيك بوو لةوانةي بة طوللـةي ب��وو، َ ثاسةوانو ضةكدارةكاني لقي ٢٢ي ثارتي ديموكراتي كوردستان كوذرا ،ئةحمةد مةحمود، باوكي بيالل ،بةدةم َ كيشاني هةناسةيةكي هةل َ
َ تاوانيكيان قوولةوة دةيوت« :كو ِرةكاني َئيمة ض َ َ هةبوو كة ئاوا طوللـةباران كرانو خةلتاني خويَن كران؟». باوكي ئةو ك��و ِرة ك��وذراوة ئاماذةشي كي كو ِرةكةياني بةوة كرد كة ئةوان نازانن َ شةهيدكردووة ،بةلاَ م لةبةرئةوةي لةبةردةم لقي ثارتييدا كوذراوة ئةوان سكالاَ ي ياساييان لةدذي بةرثرسي لقي ٢٢ي ثارتي ديموكراتي «ئيمة بؤية كوردستان تؤماركردوة ،دةشيوت َ سكالاَ مان لةدذي ئةو بةرثرسة تؤماركردووة، ضونكة كو ِرةكةمان لةبةردةم بارةطاكةي ئةودا شةهيدكراوةو هةرئةويش بة بةرثرسي يةكةم دةزانين» .نيطةراني زؤري خؤشي دةرب ِري كة تا هةنووكة ئةو بةرثرسة نةضووةتة بةردةم دادطا. اكيشة لةم كةيسةدا ئةوةية ئةوةي سةرنج ِر َ كة لةاليةك كؤي بريندارو كةسوكاري كوذراوةكانو لةاليةكي ديكة تؤمةتبارةكان كؤدةكاتةوة نا ِرازيبوونيانة لة دادطا ،بريندارو
كةسوكاري كوذراوةكان دادطا بة سةربةخؤ نازانن ،تؤمةتبارةكانيش َثييانواية كة ئةطةر بضنة ب��ةردةم دادط��ا ،دادط��ا لة حوكمدان دةبيـت ،بةتايبةتيي كة زؤربةي لةدذيان توند َ كةيسةكان دذي كةساني سةر بة ثارتيينو ئةوانيش دادطاكاني ئةم ناوضةية بة «دادطاي يةكيتي نيشتيمانيي كوردستان» سةر بة َ َ لةقةلةمدةدةن. خؤثيشاندةريَكي ٢٥ي شوباتي شاري كةالر يةكيكيشة لة بريندارةكان ،ئاماذةبةوةدةكات كة َ كة دادطاكان بةهؤي سةربةخؤنةبوونيانةوة بةجيبكةن، جي َ ناتوانن هةنديَك كاري ياسايي َ َ ٢٣سال ،دةيوت «لةم سؤران بةكر ،تةمةن ركيفي َر ي لةذ يةو ني سةروةر ولاَ تةدا ياسا َ حيزبة بالاَ دةستةكانداية ،بؤية تؤمةتبارةكان دةستطيرناكرَينو رادةستي دادطان ناكريَن». ئةو بريندارةي خؤثيشاندانةكاني ٢٥ـي شوبات رايطةياند كة رادةستنةكردنو دةستطيرنةكردني ئ��ةو كةسانة زؤر ذمارة ()5(..)57ي كانووني يةكةمي ()2012
17
د .ساالر باسیرە: دەسەاڵت، مرۆڤكوژەكانو تاوانبارانی خۆی دەپارێزێتو لەدژی دەنگی هەقو دادپەروەرییو ئازادیخوازەكان وەستاوەتەوە..
18
ذمارة ()5(..)57ي كانووني يةكةمي ()2012
ئوميديكردوون ،سؤران دةشيوت «دادطاكان َبي َ بةو كةمتةرخةمييو َبيخةمييةيان لة خويَني دةمانطةيةنيتة ئةو شةهيدو بريندارةكان، َ لاَ قةناعةتةي ياسا لةم و ت��ةدا ،وةك تؤ ِري جال َ َ جالؤكةيةو تةنها َبالندةي بضووكيش ئةطريَت». ئةوةي لة خؤثيشاندانةكاني مانطي شوباتي َ َ لةطةل جيي سةرةنجة ئةوةية سالي ٢٠١٠دا َ ئةوةي كؤي ئةو خؤثيشاندانانة لة ناوضةي يةكيتيي نيشتيمايني سةوزدا رووياندا (كة َ َ كوردستان تيايدا بالاَ دةستة)و دذي طةندةلي دةسةلاَ تداران بوون ،بةلاَ م خؤثيشاندانةكان رووةو لقو بارةطاكاني ثارتي ديموكراتي كوردستان ئاراستةيان وةردةطرتو بارةطاكاني ئةو ثارتة بةردباران دةكران ،ئةوةش لةاليةن جيي نيطةرانييةكي َ قول بوو ،ئةو ئةو ثارتةوة َ ثارتة َثيشيواية كة هةموو ئةو رووداوان��ةي ل��ةب��ةردةم بارةطاكاني ئ��ةوان��دا رووي��داوة بةرطرييكردن ب��وون لةخؤو ئةوانةي كة
هيرشيان بردووةتة سةريان تاوانبارن نةك َ ئةوان. وتةبيذي لقي ٢٢ي ثارتي عومةر شةر يفَ ، َ ديموكراتي كوردستان ،ئاماذة بةو هةلويَستةي سةرةوة دةكاتو َثييواية رووداوةكاني ٢٥ي فايليكي َئالؤزةو دةستوةرداني سياسي شوبات َ (بةبي ئةوةي ئاماذة بة اليةني دةست َتيداية َ َتيوةردةر بكات) جةختي ل��ةوةش كردةوة كة لةو كاتةي رووداوةكةدا بةرثرسي لق نة وتةبيذةكة ضةكدار بووةو نة ضةكي َثيبووةَ ، «ئيمة ئامادةين ب ِرؤينة بةردةم دادطا، دةشيوت َ مةرجيك ئةوانةشي تاوانبارنو هاندةرو بة َ هاوكاري خؤثيشاندةران بوون بضنة بةردةم دادطا». وتةبيذةي لقي طةرمياني ثارتي ئةو َ ديموكراتي كوردستان راشيطةياند كة ئةوان ثاريَزةري تايبةتييان هةية بؤ ئةو كةيسةو ضةند جاريَك سةيري ئةو دؤسيةيةي كردووة، دةيشيوت «داوا ياسايييةكان لةسةر ثارتي
ب��اوك��ی ب���ی�ل�ال :ك��وڕەك��ان��ی ئ��ێ��م��ە چ تاوانێكیان هەبوو كە ئ��اوا گوللـەباران ك�������رانو خ���ەڵ���ت���ان���ی خ���وێ���ن ك�����ران؟ بووناية ئاسانتربوو نةك لةسةر بةرثرسي لق، هيرشيكراوةتة سةرو لةبةرئةوةي بةرثرسي لق َ هيرشينةكردووةتة سةر كةس». َ َ لةطةل ئةوةي زؤربةي طلةييو رةخنةكان رووبة ِرووي دادطا دةبنةوة ،بةلاَ م دادوةريَك رايدةطةيةنيـت ئةو رةخنانة رةتدةكاتةوةو َ كة ئةوان تةواو سةربةخؤن لة ب ِريارةكانياندا، دووثاتيشيدةكاتةوة كة ئةوان تةنيا اليةني بةجيكردني ب ِريارةكةش جي َ ب � ِري��اردةرنو َ دةكةويَتة سةر اليةني ديكة. ئةو دادوةرة ئاماذةبةوةدةكات كة دادطا بة ك��اري ياسايي خ��ؤي هةستاوةو هيض كةمتةرخةمييةكي نةبووة ،نزار حةسةن، داواك��اري طشتيي طةرميان دةي��وت «ئةو كةسانةي سكالاَ ي ياساييان لةسةر تؤماركراوة، ضةند تؤمةتباريَكنو بةطويَرةي ياسا ب ِرياري دةستطيركردنيان دةرض��ووة» .ئةو دادوةرة جةختيشيكردةوة كة دةستطيركردني ئةو كةسانةي تؤمةتبارن دةكةويَتة ئةستؤي اليةنة ثةيوةنديدارةكان بةو دؤسيةيةوة ،ئةو دادوةرةي «ئيمة داواكاريي طشتي طةرميان دةشيوت َ تةنها ب ِرياردةردةكةين بؤ دةستطيركردني ئةو كةسانةو دةستطيركردنيان دةكةويَتة ئةستؤي دةبيت ئةوان دةستطيريبكةن». ثؤليسَ ، رووندةبيتةوة ئةوةية كة رةوة لي كة َ ئةوةي َ هةريةكة بةرثرسياريَتييةكة دةخاتة ئةستؤي ئةوي ديكةَ ،ئيستا بةوتةي داواكاريي طشتيي طةرميان تؤثةكة لة طؤ ِرةثاني ثؤليسداية، بةلاَ م ثؤليسي طةرميانيش رايدةطةيةنن كة ئةوان بة نووسراويَكي فةرمي ،نووسراويَكي هاوثيضكردووة بؤ سةرووي خؤيان كة بريتيية َ لة بة ِريَوبةرايةتي طشتي ثؤليسي هةريَم بؤ دةستطيركردني ئةوكةسانةي تؤمةتبارن. حةسةن مةحمودَ ،ليثرسراوي راطةياندني «ئيمة بة ِريَوبةرايةتي ثؤليسي طةرميان دةيوت َ كةسيك لةو بة نووسراويَك داوامانكروة هةر َ
كةيسةدا َتيوةطالوة بة هةر مادةيةك َبيت دةبيت ئةو كة ناوة ِرؤكةكةي دياريكراوةَ ، لاَ تائيستا وة م كةسانة دةستطيربكةين ،بةلاَ م َ نةدراوينةتةوة» .بةوتةي حةسةن مةحمود دةستطيرنةكردني تومةتبارانيش ثةيوةستة بة وةلاَ منةدانةوةي نووسراوةكةي ئةوانةوة، «هةركاتيك وةلاَ مدراينةوة حةسةن دةشيوت َ بةثيي هةر ياسا شةرمي لة كةس ني يةو َ مادةيةكي نووسراوةكان ،ئةو كةسانةي َتيوةطالون دةستطيريان دةكةين». َئيستا تؤثةكة رةوانةكراوة بؤ طؤ ِرةثاني بة ِريَوبةرايةتي طشتي ثؤليسي هةريَم، بةلاَ م ثؤليسي طشتي هةريَم كةي وةلاَ مي نووسراوةكةي ثؤليسي طةرميانو ئةواني ديكةش دةدات��ةوة؟ ،ئةوة ئةو رووداوةية كة مامؤستايةكي زانكؤ َثييواية هةتا ئةم طرووثة سياسييةي َئيستا لةحوكمدابن شتي وا روونادات. د .ساالر باسيرة ،شارةزاي بواري سياسةتو هيما بةوة سليماني َ مامؤستاي زانكؤي َ دةكات كة رادةستكردني تؤمةتباراني ٢٥ي شوبات دةطة ِريَتةوة بؤ يةك شت ،ئةويش ئةوةية «دةسةلاَ ت مرؤظكوذةكانو تاوانباراني خؤي دةثاريَزَيتو ل��ةدذي دةنطي هةقو دادثةروةرييو ئازاديخوازةكان وةستاوةتةوة». ئةو مامؤستايةي زانكؤ دةشيوت «ئةم دياردةية رووخساري راستةقينةي دةسةلاَ تو دةسةلاَ تي دادوةرييشي باشتر خستووةتة ِروو َ طةندةلييو سرووشتي لة هةريَمي كوردستان، سياسييةكةي سيستةمة ناعاديالنةي خستووةتة ِروو». لةاليةكي ديكةشةوة ثةرلةماني كوردستان لةمبارةيةوة ب ِرياري خؤي هةبوو ،بةطويَرةي ب ِرياري ذمارة يةكي ثةرلةماني كوردستان كة هةر لة مانطي شوباتي ٢٠١٠دا دةرضووة، دةبيت ئةوانةي دةستيان هةبووة َتييداهاتووةَ ،
لة كوشتني َ خةلكو خؤثيشاندةران هةموويان دادطايي بكريَن. عةدنان عوسمان ،ئةندامي ثةرلةماني كوردستان ،لة فراكسيؤني ط��ؤ ِرانَ ،ثييواية راثيضنةكردني ئةو كةسانةي تؤمةتباري َ سةرةكي روداوةك��ةن ،ئاماذةيةكي روونة بؤ ريَزنةطرتن لة ياساو لة ب ِريارةكاني ثةرلةمانو ريَزنةطرتن لة خويَني هاولاَ تيان لةم ولاَ تةداو لةبيسةروبةري لة ئاماذةية بةجؤريَك َ حوكم ِراني كوردستاندا. بةوتةي ئةو ئةندام ثةرلةمانة نةضوونة ب���ةردةم دادط��ا ل��ةالي��ةن ئ��ةو كةسانةي تؤمةتبارن ،بؤ ئةوة دةطة ِريَتةوة كة «سيستةمي تائيستا لةذيَر هةيمةنةي دادوةرييو دادطاكان َ لةكاتيكداية ئةوان حيزبةكاندان ،ئةمة َ دةبيت ياسا بانطةشةي ئةوة دةك��ةن كة َ هةموانةوةبيت». لةسةرووي َ تائيستا روون��ة ئةوةية كة ئ��ةوةي كة َ كةيسيك هةيةو يةكاليينةكراوةتةوة ،كوذراوو َ تائيستا بريندار هةن ،تؤمةتباريش هةن ،كةس َ مافي خؤيان وةرنةطرتووة ،نة تؤمةتبار نة قورباني ،ئةمةش ريَك ئةو شتةية كة بريندارو كةسوكاري كوذراوةكاني َ ئةوي رؤذي شاري كةالري نيطةران كردووة. َ َ ٢٢س��ال، حةمةسالح ،تةمةن هاوكار يةكيك لةو كةسانةي لةو رووداوةدا وةكو َ برينداركراوة دةيوت «دادطاكان هةتا لةذيَر ركيفي حيزبدا بن ،ض��اوة ِروان��ي هيضيان َ َليناكةين» .بةوتةي ئةو كو ِرة طةنجة حيزب وةك ضؤن دةستي بةسةر كايةكاني ديكةي َ كؤمةلطادا طرتووة ،ئاوةهاش توانيويةتي دادطاكان بخاتةذيَر هةيمةنةي خؤيةوة ،هاوكار دةشيوت« :دادكاطان هةتا داواكاري حزبييان لةسةر َبيت كار بؤ َئيمة ناكةن».
ذمارة ()5(..)57ي كانووني يةكةمي ()2012
19
وةسـتا ِر َ ةسول ئةندامى ســةركردايةتى ي ه��ەردەق��ەی��ەك بمانەوێت ك��ەر
َ َ ي��ةك��ي��ت�� ث��ي��م ءان���ي���ة ه��ـ��ي��ض ج����ؤرة ث��ـ��ةرت��
ديدارى هاوكار ئيبراهيم وةستا ِر َ يةكيتى ةسول ،ئةندامى سةركردايةتى َ نيشتمانى كوردستانء بةرثرسى َ مةلبةندى ضةمضةمال ،لةم ديدارةيدا لةطةلَ َ دوانزةى َ طؤظارى ِريَطا باس لةكؤمةلَيك ثرسى طرنطى َنيوان خؤيانء هاوثةيمانةكةيان دةكات، بةتايبةتى طة ِرانةوةى دةستور بؤ ثةرلةمانء َ دةلَيت «زؤر َتيبينيمان لةسةر رةشنووسى َ دةستور هةية ،هةلويستيشمان لةو بارةيةوة ِروونة كة َئيمة دةمانةويَت ئةو رةشنووسة جاريَكى تر َثيداضونةوةى بؤ بكريَت» دةربارةى طروثى سةلةفييةكان ،ءةستا ِرةسولَ لةو بارةيةوة َ دةلَيت» نةمبينيوة ئةوان دذ َ َ بةدةسةالت يان سولتة هيض قسةيةكيان كردبيت ،لةبةر ئةوة من ِريَزيَكى زؤريان َلي َ دةطرم». ِريَطا :لة َئيستادا بارودؤخى حيزبةكةت ضؤن دةبينيت؟ خويَندنةوةت بؤ بارودؤخى ناوخؤى حيزبةكةتان ضؤنة؟ وةستا ِر َ ةسول :بارودؤخى حيزبةكةمان لة َئيستاداو ءة بة تايبةتى لة دواى كؤبونةوةى كؤتايي كؤميتةى سةركردايةتيةوة بووة بة يةكيتى تيايدايةتىء يةكيك لةو عةسرةى كة َ َ من كارى تيا دةكةمَ ,ئيستا لة هةموو عةسريَك زياتر ِروناكترء طةشدار ترة ،كة ئاسؤكانى لة
20
ذمارة ()5(..)57ي كانووني يةكةمي ()2012
َ كؤمةلَيك هؤكارةوة ِروو لة رونى دةكات, يةكيك لةو هؤكارانة قةراراتى جةماعى لة ناو َ يةكيتى نيشتمانى كوردستاندا ثيادة دةكريَت, َ يةكيتى نيشتمانى كوردستان يةكيك لةوانة َ َ لة مةوقيفة نةتةوايةتىء نيشتيمانيةكاندا َ هةلويَستى ِروونء جيدى زؤرباشى هةية, يةكيتى نيشتمانى هؤكاريَكى تر لةوانة َ كوردستان لة كؤميتةى سةركردايةتيدا بريارى داوة طةلى ذيَر دةستة لة هةركويَيةك َبيت، يةكيتيش ل� َ �ةوى َبيت ,بؤية َئيستا دةبيت َ َ ئةينيت لةسةر هةموو ئةم هةنطاوانةى َئيستاى َ ثرانسيثة نيشتيمانيةكانء نةتةوايةتيةكانء مةسةلة ئةمنيةتةكانى كوردستان ،مةسةلةى هاوكارى كردنى ثارضةكانى ترى كوردستان مايةى طةشبينىء َ دل خؤشية بؤ ئاستةكانى يةكيتى. ناوخؤى َ يةكيتى لة دواى ِريَطا :باس لةوة دةكريَت َ دةضيت، َتالةبانى بةرةو الوازىء ثةرتةوازةى َ يةكيتى ضؤنة دواى َئيوة خويَندنةوةتان بؤ َ َتالةبانى؟ َ وةستا ِرةسولَ : جاري جةنابى مام جةالل َ َئيستا شكور تةندروستى زؤر باشة ،ئةوة خالى شتيك نةكات يةكةمة ،ءة ئينسان طرةو لةسةر َ يةكيتى هيشتا رووى ن��ةداوة ,دووةمَ : كة َ َ نيشتمانى كوردستان ريَخراويَكة لة قواليى خةلكةوة َ َ هةل َ بةبى قوالوة ،بؤية َثيم ءانية َ يةكيتى َ جةنابى مام جةالل هيض جؤرة ثةرتةوازةييةكى دياربيت ,ءة ئةو برادةرانةشى كة َئيستا َثيوة َ يةكيتى يةكيتيدا ،ياخود ئةتوانم َبلَيم َ هةن لة ناو َ حيزبيكة كةوا ريَطةى خؤش كردوة كة طةنجى َ تازةش َبي َنيتة َثيشةوة ,بؤية َثيم ءانية هيض جؤرة ثةرتةوازةييةك روبدات. يةكيتى بةشيكى زؤر لة كاديَرانى َ ِريَطاَ :
َ ئةلَين ريَككةوتنى ستراتيذى زيانى طةورةى بة يةكيتى طةياندووة ,ئةطةر ءاية لوغزى بةردةوام َ بوونتان لةم ريَككةوتنةدا ضي ية؟ وةستا ِرةس� َ �ول :لة كؤبونةوةى ئةخيرى كؤميتةى سةركردايةتيدا ب ِريارماندا طةشة بة ريَككةوتنى ستراتيذي بدةين ،ءة َثييدا بضينةوة، بؤ ئةو مةبةستة ليذنةيةكى ثسثؤريمان لة ضةندين خةبيرى بوارى ريَككةوتن نامةى سياسى بانط ك��ردوة ،ءة ئ��ةوان ثالنةكة دادةريَذنةوةو َئيمة جاريَكى تر بةو ريَككةوتنةدا دةضينةوة. ِريَطا :لة ثرؤذةى رةشنووسى دةستوردا َ دةسةال َتيكى زؤرى َثيدراوة، سةرؤكى هةريَم جيطرةكةى بة َثيضةوانةوة، لةكاتيكدا دةبينين َ َ ئاية تاضةند ئةم ثرسة ثةيوةندى بةوةوة هةية كة َئيوة داوات��ان ك��ردووة كة دةستور بطة ِريَنريَتةوة بؤ ثةرلةمانء جاريَكى تريش دةنطى لةسةر بدريَتةوة؟ وةستا ِرةس� َ �ول :ئةوةى كة َئيمة داوامان كردووةو زياترن لةوة ضونكة برطةو بابةتةكانى َ دةسةالتى دةستور تةنها ئةو برطةية نية كة زؤرى بة سةرؤكى هةريَم داوةء بطةريَتةوة, َئيمة َثيمان ءاية دةستورى هةريَمى كوردستان جؤريَك لة ناكؤكى هةية لة َنيوان دةستورى هةريَمء دةستورى َعيراقدا لة سيستمى حوكم ِرانيدا ,ل� َ �ةوى سيستمى حوكمرانى َ ثةرلةمانيةء َليرة سةرؤكايةتيةكة زياتر زالة لةبةر ئةوة تؤ ناتوانيت دةستور لة هةريَمى كوردستاندا َ َثيضةوانةى دةستورى َ فيدرال َبيت, دةولةتى بؤية َئيمة زؤر َتيبينيمان لةسةر رةشنووسى دةستور هةيةَ ، هةلويستيشمان لةو بارةيةوة ِروونة كة َئيمة دةمانةويَت ئةو رةشنووسة جاريَكى تر َثيداضونةوةى بؤ بكريَت .
