سياسى،فيكرى،شيكاريية
16
55
ذمارة (5 )55ي تشريني يةكةمي ()2012 خاوةني ئيمتياز ماكوان كةريم سةرنووسةر هؤشيار حةمةئةمين 07701584813 بة ِريَوةبةري كارط َي ِريي كاروان رةحمان 07702461727
22
راويَذكاري ياسايي: بةختيار عةلي عةبدولآلَ هة َلةضن: ه َيمن مةنصور ديزاين :توانا ئةحمةد َ ئيمةيل info@regamedia.com
24
www.regamedia.com ئؤفيسي نةرويج 004747364535 ناونيشان نووسينطةىسةرةكى:سل َيمانى- َ رةشةمؤل-نهؤمىدووةم تةالرى ئؤفيسى()248ضاث ضاثخانةي كوردستان
29
كؤمثانياي ن َيوةند بؤ ضاث و بآلوكردنةوة 07701517533 نرخ تيراذ 07504612568 ()1500 ()6000 ذمارة ()5(..)55ي تشريني يةكةمي ()2012
1
دواى طة ِرانةى َ تالةبانى ،مةسعود بي ئةوةى بارزانى َ سةردانى َ تالةبانى بكاتِ ،راستةوخؤ سةفةرى ئةوروثا دةكات
ط��ؤض��ان��ةك��ةى َ ت���ال���ةب���ان���ى ه�����ةراي�����ةك ئةن َيتةوة
2
ذمارة ()5(..)55ي تشريني يةكةم ()2012
وتةب َيذى مةكتةبى سياسى ثارتى لةسل َيمانى: ئ َيمة ب ِريارماندا بة ِر َيككةوتنةكةدا بضينةوة ِراثؤرتى :سةنطةر بيالل لة هةموو وَينةو طرتة ظيديؤييةكانى يةكيتى نيشتمانى كوردستاندا ئةرشيفى َ َ سكرتيرى ئةم حزبة ةبانى تال ج��ةالل َ بةطؤضانيكةوة دةبينريَت ،ئةطةر ضى طؤضان َ لة ئةدةبياتى هةموو نةتةوةيةكدا ماناى ثيربوونء َبيتاقةتيية ،كةضى ئةم قسةية لةاليةن هةوادارانى َ تالةبانييةوة بة توندى َ بةشيك لة وةالمى دةدةنةوةو َثييان واية َ كلتورى َ تالةبانى طؤضانةكةيةتى. طالؤكةكةى َ َ تالةبانى لةاليةن ئةندامانى حيزبةكةىء نةيارةكانييةوة خويَندنةوةو يةكيتييةكان ِراظةى جياجياى بؤ دةكريَتَ ، َثييان واية ئةم طؤضانة وةك عةصاكةى َثيغةمبةر موسا هةموو سيحرو ئةذديهاكان لوش ئ��ةدا ،لة بةرامبةر ئةم بؤضوونةدا تالةبانى وةك َ نةيارةكانى َ خالى سلبىء هيناوةتةوة. نيشانةى ثيربوون بةكاريان َ َ دةط��وت��رَي��ت زؤر ج��ار تالةبانى لة َ لةطةل ئةندامانى مةكتةبى كؤبوونةوةكانيدا سياسىء سةركردايةتى حيزبةكةي كة َبي ئوميد بووة لة ضارةسةركردنى ناكؤكييةكانيان َ لة ِريَطاى طفتوطؤوة ،بةطؤضانةكةى كةوتووةتة طيانيانء َلييداونَ ، نابيت بةالم َ كاتيك بضيت كة هيض َ ئةوةشمان لة ياد َ َتي َالكةى َ تالةبانى نةيتوانيوة ِريَطرى بكات لة ضارةسةركردنى ناكؤكى َنيوان ئةندامانى حيزبةكةى. َ دواى ئةوةى تالةبانى لة 17ى حوزةيرانى َ ئةمسالدا بةمةبةستى ضارةسةركردنى ثزيشكى سةردانى َ ئةلمانياى كردو بؤ نزيكةى 3مانط لة نةخؤشخانةيةكى ئةو َ ووالتة مايةوة ،لةسةروبةندى طة ِرانةوةكةيدا وَينةيةكى َ تالةبانى هةرايةكى لة َنيوان اليةنطرانى ثارتى ديموكراتى كوردستانء
يةكيتى نيشتيمانى كوردستاندا دروستكرد، َ َ وَينةكةى تالةبانى لة ِرؤذنامةى (كوردستانى َ َ يةكيتى دابةزيوة زمانحالى ن��وى)ى َ طؤضانةكةى بةدةستةوة نيية ،كة تاعبيرة لة ضاكبوونةوةى َ تالةبانى ،كةضى ِرؤذنامةى سيبةرى ثارتى (هةولير) كة ِرؤذنامةيةكى َ َ هيناوة ديموكراتى كوردستانة ،هةمان ويَنةى َ كة َ تالةبانى طؤضانةكةى بةدةستةوةية ،ئةم َ كؤمةاليةتى فةيسبووك وَينةية لة تؤ ِرى ناكؤكى لة َنيوان هةوادارانى ئةم دوو حزبةدا دروستكرد ،بةرثرسانى هةردوو ِرؤذنامةكةش قسةى خؤيان لةبارةيةوة كرد. ِريَككةوتنى يةكيتى ث��ارت��ىء َ ستراتيذييان هةية َثيكةوة كةضى ِرةنطة هةبيت كارتيكردنى سلبى ويَنةيةك َ َ
لة ئيَستادا يةكيَتى باس لة ثيَداضوونةوةى ِر َيككةوتنى سرتاتيذى َ لةطةل دةكات ثارتى دميوكراتى كوردستاندا ،وة بةرثرسانى هةردووال كةوتوونةتة ليَدوانى دذبةيةكء يةكرت تاوانباركردن
ببيتة هؤى لةسةر ِرَيككةوتنةكةو دواجار َ دروستبوونى كارةساتء َ مالويَراني بؤ َميك. دانيشتوانى هةري َ ِرؤذنامةنووس لةتيف فاتيح فةرةج لة دوانيكيدا بؤ طؤظارى ِريَطا ووتى «لة َلي َ َ ووالتى َئيمةدا ضونكة سياسييةكان ويَنةى دةكيشن ،وة سياسييةكان بارودؤخةكة َ وَينةى ثةيوةنديية سياسىء ئابورى و َ دةكيشن ،بؤية دةست كؤمةاليةتييةكان َ بردنى ئةوان بؤ هةنديَك ثرسء بابةت ِرةنطة بةجؤريَك لة جؤرةكان بة ئيستيفزاز وةربطيرَيت ،ئةطةر لة ِروانطةى ئيستيفزازةوة قسةكردنيكى ه��اك��ةزاىء ن��ةب�َ�ي��ت، َ خوَيندنةوةيةكى ئاسايي َبيت ،ئةوكاتة زؤر عةيبة َليكدانةوةى جياجياى بؤ بكريَت، بةالم لة َ َ ئةسلدا ترس لةوةية كة ئةمة ئيستيفزاز كردن َبى بؤية ئةو ِرةدو بةدةلة دةبيت». دروست َ يةكيتى باس لة َثيداضوونةوةى لة َئيستادا َ َ لةطةل ثارتى ِرَيككةوتنى ستراتيذى دةكات ديموكراتى كوردستاندا ،وة بةرثرسانى هةردووال كةوتوونةتة َليدوانى دذبةيةكء يةكتر تاوانباركردن ،وة دواى طة ِرانةوةى َ تالةبانىء لة بةالغى كؤتايي كؤبوونةوةى يةكيتى نيشتمانى ئةنجومةنى سةركردايةتى َ كوردستاندا كةلة بةروارى ()2012/9/21 دا داوا دةكةن َثيداضوونةوة بة ِريَككةوتنى َ لةطةل ستراتيذيدا بكرَيت و ثةيوةنديشيان اليةنة سياسييةكانى تردا بةرفراوان بكريَت، كاتيكداية بةبؤضوونى ضاودَيران ئةمة لة َ يةكيتىء ثارتى بةهؤى رَيككةوتنةكةيانةوة َ ت��ةواوى اليةنة سياسييةكانيان ثةراويَز خ��س��ت��ووةو ه��ةم��وو ئ��ةو ياسايانةى لةبةرذةوةندى خؤيانداية لةثةرلةمان ،بة زؤرينةى دةنط َتيى دةثة ِريَنن َبي ئةوةى بطة ِريَنةوة بؤ ثرسى ئؤثؤزسيؤن. ذمارة ()5(..)55ي تشريني يةكةمي ()2012
3
دواى ط��ة ِران��ةى َ تالةبانى ،مةسعود َ بارزانى َبي ئةوةى سةردانى تالةبانى بكات، بةشيك ِراستةوخؤ سةفةرى ئةوروثا دةكاتَ ، لة خوَيندنةوةكان بةو ئاراستةيةدا دة ِرؤن كة َ َ دةسةالتةكةى تالةبانى لة ثرسى كةوتنى ماليكيدا نةضووةتة َنيو ثرؤذةكةى بارزانييةوة، َ دةسةالتدارانى بةغدا بؤ سةردانى ياخود َ تالةبانى ديَنة هةرَيم بؤية نايةويَت لة ذيَر
ِر َيككةوتنى سرتاتيذى نيَوان يةكيَتىء ثارتى هةر لةسةرةتاوة نارِةزايي ئةندامانى يةكيَتى ليَكةوتةوة، وة زؤربةى تريةكان بةو ئاراستةيةدا دةرِؤن كة لة َ هةلبذاردنةكاندا هةموو دةنطة نارِةزاكانى يةكيَتى، لةبةرذةوةندى بزوتنةوةى طؤرِان دةنطيان داوة َ طوشارى َ دانيشيتء لةطةلياندا تالةبانيدا َ لةكاتيكداية كة ئةدهةم طفتوطؤ بكات ،ئةمة َ بارزانى ئامؤزاى مةسعود بارزانىء ئةندامى ئةنجوومةنى ثارتى ديموكراتى كوردستان، لةبةرامبةر سةردانى كردنى ماليكى بؤ سليمانىء بينينى َ تالةبانىِ ،رةخنةى توند َ يةكيتى نيشتيمانى كوردستان ئاراستةى َ دةك��اتء تاوانباريان دةك��ات ب��ةوةى كة
4
ذمارة ()5(..)55ي تشريني يةكةم ()2012
يةكيتى َثيشوازى لة دوذمنانى كورد دةكات، َ لةبةرامبةر ئةم َليدوانةى ئةدهةم بارزانى، بةها جمالةدين ثةرلةمانتارى َ دةولةتى ياسا يةكيتى بةتوندى َ وةالمى دةبيت َ ِرايطةياند» َ َليدوانةكانى ئةدهةم بارزانى بداتةوة». وةستا ِر َ ةسول ،ئةندامى سةركردايةتىء َ بةرثرسي َ ضةمضةمالى مةلبةندى 15ى يةكيتى نيشتمانى كوردستان بة ِريَطاى َ ِراطةياند» ئيتيفاقييةى ستراتيذى دةورو م�َ�ي��ذووى خ��ؤى ب� ِري��وة ،وة لة َئيستادا بارودؤخيك لة ناوضةكةدا هاتووةتة َ َ شي ،طؤ ِرانكارييةكى زؤر لة ووالتانى َثي َ دةورووب��ةردا دروست بووة ،سةرة ِراى ئةو عيراق ،بؤية َئالؤزيية سياسييةنةى ناوخؤى َ ئةم زروفةش طؤ ِرانكارى بةسةردا هاتووة، ئاشكرايشة هةر قؤناغةو ِريَككةوتنء قسةكردنى خؤى دةوَي��ت ،ئ��ةوةى كة َئيمة قسةى لةسةر دةكةين طةشةدانة بشيت بؤ ئةم قؤناغةى بة ِرَيككةوتنةكة تا َ شي». كة ديَتة َثي َ ب��ة ب��ؤض��وون��ى وةس��ت��ا ِرةس���ول جيابوونةوةى بزوتنةوةى طؤ ِران كةلة دواى يةكيتى ِرَيككةوتنةكةوة بوو ،واى كرد كة َ بةجيكردنى جي َ نيشتمانى كوردستان لة َ ئيتيفاقييةكةدا لة هةنديَك جيطادا هةست بة خاوبونةوة بكات ،ئةطةر نا لة ناوة ِركى ِرَيككةوتنةكةدا هيض كةم و كورتييةكى َتيدا نيية. يةكيتىء ِريَككةوتنى ستراتيذى َنيوان َ ثارتى هةر لةسةرةتاوة نا ِرةزايي ئةندامانى يةكيتى َليكةوتةوة ،وة زؤربةى تيرةكان بةو َ َ ئاراستةيةدا دة ِرؤن كةلة هةلبذاردنةكانى ( )2009/7/25هةموو دةنطة نا ِرةزاكانى يةكيتى ،ئةوانةى كة هةر لةسةرةتاوة َ َثييان وابووة َ تالةبانى سازشى لةبةرامبةر ثارتى ديموكراتى كوردستاندا ك��ردووة، لةبةرذةوةندى بزوتنةوةى طؤ ِران دةنطيان داوة. ووتةبيذى مةكتةبى عةبدولوةهاب عةلى َ سياسى ثارتى ديموكراتى كوردستان لة دوانيكيدا بؤ ِريَطا سليمانى لة َلي َ ثاريَزطاى َ باس لةوة دةكات كة هةفتةيةك َثيش كؤبوونةوةى ئةنجوومةنى سةركردايةتى
يةكيتى ،ئةنجوومةنى سةركردايةتى ثارتى َ ديموكراتى كوردستان بةسةرؤكايةتى بةرَيز مةسعود بارزانى كؤبووينةوةَ ،ئيمة ب ِريارماندا بة ئيتيفاقييةكةدا بضينةوةَ ، بةالم بةهيزكردنى ئيتيفاقييةكة. بؤ َ ووتةبيذةكةى مةكتةبى سياسى ثارتى َ لة دريَذةى َليدوانةكةيدا بؤ ريَطا َ دةلَيت « َئيمة َثيمان باشة دةرطاى ِرَيككةوتنةكة بكةينةوة بؤ اليةنةكانى تر تا َبينة َنيو ِرَيككةوتنةكةوة» ئةطةرضى ئ��ةم ِرَيككةوتنة بةالى َ دةسةالتةوة لة بةرذةوةندى طةلى كوردة، َ بةالم ئةم قسةية لةاليةن ئؤثؤزسيؤنةوة ِرةخ��ن��ةى َليدةطيريَتء َثييان واي��ة دابةشكردنى سةروةتء سامانى َ ووال َتيكة بةسةر دوو َ بنةمالةدا. ِرؤذنامةنووس لةتيف فاتيح فةرةج باس يةكيتيدا دروست لةو دةنطانة دةكات كة لةناو َ يةكيتى بة ِرَيككةوتنةكةدا بووة ،بؤئةوةى َ بضيتةوة ،ضونكة هةستدةكةن غةدريان َ بةشيكيش لةسةركردةكانى َليدةكرَيت ،وة َ يةكيتى شعور بةو غةدرة دةكةن ،هةست َ دةكةن هاوثةيمانةكةيان ئةو مافةيانى شيلكردووة ،بؤنموونة باس لةوة دةكةن َثي َ ثؤستيكيان نيية، كةلة هةموو باديناندا َ لةبةرامبةر ئةمةدا ثارتى لة طؤ ِرينى كابينةى َثينضةمء شةشةم لةناوضةى طةرميانء سليمانى َ كيكى زؤرى دامةزراند. خةل َ َ َ لة وةالمى ثرسياريَكى ِريَطا دا كة ئايا يةكيتى هةستبةوة ناكات كة خةدرى َ َليدةكريَت؟ ووتة َبيذةكةى مةكتةبى سياسى ثارتى َ دةلَيت «ئةوة قسةى كاديرةكانى خوارةوةية ،قسةى مام جةاللء مةكتةب سياسى نيية ،الى َئيمةش ئةو طلةيية هةية ،ب� َ شيوةيةك �ةالم َئيمة بةهةموو َ ِرَيككةوتنةكة بةطرنط دةزانين». يةكيتىء ثارتى َميذووى شة ِرى ناخؤى َ كةبووة هؤى كوذرانى نزيكةى سيء َ هاوالتى ئةم هةريَمة تا شةش ه��ةزار بةشيوةيةكى ِرةسمى هؤكارى َئيستاش َ َ هةلطيرساندنى ئةو شة ِرة نةزانراوة ،بؤية َ َ لةم ووالتةدا واريدة طؤضانةكةى تالةبانى جارَيكى تر ئةو َميذووة دووبارة بكاتةوة.
حمةمةد ت َوفيق رةحيم:
ز َوربةى ز َورى اليةنطرانء كادرةكانى يةك َيتى، َ قبوولة لةسةر باروود َوخى ئ َيستا ب َوضوونةكانى ط َو ِرانيان
ديداري :سةلمان حسَين خوى ضونى َ اوبو َ طوظارى ِريَطادا ِر َ طو ِران (محةمةد َتوفيق رةحيم) لةم ديدارة تايبةتةى َ ديبلوماسيةكانى بزووتنةوةى َ بةرثرسى ذوورى ثةيوةندية َ دةربارةى ضةند تةوةرةيةك دةخاتة ِروو. طو ِرانء َ هةلبذاردنة زسيون,حوكومةت ,بزووتنةوةى َ طو ِران بةاليةنة سياسيةكانةوةَ ,ئو َثو َ تةوةرةكان َثيك هاتوون لة -:ثةيوةندى بزووتنةوةى َ زسيونةكان لةيةكترةوة ,ئةو َ وطو ِرى دةلَيت «بةبةردةوامى دانيشتنء طفتوطوو َئال َ َ دةنطوى َليك دووركةوتنةوةى اليةنة َئو َثو َ ناوخويةكان .دةربارةى َ َ َ َ خويدا ِراست ناكات ،محةمةد َتوفيق ئيسالمى ى مةل كو ئةميرى مى وةال لة هةية», ا ر زسيون لةناو َ كةلةيةكيك لة ديدارةكانيدا وتبوى َئو َثو َ َ َ بيرو ِ استطوين» .دةربارةى حوكمةتء بةديارى كراوى كابينةى حةوت ,ئةو ِراى واية هيض جياوازيةكى لةطةلَ َ ِرةحيم دةلَيت «ئةوةندةى بزانين َئيمة ِر َ كةشتيك نية بةناوى وةزارةتى سامانة سرووشتيةكان .دةربارةى َثيشوازى كردن لة ئاشتى حوكمةتى َثيشوودا نية ،ئةوةش دووثات دةكاتةوة َ هةوامى َ دةطةيةنيت كةسةردانى سةروةكى هةريَم كةسيك ثيشوازيمان َليكرد كة بةرثرسة يا كارةكا لةسةر نةوت»ِ .رايشى َ «ئيمة وةك َ دةلَيت َ طو ِران َ بةدةولةتى كورديةوة نةبوو .دةربارةى َ َ دةلَيت َزور ئازادانةبووةو طو ِران ثةيوةندى ناوخويةكانى بزووتنةوةى َ هةلبذاردنة َ َبوالى بزووتنةوةى َ كةخوى نةضووة َبودةنط دان. ر ئةوةش بةرثرسياريةتى, شة ِرنةبووة لةسةر ادةطةيةنيت َ َ ِ ذمارة ()5(..)55ي تشريني يةكةمي ()2012
5
طو ِران بةاليةنة سياسيةكانةوة ثةيوةندى َ ِريَطا :با سةرةتا لة ثةيوةندى ط�َ�و ِران ثى بكةين، بةاليةنة سياسيةكانةوة دةست َ طو ِران بةاليةنة سياسيةكانى ترةوة ثةيوةندى َ ئاستيكداية؟ وة نزيك ترين حيزبى َ ضونةو لة ض َ كى ية؟. سياسيى لة َئيوةوة َ شيكين محةمةد َتوفيق رةحيمَ :ئيمة بة َ زسيونَ .بيطومان ثةيوةنديةكانمان لة َئو َثو َ َ زسيونةكان يةيوةنديةكى ثو ئو زة هي َ َ َ لةطةل َ َ وطو ِرى بيرو ِرا هةية ،دانيشتن باشة ,وة ئال َ هةية,ليك نزيك بوونةوة هةية لةسةر َ َ مةسةلةكان.لةطةل بةشةكةى ترى كة َ ثةيوةندى دةستةالتة,ثةيوةنديةكانمان َ دةس��ةالت��ة ،وةك هةموو ثوزسيونء َئو َ زسيو َنيكى (ئو َثو َ زسيون َ َنيكى دوونيا َئو َثو َ شوي َ َ َ ضونة لةطةل حيزب ,يان ئاشكرا) هةلويَستى َ َ دةسةالت ،ثةيوةنديةكانى َئيمةش حيزبةكانى ئاواية. ِرَيطا :لةدواى ئةوةى ضةند سةركردةيةكى طو ِرانيان كرد ,هةست بة يةكيتى سةردانى َ َ يةكيتىء َ لةنيوان َ جورة نزيك بوونةوةيةك َ طو ِراندا دةكريَتَ ، طو ِران بةلطةش َبو ئةمة َ َ لةسةر ئاستى ِراطةياند رةخنةكانى ئاراستةى يةكيتى ،راتان دةربارةى ئةمة قسةية ثارتية تا َ ضية؟ محةمةد َتوفيق رةح��ي��م :ن��اَ ،ئيمة قسةكانمانَ , هةلويَستةكانمان كة دةرى دةب ِرينء دةيكةين لة ِراطةياندنةكانةوة َ دةسةالتة، سةبارةت بةكردارى ديارى كراوى لةسةر بابةتى نةوتة ,لةسةر بابةتةكانى ترة، َئيستا َ وادةزانيت ئةوانة تةوجيهة دذى خةلك َ ثارتى ،ئةوة هيض تةوجيهنية دذى ثارتى، َ َ دةسةالت دةسةالتء ب ِريارةكانى قسة لةسةر دةكةين ,وة ئةو ب ِريارانة لة دةستى ثارتياية, شيوةية وة ثارتى ئةو بريارانة دةداتَ ,بوية بةو َ دةكةويَتةوةَ ،ئيمة كة لةسةر بابةتى نةوت قسة نابيت باسى نةوت بكةيت ئةطةر دةكةينَ ، باسى ثارتى نةكةيت ,ضونكة ثارتى لةثشت ئةو مةسةلةوةية ،وة ئةو بابةتانةى تر كة ديَتة َثيشةوة ,لةبةر ئةوةى ثارتى دةسةالت دارة ,وة بريارةكان الى ثارتية زياترَ ،بوية قسةكانمان ثارتى دةطريَتةوة. ِريَطا :ب� َ يةكيتيش هاوبةشة لةو �ةالم َ دةس� َ �ةالت��ةدا ,ئةمة ئينكارى َلى ناكريَت, نةزانيت ،هةر لةبةر كةسيش نية ئةم راستية َ
6
ذمارة ()5(..)55ي تشريني يةكةم ()2012
ئةمةية ئةوتريَت زياتر رةخنة لةثارتى دةطرن يةكيتى؟ تا َ محةمةد َتوفيق ِرةحيم :جا هاوبةشة َ دةسةالتةكان الى يان هاو بةش نية, َ ثارتية ،ئةوةى َئيمة دةيبينين دةسةالتةكان, ب ِريارةكان لةالى ثارتيةَ ،بوية قسةكانمان ثارتى دةطريَتةوة. يةكيتى ثةراويَزخراوة ,يان َطا:ثيتان واية َ ِري َ خوى نايةويَت؟ يةكيتى َ َ محةمةد َتوفيق رةحيم :نازانم ،ئةوة يةكيتى بثرسيت ،من نازانمَ , بةالم دةبيت لة َ َ َ دةسةالتى يةكةم دةزانيت َئيستا هةمووكةس َ لة هةريَمى كوردستان ثارتية.
ئةوةندةى ئيَمة هةستى ثيَئةكةين لة ناو بةشيَكى زوَرى كادرةكانء اليةنطرانى يةكيَتى يا َ هةلو َيستةكانى َ القبوولة ط َورِانيان ِريَطا :لة هةنديَك ميدياوة باس لة يةكيتىء ط� َ�و ِران دةكريَت، يةكطرتنةوةى َ دةربارةى ئةم بابةتة راتان ضية؟ بةشيكى َزورى ئةو محةمةد َتوفيق رةحيمَ : طو ِراندان,لة كةسانةى َئيستا لة ناو بزووتنةوةى َ بنة ِرةتدا لة ناو ية َكيتيدا نةبوون ,لة ناو حيزبء اليةنى تردا بوون ،تيايةتى َ ئةسلةن سياسةتى نةكردووة ،مةسةلةى يةكطرتنةوة لة ئارادانية، ئةو كةليمةية ِراست نيةَ ، بةالم ئايا َبوضوونى نزيك هةية؟ ئ��ةوةن��دةى َئيمة هةستى بةشيكى َزورى كادرةكانء َثيدةكةين لة ناو َ َ طو ِرانيان يةكيتيدا هةلويَستةكانى َ اليةنطرانى َ َ القبوولة.