يـةك َيتى نيشتمانى كوردستان: رك��وك ل��ە دەس��ت��ی ئێمەدایە ه��ەت��ا حەمرین
��ى ج��ةن��اب��ى م���ام ج���ةالل ��ى ب���ةب� َ َ �ةوازةي��ي��ةك��ى ث� َ دي��ارب��ي��ت ��ي���وة َ ب��ةالم ثارتى كة هاوثةيمانى ِرَي��ط��ا: ستراتيذيتانة باس لةوة دةكات كة دةستور َ خةلكى كوردستان دةنطى َثيداوة لةبةرئةوة شيلكردنى دةستور هةمواركردنةوةى َثي َ خؤيةتى؟ َ ةس��ول :با بؤت ِراست بكةمةوة وةستا ِر �ارى دةستور نةخراوةتة ب��ةردةم َ ج� َ خةلكى هةريَمى كوردستان هةتا دةنطى َثيبدةن تةنها لة ثةرلةمان موناقةشة كراوة ،بةءاتايةكى تر خةلك ،ءة َ دةبيت دابةزيَتة ناو َ خةلك دةستور َ َنيتةوةء ضةندان طروثى بؤ دروستبكريَت، بيخوي َ وة دةستور خؤ قسةى خوا نية دةستكارى نةكريَت ،تةنها قورئان دةستكارى ناكريَت, ئةطينا هةر قسةيةك كة ئينسان داينا يان هةر كرداريَك كة ئينسان دروستى دةكات شايةنى ئةوةية كة َثيدا ضوونةوةى بؤ بكريَتء بهينريَت ،بؤية من َثيم طؤرانكاري بةرسةردا َ ءاية كةوا برايانى ثارتيش نةيان وتوة بة قةتعى َئيمة نايكةين ,وتويانة َ جارى نايكةين لةبةرئةوة مةسةلةى تةعبيرى دةستوور لة بةرذةوةندى َ خةلكى كوردستانداية ،بؤية هةموو اليةكمان دةبيت بةرةو ثيرى بضين. َ ِريَطا :ماوةيةك بةر لة َئيستا سةرؤكى ثةرلةمانى َثيشوو ( د.كةمال كةركوكى) باسى لةوة كرد كة ()31ى ئاب خيانةت ني يةَ ، بةلكو بة سةروةرى ناوى برد بؤ ثارتى ديموكراتى كاتيكدا كوردستانَ ،ئيوةءةك يةكيتى لة َ َ هينانى رذيَمى َعيراقي بوو بؤ سةر َئيوة, 31ئاب َ خويَندنةوةتان بؤ ئةم دةستةواذةيةى ناوبراو ضي ية؟. ةسولَ :ئيمة َثيمانءاية َ وةستا ِر َ هةلدانةوةى مةلةفيكى ِرؤذانى ِرةشى شةرى ناوخؤ هةر َ َ كؤمةلَيك ثرشنطى ئاطريى َلي ئةكةويَتةوة ,ءة
()31ى ئابيش مةعلومةو َميذووةَ ,ميذووش بة منء تؤ ناسريَتةوةء بة ( د.كةمال)يش ثينة هينانى جةيشى َعيراقى بؤ ناكريَت31 ،ى ئاب َ سةر ثايتةختةكةى خؤت ،من تةنها بةوةندة َ ءةالمت ئةدةمةوة (كلينتؤن) ئةو كاتة سةرؤكى ئةمريكا بوو ,وتى من ئةطةر ئةم كارةم بكرداية ثاسةوانةكةى خؤم ئةيكوشتم ،كةواتة ئةمة مةعلومة 31ى ئاب ضي يةو ضى ني ية. ِريَطا :ماوةيةك لةمةوبةر باست لةوة كرد َ هيزيَكى ميليشيايى كة ثارتى لة ضةمضةمال َ هيزة دروست بووة؟ دروست دةكات ,ئايا ئةو َ هيزة بةضى ياخود ئةطةر دروست نةبووة ئةو َ طةشت؟ وةستا ِر َ فةوجيكيان دروست ةسول :ئةو كاتة َ كرد َ بةل َى ,ئةو فةوجة مةعلومةو مةسئولةكةشى كي ي��ة,ءة مةعلوميشة كة لة ضةمضةمالَ َ دروستيان كرد. ِريَطاَ :ئيوة ضى ريَطريةكتان لةدروستبوونى هيزة كردوة؟ ئةو َ َ ءةستا ِرةس��ول :ءةك حيزبةكةى خؤيان دروستيان كردووة َئيمة ريَطرى لةوة ناكةين, ب� َ �ةالم َئيمة تةنها لة الى خؤمانةوة هيض شيوة بؤ حيزب دروست ناكةين, هيزيَكى لةو َ َ تةنها لةريَطةى ءةزارةتى َثيشمةرطةو ءةزارةتى نةبيت. ناوخؤوة َ
ِرَي��ط��ا :بة َثيى ئ��ةو زانياريانة كة لة َ لةضةمضةمال هةنديَك كةس بةردةستمانداية َ لة اليةن دادط��اوة داواك��راون ،بةالم ثارتى َ دالدةيانى داوة ,بة َثيى ئةو ريَككةوتنانةى لة َ ضةمضةمال دا هيض ئةو َنيوانتانداية ياخود لة ثرسةتان ءرذاندووة كةوا َثيويستة ئةو كةسانة بطة ِريَنريَنةوة بةردةم دادطا؟ �ولَ :ئيمة كاتى خؤى لةطةلَ وةستا ِرةس� َ خواليخؤشبوو كاك (محةمةد هةركى) دا َ سةردانى كاك (كةريم سنجاني)مان كرد، كةءةزيرى ناوخؤية كة ناوةكانء َ بةلطةو شويَنةكانيشمان داية دةستى ،بةريَوةبةرى ضةمضةماليشمان لة َ َ طةلدا َئيستاى ثؤليسى بوو ،داوامان كرد كة ئةو كةسانة لة دةوروبةرى َ بنةسالوةو تةنانةت تا ديانةش خؤيان َ حةشارداوة تةسليم بة دادطا بكريَن ,بةالم بة ِراستى ئةم ثرسيارة ِروبةرووى بةريَوةبةرى َ ضةمضةمال بكريَت باشترة ،ضونكة ثؤليسى نازانم هةتا َئيستا ضةند كةسيان تةسليم كراوة وة ضةنديشيان تةسليم نةكراوة. ِريَطا :لة َئيستادا َ كؤمةلَيك َليدوانى َ شاالوى عةلى عةسكةرى كاردانةوى َليكةوتةوة ،بؤ دةبيت يةكيتى َ نمونة باس لةوة دةكات كة َ بة َ عةقل سياسةت بكات نةك بة عاتيفة ،ئايا يةكيتى تا َئيستا بة عاتيفة سياسةتى كردووة؟ َ
..ئێمە زۆر تێبینیمان لەسەر رەشنووسی دەستور هەیە ،هەڵویستیشمان لەو بارەیەوە ڕوونە كە ئێمە دەمانەوێت ئەو رەشنووسە جارێكی تر پێداچونەوەی بۆ بكرێت.. ذمارة ()5(..)57ي كانووني يةكةمي ()2012
21
َ شؤرشيك ني ية ةس��ول :هيض وةستا ِر َ نةبيتَ ،ئيمةش لة دونيادا هةردووكى َتيدا َ يةكيتى لة شؤرشةوة هاتووين لة ءةك َ شاخةوة هاتووين ,لة بةر ئةوة سةربةرزين بة عاتيفةكةشمان ئةطةر بة عاتيفةش ئيشمان كردبيت ،ضونكة َئيمة خؤمان دواكةوتووى َ عاتيفةى دايكى شةهيدين ،ئيتر ضؤن دةتوانين نةبيت بؤ مةسةلةكانَ ، بةالم لة عاتيفةمان َ هةمان كاتيشدا هيض عاتيفةيةكيش ني ية نةبيت ،بؤية َ َ عةقلء مةنتقى لة َ عةقلء طةلدا َ يةكيتى مةعلومة لة سفرةوة مةنقيش لة ناو َ َتى ئةم َثيطةيةَ ،ئيستا ديارة كة طةياندوي َ َ بةهيزى َتيداية. يةكيتى عةقلء مةنقى َ َ ِريَطا :باسى كاك َ دوانيكى شاالومان كرد َلي َ ديكةيم بيركةوتةوة كة باس لةوة دةكات كة ثارتى َ 2000 طؤلى لة َئيمة كردووةَ ،ئيمةش هةردةبيت َبلَيين ئةم نانة بةو رؤنة ،ئايا فيعلةن َ َ ثارتى 2000طؤلى لة َئيوة كردووة؟
َئيوة قسةتان لة َ طةل ثارتيدا كردووة لة سةر ئةم لةكاتيكدا كة ثارتى لةءةزارةتى نا بةرامبةريةَ ، سليمانى ناوخؤء لة شويَنانى تر لة طةرميانء َ خةلكى دامةزراندووةء َ َ خةلكى هةية؟ َ ةس��ول :من ءةك باسم كرد نا وةستا ِر هيزةكانى لة ثؤليسدا، لة هةية هاوسةنطى َ ناوخؤدا ،لة ذمارةى َثيشمةرطةدا ،ءة لة ذمارةى خانةنشيندا ،لة ثؤستى هةنديَك موديرى عامء جيناكؤكةكان كة َئيمة لة كةركوك راويَذكار ،لة َ َ ءةك برا ثؤستةكانمان لةطةل ئةوان بةش َ موسل ءايان نةكردووة لة كردوة ئةوان لة َ جيطا بةل َى نا هاوسةنطى هةية. هةنديَك َ ِريَطا :باس لة ئؤثةراسيؤنى ديجلة دةكريَت، يةكيتى نيشتمانى لة َئيستادا َئيوة ءةك َ كوردستان ضى َ دةبيت لة َستيكتان َ هةلوي َ هيزة؟ بةرامبةر هاتنى ئةو َ َ وةستا ِرةس� َ ��ول :هةلويَستى َئيمة زؤر َ ءةئةشلينةوة ،دروستكردنى ِروونة ،ءتومانةو
()31ی ئاب مەعلومەو مێژووە ،بە منو تۆ ناسڕێتەوەو بە(د.كەمال)یش پینە ناكرێت، كەواتە ئەمە مەعلومە 31ی ئاب چی یەو چی نی یە.. وةستا ِرةس� َ �ول :لةهةنديَك مةسائيلدا نا هاوسةنطيةك هةية لة َنيوان َئيمةو ثارتيدا، كة هةردوو المان لةسةر ئةوة ريَككةوتبوين كة ئيتيفاقيةى ستراتيذى ماناى ئةوةية بة شةراكةت حكومةتى هةريَمى كوردستان بةرينة ِريَوةَ , بةالم ديارة نا هاوسةنطى هةية، َ َثيم ءاية كة كاك شاالو مةبةستى ئةو نا هاوسةنطيانة َبيت ئةطينا َ طؤل ضي ية؟ خؤ تؤثين ني ية كة بزانين َكيمان ئةمة ساحةى َ بة َ طؤليك طؤلَيك ئةيبةينةوةو َكيمان بة َ ئةيدؤريَنينَ , بةالم نا هاوسةنطى هةيةءةك باسم كرد لة كؤبونةوةى ئةخيرى كؤميتةى سةركردايةتيدا كة كاك َ شاالو خؤيشى َ لةوى بووة كةوا ريَككةوتينء ب ِريا ِرمانداوة ئةو نا هاوسةنطيانة ريَكخةينةوة. ِريَطاَ : بةالم ئةو مةبةستةكةى لةوة بوو يةكيتى لة دهؤكدا ني ية ,ئايا كةوا ثوليسيكى َ َ
22
ذمارة ()5(..)57ي كانووني يةكةمي ()2012
ئؤثةراسيؤنى ديجلة لة دوو َ خالةوة نا دةستورية, يةكةميان هةموو قةوارةيةكى عةسكةرى كة لة قايدى فيرقة بؤ سةرةوة َبيت َثيويستة لة ثةرلةمان قايدةكةى ديارى بكريَت ,ئةم ئؤثةراسيؤنةش مالكى خؤى دايناوة ،ءة َئيمة هةر َتيبينيشمان لة سةر (عبداالمير زيدى ) هةية لة بةر ئةوةى كاتى خؤى ثيايَك بووة ئامرليوا بووة ،لة مةنتيقةى (دارةمانء َ سالةيى)ء دةوروبةرى ,ءة دةستى هةية لة َ تاالنء ئةنفالدا. دووةم َ خالى نا دةستورى قيادةى ديجلة ئةوةية كةوا راستةوخؤ داوا ئةكات ئيدارةى ئةمنيةتى َ دةسةالتى خؤيةوة، ثاريَزطاكان بخاتة ذيَر يةكيكة لةو نادةستوريانة ,بؤية َئيمة ئةوش َ هةموو ئامادةييةكمان كردوة لة هةر ئانء ساتيكدا َبيت دةتوانين كة دايةلؤطء ناردنى َ دةضيتة ءةفدةكان كة لةم رؤذانةدا ءةفدى تازة َ بةغدا بطةنة بن بةست ئةوا بة َدلنيايةوة َئيمةش
هيزى َثيشمةرطةى كوردستان بة هةموومانةوة َ لة ئامادة باشيداية. هيزيَكى ضةكدارةوة ِريَطا :مةعلومة ئةو بة َ هيزيَكى ضةكداريةوة هاتووة َئيوة ئامادةن بة َ روبةرووى بوةستنةوة؟ ةسولَ : وةستا ِر َ بةل َىَ ،ئيمة هةموو ريَطاكانى دايةلؤط دةطرينة بةر بةثةرلةمانةوة ،بة سةرؤكايةتى حكومةتى هةريَمةوة ،بة سةرؤكايةتى كؤمارةوة ،ءة بة اليةنة حيزبيةكانى َعيراقةوة دايةلؤط دةكةين ئةطةر بة دايةلؤط نة طةشتينة ئةنجام جاريَكى كةش ئةم قسةيةم كردووةو بةرثرسيارم َليىءة َئيستاش ديكةمةوة هةردةقةيةك بمانةويَت كةركوك لة دةستى َئيمةداية هةتا حةمرين. يةكيتى ،بة تايبةتى جةنابت ِريَطاَ :ئيوة ءةك َ َ بةرثرسى َ لةطةل مةلبةنديَكى ،ثةيوةنديتان طروثى سةلةفيةكاندا ضؤنة؟ َ طروثيكن ةس��ول :سةلةفيةكان وةستا ِر َ خةريكى تاعاتء نويَذى خؤيانن ءة هيض طروثيكى دياريكراوى سياسى نين ،ءة هيض َ بؤضونيكى سياسيان هةتا َئيستا َلي بةدى َ ئينسانيك َئيمة ريَزيان نةكراوة ,ءةك هةموو َ َلي دةطرين كة ئيلتيزاماتى خؤيان بة دينةوة هةية ،ءة ئةو دينةش دينى هةموومانة ءة خةلةليكم نةبينيوة بةراستيش تا َئيستا هيض َ َ َ دةسةالت يا ضةمضةمالدا كة دذ بة لة سنورى دذ بة َ حيزبيكى سياسى سولتة يا دذ بة هيض َ كردبيت لةبةر ئةوة من الى ئةوان قسةيةكيان َ خؤمةوة ريَزيَكى زؤريان َلى دةطرم. ِريَطا :دةوتريَت َئيوة بؤية ثشتطيريان دةكةن ثي دةكةن ،ئةمة كةوا شة ِرى ئيسالميةكانيان َ تا ضةند راستة؟ َ ثي وةستا ِرةسولَ :ئيمة شة ِرى كةسيان َ ناكةين ،ءة ئيحتراممان لة ئيسالميكانى تريش طرتووةءة شة ِريشيان ناكةين لةبةر ئةوة َئيمة َ هةلطرى دروشمى ديموكراسين ،لةذيَر َ َ دةسةالتى خؤماندا شةرى كةس قةلةم ِرةو ء ناكةين ،ءة ئيحتراميان دةطرين لةبةر ئةوةى ئةوان خؤيان ئيحترامى خؤيان طرتووة . ِريَطا :ثةيوةنديتان لة َ طةل بزوتنةوى طؤراندا لة َئيستادا ضؤنة؟ ةس��ول :ثةيوةنديمان لة طةلَ َ وةستا ِر ئاستيكى باش داية ،هةولَ بزوتنةوى طؤراندا لة َ بضيت. دةدةين بةرةو باشتريش َ
ئ َي��وة هةمووتان بضن ب��ؤ جةنط،بةلاَ م من نا حسَين ئةحمةد-قوتابى زانكؤي فرانسيس لةفةرةنسا ماوةيةكة حكومةتي َعيراقيء باشوري كوردستان ِروو بة ِرووي يةك بوونةتةوة ،سوثاي كوردي َ دةلطةرمانة بة َ عةقلَيكي ناسيؤناليستيء ئاميرة قورسةكاني جةنطةوة لة ئامادةباشي تةقاندني يةكةمين طولةداية بةرةو دوذمن ،شة ِري نةتةوة سةروةرييةوة ،بة تؤثء جبةخانةء َ َ سوثاي َعيراقي،ءةك هةنديَك لة ضاوديَران دةلَين «شة ِري ِرةطةز خةساندنة» ،جةنطي ثليشاندنةوةي ئةوي ترة لةناو ستاديَكدا كة خؤي حسين، ببينيت ،ئةم دو دونيا سياسيية ،دوو فؤنؤميني َميذووين كة رابردوويان ضةقيوة لة خويَنداَ ،عيراقي سةدام َ َ بة سةروةرء ئةويتر بة كؤيلة َ َ كةسيكي تر َبيتء سةروةريية َميذووييةكاني َليءةربطريَتء ثاريَزطارييان حسين بمريَت ،بةلكوو ءستا بؤ ئةوةي َ نةوةستا بؤ ئةوةي سةدام َ َ لةثيناوي حيزبةكةيدا نةبووَ ، كؤمةليك بةرطري بوون لة سلوكء هةيمةنةي نةتةوةيي بةلكو حسين بةتةنها َ َلي بكات ،طوتةكاني سةدام َ كةسيك بوون ،كة نةتةوةكةي لة ئةشكةنجةء َ كؤمةلَيك َ َ عةرةبي ،ءاتة َ زولمء ستةمةكاني ِرزطار دةكات، هةولةكاني سةدام، هةولي َ هةنووكة نؤ َ رشيكي راسيستي نةتةوةثةرستي هي َ حسيندا ِرؤذةكان باز دةدةن ،لةم ِرؤدا جاريَكي ديكة كورد دةكةويَتةوة بةر َ سال بةسةر سةدام َ هيرشي حكومةتةكةي ماليكيية بؤ سةر حكومةتةكةي بارزاني ،دوو حكومةتي عاشق بة نةتةوة ،ماندوو بؤ طةل، ديسثؤت ،كة ئةويش َ جيناكؤكةكانة ،بة مانايةكي ِروونتر دوو باوك كة َ مندالةكانيان شةكةت لةناو خةباتة َميذووييةكانياندا ،كة بؤ خاك شة ِردةكةنء ئيشكاليان َ سيبةرء ثةناء سومبولي كاريزماي بؤ ثاشة ِرؤذي خؤيان درووست بكةنَ ،ئيستا دةستةو يةخةنَ ،ئيستا رووبة ِرووي دةنيرن بؤ سوثا تا َ َ قؤناغيكي طرنطي َميذووييء نةتةوةيي دةكةنةوة ،حكومةتةكةي بارزاني ،بة هةمان يةكترينء بير لة قةسابخانة ءةك دواهةمين تؤماري َ دةري ،خويَن ضووة لة َ َ عةقلي حكومةتةكةي ماليكي نايةويَت لة خويَن َبيتة َ خةياليانةوة ،مانا ئينسانييةكان خةريكة لة ذيَر طرمةي تؤثء َ جةنطيكة دةبيت ،ضاوديَريَكي سياسيي دةلَيت «ئةم جةنطة َ ِريَذنةي طولةء بةردانةوةي خومثارة بةسةر سةربازاني يةكتريدا ثارضة ثارضة َ َ هيزء نمايشكردني دةسةالتي كوردانةية، لةثيناو مانةوةء بة ئةبةديي كردني نةتةوةدا ،جةنطي خاك ،جةنطي كةرامةت ،جةنطي سيفةتء َ َ دةنووسيت «ماليكي ثيالنمان َليدةكات» ،بارزاني َ دةلَيت «كورد خؤي سوثاي َعيراقي درووست كردء َئيستا لة دذي ضاوديَريَكي سياسي تر َ هيزيَك ني ية سةنطةر بة َثيشمةرطة َ خؤي ديَتةوة سةر شانؤ» ،ءةزيري َثيشمةرطة َ ضؤل بكات»ِ ،رؤذ بة ِرؤذ ِرؤذنامةنووسء دةلَيت «هيض َ َ شاعيرء ضاوديَري سياسييء مةالي مزطةوتي الديَكانء َثيشنويَذي كؤمةلي ئيسالمي بةثةلةنء لة ِرةوتي بةردةوامدان بؤ ئةوةي خؤيان كةسيك لة ئاستي خؤيةوة َثيشنياري خويَني خؤي بؤ حكومةتةكةي بارزاني َثيشكةشي ئةم دواهةمين فينؤمينة نةتةوةيية بكةن ،هةر َ َ هةولي ئةو َ دةكاتء َ قارةمانيكي نةتةوة ثةرستة بؤ ئةوةي متمانةي سياسيية َ كةسيك لة كار دةطةريَتةوةء هةولي باالكان بةدةست َبي َنيتَ ، َ دةلَيت «لة َئيستادا َ دادةنيتء َ نووسيك َ سبةيني ناتوانيت دونيا بطؤ ِريَت»، قةلةم َ قةلةمةكةي َ بضيت بؤ جةنطِ ،رؤذنامة َ سبةيني دةياويَت َ َ َ دةضيت بؤ جةنطِ ،رؤشنبيريَك كة زؤر كةم لة شاشةي ميدياكانةوة دةركةوتووةء َبي ميمبةرة ،بؤ ئةوةي دواي جةنط ميمبةريَكي باشتر َ جةنطيكة بؤ ئةوةي دةضيت بؤ جةنط ،ئةم جةنطة جةنطي ِراستكردنةوةي بةرثرسياريَتيء ئينتيماي نةتةوةيية، بةدةست َبي َنيت، َ سبةيني َ َ بضيتة سةر سةحنةء باشتر بؤ َميذوو ،بؤ سةركردة سياسييةكان ،بؤ ضاوي طةل َ هةلويَستي خؤي َثيشنيار بكات، بتوانيت باشتر َ تاكي كوردي َ كورد دةهريَكة دةرطيري ئةو َ نامي َنيت ،لة جةنطي ماليكيء بةرزانيداءةك دوو ئةكتةري نةتةوة خوازء طري سايكؤلؤذييةية كة بةشي َ لاَ دةضيت بؤ جةنط ،لةم دواهةمين جةنطةدا دةسة تء نانء ثارةء شاباشء بتوانيت نان بخوات َ ناسيؤناليست ،مةال بؤ ئةوةي بة مةاليي َ بضيت بؤ جةنط ،ثياويَك كة َبي ئةوةي ضركةيةك بؤ ئةيلول دةبيت ِرؤشنبيريَكي َبياليةنء ئاشتي خوازيش َ تؤماري َميذوويي هةيةَ ، هيسترةكانء بضيت بؤ جةنط، سبةيني قازةكانء ثشيلةكانء َ جةنطي َبيتء موضةى ئةيلوالنة دةخوات ،لة َئيستادا َثيويستة لةسةري َ َ ببينيتء جةفايان َلينةكات دةضن بؤ جةنط ،بةلاَ م من ناضم سةطةكانء مريشكةكانيش بؤ ئةوةي سةرؤكي حكومةت َدلسؤزييةكانيان َ َ بؤ جةنط ،ضونكة مةحموود عوسمان َ بطيرسيت، دةلَيت «ئةم شة ِرة ِروونادات ،بؤ ئةوةي لة بةرذةوةندي َئيرانء ئةمريكادا ني ية شة ِر هةل َ جةنطيكي تردا ني ية» ،لة كؤتاييدا ئةم جةنطة دووبارة بوونةوةي ِرؤذةكاني ئةمريكاء َئيران لة سوريا دةستةو يةخةنء تواناي بةشدارييان لة َ َثيشء دواي حةظدةي شوباتة بؤ ِرؤشنبيرء مةالء ئةندامة فةرامؤشةكاني نةتةوة ،لة مةيداني ئازادي ئةوةي بة ِريَوة ضووَ ، كؤمةلَيك ئةندامي ئةركيكي َميذووي بؤ َبالي ئؤثؤزسيؤنء شةقامي كورديء َ عةقلي راثة ِريوو نةتةوةيي بة ضةثك دةهاتنة سةر شانؤء ثشطيري خؤيان ءةك َ ِرادةطةياند ،لة ِراستيدا ئةو ِرؤشنبيرء ضاالكواني مةدةنيء مةالء ضاوديَري سياسيء ِرؤمان نوسانةي بةشداري سةراي ئازادي بوون ،بةشداري سةراي ئازادي بوون لة َثيناوي ئةوةدا ئينقيالب طريَبدةنةوة بة َ هةولء كؤششء ضاالكيية فيكرييةكاني خؤيانةوة بؤ ِرزطاركردني نةتةوة، بةشداربواني سةراي ئازاديَ ،ثيويستيان بةوة هةبوو بةشداربن لة َ جولةي شةقامي كورديدا ،بؤ ئةوةي خؤيان ءةك قودووةيةكي نةتةوةيي دةضيت تا َدلسؤزي خؤي بة ضاوي سياسييةكاندا دةضيت بؤ جةنط َدلنياية كة جةنطيك لة ئارادا ني يةء َ َ َثيناسة بكةن ،لة َئيستاشدا ئةوةي َ َ جةنطيك ئةركيكي َميذوويي َبيت ،هةر بؤية من ناضم بؤ جةنط ،تا ئةو كاتةي دلنيامِ ،رووبة ِرووي َ بتوانيت خاوةني َ شيتء لة ثاشة ِرؤذدا َ بكي َ َ َ دةبينةوة كة كةس كؤمةك بة كورد ناكات ..كةس خةبةري لة دلسؤزي ني ية. ذمارة ()5(..)57ي كانووني يةكةمي ()2012
23
سياسةت ط��ؤ ِري��ن ...ث��ارت��ى لةتوركياوة ط�����ة ِران�����ةوة ب���ؤ ب����اوةش����ى ئ��َي�رَ ان
رَيطا تايبةت شيوازى َ مامةلة كردن و ثةيوةندييةكانى َ اليةنة سياسيةكانى هةريَمى كوردستان تةنانةت حكومةتى هةريَمى كوردستانيش بة َ دراوسيى هةريَمى كوردستان والتانى َ تائيستا دوورة لةبةياسايى كردن زؤرجاريش َ
24
ذمارة ()5(..)57ي كانووني يةكةمي ()2012
َ دةسةالتدار لة بةتايبةتى هةردوواليةنى هةريَمى كوردستان بةناوى حكومةتى ه��ةرَي��م��ةوة س��ةردان��ى دةرةوة دةك��ةن لةسةر خستنة ِرووى تةسفياتى حيزبى و ثةيوةنديية حيزبيةكانةوة ،كةضى وةك نويَنةرى حيزبى كاروبارى بازرطانى كارةكانى خؤيان بة ِريَوة دةبةن ،ئةمةش َثيضةوانةى ئ��ةو ثؤستانةية ك��ةوةري��ان ط��رت��ووة».
لة طرينطترين ئةو ثؤستانةى بةردةوام قسةى لةسةر دةكريَت سةرؤكايةتى حكومةتى هةريَمة ،كة َنيضيرظان بارزانى سةرؤكايةتى جيطرى سةرؤكى دةك��ات ،كة هاوكات َ ثارتى ديموكراتة» .ثاش ئةوةى طرذييةكانى كؤمارى ئيسالمى َئيران و سةرؤكايةتى هةريَم ،كة ثارتى سةرؤكايةتى دةكات سةريهةلدا لة َ َ كةنالى لةمانطى هةشتى2012
دووى فةرمى كؤمارى ئيسالمى َئيران، بة َ بالو بوونةوةى طرتةيةكى ظيدؤيي ،كة كةسيك دةستطير كراون و دان بةوة ضةند َ دادةنين دةستيان هةبووة لة َتيرؤركردنى زانا َ ئةتؤمييةكانى كؤمارى ئيسالمى َئيرانةوة ، كة بةنا ِراستةوخؤ هةريَمى كوردستان وةك َثيطةيةك بؤ دةزطا َ هةوالطرييةكانى مؤسادو هينرا ،كة دزة دةكةنة سى ئاى ئةى ناوى َ ناوخاكى َئيرانةوة ،كة بةوتةى ئةوان مةشق اهينان بةو كةسانة دةكريَت ئةمةش و ِر َ بةنا ِراستةوخؤ هةريةكة لةبةرثرسانى هةريَمى كوردستان و حكومةتى َئيران كةوتنة دذايةتى َ كةنالةكانى كردنى يةكتر لة ِريَطةى ِراطةياندنةوة َ ، جيطةى سةرنجة بةالم ئةوةى َ سةرؤكايةتى هةريَم و سةركردايةتى ثارتى بة توندى َ يةكيتى بةبى ئةوةى َ وةالمى دايةوة َ ، َ نيشتمانى(كة هاوثةيمانى دةسةالتة) خؤى ملمالنييةى َنيوان ثارتى و بة دوور طرت لةو َ َئيران»ِ .رةخنةكانى َئيران دذى ثارتى ئةوة َ هةوالطرى بوو ،كةطواية دةزطاى(مؤساد)و (س��ى ئ��اى ئ��ةى) ئةمريكى لة هةريَمى كوردستان دذى كؤمارى ئيسالمى َئيران كار دةكةن و ثيالن دادة ِريَذن و ضاوديَرى كارو ئةتوميةكانى َئيران دةكةن، ضاالكييةكانى كورة َ كة ضةندين جار ئةو تؤمةتانة ِرووب��ة ِرووى هةريَمى ك��وردس��ت��ان،ي��ان هاوكارييان دةك��ةن ،يان ِريَطرى ناكةن و ضاوثؤشى َ هةوالطرييانة ناكةن دذ بة َئيران». لةتؤ ِرة هةرضةندة بةرثرسانى هةريَمى كوردستان ئةو َ تائيستاش تؤمةتانةيان ِرةتكردؤتةوة بةالم َ ثةيوةندييةكانى َنيوان ثارتى لةاليةك و َئيران لةاليةكى ديكةوة الوازةو بةوةش َ لةطةل ئةطةر ثةيوةنديية حيزبيةكاني ثارتي بةشيكي َ مامةلة بازرطانيةكان َئيران بثض ِريَت َ دةوةستن و هةريَمي كوردستانيش بةو َثييةي ناوضةيةكي فراوانة بؤ ساغ كردنةوةي كالاَ كاني َئيران و َثيداويستيةكاني ئةم هةريَمة دابين دةكات و ئةمةش ثةكي دةكةويَت». بةبي هيض ِراطةيةندراويك لةم دواييانةدا َ لةاليةن سةرؤكايةتي حكومةتي هةريَمةوة َنيضيرظان ب��ارزان��ي ل���ة(2012- 11-13 َ لةطةل بةرثرساني ئةو سةرداني َئيراني كردو نهيني ئةنجامدا». وولاَ تة كؤبوونةوةيةكي َ َئالؤزبووني ثةيوةنديةكاني ثارتي و َئيران ئةطةر لةبةرامبةر ئل ِراستةكردني تؤمةتةكانيان
هيندةي تر بارودؤخي َعي ِراق َبيت دذ بةيةكتر َ و مةسةلةي متمانة سةندنةوة لةحكومةتةكةي نوري ماليكي دؤخةكةي َئالؤزتر كردووة َثيشتريش بةرثرساني هةريَمي كوردستان َئيرانيان بةوة تؤمةتبار كردبوو كة ياخي بووان َ دالدةدةن و ِرةوانةي َعي ِراق و هةريَمي كوردستانيان دةك��ةن»َ .نيضيرظان بارزاني جيطري سةرؤكي ثارتي ية كة هاوكات َ بةشيوةيةك لةئيران تةواو كردووة َ خويَندني َ واثيناسةي دةك��ةن كة زؤر جار مةسعود َ بارزاني مامي ثةيوةندي يةكان َئالؤز دةكات و ئةنداميكي بارزاني كو ِريش ئاسايي دةكاتنةوة َ َليذنةي بةيوزةنديةكاني ثة ِرلةماني كوردستان ايدةطةيةنيت» زؤر بةداخةوة ثةيوةندي ِر َ سةردانةكاني بةرثرساني هةريَمي كوردستان وةك حيزبين و نويَنةرايةتي حيزب دانراون». حوسين ئةندامي َليذنةي ثةيوةنديةكاني َدلشاد َ ثةرلةماني كوردستان َ دةل َي» زؤر جار دةبينين ثةيوةوندي فةرمي حكومي ثةيوةندية يةكي حيزبي ورط��رت��ووة ضونكة تاوةكو َئيستا لةهةريَمي كوردستان فةرمانطةي ثةيوةنديةكاني دةرةوةي حكومةتي هةريَم بةث ِرؤذة ياسا ِريَك نةخراوة كةلةسةر ئاستي دامةزراوةيي دا ني ية َ بةلكو لةسةر ئاستي شةخصي و حيزبين» .لةبارةي سةردانةكاني توركيا و َئيرانيشةوة ئةو ثة ِرلةمانتارة ووتي َئيران و توركيا دوو دراوس�َ�ي��ي طرينطن هاوكيشة بازرطانيةكان بؤهةريَمي كوردستان و َ ب��ةلاَ م لةراستيدا ئةو ثةيوةندي يانة نابيت لةسةر ئةساسي حيزبي َبيت ضونكة َ نويَنةرايةتي حكومةتي هةريَم نويَنةرليةتي حيزبةكانةو ماددةيةكي دةستووري هةية َ دةل َي كة بؤمان هةية نويَنةرايةتي هةريَم لاَ هةبيت ب��ة م ت��اوةك َئيستا ئةو ماددة َ بةجي دةستوورية لةهةريَمي كوردستان َ جي َ نةكراوة» .سالاَ نيكة هةريَمي كوردستان ثشتي بةوولاَ تاني دةوروب��ةر بةستووة لةو كةل و ثةلة خؤراكيانةي َثيويستي هاولاَ تياني هةريَمي لةسةر بةندة ،كةضي زؤرج��ار كؤنت ِر َؤلي جؤري بؤ ِريَطرى لةو جؤرة خؤراكانة دانةنراوة َ ملمالنيية سياسيةكان ِريَطرن ،بةالم َ لةبةردةم ضاوديَرى كردنى ئةم جؤرة خؤراكة يةسةرضوانة دانةنراوة،لة َ ثال ئةمانةشدا َ بازرطانيك مامةلة سةركردة سياسيةكانوةك َ دةك��ةن لة ِريَطةى ك��ارى دبلؤماسيةوة
سياسةتى ئابووريش بة ِريَوة دةبةن وةك كارةكتةريَك دةردةكةون،بةتايبةتى َنيضيرظان بارزانى سةرؤكى حكومةتى هةريَم و كةسة نزيكةوكانى». َ حوسين باس لةوة دةكات لةم بارةوة دلشاد َ كة هةموو هاوردةو ناردنكارييةك لة هةريَمى كوردستان لة َ دراوسى كاريطةرى والتانانى َ َ هاوالتين دةكات ،ض بة ضاك لةسةر ذيانى َ كاتى ثةيوةندى م ت،بةال بي خراثى يان بة َ َ َ دةكةوى كاريطةرى لةسةر حيزبى بارطرذى َتب بازا ِر دروست دةكات و بة خةوة ثةيوةنديية َ لةطةل َ درواسى والتانى بارزرطانييةكانيش َ َ َ هةندى ك��االى بارزطانى ق��ؤ ِرخ ك��راوة بؤ كطرينط ئةمةش كاريطةرى هةبووة لةسةر كؤمثانيا ناو خؤييةكان كة نةتواننبازا ِريَكى ةخسينن» .لةبارةى َ هةلويَستى طونجاو ب ِر َ وتى»نةخير ثةرلةمانى كوردستانيشةوة َ َ تائيستا هةلويَستى ثةرلةمانى كوردستان َ لةنيوان نةبووة ئاطاى لةو ثةيوةندييانة نيةَ ، هةريَمى كوردستان َ والتانى دةرةوة نية، نةبيت لة ِراطةياندنةكانةوة ئةطةر تةنيا ئةوة َ َ باس بكريَت بةالم لة ِرووى فةرمييةوة وةك ضاوديى ثةرلةمانى كوردستان ئاطاردارى ئةوة ثةيوةنى سةردانانة نية».