يةكيتيةوة نزيكن يان ِريَطاَ :ئيوة زياتر لة َ ثارتى؟ محةمةد َتوفيق رةحيمَ :زوربةى َزورى (ئةوةندةى َئيمة ئاطادارين) اليةنطرانء طو ِرانيان يةكيتىَ ,بوضوونةكانى َ كادرةكانى َ َ باروودوخةكةى َئيستا. قبوولة لةسةر َ زسيون دةربارةى َئو َثو َ ِرَيطا :ماوةيةكة هةست بةدووركةوتنةوة زسيونةكاندا، لةنيوان اليةنة َئو َثو َ دةكريَت َ َثيمان َبل َى ئةمة تاضةند ِراستة؟ محةمةد َتوفيق ِرةحيم :بةبةردةوامى َ وطو ِرى بيروو ِرا هةية ،هيض كو بونةوةوئال َ ديدارو َ دووركةوتنةوةيةك نية. كو َ مةلى ئيسالمى ِرَي��ط��ا :ئةميرى َ زسيون لة لةديداريَكيدا باسى لةوةكرد»ئو َثو َ َ خويدا ِراست ناكات» ِراتان دةربارةى ئةم ناو َ قسةية ضي ية؟ محةمةد َتوفيق ِرةحيم :نازانم مةبةستى ضية. راستطو دةزانن؟ خوتان بة َ ِريَطاَ :ئيوة َ محةمةد َتوفيق رةحيم :ئةوةندةى بزانين راستطوين ،نازانين َبوضى واى وتووة؟ َئيمة َ لة سةر ضى واى وتووة ،ئةوة يةكةم جارة دةيبيستم. ِريَطا :هةر هةمان كةس واتة (ئةميرى كو َ مةلى ئيسالمى) دةربارةى ئيمزانةكردنى َ ط��و ِران لة ثةرلةمانى َعيراق فراكسيونى َ َ َبو َليسةندنةوةى متمانة لة نورى ماليكى, لةيةكيك لة ديدارةكانيدا باسى لةوة كردووة َ طو ِران َ هةلةبوو، كةئيمزا نةكردنى فراكسيونى َ َ دةربارةى ئةم قسةية راتان ضي ية؟ محةمةد َتوفيق رةحيم :هةمووكةسء اليةنيك شاهيدى ئةوة ئةدةن كة ئيمزا َ نةكردنى َئيمة كاريَكى َزور َزور ئيجابى بوو ،وة َزور باش بووة ,ضونكة ئةو مةسةلةى ماليكى كةالبردنى هاتة ئاراوة فاكتةرةكانى شتى نةتةوايةتىء مةبدةئىء ديموكراسى نةبوو, َ بةلكو مةسائيلى شةخصى بوو ،وة َئيمة نابينة تةرةفيك لة مةسائيلى شةخصياَ ،بوية َئيمة َ وتمان ئامادةنين ئيمزاى بكةينَ , بةالم َثيمان باشة ئةطةر ماليكى بانط بكريَتة ثةرلةمان, طفتوطوى َ لةطةل بكريَت ,ثرسيارى لةثةرلةمان َ خومان َلى بكريَت ،ئةو كات َئيمة ب ِريارى َ سةربةخوين، دةدةينَ ،ئيمة بزووتنةوةيةكى َ َئيمة بزووتنةوةيةكين اليةنطرى هةريَمى
كوردستانء دةستكةوتة نةتةوايةيةتيةكان َ مونتةلةقى شةخصىء مةسائيلى دةكةين ،لة ترةوة َ هةلويَست وةرناطرين. كومةلَ َطا:ثيتان واية قسةكةى ئةميرى َ ِري َ ناجورى تياداية؟ َ َ محةمةد َتوفيق ِرةحيم :ئةو بة هةلةى دةزانيتَ ,ئيمة َزور بةراستى دةزانين ،وة َ ثسثو ِرةكانى دوونيا, بةشاهيدى َزورب��ةى َ هةلويَستى َئيمة َ َ َستيكى َزور مةبدةئىء ي هةلو َ وابيت ,ضونكة راست بووة ,وة َثيويست بوو َ هيشت بكةوينة مةسائيلى شةخصييةوة. نةمان َ ِريَطا :محمةد ئةحمد ،ئةندامى مةكتةبى سياسيى يةكطرتو لةكاتى قةرةبووكردنةوةى بارةطا سووتاوةكانياندا َ «جوريَك دةلَيت َ زسيوندا مونافةسةى حيزبى لة َنيوان َئو َثو َ هةية» وة رةخنةش لة هاوثةيمانةكانيان مةل) ،وة َ كو َ دةلَيت (طو ِرانء َ دةطريَت واتة َ «ئةو رةخنانةى كة ئةوان َليمان دةطرن َبو ثى ئةوةية جةماوةرى يةكطرتوى ئيسالمى َ كةم بكةنةوة» ،راتان دةربارةى َليدوانى ئةو بة ِريَزة ضي ية؟ محةمةد َتوفيق رةحيم :نةم بيستووة,ئاطام َلى ى نيية. ِريَطا :راتان دةربارةى قةرةبووكردنةوةى يةكطرتوو ضي ية؟ محةمةد َتوفيق رةحيم :دةزان��ى ئةوة خويان ب ِريارى َلى دةدةنَ ،ئيمة مةسةلةيةكة َ طو ِران بةالمانةوة طرنط وةك بزووتنةوةى َ نةبيتَ ،ئيمة يان ت هةبي نية بارةطامان َ َ َ هةوليشمان نةداوة قةت قةرةرةبوو بكريَينةوة، َئيمة هةميشة دذى ئةوكلتورة بووين كة كاتى خوى لة كوردستاندا هةبووة ,وة تا ئيستاش َ َ ماوة ،مال سووتاندنء بارةطا سووتاندنء... دذى ئةو مةسةالنةين ,وة بةالشمانةوة طرنط نةبووة ,بارةطاكانى َئيمةشيان سووتاندووة, نةداوةتىَ ،بوية هيض كات هةرطويَشمان َ دةبيت داواى قةرةبوومان نةكردووةتةوةَ ، نةمي َنيت,كلتورى ئةوةى لةسةر ئةو كلتورة َ بيروو ِراو َ هةلويَستى سياسى َبين بارةطاكةت لةشتيكى َزور عةشائيرى بسوتينن ،ئةوة َ َ َ َ دةضيت ،ج��اران لةديَهاتا مالى خةلكيان َ نةمي َنيت، ئةسوتانَ ،ئيمة دةمانةويَت ئةوشتانة َ خويان ب ِرياردةدةن قةرةبوو لةبةر ئةوة ئةوان َ وةردةطرنةوة ,يان وةرى ناطرنةوة ،ئةوة رةئى خويانة. َ
ِريَطا:ب ِرياريَكى ياساى بوو؟ يانة,خويان خو َ محةمةد َتوفيق رةحيم :كارى َ َ لةطةل ئةوة نةبوين ب ِريارى َلى دةدةنَ ،ئيمة قةرةبوو وةرطرينةوة لةشويَنةكانى تر. ِريَطا :ئةوان َثييان واية َنوذةنكردنةوةى َ لةطةل قةرةبوو كردنةوةكةى بارةطاكانى َئيوة ئةواندا جياوازى نية ،هةرهةمان ئةندامى مةكتةبى سياسى يةكطرتوو َ طو ِران دةلَيت « َ َ دةلَيت شةل نية ثاى شكاوة» راتان دةربارةى ئةو قسةية ضي ية؟ محةمةد َتوفيق ِرةحيم :ئةطةر َتو دةتةويَت وةالمى اليةنةكان بدةمةوةَ , من َ وةالمى ئةوان خويةتىَ ،ئيمة نادةمةوة ,ضى وتووة كةيفى َ قةرةبووى ثارة وةرناطرين بةرامبةر سووتانى بارةطاكانمان هةرئةوةندة ،ئةو ضى َ ئةلَيت ,ضى خويةتىء ضونى َلى َتى ئةطات كةيفى َ َنالَيتَ , َ زسيونداين ,بةالم بيرو ئازادة ،راستة لة َئو َثو َ َبوضونى جياوازيش هةية ,رةنطة بيرو َبوضونى شتيكى ئاسايية. وابيت َ َ دةربارةى حكومةت. ِريَطا :راى بة ِريَزتان دةربارةى كابينةى حةوتى حكومةت؟ محةمةد َتوفيق رةحيم :هيضى جياوازني ية لة كابينةكانى َثيشوتر. ِريَطا :هةست بةوة دةكريَت ِراطةياندنى طو ِران كةمتر قسة لةسةر سةروةكى كابينةى َ بةثيضةوانةى َثيشوترةوة ,كة حةوت دةكاتَ , ب ِريَكى َزور قسة لةسةر سةروةكى كابينةكة دةكرا؟ محةمةد َتوفيق رةحيمَ :ئيمة قسة لةسةر كارةكانى حوكمةت دةكةين ،ئةوة َئيستا بةبةردةوامى رةخنةمان لةحكومةت هةية, ضونكة حكومةت هيض ناكات.حكومةتى ستابيت يان ئ��ةوةى َثيشوو هيضيان َئي َ جياوازيةكيان نيية لةالى َئيمة,ضونكة هيضيان ثى ناكريَت. نةكردووة ,وة هيضيان هيضيان َ ِرَيطا :بةكورتى ئةو كارانةى كة لةسةردةمى كابينةى (د.بةرهةم) دا كردووتانة ,هةرهةمان (نيضيرظان بارزانى) كةئيستا لةسةردةمى َ كارة َ دا دةيكةن؟ محةمةد َتوفيق رةحيم :هةرهةمان َبوضونمان هةية ،ئةطةر كاريَكى باشيان كرد دةلَين باشتان كرد ,كة خراثيشيانكرد َ َ دةلَين خراثتانكرد. ِريَطا :لةسةردةمى كابينةى (د.بةرهةم) لة
َ كةنالى (كةى َئين َئين) ب ِرياربوو بةرنامةيةك َثيشكةش بكريَت ب��ةن��اوى (سويَندة كةوتووةكة) ،وة ِريكالميشى َبوكراَ , بةالم استةوخو وةستينرا ،ئةو بةرنامةية ِر دواتر َ َ لةسةر(د.بةرهةم) بوو؟ محةمةد َتوفيق رةحيم :هةر ئاطام لةو بةرنامةية نية ,هةرناشزانم. خوى بةنويَنةرى طو ِران هةميشة َ ِريَطاَ : َ دةزانيتَ ،زور ن ي بابل يان ت, دادةني شةقام َ َ َ َ َ كرد,ثيم سى َقولىء َثينج َقوليتان َ َ كوبونةوةى َ كوبونةوانة َبو شةقام خوشة بزانم ضيتان لةو َ َ هيناوة؟ بةرهةم َ محةمةد َتوفيق رةحيمَ :ئيمة لةهةموو ثاكيجةكاندا ك� َ�وب��ون��ةوةك��ان��دا ,وة ل��ة َ كةثيشكةشمان كردووة داواى َ جى َ خةلك َ بةجى دةكةن ,وة هةمووى لةبةرذةوةندى َ خةلكة ،ئينجا َ َ خةلكء شةقام يةك شتن الى َئيمة. كوبونةوانة ِريَطا :من دةمةويَت بزانم ئةو َ هيضى َلى سةوز بووة ،يان نا؟ كوبونةوانة محةمةد َتوفيق رةحيم :ئةو َ ثاكيجانةى َلى سةوزبووة كة داومانة ئةو َ َ َ بةجيى جى َ ب��ةدةس��ةالت ,وة دةس��ةالت َ نةكردووة ,وة بةبةردةوامى َئيمة َ هةولدةدةين كة شةفافيةت َبيتة ئاراوة ,وة َئيستا َ خةلك وشيارترة لةجاران لةسةر مةسةلةكان ,ئةوة َ طو ِران,ضونكة فةزلى زياتر دةطة ِريَتةوة َبو َ زسيو َنيكة كة ه� َ �ةول دةدات ط��و ِران َئو َثو َ َ شةفافيةت َبيتة ئاراوة. ضاوثيكةوتنةكاندا لةيةكيك لة ِريَطا: َ َ ئاماذةت َبو ئةوة كردووة ,كة ئةم دوو حيزبة ناتوانن ضاكسازى بكةن ،كةواتة َبو َئيوة داواى كاتيكدا َتو ِرات واية ضاكسازيتان َليكردن لة َ كة ناتوانن ضاكسازى بكةن؟ محةمةد َتوفيق رةحيم :هةميشة َتو داواى ضاكسازى دةكةيت ,وة ضاكسازى دةكةيتة خةلك ،من ِرةئم واية؟ َ داواى َ بةل َى ئةم دوو حيزبة ناتوانن ضاكسازى بكةن ,ضونكة تةركيبةى َثيكهاتةى َ ئةقليةتى حيزبةكان ناتوانن ضاكسازى بكةنَ ،ئيستاش دوو ئيدارةى خوى خويدا َ هةية ,وة هةر حيزبة لةناوضةى َ دةزانيتَ ، ئةقليةتةكة بةحيزبى َثيش ِرةو تةليعى َ َ شيوةى ئةقليةتى ئةحزابى تةقليدية ,لةسةر َ سوظيةت درووست بووة ،وةك حيزبى بةعس َ وةك حيزبة شيوعيةكان وةك حيزبى ضينى ذمارة ()5(..)55ي تشريني يةكةمي ()2012
7
كورياى شيمالى ,وة َليرةش ،ئةم حيزبانة وةك َ ناتوان ضاكسازى بكةن,ضونكة َ ئةقليةتةكةيان واية. ِريَطاَ :ثيت واية داواكردنى ضاكسازى لةم دوو حيزبة َ هةلةية؟ نةخير ،ئةوة داواى محةمةد َتوفيق رةحيمَ : َ َ داوابكةيت,بةالم دةكريَت، دةبيت خةلكة َتو َ َثييان ناكريَت. طو ِران، ِريَطا :وةك ِراى بة ِريَزت نةك ِراى َ يةكيتىء ثارتى ناتوانن ضاكسازى كاتيك َ َ دةبيت شةقام ضى بكات؟ بكةنَ , محةمةد َتوفيق رةح��ي��م :شةقام لة َ بداتى. هةلبذاردنى داهاتوودا َ نابيت دةنطيان َ ِريَطاَ :ئيوة هةميشة باس لةوة دةكةن كة ئةم دوو حيزبة تةزويراتيان كردووة ,يان تةزوير دةكةن ،طريمان َ هةلبذاردنى داهاتووكراو, دووبارة تةزويراتيان كردةوة ئةو كات ضى؟ محةمةد ّتوفيق رةحيمِ :راستة ئةمان َ هةولدةدةن تةزوير بكةن, تةزويردةكةنء َ نةضيت ئةو ِروداوانةى َئيستا بةالم لةبيرشتان َ لة بةهارى عةرةبيدا روو ئةدات ,هةمويى َ دةسةالتة. كاردانةوةى تةزويرى ِريَطا :بةكورتى ئةطةر تةزويركراو دووبارة هاتنةوة سةركورسى دةس� َ �ةالت ,ئةو كات دةبيت َ خوثيشاندان بكات؟ خةلك َ َ َ دةبيت خةلك محةمةد َتوفيق رةحيمَ : ب ِرياربات ضى دةكات. ضاوثيكةوتندا باست ِريَطا :لةهةمان َ كةشتيك نية بةناوى وةزارةتى لةوةكردووة َ سامانة سروشتيةكان؟ َ محةمةد َتوفيق رةحيم :بةل َىَ ،ئيستاش م،خوشى َ َ خومء دةلَيت وةزارةتةكةم َ وادةلَي َ جانتاكةمم. طو ِران وةك ِريَطا :ئةتوانيت َثيمان َبلَيت َ ضى َثيشوازى َلى كرد؟ محةمةد َتوفيق رةحيم :هاتووةو داواى كردووةو دانيشتووة ،هةموو ئةو قسانةى كة لة ِراطةياندنةكاندا دةيكةين َثييان وتووة، وةالمى داوةتةوةَ , َ وةالمةكانى موقنيع نية, داواليكردووةَ ، َ سليمانيمء ئةلَيت ئةوة لةناو َ بةالم َ وة,تو بةتايبةتى هاتوومء ناردووميان َبوالى َئي َ ناتوانى َبل َى مةية ,دةرطا كراوةية. ِريَطا :من دةمةويَت بزانم َئيوة وةك وةزيرى سامانة سروشتيةكان َثيشوازيتان كةسيكى ئاسايى؟ َليكرد يان َ
8
ذمارة ()5(..)55ي تشريني يةكةم ()2012
كةسيك محةمةد َتوفيق رةحيم :وةك َ بةرثرسة ,يان كارةكا لةسةر نةوت. ِريَطاِ :راتان دةربارةى ئةنجومةنى ئاسايشء دانانى كو ِرى (مسعود بارزانى) بةبةرثرسى ئةودةزطاية ضي ية؟ محةمةد َتوفيق رةحيم :يةكةم جار من ئةوة بةدةزطاى ئاسايشى نةتةوايةتى نازانم، شيوةية دةزطاى ئاسايشى نةتةوايةتى بةو َ نابيت ,وة بةو تةريقةيةو بةو درووس��ت َ َ لةثيشتريشا وتومة نابيت ،من َ ئةقليةتة دروست َ ئةمة جيهازيَكى موخابةرايةتية ،ئاسايشى نةتةوايةتى فراوانترة لة موخابةرات ،ئاسايشى دةبيت ئاطادارى نةتةوايةتى دةزطايةكة َ سياسةتى دةرةوة َبيت ,هاوثةيمانةكانت, بارودوخى دةبيت ئاطادارى َ ناحةزةكانت َكيننَ ، دارايى َ ضونة, والت َبيت ،ئةم هةريَمة دارايى َ
ئيَمة قةرةبووى ثارة وةرناطرين بةرامبةر سووتانى بارةطاكامنان ضونة ,ئيحتياتى نةقدى ضةندة، وةزعى دارايى َ ئةبيت ئاطادارى ئابوورى َبيجطة لة دارايى َ َ والت َبيت ,ضونكة كة َتو سياسةت ديارى دةكةيت جا شويَنةكةت بةغدا َبيت توركيا، َئيران،يا سوريا هةرض َ كةبيت، وال َتيكى َ بةرامبةرةكةت دةيخويَتيةوةَ ، بةهيزو خالى َ َ خوشت دةيخويَنيتةوة،خالى الوازى ضي يةَ ، بةهيزو الوازت ضى ية ،كارتةكان بةدةستةوة َ ثسثو ِرو شارةزا ئةكريَت, بةمروظى َ ضين ،ئةمة َ كةسانيك كة بةكةسيك ناكريَت يان َ َ َ هةبيت ،لةبةر ئةقليةتيةكى ئةمنى سةرفيان َ ئةوة من ئةوة بةدةزطاى ئاسايشى نةتةوايةتى نازانم ،بةدةزطايةكى موخابةراتى سةيرى بةشيكى بضوك َبيت دةكةم ،ئةوة ئةكريَت َ لةدةزطاى ئاسايشى نةتةوايةتى ,كة زانيارى ناوخوى َ والتةكة كوبكاتةوة ,نةك لةسةر َ َ
كوبكاتةوة لةسةر كوبكاتةوة ,زانيارى َ زانيارى َ َ والتانى دةورووبةرى ,وة ئةو زانياريانة بداتة كةئيستا هةية ئةو دةزطا نةتةوايةتية ،ئةمةى َ دةزطايةكى موخابةراتى سةرفة دةزطاى نةتةوايةتى نية. طو ِران باس ِريَطاَ :زوربةى جار ِراطةياندنى َ طو ِران بزوتنةوةيةكى َزور لةوة دةكات كة َ كوبوونةوةيةكةوة كة ناوة ِرَوكى ناضيتة َ شةفافةو َ نةبيت ،وة بينيمان ضةند وون ر َ َ كوبونةوةكة ِ بايكوتكرد بةبيانوى ئةوةى كوبونةوةيةكتان َ َ كوبوونةوةكان ِروون نةبوون ,ئةو كة ناوة ِرَوكى َ َ كةلةطةل سةروةكى هةريَمدا كوبوونةوةيةى َ كردتان ِروون نةبوو لةسةرضى دانيشتن (مةبةستم سةردانى سةرؤكى هةريَمة َبو بدةيتى؟ طردةكة) ،ئةتوانيت ِروونكردنةوةمان َ محةمةد َتوفيق ِرةحيم :با ،هةمووى ِروون بارودوخء بوو ,سةردانء بابةتةكانى باسكردو َ ِراو َبوضونتان ضى ية. َ بةدةولةتى كورديةوة ِريَطا:ثةيوةندى هةبوو؟ نةخير. محةمةد َتوفيق رةحيمَ : ثةراسيونى ديجلة ِراتان ِريَطا :دةربارةى َئو َ ضي ية؟ محةمةد َتوفيق رةحيمَ :ئيمة َثيمان خراثة ,وة كاريَكى نامةسئوالنةية ,وة هةقنية حكومةتى ماليكى ئةوكارة بكات، فراكسيونى ط� َ�و ِران ضووة َبوية سةروةكى َ كوبونةوةكةى سةروةكى هةريَمةوة تايبةت َ نابيت ضةوتة، َكى ي كار ئةوة بابةتة، بةو بوو َ بكريَت. ِريَطا :لة ِراب����ووردوودا بينيمان كاك نةوشيروان سةردانى َئيرانى كرد ,وة ب ِريارة هوكارى سةردانى توركيا بكات ,ئةتوانيت َ سةردانى (نةوشيروا مستةفا) مان َبو توركيا َثي َبلَيت؟ محةمةد َتوفيق رةحيم :هةموو ئةو َ والتانة ضون بيردةكاتةوة, طو ِران َ دةيانةويَت بزانن َ بةعيراق ,سةبارةت بةهةريَم, سةبارةت َ سةبارةت بة ناوضةو ِروداوةكانَ ،ئيمة بةالمانةوة َزور ئاسايية ,ضونكة ئةوقسانةى َليرة دةيكةين لةوَيش دةيكةين ،بةبةردةوامى سةفارةتةكانء َ قونسولةكان ديَن ئةمانبينن ,بة ِروونء ئاشكرا دةلَين لةسةر مةوزوعةكان َ َثييان َ هةلويَستمان َ ضي ية ،ئةوة كاريَكى ئاسايية ,بةالم َئيمة نةهيزى ضةكدارمان بةهةموويانمان وتووةَ ,
هيزى ضةكدارمان هةية ,وة نةدةمانةويَت َ هةبيت ,نة دةزط��اى ئةمنيمان هةية ,وة َ هةبيت ،لةبوارى نةدةمانةويَت ئةو دةزطايةمان َ ئةمنيةتء بابةتى ضةكداريدا دذى ئةوةين كةحيزبةكانى كةش هةيان َبيت ,ئامادةش َنيك نويَنةرايةتى بكةينةوة، نين لةهيض شوي َ ئةوان دةيانةويَت بمان بينن لةسةر مةسةلة ئةساسيةكان بة ِروونء ئاشكراى َئيمة ِراى ثى َ دةلَين. َ خومانيان َ ِريَطا :ئةطةر تةنها ئةو بابةتانةية َبوضى نايانةويَت لة ِريَطةى ِراطةياندنةوة ئاطادارى بيرو َبوضونى َئيوةبنَ ,ئيوة ِراطةياندنتان هةية لة ِريَطةى ئاطاداربوون لة ِراطةياندنى َئيوةوة بزانن ِراى َئيوة لةسةر َكيشةكان ضي ية؟ محةمةد َتوفيق رةحيم :ئاخر جارى وا هةية ثرسياريَكى تايبةتيان هةية دةيانةويَت بثرسن. ِريَطا :ئةتوانيت َثيمان َبلَيت ثرسيارة تايبةتيةكان دةربارةى ضين؟ محةمةد َتوفيق رةحيمَ : ئةلَين َبوضى هةلويَستان واية لة َعيراقَ ، َ هةلويَستان ضى ية شتيكى ئاساييةَ ،ئيمة ِرَوذانة لةسةر سوريا ،ئةمة َ حيزبى ئةورووثى ديَنة المان ،ئةوان َبوديَن, َئيمة َبو دةضينة الى حيزبة ئةورووثيةكان، اليةنيكى سياسى َزور ئاسايية دانيشينء وةك َ وطو ِرى بيرو ِرابكةين ،موناقةشة بكةين. َئال َ طو ِرانء َ هةلبذاردنة دةربارةى بزوتنةوةى َ ناوخويةكان. َ طو ِران لةبزووتنةوةوة بةحيزب ِريَطا :بوونى َ هيض كاريطةرييةكى لةسةر ِريَذةى اليةنطرانى طو ِران هةبووة؟ َ محةمةد َتوفيق رةحيم :جياوازى ضي ية لةنيوان بزووتنةوةو حيزبء كيانى سياسى؟ َ هةموويان كيانى سياسين. ريَطا :بزووتنةوة َ ئايدو َلوذيا نية, هةلطرى َ بةالم حيزب َ َ ئايدو َلوذياية. هةلطرى َ محةمةد َتوفيق رةحيم :دةتوانى حيزبيش نةبيت. بيتء َ ئايدو َلوذياشت َ ثى ِريَطا :ئةتوانيت نمونةى َ حيزبيكم َ نةبيت؟ بدةيت َ كةئايدو َلوذياى َ محةمةد َتوفيق رةحيم:حيزبى ئيشتراكى فةرةنسى. سيستميك جورة ِريَطا :باوة ِريان بة ض َ َ هةية؟ محةمةد َتوفيق رةح��ي��م :ب��اوة ِري��ان بةسيستةمى ديموكراسىء ئيقتصادى ئازاد
هةية. ئايدو َلوذى نية؟ حيزبيكى َ َطا:بو َ ِري َ طو ِران َ نةخيرَ ،ئيمة تيامانة محةمةد َتوفيق رةحيمَ : ذوودةبيتء نويَذ دةكاتَ ، خةلكى كةشمان بة ِرَو َ ذونابيتء نويَذناكات. تياداية بة ِر ِو َ ِريَطا :يوسف محةمةد ،بةرثرسى ذوورى «ئيمة ستراتيذى َ طو ِران لةديداريَكيدا وتى َ َ حيزبيكى عةلمانين ،ب��ةالم وةك ئةم َ يةكيتى و ثارتى نا»َ ،ئيوة َةلَين عةلمانيةتةى َ ضى؟ محةمةد َتوفيق رةحيم :عةلمانين بةوةى خوى كةتةداخولى دين ناكةين ،عةلمانيةت َ واتة ئةوة. ِريَطا :ئ��ةوةى بة ِريَزت باسى دةكةيت (اليك)ة,نةك (عةلمانيةت).