پێشتر بەرپرسانی هەرێمی كوردستان ئێرانیان بەوە تۆمەتبار كردبوو كە یاخی بووان داڵدەدەن و ڕەوانەی عێڕاق و هەرێمی كوردستانیان دەكەن ذمارة ()5(..)57ي كانووني يةكةمي ()2012
25
ئ��ةم خ��ول��ةى ث��ة ِرل��ةم��ان لةنيوان دةس���ت���ك���ةوتء ش��ك��س��ت��ةك��ان��ي��دا ِراثؤرت :ئةنوةرحمةغةريب ئةم خولةى ثة ِرلةمان جياوازتر سةيردةكراو دةبينرا لةخولةكانى َثيشوترى ثة ِرلةمان بةوةى كةلةم خولةدا ئؤثؤزسيؤن َتييدا لةدايك بووِ ،ر َؤلةكةى تةندروست يان ناتةندروست دةهيَلين بؤ ديدوبؤضوونى جيى َ بوو ئةوة َ ثة ِرلةمانتاران خؤيانء َتي ِروانى ِرةخنةطرانء َ كؤمةلطاش ،طؤظارى ِريَطا لةم تاك بةتاكى ِراثؤرتةدا بؤضوونى ثة ِرلةمانتارانى فراكسيؤنة جياوازةكانىءةرطرتووة لةمة ِر ئةم خولةى ثة ِرلةمانء دةستكةوتء شكستةكانى بؤ ئةومةبةستةش ثة ِرلةمانتاران بؤ طؤظارى ِريَطا دووان حسين خةليفة ،ئةندامى ثة ِرلةمانى بةفرين َ
26
ذمارة ()5(..)57ي كانووني يةكةمي ()2012
كوردستان لةسةر ليستى حيزبى سؤسياليست دوانيكيدا سةبارةت ديموكراتى كوردستان لة َلي َ سييةمي بةم خولةى ثة ِرلةمانءتى «خولي َ َ كوردستانءةضةرخانيك هةلبذاردني ثةرلةماني َ ب��وو لة ثرؤسةي سياسيء ش��ان ب ِر َكيي ملمالنيكان حيزبايةتيء زةقكردنةوةي ضةقي َ لة مةيدانةكةدا ،يةك بةرةيي سياسةتي دةس��ةلاَ ت��داري دابةشبوو بؤ دوو بةرةي َ ئةزمونيكي دةسةالت ،ئةمةش ئؤثؤزسيؤنء َ َ نوي بوو لة رةوتي سياسيء ثةرلةمانيدا بة دةبيت بةو نسبةت هةريَمي كوردستانةوةَ ، ملمالني ي ثة ِري سياسةتي حةكيمانةوة َ هةبيت لة بري َبيمتمانةيي شةريفانةء جولاَ نةوة َ دةبيت َدلنيايي ببةخشريَتةوة نة شامي شةريفء َ جةهةنميكي سوتاو ،ئةم ئةزمونةش بة نة َ ئاساني بةدي نةهاتووة ،هةموو اليةك لةو
ثةري رةنجء ماندوو بووندا بؤي َتيكؤشاوةو َثيويستمان بة ثاراستني ئةو دةسكةوتانةية كة بة كيميابارانء ئةنفالء زيندة بة َ ضالكردنء جينؤسايدكردني طةلةكةمان قورباني بؤ درا، طةلي كورديش َثيويستي بة يةكخستني َ مالي كوردةو تةباييء برايةتي يةك وتاريء يةك َ هةلويَستي سياسي .جيهان بووةتة بةرةيةك لة طؤرانكاري كوردو كوردستانيش َبي ضاوي ناحةزان نةبونء نابن ،ثةرلةماني كوردستانيش بةم ئةزموونة نويَيةدا تي ثةريء كاري باشي كردوةو لة هةمان كاتدا َبي طرفتيش نةبووة ،لة َئيستاشدا ماوةيةكي كةم لةم خولةي ثةرلةمان م��اوةو لةو ماوةيةش كة َتيثةريوة هةموو َ هيناني هةولء بةجي َ كؤششيك خراوةتة كار بؤ َ َ لاَ ئةو ئةركانةي كة ءةك دةسة تي ياسادانان لة ئةستؤي دا بووةَ ، بةالم لة راستيدا هةموو ئةركء
كاريَكي ثةرلةمان تةنها دةركردني ياسا ني ية كة ثاش دةركردنيان َ كةلةكة دةبن هةنديَكيان بةجيكردنء يانيش طرفتيان جي َ ناضنة بواري َ شيكي َ بركييانة ئةوكي َ ئؤبالي َ بؤ ديَتة َثيش كة بة َ بوو كة ثةرلةماني ثرؤذة باران كردبوو ،ءة زؤر جار فرياي خويندنةوة بؤ كردنيان نةدةكةوتء طلةيش دةكرا هةمان ثرؤذة بؤ خويندنةوةي بؤ نةكراوةو يانيش بؤ ناخريَتة بةرنامةي كارةوة، هةبيتَ ، بةالم بة با مونافةسةي شةريفانة َ نةبيت، ئاراستةي ئيفليجكردني ثةرلةمان دا َ َثيويستة دوور لة موزايةدةي سياسي لة ئاست َ مامةلة بكريَت ئةركي فةرميدا بةرثرسيارانة َبو ئةم مةبةستةش هيض اليةك لة اليةكي تر خةمخؤرترو َدلسؤزتر نابينم ،بة ئاراستةى دةبيت ضاكسازيدا هةنطاو هةيةو ئةمةش َ هةموو اليةك هاوكارو دةست بار بن لة َثيناو َ كؤمةلطةيةكي تةندروستدا». َثيشةوا تؤفيق ،ئةندامى ثة ِرلةمانى كوردستان لةسةر ليستى بزوتنةوةى طؤ ِرانيش لةسةر ئةم خولةى ثة ِرلةمان لة َنيوان دةستكةوتء شكستدا بؤ ِريَطا ءتى»لةم خولةى ثة ِرلةماندا توانرا هةنديَك كاربكريَت لة ِريَطةى دةركردنى ياساو ب ِريارةكان ،كة ثةيوةنديان بةذيانى ضينء تويَذةكانى ناو كوردستانء هاوآلتيانةوة هةبووة ،كة دةبواية زؤر زووت��ر ئةمانةكرابان ،وةك (سولفةى خانوبةرة ،هاوسةرطيرى ،زيادكردنى موضةى كةسءكارى شةهيدانء ئةنفال ،ث ِرؤذةى بةجيكردنى ث � ِرؤذة جي َ ق��ةرزى بضوك)ء َ خزمةتطوزارةيةكان بؤ هاوآلتيان ،كة دةكرا كارى باشتر كرابا ،ئةوةى كة نةتوانرا بيكات تائيستاش (يةكخستنى دوو ئيدارةى كة َ هةيةَ ،ثيدانى مينحةى حيزبةكان بةياسا، شةفافيةت لة طريَبةستة نةوتيةكانء ئاشكراكردنى داهاتةكةىء سةرفكردنى بؤ هاوآلتيانى كوردستانء هةروةها جياكردنةوةى هيزة حيزب لةحكومةتء َبياليةنى كردنى َ ضةكدارةكانء ِريَكخستنةوةى سيستةمى نةهيشتنى خانةنشينى مووضةو خانةنشينىء َ بةثيضةوانةى ياساوة». َ سليمان ،سةرؤكى فراكسيؤنى ليستى هاذة َ ضاكسازىء عةدالةتى كؤمةآليةتي لةمة ِر بةرةوكؤتايى هاتنى ئةم خولةى ثة ِرلةمانء َ هةلسةنطانديَك بؤ كارو ث ِرؤذةكانىء ِر َؤلى ضاوديَريكردندا بةسةر دامء دةزطاكانى
دوانيكيدا بؤ طؤظارى خكومةتى هةريَم لة َلي َ سييةمى ِريَطا وتى»لة ِراستيدا َئيمة لةخولى َ سييةمى ثة ِرلةمان ثة ِرلةمان ،كةخولى َ ل�����ة 2009\8\20دةس��ت بةكاربوينء سويَندى ياساييمان خوارد ،دةستمان بةئيشء كارةكانمان كرد ،هةرضةندة لةسةرةتاى دةسثيكردنى خولى ثة ِرلةمان جؤريَك لة َ ثةشيوى هةبوو لةناو ثة ِرلةماندا بةو َثييةى كة َ بؤيةكةم جاربوو ئؤثؤزسيؤن هاتةناو ثة ِرلةمانء َ َ لةطةل لةمامةلةكردنى ئؤثؤزسيؤن جؤريَك َ دةسةآلتء دةسةآلتيش لةطةل ئؤثؤزسيؤن ناتةندروست بوو ،لةبةرئةوةى كة ئةزمونةكة ئةزمونيكى َ سي نوي بوو ،بةآلم َ َ لةئيستا دواى َ َ سال َتيثة ِربوون بةسةر ئةو ئةزمونةدا َئيستادا ضؤنيتى ئيشةكان بةنزيكةى ِريَوشويَنى جؤريَك َ بابةتيك هةبوو لةسةرةتاوة كة طرتووة، خؤيان َ كاريطةرى هةبوو لةسةرئةوةى ئةو خولةى خوليكى زؤر ثة ِرلةمان كة نةتوانيت ءةك َ َ َ لةطةل كاريطةربيتء زؤر ئةكتيظانةكاربكات َ بوونى ئؤثؤزسيؤنيش ئةويش ئةوة بوو ،كة
ثة ِرلةمانةوة درا بؤ زؤر لةو َكيشانةى كة بة َ ثةسيردراوى ماونةتةوة ،بؤ نمونةَ :ئيمة هةل َ ياساى نةزاهةمان دةركردبوو كة َثيمانءابوو، ياسايةكى زؤر زؤر طرنطةء َثيويستة ،ضونكة هةموو اليةك لةسةر ئةوة موتةفيقين لة َ طةندةلى هةية هةريَمى كوردستاندا ،كة ل��ةدامء دةزطاكانى حكومةتء َثيويستى بةضارةسةركردن هةية ،ئةم ضارةسةركردنةش بةضةند هةنطاويَك دةكريَت لةوانة :دةستةى نةزاهة هةتا َئيستاش كة ياساكة دةرضووة بةجي ناكريَت ،مةسةلةى دةستةى مافةكانى َ جي َ هةتائيستا مرؤظ كة ياساكةى بؤدةرضووة َ بةجي نةكراوة ،هةروةها مةسةلةى دةزطاى َ جي َ ديوانى ضاوديَرى دارايى كة وةك َثيويست ني ية ،ضةند َ سالة ياساكة لةخولى دووةمةوة بةجي دةرضووة ،بةآلم َئيستا وةك خؤى َ جي َ ناكريَت ،كة دةبوواية هةموو ئةو هةنطاوانة بنريَت بؤ ئةوةى بتوانريَت ئةو كةموكو ِريانةى َ طةندةلىء ناشةفافيةتةى هةية ،ياخود ئةو هةية لةناو دامء دةزطاكانى حكومةتدا
پەڕلەمانتارێكی ئۆپۆزسیۆن: تائێس���تا پەرلەم���ان نەیتوانی���و ە وەزیرێك لەكاربخ���ات ،لەكاتێك���دا كات هەب���ووە پێویس���تی ك���ردوە متمان���ە لەس���ەرۆك وەزیرانی وەربگیرێتەوە.. ئؤثؤزسيؤن كة هاتةناو ثة ِرلةمان يةكسةر بةثيشكةش كردنى ث � ِرؤذة، دةستى كرد َ ث ِرؤذة دواى ث ِرؤذة ،تةنها لة ِرووى ياسادانانةوة ئؤثؤزسيؤن كارى لةسةر كارى ثة ِرلةمانى كرد، لة ِرووى ضاوديَريكردنى ثة ِرلةمان بؤحكومةت ئةم ِر َؤل��ةى كةمبوو ،وة لةبةرضاونةطيرا، هةبيتء وةك ئةوةى كة ِر َؤلَيكى بةرضاوى َ بتوانيت لة ِرووى ضاوديَريكردنةوة ثة ِرلةمان َ موابيت زؤرضاالكء ئةكتيظ َبيت ،بؤية من َثي َ ئةو َ خالة كاريطةرى هةبوو لةسةرئةوةى كة َئيمة نةمانتوانى لةو خولةدا ضاوديَريَكى باشبين لةسةر حكومةتدا ،هةرضةندة ياساى باشدةركرا لةثة ِرلةمانَ ، هةولى زؤريش لةاليةن ئةندامانى
ضارةسةربكريَن ،ئةمانة هةمووى هؤكاربووة كة نةتوانرا ثة ِرلةمان ئةو ِر َؤلةى ءةك ِر َؤلى بطي ِريَت ،بةآلم َئيمة ياساى ضاوديَرى خؤى َ زؤرباشمان دةركرد ،كة لةبةرذةوةندى زؤرى َ كؤمةلطاى كوردستان بوو، ضينء تويَذةكانى لة ِرووى ياسادان ثة ِرلةمان دريَغى نةكردووة مانطيكمان لةو خولةداَ ،ئيستاش كةضةند َ ماوة َ هةولبدةين كة ئةو ياسايانةى كة َئيستا ماونةتةوة لةثة ِرلةمان بتوانين بكةين بةياسا، كة ِرةهةندى سياسى نيشتمانيان هةية، بؤنمونة :ياساى دامةزراندنى كؤميسيؤنى باآلى َ هةلبذاردنةكان كة طفتوطؤشى لةسةر كرا، بةآلم دواخرا بةهؤكارى سياسيةوة». ذمارة ()5(..)57ي كانووني يةكةمي ()2012
27
د.حمةمةد بازيانى ،سةرؤكى سةنتةرى هودا: ل���ە كوردس���تان دیموكراتی���ەتو عەقل���ی تەنه���ا بانگەش���ەیەو عەقڵیەتی ش���ـاخ تەح
َ هةبيت بؤ ئةطةر كانديدي ئيسالمي هةر َيم ،طةمة سياسييةكة طةرمرت ديداري:سةعد عةبدوَلآل ريَطا :ب��ارودؤخ��ي سياسي َئيستاي عيراق ضؤن َ لةكاتيكدا، دةسةنطينيت هةل َ َ َ بةرثرساني كورد حكومةتي ناوةند تؤمةتبار دةكةنء ماليكي بة ديكتاتؤر ناودةبةن؟ د.محةمةد بازياني :بارودؤخي سياسي عيراق بةرةو َئالؤزييةكي ترسناك َئيستاي َ طوزةر دةكات ،ئةمة ديمةني دةرةوةيةتي، شتيكي ترة بةديدي من ثشتي ث��ةردة َ عيراقة ،لةسةرةتادا ثارضة ثارضة كردني َ بؤ َ ةتيكي كورديء عةرةبي ،ثاشان دةول َ لة قؤناغي دووةمدا بؤ َ ةتيكي عةرةبي دةول َ سوونيء شيعي ئةمانةي كة َئيستا روودةدات دةسثيكة بؤ ئةو دابةشبوونة. َ ناوهيناني ماليكي بة ديكتاتؤر َطا: ري َ لةكاتيكداية كة سةرجةم جومطةء ثؤستة َ كةسيكداية، بالاَ كاني هةريَم لةدةست ضةند َ َثيتوانيية دةس��ت��اودةس��ت ن��ةك��ردن بة ثؤستةكان ديكتاتؤري لة هةريَم دروست ناكات لة كوردستان؟ د.محةمةد بازياني :ئةوةي لة هةريَم ط��وزةر دةك��اتء ئ��ةوةي لة بةغدا دوو
َ طةندةليء شتي جياوازة ،ئةوةي هةريَم ناعةدالةتي زؤر هةية ،ب��ةلاَ م ئةوةي لة بةغداية دروستبووني ديكتاتؤريَكي مةزهةبي حاقيدة لةسةر دينء ذيني ميللةتي عيراق بة كوردو سوونةوة ،تةنانةت زؤر َ جاريش دذ بة اليةنة شيعييةكاني دةرةوةي دةولةتي قانوني مالكيَ ، َ بةلكو جاري واش ملمالنيي توند لة شيت بؤ هةية َ سةردةكي َ َ َ َنيوان دةولةتي قانون خودي خؤيان وةك ووتةبيذةكةي. لةنيوان مالكيء َ ئةوةي َ َ ريَطا :هؤكاري نةبووني ئالوطؤ ِري ثؤستي دةطي ِريتةوة؟ بةرثرسان لة كوردستان بؤضي َ د.محةمةد بازياني :بؤ ئةوة دةطة ِريَتةوة تا ئةم ساتة وةختة ديموكراتيةتء عةقلي َ عةقليةتي ديموكراتي تةنها بانطةشةيةء شاخ تا ئةم ساتة وةختة تةحةكوم دةكات. ريَطا :بةرثرسء حيزبة دةسةالتدارةكاني َ هةلبذاردنةكانيان ك��ردووة كوردستان ب��ة سةنطي م��ةح��ةك ب��ؤ ب��ردن��ةوةي َ هةلبذاردنةكان ،تا ضةند َثيتواية ئةم َ هةبيت لة هةلبذاردنانة شةرعيةتيان َ كوردستان؟ َ د.م��ح��ةم��ةد ب��ازي��ان��ي :ب��ةل��ي واي��ة،
مس���ۆگەركردنی كورسی دەسەاڵت لە كوردستان بە خەونی شاعیرانە نازانین 28
ذمارة ()5(..)57ي كانووني يةكةمي ()2012
لة كوردستانء دةرةوةي كوردستان َ هةلبذاردنةكان سةنطي مةحةكن بؤ َ هةلبذاردنةكانء وةرطرتني بردنةوةي َ دةسةالت ،ئةم هةلبذاردنانةي كوردستان شةرعييةتي ياساييان هةية ،ئةطةر تةعن نةكرينء ليذنةي بالاَ ي هةلبذاردنةكان دان بة دةرنجامةكاني َ بنيت، هةلبذاردندا َ جيهةتيكي دي ضونكة تا ئةم ساتة وةختة َ نية تةعني َ هةلبذاردنةكان بكات. ريَ��ط��ا :ل��ة س��ةروب��ةن��دي دةنطؤي َ هةلبذاردنةكان دةنطؤي ئةنجامداني َ بلاَ وبوونةوةي هةلبذاردنتان بؤ سةرؤكايةتي هةريَم بلاَ وبوةوة ،ئةم دةنطؤية تا ضةند راستةء َكين ئةوانةي ثشتطيريتان دةكةن؟ د.محةمةد بازياني :ئةو دةنطؤية بةو سايتي(ئين ئا ِر تى)ء سايتي شيوةييةية كة لة َ َ كورديؤ ئاماذةمان َثيكرد كة ئةمة راستي ئةو َ كؤمةلَيك كةسايةتي لةسةر دةنطؤييةية: ئاستي كوردستان هاتن بؤالمانء داواكاري ئةوةيان َلي كردوين خؤمان كانديد بكةين بؤ َ هةلبذاردنةكاني سةرؤكايةتي هةريَم لة َ َ هةلبذاردنةكاني سالي 2013داَ ،ئيمةش بةو كةسايةتيانةمان راطةياندووة كة ديراسةي ئةو داواكاريية دةكةين كة ئا ِراستةمان كراوة ،هةروةها ئةو كةسايةتيانة َثييان باش بوو ث ِرؤسةي سياسي لةكوردستانء َ هةلبذاردن ركابةري َتيدا َبيت ،بؤ ئةو مةبةستةش باسيان لة ضةند كةسايةتييةكي
ی دیموكرات���ی حەك���وم دەكات سـةرؤكايةتى َ دةبيت رت ئيسالمي كردووة تا خؤي بؤ َ هةلبذاردن ي داهاتووي سةرؤكايةتي هةريَم كانديد بكات ،بةلاَ م ئةوةي طوماني َتيدا نية َئيمة لة َ هةلبذاردنةكاني داهاتوي كوردستاندا بؤ دةبيتء ثةرلةمان ليستي تايبةت بة خؤمان َ َئيستا لة ديراسةتي ئةو ثرؤذةيةداينء لةسةر ئاستي هةموو كوردستان كةسايةتي دةبيتء ب ِرواشمان واية ئةندام بةهيزمان َ َ دةبيتء ثةرلةمانمان لة ثةرلةماني داهاتوودا َ كةسايةتي كاراءضاالكيش دةبن. ريَطاَ :ثيتواية لة ئةطةري َ هةلبذاردنتان بؤ نابيتة هؤكاريك بؤ ثةرتةوازةيي ئةو ثؤستةَ ، دةنطي ئيسالمييةكان؟ د.م��ح��ةم��ةد ب��ازي��ان��ي :ب��ةداخ��ةوة َئيستا ئيسالمييةكاني ك��وردس��ت��ان ثةرتةوازةنَ ،ئيمة ثرؤذةيةكمان هةية بؤ ثرؤذةي ئيسالمي لة كوردستاندا لةكاتء ساتي طونجاودا ب�َل�اَ وي دةكةينةوة ،بة مةبةستي ئةوةي ئيسالمييةكاني كوردستان بة حيزبةكانء كةسايةتيية سةربةخؤكانء سةنتةرةكانء ميديا ئةهليةكانء بيرمةندء دوع��اتء مامؤستاكاني مزطةوتةكانء ئاليةتيك قورسايي ئيسالمدؤستان بة ض َ سياسي خؤيان لة كوردستاندا دةربخةنء هةبيت ،ئةوكات سةنطي حةقيقي خؤيان َ هةبيت بؤ سةرؤكايةتي، ئةطةر كانديديش َ طةمة سياسيةكة طةرمتر دةب�َ�ي��تء ئيسالمييةكان لةو بارةشةوة راستي ئةوةيان
َ َ لةطةل كؤمةلطا ضةنديَك بؤ دةردةكةويَت نةبيت هةست كانديدي ئةوانةء هةر هيض َ بة َ خالة الوازيةكانيان لةو بارةيةوة دةكةنء دةنين. هةنطاويَكي واقيعيانة َ كةسيكيتر لة ئيسالمييةكان ريَطا :ئةطةر َ خؤي َ بثالَيوَيت بؤ ئةو ثؤستة ،بة ِريَزتان َ دةبيت؟ ثاشةكشة دةكةن هةلويَستان ضي َ كي؟ يان َكيب ِر َ د .محمد بازياني :وةآلمي ئةم ثرسيارة زووة ،ضونكة َئيمة ئةو بريارةمان نةداوة ،وا هيشتا زووة. َتيدةطةم َ ريَطا :لة ئةطةري َ هةلبذاردنتان بؤ ثؤستي سةرؤكايةتي هةريَمَ ،ثيـتواية لة َثيشء ثاش ئةو َ هةلبذاردنانة اليةنة عةلمانييةكان كؤسثيكتان بؤ دروست ناكةن؟ هيض َ د .محمد بازياني :لة َ وةالمى ثرسياري َثيشتر ئاماذةم َثيكردووة. ريَطاَ :ثيتواية لة كوردستان جطة لةو دوو بتوانيت كورسيية حيزبة بالاَ دةستة كةسيتر َ بالاَ كان بؤ خؤي مسؤطةر بكات؟ ئةتوانين بةدةستهيناني كورسي دةسةلاَ ت َبلَيين َ خةوني شاعيرانةية؟ نةخيرَ ،ئيمة بة خةوني د .محمد بازيانيَ : شاعيرانةي َتيناطةين ،ئةوةي ئةم ِرؤ خةونة دةبيت بة واقيع ،ئةمة هةر لة سبةي َ َ َ كاتيك لة سالي كوردستان وا نيية ،بةلكو َ 1980ثرؤفيسؤر نةجمةدين ئةربةكان
يةك كورسي ثةرلةماني هةبوو لة توركيا سي شت دةيوت َ دةبيت َئيمة كار بكةينَ ، بةدةستي غةيري َئيمةوةية بكةويَتة دةستي خؤمان ،ئةويش حوكمء ئابووريء ميدياية، َ كؤمةلطةي لة خزمةتي ثرؤذةي ضاكسازي توركيادا َبيت تا َثيطةي توركيا ئةو َثيطةية َبيت كة شايةستةيةتي ،ئةوةتا لة مةوداي َ 32 هةرسي دةزطا حةساسةكة لةذيَر سالدا َ َ كؤنترؤلي ئةواندايةء َئيستا توركيا لة جيهاندا سي بوارةدا. َثيطةي تايبةتي خؤي هةية لةو َ
لە پشتی پەردەوە كار بۆ پارچە پارچەكردنی عێراق دەكرێتو كوردستانیش بە دوور نازانم ببێتە دەوڵەت ذمارة ()5(..)57ي كانووني يةكةمي ()2012
29
دةمـارطرييءشـيرَ ثةجنةيحيزبايةتي دَلشاد طةرمياني كاتيك نةخؤشيةك ي��ان ظايرؤسيك َ بآلودةبيتةوة ،بةهةزاران كؤمثانيا دةكةونة َ ط���ة ِران ب���ةدواي دؤزي��ن��ةوةي هؤكارو جؤري ظايرؤسء ضؤنيةتي ضارةسةري نةخؤشيةكة ،بةآلم بةداخةوة ئةم نةخؤشية ترسانةكة بآلوة ،وةك َثيويستء بةئةندازةي َ هةولي مةترسيء هة ِرةشةو زيانةكاني دؤزي��ن��ةوةي ظايرؤسء ضارةسةرةكةي لةكاتيكدا نةخؤشيةكة لةو جؤرة نةدراوة، َ ني ية مةترسيةكةي تةنها ِروو لة فةقير حالء هةذارو َكل َ َ ؤلء سادةو ساويلكةكان َ بكات ،بةلكو زؤرَيك لةسةركردةو سةراني حيزبةكانء زان��او َثيش ِرواني كارواني ئيسالميش طيرؤدةي ئةم نةخؤشيةن، نةبيت َ هةلطري ظايرؤسةكةن، يان هيض َ ئةمةش َبي طومان مةترسي بآلوبونةوةو تةشةنةكردني نةخؤشيةكة زياتر دةكاتء ئةطةري ضارةسةرو بنةب ِركردنيشي كةمتر دةبيت ،ئةوةتا ِرؤذانةش كاريطةرية خراثء َ دذوارةكاني لةسةر زؤرَيك لة سياسةتمةدارة طةورةكانء زاناو سةركردة ديارو بةتواناكان َ لةوي بةدي دةكريَتء بةئةندازةي َليرةو ب�لآوب��ون��ةوةي ِرَي���ذةي ظايرؤسةكةو كاريطةريةكةي ،نةخؤشيء نيشانةكاني َ ِرةفتارةكانياندا هةلويَستء لةقسةو دةردةكةوَيتء لةئاستء بةرثرسياريةتيان ضوارضيوةي بازنةي َنيتة خ��وارو لة َ دي َ حيزبةكانياندا بضوكء داخ��راو داب ِرايان دةبيت بتوانن ئةركي دةكات ،ئيتر ئةستةم َ خؤيانء بةرذةوةندي طشتيء بنةماكاني بةرثرسيتيء َ بةهيزةكاني فةرمان خالة َ َ ِرةوايةتي لةخؤياندا ديارو بةرجةستة بكةن، لةدلي َ بؤيةءردةءردة َ خةلكي دينة دةرو لةثيش ضاويان دينةخوارو ،بؤ خؤيانء لةناو َ َ بةئوميدي ئارةزوةكانيان دةذينَ ،بي خةيالء َ طويَدانة ظايرؤسء نةخؤشيء مةترسيةكاني، كة بةردةوام كاريطةري خراثتري لةسةر دةبيتء نةخؤشةكان بةرةو قؤناغي لةشيان َ
30
ذمارة ()5(..)57ي كانووني يةكةمي ()2012
شيرثةنجة دةب��ات ،كة ب��ةداخ��ةوة لةو َ دةبيت، قؤناغةشدا ضارةسةركرانء ئةستةم َ دةضيتة َ دلء َميشكي ظايرؤسةكة ِراستةوخؤ َ نةخؤشةكانء طؤ ِرانكاري بةسةر دينء ديدو َنيت، شيوازي بيركردنةوةياندا دي َ ذيريء َ لةميشكياندا وةف��او ئينصافء دادوةري َ دةس ِرَيتةوةو رقء قينء كورت بينيء حةسةد لةدلةكانياندا جيضطير دةكاتَ ،بي َ َ كةلكء بةشيوازيَك دةطؤ ِريَن َبيزراو نةخوازراو دةبنَ ، َ َ خةلكي خؤيان سةرسامء خةلكيتريش بةدطومان دةكةن لةخزمةتء َدلسؤزيء ماندوو بونء سةروةريةكاني ِرابردوشيان. ثي َئيستاش ل��ةخ��ؤم��ان��ةوة دةس َ دةطي ِرين بؤ نيشانةو دةكةينء ضاويَك َ نةخؤشيء ئاسةوارةكاني ،بزانين ئةو دةردة كوشندةية تاضةند ناخي َئيمةي ب ِريوةو لةناوماندا بآلوة ،ضةندة ِرةنطي ثة ِراندوينء لةنيوان َئيمةو ئيسالمة ض جياوازيةكي َ ِراستةيةكةدا خستؤتة ِروو؟ سةرةتا َدلنيام لةوةي كة َئيمةي ئيسالمي باشترو ئاسانتر دةتوانين نةخؤشيةكة ئاشكراو نيشانةكاني دياري بكةين ،ضونكة ثشت ئةستورين ب��ةزؤر َكيشانةو َثيوانانةي َبي ءيَنةي يةكالكةرةوة كة لة ِراستة راِسترةو لة كةسيك ِراستي تةرازوي زَي ِرةنطةرءردتر بؤ َ بوَيتء كاري ئيسالمي ءةك ثةرستشء بةندايةتيةك بؤ خودا ئةنجام بدات ،نةك كردبيتية ثيشةو ثرؤذةيةكي بازرطاني بؤ َ بهي َنيت ،ياخودءةك بةكاري خؤذياندن َ سؤزبيتء تةنها كات كارمةنديَكي نا َدل َ بة ِر َي بكاتء ضاوي لةموضةو ئيمتيازات َبيت ،درَي��ذة بةباسةكةم نادةم تةنها بة دوو لةو َثيوةرانة كة دوو ئايةتي خوداية، َ هةلسةنطاندنةكة دةخةمة ِرووَ ،ثيم ءاية نةخؤشيء نيشانةكاني ِروونء ئاشكرا دةبن خودا ثشتيوان َبيت مََّا املؤمنون ِإ ْخَ��وةٌ) يةكةم :ئايةتي (ِإن (احل���ج���رات )10خ��وداي ط��ةورة لةم ئايةتة ئيمانداراني كردؤتة براي يةكء تةنها ئيماني بةمةرج طرتوة ،بؤ بوون بةبرا ،ئيتر
َ هةرضؤنيك لةكويء هةركيء ئيماندارةكة َ َ َبيت ،ضةند ن��ةزانء ض ك��ةمء ك��و ِريء َ بةمةرجيك لةضوار هةبيت، هةلةيةكي َ َ دةرنةضوبيت ،بةب ِرياري خودا ضيوةي ئيسالم َ َ َ مافيكمان دةكةويَتة برامانةو كؤمةلة ئةركء َ سةريةك ،خودا لةسةري داناوينء ئاطاداري دةزانيت ض كات بةثاساوي ناخيشمانة، َ نابةجيء لةترسي بةرذةوةنديةكانماندا، َ دةمانةوَيت لةبرايةتيةكة خؤمان بدزينةوةو َ بةهةرحال تةرازوةكةي حاشاي َلى بكةين، خ��ودا ئامادةية ه��ةر كةخؤمان َكيشا، هيما بؤ َ حالةتة بة ِروني دةردةكةويَتءَ ، ناتةندروستةكانمان دةك���اتء ،بؤمان دةردةكةويَت َكيشمان ضةندةو برايةتيمان دةبيت كة لةض ئاستيكداية ،ئاشكراش َ َ برايةتي َئيمة برايةتي ئيماني ني ية، برايةتي ئيماني فراوانةو هةموو باوة ِرداريَك دةط��رَي��ت��ة خ��ؤو هيض ثةيوةنديةكي بةبةرذةوةنديء سةركةوتنء شكستء كاتء ثلةو بارو دؤخةوة ني ية ،برايةتي ضيوةي َئيمةش سنوردارةو تةنها لةضوار َ حيزبةكاني خؤماندا بؤني دةكةينء لةكاتي ناكؤكيةكانمانداو كاتي مةترسيء شكستء بارة ناهةموارةكاني براكانماندا برايةتيةكة نامي َنيت، بةتةواوةتي الواز ياخود هةر ديار َ َ هةلبةتة َليرةدا تةنها مةبةستم نيشانةكاني دةم��ارط��ي��ري حيزبايةتية َثيش ضونة شيرثةنجةوة ،ضونكة لةو قؤناغةدا قؤناغي َ نةخؤشيةكة نيشانة بةدفة ِرةكاني بؤ هةموو اليةك ِرونء ئاشكراو دي��ارة ،خؤماندوو ئاميري َثيشكةتوو كردنء تاقيطةي طةورةو َ ثزيشكي تايبةتء شارةزاي ناويَت ،تةنها نةخؤشةكة بدوَينة ،يةكسةر لةكاتي قسةكردن نيشانةكاني دةبينيتء دةزاني لةطةل هةناسةي َ َ هةلقوآلوي هةناوي طةنيوي ضةند بؤنء تامي زاري طؤ ِراوةو ض بؤطةنيةكي َلي دةباريَتء ضؤنءةك مارو دوثشك دةرطاي دةمي لةسةر ثشتةو تةنها دةزانيت ،وةك ذةهر دة ِريَذيَتء َثيوةدان َ َميشيش دةستي تةنها لةسةر برينةكان
ءنيشانةكاني ضيذيش لةو َكيمء زوخاوة دادةنيتء تامء َ َ دةكات. ُم َكيشانةي دووةم ئايةتي (ِإ َّن َأ ْكَرَمك ْ ِع��ن� َ�د هَِّ الل َأ ْت �َق��ا ُك� ْ�م ) (احل��ج��رات )13بةم تةرازوةو لةم َكيشانةدا دةزانين ،سةنطء لةكيشانةو َثيوانةو نرخء بةهاي قورسايي َ ضاكء خراث الي خودا ،تةنها لةخواترسانء ثابةندية بةئيسالمء بةرنامةكةيةوة ،ئيتر كي يةو سةربة طرنط ني ية ئةو باوة ِردارة َ حيزبة يان َبي اليةن بةرثرسء ناودارة َ لةطةل يان س��ادةو ناديارةَ ،بي طومان لةنيو خؤكيشاندا دةردةكةوَيت كة َئيمة َ َ َ خؤماندا َثيوةرةكانمان لةطةل تةرازوةكةي خودا جياوازةو لةسةر بناغةي تةقوا َ مامةلة َ لةطةل يةك ناكةينء ئايةتةكةشمان سنوردار كردوةو وامان َلي كردوة تةنها ضيوةي حيزبةكةي خؤماندا حساب لةضوار َ بؤ دينء تةقوا دةكةين ،ئةويش لةطةلَ ِرةضاوكردني بةرذةوةندي خؤمانداَ ،ليرةدا بؤ سةلماندني ئةم ِراستية ثرسياريَك لة خؤمان دةكةينَ ، يةكيك دةلَيين ئةطةر ئةنداميكي َ َ لةحيزبةكانمان َليمان جودا َبيتةوة ئايا بةهةمان ضاوي جاران تةماشاي دةكةين؟ يان هيض كارَيكمان بة دينء تةقواكةيدا هةركيء ض دينء تةقوايةكي نى يةو تازة َ هةرضؤنيك َبيت الي َئيمة ثلة هةبيتء َ َ دووةو براي دايكي ية ،ئةويشء هةموو ئةنداماني حيزبة ئيسالميةكاني تريش كة لة حيزبةكةي خؤمان نينَ ،بيطومان لة وةآلمدا زؤربةمان َ نةخير بةيةك ضاوسةيريان دةلَين َ خيراتء ناكةين ،تةنانةت لةدابةش كردني َ َ لةخةلكي زةكاتيشدا دةطمةنة جطة لةبيربيت، حيزبةكاني خؤمان هةذاراني ترمان َ بةوةش نيشانة ناثةسةندةكاني دةمارطيري حيزبايةتيةكة بةزةقيء ِروني دةردةكةويَت، دةسةلميت كة زؤريَكمان دةمارطيري ئةوة َ حيزبايةتي َ زالة بةسةر دينداريمانداو زياتر بؤ خؤمانء حيزبةكانمان ئيش دةكةين نةك بؤ خوداو دينةكةمان. لةكؤتايدا دةض��م��ة سةرباسي ئةو