ئةو رِوداوانةى ئيَستا لةبةهارى عةرةبيدا روو ئةدات ,هةموويى كاردانةوةى تةزويرى َ دةسةالتة نةخير ،عةلمانيةت محةمةد َتوفيق رةحيمَ : خوى واتة ئةوةَ ،تونايةيت فةرقء جياوازى َ لةنيوان كادرةكانء ئةندامةكانتا بكةيت ,لةبةر َ مةزهةبيكة ئةوةيان كة ديني ئةمةيان ئةوة َ َ مةزهةبيكى تر ،عةلمانيةتى هةقيقى ئةويان َ ئةوةية. ِريَطا :ئةتوانيت َثيناسةيةكى عةلمانيةتم َبو بكةيت؟ م��ح��ةم��ةد ت� َ�وف��ي��ق رةح��ي��م :وات��ة دوورخستنةوةى دين لةسياسةت ,ضونكة سياسةت ِرةنطة دين خراث بكات ،لة بنة ِرةتدا خوى عةلمانيةت درووست بوو ,ضونكة كاتى َ كةنيسة كارى خراثى ك��ردووة ،لةبةر ئةوة هاتووة دوورى خستووةتةوة ،لةبةر ئةوة َ ناتوانيت َبلَيت كةحوكمةت كةدةسةالت قةت َ
هةمووشتيكى ِراستة ،هةنديَك سةداسةد َ جار دةكةويَتة َ هةلةوة ،لةبنةرةتدا عةلمانيةت كةسانيك دروستيان نةكردووة كةدذى دينين، َ ِريَزبووة َبو دين. ِريَطا :جياكردنةوةى دينة لةسياسةت ,يان جياكردنةوةى سياسةتة لة دين؟ محةمةد َتوفيق رةحيم :جا هةر ضيةكيان َبيت هةر هةمان شتة. َ ناوخوى بةهةلبذاردنى ِريَطا :سةبارةت َ طو ِرانَ ،زوربةى َزورى ئةوانةى كةدةرضوون, َ يةكيتيةوة هةمان ئةو كةسانة بوون كة لةناو َ هاتبوون؟ م��ح��ةم��ةد ت� َ�وف��ي��ق رةح��ي��مَ :زور َ ئازادانةبوو,خةلك ئازاد بوو .شة ِرنةبوو لةسةر مةسئوليةت ,ضونكة مةسئوليةت نةمووضةى تياية ,نةدةستكةوتى تياية ,نة زةوى َ بةخةلك ,نة وةردةطريت ,نة زةوى ئةدات َنيت ,نة َ َ خةلك دةردةكات، خةلك دادةمةزري َ َ كةخوى هةلدةبذيَريَت, هةركةس ئازادبووة َ خويان َ .زور ئازادانة بووة، هةلبذاردووة َ ئةوانة َ ثاريَزةرى َلى بووة ,ليذنةى ياساى َلى بووة، َ ئةسلةن ثاريَزةرةكانء ليذنة ياسايةكة سةر بةطو ِرانيش نين. َ ِريَطا :هةنديَك لة ضاوديَران َثييان واية سليمانى َ وةالمة دانانى كاك (سةركةوت) لة َ َبو ئةنجومةنى ئاسايش؟ ثى م ر باوة تو رةحيم: محةمةد َتوفيق َ ِ َ خوى دةكةيت دةرضوو ئةوكات زانيومة كة َ هةلبذاردووة َ خوى َ َ خةلك هةلبذاردووة ،هاتووة َ داوةتى ،واتة كة دةرضووة من دواى دةنطى َ كى دةرضووة؟ ووتويان ئةوة، ثرسيارم كردووةَ , خوى َ هةلبذاردووة ،هةر ئةوكات زانيومة كة َ هةقيشمان نةبووة بةسةريةوة. ِريَطاَ : بةالم (مام ِرَوستةم)لة ديداريَكى دا َ لةئيستادا دةلَيت «وةزعةكة وادةخوازيَت َ ئةو كةسانة ديارى بكريَت» بة ِريَزتان وتان َ َ بووة,بةالم مام ِرَوستةم بذادنيكى ئازاد هةل َ َ دةلَيت «وادةخوازيَت»؟ محةمةد َتوفيق رةحيم :سةركةوت ثياويَكى خويدا سةركةوتوبووة لة هةموو ئيشةكانى َ َ وتبيت ,بةالم كةكردوويةتىِ ،رةنط هةية واى َ من َدلنيام (مام ِرَوستةم)يش ثةيوةندى نةبووة بةسةريةوة ,بةكةسيشى نةوتووة ب ِرَو دةنطبدةو هةرنةضووبيت دةنط خوشى رةنطة دةنطمةدةَ ، َ خوم نةضووم ,دةنطم نةداوة. بداتَ ،بو َ ذمارة ()5(..)55ي تشريني يةكةمي ()2012
9
راثؤرتي :كارزان عوسمان كةالري َ ل��ةط��ةل دروس���ت ب��وون��ى حيزبة ه��ةر كوردييةكانى باشورى كوردستان بةبةردةوامى لة ِرووى ذمارةو قةبارةى جةماوةرييةوة توشى َ هةلضونء داضونى دةنطةكانى جةماوةرييان يةكيك لةو اليةنانةش بة ب��وون ،هةر َ َ َ كانيك كؤمةلَيك بةرذةوةندى توانيويانةخةل َ لةدةورى خؤيان كؤبكةنةوة ،لةم راثؤرتةدا دةمانةويَت بزانين ل��ةدواى زياد لةبيست َ سالى حيزبة كوردستانييةكان َئيستا ِريَذةى َ بةكوى جةماوةرى ئةو حيزبء اليةنانة َ هةولمانداوة طةشتوون ،بؤ ئةم مةبةستة سنورى طةرميان لةم ِراثؤرتةدا وةك نمونةى يةكيك لةناوضةكانى كوردستان وةربطرين، َ وةرطرتنى ئةم ناوضةيةش وةك نمونة بؤ ئةوةية بةبةردةوامى لةم سنورةدا هةست بةوة دةكريَت كة حيزبء اليةنةكان دةنطى جةماوةرييان لة َ هةلكشانء داكشانداية ،لةم ِراثؤرتةشدا زؤر جةخت لة هةردوو اليةنى يةكيتى نيشتمانى كوردستانء بزوتنةوةى ( َ ط��ؤ ِرانء اليةنةكانى ديكة) دةكةينةوة، (يةكيتىء ط��ؤ ِران) ،ضونكة بةتايبةتى تر َ هيزة طةرميان بة ناوةندى يةكال ئةم دوو َ كةرةوةى دةنطةكانيان دةزانن. سةرةتا َثيويستة بزانين هةريةكة لةم دوو اليةنة سةرةكيية لةناوضةكةدا بة دوو قؤناغى َ هةلبذاردندا طوزةريان كردوو هةر َ بذاردنيك سةنطء قورساى ئةم دوو هةل َ اليةنةى بةدةرخستء ئةنجامى هةدوو َ هةلَبذاردنةكة لة هةردوو كاتدا َثيضةوانة بويةوة لة ِرووى ئاست ودةنطى جةماوةرييةوة، ريَذةى دةنطةكانى ئةم دوو اليةنة لة هةردوو خولى َ هةلبذاردنى ثةرلةمانى كوردستانء ثةرلةمانى َعيراق لة شارى كةالر بؤ نمونة لة َ هةلبذاردنةكةى 7/25ى ثةرلةمانى كوردستان بزوتنةوةى طؤ ِران توانى ()20740 يةكيتى كة ئةو بهي َنيتَ ، دةنطى بةدةست َ َ كات ثارتيشى لةطةلدا بووة واتة بةيةك ليست بةشداربوون توانييان ( )21346دةنط بهينن ،لة َ هةلبذاردنةكةى 3/7ى بةدةست َ ثةرلةمانى َعيراقدا بزوتنةوةى طؤ ِران توانى بهي َنيت ،ئةمةش ( )20385دةنط بةدةست َ دةريدةخات كة لةضاو َ هةلبذاردنى رابردوودا
10
ذمارة ()5(..)55ي تشريني يةكةم ()2012
بة ث َيى راثرسييةك لة هـ ثاريزطاكاندا يةك َيتى تـ بزوتنةوةى ط��ؤ ِران ذم��ارةى دةنطةكانى بةثيضةوانةوة ليستى ثارتىء كةمى كردووةَ ، يةكيتى توانييان َثيكةوة ( )24802دةنط َ بهينن ،لة شارى كفري-يش لة بةدةست َ َ هةلبذاردنةكةى 7/25بزوتنةوةى طؤ ِران هينا ،ثارتىء ( )4971دةنطى بةدةست َ يةكيتى توانييان َثيكةوة ( )5798دةنط َ َ بهينن ،لةهةلبذاردنةكةى 3/7ى بةدةست َ ثةرلةمانى َعيراقدا بزوتنةوةى طؤ ِران ()2385 يةكيتىء ثارتيش هينا، َ دةنطى بةدةست َ هينا ،كةواتة ( )5687دةنطيان بةدةست َ لةم ذمارةى دةنطانةوة بؤمان دةردةكةويَت اليةنيك لة ِرووى كة هةرجارةى حيزبء َ ذمارةى دةنطةوة زياد دةكات ،ئةم ذمارانة َ مي َنيت كة دةنطةكان ضؤن لة هةردوو دةيسةل َ َ بةثيى هةلبذاردنةكة زيادو كةمى كردووةَ ، ئةنجامى ِراثرسييةك كة لةاليةن ِريخراوة ناحكومييةكانةوة كراوة لةبارةى قورساى سةنطى حيزبء اليةنةكان لة َ هةلبذاردنى ئةنجومةنى ثاريَزطان ،ئةوة ِروون بوةتةوة كةوا بزوتنةوةى طؤ ِران لة َنيو تويَذو ضينى يةكيتىء هةموو لةثيشةوةى طةنجاندا َ َ حيزبةكانى ديكةوةية ،ئةم ِراثرسييةش لة َ سةرقةالو شارى كةالرو كفرىء ناحييةى ِرزطارىء َثيباز ئةنجامدراوة ،لة راثرسييةكةدا ( )1840كةس ل��ة ِرةط��ةزى َنيرو ()1160 مى بةشداربونة َتييداو كةس لة ِرةطةزى َ بةشدرابوانيش هةموو ضينء تويَذةكانى شيوةية ( )575كاسب)83( ، طرتوةتةوة بةم َ َ كريَكارن ( )80ذنى مالةوة )45( ،رؤذنامةنوس )1712( ،خويَندكار )293( ،مامؤستا)370( ، دكتؤرن ( )15ثاريَزةر )9( ،ئةندازيار ( )11 كارى ِريَخراوةى )14( ،فةرمانبةر ،تةمةنى شيوةية بةشداربوانى ِراثرسييكةش بةم َ ( )2377كةس تةمةنيان ()432( ، )30-18 كةسيان تةمةنى ( )191( ، )50-30كةسيان تةمةنى (َ )80-50 ساليية ئةم ِراثرسية لة كؤتاى َ سالى 2011ئةنجامدراوة لةسةر داواى
يةكيتى نيشتمانى كوردستان ،ئةو ِراثرسيية َ كة ئةنجامةكةى بةردةست طؤظارى ِريَطا كةوتووةو ثرسياريك ئاراستةى بةشداربوانى ئةو ِراثرسيية كراوة دةربارةى ئةوةى ئايا بةشدارى دةنطدانى ئةنجومةنى ثاريَزطاكان دةكةيت ،وة دةنط بةكام اليةنى سياسى ئةدةيت ،لة ئةنجامدا ( )2344كةس َ بةبةلىء بةنةخيرو ( )198كةس بةنازانمء ( )428كةس َ َ ( )30كةسيش بة سثى وةالميان داوةتةوة، لةو ِريَذةيةدا ( )954كةس دةنط بةبزوتنةوةى بةيةكيتىء ط��و ِران ئ��ةدةنء ( )861كةس َ ( )162كةس يةكطرتوى ئيسالمىء ()66
َ ـةلبذاردنى ئـةجنومـةنى ـووشى شكست دةب َيت
َ كؤمةلى ئيسالمى و ( )66كةس حزبى كةس شيوعىء ( )15كةس بزوتنةوةى ئيسالمىء ( )10كةس حيزبى سؤسياليست و ()9 زةحمةتكيشانء ( )2كةس كةس حزبى َ زةحمةتكيشانى سةربةخؤ و ( )53دةنط َ بةليستةكانى تر ئةدةن ،ليستةكانى تريش مةبةست لةو ليستانةية كة لةسةروبةندى ئةو َ هةلبذاردنةدا ديَنة كايةوة ،ئةم ذمارانة ئةطةر بة ِريذةى سةدى لةيةكى بدةينةوة بةم جؤرةى َليديت % 78ى بةشداربووان بةشدارى َ هةلبذاردنةكان ئةكةنء %14بةشدارى ناكةن% 6 ،خؤى يةكالى نةكردوةتةوة و %2
بةسثيتى طة ِريَنراوةتةوة ،بة ِريَذةى سةديش َ هينانى قةوارةو ثارتة سياسييةكان دةنط بؤ َ لةسةر ئاستى سنورى طةرميان بزوتنةوةى طؤ ِران لةثلةى يةكةمداية بة ِريَذةى %32 يةكيتى دةهي َنيت، دةنطةكان بةدةست َ َ نيشتمانى كوردستانيش بة ِريَذةى %29دةنط يةكيتى لةثلةى ئةهي َنيت ،واتة َ بةدةست َ دوةمدايةو يةكطرتوى ئيسالمى %3و ثارتى ديموكراتى كوردستان ،% 3ثارتى هةرضةندة دةزانيت خؤى بة ثارتى يةكةمى كوردستان َ َ َ لةطةل يةكطرتوى بةالم لةسنورى طةرميان ئيسالمى لة ِرووى ِريَذةى دةنطةوة هاوتاى
سييةمدان ،حيزبى يةكدين و لةثلةى َ شيوعى %2بزوتنةوةى ئيسالمى %005و زةحمةتكيشان %003 سؤسياليست %003 َ زةحمةتكيشانى سةربةخؤ %003و ليستةكانى َ ديكة كة بؤ داهاتوو ئةطةر َبينة كايةوة ، %2 ئةهينن . دةنط بةدةست َ لةو ِراثرسيةدا كة ويَنةيةكى بةردةست طؤظارى ِريَطا كةوتووة لةشارى كةالرو ناحييةى ِرزطارى ( )1500فؤرم دابةش كراون، زؤربةى فؤرمةكانيش لةاليةن طةنجانء خويَندكارانةوة ث� ِرك��راوةت��ةوة ،دةرب��ارى بةشداريكردن لة َ هةلبذاردنةكانى ثاريَزطاكانى هةريَمى كوردستان )1179( ،كةس َ بةبةلى بةنةخيرو ( )77كةس بةنازانم و و ()208 َ َ ( )36كةسيش بةسثى وةالميانداوةتةوة ،لةو ِريَذةيةش بةشدارى َ هةلبذاردنةكان دةكةن ( )490كةس دةنط بةبزوتنةوةى طؤ ِران ()450يةكيتى نيشتمانى كوردستان، ئةدةن، َ ( )67كةس ثارتى )61( ،كةس يةكطرتوى ئيسالمى )32( ،كةس شيوعى )31( ،كةس َ كؤمةلى ئيسالمى و هةريةكة لةحيزبةكانى بزوتنةوةى ئيسالمىء حيزبى ئايندةى كوردستان ( )7كةس و ( )4كةس سؤسياليست زةحمةتكيشان و ( )28كةس بؤ ليستةكانى و َ ديكة ،لةراثرسيةكةدا ( )893كةس لة ِرةطةزى مى بةشدارى َنيرو ( )571كةس لة ِرةطةزى َ ئةو ِراثرسييةيان كردووة ،ئةو كةسانةشى بةشدارى راثرسييةكةيان كرووة بريتين لة ( )209كاسب )46( ،كريَكار)24( ،ذنى َ مالةوةِ )23( ،رؤذنامةنوس )748( ،خويَندكار، ( )150مامؤستا )27( ،دكتؤر )12(،ثاريَزةر، ( )5ئةندازيار )9( ،كارى ِريَخراوةى)123(، فةرمانبةر ،بة ِريَذةى سةديش اليةنةكان دةبيت ،بزوتنةوةى شيوة َ دةنطةكانيان بةم َ يةكيتى نيشتمانى كوردستان طؤراِن َ ، %33 َ كؤمةلى ئيسالمى ، %2 ، %30ثارتى ، %4 يةكطرتوى ئيسالمى ، %4حيزبى شيوعى ،%2 زةحمةتكيشانى حيزبى سؤسياليستء حيزبى َ كوردستان هةريةكةيان ، % 002بزوتنةوةى ئيسالمىء حيزبى ئايندةى كوردستان هةر يةكةيان ، % 004ليستةكانى ديكةش %2 ئةهيننء بةشداربوانى .دةنط بةدةست َ ئةم راثرسييةى كةالر و ناحييةى رزطارى ( )1110كةسيان تةمةنيان ()222( ، )30-18 كةسيان تةمةنى ( )132 ( ، )50-30كةسيان ذمارة ()5(..)55ي تشريني يةكةمي ()2012
11
تةمةنى ( )80-50داية. َ لة قةزاى كفرىء ناحييةى سةرقةالش ( )850فؤرمى ِراثرسييةكة َ بالوكراوةتةوةو داب��ةش��ك��راوة ،ل��ةب��ارةى بةشداريكرن َ لةهةلبذاردنةكانى ثاريَزطاكانى هةريَمى كوردستان ،لةو ِريذةية ( )668كةس بة َ بةنةخيرو ( )47كةس بةل َىء ( )118كةس َ نازانمء ( )17بةسثى ،لةو ِريَذةيةش بةشدارى َ هةلبذاردةنةكان دةكةن )256( ،كةس دةنط بةيةكيتى نيشتمانى ئةدةن )43(،كةس َ ثارتى )279(،كةس بزوتنةوةى طؤ ِران َ كؤمةلى ئيسالمى )43(،كةس )16(،كةس يةكطرتوى ئيسالمى)18(،حيزبى شيوعى، ()2كةسسؤسياليست )3(،كةس حيزبى زةحمةتكيشان)2( ،كةس حيزبى ئايندةى َ كوردستان)2(،كةس بزوتنةوةى ئيسالمى )4(، بةليستةكانى تر دةنط ئةدةن )499( ،كةس مي لة ِرةطةزى َنيرو ( )334كةس لة ِرةطةزى َ بةشدارييان كردووة ،ئةوانةشى بةشدارييان شيوةية ()98 ك��ردووة لة ِراثرسيةكة بةم َ كاسب )38(،كريَكار )7(،ذنى َ مالةوة)14(، ِرؤذنامةنوس)569(،خويَندكار )80(،مامؤستا، ()8دكتؤر)2(،ثاريَزةر)3( ،ئةندازيار )1(،كارى ِريَخراوةى )14(،فةرمانبةر. ئةطةر ِريَذةى سةدى وةربطرين بؤ بؤ دةبيت دةنطى ثارتة سياسييةكان، بةمشيوةية َ َ %33بزوتنةوةى طؤ ِران دةنطةكان بةدةست يةكيتى نيشتمانى كوردستان دةهي َنيت، َ َ %30و يةكطرتوى ئيسالمى ،%5ثارتى ،%5 َ كؤمةلى ئيسالمى ،%2حزبى شيوعى ،%2 هةريةكة لة بزوتنةوةى ئيسالمى و حيزبى زةحمةتكيشانء ئايندةى كوردستانء حيزبى َ حيزبى سؤسياليست %002دةنط بةدةست ئةهيننء ليستةكانى ديكة %004دةنط، َ تةمةنى بةشداربوانى ِراثرسيةكة بةم جؤرةية ( )721تةمةنيان لة (َ )30-18 سالىء ()79 َ لة()50-30سالى و ()33تةمةنيان تةمةنيان َ لة ( )80-50سالى داية. لةناحييةى َثيباز (باوةنور) لةم ناحيةشدا وةك هةموو شويَنةكانى ديكة فؤرمى راثرسى دابةشكراوةو ذمارةى فؤرمة دابةشكراوةكان ( )700فؤرمة، زؤربةى ئةو فؤرمانةش لةاليةن ضينى طةنج وخويَندارانةوة ث ِركراوةتةوة ،ئةو ثرسيارة ئامادةكراوة كة ئايا بةشدارى َ هةلبذاردنةكانى
12
ذمارة ()5(..)55ي تشريني يةكةم ()2012
ثاريَزطاكانى هةريَمى كوردستان دةكةيت ، ( )497كةس َ بةنةخير بةبةلَيى و ()102كةس َ و( )74كةس بةنازانمء ()27كةسيش بةسثى َ وةالميان داوةتةوة ،لةو ِريذةيةش ()150كةس بةيةكيتى ئةدةنء ()36كةس ثارتىء دةنط َ ()185كةس بزوتنةوةى طؤ ِرانء (َ )19 كؤمةلى ئيسالمى و ( )58يةكطرتوى ئيسالمى و ()16 كةس حيزبى شيوعى و ( )4سؤسياليست زةحمةتكيشانى كوردستان و و ()2كةس َ ( ) حزبى ئايندةى كوردستانء ()6كةس بزوتنةوةى ئيسالمى و ( )21ليستةكانى ديكة ،لةم ِراثرسيةدا( )418كةس لة ِرةطةزى مى بةشداربونة َنيرو ()255كةس لة ِرةطةزى َ َتييدا ،بةشداربوانى راثرسيةكةش بريتى بونة لة ()168كاسب)11( ،كريَكار )20( ،ذنى َ مالةوةِ )8(،رؤذنامةنوس)395(،خويَندكار)63(، مامؤستا)2( ،دكتؤر)1(،ثاريَزةر )1(،ئةندازيار، ( )3فةرمانبةر )1( ،كارى ريَخراوةى ،بة ِريذةى سةديش دةنطى ثارت و اليةنة سياسييةكان يةكيتى نيشتمانى كوردستان واى َليديَت َ ، %31ثارتى ، %5بزوتنةوةى طؤران ، %26 َ كومةلى ئيسالمى ، %3يةكطرتوى ئيسالمى ، %8حيزبى شيوعى ، %2سؤسياليست %005 زةحمةتكيشانى كوردستان ، %002حزبى ، َ ئايندةى كوردستان ( ، ) %بزوتنةوةى ئيسالمى %001لستةكانى ديكة. بةطويَرةى ئةم ِراثرسيية بزوتنةوةى طؤ ِران لةسنورى طةرميان لةثلةى يةكةمدايةو دابةزينيكى زؤرى جةماوةرى يةكيتيش توشى َ َ بووةو بزوتنةوةى طؤ ِران زؤربةى اليةنطرانى يةكيتى لةناو ضينى طةنجةكاندا هةيةو َ َ و ثارتيش زياتر لةناو ضينى بةساالضواندا سى اليةنطريان هةية ،لةسةر ئاستى هةر َ ثاريَزطاكةى هةريَميش بؤ َ هةلبذاردنى ثاريَزطاكانى هةريَم ريَخراوة ناحكومييةكان ِراثرسييةكى ديكةيان ئةنجامداوة لةهةر سى ثاريَزطاكةى هةريَمء لة ئةنجامى ئةو َ يةكيتى توشى ِراثرسييةدا دةركةوتووة كة َ دةبيت ،لةو ِراثرسيةدا طةورةترين شكست َ كة َ هةلبذاردنى 2010/3/7ثةرلةمانى َعيراق َ كراوةتة بنةما بؤ بةراوردكارى هةلبذاردنى ئةنجومةنى ثاريَزطاكانى هةريَمى كوردستان يةكيتى دةبيتةوة ئةطةر َبيتو َ ئةوة ِروون َ نيشتمانى كوردستان بةليستى جياواز دابةزيَت لة َ هةلبذاردنى ثاريَزطاكانى هةريَمى
كوردستان ،ئةوا نة ثاريَزطارو سةرؤكى هيض كام لة ئةنجومةنى ثاريَزطاكان بةدةست ناهي َنيت ،بةطويَرةى ئةو ِراثرسيية كة َ دةنطةكانى 2010/3/7كراوةتة بنةمايةك بؤ َ هةلسةنطاندنء دابةش كردنى كورسيةكانى ئةنجومةنى ثاريَزطاكانى هةريَمى كوردستان ئةوا ئةندامانى ئةنجومةنى ثاريَزطاكانى هةرسى ثاريَزطاكةى هةريَم بةم هةريَم بؤ َ دةبيت-: شيوةية َ َ سليمانى ثاريَزطاى َ سليمانى كة ذم��ارةى َزطاى لة ثاري َ كورسييةكانى ( )32كورسيية بة َثيى َ هةلبذاردنى 2010/3/7ذمارةى ئةندامانى ئةنجومةنى ثاريَزطا ()25400دةن���ط بؤ ه��ةر كورسييةك ،ئ��ةوا بؤ بزوتنةوةى يةكيتى طؤ ِران ( )12( )298621نويَنةرة، َ نيشتمانى كوردستان ()10()237379 نويَنةرة،يةكطرتوى ئيسالمى ()4()103188 َ َنةرة،كؤمةلى نويَنةرة ،ثارتى ()3( )82121نوي بةثيى ياساى ئيسالمى ()3()79149نويَنةرةَ ، ئةنجومةنى ثاريَزطاكانى هةريَم ثاريَزطاى دةبيت سليمانى ( )32ئةندامى ئةنجومةنى َ َ و لةو ِريَذةيةشدا بزوتنةوةى طؤ ِران ( )12و يةكيتى ()10و يةكطرتووى ئيسالمى( )4و َ َ ثارتى ( )3و كؤمةلى ئيسالمى( ،)3اليةنة ئؤثؤزسيؤنةكان َثيكةوة ( )19ئةندامى دةبيت لةبةرامبةر اليةنى ئةنجومةنيان َ َ دةسةالتدا كة ( )13ئةندامى ئةنجومةنيان دةب�َ�ي��ت ،ب��ةم َثييةش ثؤستى سةرؤكى سليمانى بؤ بةرةى ئةنجومةنء ثاريَزطاى َ بةثيى ضونكة ئؤثؤزسيؤن يةكالبوةتةوة، َ ياساكة َ هةلبذاردنى سةرؤكى ئةنجومةنء يةكالدةبيتةوة، ثاريَزطا بةزؤرينةى رةها َ َ ملمالنيكان ناتوانريَت بةكيشةو َ بةالم ئةوةى َ يةكال بكرَيتةوة ،لةبةرئةوةى ب��ةرةى َ دةبيت، دةس��ةالت 1//3نويَنةرةكانيان َ دةبيتة هؤى ئةوةى كةبتوانن ببنة ئةمةش َ لةمثةر لةبةردةم ب ِريارةكانى ئةنجومةنء بةثيى ياساكة زؤربةى كارة ثاريَزطار ،ضونكة َ َ كرنطةكانء ب ِريارو ِريَنمايةكانء ئالوطؤ ِرة كارطي ِرييةكان بةدةنطدانء بة ِريَذةى ئيدارىء َ يةكالدةبيتةوة. 2/3 َ هةولير ثاريَزطاى َ هةولير ذمارةى كورسييةكانى ثاريَزطاى َ َ هةلبذاردنةكانى بةثيى ( )30كورسيية، َ
هةولير ( )30كورسى هةيةو بؤ 2010/3/7 َ هةر كورسييةك ( )22083دةنط ،ذمارةى ئةندامانى ئةنجومةنى ثاريَزطا بؤ ثارتى يةكيتى()1224959 ( )14( )306775نويَنةر َ ، ( )6نويَنةر،طؤ ِران ( )5( )103397نويَنةر، َ كؤمةلى ئيسالمى ( )3( )62706نويَنةر، يةكطرتوى ئيسالمى ( )2( )51065نويَنةر، بةثيى ياساى ئةنجومةنى ثاريَزطاكانى هةريَم َ هةولير ( )30ئةندامى ئةنجومةنى ثاريَزطاى َ دةبيت و كةلةو ِريَذةية ثارتى( )14نويَنةرو َ يةكيتى ( )6نويَنةرو ط��ؤ ِران( )5نويَنةرو َ َ كؤمةلى ئيسالمى( )3نويَنةرو يةكطرتوى ئيسالمى( )2نويَنةر ،اليةنة ئؤثؤزسيؤنةكان دةبيت َثيكةوة ( )10ئةندامى ئةنجومةنيان َ َ دةسةالت كة ()20 ،لةبةرامبةر اليةنةكانى دةبيت ،بةم َثييةش ئةندامى ئةنجومةنيان َ ثؤستى سةرؤكى ئةنجومةنى ثاريَزطاى َ دةسةالت يةكالبوةتةوة، هةولير بؤ بةرةى َ َ جيطةى مشتء م ِرة ثارتى بةالم ئةوةى َ ديموكراتى كوردستان خؤى بؤ ئةوة داناوة لةدةستيدابمي َنيتةوة، هةولير ثاريَزطارى َ َ
َ ناتوانيت زؤرينةى بةثيى دةنطةكان َ بةالم َ بهي َنيتةوة ،بؤية ِرةهاى دةنطةكان بةدةست َ يةكيتى هةية تا ئةو َثيويستى بةدةنطةكانى َ ثؤستانة مسؤطةر بكات ،هةروةها َكيشةو ملمالنيكان ناتوانريَت يةكالى بكريَتةوة، َ لةبةر ئةوةى بةرةى ئؤثؤزسيؤن ِريَذةى دةبيتة دةبيت ،ئةمةش َ 1-3نويَنةرةكانيان بؤ َ هؤى ئةوةى لةمثةر لةبةردةم ب ِريارةكانى ئةنجومةنء ثاريَزطا دروست بكةن ،ضونكة بةثيى ياساكة زؤربةى كارة طرنطةكان بة2/3 َ دةبيتةوة . يةكال َ ثاريَزطاى دهؤك ل��ةث��ارَي��زط��اى ده��ؤك ك��ة ذم��ارةى كورسييةكانى ( )29كورسييةو بؤ هةر بةثيى كورسييةكيش ( )14098دةنط َ ، َ هةلبذاردنى 2010/3/7ذمارةى ئةندامانى ثاريَزطا بؤ ثارتى ( )20( )283069نويَنةر و يةكطرتوى ئيسالمى( )4(59969نويَنةرو يةكيتى ()3( )35591نويَنةرو طؤ ِران ()23775 َ َ ()2نويَنةر و كؤمةلى ئيسالمى()/////( )3141 بةثيى ياساى ئةنجومةنى ناكاتة نويَنةريَكَ ،
ثاريزطاكانى هةريَمى كوردستان ثاريَزطاى دةبيت، دهؤك ( )29ئةندامى ئةنجومةنى َ يةكيتى ( )3نويَنةرو كة ثارتى ( )20نويَنةرو َ بزوتنةوةى طؤ ِران ( )2نويَنةرو و يةكطرتوى دةبيت،بةم َثيية اليةنة ئيسالمى ( )4نويَنةر َ ئؤثؤزسيؤنةكان َثيكةوة ( )6ئةندامى دةبيت لةبةرامبةر اليةنى ئةنجومةنيان َ َ دةسةالتدا كة ( )23ئةندامى ئةنجومةنيان بةمثييةش سةرؤكى ئةنجومةنء دةبيت، َ َ َ ثاريَزطاى دهؤك بؤ بةرةى دةسةالت يةكالى بوةتةوةَ ، جيطةى مشتء م ِرة بةالم ئةوةى َ ثارتى ثاريَزطاى دهؤك لةدةستى خؤى دايةو نايخاتة ناو هيض َ مامةلةيةكةوة ،ئةوة دةست يةكيتىء مايةى خؤيةتىء َثيويستى بةدةنطى َ نابيتء خؤى لة دهؤك هيض اليةنيكى ديكة َ َ دةتوانيت ضؤنى باكانة بي زؤر كةو شتي هةموو َ َ َ شيوةية ئا ِراستةى بكات ،ضونكة بويَت بةو َ خؤى بةتةنها 2/3ى لةو شارةدا مسؤطةر هةولير نيية َثيويستى بةدةنطى كردووة وةك َ يةكيتى َبيت. َ
ذمارة ()5(..)55ي تشريني يةكةمي ()2012
13
مةال سريوان:
ثـارتى و يةك َيتى هةر لةيةكةم ِرؤذةوة سيستةمى دوو ئيدارةيي ثةي ِرةو
ديدارى :سةنطةر بيالل ضاوثيكةوتنةيدا سيروان ئةحمةد قادر، لةم َ ناسرو بة (مةال سيروان) ئةندامى ئةنجوومةنى يةكيتى لة ثةرلةمانى َعيراق لةسةر لسيتى َ ثاريَزطاى كةركوك ،باس لة هؤكارةكانى ناكؤكى َنيوان هةريَمء بةغداد دةكات ،وة بةجينةكردنى مادةى 140و َكيشةى نةوتء جي َ َ غازو َثيشمةرطةو هاتنى ئؤثراسيؤنةكانى سوثاى ديجلة ،لةم ديمانةيةى طؤظارى ِريَطادا َتي ِروانينى خؤى لةسةر هةموو ئةم ثرسة هةنووكةيانة دةخاتة ِروو. ريَطا :ناكؤكييةكانى َنيوان هةريَمء بةغداد لة َئيستادا طةيشتووةتة لووتكةَ ،ثيتواية هةبيت بؤ ضارةسةركردنى ئةم هيوايةك َ ناكؤكيانة؟ م��ةال س��ي��روان :دي���ارة دروستبوونى ناكؤكييةكانى َنيوان هةريَمء بةغداد لةو كاتةوة دروست بووة كة حكومةتةكةى ماليكى هةولير ئامادةنيية بةندةكانى ِريَككةوتننامةى َ بةجيبكات ،تةنها َ نةبيت كة خالى يةكةم َ جي َ َ حكومةت تةشكيل كرا ،دواى ئةوة هةرضى َ بةجينةكردووة ،وة جي َ بةلَينى داوة هيضيانى َ دروستبوونى َئالؤزييةكانيش دةطة ِريَتةوة بؤ ثراكتيزةنةكردنى مادةى ( )140و ياساى َ كؤمةلَيك نةوتء غازو َثيشمةرطة ،كة ئةمانة مةلةفى ض��ارةن��ووس س��ازن بة نيسبةت كوردستانةوة ،ضونكة بانطةشةى َ هةلبذاردنى بؤكراوة لةسةرو وةختى َ هةلبذاردنةكاندا ،بؤية َئيستا تةماشا دةكةين ِرؤذبة ِرؤذ حكومةتةكةى بضيتة بةغداد تةطةرةى َتيدةكاتء ئامادة نيية َ ذيَرىَ ، بةالم ئةمةش ماناى ئةوة نيية هةموو داخرابيتَ ، بةلكو دةرطاى دةرطاكانى طفتوطؤ َ ضارةسةرو ديالؤط هةرماوة.