حيزبانةي كة ئيسالمي نينء هةريةكةيان دروش��مء بيرو ِرايةكي جياوازي هةيةو هةموويان لةسةر بناغةي بيرو ذيريء ئةزمونةكاني خؤيان بةرنامةي ذياني خؤيانء كاري ِريَكخراوةيي حيزبةكانيان دادة ِرَيذن ،ض قةومي طةراكانء ض ئةوانةي باوة ِريان بةخودا ني يةو بةئاشكرا لةثةي ِرةو ثرؤطرامةكةياندا َ دةيلَينء ض ئةوانةش دوو َ ِروانة ئيسالميان بةزار قبولةو بةكردةوة َ بةرهةلستي شةريعةتي خودا دةكةن ،طرنط َ جيطاي دةبيت خالَيكي هاوبةش بدؤزينةوةء َ َ َ بشيت بؤ ئةوةي قبولي هةموو اليةك َبيتء َ بكريَتة َكيشانةو َثيوانةو بتوانريَت بةهؤيةوة نةخؤشيء نيشانةكاني دةمارطيري حيزبايةتي لةئةوانيشدا دةسنيشانء دياري بكريَت، َثيشم ءاية طرنطترين َثيوةرو َكيشانةو َثيوانة اليةنة كوردايةتيء نيشتمان ثةروةريةكةية كة هةموويان باسي َليوة دةكةن ،كةواتة ناسنامةي كوردايةتيء بةرذةوةندي كوردء ثاراستني لةهةر ضوار ثارضةي كوردستانء َدلسؤزيء خيانةت نةكردن َليي دةكةينة ث�َ�ي��وةر ب��ؤ لةمةحةك دانء كيشانةو َ هةلسةنطاندنء ب��ةراورد كردني ساغء نةخؤشةكانء دةرخستنء دةسنيشانكردني نيشانةكاني دةمارطيري حيزبايةتي. َئيستاش َثيكةوة دةضينة الي َكيشانةو كليكيك لةسةر كوردايةتيء تةرازوةكةو َ َ سياسةتء حيزبء هةلويَستء ِراب��ردوو بةثيوةرو دةرئةنجامةكاندا دةكةينء ضاويَك َ يةكةمدا لةخويَندنةوةي دةخشينين َ بةداخةوة دةبينين ئةوانيش لة َئيمة خراثتر نيشانةكاني نةخؤشيةكة وةك قةلةموني
َ لةثةلة ِرةشةكاني كورد كوذي سةربارةدار َ شة ِرة ناو بةناوةكاني ثةنجا سالي ِرابردوي كوردستاني باشور بةهةموو ئاسةوارة شومء ناثةسةندةكانيةوة لةطرتنء سوكايةتيء كؤض بةيةكردنء يةكتر ناضاركردن بؤ ئةو هةموو تةراتينء هاتء هاورةي دوذمنة سةرسةختة َ دةرةكيء ناوةكيةكاني َئيرةو َ ئةوي بؤسةر يةكترو بؤ كورد كوشتنء كورد ِرادةسداني َبيطانةو سيخو ِريء ثؤليسي بؤ كردنيان َ لةطةل ثةراويَز خستني بةرضاو دةكةويَتء سةدان شؤ ِرش َطي ِرو قارةمانء ماندو نةناسي ئةو كاتةي ئةم ميللةتة كة َئيستا ضاويان لةدةستي هةنديَك كؤنة جاشء بةعسيء كورد فرؤشي ئةودةمةية ،ديَتة ِروو بةو َ ثةلةو تاوانانة نةخؤشء نيشانةكاني دةمارطيريء شيرثةنجةكةش وةك طاي َ بةلةك لةناو َ ئةوانيشدا بةزةقي دةبينريَتء َثيوةرةكة لةئيمةشء هيمايان بؤ دةك��اتء زؤرَي��ك َ َ ئةوان لةو قةناعةتة نزيك دةكاتةوة كة َبلَيين نةفرةت لةدةمارطيريةك كة برايةتي نةهيَلَيت ،نةفرةت لة حيزبايةتيةك ئيمانيمان َ ثي نةطؤ ِرةكانء َثيوةرةكاني شةريعةتمان َ بطؤ ِرَيت ،نةفرةت لة حيزبايةتيةك كة دابنيتء لةثيش طوتني حةقء ِراستي َ بازطة َ ثي بكات، خيانةتمان لةطةياندني ئةمانةت َ نةفرةت لة دةمارطيريةك كة كوردايةتي ءالي بكات لةكوردستاني ثارضةثارضةكراوي َ لةكاتيكدا كة مةترسي دةرطاي طةمارؤدراو َ َ ثي دةطريَت ،نةك جياوازي مالةكانمان َ كوردي هةرضوار ثارضةكة دةكريَتَ ، بةلكو سليمانيش ءةك خةيارو شوتي لةت هةوليرو َ َ دةكريَت. ذمارة ()5(..)57ي كانووني يةكةمي ()2012
31
ك َيشةى فةلةستني لةفةرهةنطى ئؤبامادا هاوراز كاوة ِ َ سةرلةنوى ؤذيكى كةمى دواى ضةند ِر َ طة ِرانةوةى سةرؤكة ِرةش َثيستةكةى ئةمريكا (باراك ئؤباما)ى بةناو ئازادى خوازو دؤستى ضةوساوانى جيهان ،بؤ َنيو ربةذيرى كؤشكى سثيء ِرَيكةوتنى َذي َ هةردوو ثارتى كؤمارىء ديموكرات خوازى َ كانديديكى دةسةالتدار لةسةر دانانى َ الوازى وةك (ميت ِرؤمنى) لةبةرامبةرى دا تا سياسةتةكانى ضوار َ سالى ِرابردووى ؤذيكى هيشتا ضةند ِر َ ثي تةواو بكةن َ َ كةم بةسةر َ تى نةثة ِري هةلبذاردنةوةيدا َ بوو كة ئؤباما هةموو عةرةبة دؤستةكانىء َ نائوميدكردةوة بةوةى موسلمانانى دنياشي َ كة نا ِرازى ية بة ثةسةندبوونء وةرطرتنى َ ضاودير ئةنداميكى فةلةستين وةك َ َ لة ِرَيكخراوى نةتةوة يةكطرتووةكان دا (كةئةمة وةك بضوكترين ثلةى ئةنداميتيشة). َ ئةم َليدووانة تازةيةى سةرؤكة تازة َ َ دةولةتى خيرا هةل َ بذيراوةكةى ئةمريكا َ بةناو (ئيسرائيل)ى خستةوة نةشئةى هةلهةلةكيشانةوة ضةقةنةليدانء خؤشيء َ َ بؤ ثشتيوانة تةقليدي ية ستراتيذيةكةيان... خيرا سةرؤكى زايؤنيةكان كةوتة بؤية َ َ الوان��ةوةو ثياهةلدانى سةرؤك ئؤباماو ستايشي ضوار َ سالى ِرابردووى سةرؤكايةتى
خولى َثيشووشي كرد كة هةميشة لةخانةى بةجيكردنى بةرذةوةندى يةكانياندا بووة. جي َ َ ئؤباماو سوثاسء َثيزانين ضاوديرانى سياسى هةرضةندة بة ِراى َ ئةم وتةو َليدوانة تازةيةى ئؤباما لةسةرةتاى بردنةوةى كؤشكى سثي دا بؤ سوثاسء َثيزانينيةتى بة ِر َؤلى (لؤبي)خاوةن فشارى جولةكةدا لةيارمةتى دانىء سةرخستنى دا بؤ ئةم خولةى داهاتووى سةرؤكايةتى يةكةى (وةك ِرون��ك��ردن��ةوةي��ةك بؤ خوينةرانم) لؤبي :بةو كةسة يان تاقمة َ َ خاوةن فشارو دةست ِرؤيشتووة دةلَين هةنديك كة دةتوانن ِرةوتء ِرَي�� ِرةوى َ بةباريكى لة ِروداوة طةورةو طرنطةكان َ خ���وازراوى خؤياندا ببةنء بةهؤكارء َ دةسةال َتيكى طةورةى ماددى باكطراوندى َ يان مةعنةوى يان كؤمةاليةتىء ئابوورى.. لؤبي:واتة خاوةن فشارى جولةكةش لة ئةمريكادا لةسةرةتاى ث ِرؤسةى سياسي ئةو َ والتةو بةتايبةتيش لةدواى جةنطى دووةمى جيهانى يةوة كاريطةري يةكى طةورةيان لةسةر َ هةلبذاردنى ئةمريكاو سياسةتة دةرةكى ية ستراتيذيةكانيشيان ه��ةب��ووةو ه��ةي��ة ،ه��ةم��وو ئ��ةوةش َ بةثالثشتى ئ��ةوةى كة (جولةكةكان) هةرضةندة كةمينةيةكى َئيجطار كةميشن لةئةمريكاداَ ، بةالم خاوةن سةرمايةيةكى َئيجطار ط��ةورةو زةبةالحنء ضةندين كؤمثانياو دامء دةزطاى طرنطى ئابوورى
(جولەكەكان) هەرچەندە كەمینەیەكی ئێجگار كەمیشن لەئەمریكادا ،بەاڵم خاوەن س����ەرمایەیەكی ئێجگار گەورەو زەبەالحنو چەندی����ن كۆمپانی����او دامو دەزگای گرنگی ئابووری بەڕێوەدەبەن 32
ذمارة ()5(..)57ي كانووني يةكةمي ()2012
َ كةنالى بة ِرَيوةدةبةنء ضةندةها دةزطاو خاوةن سياسيء ئابوورى ِراطةياندنيشيان سةرؤكيك لة ئةمريكادا هةية ،بؤية هةر َ كانديديكى سةرؤكايةتى ي��ان ه��ةر َ َ لةكاتى َ يةكيك لة هةلمةتى هةلبذاردنداء َ ثي بةستراوةكانى ئةوةية َثيوةندة ثشت َ هينانى ياريدةو ثةنا دةباتةبةر بةدةست َ ثشتيوانى لؤبي-ى جولةكة لةئةمريكادا، ووثؤشيكى ط��ةورةى ماددىء ضونكة ِر َ َ دةبةخشيت، ثي يةتيشي كؤمةال ئيعالمىء َ َ خوينةرى بة ِرَيز مافى خؤشيةتى ديارة َ لةكاتيكدا متمانةى بثرسيت بؤضي ئؤباما َ دةتوانيت لة فراوانترينء بةخؤى زؤربوو كة َ طةورةترين دةروازةوة سةر بة كؤشكى سثي دا بكاتةوة ،كةضي ئةويش ثةناى ب��ردة بةرلؤبي (ف��ش��اردار)ى يةهوودى ِركابةرةكةى بةمةبةستى بةزاندنى َ هةلبذاردن (ميت رؤمنى) يان بؤضي (لؤبي) جوولةكةش َوي ِراى ئةم ِراستى ية ثشتيوانى يةكى تةواوى بؤ ئؤباما ثيشان دا لة بردنةوةى خولى دووةمى سةرؤكايةتى يةكةيدا؟! دةشيت لة ِروانطةى سياسةتة دةرةكى َ َ يةكانى ئةمريكاوة وةالمى ئةم ثرسيارة سي هؤكار بدةينةوة كة َبي طومان َ هاندةرى لؤبي زايؤنىء خودى ئؤباماش َ َ هةلبذاردنةكانء هةلمةتى ب��وون بؤ ئةنجامة خوازراوةكةى ،وةك-: /1ثيشاندانةوةى ثشتطيري بةردةوامى ئةمريكا بؤ قةوارةى زايؤنىء ثيشاندانى َ ش��االوة َطلؤثي س��ةوز ل��ة ه� َ�ي��رشء د ِرندانةكانى تشرينى دووةمدا بؤ قةوارةى زايؤنى كة ثةالمارى كةرتى (غةززة) بة شيوة بداتةوةو ئيدى سةرؤكة د ِرندانةترين َ ئ��ازادى خوازء دؤستةكةى ضةوساوانى ضاوبثؤشيت جيهان بةنةريتى جارانى خؤيان َ شيلكاريية تازانةى لةئاست ئةو هةموو َثي َ سوثاى ث ِرضةك ك��راوى خؤيانء ئةو هةموو تاوانة طةورانةى كة بةبةرضاوى
هةموو جيهانء دةزطا كؤيلةكانى سةربة ِرَيكخراوى ئةنجومةنى ئاسايشي نةتةوة يةكطرتووةكانةوة ئةنجاميان دةدةنء تةنانةت هةموو سيمايةكى َ هةلوةشانى دوو َ دةولةتيش بب ِرنةوة . ثةرةثيدانى طرذىو َئالؤزيةكانى /2 َ َنيوخؤى سوريا بةو جؤرةى كة خزمةتى نيازة ذةهراويةكانى زايؤنىء ئةمريكا بكات ،جا ئيتر طرنط نى ية بةاليانةوة طةلى َتيكؤشةرى سوريا ضي ترى بةسةر َديتء ب ِرو قةبارةى قوربانى يةكانيان دةبيت ،ئةمريكاء قةوارةى ِرؤذانة ضةند َ زايؤنيش ضاك دةزانن كة نة ِر َذيمةكةى بةجي طةياندنى َئيستاى سوريا لةئاست َ تةواوى خواستةكانء نةخشةو ثالنةكانى ئةواندايةو ،نة َبالةكانى ئؤثؤزسيؤنى لةخةباتيكى سةختء َئيستاى سورياش كة َ دذوارى َبي هاوكارىء ثشتيوانى َثيويست وةطلينراوة ،لةئاست نةخشةو ثالنة َتي َ داطيركارىء فراوان خوازىء مؤنؤثؤلي
نابيت. يةكانى ئةواندا َ /3يارمةتى دانى قةوارةى زايؤنى لة يةكالكردنةوةى دؤسيةى ئةتؤمى َئيران كةبة ِرادةيةكى طةورة بووة بةمايةى َ دةولةتى اوكيي ترسء نيطةرانىء َدلة ِر َ بةناو (ئيسرائيل) لةم ِرووةوة زايؤنيةكان ضةندين َ سالة خوازيارن كة سةرؤكى َ دةسةالتداريشيان كؤنطريسي ئةمريكاء َ رشيكى هي ئةنجامدانى لة بدةن يارمةتيان َ َ لةناكاو بؤسةر دةزطا ئةتؤميةكانى َئيران، بةالم ئةمريكا ضةند َ َ سالَيكة بةمانؤ ِري دانوستانء سزاى ئابوورى لةسةر َئيران َ ستراتيذيكى تر لةو لةطةل ئةوروثادا َ ِرووةوة لةبةرامبةر َئيراندا ثيادةدةكات. مانؤ ِري لؤبي زايؤنى لةئةمريكادا س��ي ه��ؤي��ةى ثشت جطة ل��ةم َ يارمةتىء كؤمةكى لؤبي زايؤنى بؤ سةرخستنى سةرؤكى َئيستاى ئةمريكا لة َ هةلبذاردنةكانى مانطى ِرابردوودا جولةكة دةست ِرؤيشتووةكانى ناخؤى ئةمريكا
دةيانويست بةوة ئؤباما ِرووطيرى سياسةتة فشاركارييةكانيان بكةن كة طواية ناوبراو لة بنضينةدا ئةمريكى نى يةو لة ِر َ ةكيكى ةضةل َ لةباوكيكى َ موسلمان ئةفريقي يةو َثيشتر َ بووة ،بؤية لؤبي جولةكةكان دةيان توانى َ دةسةالتة ئابوورىء بةو قورساييء فشارو ماددى يةى َنيوخؤي ئةمريكاى خؤيانةوة بووروذينن لةو ناوةندة ِراى طشتى َلى َ ِراست ِرةوو ِرةطةز ثةرستىء توند ِرةوة تةقليدييانةى ناوخؤى ئةمريكادا كة بضيتةوة سةر حةزيان نةدةكرد ئؤباما َ كورسيء كؤشكى سثي ،لة ِراستيش دا جوولةكةكانى خاوةن فشار لةئةمريكادا كةبة (لؤبي زايؤنى) ناسراون زيرةكانة سةودا َ كانديديكى سةرؤكيك يان لةطةل هةر َ َ سةرؤكايةتى دا دةكةنء بزانن كةمترين كيشةى َ فةلةستين نةرمى لةبةرامبةر َ نيشانداوة ،يان هاوسؤزى بة ِرادةيةكى زؤر كةم بؤ قةوارةى ئيسرائيل كةم بؤتةوة، سيء دوو دةتوانن كار ئةوا يةكسةر َبي َ
ذمارة ()5(..)57ي كانووني يةكةمي ()2012
33
34
َ هةلبذاردنةكانىء بكةنة سةر ِرةوت��ى سةر َ هةلمةتء بانطةشةو بةرنامةكانى َ هةلبذاردنةكةشي لةم ِرووةوة ضةندين شيوازء ِرَيضكةى تةشهيرو ناو ز ِراندنء َ الوازك��ردن��ى بؤ دةطرنةبةرو ضةندةها دةزطاى ئيعالمى ناوخؤو دةرةوةيان َلى هان دةدةن ،وةك ضؤن سةرؤكى َثيشووتر (بيل كلينتؤن)ى ديموكراتةكانيان بةناوى َ بةتةلةيةكى (مؤنيكا ليونيل)يان بؤ كرد كاتيك ثي شكاند َ َ بةهيزء ئاب ِرو و حورمةتيان َ (مؤنيكا)يان هاندا كة ثةيوةندى سؤزدارى