14
ذمارة ()5(..)55ي تشريني يةكةم ()2012
ِرَي��ط��ا :وةك بينيمان َ كةلةكةبوونى َكيشةكانى هةريَمء بةغدا ه��ةردووالى هيزى سةربازىَ ،ثيت ناضاركرد ثةنا بةرنة بةر َ هيز ضارةسةرى َكيشةكانة؟ واية َ مةال سيروان :من َثيم واية كورد ثةناى هيزى ضةكدارى ،ئةوة نةبردووةتة بةر َ َ َ بةهيز كرد بؤ حكومةتى فيدرال بوو جوولةى َ ناوضة كوردييةكان ،كورد ئامادة نيية شة ِربكات، َ لةطةل ضونكة َئيمة تةجروبةى َتالمان هةية ش��ة ِردا ،وة َثيشمان واية هيض َكيشةيةك بةثيضةوانةوة حيوارو بةشة ِر ضارةسةر ناكريَتَ ، طفتوطؤ ضارةسةرى َكيشةكانة. ِريَطا :لةثرؤذةكةى بارزانى بؤ خستنى حكومةتةكةى ماليكىَ ،ئيوة نةضوونة َنيو ثرسةكةوةو َبيدةنطيتان َ هةلبذارد بةرامبةر بةاليةنيكى ك��وردى كة ئيتيفاقييةى َ ستراتيذيتان َثيكةوة هةية؟ مةال سيروان :ناَ ،ئيمة هةموومان ضووينة َنيو ثرؤذةكةوة بؤ سةندنةوةى متمانة لة ماليكى، ضونكة َثيشتر لةسةرى ِريَككةوتبووينَ ، بةالم كي ية؟ قسةكان َئيمة وتمان بةديلى ماليكى َ َ لةسةر ئةوةية ،ضونكة بة ِريَز مام جةالل دةلَيت «بةديلى ماليكى هةر ماليكي ية» َليكدانةوةى من بؤ قسةكانى مام جةالل ئةوةية كة ئةو دةس� َ �ةالت��داران��ةى دواى ماليكى حكومى َعيراق دةك��ةن ،هةمان بؤضوونى ماليكي يان هةيةو ئامادةنين داواكارييةكانى كورد دةبيت ئالييةتةكانى بةجيبكةن ،بؤية كورد َ جي َ َ هةبيت بؤ بطؤ ِريَت ،وة نةخشة ِريَطايةكى ترى َ َ لةطةل ئةم مةلةفة ضارةنووس تةعةمولكردن سازانةدا. َ ِريَطا :وةك بينيمان بارزانى لة هةولدا بوو بؤ َ دةسةالتةكةى ماليكى ،كةضى وةزيرة خستنى َ كوردةكان لة حكومةتى مةركةزى سةرقالى ِرايكردنى ئيشو كارى ِرؤذانةى خؤيان بوون؟
م��ةال س��ي��روان :وةزي��رةك��ان ثابةندن بةقيادةوة ،ئةطةر قيادة ئةمريان َثينةكات بهينن، ئةمانيش ناتوانن واز لة ثؤستةكانيان َ وةتا َئيستاش سةركردايةتى كورد ب ِرياريَكى واى نةداوة كة ئةوانةى لةبةغدا ثؤستيان هةية َ دةسةالتةش بطة ِريَنةوة بؤ هةريَم ،وة ئةم دةبيت ليستى تةنها بةكورد ناكةويَت، َ ئةلعيراقييةو كوتلةى سةدريش وةزيرةكانيان َ ثي بكةن ،ئةمجا ئةطةرى ئةوة ئينسيحاب َ هةية حكومةتةكة بكةويَت ،بؤية بةتةنها بةطة ِرانةوةى وةزي��رة كوردةكان كارةكة بةجى ناكريَت. َ جي َ ريَطا :باس لةطة ِرانةوةى بةعسييةكان دةكريَت بؤ بةشدارى كردنيان لة ثرؤسةى سياسى َعيراق ،بةنةزةرى تؤ بةطة ِرانةوةى كردنيكيان لةسةر بةعسييةكان ض كارتي َ َ دةبيت؟ بارودؤخى َعيراق َ م��ةال س��ي��روان :ئ��ةو بةعسييانةى كة دةستيان سوربووة بة خويَنى َعيراقييةكان بةالم َ ئةمانة ترسناكنَ ، كانيكيش هةية خةل َ لةبةر ناضارىء دابينكردنى بذيَوى ذيانى بووةتة َ لةطةل بةعسى ،ئةمانةيان جياوازن ،بؤية َئيمة طة ِرانةوةى ئةو بةعسيانةدا نين كة دةستيان سورة بةخويَنى َعيراقييةكان. ِرَي��ط��ا :ماليكى كةباسى ط��ة ِران��ةوةى بةعسييةكان دةك��ات مةبةستي لةكام بةعسييانةية؟ دةبيت ثرسيارة ئةو نازانم، سيروان: مةال َ لةماليكى خؤى بثرسى. ِريَطا :لة َئيستادا كةركوك جياواز لة ناجيطيرة، َثيشووتر بارودؤخى ئةمنى زؤر َ كوشتنء ِرفاندنء تةقينةوةكان تةشةنةى لةكاتيكدا كةركوك بة ئةهوةنترين كردووة، َ دةذميردرا؟ شارى َعيراقى َ مةال سيروان :توندوتيذييةكان بةتةنها
لـةكـةركوك دةكةن
لةشارى كةركوكدا ني يةَ ، بةلكو لة هةموو شارةكانى َعيراقدا هةية ،ماليكى مةلةفى ئةمنى تايبةتى كردووة بؤ خؤىء ئامادة نيية كةسى تر هاوكارى َبيت ،وة بوونى ِريَكخراوى قائيدةش هؤكاريَكى ترى َئالؤزبوونى شاركةية. ِريَطا :ئؤثراسيؤنةكانى سوثاى ديجلة تا ض ئةندازةيةك كاريطةرى سلبى لةسةر ِرةوشى ئةمنى شارةكة هةبووة؟ مةال سيروانَ : بةدلنيياييةوة ئؤثراسيؤنةكانى سوثاى ديجلة كاريطةرى هةية لةسةر ناجيطيرى بارى ئةمنى شارةكة ،كةركوك َ َ هاوكيشةيةكى ئالؤزة كة بريتيية لة كوردو َ عةرةبء توركمانء ضةند َثيكهاتةيةكى تر، هيزيَكى سةربازى لة دةرةوةى بؤية ناكريَت تؤ َ بهينيت كة شارةزاى ناوضةكةو شارى كوركوك َ نةبيت ،بة بؤضوونى من شارةزاى َثيكهاتةكانى َ هاتنى ئةو سوثاية ِرةوشةكة َئالؤزتر دةكات. َ هاوالتييةكى شارى ِريَطا :تؤ وةك ئةنداميكى ئةنجوومةنى نويَنةرانى كةركوكء َ َعيراقيش ،ضى تروسكاييةك دةبينى لة بةجى كردنى مادةى ( )140دا؟ َ جي َ مةال سيروان :بة بؤضوونى من مادةى ()140 لةطؤ ِرنراوة ،ئةم بؤضوونةشم بة قيادةى سياسى كوردو لة كؤبوونةوةكانيشدا بة بارزانيم ووتووة، ئالييةتيكى تردا بطة ِريَت، دةبيت بةدواى َ كورد َ ئةوة (َ )10 سالة َئيمة لة فةقةرةى يةكةمى ياساكةداين كة بريتيية لة قةرةبووكردنةوة ،ئةو ئالييةتةى كة دانراوة الوازة ،كورد موتابةعةى بةجيكردنى جي َ وميدم لة َ نيية ،من بؤخؤم َبي َ دةتوانيت مادةى ( ،)140بةديليش هةية قيادة َ فكرى َليبكاتةوةَ ، بةالم من وةك خؤم ِرةشبينم بةجيكردنى مادةى ()140دا. جي َ لةبةرامبةر َ بةشيك لة ضاوديَران َثييان واية ِريَطاَ : َ طةورةترين هةلةى قيادةى سياسى كورد ئةوة بوو َ مالى خؤى خستة ِراثرسييةوة؟ بؤضوونى
تؤ ضي ية؟ مةال سيروان :منيش لةسةر ئةو بؤضوونة ه��او ِرامِ ،رةنطة َميذوو موحاسةبةى هةموو ئةوانة بكات كةلة كاتى دانوستانةكاندا قسةيان كردووة لةسةر ئةو ماددةية ،ضونكة تؤ َ مالى خؤتة ضؤن دةيخةيتة ِراثرسييةوة. بةثيى دةستور دةبوو لةبةروارى ِريَطاَ : 2007/12/31دا ماددةكة كؤتايي َثيبهاتاية، َ ب� َ لةخالى هيشتا هةر بةثيضةوانةوة َ �ةالم َ بةجينةكردنى لة ماوةى ديارى جي َ سةرةتادايةَ ، كي َليى كراوى خؤيداو دريَذة َكيشانى بؤ َئيستا َ بةرثرسيارة؟ مةال سيروان :ئةم مادةية بة سةقةتى هاتة ناو دةستورةوة ،جاريَك اليةنى َعيراقى َليى كةمتةرخةمة ،جاريَكيش اليةنى كوردى، ضونكة دةبواية قيادةى كوردى موتابةعةى َ ب��ةالم موتابةعة ئةم م��اددةي بكرداية، نةكراوة ،تةماشاكة هةرليذنةيةك كة تةشكيل دانيشتنيك يان دةكريَت بؤئةم ماددةية َ دوان دةكات ئيتر كؤتايي َثيديَت ،ضونكة َكيشةكة مةسةلةى تةوافقى سياسيية ،بؤية بةجينةكردنى ماددةكة قيادةى سياسي جي َ من َ كوردى َلي بةكةمتةرخةم دةزانم. يةكيتى لة ِريَطا :دةطوتريَت ثارتىء َ كةركوكدا وةك شارةكانى ترى هةريَمى كوردستان سيستةمى دوو ئيدارى ثةي ِرةو بةشيك نيية دةك��ةن ،ئةطةر واي��ة ئةمة َ
لةبيئةمةكى بةرامبةر بة كةركوك؟ َ يةكيتى هةر م��ةال س��ي��روان :ثارتىء َ لةيةكةم ِرؤذةوة لة كةركوك سيستةمى دوو شتيكى شاراوة ئيدارةيي ثةي ِرةو دةكةن ،ئةمة َ يةكيتىء ثارتى بةهؤى حيزبايةتييانةوة نييةَ ، زؤر مةسةلةيان لةدةستداوة ،بؤية َئيمة تةمةنا دةكةين كة ئ��ةوان واز لةو جؤرة بهينن لةشارى كةركوك، تةعةموول كردنة َ من لةكؤبوونةوةكان باسم ك��ردووة كة كةركوك َثيويستى بةذووريَكى عةمةلياتى يةكدةنطى كوردى هةية ،تةماشاكة لة كاتى َ َ كؤمةلء يةكطرتوو هةلبذردنةكاندا طؤ ِرانء دوو كورسييان لة دةنطى كورد بةفي ِرؤدا، شيوةيةك مةفروزة لةشارى كةركوك بةهيض َ حزبايةتى نةكريَتَ ، دةبيت كوردايةتى بةلكو َ ثةي ِرةو بكريَت.
ثرؤفايل س�يروان ئةمحةد ق��ادر ناسراوةبة (مةال سريوان) لةدايك بووى 1961 ب ِروانامةى دكتؤراي هةية لة سياسةى شةرعيدا خيَزاندارةو خاوةنى شةش مندالةَ ذمارة ()5(..)55ي تشريني يةكةمي ()2012
15
َ كؤمةلي ئيسالمي، كؤنفرانسي دووي هةستانةوةي نةهزةكان ِراثؤرتى :عةبدو َال محةمةد َ لةكؤمةلطاكاندا بؤ دةركةوتني حيزبي سياسي َ هيزيَكي بؤتة كاريَكي ئاساييء كؤمةلة َ ج��ي��اواز ،ياخود كارةكتةريَكي سياسي لةتوي َ خوانيكي بةرذةوةندييان َكلي حيزبيكدا َ َ كهيناوةو ناويان ناوة حيزب ،ياخود طروث. َثي َ َ هيزيَكي ة كؤمةل كوردستان َمي ي لةهةر َئيستا َ دروستكراو بة ئا ِراستةي فرة فيكرو ئايدؤلؤذياو قوتابخانةي جيا جيا لة طؤ ِرةثانةكة دروست بوون وةك ثارتي ،كة سةركردةكاني كةسي يةكيتي هيزيَكي كؤنن ،هةروةها َ جياوازي ضةند َ لةضةند ئايدؤلؤذيايةكي فيكرو جيا دروست هيزة ئيسالميةكان لةفيكرو بوون ،بةآلم َ بنة ِرةتياندا يةك ئا ِراستةن ،كةضي لةئا ِراستةي كاركردنء ميكانيزمي كارةكاندا رةهةندي َ كؤمةلي تايبةت بةخؤيان هةية ،بةم دواييانة ئيسالمي كؤنفرانسي دووي خؤي ئةنجامدا، َ هيزيَكي فرة َثيكهاتةي كؤمةلي ئيسالميش َ ئيسالمية ،كة لةمياني خؤ جياكردنةوةيان بوو لة( )2001/5/31لةبزووتنةوةي يةكبووني َ كؤمةلي ئيسالمي لةيةكطرتني ئيسالمي، مامؤستا عةلي باثيرو كةسة نزيكةكاني لةبزووتنةوةي ئيسالميء ئارام قادرو نازم َ عةبدوالو قاسم مستةفاو ،كةسة نزيكةكاني م.سديق عبدولعةزيز ،ئةمينداري ئةوكاتةي بزوتنةوةي راثة ِريني ئيسالمي ،ووردة ووردة هيناية بوون ،كة ئةو جيابونةوةية ئةو حيزبةي َ َ كؤمةلي ئيسالمية ،ماوةيةك دواي ئازاد بووني م.عةلي باثير لةزيندانةكاني ئةمريكا كةوتبونة لةنيو خؤي كؤمةأل ،ئيتر لةدواجاردا جمء جؤأل َ كةسيكي نزيك لة كؤنطرةي دووةم ضةند َ لةم ,عةلي باثير كة بة (بزووتنةوة كؤنةكان) ن��اس��راون ،يان دةرن��ةض��وون ،يان خؤيان نةثاآلوتةوة ،هاوكات ئارام قادريش لةبةرامبةر نائوميد بووني خؤي نةثاآلوتةوة ،بةآلم م.عةلي َ باثير كةوتة خؤ ئةويش بةدروست كردني ئةنجومةنيك كة ئةنجومةني شوراية ،وةك َ
16
ذمارة ()5(..)55ي تشريني يةكةم ()2012
ئةوةي شورايةك لةناو شورايةكي تردا َبيت، حيزبيكي حيزبيك لةناو َ يان بةو تةعبيرةي َ يةكيك لةئةنداماني تر َبيت ،كة بة وتةي َ سةركردايةتي كؤمةأل ،ئةو ئةنجومةنة ئةركي ضاوديَري دةزطاو دامةزراوةكاني لةسةر شانة. طؤظاري ِريَطا بة ثشت بةستن بة وتةي ضةند ئةنداميكي سةركردايةتيء كاديراني ئةو حيزبة َ تواني سةرةداوي هةستانةوةي ئةو بة ِريَزانةي كة َثيشتر دامةزريَنةري (بزوتنةوةي ِراثةريني َ كؤمةلي لةنيو ئيسالمي) بوون ،كة َئيستا َ ئيسالمي تواونةتةوة. َ كؤمةلي ئيسالمي كؤنفرانسي دووي لةبةرواري ( )2012-9-)10،11لة شارى يةكيك لةئةنداماني هةولير بةسترا ،بةوتةي َ َ بةثيي سةركردايةتي كؤمةأل ،كؤنفرانس َ ثةي ِرةوي ناوخؤي حيزب دةسةآلتي دياري ك���راوة ،كة ض��وار دةس��ةآلت��ي سةرةكي هةبووة ،كة هةمواركردني ثةي ِرةوي ناوخؤو َليثرسينةوةي ئةنداماني سةركردايةتية ئةطةر نةيتواني كارةكاني بة ضاكي ئةنجام َ حيزبيكي تردا، بدات ،دواتر يةكطرتنة لةطةل َ ثاشان خويَندنةوةي ِراثؤرتي ئةنجامةكانةو
داخستين رِؤذنامةي كؤمةأل لةاليةن كةسة نزيكةكاني م.عةلي باثريةوة ب ِرياري لةسةردرا بؤ الوازكردنى كؤنة نةهزةكان
َ سةنطاندنيتي هةل َ كؤنفرانسةوة. لةسةرو بةندي َثيش ئةنجامداني كؤنفرانس لة َ كةنالي ئاسماني ثةيام سةر بةو حيزبة َ ِرووبة ِرووبوونةوةو َليدواني جياوازي كةنالةكاني لةنيوان سةركردةكاني راطةياندن رووي��دا َ كؤمةألء رؤذنامةنوسة كاراكاني ئةو حيزبة. َ عةبدوال ،ئةندامي مةكتةبي سياسيء م.نازم بةرثرسي دامةزراوةكان لةطةأل كةساني نزيك لة م.عةلي باثير كةتبوونة دوو بةرةي جياواز، لةثاأل ئةمةش م.زانا ِرؤستايي ِرةخنةيةكي زؤري لةكؤمةألء سةركردايةتي طرت. ئةو َليدوانة دذ بةيةكانةي حيزبةكان لةكاتي ئةنجامداني كؤنطرةو كؤنفرانس نةرتيكي تازةيةو ضاوديَران َثييان واية ئةو َ َليدوانة جياوازة دذ بةيةكانة لةسةروبةندي كؤنفرانسي حيزبةكان ترسانة لة دةرنةضوون، يان َليثرسينةوة. َ بةشيكي كؤنفرانسي كؤمةلي ئيسالميش َ ئةو دةردةي تووش هاتووة ،يان نةخؤشيةكي دريَذخايةنة لةمياني كاري ِرابردووي ِراثةرينء بزووتنةوةو يةكبوون بؤي ماوةتةوة ،ضونكة بةوتةي كاديريَكي ب��اآلي كؤمةأل جطة َ بنةمالةيي كؤن ،كة كاتي خؤي لةالضووني كاردةهينا ،كةضي زةبريان دذي كاديران بة َ هةمان ئةزمووني كوتلةطةريء باأل َبالَينء بةكاردةهينريَتةوة. قسةوتن دذ بةيةك َ ئ��ةم ه� َ �ةول��ةي كؤنفرانسي كؤمةألء دةرهاويَشتةكاني دي��ارك��ةوت لةوانة: هةستانةوةي نةهزةكانء مةغدوريَتي خؤيان دةردةخ��ةنَ ،ئيستا هةست بة بووني خؤيان دةكةن ،بةجؤريَك ضةند فشاريَكي الدانء بةكارهينرا. داخستني ئؤرطانةكانيان بةرامبةر َ داخستني ِرؤذنامةي كؤمةأل لةاليةن كةسة نزيكةكاني م.عةلي باثيرةوة ب ِرياري لةسةردرا بؤ الوازكردنى كؤنة نةهزةكان، بةآلم زيرةكانة لةبةديلي ئةوة ِرؤذنامةي (بةيان) دةردةكةن ،كة سةرنووسةري َثيشوو ل��ةالي��ةن
ئةنداماني
سةرثةرشتي دةكاتةوة بةناوي رؤءذنامةيةكي دةردةضيت ،ضونكة َ كةنالي ئاسماني ئةهلي َ ثةيامء ِرؤذنامةي َثيشووي (كؤمةأل) ،تا ئاستيك سةربةخؤييان دةنواند ،بةآلم سايتةكة َ َ (كؤمةلنيوز) ب��ةالواز دادةن��رَي��ت لةاليةن كاديراني راطةياندن ،ئةم دابةش بوونةي َ كؤمةلى دام��ةزراوةو دةزطا َنيو خؤيةكاني ئيسالمى بةسةر نةهزةكاني كؤنء بزووتنةوة اكيشاني ئةندامانء كؤنةكان هةريةكةيان بؤ ِر َ هةريةكةيان بةدواي كةمء كو ِري ئةويتر دا ئةطة ِريَن. هةنوكة كؤنة نةهزةكان خؤيان بة َ كؤمةلى ئيسالمى ئةزاننء مةرجةعي ثاريَزطاري لةو حيزبة دةكةن ،دةيانةويَت هةستنةوة ،هةروةها لةغيابي ئةو فةراغةي بة ضووني م .عةلي باثير بؤ بةغدا دروست بووة، ثي ئةكريَت. ئةمةش بة ِرووني هةستي َ بةثيي زانياريةكاني ِريَطا باس لةثرسي َ ئؤثؤزسيؤن ب��وون ك��را ،كة َثييان واية خودي جةنابي ئةمير لةو ضةمكة بة َ هةلة َتيطةيشتووة ،بةجؤريَك ئةميري كؤمةأل َ ئةلَيت
«دةبيت بة ضاك بطوتريَت ضاكء بة خراث َ بطوتريَت خراث» ،ئةم ديَرة نا ِرةزايي كةسة هؤشيارةكاني َليكةوتةوة ،كة ضؤن ئؤثؤزسيؤن مةدحي دةسةآلت بكات ،ئةي ئةم هةآلية بةثيي هةمان ضيية دروست كراوة؟ هةروةها َ سةرضاوةي َنيو كؤنفرانس بةشداري كردني م.عةلي باثيرة لة كؤبونةوةكاني سةرؤكايةتي ئةثرسي «م.عةلي هةريَم ،بؤية كاديريَك َ باثير معا ِرةزةت لةضيء بةشداري كردنت لةكؤبونةوةكاني مةسعود بارزاني لةضي؟» ئايا ئؤثؤزسيؤنيكي بانيكء دوو هةوا نية؟ يان َ ئةمة َ سيبةرة! َ بةمدواييانةش لة ِريزبةندي ثةرلةمانتارة كوردةكان م.عةلي باثير ئةميري كؤمةألء لةثيشةوةي ئةو ئةندامي ثةرلةماني َعيراق َ ثةرلةمانتارانة بوو كة زؤرترين غيابي هةية. ب��ةو َثييةي خ��ودي ئةميري كؤمةأل َثيشنياري بوون بة ئؤثؤزسيؤني كردبوو لة كؤنفرانسيش بة ريَ��ذةي( )%98دةنطي بة ئؤثؤزسيؤن بوون دايةوة. كؤنفرانسي دوو طلةييةكي تري لةوة
بوو ،كة بؤضي ( )400ئةندام بةشداريان كرد كة ئةو ريَذةية زؤر بوو ،ئةمةش رةخنةيةكي بةرثرساني حيزب بوو ،جطة لةوةش ضةند كةسيكي تر بة هةر هؤكاريَك َبيت بةشداريان َ َ كؤمةلى ئةنداميكي نةكردبوو ،لةم ِرووةوة َ ئيسالمى بةريَطاي وت «ئةم وتانةي َثيش كؤنفرانسء دواي كؤنفرانسي بةرثرساني بةرثرسيكء كؤمةأل وةك ئةوة وابوو ،ضؤن َ ؤذنامةنوسيك ضاوديَريَكي سياسي يان ِر َ ِرووبة ِرووي يةكتر دةبنةوةو ِرةخنةو تؤمةت ئا ِراستةي يةكتر دةكةن». جيطر بؤ لةاليةكي ديكةشةوة بووني َ بةرثرسة باآلكانء دامةزراوةكان دوو ثؤست لةذيَر دةستي يةك بةرثرس ئاماذةيةكي تري كؤنفرانس بوو ،بةآلم لةمةشدا ثةردة ثؤشي َليكراو ب ِرايةوة ،وةك لة ِرةخنةكاني م.زانا رؤستايي هاتبوو. َليرةشةوة م.عةلى باثير خؤى نةخؤستؤتة َ جارى لة ِريَطةى كةسة ناو مةسةلةكانء نزيكةكانى خؤيةوة ئةم شة ِرة دذ بة نةيارانى دةكات. ذمارة ()5(..)55ي تشريني يةكةمي ()2012
17
حمةمةد ئؤجةالن:
بةردةوام م حكومةتى ديدارى ِرَيباز جاف- شارى ئورفةى سةر بة توركيا َ عةبدوال ئؤجةالن محةمةد ئوجةالن براى َ بؤ ِريَطا :بةداخةوة بؤاليةنى دةسةالتدار لة هةريَمى كوردستان ،كة لةخزمةتى َ خةلكةكةو بةلكو زياتر لةخزمةتى طيرفانء مالَ كوردنينَ ، ث ِركردنى خؤيانن. كاتيك ويستم خؤمء برا ِرؤذنامةنووسةكانم َ لة سةفةريَكمان بؤ شارى ئؤفةرى سةر بة كوردستانى توركيا سةردانى َ مالى محةمةد كةوتنيك، ضاوثي َ ئؤجةالن بكةين بة مةبةستى َ كاتيك تةلةفؤنمان بؤ كرد بؤ شويَنى ديارى َ َ هيزيَكى سوثاى توركيا كة ك��راو ،ب��ةالم َ ئةفسةريَكى ت��وركء ضةند سةربازيَكى َ لةطةل دابوو ،طةمارؤيان داينء تاكو محةمةد َ ئؤجةالن نةهاتء،ثاش وةرطرتنى َليكؤلينةوة لةسةر ثاسةثؤرتء ناوةكانمان ئينجا ئازاد كراين. موحةمةد ئؤجةالن ناوى موحةمةد عومةر ئؤجةالنة ،لةسالى 1951لةدايك بووة لة طوندى ئةمارةى سةر بةشارى ئورفة لة نيشتةجيية،شةش توركياَ ،ئيستاش لةو طوندة َ َ نيشتةجين، مندالى هةية ،دووانيان لة ئةوروثا َ َ َ ئةوانى تريش لةمالةوة لةطةل خؤى دةذين . موحةمةد ئ��ؤج��ةالن ب��راى عةبدوالَ ئؤجةالن ِريَبةرى ثارتى كريَكانى كوردستان لة ديداريَكى تايبةتى طؤظارى ِريَطادا تيشك دةخاتة سةر ذيانى خؤيىء َ دةلَيت «حكومةتى توركيا بةردةوام َ مالةكةمء ،تةلةفؤنةكةم لةذيَر ضاوديَري توندى ئةواندايةو يةك ضركةش ونم ناكةن».
18
ذمارة ()5(..)55ي تشريني يةكةم ()2012
َ مالةكةمء تةلةفؤنةكةم لةذ َير ضاود َيري ى توركيادايةو يةك ضركةش ومن ناكةن ِرَيطا:محةمةد ئؤجةالن ِرؤذانة بةضي يةوة خةريكة؟ محةمةد ئؤجةالن :من ِرؤذانة خةريكى كارى باخةوانيم ،باخى فستقم هةية كة بةميرات لةباوكمةوة بؤم ماوةتةوة. كيشةت ِريطا :حكومةتى توركيا َ بؤدروست ناكةن؟ محةمةد ئؤجةالن :حكومةتى توركيا كيشةم بؤ دروس��ت ناكةنَ ، بةالم زؤر َ َ لةذير ب��ةردةوام مالةكةمء تةلةفؤنةكةم َ ضاوديري توندى ئةوانداية ،يةك ضركةش َ ونم ناكةن. ِرَي��ط��ا :ئةطةر باسى س��ةب��ارةت بة َ هةنديك عةبدوال ئؤجةالنى برات بكةيت َ َ بدوى .محةمةد ئؤجةالن :سةرؤكى برام طي ِرو قارةمانة ،بةداخةوة كةسيكى شؤ ِرش َ َ كة َئيستا لةناو زيندانةكانى توركيا ذيان َ بةمندالى لة بةسةر دةبات ،سةرؤكى برام مزطةوتى طوندةكةمان بانطى ئةدا ،وة َثيش نويَذى ئةكرد ئةوةش لة باوكمةوة بؤى كةسيكى زؤر مابؤوة لةبةر ئةوةى باوكم َ ديندارو لةخواترس بوو ،سةرؤك ئةوكاتةى دةستى بةشؤ ِرش كردو َ هيشت بةجى َ مالى َ ئةو رةزو باخةى كة بةميرات بؤى مابؤوة وتى»هةمووى ببةخشن بؤ سةركةوتنى كوردو كوردستان» هةرضةندة فكرةشى َ َ مندالى لة ِرووى دينةوة، لةطةل طؤ ِرابوو َ بةالم تائةو كاتةى كة خراية زيندانةوة بةردةوام َتيدةكؤشا بؤ سةركةوتنى كورد، ضاوثيكةوتنى نية لةزيندان، وةتا َئيستا َ وة ِرَيطةيان نةداوة َئيمة سةردانى بكةين، ئةبيت هيشت كة َ جي َ وة ئةوةشى بؤ َئيمة َ بةردةوام لةخزمةتكردنى كوردستان دابين تا
دةبيت هةر ضوار ثارضةى كوردستان، ئازاد َ شت زؤرة كةباسى َليوة بكةم سةبارةت بةسةرؤكَ ، بةالم َ شتيك باس جارى هةموو َ ناكةم تا كاتى خؤى ديَت. ِريَطا :تؤ ِرات ضي ية سةبارةت بة خةباتى كوردى لة هةر ضوار ثارضةى كوردستان؟ محةمةد ئؤجةالن :من َ دةلَيم َثيويستة تاكيكى كورد لة هةرضوار ثارضةى هةموو َ هينانى بةدةست بؤ بكات خةبات كوردستان َ ئازادى كوردستان ،ئةو خةباتةش َثيويستى شتيكى زؤر بةقوربانى دانء خويَن هةية ،وة َ طرينطيش ئةوةية ،كة َثيويستة شةريعةتى ئيسالميش بكةنة ِريَبازى خؤيان ،ضونكة بةبى ئيسالم بكريَت من َثيم واية َ هةرشتيك َ نابيت. سةركةوتو َ ِريَطا :سةبارةت بة ِرةوشى كورد لةباكوور،
بةداخةوة بؤاليةنى َ دةسةالتدار لةهةريمَ ى كوردستان ،كة لةخزمةتى َ خةلكةكةو كوردننيَ ، بةلكو زياتر لةخزمةتى طريفانء َ مال ث ِركردنى خؤيانن
واتا كوردستانى توركيا ضؤنة؟ محةمةد ئؤجةالنِ :رةوش��ى كورد َليرة تائيستا َ ناتوانيت خةلك بةئازادى َ زؤر خراثةَ ، َ بةكوردى قسة بكات ،ب��ةردةوام خةلك بةبيانووى َبى ماناو َبى بنةما دةطيريَتء دةكوذريَتَ ،ئيستا بةهةزارةها َ خةلكمان هةية بةبى تاوان لةزيندانةكانى توركياى زؤردار َ دةست بةسةرن. ِريَطاِ :رةوش��ى ك��ورد لة باشوور ،واتة كوردستانى َعيراق ضؤن دةبينيت؟ محةمةد ئؤجةالن :سوثاس بؤخوا ،كةوا بةئازادى دةذي��ن ،وة ل��ة ِرووى مادديةوة َ خةلكةكةى باشةَ ، بةالم بةداخةوة بؤاليةنى دةس� َ �ةالت��دار لة هةريَمى كوردستان ،كة خةلكةكةو كوردنينَ ، لةخزمةتى َ بةلكو زياتر لةخزمةتى طيرفانء َ مال ث ِركردنى خؤيانن، من َثييان َ دةلَيم وة ئاطاداريان دةكةمةوة ،كةوا َثيويستةلةخزمةتى كورد دابن ،وة خزمةتى كوردستان بكةن واز لةطيرفانيان َبينن ،ضونكة لةوانةية ئةو دةرفةتةى َئيستا بؤيان هاتؤتة َثيش لةوانةية ِرؤذَي��ك َبيت ئةو دةرفةتة نةمي َنيت ،كة لةدةستيش ضوو بةئاسانى َ ناطة ِريَتةوة. ِريَطا :دوا وتةت بؤ كؤى كوردانى هةر ضوار ثارضةى كوردستان ضي ية؟ محةمةد ئؤجاالن :لةكؤتايدا سوثاستان دةكةم ،بةضاوى خؤتان َ مالى براى سةرؤك ئاثؤتان بينى ،كة لةطونديَك دةذين دوور لةظيالو لةئةو ِروثاو شارة خؤشةكان ،وة دوور َ خانووى ضةند قات ،وة دوور لةحةسانةوةو ثالدانةوةَ ، َ بةلكو بةردةوام كارى باخةوانى جيا لةو كةسانةى كةبةناوى كوردايةتيةوة خويَنى ميللةتى كورد دةخؤن. ذمارة ()5(..)55ي تشريني يةكةمي ()2012
19
َ َ وتةب َي��ذي كـؤمـةل��ي ئيس��ــالمي دلـ
ماكوان كةريم بانطيهشت كردني لة سةروبةندي َ ثارتة سياسيةكاني كوردستان بؤ توركيا لة كؤنطريةكي طرنطي ثارتي دادو طةشة بانطيهشت زؤرب��ةي ثارتة سياسيةكان َ َ كؤمةل ئيسالميء كراوبوون ،جطةلة بزوتنةوةي طؤ ِران ،بزوتنةوةي طؤ ِران بة ئاشكراو ِراستطؤيانة ووتيان َئيمة بانط َ َ كؤمةلي ئيسالمي ب��ةالم نةكراوين، دةضيت شةرم بكات لةوةي كة بانط َثي َ دةيةويت بؤ ِرايطشتي وا نيشاني نةكراوة، َ بدات كة خؤيان نةضون. َ كؤمةلي ئسالميء شةرم كردني جيطاي ئاماذية َليدوانةكةي ئةوةي كة َ َ كاك محةمةد حةكيمي كؤمةلي ئيسالمية،
20
ذمارة ()5(..)55ي تشريني يةكةم ()2012
كؤمةلنيوزدا َ َ دةلَيت «درةنط لة سةرةتادا لة دةعوةتنامةكةمان بةدةست طةيشتوة ،لة ِراستيدا وانةبوو». رؤذنامةنوسيكي لة دواي ئةوةي كة َ ووري��ا زوو دركي بةم ناراستية كرد لة ثةيضي خ��ؤي لة فةيسبووك وةك كؤمنتيك َ بالوي كردوة ،كاك محةمةد َ حةكيم دةستةكةي ئاشكرا بوو ،دواي هينايةوة ل��ة ثةيجي ئةو ث��اس��اوي َ رؤذنامةنوسةداَ ، دةلَيت « :من قسةم بؤ نةبيت ئةويش كؤمةلنيوز نةكردوة بؤ َ ئاوينة َ َ وسةرقال بوم وةوتم َئيمة كؤريك بوم لة َ دؤستيكةوة دةعوةت نةكرابوين لة ريي َ ثرسيارمان كرد وتيان لة يادمان كردوة ودرةنطيشة و طةر ثيان باشة وا دةعوةتيان وئيمةش ثيمان باش نةبوو تازة ئةكةين َ
جا ئةم شيرة بؤ داثيرة بؤ ئاوينة نة دةكرا بةتفييل َ شيوازةش وتوة بيلين وة نة بةو َ وا َ كة دابةزيوة وئيمةش زؤر المان طرنط نية بةشداربين يان نا وثرسةمان بؤ ئةو بابةتة نةطيراوة وئةوةي جنابتيش كة بة سةعاتي دةطةيتة تركيا وانية ثيت خوشة برؤ تاقي كةرةوة بزانة بو سةعاتي ثليت دةبريت و بطةيتة تركيا تؤش شتي بلي هةنديك لة عقل جي بيتةوة»َ ..تيبيني َ َ هةلةي ِرَينوسي َتيدابوو َ ،بةالم بة هؤكاري ئةمانةتي رؤذنامةنوسي دةستكاريمان َ كؤمةل ووتةبيذي نةكرد داوادةكةين لة َ بتوانيت ئيماالكةي باش بكات ،ضونكة كة َ دةنوسيت. زؤر رةكيك َ ووتةبيذي قسةيةك لةسةر ووتةكاني َ َ كؤمةلي ئيسالمي..
ـني��ا نيي��ة لةوتةكـــان��ي
ئوسلبيكي ديبلؤماسي وانية يةكةم :هيض َ دةبيت لة كة لة ِرَيطاي دؤستيكةوة َ بكريتَ ، دامء دةزطاي فةرمي ئةو ِريكخراوة ياخود ضوارضيوةي ناضيتة َ حيزبةوة َبيت ،ئةويش َ دةعةوت وةك خؤت دةفةرمويَ ، بةلكو ئةوة بانطي خاترانةيةو وةك َ دةولةمةنديك فةقيريك بانط باكاتة سةر سفرةكةي. َ َ كؤمةل زؤر نزيك دةضيت دووةمَ :ثي َ كريكار َبيت لة َئيرانةوة ،وةك مامؤستا َ َ دةلَيت «ئيوة َئيرانيزمن بؤية بانط نةكراون ،زياتر شكاونةتةوة بةالي َئيراندا. ئاوينة داوة سييةم :ئةطةر َليدوانت بؤ َ َ َ كؤمةلنيوز بؤ ئاماذةي َثينةكردوة ،ئةميش ئيشكاليةتيكي رؤذنامةوانيةو بؤ خؤي َ وانابيت. رؤذنامةواني ئةمانةتي ثاراستني َ حيزبيك و ووتبيذي هةر ض��وارةم: َ َ
دةبيت زؤر تةندروستانة كخراويك ِرَي َ َ َ ووتةبيذي ضونكة بداتةوة، ثرسيار مي وةال َ دةضيت لة َ هةستياريكي زؤر دذوارة َثي َ َ ووتةبيذةوة دذواريء ِرَيطاي وةالمدانةوةي َ دةبيت ،بؤية كاري ناثةسةند دروس��ت َ دةبيت كاك محةمةد حةكيم ئاطاداري زمانيء ثؤستةكةي َبيت. َثينجةم :جا كة دةعةوةت نةكرابوون، زانياتان دةعوةت نين ،بؤ بةدواي ئةوةدا بكرين ،ئةميش ماناي طة ِراوان دةعةوةت َ َ دةطةينيت ،كة كؤمةل رةسمياتي نية ئةوة َ هةريمدا بةدةر لة َئيران. لة دةرةوةي َ شةشةم :ئةوةي كة جةنابت فةرموتة «شيرة بؤ داثيرة» تةنها دوو َديرة ،ئةوةي كة َ ئةسلي باسةكة نية َثينج َديرة ،واتا ووتةكةي جةنابت شيرة بؤ داثيرةَ ، بةالم
َ ئةسلي ووتةكة زؤر كورت و ثوختة ِراستي َ بةالم جةنابت نةتووتوة كة لةويداية، َ بانطيهشت نةكراون. حةوتةم :لةدواي ئةوةي كة ثرسيارمان كرد لة «توركش ئايةر» كؤمثنيايةكي عيراق فرؤكةي توركياية لة َ هةريم و َ سليمانيء هةموو َ رؤذيك لة فرؤكةخانةي َ هةوليرو بةغدادو كةربةالو نةجةف زؤر جار َ هةريمةوة رؤذانة دوو فرؤكة عيراقء َ لة َ عيراقء بة َديتء دةروات لة توركياوة بؤ َ َثيضةوانيشةوة ،كةواتة من بؤ خؤم تاقيم كردؤتةوة ئةوةندة قورس نية زؤر ئاسانة سةعاتيك كاك محةمةد حةكيم بة ضةند َ دةطةيتة توركيا. هةشتةم :ضونة ناو ئةو كؤنطرةية زؤر ثارتيكي ئيسالمي ء سوني طرنطة بؤ َ كاتيكدا َثيطةي مةزهةب بةتايبةتي ،لة َ توركيا لة ناوضة عةرةبيء ئةورثي و تةنانةت جيهانيش زؤر طرنطة ،ئةطةر طرنط نةبواية ضؤن سةرؤكي هةريمء نوينةرى سةرؤك كؤمار بةشداري دةكةن، َ يةكطرتو ئامادةي خؤي نيشان دةداتء َ كؤمةل بة رةسمي بانط كراوان ،تؤ َبلَيى َ بؤ ِرازي كردني َئيرانة َ وادةلَيت كة دةلَيت بةالمانةوة طرنط نية ،لة ِراستدا ئةم قسةية لة ووتةي َ ناضيت، خةلكي سياسيء هؤشيار َ يان هةر ثاساوة. َ حيزبيكي كاريطةر نؤيةم :ئةطةر كؤمةل َ بواية ئةوا توركيا لة بيري نةدةكرد ،ئةم جيطاي َتي ِرامانة ووتةي جةنابت زؤر سةيرة َ خةلكي سياسي َ ضؤن َ َ «وال َتيكي دةلَيت طةورةي وةك توركيا لةبيري كردوة ،لة دةزانيت ضةند جؤر طذوطياو كاتيكدا توركيا َ َ ضةند ئةشكةوتء ضةند َ دةولةمةندو ضةند زانياري ووردي هةية لةسةر طة ِرةك هةريم و دةزطايةكي شوينةكاني و َ َ ميتي توركي بةناوبانطة لةناوضةكةدا لة َ دةكؤلَيتةوة ،بةووتةي جةنابت ووردودرشت َ كؤمةل لةمانة هةمووي بضوك ترة كة كرابيت ،بة ِراستي سةيرة َ طولم. لةبير َ وتلك عشرة كاملة.. كاك محةمةد حةكيم شتي وا َبل َي كة جيطةي َبيتةوةَ ، لة َ خةلكي ب ِرواي ئةقلدا َ َ خير كؤمةلي ئيسالمي. َثيبكات ..دانيشن بة َ
ذمارة ()5(..)55ي تشريني يةكةمي ()2012
21
مَ هةريى كوردستان ئايدن مةعروف بةرثرسى بةرةى توركمانى لة
ئةو ليستة توركمانيانةي لةثةرلةماني كوردستانن بةمةرجةعيان نازانني ديدارىِ :رَيطا لة ديدارَيكى تايبةتى طؤظارى ِرَيطادا ئايدن مةعروف بةرثرسى بةرةى توركمانى لة هةرَيمى كوردستان تيشك دةخاتة سةر دؤخى هةرَيمى كوردستانء تورمانةكان. هاوكات توركمانةكانى هةرَيمى كوردستان هةوليرى ئةوانى تر بة جطة لة ليستى َ نازانيت. داكؤكى كار لة مافى توركمان َ ِرَيطا :هؤكاري نةمانى بارةطاكانى هةولير ضؤن بوو ،وة بةرةى توركمانى لة َ لةشة ِري ناوخؤدا بؤضي داخرا؟ ئايدن م��ةع��روفَ :ئيمة لةبةرةي هةولير بوو يةك توركماني بارةطامان لة َ ئامانجي َئيمة ئةوةبوو بؤ بةرطري لةمافي عي ِراق وة توركمانةكان لةسةر ئاستي َ ِر َؤلَيكي بالاَ ي هةبوو لةئؤثؤزسيؤن بووني عيراقي لةواشنتؤنء ئةنكةرةو نيؤرك، َ َ َ ثاشان لة سالى 1995تا سالى 2000ثاشان 2005يش لة سةرةتاى دروستبوونى بةرةى َ َ دةسةالت لةطةل هةردوو حيزبى تةركمانى ثةيوةنديمان زؤر باش بوو ،سياسيةتى هيناوة، َبياليانةمان لة شة ِرى ناوخؤدا بةكار َ َ يةكيتى ثةيوةنديمان باش بوو، لةطةل َ َ كيشانةى بةالم َئيمةو ثارتى ثاش ئةو َ هةولير لة َنيوانمان دروست بوو لة شارى َ بةهؤى يةكتر َ قبول نةكردن بوو ،دواتريش مةسةلةى حكوم ِرانى بوو. ِريَطا :واتة َئيوة مونافيسى ثارتى بوون؟ كيشةمان ئايدن مةعروف :ئةو كات َ هةبووَ ،ئيمة داواكاريمان هةبوو لةسةر خوَيندنى توركمانى لة قوتابخانةكانء، َ لةطةل ثارتى ئةوكات كيشةى سياسى َ ئ��ةو مةسةلةية ِرووي���داِ ،رؤذ بة ِرؤذ
22
ذمارة ()5(..)55ي تشريني يةكةم ()2012
ثةيوةندييةكانمان بةرةو خراثى دة ِرؤيشت هةولير كة سييةميش لة شارى َ اليةنى َ َ دةطي ِرا لة حيزبى بةعس بوو ِرؤلَيكى خراثى َ َ لةطةل توركيا دذى َئيمة ،بةرةى توركمانى شيوة بؤية زؤرباش بوو ،ثارتيش بة هةمان َ حيزبى بةعس دةيويست ثةيوةندى َئيمة َ لةطةل ثارتى بةرةو َئالؤزى ببات ،دواتريش سةركةوتوو بوو ،ثاشان بارةطاكانى بةرةى توركمانى لة َ سالى 2005دةستى بةسةردا طيرا ،لةاليةن هةنديَك كةس ،كةلةناو بةرةى توركمانى بوون بة هاوكارى ثارتى،
حيزبى بةعس دةيويست َ لةطةل ثةيوةندى ئيَمة ثارتى بةرةو َ ئالؤزى ببات و سةركةوتووش بوو ضونكة ئةطةر ثارتى دةرفةتى نةدابووناية ئةوة ِرووي نةدةدا ،ئةوبوو ئةو ثةيوةنديية ثض ِرا. َ ِريَطا :لة سالى 1996هاتنى بةعس بؤ هةولير َئيوة ضةند كاديرَيكتان دةستطير َ كرا ،ئايا ئةو ِرووداوة ضؤن بوو؟ ئايدن مةعروف :كةلة َ سالى 2005بة كةسيك لةناو بةرةى هاوكارى ثارتى ضةند َ توركمانى بارةطاكمانمان دةستى بةسةر داطيرا ،كة َئيستا بززوتنةوةى ضاكسازى توركمانى لةاليةن ثارتى دروست كراوة،
كة ضوونة دةرةوة ئاساييةَ ، بةالم دةستطرتن بةسةر بارةطاكانماندا نا قانونيةَ ،ليرة َئيمة ِرةخنةمان لة ثارتى طرت ،ضونكة ئةطةر يةكيتى سليمانى ِرووبدات َ ِرووداويَك لة َ هةولير ثارتى بةرثرسيارة،لة بةرثرسيارة ،لة َ َ سالى ( )1996-1995شة ِرَيكى زؤر ِروويدا يةكيتىَ ، بةالم لةو شة ِرةدا لة َنيوان ثارتىء َ يةكيتى زةرةر مةندنةبوون، تةنها ثارتىء َ بةلكو هةموو َ َ خةلك زيانى َثيطةيشت ضونكة شة ِريَكى َبى بنةمابوو ،هةردووال كاتيك ثارتى تاوان باربوون ،ئةوة بوو َ َ هةولير يةكيتى لة هةوليربوو، داخلى َ َ َ دةرضوو .كؤنت ِر َ ؤل لة دةست كةس نةمابوو، َ نيزامء ياسا نةبوو لة31ى ئابى ،1996بةالم لة 2ى ئابى1996ى هةمان َ سال بارةطاكانى بةرةى توركمانى دةستى بةسةر داطيرا لةاليةن حيزبى بةعسةوة ،كة لة ِراستيدا َ لةوى َئيمة َبياليةن بووين ،ئةوانةشى بوون تةنها ثاسةوانى بارةطاكان بوون، هةندَيكيان ئةندامى مةكتةبى سياسىء سةركردايةتى بوون ،كة 38كةس بوون، تائيستا ناديارن. َبيسةرو شوَين كراونء َ كى بةرثرسيارة لة َبيسةرو ِريَطاَ :ليرةدا َ هةولير؟ شوَين بوونى كاديرانتان لة َ َ لةطةل ثارتى ئايدن مةعروف :ئةوكات َ يةكيتى، قسةمان كرد ،دواتريش لةطةل َ كة بةداخةوة ثارتى دةبواية لة 31ى ئاب ثاريَزطارى لة َئيمة بكردايةَ ، بةالم هيض َ وةال َميكى مةنتقيمان وةرنةطرتةوة، ئةوكات منيش َ لةوى بووم ،كة بةرثرسى قوتابيان بووم لة بةرةى توركمانىَ ، بةالم َ ضؤل كرد ،كة هةر زوو شوَينةكةمان دةبوواية ثارتى ثارَيزطارى لة َئيمة بكرداية، هةولير بووَ ،ئيستا َ 16 سال ضونكة لةناو َ دةبيتء مافى بةسةر ئةو ِرووداوة َتيثة ِر َ
َبيسةرو شوَينةكانمان وةرنةطرتؤتةوة ،بة طوَيرةى قانوونى َني َ َ لةكوى ودةولةتيش َ ئةوى ِرووداوَي��ك ِرووب��دات بةرثرسانى بةرثرسنَ ،ئيمة ثارتى بةبةرثرسيارى يةكةم دةزانين ،ضونكة نةيتوانى ثاريزطاريمان َلى يةكيتى لة 31ى بكات ،دواتريش ئةوةى َ َ لةطةل َئيمة ،كة 2ى ئةيلول ئاب جياوازة َ ِرووداوةكانى َئيمة بوو ،كة كؤمةلةيةكمان كهينا بةناوى كوذراوانى (2ى ئةيلول) َثي َ تائيستا قةرةبوو نةكراوينةتةوة ،داوامان كة َ لة ثارتى كردووةو حكومةتى هةريَميش خيزانةكانيان بكاتةوة. دةبيت قةرةبووى َ َ ِرَيطا :زؤر جار َئيوة بةاليةنى توركى تؤمةتبار دةكرَين ،بةتايبةتى دةزطاى ميت َ لةطةل توركيا ضؤنة؟ ،ئايا َئيوة ثةيوةنيدتان ئايدن مةعروف :يةكةم شت َئيمة َليرة َ دةسةالتمان نية ،ضةندين ِريَكخراويى َني َ ودةولةتي ئةطةر بيانةويَت َبينة هةريَمى َ كوردستان لة ِرَيطةى دةسةالتةوة دين، َ َ لةطةل توركيا هةوالطريمان ثةيوةندى يةكيتى هةيانة، ثارتىء ضؤن وةك هةية، َ زؤر زؤر ئاسايية توركيا هاوكارى توركمان بكات سياسةتى توركيا لة هةريَمى سياسةتيكى َبياليةنة، عيراق َ كوردستانء َ كردبيت توركيا ضةند هاوكارى كوردى َ ئةوندةش هاوكارى توركمانى كردووة. عيراقيتان بة ِريَطاَ :ئيوة ثاشطرى َ عيراق وةك حيزبةكةتانةوة لكاندووة ،ئايا َ َثيكهاتةيةكى توركمانيش دةزانن كة زياتر عةرةبء كورد هاوبةشن؟ ئ��اي��دن م��ةع��روفَ :ثيشتر ئةو نيزامانةى هاتنة سةر حكوم هةردةم ن��ةت��ةوةى توركمانيان ل��ة ع�َ�ي��راق عيراق بةكةمة ضةوساندؤتةوة،توركمان لة َ نةتةوة ئةذمار كراوة تا ِرووخانى ِرذيَمى تائيستا لة هةرَيمى كوردستان بةعس َ عيراقى حيسابى نةتةوةى توركمان وةك َ بؤ ناكريَتَ ،ئيمة زؤرينةمان لة كةركوكء لةسى ثاريَزطاكةى ناوضةكانى ترة جطة َ هةرَيمى كوردستان لة (تةلةعفةرو موسلَ و دوزَ )...ئيمة لة هةرَيمى كوردستان َ قبول ناكةين بة كةمة نةتةوة حيساب بكريَين، عيراق بةنةتةوةى سةرةكى َ قبول مادام لة َ كراوين ،بؤضى لة هةرَيمى كوردستان بة كةمة نةتةوة دابنريَين؟.