ثرسراويتى دا جار لةكاتى َثيش ثلةى َلي َ َ داوينثيسي لةطةل َليثرسراوة مومارةسةى َ ..ئيمة َليرةدا عةرةبةكاندا ئةنجام داوة َ وةزيريكى مةبةستمان سوكىء َبي ئاب ِرويي َ َثيشووترى دةرةوةى زايؤنيةكان ني ية، هيندةى ئةوةى مةبةستمان َبي باكىء َ َ سةرة ِرؤيي دةسةالتدارانى عةرةبة لة ئاست كيشة ضارةنوس سازةكانياندا كة هةميشة َ َبي دةنطن لةئاست ئةو هةموو ثةالمارة د ِرندانةيةى قةوارةى زايؤنى بؤ سةرخاكى داطيركراوى َ فةلةستين بةطشتىء بؤ
َ ربةذيرى لةطةل جةنابي سةرؤك دا بة َذي َ َ لةطةل دا داوين ثيسيشي ببةستيتء كارى َ َ بكاتء ،ثاشان ناوى بز ِرَي َنيت تا لةخولى داهاتووى سةرؤكايةتى دا ديموكرات خوازةكان بي دؤ ِرَيننء( ،جؤرج بؤش)ى بةجيكارى َبي قةيدءشةرتى جي َ كو ِر كة َ َ سياسةتةكانى جولةكةبوو لة ِرؤذهةالتى ناوة ِراست دا بؤ دوو خولى يةك لةدواى يةكى سةرؤكايةتى سةربخةن ..وةزيرى َثيشووى دةرةوةى ق��ةوارةى زايؤنيش ئافرةتيكى جوولةكةى (تسيبي ليفنى)كة َ ب��ة ِرةط��ةز َ ثؤلةندية ي��ان ئ��ةوروث��اى َ ؤذهةالتة ،بة ِراشكاوى ِرايطةياند طواية ِر بؤ زانينى نيازى عةرةبةكان ضةندين
َ سةرموسلمانانى كةرتى غ��ةززةى َبي ديفاع بةتايبةتى ..تةنانةت َبيدةنطن شيكارييةكانى ئةمريكاو لةئاست َثي َ زايؤنيةكان بةرامبةر لوبنانء بةرطرى سورياء ئ��ازادى خوازانى ئةو ناوضانة .. يةكيكى ئاخر ضؤن َبي دةنط نابن كة َ وةك ( كضة جوولةكةيةكى سياسةت مةدار /ليفنى)ى وةزيرى َثيشوى دةرةوة َبلَيت (ئامادةم ثةردة لةسةر ِروخسارى ئةو َليثرسراوة عةرةبانة َ هةلبدةمةوة كة َ لةطةلياندا ِرامبواردووةو لةجيهاندا ئاب ِرويان َ دةسةالتدارانى عةرةب كة خؤيان بةرم) بةعةلمانىء َثيشكةوتن خوازء شؤ ِرش طي ِر لة َ هةنديكيان لةجياتى قةلةم داوة َ َ
ذمارة ()5(..)57ي كانووني يةكةمي ()2012
ئةو هةموو ئافرةتء خانمة ديارانةى َ كضيكى جولةكةى بة ِرةطةز والتةكانيان َ َ ثؤلؤنى َ َ ةتي َنيتء فريويان هةليان بخةل َ ب��داتء بؤ طةورةترين تاوانى ث� ِر لة داوين ثيسي َ هةليان خيانةتى وةك زيناو َ ئاواتيكيان لةسةر ئوميدء َ بنيت ،ض جؤرة َ َ َ دةضنريت كة بتوانن بؤ ضةوساوانى هةل َ َ َ فةلةستين يان بؤ ستةم ديدةكانى والتانى ئوتيلة َثينج تى بكؤشن ،ئةوانةى لة َ تريان َ ئةستيرةى ناوةندة ب ِريار بةدةستةكانى َ ثاريسء لةندةنء نيؤيؤركء واشنتؤنةوة ادةبويرنء بة ئافرةتى سورء سثي ِرؤذئاواو ِر َ ازينراوةيان بة فةردة دؤالرء دونياى ِر َ َ هةولء دةورووذين ،ضاوة ِروانى ض جؤرة َ لةكاتيكدا دةكريت خةباتيكيان َلى َ َ َ قةوارةى جولةكة بةتوندى ثةالمارى ذنء َ منالء َبي ديفاعةكانى غةززةدةداتةوةو بة بيانوى وجودى ضةند بنكةيةكى سادةو ساكارى موشةكى كة هيض كاريطةرى يةكى ئةوتؤى سةربازيان لة ئاست ئةو ماشيتة سةربازيية جةنطية زةبةالحةياندا َ نى ية كة ئةمريكاو خؤرئاوا ضةندين َ سالة بةهيزكردووة. ثي َ قةوارةى زايؤنيان َ لةاليةكى ترةوةو هةر سةبارةت بة دووبارة َ هةلبذاردنةوةى ئؤباما ضةندين َ دةس��ةالت��داران��ى ع��ةرةب ك��ةس ل��ة شيخة فةرمان ِرةواكانى كةنداو بةتايبةتيش لة َ َ َدلشادء خؤشحال بوونةوةو بروسكةى ثيرؤزبايي زؤرتريان لة سةركردةكانى ترى جيهان بؤ ناردو واشي ِرادةطةيةنن طواية ئؤباما ئازادة لةئاست فشارو سياسةتى يةهووديةكانداء طواية بةرنامةيةكى َ نوى َ ؤذهةالتى كيشةكانى ِر ي بؤ ضارةسةرى َ ناوة ِراست لة هةطبةداية ،بةتايبةتيش بؤ كيشةى ئيدمان لةسةركراوى َ فةلةستين ، َ َ َ ؤذيكى كةم دواى خؤشحالى بةالم ضةند ِر َ ئةو سةركردة عةرةبانة جةنابي ئؤباما بة ِراشكاوى ِراى طةياند كة ئيسرايل (مافي خؤيةتى بةرطرى لة خؤي بكات) داخؤ هيرشة د ِرندانة بؤسةر غةززة ئةو هةموو َ ئيسرائيل)بيت؟! ئةى لةخؤي بة (بةرطرى َ َ هيرشء شاالويان ضؤن َبيت؟!. َ Kawahawraz96@yahoo.com
بارزانييةكان :لةتةكيية قو ِرينةكةى طوندةكةيانةوة بؤ كؤشكةكانى سةرى ِرةش.. ِراثؤرتى :سةنطةر بيالل طوندى بارزان بارزان طونديَكة لةو ثة ِرى باكورى ثاريَزطاى هةولير ،كةوتووةتة َني��وان ِرةواندزو ئاكريَوة، َ َ لةط��ةل هةريةك لة نزيك س��نورى َعيراق لة َئيران و توركي��اَ ،ميذووى ئةم طوندة َثيش ش��يخ تاجةددين دامةزراندن��ى تةكييةك��ةى َ َتييدا ،كةلة كؤتايي سةدةى هةذدةهةم ،جطة لة طونديَكى س��ةر بة عةشيرةتى زيَبارييةكان
شتيكى تر نةبوو. هيض َ بةش��يك َمي��ذووى بارزان ب��ة بؤضوونى َ اكيشى ش��تيكى ديارو س��رنج ِر َ لة ضاوديَران َ َتي��دا نيي��ة ،بؤي��ة بؤماوةيةك��ى توالن��ى لة جيى بايةخى ثةراويَزى ِرووداوةكان��دا بووة و َ َ َميذوونووسان نةبووة ،بؤية َئيستايشى لةطةلدا َبي��ت بارزانيي��ةكان تا ِرادةي��ةك نةيانتوانيوة َ بةشيوةيةكى َميذووى بنةمالة و طوندةكةيان َ متمانةثيكراو بنووس��نةوة كة تةندروس��ت و َ جيى باوة ِرى هةموو اليةك َبيت. َ ب��ارزان ئ��ةو طوندةي��ة كةن��اوى خ��ؤى
بةبارزانيي��ةكان و بيروباوة ِري��ان بةخش��ى، ئةم��ة ب��ةو ماناي��ة َ دي ك��ة ش��يكردنةوةى ناوو َمي��ذووى ب��ارزان لةو طؤش��ة نيطايةوة كةضةن��د ثةيوةندى بةو بيروب��اوة ِرةوة هةية َ ش��يخ تاجةددين بانطةش��ةى بؤ كةبنةمالةى َ ك��ردووة ،كةواب��وو ثةيوةندى َني��وان بارزان و بيروب��اوة ِرة ئاينييةك��ةى لة دروس��تكردنى ش��يخ تاجةددين��ةوة تةكيي��ة قو ِرينةك��ةى َ دةس��ت َثيدةكات و َثيش��ينةى ناوى بارزان هيض ثةيوةندى ب��ةو بيروباوة ِرانةوة نيية كةلة طوندى بارزانةوة َ بالو بووةتةوة.
ذمارة ()5(..)57ي كانووني يةكةمي ()2012
35
هةنديَك��ى ت��ر لةش��يكردنةوةى ن��اوى بارزان��دا كةوتوونةت��ة َ هةلةيةت��ى َمي��ذووى طةورةوة ،ضونكة ب��ة َ هةلة وايان َليكداوةتةوة خيَلَيك��ى تايبةت��ى كةبارزانيي��ةكان خؤي��ان َ كدةهينن و بةيةك ضاو تةماش��اى ثؤستى َثي َ س��ةرؤكى تايفةى ئاينى و ثؤس��تى سةرؤكى لةكاتيك��دا بارزانييةكان تةنها خيَليان دةكرد، َ َ َ َ خيل��ى زيَبار بوون كة دةس��ةالتى بةش��يكى َ َ َ خيلةيان ئؤرؤستؤكراس��ي دةرةبةطانةى ئ��ةو َ ِرةتك��ردةوة و لةبةرامبةردا تةكييةى بارزانيان َ دةس��ةال َتيكى ب��ؤ خؤيان ك��ردة س��ةروةرو َ خؤماليي��ان ب��ؤ خؤي��ان دامةزران��دَ ،لي��رةوة َ لةطةل عةشيةتى بارزانييةكان ناكؤكييةكانيان زيَباردا دةس��تى َثيكرد كةتاوةكو َئيستاش ئةو ملمالني و ناكؤكييانة هةر بةردةوامة. َ
بنضينةى بيروباوة ِريان بؤضوونةكان جةخت لةسةر ئةوة دةكةنةوة كة ِرةط و ريش��ةى بيروباوة ِرى بارزانييةكان دةطة ِريَتةوة بؤ ئيسماعيلى و سؤفيطةرى. َ موس��لمانى طروثيك��ى ئيس��مايلييةكان: َ بةمةزةب شيعةن ،لة نيوةى دووةمى سةدةى هةش��تةمى زايني��دا ل��ة َعي��راق دةركةوتن، ئيس��ماعيلييةكان َثييانواي��ة ِريش��ةى ئةوان دةطة ِريَت��ةوة س��ةر ِرووداوى كؤض��ى دواى ئيس��ماعيلى ميراتط��رى ضاوة ِروانك��راوى شةش��ةم ئيمامى ش��يعة ،جعفةر ص��ادق كة ببي بةحةوتةم دةبوو َ جيى باوكى بطريَتةوة و َ دانثيدانراوى زنجيرة ئيمامى شيعةكان. َ س��ؤفيطةريش ك��ة ِريش��ةى دووةم��ى بارزانييةكان َثيكديَنن ،ثةيوةندى بارزانييةكان بةس��ؤفيطةرييةوة كؤنترة لةوةى كة زانراوة،
..ئێستایشی لەگەڵدا بێت بارزانییەكان تا ڕادەی����ەك نەیانتوانیوە مێژووی بنەماڵە و گوندەكەیان بەش����ێوەیەكی تەندروست و متمانەپێكراو بنووس����نەوە كە جێی باوەڕی هەموو الیەك بێت.. 36
ذمارة ()5(..)57ي كانووني يةكةمي ()2012
وةرضةرخانيكى شيخايةتى بارزاندا َ لةميذووى َ َ طرن��ط هةي��ة ئةوي��ش بريتيي��ة ل��ةو وةرضةرخانةيان بةالى تةريقةتى نةقشبةندى، كةلة َنيوان َ ساالنى 1825 – 1820ز بووة ،كة عبدالرحمان َ َ وةردةطرى مؤلةت��ى تةريقةتةكة دةناس��ي َ دةبيتة ش��يخ عبدالرحمان نرى و َ َ و بة َ خاوةنى تةكييةى طوندى بارزان. لةس��ؤفيطةريدا خؤش��طوزةرانى هي��ض بةهايةك��ى نيي��ة ،ضونك��ة لة ِروانط��ةى س��ؤفييةكانةوة تةنه��ا ي��ةك ِريَوش��ويَن َ دةطةيةن��ى، بةدةولةمةن��دى م��رؤظ َ َ ئةوي��ش ئةزموون��ى ِرووحانيية ،ب��ةالم ئةم دةولةمةنديي��ة َ َ دةولةمةن��دى ثارةو س��امان بةلكو َ نيي��ةَ ، دةولةمةندى ِرووح��ة ،لةوة ترازا الى س��ؤفييةكان هي��ض ن��رخ و بةهايةك��ى نامي َنيت ،تةواوى ئةو كةس��انةى بةئةزموونى َ كاتي��ك هي��ض ي��ون، ر ثة تي س��ؤفييطةريدا َ َ ِ بةبايةخةوة تةماشاى مادديان نةكردووة. جامانةى سور خيَلةو عةشيرةتةكانى كوردا، لةنيو هةموو َ َ تةنها بارزانييةكان جامانةى س��ور دةبةستن، ديارة ئةم��ةش ثةيوةن��دى بة بيروب��اوة ِرى بارزانييةكان��ةوة هةية ،كةلة ئيس��تادا بووةتة بةشيكى طرنط لةكلتوريان. َ بةشيك لة طةنجةكانى َنيو ئةم ضى ئةطةر َ دةطي ِرنةوة بؤ َ سالى 1947 سور خيَلة جامانةى َ َ وخيت و ر دة مهابات كؤمارى كة دةم��ةى ئةو ِ َ بةرزانييةكان ئاوارةى ِرووسيا دةبن ،ئةو ِرةنطة س��ورةش تاعبيرة لة ِرةنطى َ ئاالى كؤمؤنيزم، بةالم ئ��ةم بؤضوونة َ َ هةلةية ،ضونكة جامانةى س��ور َثيش ِرؤيشتنيان بؤ ِرووس��يا دروشمى بارزانييةكان بووة. يةك��ةم ئام��اذةى ِروون ب��ؤ جامان��ةى س��ور دةطة ِريَتةوة بؤ َ س��الى ،1909ئةوةش لةهؤنراوةيةك��دا كةباس لة ش��ة ِريَكى َنيوان ش��يخ عةبدولس�لامى دووةم��ى بارزان��ى و َ خيَلى زيَب��ارى دةكات ،بؤية دةرةبةطةكان��ى َ ئةم َ نى كةجامانةى سور دةيس��ةلمي بةلطةية َ َ شؤرش��طي ِرانةو ثةيوةن��دى بةبيروباوة ِريَك��ى َ هةلومةرجيكى دياريكراوةوة هةية. َ
ئةط��ةر ض��ى ل��ةو س��ةردةمةدا ب��ارزان ض��واردةورى ب��ة نةي��ار تةنرابوو ،ب��ةردةوام هة ِرةش��ةى لةناوضوونى لةسةر بووة لةاليةن شيخ نشينى خيَلةكانى زيَبارو سورضييةكان و َ َ َ لؤالنى ،بةالم َثيداطرى بارزانييةكان لةس��ةر بةهاكان ،هةيب��ةت و هيمةتى زياترى َثيدان ملمالنييةك تاوةك��و توانيي��ان زؤربةى ب��ؤ َ جوتيارة ضةوس��اوة و كةمدةرامةتةكان بةالى خؤياندا َكيش بكةن ،سةرئةنجام جوتيارةكةن ش��يخةكانى بارزان سةركةوتنى بةثشتيوانى َ يةكالكةرةوةي��ان بةس��ةر دةرةبةط و ضينى باالو َ َ بةدةستهينا. دةولةمةندةكانى زيَباردا َ شيخ عةبدولسالم بةرنامةو ثرؤذةى خؤى َ َ بةهةندى ِرووخسارى دةرةكى سةقامطيركرد، ضونك��ة ذم��ارةى ش��ويَنكةوتووةكانى ِرؤذ ل��ةدواى ِرؤذ زيادى دةك��ردو تادةهات زياتر دةهيناو ثش��تيوانى هةذارةكان��ى بةدةس��ت َ ئةس��تيرةى س��ةرووتر دةك��ةوت ،بؤئ��ةم َ دروشميك مةبةستةش جامانةى سورى كردة َ بؤ ثةي ِرةوةكانى. َ هةلبذاردن��ى ئ��ةم دروش��مة ثةيوةن��دى ب��ةو هةلومةرجةوة هةية ك��ة َتييدا تةكييةى ب��ارزان ئةوةندة لةخ��ؤى َدلنيابوو كةترس��ي ئاشكرا كردنى بيروباوة ِرى خؤى نةمابوو ،بؤية هينان جامانةى س��وريان كردة مان��اى دواى َ بةسةردةمى شاردنةوةى بيروباوة ِرو ضوونة َنيو سةردةمى ئاشكراطةرى. ل��ة َئيستاش��دا جامان��ةى س��ور الى بارزانييةكان نةك بريتيية لة ِرةمز و نيشانةيةكى شؤرش��طي ِرى َ بةلكو بةموقةدةس��يش كراوة، َ ميللةتيك، ئ��ةوان َثييانواية ئ��ةوة ِرةمزة ب��ؤ َ بؤية بينيم��ان ل��ة خؤثيش��اندانةكانى 17ى ش��وبات كةبووة هؤى كوذران و برينداربوونى ذمارةيةك ل��ة َ هاوالتيان ،س��ةرؤكى هةريَم ئام��ادةى هيض جؤرة َ وةرطردنيك هةلويَس��ت َ نةبوو ،تائةو كاتةى لةاليةن خؤثيشاندةرانةوة سوتينرا ،ئةو كاتةيش ِرايطةياند جامانةسورةكة َ كةجامانةى سور كلتور و بةهاى طةلى كوردة و َثيويستة ئةنجامدةرانى بدريَنة دادطا.