سى ليستى توركمانى لة هةريَمى ِريَطاَ : كى مةرجةعى كوردستان ه��ةن؟ ئايا َ توركمانةكانة لة هةرَيمى كوردستان؟ ئايدن مةعروف :ئةو ب��رادةران��ةى ه� َ �ةل��ب��ذَي��ردرانء ضوونةتة ثة ِرلةماني كوردستان لة ( )2009/7/25ئةو كات بةرةي توركماني بارةطاكاني لة هةريَمي َ لةهةلبذاردن كوردستان نةبوو بةشداريشي ن��ةك��رد ،ئ��ةو ليستة توركمانيانةي
ئايدن مةعروفَ :ئيمة تةحةدا دةكةين لةسةر فيكرو ئايدؤلؤذ جيانةبووينةتةوة، َ بةلكو لةسةر بةرذةوةندي بوو مةسةلةكة َ طةندةلي نية ئةطةر بزووتنةوةى ضاكسازي تائيستا توانيبيتي ضاكسازي بكات ،كة َ َ نةيتوانيوة ض لةناو خؤي ض ل��ةدةرةوة ثي ضاكسازي بكات ،دي��ارة هيضيان َ �ي و َني َ ودةولةتي نةكراوة اليةني دراوس� َ بةرةي توركماني بةاليةني يةكةم دةزانن،
لةثةرلةماني كوردستان بةمةرجةع نازانينء ل��ةزؤر مافي توركماني َبيدةنط بوون، لةئاستي خؤياندا بةرطري لةتوركمان هةوليري توركماني ناكةن جطة لةليستي َ َ َستيكي نةبيت ئةواني تر نةيانتوانيوة هةلوي َ َ َبياليةن وةربطرن. َ طةندةلي ِرَيطا :ئايا بةرةي توركماني َتيكةوتبوو ،بؤية ئةو حيزبانةي َلي جيا بوونةتةوة؟
َ لةهةلبذاردني 2010دا هةشت كورسيمان سي عيراقي بةدةست َ لةثةرلةماني َ هينا َ وةزارةتمان هةية سةركردايةتي بةرةي توركمانيش تا َئيستا ب ِرياري نةداوة بةذداري َ هةلبذاردنةكاني ثةرلةماني كوردستان لاَ بكات ،بة م لة هةرَيمي كوردستان 18 هينا ،كةضى هةزار دةنطمان بةدةست َ َ نةطةيشتينة ِرَيذةي كورسيةك خةلكي هةولير َئيمةيان َ قبوولة. توركماني َ ذمارة ()5(..)55ي تشريني يةكةمي ()2012
23
رَ هةولي دادةثؤش َيتةوة ترس و تؤقاندن تايبةت بةرَيطا دوا بةدواى ثةستطيركردنى ياساى ئةنجومةنى ئاسايشى هةريَم لة ()2011/7/8دا ِراطةيانرا، بة طويَرةى ياساى ذمارة 4ى ،2011دةزطا ئةمنيةكانى هةولَير دةستيان كراوةتربووة بؤ طرتنى َ هاوالتيانء ِرؤذنامةنووسانء خويَندكاران بةشَيوةيةك ئةم دةستطيركردنء َ هةلكوتانة سةر َ مالى َ هاوالتيان تؤمةتى تيرؤريان بؤ دروست دةكريَت ،ئةمةش نيطةرانى ترسء َدلة ِراوكَيى لة َدلى َ هاوالتيانى هةريَمى كوردستان بةتايبةتى هةولَير دروست كردووة. لةكاتى هةر سةفةريَكى مةسعود بارزانى بؤ دةرةوةى َ والت كاردانةوةوى سلبى بةدواى خؤيدا هَيناوة ،ئةمةش بة ِريَذةيةكى بةرضاو هةستى ثَيكراوة. لةم ماوةيةدا دةزطا ئةمنيةكانى ئاسايشى ثارتى ،تا ئامادة كردنى ئةم ِراثؤرتة ،ضواردة كةسيان دةستكير ك��ردووة بة بيانوى تيرؤر. ثةرلةمانتاريَكى ليستى كوردستانيش ئةم ِرةشبطيريية بة هؤكارى َئالؤزبوونى زياترى بارودؤخى هةريَمى كوردستان دةزانَيت. ل��ةم ب��ارةي��ةوة د.دان���ا سةعيد سؤفى، ثةرلةمانتارى يةكَيتى لةليستى كوردستانى ثةلةمانى كوردستان لةلَيدوانَيكى تايبةتى
24
ذمارة ()5(..)55ي تشريني يةكةم ()2012
طؤظارى ِريَطا وتى «ئةو دةستطيركردنةى َ خةلك لة هةولَيرو هةنديَك ناوضةى ترى هةريَمى كوردستان بؤتة هؤى نيطةرانىء ترسء َدلة اوكي ،لةوانةية ببَيتة هؤى ناسةقامطيرى لة ِر َ هةولَيرو َبي متمانةيى». ئ��ةو ثةرلةمانتارةية وتيشى «ئةطةر تؤمةتبار هةبَيت دةبَيت بة شَيوةيةكى مةدةنى دةستطيربكريَت ،ض لةاليةن ئاسايش يان َ لةطةل هَيزةكانى تر بة ب ِريارى دادطا ،ناكريَت َ هاوالتيانى خؤتدا كار بكةيت ،ضونكة لةبةردةم ياسادا ثَيويستة هةموومان يةكسان بين ،نةك ثاش ِرفاندن دوات��ر نةزانين ئةو كةسة لة كويَية؟». د.دانا دةثرسَيت «كة ئةطةر ئةو كةسانة تاوانبارن ثَيويستة ئَيمةش بزانين ،ئةو َ هاوالتيانة لةسةرضى دةستطيردةكريَن؟ ئايا خيانةتة يان شتى تر؟ ئةوانةى دةستطير كراون كةسانى تاكن نةك طروثبنء جَيى مةترسى بن». لةدةربارةى ئةنجومةنى ئاسايشى هةريَمى كوردستانيشةوة ئةو ثةرلةمانتارة بؤ ِريَطا وتى «من تَيبينيم لةسةر ياساكةو ،هةم ئةنجومةنةكةو هةم ئةو بودجةيةى بؤى تةرخان كراوة هةية، دةنطيشيم ثَيى نةداوة ،كة بة ِراستى مةسةلة َ ثرؤفيشنالى خزمايةتيةكان دةبَيتة هؤى ئةوةى لة دةست بدةين لة كاروبارةكاندا ،كة ثَيويستة ئةو
شَيوازة ثةي ِرةو بكةين لة خزمةتى َ خةلك بَيت، َ نةك ئةوةى ئَيستا هةية لة حوكمى بنةمالةيي». لةدريَذةدا ئةو ثةرلةمانتارة هاوكات سةرؤكى َ كؤمةلطةى مةدةنية لة ثةرلةمانى لَيذنةى كوردستان ئةوةشى وت «ب��ةداخ��ةوة نةك ئةنجومةنى ئاسايشى هةريَمى كوردستان، َ بةلكو ل��ةزؤرب��ةى جومطةكانى حكوم ِرانى َ هةريَمى كوردستان ثةيوةندى بنةمالةيىء دةسةالتى َ َ بنةمالةيى تائَيستا ثانتاييةكى فراوانى داطيركردووة ،لة ناو حيزبةكانيشدا هةمان دةسةالتى َ َ بنةمالةيى شؤ ِر بؤتةوة». ب��ةو ثَييةى قؤرخكردنى ئ��ةو ج��ؤرة َ دةسةالتداريية لة كؤنت ِر َؤلكردنى دةزط��ا ئةمنيةكان لة نَيوان باوكء كو ِرو مامء برازاو ئامؤزاكان مؤديَلَيكى بةسةرضووى حوكم ِرانيةو َ دةسةالتة ديكتاتؤرةكانة ،لةم ِريَك هاوشَيوةى بارةيةوة دكتؤر دانا سؤفى ثَيى واية «بة داخةوة دةسةالتة َ َ بنةمالةيية لة حيزبةوة طوازراوةتةوة ئةو بؤ دامء دةزطانى حكومةتى هةريَم». ئةو دةستطيركردنةى َ هاوالتيان لة دواجار َ تةمةن27سال بوو بةثَيى عةبدولقادر نةجمةدينى ب ِرطةى 7لة ياساى بةرةنطاربوونةوةى تيرؤر لة ئَيوارةى ( )2012/9/3مةترسى طةورةى بةدواى ثي خؤيدا دةهَينَيت ئةطةر بةو شَيوازة دريَذةى َ بدريَت.
ثارتيء يةك َييت يةكرت تؤمةتباردةكةن بةدانةمةزراندني كاد َيرةكانيان لة سنوري يةكرتدا ِراثؤرتى :كاروان موحةمةد ساآلنيكة لة دواي ِراثة ِرينةوة هةريَمي َ كوردستان بةسةر دوو ئيدارةيي دابةشبووة (يةكيتيء لةنيوان دوواليةني دةسةآلتدار َ َ ث��ارت��ي) ئ��ةم داب��ةش��ب��وون��ةش لةمياني َ هةلطيرساني شة ِريَكي خويَناوي هاتة ئاراوة، ئيتر لةثاأل زيانة م��اديء مةعنةويةكاني هيندةي تريش سةركردةكاني ه��ةردووالداَ ، ئةندامانء اليةنطراني ه��ةردووال بةهؤي حيزبي بوونيانةوة ناتوانن بة ئاساني دابمةزريَن، دادةنين دوو بةرثرساني هةردووالش دان بةوة َ ئيدارةيي لة هةريَمي كوردستاندا بووني هةية، يةكيتي لةسنوري ثارتي خؤي َ بةزولم َليكراو َ َ دةزانيتء ثارتيش دةلَيت «راستيةكي تاأل َ يةكيتي غةدرمان لةكاديرانمان هةيةَ ،ئيمةو َ لةهةوليرو بادينانء ئةوانيش كردووةَ ،ئيمة َ لةسليمانيء طةرميان» .لةبارةي ئةو دوو َ هةوليرو ساآلنيكة يةخةي ئيدارةييةي َ َ سليماني طرتووةو تاكي هاوآلتي باجةكةي َ ئةنداميكي سةركردايةتي جةخت لةوة دةدات، َ
دةكاتةوة «دواي شة ِري ناوخؤو دوو ئيدارةيي اليةنيك ئةنداماني خؤي لةهةريَم ،هةر َ دادةمةزراند هةر لةبة ِريَوةبةرة طشتيةكانء بة ِريَوةبةري قوتابخانةو دامء دةزطاكان يةك اليةن بوون لةسنوري هةردووالدا. نةرمين عوسمان ئةندامي سةركردايةتي يةكيتي بةريَطاي وت «دوو ئيدارةيي َكيشةي َ طةورةي دروستكردووةو ،ضارةسةركردنيشي وا ئاسان نية ،حكومةتي هةريَميش بةردةوام بة دوو ئيدارةييةوة َ دةنالَي َنيت ،كة َثيويستي بة َ بةهيز هةية ،لةدواي سالي()2007 ئيرادةيةكي َ كاتيك ريَككةوتني ستراتيذي َنيوان ثارتيء َ َ يةكيتي مؤر كرا بةسةرثةشتي تالةبانيء َ بارزاني ِرايانطةياند» ئيدي دوو ئيدارةيي كهيناني هةر يةكي طرتؤتةوة ،هةر لةدواي َثي َ كابينةيةكي تر ئةو قةوانةيان تةقاندؤتةوة، بةآلم هةر تةنها قسة بووةو تةنانةت نةبؤتة بةجي جي َ مةرةكةبي سةر كاغةزيش ،ض جاي َ بكريَن بةردةواميش بيانوو بة دؤخي ناهةموار ديَننةوة ،لةيةكطرتنةوةي دوو ئيدارةيي لةحومةتي هةريَمدا».
وتةبيذي ئةنجومةني لةاليةكي ديكةوة َ سليماني َثيي سةركردايةتي ثارتي لة َ واية»ب ِريار هةبووة لةوآلتة َثيشكةوتووةكان َ بةجي كردني ،ئةي جي َ ()20سالي خاياندووة بؤ َ لةهةريَمي كوردستان ضةند َ سالي بويَت؟» وتةبيذي ئةنجومةني عةبدولوةهاب عةلي َ سةركردايةتي ثارتي بؤ طؤظاري ِريَطا وتي دةبيت «دوو ئيدارةيي ِراستيةكي َتالةو َ دابنيين ،ضونكة شة ِريَكي هةموومان داني َثي َ يةكيتيء لةنيوان َ براكوذي قورس هةبوو َ ثارتيدا ،هيضمان َثيي سةربةرز نين». ئ��ةو ب��ةرث��رس��ةي ث��ارت��ي دةرب���ارةي رةخنةكانيشةوة لةحكومةتي هةريَم رايطةياند َ طةندةلي هةية ،بةآلم «راستة كةمء كو ِريء َ ئةوانةي ِرم َ هةلدةدةنء دةلَين حكومةت هيضي نةكردووة ،ئةوة نةزانيء نةفاميء َ دةولةتداري نا ِرؤشنبيريية ،بةآلم ك��وردو دووشتي لةيةكتر نامؤن ،كورد لةوتةي هةية ذيَر دةستة بووةو ضةوساوةتةوة». ث���اش ئ���ةو ن��ارةزاي��ي��ةي ن��اوخ��ؤي لةبةرامبةر يةكيتي ِريَكخستنةكاني َ ذمارة ()5(..)55ي تشريني يةكةمي ()2012
25
26
نةرمني عومسان: ئيَمة نةمانتوانيوة بةسةر كيَشة حيزبيةكامناندا َ زالبني
عةبدولوةهاب عةلي:
لةبادينان كةس لةسةروو ئيَمةوة نية
ثةراويَزخستني كاديرانء ئةندامانيان بةتايبةتي دوا راثؤرتي ئةنجومةني ناوةندي ئةو حيزبة يةكيتي ئةوةي ئةندامةكةي سةركردايةتي َ روون كردةوة «ئةطةر بة ذمارة قسة بكةين، ئةوا ئةو ذمارانة خراونةتة بةر دةستي حكومةت، كة بةداخةوة لةرووي راويَذكارو بة ِريَوةبةرة يةكيتي َ زولمي َليكراوة». طشتيةكان َ ه���ةروةه���ا ل���ةب���ارةي دةس��ةآلت��ي هةوليرو دهؤك دامةرزاندنيشةوة لةسنوري َ وتي «ئةو دياردانة زؤرن كة باس لةدامةزراندني هةوليرو يةكيتي دةكةن لةسنوري َ كاديراني َ دهؤك ،كة زؤر جار ر ِيَكخراويَك لةسنوري هةولير ئةطةر بيةويَت َ دةربهي َنيت، مؤلةت َ َ تةطةرةي زؤري بؤ دروست دةكةن ،بةآلم ئةطةر ريَكخراوةكة هي ثارتي َبيت ئاسانكاري بؤ دةكريَتَ ، بةل َي َئيمة بةو دياردةيةوة َ دةنالَينين». وتةبيذي ئةنجومةني لة ِرويةكي ديكةوة َ لةسليماني ئةو جؤرة سةركردايةتي ثارتي َ
دةزانيتء ِراي واية دابةشكردنة بة ئيستيحقاق َ هةوليرو دهؤك ضةند دةنطي يةكيتي لة َ «ئايا َ سليمانيء طةرميان ضةند هيناوةو ثارتيش لة َ َ هيناوة؟ َبيطومان هةردووال ريَذةي دةنطي َ دةنطةكانمان كةمة». عةبدولوةهاب عةلي وتيشي «ئةو شتيكي سيستةمةي َئيستا لة دامةزراندن َ باشةَ ،بيطومان كةمء كو ِري َتيداية ،بةآلم يةكيتي غةدرمان دةبيتِ ،راستة َئيمةو َ ضاك َ لةكاديراني يةكتر كردووةَ ،ئيمة لةناوضةكاني لةسليمانيء هةوليرو بادينان ،ئةوانيش َ َ طةرميان ،كة كاتي ماوة ئاسةواري شة ِري براكوذيء دوورة ثةريَزي هةبووة». هاوكات وتيشي «قؤرخكردني دةسةآلتء ناوضة طةرايي كاتي دةويَ��ت ئةو برينانة ببيت ،بةآلم َ بةلَينمان داوة ضاكسازي ساريَذ َ بكةين ،ب��ةآلم بة َثيوانةي بيرو ِراي ئةو ئةندامةي ثارتي ،كةضي نةرمين عوسمان يةكيتي َثيي واية «لة ئةندامي سةركردايةتي َ
ذمارة ()5(..)55ي تشريني يةكةم ()2012
يةكيتي، دهؤك بة ِريَوةبةريَكي ثارتي بكريَتة َ كاريَكي ئاسان نية ،جطة لة َكيشةكاني حكومةتي هةريَم هاوآلتيش َ قبول ناكات، َ لةهةراليةنيك كؤمةلَيك َثيشمةرطة ثاشان َ دام��ةزراوةو قؤرخكردني دةزطا ئةومنيةكان حيزبيكي سنورةكةوة، لةسنوريَكدا لةاليةن َ ديسانةوة نازانريَت ئةو دةزطا ئةمنية بؤ ض اليةنيك كاربكات؟» َ لةطةأل ئةوةشدا بةرثرسةكةي ثارتي َ «ئيمة لةسةر بابةتة ستراتيذيةكان دةلَيت َ كةسانيك يةكيتي كؤكين ،بةآلم َ لةطةأل َ َليرةو َ شتيك لةوي بةزانين َبي ،ياخود زاناية َ َ يةكيتي دةلَيت ئةوة بؤضووني خؤيةتيء بةراي َ وتةبيذي مةكتةبي نازانين ،جطة لةمام جةاللء َ سياسي حيسابي بؤ ناكةين». باسيشي لةوةشكرد «لةبادينان كةس لةسةروو َئيمةوة نية ،لة َ موسلةوة تا خانةقين ئؤثؤزسيؤن سفرة» ،لةبارةي نا ِرةزايةتي كاديراني ثارتيشةوة بةداخوازيةكانيان عةبدلوهاب عةلي وتي «ئ��ةوةي زؤر زؤر لةثارتي دوور بكةويَتةوة دةنط بة طؤ ِران نادات ،ضونكة َئيمة َ لةسالي ( )1964ئةزمونمان نةوشيروان مستةفا هةية ،دةزانين ئةوة لةطةل َ يةكيتي لةيةكتر انء ر طؤ هةرضةندة َكيية، َ ِ جياوازن ،بةآلم َثيشتر لةيةك سةرضاوةبوون كاريطةريان لةسةر يةكتر هةية». دةربارةي ئةو جؤرة َ مامةلة حيزبيانةي َنيوان يةكيتي ،هةروةها دابةشبووني بةسةر ثارتيء َ دوو ئيدارةييدا ،نةرمين عوسمان ئةندامي يةكيتى لةدريَذةي َليدوانةكةيدا سةركردايةتي َ «ئيمة نةمانتوانيوة بةسةر َكيشة بؤ ريَطا وتي َ حيزبيةكانماندا َزالبين ،راستة ئاسان نية ،بةآلم َ مةحاليش نية». هةروةها ئةوةي بة دةرديَكي كوشندة ناوبرد يةكيتي ،كة لةسةر ئةساسي حيزبايةتي ثارتيء َ َ خةلك دابمةزريَنن ،لةثلة تايبةتةكانيشدا حيزبةكان دةستكاري دامةزراندن دةكةن، شيوازةكةي بطؤ ِريَت ئةطةرنا دةبيت َ ئةوةش َ شتيك بكريَت سودي نية. هةر َ لةكؤتايي ل�َ�ي��دوان��ةك��ةي��دا ئةندامي يةكيتي جةختي لةوة كردةوة سةركردايةتي َ «دةب� َ�ي��ت دام��ةزران��دن لةسةر ئةساسي َليهاتووييء سيظي َبيت ،نةك حيزبيء َ بنةمالةيي ،وة لةسةر ئاستي ثلة تايبةتةكانيش يةكيتي ريَذةكةي زؤر كةمترة». َ
د.ساالر باسرية: هؤكارى شةخسى لة ثشت داواكةى بارزانيةوةبوو بؤ ل َيسةندنةوةى متمانة لةماليكى
ديداري :كَيوان كةالري ِريَطا :خويَندنةوةي بة ِريَزتان بؤ دؤخي سياسي ئَيستاي عَيراق ،تاضةند ئةوة ِراستة كةوا عَيراق بؤ حوكمَيكي تاك ِرةوانة هةنطاو دةنَيت؟ د.س��االر باسيرة :هةرضةندة هةنديَك طؤرانكاري رويداوة لة عَيراقي دواي بةعسةوة، َ لةطةل ئةوةشدا دؤخي ئَيستاي عَيراق لةاليةني َ ملمالنَيي مةزهةبيء كؤمةاليةتيةوة هةر هَيشتا رةنطدانةوةي واقيعي عَيراقي رابوردوة نةك عَيراقَيكي َ نوي ،هةربؤية دؤخَيكي ثر َ تةماويء ضارةنوسَيكي ناديار بالي بةسةر عَيراقدا كَيشاوة .ديموكراسيةت لة عَيراقدا نةبؤتة كلتور ،ثَيكهاتةكاني عَيراق ئامادةي ثَيكةوة ذيانيان هَيشتا قورس دةبينن ،سيستةمي َ فيدرالي ئارةزومةندانة نيةو اليةنةكان نيةتي ثراكتيزة كردنيان نية ،دةمارطيري مةزهةبيء ناسيؤناليزمي عةرةبيء ثَيكهاتةي تائيفيء َ بنةمالة بة كوردستانيشةوةو دةستَيوةرداني هَيزة دةرةكيةكان ،هةموو ئةمانة عَيراقي بةرةو ديكتاتؤريةت بردوة ،عَيراق َ دةولةتَيكي دةستكردي ثينةوثةرؤيةو بةم شَيوةيةي ئَيستةي
ئةطةر نةبَيتة سيستةمَيكي ديموكراتيء ئةقالني ئةوا تةنيا ضارةنووسي لةيةكتر ترازاندنة. َ كؤنترؤل كردني زؤرب��ةي جومطة ِريَطا: لاَ سةرةكيةكاني دةسة ت لةاليةن نوري ماليكي سةرؤك وةزيرانء كوتلةكةيةوة مةترسي بؤ سةر ئايندةي عَيراق دروست ناكات؟ ئةطةر مةترسي دروست ئةكات ديارترين ئةو مةترسيانة ضين؟ د.ساالر باسيرة :لةديارتريني ئةو مةترسيانة ريطا طرتن دةبَيت لة دروستبووني ديموكراسي، ولاَ تيش َبي بووني ديموكراسي و ئازادي ض واتايةكي بؤ دةمينَيتةوة .نةبوونء بروانةبون بةم ثرةنسيث واتا بروا نةبوونة بة ضارةسةري ئاشتيانةي فرةنةتةوةييش لة عَيراق ،بة مافي َ فيدرالي ،بة طةشةكردن و بةرةو ثَيش ضووني َ والت .هةموو ئةمانة ناكؤكي مةزهةبيء سياسيء َ دةكري نةتةوةيي لَيدةكةويتةوةو شةرو جةنط ئةنجامةكاني بن. ِريَطا :لة دواي ِروخاني ِرذيَمي بةعسةوة بةبةردةوامي كَيشةو َئالؤزي لةنَيوان شيعةو سونةدا هةبووة ،ثَيت واية كورد توانيويةتي سود لةو كَيشانة وةربطريَت؟ يان هيض نةبَيت توانيويةتي بَياليةنانة َ مامةلة بكات؟ ئةطةر بَياليةن نةبوبَيت اليةنطيري كورد هيض دةسكةوتَيكي نةتةوةيي