َ َ لةط��ةل ك��ةالو بوون��ى بارزانيي��ةكان َتي سياس��ةتدا َميذوويةك��ى دوورة نيية ،ئةوةى كةباسى ئةو َميذووة توالنييةى كردووة تةنها مس��تةفا بارزانى بووة ،مةال مستةفا ئةم بابةتة َنى و لةدواى ئةوةوة ئةم ثرس��ة زياتر دةوروذي َ موبالةغ��ةى بةخؤوة بينيوة ،لة ِراس��تيدا ناوى ئ��ةم َ بنةمالةية بؤيةكةمين جار لةس��ةردةمى ش��يخ عةبدولسةالمى بارزانيدا بوو كةلة َ سالى َ شيخ موحةمةدى 1914دا كةوتة َنيو باسانةوةَ ، ش��يخ عةبدولس��ةالم ضةن��د كو ِريَكى كو ِرى َ شيخ ش��يخ عةبدولس��ةالم و َ هةبووة لةوانةَ : ش��يخ بابؤ بووة ،كةلة ئةحمةدو مةالمستةفاو َ سةردةمى ئةمانةدا بارزانييةكان كاريطةرييان لةبارودؤخة سياس��ييةكانى سةردةمى خؤياندا هةبووة. ش��يخ موحةم��ةدى ل��ةدواى مردن��ى َ شيخ عةبدولسةالمى براطةورةيان باوكيانةوةَ ، جيى باوكيان بؤ دةطريَتةوة، ديَتة َثيش��ةوة و َ َ لةط��ةل ئةوةش��دا بةهؤى س��ؤزى ئاينييةوة َ هةندى لة عةش��يرةتةكانى ناوضةكة ديَنة ذيَر ِر َكيفييةوة و ثش��تطيرى َليدةكةن ،ئةمة هانى ئةوةى دا َ َ بةدةس��ةالتةكةى بدات قةلةم ِرةو
و بير ل��ة ثةيوةنديية دةرةكيي��ةكان بكاتةوة، َ لةطةل ئةو بؤ ئةم مةبةس��تةش ثةيوةن��دى َ ِريَكخراوة سياس��يية كوردانةى ئةس��تةمبولدا دروس��تكرد كةلة دواى ئينقيالبى عوس��مانى َ لةسالى 1908دامةزرابوون. َ دةس��ةالتى عوس��مانى كةمبوون��ةوةى َ لةناوضةك��ة ،توو ِرةي��ي دةولةتى عوس��مانى نى و بؤئةم مةبةس��تة ب��ةدواى خؤي��دا َ دةهي َ َ ش��يخ والى دةنيريَتة س��ةر َ هيزيَك َ موس��ل َ بةرطريكردني��ك عةبدولس��ةالم ،ث��اش َ َ َ بةالم بةه��ؤى ئةو دةس��ةالتة نابةرامبةرةوة دةش��كينى و ذمارةيةكي��ان بارزانيي��ةكان َ َ ل��ي بةديل دةك��وذري و ذمارةيةك��ى تريان َ َ َ موس��ل ،كة دةطي��رى و دور دةخريَن��ةوة بؤ لةنيو طيراوةكاندا دةبن. مةالمستةفاو دايكى َ مةال مستةفا ش��يخ موحةمةدى مةال مس��تةفا ك��و ِرى َ بارزانيي��ة ،ل��ة 1903/3/14لةطون��دى بارزان لةدايك بووة ،بةماوةيةكى كةم َثيش لةدايك بوونى باوكى كؤضى دواى دةكات. باس��كردن و َلي َ لةمي��ذووى كؤلين��ةوة َ
بارزانييةكان و سياسةت ذمارة ()5(..)57ي كانووني يةكةمي ()2012
37
سياس��ةت و بيروب��اوة ِرى بارزانيي��ةكان بةب��ى م��ةال مس��تةفاى بارزان��ى ،ب��اس و َ َلي َ دةبيت ،ضونكة كؤلينةوةيةك��ى موع��ةوةق َ كةبةش��يكى طرنطى ئةو طومان ل��ةوةدا نيية َ ِرووداوانةى لة س��ةردةمى ئةودا لةكوردستان ِروويانداوة دوورونزي��ك ثةيوةندى بة خودى مةال مس��تةفاوة هةبووة ،ئيدى ئةو ِرووداوانة بووب��ى ،ياخ��ود كارةس��ات و س��ةركةوتن َ َ مالويَرانى. لةهاوينى َ س��الى 1931دا برادؤستييةكان بةشيك لةطوندةكانى رشيك دةكةنة سةر َ هي َ َ ش��يروانييةكان ،خانووةكاني��ان ناوض��ةى َ َ َ دةس��ووتينن و مة ِروماالتةكاني��ان بةت��االن َ دةبةن ،ئةو دةمة مس��تةفا بارزانى لةهة ِرةتى دةبيت و برابضوك��ى براكانى ترى طةنجي��دا َ هيزيَك لةبارزانيي��ةكان كؤدةكاتةوةو دةب��يَ ، َ (هيرتى) دةطات دةضي بةدواياندا ،لةدةش��تى َ َ َ َثيي��ان و ثةالماري��ان دةدات ،تاالنييةكةيان دةسي َنيتةوة. َلي َ ئ��ةم س��ةركةوتنةى مس��تةفا بارزان��ى بضيت وايكرد ئةس��تيرةى بةرةو درةوشانةوة َ َ َ جيطاى متمانةى خةلك��ى ناوضةكة، و َبيت��ة َ نةبيت بةسةر نةخويَندةوارييةكةى كاريطةرى َ َ دةكري خويَندن كةسايةتييةوة ،كةباس لةوة و نووسينى نةزانيوة ،جطةلة ئيمزايةكى عةوام، وةخويَندن��ى مةاليةت��ى نةخويَن��دوة ،الى مزطةوتيكدا ئيجازةى هي��ض كةس و لةهي��ض َ مةاليةتى وةرنةطردووةَ ،ثيشطرى (مةال)يش بةناوةكةيةوة تةنها نازناويَك بووة. م��ةال مس��تةفا ِرؤذ ل��ةدواى ِرؤذ زيات��ر ئةس��تيرةى سةرووتر دةكةوت، دةردةكةوت، َ ضةك��دارو اليةنطران��ى زيادى دةك��رد ،بؤية هيرش��كردنة حكومةت��ى َعيراق��ى ب ِري��ارى َ س��ةر ب��ارزان دةدات ،بارزاني��ش هةس��ت هيزةكاني��ان دةكات ،بؤي��ة بةنابةرامب��ةرى َ َ هيش��تنى بةجي َ لةط��ةل اليةنطراني��دا ب ِريارى َ َعي��راق دةدات و ِروودةكةنة َئي��ران ،بارزانى دةمي َنيتةوة تاوةكو ِرووخانى كؤمارى لةئي��ران َ َ مهابات ،لةوكات��ةدا نزيكةى ()500ضةكدارى َ دةبيتَ ، بةالم ئامادةى ئةوةى َتيدانيية لةطةلدا َ بطة ِريَت��ةوة كوردس��تان و دريَذة بةش��ة ِرى
38
ذمارة ()5(..)57ي كانووني يةكةمي ()2012
لةكاتيكدا سوثاى َعيراقى لةو ثارتيزانى بداتَ ، س��ةردةمةدا ذمارةى نةدةطةيش��تة ()10000 دةهةزار ضةكدار. َ بارزانى و ضةكدارةكانى لةس��الى 1947دا دةهيَلن و بةرةو س��ؤظييةت بةجي َ كوردس��تان َ دةض��ى دةكةون��ة ِر َيِ )52( ،رؤذي��ان َثي َ تاوةك��و دةطةنة س��ؤظييةت ،بةطةيش��تنيان كاربةدةس��تانى س��ؤظييةت ضةكييان دةكةن و َ بالويي��ان دةكةن��ةوة بةس��ةر كؤمارةكانى سؤظييةتدا. دةربارةى ذيانى مةال مستةفا لة سؤظييةت كةم زانراوة ،خؤيش��ى زؤر كةمى باسكردووة، َ ثارتيي��ةكان َ ذةن��رال بووة دةلَين ئ��ةو دةمة بؤضوونيكى تريش هةية لةس��وثاى س��وردا، َ باس ل��ةوة دةكات كةبارزان��ى تاوةكو مردنى س��تالين قةصابى كردووة ،بةمردنى س��تالين
دةرط��اى خؤش��طوزةرانى لةبارزانيي��ةكان دةكريَت��ةوةو تا ِرادةيةكي��ش ئازاديي��ان ب��ؤ َ تالةسالى 1958دا دةطة ِريَنةوة دةبى، فرةهةم َ بؤ كوردستان. َ مةال سستةفا دواى طة ِرانةوةى هةولَيكى زؤرئ��ةدات ك��ة عبدولكري��م قاس��م لةخؤى ِرازى ب��كات و كاريَكى وةه��ا نةكات َ كةدلى ةنجى ،تةنانةت لةخؤثيشاندانة طةورةكةى ب ِر َ سليمانى كةلةبةر دةركى س��ةرا بؤ َثيشوازى َ كردن لةهاتنةوةى بارزانى ِريَكخرابوو ،لةسةر َ كةهاوالتيي��ةك مةنةص��ةى ووتاردانةك��ة، ويَنةيةك��ى بارزان��ى بةرزكردووةت��ةوةَ ،ليى ةدةبى و َثيى َ ��ي» ويَنةكة دابطرة ،من دةل َ تو ِر َ سةربازى زةعيم عبدولكريم قاسمم». سى ذنى هةبووة ،دووانيان مستةفا بارزانى َ بارزان��ى و ئةو تري��ان زيَبارى ب��ووة ،لةذنى
عوبي��دو لوقمان و صابي��ر ،لةذنى يةكةم��ىَ : س��ييةم كة كضى دووةم :ئيدري��س ،لةذن��ى َ َ مةحمود ئاغاى زيَبارى بووة :مةسعودو دلشادو نيهادو سيدادو وةجيهى هةبووة ،ئةم ذةنةيان الى مةال مس��تةفا لةهةموويان لة َثيشتربوو، نازى دةدا بةس��ةر ئةوانى تردا ،ناكؤكى َنيوان ذنةكان��ى كاريط��ةرى لةس��ةر ثاش��ة ِرؤذى َ لةوةدةكري كو ِرةكان��ى كرد ،تةنانةت ب��اس عوبيدو هؤكارى ثةراويَزخس��تنى لةقم��ان و َ ملمالنيية. صابير دةطة ِريَتةوة بؤ ئةو َ بارزانى ب��اوك لةن��او كو ِرةكانيدا طرنطى ئةدا بة ئيدري��س و مةس��عود ،هةردووكيانى كرد بةئةندامى مةكتةبى سياسى و ئيشوكارى بارةطاكان��ى بارزانيان ِرائةثة ِراند ،س��ةرة ِراى بةليثرسراوى ئةوةى مةسعود بارزانى كردبوو َ دةزطاى ثاراس��تن و ئيدري��س بارزانى بةهى عوبيدو مةكتةب عةسكةرى ،ئةمة لةكاتيكدا َ َ لوقمان بةتةمةن لةم��ان طةورةتربوون ،وةلة سةردةمى ثاش��ايةتيدا زيندان و نا ِرةحةتييان زؤر ضةشتبوو ،لةسةردةمى شؤ ِرشى ئةيلوليشدا شة ِرو ناخؤشى زؤريان بينيبووَ ، بةالم لةاليةن باوكيانةوة فةرامؤشكران. بارزانى باوك دواى توشبوونى بةنةخؤشى َ لةس��الى 1976بةمةبةس��تى ش��يرثةنجة، َ ضارةس��ةركردنى نةخؤش��ييةكةى ،ب��ةرةو واشنتؤنى ثايتةختى وياليةتةيةكطرتووةكانى ئةمري��كا دة ِرواتَ ، ب��ةالم ثزيش��كةكانى َبى ئةميد دةبن لةضارةسةركردنى و طة ِراندنةوةى َ بؤ ذيان ،تاوةكو ل��ة 1979/3/1لة ووياليةتة َ 76س��اليدا يةكطرتووةكانى ئةمريكا لةتةمةنى كؤضى دواى دةكات. مةسعود بارزانى مةس��عود بارزانى ك��و ِرى مةال مس��تةفا بارزانيية ،دووةم س��ةرؤكى ثارتى ديموكراتى كوردس��تانة ،لةدواى مردنى مةال مس��تةفاوة دةبى بةميراتطرى باوكى ،تاوةكو ئيستاش ئةم َ كةسى يةكةمى ئةو حزبةية ،نةخؤى بيرى لة َ دةس��ةالت كردووةتةوة ،وةنة هيش��تنى بةجي َ َ بةديليكى بؤ دروست بووة. حزبةكةيشيدا لةناو َ لةئيس��تادا جطةلة س��ةرؤكى بارزانى كو ِر َ
ثارت��ى ،س��ةرؤكى حكومةت��ى هةريَم��ى كوردس��تانة ،لةبارزاييةكان��ى ضياى س��ةري ِرةشةوة حوكمى َ َ نايةوى ووالتةكةى دةكات، دابةزيَت��ة َني��و َ خةلك��ةوةِ ،رةنطة مةبةس��تى ئةوةب��ى َ خةلك ه��ةر لةنزمييةوة تةماش��اى َ بةرزى ئةو بكةن. سي مةس��عود بارزانى خاوةنى َثينض كو ِرو َ باوكيتى، كضة ،مةسرور بارزانى كو ِرة طةورةى َ تةمةنى َ 47 سالة و ئةندامى مةكتةبى سياسى ثارت��ى ديموكرات��ى كوردس��تانةِ ،راويَذكارى ئةنجومةنى ئاسايشى كوردستانة ،وة سةرؤكى حزبةكةيشيتى. دةزطاى ثاراستنى َ مةنس��ور بارزان��ى ك��و ِرى دووةم��ى هيزى زيَرةظانى خيزانةكةيةتى ،فةرمان��دةى َ َ كوردس��تانة ،س��ةرة ِراى َنيضيرظ��ان بارزانى ب��رازاى كة س��ةرؤكى حكومةت��ى هةريَمى كوردستانة. َ لةس��ةردةمى دةسةالتى مةسعود بارزانيدا، هةميش��ة ثارت��ى بةرزونزم��ى بةخؤي��ةوة بةش��يكيش بوونة لة بيني��وة ،لةهةمان كاتدا َ ِرووداوةكان��ى َعيراق و هةريَمى كوردس��تان، كةل��ة طرنطترينيان ِرووداو (31ى ئابى )1996 ة ،ك��ة خودى مةس��عود بارزان��ى دةبابةكانى هينايةوة كوردس��تان بؤ حكومةتى َعيراق��ى َ يةكيتى ،كةئةم��ة ِرووداويَكة نةلةبير ش��ة ِرى َ ئةضيتةوة ،نةشايةنى بير ضوونةوةيشة. َ اليةنطران��ى حزبةك��ةى بارزان��ى جياواز لة اليةنطرانى ثارت و اليةنة سياس��ييةكانى ت��رى هةريَمى كوردس��تان ،خويَندن��ةوة بؤ سةرؤكةكةيان دةكةنَ ،ثييان واية سياسييةكى ب��ي ويَنةية ،كةضى كاريزماو شؤ ِر َ ش��طي ِريَكى َ (ث��ؤل بريَم��ةر) لةياداش��تةكانيدا لةب��ارةى بارزان��ى ك��و ِرةوة َ ��ي« :مةس��عود بارزانى دةل َ س��ةركردةيةكى كوردةكانةو بةرطريكةريَكى كوَيرانةي��ة لةبةرذةوةندييةكان��ى ك��ورد» لةدريَ��ذةى وةس��فةكةي ث��ؤل بريَم��ةر بؤ مةس��عود بارزانى ،ب��اس ل��ةوة دةكات كة» هينانة خاوةنى طةورةترين كؤمثانياى بةرهةم َ لةباكورى َعيراق ،هاوبةش��ى جوولةكةيةكى ئةمريك��ى بة ِرةط��ةز َعيراقيية بةن��اوى (داود حليان)».
لەنێو هەموو خێڵەو عەشیرەتەكانی كوردا ،تەنها بارزانییەكان جامانەی سور دەبەستن، دیارە ئەمەش پەیوەندی بە بیروباوەڕی بارزانییەكانەوە هەیە ،كەلە ئیستادا بووەتە بەشێكی گرنگ لەكلتوریان مةس��عود بارزانى لةكؤش��كةكانى سةرى دادةنيش��ي ،هيض َ هاوالتييةكى س��ادة ِرةش َ ئةنداميكى ناتوانى سةردانى بكات ،بةووتةى َ َ مةكتةب��ى سياس��ى حزبةك��ةى س��ي هةزار فيدايي هةي��ة ،ئةمةش وايكردووة كةزؤر جار ببيتة مايةى َ مالويَرانى و كاولكارى. ب ِريارةكانى َ سةرضاوةكان: ِريش��ةى بيروباوة ِرى بارزانييةكان .....فةريد ئةسةسةرد دةش��كينن ........ ثةنض��ةكان يةكت��رى َ نةوشيروان مستةفا مامل يذكره برمير يف كتابه ........حممد عرب ذمارة ()5(..)57ي كانووني يةكةمي ()2012
39
ىَ فينال ناوض��ة دابر َينراوةكان كوردو هاورآ توانا مَيرطةسةر
حكومةتى بةهيزبوونةوةى َ عيراقء يةكخستنةوةى طوتارى َ عةربى لةهةنبةر ثرسى هةرة طرنط بةدريذى ضارةنوس سازى كورد َ م�َ�ي��ذووى بزاظى ِرزطاريخوازى كورد لةباشورى كوردستانء بينا دةآلتيكى كردنةوةى دووب��ارةى َ دارووخ����اوى ب��آ موئةسةو بآ دةستورو غةرقى دونيايةك لة خويناوى دةردى كوشندة ملمالنيى َ َ دةوآلتيك َنيوان دوو مةزهةبى جياو َ دةورة دراو بةدةيان س��زاى َنيو دةوآلت���ى لة راب���ردوو زةري��ةك كؤمةكى سياسيةكانى ك��وردى نةكرد بؤ ئيستيغالل كردنى ئةم هةموو بؤشايانةَ ، بةلكو دواى عيرقى تا دوا ثلة داتةثينى َ ميكى َ رذي َ ستةمكار بةرانبةر ئينسانيةتء كورد، دوي َنيى كورد طيرةكانى َ شؤ ِرش َ راقضيكى عةيار 24و لة عي َ بوون بة َ عةرب عةربتر بوون بؤ دةربازكردنى
40
ذمارة ()5(..)57ي كانووني يةكةمي ()2012
عيراق لةو شةقة َميذويةى كة ئةبوو َ لةكاتيكدا بةركةويت ئةم ءةتارة َ َ َ ئةنوسريت ماليكىء بةهؤى هةلة َ طةورةو ستراتيذيةكان سةركردايةتى وازيك كورد شي َ كوردء هةر ِرؤذةو بة َ دةميك هةرةشةى ئيحراجدةكاتَ ، رؤذي��ك هةرةشةى جةبرينء بؤ َ ِ ءاقعيكى نادةستورى ضةسثاندنى َ دابرَينراوةكان لة َريطاى لة ناوضة ِ ئؤثراسيؤنةكانى تةئسيسكردنى هيزى ديجلة ،ءآلمى داخوازيةكانى َ ك���ورد ئ��ةدات��ةوة ه��ةم��وو ئةم رووداوانةوةى روئةدةن َثيوةندى بة سروة هةية َ ئايكؤنيكى سادةو بآ ِ ئةويش ئايكؤنى ( شكستى ثارتىء يةكيتى)َ ، بةل َى شكةست ،بةآلم َ ئ��ةوةى لةم شكستة ط��ةورة ترة نابيت دانةنانيانة بة شكست ئةمرؤ َ خؤش َ حالبين بة شكستى ئةم دوو هيزة بةداخةوة هةموو قسةكانى َ َئيمةى رةخنةطران لة ئةدائى ئةم هيزةءة راست طةرا خؤزطة َئيمة دوو َ َ هةلةبواين كةس زةرةى نةئةكردو كورت بينى خؤمان بواية ،بةآلم ئةمرؤ لة ئةنجامى َ هةلةى سياسيةكانى ميلةتيك باجةكةى هيز َ ئةم جووت َ ئ��ةدات ئةمرؤ كاتى ئ��ةوة ني ية َ سةرقالى ءآلم دانةوةى كارةكانى نابيت بة ميتؤدى ماليكى بينَ ، بكريت كاردانةوة ضارةسةرى دؤخة َ
هيز حةلى عاقآلنة ني هيز بةرنبةر َ َ ية ،طةورةترين َ هةلةى كورد ضونة هيزى دانوسانة بةرانبةر بوونى َ ديجلة َ ميلةتيك هةلَيكى طةورةية َ سةرقاأل بكربَت بة ناسينى (زيدىء عةلى غ��ةي��دان)َ ،ئيمة خاوةنى ثرسيكى طةورةترين ،كة خاكى َ طيرانةوةى ئةم ناوضانة داب��راوة َ ميكانيزميك ئةولةوةيةت بآ بةهةر َ ئ��ةط��ةر ل��ةم��اوةي��ةك��ى زةمةنى كةم خةيةندا كورد ئةم ثرسةى بةقازانج بةالدانةخات بؤ ئةبةد ئةم َ بةهيز طيرانةوةيان مةحالةَ ، ناوضةنة َ عيراق زةنطى خةتةرناكى بوونةوةى َ لةدةست ضوونى ئةم ناوضانةية، زؤر طرنطة سةركردايةتى سياسى كورد ئةمة باش هةزم كات ،فراوان شؤظينى لةم نةبوونى جةبهةى َ ناوضةى تايبةت توركمان َثيويستة بؤبكريت ،بة بؤضوونى ك��ارى َ من َئيمة لة كؤتا يارين لةطةأل عيراق بةنيسبةت ناوضة حوكومةتى َ دابرَينراوةكان َثيويستة طوتارى ِ ستراتيذيكى رءون كار بؤ كورد بة َ هةموو َثيشهاتةكانى داهاتوى ئةم ثرسة بكاتء ضيتر ثرسى نةوةتء شةراكةتى حوكومء تاك رةوةى نةكرينة باأل بةسةر مةسائيلى َ نةتةوةى ئةطيانا َميذوو هةرطيز لةم نابوريت هةموو هةآلنةتان َ