هةبووة؟ َ د.ساالر باسيرة :كَيشةو ئالؤزي نَيوان شيعةو سونة لة عَيراق ثيش ميذووي خؤي هةية كة ثَيش روخاني رذيمي بةعسيش بةردةوامة. دياردةيةك كة بؤتة هؤي ناسةقامطيري َ دةولةتي عَيراق كة هةميشة باش يان خراث رةنطدانةوةي هةبووة لةسةر كورديش .بةهؤي ئةوةي كة كورد َ لةطةل كيشةي مةزهةبي نية لة نَيوان خؤيداو عةرةبيشدا ،هةربؤية ئةطةر بيشيةوي بكةويَتة نَيوان ئةم دوو اليةنةوة َ بةالم بي مةرجء َبي دةستكةوت نةبَيت ئةوة واقيعي ذياني سياسةتة. ب� َ �ةالم بةرذةوةنديةكان نةتةوةيي بن نةك تاكرةوي ،نةك يةك اليةنة بؤ سوودي تاكء َ بنةمالة دةسةلاَ تدارةكان بَيتَ . بةالم كورد هةتا ئَيستة نةيتوانيوة سوود لةم ناكؤكيء ملمالنييانة وةربطريَتَ ،تالةباني اليةني ماليكي و شيعةي طرتووة ،بارزانيش اليةني عَيراقيةو توركياو خةتي سونة ،ئةم دوو اليةنة وةك دوو َ دةولةتي جودا َ مامةلة دةكةن لة نَيو هةريَمَيكدا كة بةخؤي َ دةلَيت خاوةني يةك حكومةتء يةك ثةرلةمانة. ِريَطا :بة ِراي بة ِريَزتان هةنطاوةكان شكستي نةهَيناوة لة لَيسةندنةوةى متمانة لة نوري ماليكي؟ بؤضي كورد بوو بةاليةنَيكي ديار لة ذمارة ()5(..)55ي تشريني يةكةمي ()2012
27
لَيسةندنةوةي متمانة لة ماليكي؟ كورد لةو ياريية سياسيية شكستي بةنسيب نةبووة؟ د.ساالر باسيرة :ئةوة طةلي كورد نةبوو داواي ليسةندنةوةي متمانة لة نوري ماليكيء هةرةشةي كشانةوة لة حكومةتةكةي كردَ ، بةلكو ئةوة يةك اليةنانة بارزاني بووَ ، بةالم هؤكارةكاني سياسيء نةتةوةيي نةبوو َ بةلكو شةخسي بوو ،لةسةر كَيشةي نةوتء ثارة بوو ،ئةطةر وابواية دةكرا اليةني كوردي لةسةر ماددةي 140و ناوضة دابراوةكان ثَيشتر هة ِرةشةي كشانةوةي بكرداية لة حكومةتةكةي ماليكي ،بارزاني سةركةوتو نةبوو لة لَيسةندنةوةي متمانة لة نوري ماليكي، دةيويست هاوثةيمانة كوردةكانيشي بهَينيتة سةرخةت بؤ ئةم مةبةستةَ ، بةالم سةركةوتو نةبوو. ِريَطا :زؤرجار دةوتريَت نوري ماليكي بةرةو تاك ِرةوي و ديكتاتؤري هةنطاو دةنَيت ئةم قسةية زؤر جار سةرؤكي هةريَم َ ئةيلَيت ئةطةر ماليكي بؤ ديكتاتؤريةت هةنطاو بنَيت كوردو سةرؤكي هةريَم بةشَيك نين لةو تاك ِرةوي و ديكتاتؤريةتة؟ لةبةر ئةوةي ئةوان ماليكيان كردةوة بةسةرؤك وةزيران ؟ د.ساالر باسيرة :لَيرةدا ثرسيارةكة كةمتر لةوةداية ماليكي ديكتاتؤررة يان ناَ ، بةلكو ئةوةية كة بارزاني لةاليةكةوة بةشويَن ويناي دوذمندا دةطةريَت بؤ مةبةستي شاردنةوةي ديكتاتؤريةتي َ سةرقال كردني خؤي لة هةريَمةكةدا ،هةروةها بؤ َ خةلكيي بة شويني ترةوة .دوو كةس يةكتري بة ديكتاتؤر تؤمةتبار دةكةن و مةنتقيشي تيداية. ِريَطا :ئةطةر كوتلة كوردستانيةكان يةك َ هةلويَستء يةك دةنط نةبن نابَيتة هؤكاريَك بؤ الوازبوني ثَيطةي كورد لة ِرووي ثةرلةمانييةوة ؟ زؤر جار لةاليةن كوتلة كوردستانيةكانةوة دذايةتي داواك��اريء خواستةكاني بزوتنةوةي طؤ ِران دةكريَت ،وة زؤرجار داواكاريةكانيشيان دة ِرواتة ضَيوارضَيوةي بةرذةوةندية نةتةوةييةكان هؤكاري ئةم دذايةتية بؤضي دةطة ِريَتةوة؟ د.ساالر باسيرة :كوتلة سياسية كورديةكاني نَيو ثةرلةماني بةغدا بريتين لة ئةحزابةكاني نَيو َ دةسةالتء هةريَمي كوردستان ،كة ئةحزابي ملمالني و ئؤثؤزيسيؤنيشي ت��ي��دان ،ئ��ةو َ ناكؤكيانةي كة لةسةر ئاستي هةريَم لةنيوانياندا هةن رةنطدانةوةي خؤي هةية لةسةر ئاستي ثةرلةماني ئيتحاديش لة بةغداَ ، بةالم هةروةك لة هةريَم ،لةسةر ئاستي بةغداش طرنطة وةك ثرةنسيث هةموو ئةو دياردانةي رةهةندي
28
ذمارة ()5(..)55ي تشريني يةكةم ()2012
نيشتيمانييان هةية بة تةوافوق بَيت لة نَيوان َ دةسةالتء ئؤثؤزيسيؤندا ،لةوانة كة ثةيوةندي بةئاسايشي نةتةوةييء نيشتيمانييةوة هةية، شتي تر هةن كة ئةم يةك ريزية لةم هةريَمة تَيك ئةدات ،بؤ نمونة مةسةلةي دروستبووني ئةنجومةني ئاسايشةكةي هةريَم ،ضونكة رةهةندي ئةنجومةنَيكي ئاسايشي نةتةوةييء نيشتيماني ثَيوة ديار نية ،دةبواية بة تةوافوقي نَيوان دةس� َ �ةالتء ئؤثؤزيسيؤن بواية ،هةمان شت بؤ بابةتةكاني بودجةو دةستوريشة ،كةواتة ضؤن دةكريَت ئةطةر هةريَمي كوردستان لةديدي دةسةلاَ تةوة لةمةترسيدا بَيت ،يان بؤ َ دةسةالت خؤي يان بةرذةوةنديةكاني خودي ئةطةر اليةنَيكي دياري كراوي نَيو دةسةالت بكةونة مةترسيةوة ،يان كَيشةكة ئاراستةيةكي شةخسيي هةبَيت ئةوا دةبَيت كوتوثر هةموومان يةك و يةكطرتوبينَ ، بةالم بؤ ئةو رةهةندة َ دةس��ةالت مةبةستي نيشتيمانيانةي تر كة نةبَيت داواي يةكريزي نةكريَت ،وةك ئةوة واي��ة حيزبَيك ئيتر ئؤثؤزيسيؤن بَيت يان دةسةلاَ ت بؤ ئةوةي بطات بة دةسةلاَ ت يان لةسةر دةسةلاَ ت بمينَيتةوة داوا لة طةلةكةي بكات َ هةليبذيَريَت ،بةلاَ م دواتر حيساب بؤ داواكاريء بةرذةوةنديةكاني طةلةكةي نةكات، َ بةالم داواي يةكريزي لَيبكات بؤ مةبةستَيكي سبةيني ثشتطيريت ناكةم دياريكراو ،ئةوا منيش َ لة داواكاريةكةتدا ،ئةطةر لة بةغدا ئؤثؤزسيؤن َ دةسةالت ريَطريت لَيدةكات نةخريَيتة ببينَيت َ لاَ نَيو كؤميسيؤني با ي هةلبذاردنةكانةوة ئةوا ئةويش ثَيت َ دةلَيت منيش ثشتطيريت ناكةم لة سياسةتةكاني تؤدا. ِريَطا :لةمةسةلةي كةركوكدا كورد توانيويةتي سياسةتَيكي حةكيمانةي بؤ بةكاربهَينَيت؟ َ هةلويَستي سياسيانةي سةركردايةتي كورد َ بةرامبةر كةركوك ضؤن هةلدةسةنطَينيت؟ كاري جدي بؤ ئةكريَت؟ بؤضي كورد زؤر جدي نيية لةسةر طة ِرانةوةي ناوضة داب ِراوةكان بؤ سةر هةريَمي كوردستان .ئايا كورد توانيويةتي بؤ ئةو ناوضانة كاريَك بكات كة هاولاَ تياني ِرازي بن بةطة ِرانةوةي ناوضةكةيان بؤ سةر هةريَمي كوردستان؟ لاَ د.ساالر باسيرة :من واي نابينم دةسة تي ك��وردي حةكيمانة ك��اري لةسةر دؤسيةي كةركوك كردبَيت .ه��ةروةك لة هةريَمي كوردستان لة كةركوكيش بة ضاوي حيزبيء مامةلةي َ هةلويَستي دوو ئيدارةيي َ بة َ لةطةلدا
كراوة ،كورد سوودي لة دةرفةتةكان نةبيني سةبارةت بة كةركوك ،نةيتواني ببَيتة مؤديليكي باش بؤ ثَيكهاتةكاني كةركوك ،لةسةر حيسابي َ دةسةالت كةركوك دةستكةوتي نةوت و ثارة بؤ َ ثشتطوي خرا ،كورد بةو هةموو دةسةالتة زؤرةي لة بةغدا هةيةتي نةيتواني بؤ كةيسي ناوضة دابراوةكان بة كةركوكيشةوة بضَيتة ثَيشةوة. سياسةتي بةغدا واي كردوة كة كورد ئةو ناوضانة جيبهَيَلنء روو لة هةريَمي كوردستان بكةن. كلتورو زماني كوردي دةضةوسَينريَتةوة ،كورد لةو ناوضانةدا دوضاري جينؤسايدكردني كةلتوريء كؤمةاليةتيء ئابوري و نةتةوةيي بؤتةوة. رَي��ط��ا :ض��ارةس��ةري طونجاو بؤ كَيشة سياسيةكاني ئَيستاي عَيراق ضية؟ د.ساالر باسيرة :من خؤم كارم لةسةر دة مؤديلي سياسي كردوة بؤ ئايندةي عَيراق ،بة هةريَمي كوردستانيشةوة ،بةلاَ م دوو مؤديل دوا رؤذي عَيراق دياري دةكات كة بريتين لةوةي يان عَيراق دةبَيتة سيستةمَيكي َ فيدرالي راستةقينة بؤ نمونة مؤديلةكةي بةلجيكا َ فيدراليةوة (ئةنجومةني بةبووني ئةنجومةنَيكي هةريمةكان) ،يان عَيراق لةيةكتر دةترازيَتء دةبَيتة دوو َ دةولةتي عةرةبيء كوردي ،بةلاَ م ئةطةر بمانةويَت عَيراقء باشوري كوردستانيش َ فيدراليزم نةبَيتة ديكتاتؤر ئةوا ثراكتيزةكردني ثَيويستة ،ضونكة ئةم مؤديلة دذ بة سيستةمي سةنتراليزمةو ديموكراسيةتء سةقامطيري تييدا باشتر دروست دةبَيت. ريَطا :دوا ثرسيارم ئةوةية سةركردايةتي سياسي كورد لةكَيشةكاندا بؤضي قةد ناطة ِريَتةوة بؤ ثرسكردن بةميللةتء هةر خؤيان ب ِريار ئةدةن ئةطةر كَيشةكةش كورد تَييدا دؤ ِرا بةهؤي سياسةتي ضةند كةسَيكةوة دةبَيت هةموومان باجةكةي بدةين؟ مةبةست لةنةطة ِرانةوة بؤ ميللةت ضيية؟ د .ساالر باسيرة :نةطةرانةوة بؤ طةل واتاي بروا نةبوونة بة ديموكراسيةت ،بروانة دةستوري هةريَم بة شَيوةيةكي ناشةرعي تيثةريَنراو راثرسيشي لةسةر نةكراوة ،بةواتا طةل دةنطي لةسةر ن��ةداوة هةربؤية دةستورةكة ناكريَت دةستوريَكي شةرعي بَيت ،طةل كة دةنطي دابة تؤ تؤش دةبَيت حيساب بؤ داواكاريء دةنطةكاني بكةيت ،نةكردني ديكتاتؤريةت دةسةلمينَيت، هةريَمي كوردستان ئَيستا بةم ديكتاتؤريةتةدا طوزةر دةكات.
ميوانداري��ي ي��ان ل َيثرس��ينةوة؟ ئةوة كورد نةبوو داواي البردني ماليكي دةكرد، بةلَكو بارزاني بوو ثةرلةمان تةنها توانيويةتي بةيةك َيك لةئةركةكاني هةست َيت ئةويش ياسا دةركردنة
ذمارة ()5(..)55ي تشريني يةكةمي ()2012
29
ِراثؤرتى:ئةنوةرحةمةغةريب لةئيستادا دةنطؤى ئةوة هةية كةثة ِرلةمانى َ كوردستان لةبةرنامةيداية هةفتانة وةزيريَكى حكومةتى هةريَمى كوردستان بانط بكاتة َ َ لةطةل ناوهؤلى ثة ِرلةمانء َليثرسينةوةى بكريَت ،ب��ةآلم ئ��ةم هةنطاوة لةاليةن ئؤثؤزسيؤنء دةسةآلتةوة بةجياواز دةبينريَت، طؤظارى ِريَطا لةم ِراثؤرتةدا َليدوانى ضةند ثة ِرلةمانتاريَكى لة فراكسيؤنة جياوازةكان وةرطرتووةء سةرةتاش ثرسيارى تةوةرةى حسين ،ئةندامي ثة ِرلةماني ئاراستةى بةفراو َ كوردستان لة فراكسيؤني حيزبي سؤسيالست دوانيكيدا لةمة ِر ديموكراتي كوردستان لة َلي َ ئةو هةنطاوةي ثة ِرلةمان بؤ ميوانداري كردني وةزيرةكاني حكومةتي هةريَم بؤ طؤظاري ِريَطا وتي «ثة ِرلةماني كوردستان جيطاي باوة ِرو متمانةي َ خةلكي كوردستانةو َ هةر لةويَشةوة ئيرادةو متمانةي وةرطرتووة، بةرهةمي خةباتء خويَنء قوربانيداني دةيان َ شطي ِريء ِرزطاري سالةي بزووتنةوةي شؤ ِر َ َ هةولء كارةكاني كوردستانة ،بؤية ناكريَت ثةرلةمان ناديدة بطرينء بة زة ِرةبين ِراكة ِراكة َبيت بة دواي شتي َبي مانادا .هاتني وةزيرةكانيش بؤ ثةرلةمان كارو هةنطاويَكي باشة بةئاراستةي ئيجابيداو لةم ريطايةوة ئةبيت بؤ ثةرلةمانتارانء بةرضاو رووني زياتر َ َ هاوالتيان دةربارةي كارةكاني وةزارةتةكانء طرفتء ئاستةنطء َ هةولء كارو بةرنامةيان بؤ خزمةتى َ خةلكي كوردستان ،هةرضةندة كة دةبوو زووتر ئةم هةنطاوة بنرايةو جؤريك لة درةنطي َثيوة ديارة .هةروةها هةق واية هيض َ نةبيت سلةمينةوةيةك يان دوورة ثةريَزيةك َ بةكارهيناني دةستةواذةي بانطهيشت لةسةر َ شتيك نية كردن لة بري ميوانداريكردن ،كة َ لة ثةيرةوي ناوخؤي ثةرلةمان َثيى بووتريَت يةكيك لة ئةركء كارةكاني ميوانداري. َ ضوارضيوةي بة دواداضوونء تة دةضي َ ثةرلةمان َ َ جيبةجي ثرسيارو َليثرسينةوة لة دةسةالتي َ كردن ،بؤية ئةركةكاني ثةرلةمان ضوارضيوةي ثيناسةي ميوانداري لة خؤناطريَت». فراكسيؤنى سؤسياليست ئةو ئةندامةى َ ل��ةدرَي��ذةى قسةكانيدا ل��ةوب��ارةوة وتيشى ئةنداميكي ثةرلةمان سةرنجم «من وةك َ
30
ذمارة ()5(..)55ي تشريني يةكةم ()2012
شيوازي ئامادةبووني وةزيرة لةسةر ئاليةتء َ بةريَزةكان هةية لة ثةرلةمان دا ،بة َثيي ئةو بةرنامةيةي كة دانراوة رؤذيك لة هةفتةيةك دا دةست نيشان كراوة بؤ ئةم مةبةستةو هةرئةنداميك بة َثيي ِريذةي فراكسيؤنةكةي َ ذمارةيةكي دياري كراو ثرسيار ئاراستةدةكات، كة هةم ذمارةي ثرسيار كةمة هةم ماوةي خولةكيك َبيت بؤ دةبيت َ ثرسيار كردن كة َ هةر ثرسياريَكء َثينج خولةك بؤ وةآلم دانةوة، َ لةطةل ئةمةش جؤريك لة نا ِريَكيء دذ يةكي ثةيرةوي ناوخؤدا دروست ئةكات ،ئةندامي ثةرلةمان بؤي هةية ثرسياري زارةكي بكات خولةكيك َ بةلكو دة خولةك دياري نةك َ كراوة لة ثةيرةودا ،ئةطةر بةوةش كيفايةت ئةتوانيت ثرسياري نووسراو ئاراستة نةبوو ئةوا َ بكات ،ئةمةش وادةكات كةمي ماوةكة بؤ ثرسيارو َ وةالمي ثرسياري نووسراو جؤريك َ ثةلةثروزي بة بة ِريَوةضووني دانيشتنء لة دةرةنجامةكاني ثرسيارو وةآلمةكان بة دي بكريَت ،بةآلم ئةطةر هاتوو وةزيرة بةريَزةكان لة ب��ارةي بةرنامةو ئيشء ك��ارو طرفتي وةزارةتةكانيانةوة وةآلمي ث ِر بة َثيستيان بؤ ثرسياري ثةرلةمانتاران هةبوو بة َثيضةوانةوة نةك َبي متمانةي َ بةلكو ثةلةمانء حوكمةت زياترو زياتر متمانةدار دةبن . خةليل عوسمان ،ئةندامى ثة ِرلةمانى كوردستان لةليستى كوردستانى لةمة ِر بانطهيشتكردنى وةزيرةكانى حكومةتء َ دوانيكيدا لةلي َ ئيرادةى ثة ِرلةمان بؤ َليثرسينةوة َ «بانطهيشت يان ميوانداري بؤ ِريَطا وتى َ بةثيي حكومةت �ي � �ان � �رةك � كردني وةزي َ بةرنامةيةك بووة كة سةرؤكايةتي ثةرلةمان داي ِرشتووة بؤ وةلاَ مدانةوةي ئةو ثرسيارانةي كة لةاليةن ئةنداماني ثةرلةمانةوة ئاراستةي وةزي��رةك��ان ك��راوةو وةلاَ م ن��ةدراوةت��ةوة، ياخود وةلاَ م دراوةتةوةو ئةنداماني ثةرلةمان قةناعةتيان بة وةلاَ مةكة نةهاتووة ،يان شيوازة ِروونكردنةوةي زياتريان َثيويستة ،ئةم َ بانطهيشتكردنةش نيطةرانيةكي زؤري الي َ ئةنداماني ثةرلةمان دروست كرد بةوةي كة بةثيي بةرنامةكةي سةرؤكايةتي ثةرلةمان َ ذم��ارةي تةرخانكراوي ثرسيارةكانء ئةو كاتةش كة بؤ ثرسياركردن تةرخان كرابوو بانطهيشتكردنء ئةو كةم بوو .ئةم جؤرة لة َ ضؤنيتي بة ِريَوةضووني ميكانيزمةش كة بؤ َ
دانيشتنةكة تةرخان كرابوو ب��ةدةرة لةو شيوازةي كة لةثةي ِرةوي ناوخؤي ثةرلةماني َ كوردستاندا دياري كراوة ،ضونكة لة ماددةكاني كارثيكراودا ِريَوشويَني ()70-60ي ثةي ِرةوي َ لاَ ضؤنيتي وة مدانةوةي ئاراستةكردني ثرسيارو َ لةاليةن وةزيرةكانةوة ِريَكخراوة بةجؤريَك ئةنداميكي ثةرلةمان ثرسياريَكي كاتيك َ كة َ نوسراو ئاراستةي وةزيريَك دةكات ،وةزير دةبيت وةلاَ مي ثرسيارةكة بداتةوة ،بةلاَ م َ لاَ ئةطةر وة مي ثرسيارةكةي نةدايةوة يان وةلاَ مةكة موقنيع نةبوو بةالي ئةندامةكةي بانطهيشتي ثةرلةمان ثةرلةمانةوة ئةوا وةزير َ دةكريَتء هةمان ثرسياري َليدةكريَتةوة، ئةطةر ئةمجارةش وةلاَ م��ةك��ةي نةبووة جيطةي قةناعةتي ئةنداماني ثةرلةمان ئةوا َ بة طويَرةي ماددةي ( )70ي ثةي ِرةوي ناوخؤ سيي ئةنداماني دةشيت بةدةنطي دوو لةسةر َ َ ثةرلةمان متمانةي َليبسةنريَتةوة. سليمان ،س��ةرؤك��ى ليستى ه��اذة َ ضاكسازىء عةدالةتى كؤمةآليةتى لةبارةى لةنيوان بانطهيشتى وةزيرةكانى حكومةت َ َ ميواندارى كردنء ئيرادةى َليثرسينةوةى دوانيكيدا بؤ ِريَطا وتى «ئةو لةلي َ ثة ِرلةماندا َ دةس��ةآلت��ان��ةى كة ث��ة ِرةم��ان هةيةتىء يةكيك َ لةخالةكانى ناو ئةركى ثة ِرلةمانيشة َ دةبيت كة ئةوةية لةمان ثةي ِروى ناوخؤى ثة ِر َ َربيت بةسةر دامء دةزطاكانى ثة ِرلةمان ضاودي َ حكومةتةوة ،ئةو هةنطاوانةى ثةرلةمان بينيت بؤ ئ��ةوةى كة وةك ضاوديَريَك َ ببينيت بةجي كردنةوة َ بةسةر دةسةآلتى َ جي َ بانطهيشتكردنى وةزيرة ئةوةية كة لة ِريَطةى َ بة ِريَزةكانة بؤ ثة ِرلةمانى كوردستان بؤئةوةى ئةندامانى ثة ِرلةمان هةموو ئيشء كارةكانى وةزارةتةكانيان لةال ِروون َبيت .سروشتى بةثيى ثةي ِرةوى ناوخؤ دووجؤر لةهاتنى َ يةكيكيان ئةوةية وةزيرى هةية، وةزيرةكان َ بة ِريَز ديَت لةسةر ئيشء كارى وةزارةتةكةى ئامادةدةبيت ،وة باس خؤى لة ثة ِرلةمان َ لةئيشء كارى وةزارةتةكةى دةكات ،ئةوكاتة ئةندامانى ثة ِرلةمان مافى ئةوةيان هةية هةربابةتيك كةثرسيارى َليبكةن لةسةر َ كة لةاليةن بؤتةثرسيار ياخود ِروون نية، يةكيكى تر ئةوةية كة وةك َليثرسينةوةية َ كاتيك كة ثة ِرلةمان ياخود ئةو َليثرسينةوةية َ بابةتيكةوة ئةنداميكى ثة ِرلةمان كة لةمة ِر َ َ
ثرسيارى الدروست بووة ياخود كة َ بةلطةى َ طةندةلى لةوةزارةتيك لةبةردةست هةبوو كة َ هةية ،كةموكو ِرى هةية ،تةبيعى وةزارةتيش كةسى يةكةم لة وةزارةتةكان كة وةزيرة ئةوكاتة بةرثرسياريَتى لةئةستؤى ئةوانداية بؤية مافى ئ��ةوةى هةية كة ثة ِرلةمان بةشيوةكى طشتى ياخود ئةندامى ثة ِرلةمان َ بانطهيشتى وةزيربكات ،وة َليثرسينةوةى َ َ لةطةلدا بكات لةسةر ئةو ثرسانةى كة ِروونء ئاشكرانين لةاليةن ئةندامانى ثة ِرلةمان ،ئةوةى َئيستاكة ئةو هةنطاوةى كة ثة ِرلةمان لةم خولةدا ناويةتى لة ِراستيدا هةنطاويَكى باشةَ ،ثيويست بةوة دةكات كة هةموو ئةندامانى ثة ِرلةمان ئاطادارى هةموو ئيشء كارةكانى حكومةت بن ،ئاطادارى ئيشء كارى هةموو وةزارةتةكان بن،الى هةموو ئةندامانى ثة ِرلةمان ِروون َبيت كة وةزارةتةكان ض هةنطاويَكيان ناوة بؤئةوةى كةلةم كابينةيةدا كاربكةن ياخود لةسةر بابةتى بوجة ئةومينحةيةى كةتةرخان كراوة بؤ وةزارةتةكة ضؤن كاريان لةسةر كردووةء سةرفكراوة ،بةآلم لةهةمانكاتدا لة ِراستيدا من وةك خؤم ِرةخنةيةكم هةبوو لةسةرؤكايةتى ثة ِرلةمان ئةويش ئةوةية سنورداركردنى ثرسيارةكان بؤ ليذنةكانى ناو ثة ِرلةمان ،كة بةثيى كورسيةكانى ثة ِرلةمان لة ِراستيدا َ ثرسيارةكان سنورداركراوة ،بؤنمونة :ليستى كوردستانى كةليستى زؤرينةية ،هةشت ثرسيارى َثيدراوةو طؤ ِران ضوار ثرسيارى َثيدراوة ،وة تاديَتةخوارةوةَ ،ئيمة كورسيةك يان دوو كورسيمان هةية تةنها مافى ئةوةمان هةية يةك ثرسيار بكةين ،كة لة ِراستيدا نابيت ِريَطرى لةئةندامانى ثة ِرلةمان بكريَت َ بتوانيت ثرسياربكات، بةوشيوةية ،كةضؤن َ َ كةموكو ِريةكانى َكيشةكانء ضونكة وةزارةتةكان ئةوةندةزؤرن َثيويست دةكات كةلةالى ئةندامانى ثة ِرلةمان ِروون َبيت، ضونكة َئيمة نويَنةرى َ خةلكى كوردستانين، َ بةئيمةوة دةكات كة خةلكيش ثةيوةندى َ ئةو كةموكو ِريانةى كةهةيةء َثيمان َ دةلَين، بؤية من َثيمواية يةك ثرسيار زؤر زؤر كةمة كة سنورداركراوة ،دةبواية زياتر ِريَطةبدريَت بةئةندامانى ثة ِرلةمان كة بتوانن ضةند ثرسياريَك بكةن ،وةك َئيستاش كة كات دياريكراوةء يةك خولةك دياريكراوة بؤ
ثرسياركردن ،كة دةتوانرا ضةند ثرسياريَك هةبيت بيكات ،لةوة بؤ ئةندامى ثة ِرلةمان َ نةبيت ،بؤية بة ِراستى من ئةوة زياتر مافى َ بةجؤريَك لة ِريَطرى دةزانم لة ئةندامانى ثة ِرلةمان كة ضؤن ئاراستةى ثرسيارةكان بكةن ،بةآلم لةهةمانكاتدا ئةمة هةنطاويَكى باشةء هيوادارين لةو كاتةى كةوةزيرةكان ديَنة ثة ِرلةمان بتوانين وةآلمى ثرسيارةكنمان َلييان وةربطرينةوة ،بؤئةوةى َئيمةش بتوانين ئةو َكيشةو كةموكورتيانةى كة هاوآلتيان دةيطةيةننةالى َئيمة بؤضارةسةركردن وةزيرة بة ِريَزةكان وةآلمى دروستمان بدةنةوة». ل��ةوةآلم��ى ئ��ةو ث��رس��ي��ارةش��دا كة س��ن��وردارك��ردن��ى ك��اتء ثرسياركردنى ثة ِرلةمانتاران بؤخؤى ثاساوى سةرؤكايةتى ثة ِرلةمان نية بؤئةوةى لةوةزيرةكان نةكةونة سليمان لةوةآلمدا ذيَربارى َليثرسينةوةوة ،هاذة َ وتى «مافى ثة ِرلةمانتارانة كةثرسياربكةنء ئةو ِر َؤل��ةى كةثة ِرلةمان وةك ضاوديَر بةجيكردن جي َ دةتوانيت ضاوديَرى دةسةآلتى َ َ َ دةبيت لةوةى كاريطةرتر ةى ؤل ر ئةو بكات َ ِ كةثرسياربكاتَ ،ئيستا ئةو هةنطاوةى كةنراوة هةنطاوى ترى ب��ةدواوة دَي��ت ،بؤ نمونة لةئيستادا توانرا ئةوة تةحديد بكريَت ئةطةر َ هةبيت لةوانةية ئةطةر دةرةنجامى باشيشى َ بةدوادابيت، دةتوانريَت هةنطاوى جديترى َ َئيمة دةستخؤشى لةو هةنطاوةى سةرؤكى كةبانطهيشتى وةزيرةكانى ثة ِرلةمان دةكةين َ كردووة بؤثة ِرلةمان». َثيشةوا تؤفيق ،ئةندامى ثة ِرلةمانى كوردستان لة فراكسيؤنى طؤ ِرانيش لةسةر ئةو ميوانداريكردنةى وةزيرةكان لةاليةن ثة ِرلةمانةوة بؤ طؤظارى ِريَطا دواو وتى «ثة ِرلةمانى كوردستان وةك دامةزراوةيةكى فةرمى لة كوردستان بةدريذايى تةمةنى وات��ة لة َ سالى ( )2012- 1992تةنها بةجى يةكيك لة ئةركةكانى َ توانيويةتى َ جي َ بكات لةكوردستان ،ئةويش دةركردنى ياساكان بووة بةطشتى ،بةآلم لةضاوديَرى كردنى كارةكانى حكومةتء َليثرسينةوة لة سةروةكى حكومةتء ،وةزيرةكانى حكومةت هةستيت بونمونة نةيتوانيوة بة ِر َؤلى خؤى َ تائيستاثة ِرلةمان نةيتوانيوة سةرؤكى حكومةت َ بانطهيشتى يان وةزيرةكانى حكومةت َ ثة ِرلةمان بكات بؤ ثرسيارو َليثرسينةوةو
َ طةندةلىء ناعةدالةتىء محاسبةكردنيان لةسةر َ بةهةدةردانى سامانى وآلتء كؤمةلَيك بابةتى ترى طرنك كةثةيوةنديان بةذيانى ئةركيكى طرنطى هاوآلتيانةوةية كةئةمة َ ثة ِرلةمانى كوردستانة. كاتيك سةرؤكايةتى ثة ِرلةمانى كوردستان َ بةبي ئاطادارى فراكسيؤنةكانى ناو ثة ِرلةمانى َ كوردستانء ثة ِرمانتارانء بةدةر لةثةي ِرةوى ناوخؤى ثة ِرلةمانى كوردستان بةرنامةيةك دادةنيت بؤ ميوانداريكردنى وةزيرةكانى َ حكومةت بؤ ئةوةى وةزيرةكانء كارةكانى وةزارةتةكةيان بخةنة ِروو بؤثة ِرلةمانتاران ،كة ئةمةش تةواو َثيضةوانةى ئةركى ثة ِرلةمانةو
ثةرلةمانتار َيك: ئةم ميواندارى كردنةى وزيرةكانى حكومةت
لةاليةن ثةرِلةمانةوة ِر َيك وةك ئةوة وايةكة ثةرِلةمان َ هؤليَك بيَت بؤخستنةرِووى ضاالكيةكانى وةزارةتةكان َ َ سةرقالكردنى هةولَيكة بؤكات بة ِريَكردنء َ سةرقالكردنى ثة ِرلةمان بةكاريى َبيسودو بةبي ئةوةى سوديان َثيبطات. هاوآلتيان َ ئةم ميوانداريكردنةى وزيرةكانى حكومةت لةاليةن ثة ِرلةمانةوة ِريَك وةك ئةوة وايةكة ثة ِرلةمان َ هؤلَيك َبيت بؤ خستنة ِرووى دةبيت ضاالكيةكانى وةزارةت���ةك���انء َ َ (لةطةل ريَزم بؤ هةمويان) زؤر ثة ِرلةمانتاران َ بةئاقلى دابنيشنء طويَبطرن لة وةزيرةكان تا بةبي ئةوةى هيض لةمةسةلةكان تةواو دةبن َ َ بطؤ ِريَت .بؤية ئةمة طالتةكردنة بةثة ِرلةمانء ك��ارى ثةرلةمانىء َبي ِريَزية بةرامبةر بة َ هاوالتيان» . ذمارة ()5(..)55ي تشريني يةكةمي ()2012
31
قةيس بلَباس:
لة ئؤسلؤ بة مةال بةختيارم وت تؤ وةرزشةوان نيت ،تكاية سياسةت بكةو كورسييةكةي وةرزش ج َيبه َي َلة
ديدارى :هةرَيز خالد ِريَطا :دةمانةويَت لة بة ِريَزتان بثرسين بيرؤكةي نؤرواي كوث لةكويَوةو ضؤن سةري َ هةلدا ؟ َ قةيس بلباس :سةبارةت بؤ ثرسيارةكةت بةهؤي ئةوةي كة هةموو ذيانم بة وةرزشء ثي تةرخان كردووة و هةروةها بة تايبةت تؤثي َ َ َ كةسيك بووم هةولم داوة ساالنة بةردةوام َ َ ةوانيتيية بكةم كةلة مانطي سةيري ئةم ثال َ حةوتي هةموو َ ثي دةكاتء سالَيك دةست َ لةسةرةتاي مانطي هةشت كؤتايي ديَت ئامادة ببم و ضاوم ب ِريوةتة ياريزانة طةنجةكاني كورد. َ ةوانيتيية ضؤنةو ِريَطاَ :ميذووي ئةم ثال َ ئامانجي ضي ية؟ َ َ ةوانيتي ية لةسالي قةيس َبلباس :ئةم ثال َ 1972بؤ يةكةم جار بة ِريَوةضوو ،تاك َئيستاش َبي داب ِران بةردةوامة ،واتة َ 40 سال تةمةنييةتي، َ منداالنء َميرد ئامانجيشمان تةنها ئةوةية كة منداالنء الوان��ي َ َ والتةكةمانء هةروةها شيوة دةيانةويَت ئةم نةرويجيش بةهةمان َ بطهينن ،هةموو ئةم َ والتانةش ضينء تويَذة َثي َ َ ةوانيتيية كةلةو خؤيان ئامادة دةكةن بؤ ئةم ثال َ تةمةنانةوة تا دةطاتة تةمةني خوار بيست َ سالي . والتاني تر وةك َ ِريَطاَ : هةلبذاردةي الوان بةشدار دةبن ؟ َ نةخير ثالةواني (نؤرواي قةيس َبلباسَ : كوث) تةنها بؤ يانةكاني ناوخؤي نةرويجةو يانةكاني دةرةوةش��ن بؤ نموونة يانةي (كارانظا)ي بةرازيلي ئازادة الواني يانةكةي بنيريَت وةك ضؤن لةم َ والتانةش يانةكاني َ َ َ (هؤلؤرينطا) ئازادة منداالني ثانزة سال يان
32
ذمارة ()5(..)55ي تشريني يةكةم ()2012
سال يان نؤزدة َ شانزة َ بنيريَت ،لة سالي َ َ والتي َئيمةش يانةكانمان ئازادن بؤ نموونة هةولير يان هةر يانةيةكي تر َبيت يانةي َ بنيرن ،وة بؤ كو ِرو دةتوانن الواني يانةكةيان َ كضةكانيش هةمان ياساية كة بتوانن لة َ والتاكةي خؤيانةوة َبين بؤ َئيرة بةشداري لةم َ ةوانيتيية بكةن . ثال َ َئيمة لةناو َ هةلبذاردةي َ والت بةشدار َ دةبين ،بة ِراستي وةك كورد دةلَيت «ئةم ميللةتيكين شيت» َئيمة َ دةكي َ هةويرة ئاو زؤر َ زولم َلي كراوةو بةردةواميش َ َ زولممان َلي دةكرَيت ،لةبةرئةوةي كةس ئامادة نيية َ ئاالي َ ببينيت ،بؤية َدلنيام ووالتةكةمان بة بةرزي َ ئةطةر َئيمةش وةك نةتةوة سةير بكريَين بؤ ةونيتيية بضوكة َ ئةم َ ناهينينء هةلبذاردن َ ثال َ دةنيرن . يانةكان خؤيان ياري زانةكانيان َ ِريَطا :بةشداربووني كورد كةي بوو لةم َ ةوانيتييةدا؟ ثال َ َ قةيس بلباس :بة ِراستي َثيش هةموو دةبيت شتيك ئةوة ثرسياريَكي َميذووييةو َ َ بة ويذدانةوة َ وةالم بدريَتةوة .من بيستوومة دةتوانم َبلَيم ثانزة بؤ بيست َ سال بةر لة ئةم ِرؤ َ َ كؤمةلَيك كوردي خويَن طةرم َليرة دةلَين بةشدار بوونء ئةوةش تا ضةند ِراستة نازانم. ِريَطا :ئةوةي َئيمة ئاطاداربين بة ِريَزتان بؤ يةكةم جار بةشدار بوون لة َ ةونيتي نؤرواي ثال َ كوث ؟ َ َ َ قةيس بلباس :بةل َي لة سال َي 2009بة كارطي ِري يانةكةمانء هاوكاري دةستةي َ َ ضةند َدلسؤزيَكي تريش هةولمان دا بةتةنها كورد كؤبكةينةوة لة هةموو نةرويج بة تايبةتي لة ئؤسلؤو دةوروب��ةري ،بة ِراستي كاريَكي زؤر زةحمةت بووَ ، بةالم َميذووي كوردي دةرخست لة نةرويج وة بةتايبةت ئةو طةنجانةي بةشدار بوون كة توانيمان
بةناوي كوردو َ والتة ثيرؤزةكةي كوردستانةوة بةشداري ئةم َ ةوانيتيية بكةين. ثال َ ِريَطا َئيوة ئامانجتان ضى بوو؟ قةيس َبلباسَ : ئاالي كوردستان بةرز ك��راي��ةوة ،بة ِراستي ئ��ةوةي من َليرةدا بةهاوكاري ياريزانةكان نيشاني جيهانم دا ،بة شانازييةوة تا دوا ِرؤذي ذيانم شانازي َثيوة سي ياريزان دةكةم ،سةرةتا لة طروثي خؤمان َ ياريمان كرد لة دوو ياري بةرامبةر بووينء لة يارييةكيش كة ضوينة طروثي 32،64تيث بوو كة طروثةكةي خؤمان سةركةوتين ضوينة ،32كة لةويَش سةركةوتين توانيمان لة يانةي (سارت) ببةينةوة ( )0*3دواي هيالك بوونيكي زؤر ئةوةندة لةتواناماندا بوو كة تاكو َ دةورةي 16ب ِرؤين بؤية َئيمة دؤ ِراندمان بؤية لة خولةكة هاتينة دةرةوة ،بة نيسبةت َ ئاالكةش نةخير َئيمة بةناوي (كوردستان فؤتبول طروث) َ يةكيتي تؤثي َثيي نةرويج بةشدار بووينَ ، ووتيان َئيوة لةذيَر َ ئاالي َئيمة دةذين بؤية ناتوانن َ ئاالكةتان بةرز بكةنةوة َليرة وةك هةر َ يانةيةكي تري ئةم والتة َئيوةش بةشدارن. ِريَطا :ئةم بيرؤكةيةي هاتني َ هةلبذاردةي الواني كوردستان ضؤن سةري َ هةلدا؟ قةيس َبلباس :بة ِراستي ئةمة ثرسياريَكي زؤر طرنطة ئةطةر ِريَطام بدةن بة ِراستطؤييء بة وي��ذدان��ةوة باسي بكةم ،دواي ئةو خةونة طةورةيةي كة بؤ يةكةم جار توانيم بةشداري ئةم َ ةوانيتيية بكةم لةناو ثال َ كوردستانء ئةنجامة باشةكةشمان واي َلي كردم ب��ةردةوام ببمء َ سالي 2010دووبارة بةشدار بوومَ ، بةالم لةبةر ئةوةي هيض حيزبء ِريَكخراويَكي ن��اوةوةو دةرةوة هاوكارييان نةكردم نةمتواني بةشداربم بةداخةوةَ ، بةالم لةنيوان 2011ثةيوةندييةكي تؤكمةو دروست َ يةكيتي تؤثي َثيي نةرويجء كوردستان بة َ
ياريزانيكي َدلسؤزي خؤم كةناوي هاوكاري َ خةلكي ئاكريَية َ هاوارو َ هةولي جديمان داو كاتي زؤرمان تةرخان كرد تا نةرويجمان ِرازي كرد لة كوردستانةوة َ هةلبذاردةي الوان َبين بؤ بةشداريكردن لةم َ ةوانيتييةدا،ثةيو ثال َ يةكيتي ةندييةكانمان زؤر باش بوو لةطةل َ تؤثي َثيي كوردستان بةتايبةتي سةرؤكي ثي كاك سةفين كانةبيء َ يةكيتي تؤثي َ حسين لة كوردستان كارةكان سةالم كاك َ شتيكمان تةواو باش هاتن ،وة َليرةش هةموو َ يةكيتي تؤثي َثيي نةرويج قةناعةتي كردو َ ثي كرد كة كارةكان تةواو بوو ِرؤيشتين بؤ َ سةفارةتي نةرويجء لة دواين كات بةداخةوة شوظينيةكان َكيشةيان لةسةر ناوي عةرةبة َ نابيت كوردستان دروست كرد و ووتيشيان َ ئةو هةموو َ خةلكة واتة 33كةس ئةوةي لة شاندةكة َثيك هاتبوو لة ئوردنةوة بةناوي كوردستانةوة طةشت بكةن بؤ نةرويج ئةوة بةلَينم دا َ زؤر ئازاري دام َ سالي 2011ئةو ثةيوةنديية باشانةمان لةطةل َ والتي نةرويج دووبارة بكريَنةوة جاريَكي تر ثةيوةنديم بةو ئافرةتة بة ِريَزةوة كردةوة كة ناوي (مارية)ية يةكيتي تؤثي َثيي نةرويج بةرثرسي لة ِريَي لة َ ئينتةرنيتةوة كارةكاني بؤ ئاسان كراو طةيشتمة َ َئيرةو خةوني منء هةزاران كورديش هاتة دي كة َ ئاالي كوردستان لة نؤرواي كوث بةرز ِراطيرا بؤ يةكةمجار لة نةرويج . ِريَطا :كة هاتن ئةم ضاالكي ية بوو بة ناوي كةساني تر؟ َ ثيرةميردي قةيس َبلباس :بةل َي ِراستة َ شاعير َ دةلَيت لةكاتي جةنطدا كةس دةنطي ناية كة دوذمن شكا زؤر كةس ئازاية بة ِراستي ئةو كاتانةي من كاري خؤممء خويَندنء خيزانء َ دةهيشتء دواي مندالةكام جي َ َ ئةو كارة دةكةوتم كةس دةنطي نةدةهات كاتيكيش خةونةكة هاتة دي دةيان كةسي َ نا وةرزشيء ماستاوضي ثةيدا بوون بةداخةوة. ِريَطا :ثةشيمان نيت لةوةي كردووتة؟ نةخير ،هةرطيز ثةشيمان قةيس َبلباسَ : نابمةوة لةو ساتةي هاتووم ضوومة ف ِرؤكةخانة بؤ َثيشوازي لة هةموو مةشقةكان هاوكاريان بووم لة طشت يارييةكاندا دةوريَكي َ باالم هةبوو لة كؤكردنةوةي هاندةر لة َ ةواني َتيكةش ثال َ ضوينة دةرةوة وةك دةستةي يانةي ضوار بانطهيشت كرد لة ضراي كورد هةموويانمان َ
باشترين ِريَستؤرانتي ئؤسلؤ دواي ئةوةش وةك ِريَزيَكي تايبةت يارييةكي دؤستانةمان ئةنجام لةطةل َ َ هةلبذاردةي دا بةناوي كوردةكاني َئيرة الواني َ والتةكةمان ،وة لةدوايين ساتةكانيشيان لة بضوك تا طةورةيانمان لة باوةش طرد ،وة لة طة ِرانةوةشيان خوا حافيزةمان َلي كردن بؤ طة ِرانةوةي نيشتيمان ضؤن ثةشيمان دة بمةوة مادام توانيم َدلي طةنجان خؤش بكةم ئةوة طةورةترين سةرمايةي منة لة ذياني وةرزشيمداو لة بيري نةتةوةيشمدا. ِريَطاَ :ثيت واية كةساني شياو وةرزشى لة جيطةي شياوي خؤيانن؟ َ َ قةيس بلباس :ب��ة ِراس��ت��ي نةمزاني والتَ ، مةبةست َئيرةية يان ناوخؤي َ بةالم من َثيت َ نخير بةداخةوة كاتي خؤي دةلَيم َ َليرة لة ئؤسلؤ بة بة ِريَز مةال بةختيارم ووت تؤ وةرزش��ةوان نيت و ئةو كارةي تؤ نيية تكاية سياسةت بكة و كورسييةكةي وةرزش بتوانيت خزمةتي بهيَلة بؤ وةرزشوانيك تا َ َ جي َ وةرزش بكات َ ،ليرة زؤرن ئةوانةي كة حكزمةتي كوردي بيان كات بة نويَنةري َ ثؤلؤمثي كورد لة نةرويج َ بةالم بةداخةوة برايةكيان كردؤتة نويَنةري َ ئؤلؤمثي لة ةرويج دةيناسيت و نة وةرزشةوانة و نة نة كةس َ ئارةزووي وةرزشيشي هةية بةداخةوة من ِريَزم بؤ ئةو بة ِريَزة هةية نامةويَت ناوةكةي ببةم لة داهاتوودا َ هةبيت من ئامادةم وةال َميكي َ
َ بةبةلطةوة هةموو شتةكاني لةسةر باس بكةم وة تاوانةكةش لة ئةستؤي ئةو نيية بة ِراي من تاوانةكة لة ئةستؤي حكومةتي كورديية دةبيت حكومةتي كوردي بة ويذدان َبيت َ ثرس بة َ كةسيكي خةلكةكةي َئيرة بكات و َ شياو َ ببيت بة نويَنةري هةلبذيَريَت بؤ ئةوةي َ َ َ ئؤلؤمثي كوردستان ضونكة لة منيش دلسؤزتر زؤرن َليرة مةبةستم خؤم نيية بؤ ئةوةي بة َ هةلة لة من نةطةن . ِريَطا :لة كؤتاييدا َئيمة هيض ثرسياريَكمان شتيك ماوة نةما كاك قةيس ئةطةر جةناب َ َبيلَييت ؟ قةيس َبلباس :من بة ِراستي سوثاسي َئيوة دةكةم و هيوادارم ئةو ويَنانةي التانة َ وةكو َ لةطةل قسةكانم بتوانن هةر بةلطة دابنين بؤ ئةوةي يةكةو لة شويَني خؤيان َ سالةهاي َ خةلك لة واقيعةتي ئةوةي َ َ سالة لة َ سالي َ 2009ئيمة بةشداريمان كردووة َ بة َ بةلطةوة شتةكان بالو كةنةوة وة تا ئةو كاتةش كة من خوا حافيز بونم ليييان كردووة منيكي وةرزشةوان بة خويَن بة تا بزانن كة َ هةمووشيوةيةك ئامادةم كار بكةم طيان بة َ َ بؤ ئةوةي وةرزش لة والتةكةم بةرةو َثيش ب ِروات دووبارة سوثاستان دةكةم سوثاسي طؤڤارةكةشتان دةكةم و سوثاسي خويَنةراني ئةم طؤڤارةش دةكةم هةر بذين و سةركةوتوو بن . ذمارة ()5(..)55ي تشريني يةكةمي ()2012
33
ئؤثؤزسيؤنء يةك َيتى دةتوانن كؤتايي بةحوكمى عةبدولرةحيم ئا :ناسح ِ لةماوةى َ سالى ِراب���ردوودا بةهؤى ئةو َ طؤ ِرانكاريانةى كة لة ِرؤذهةالتى ناوة ِراست َ كؤمةلَيك بةشيوةيةك كة ِروي��ان��داوة َ َ َ دةسةالتى بنةمالةيي كؤتاييان هاتء هةنديَكيتريان لة َليوارى كةوتنء لةدةست ضوونى دةس� َ �ةالت نزيك بوونةتةوة ،ئةو بةشيوةيةك كة بووتة مةترسى شةثؤلة َ َ َ بؤ دةسةالتى حوكم ِرانى بنةمالةى لة كوردستان ،ئةطةر َثيش بةهارى عةرةبىء َ ووالتانى ناوضةكة هةريَمى شؤ ِرشةكانى َ بةشيوةك لةاليةن دوو بنةمالةوة كوردستان َ بة ِرَيوة دةبراو هةموو ثؤستة سياديةكانء ثؤستة ئةمنىء سةربازىء ئيداريةكان َ وةبووبيت ئةوا بنةمالةى َثي مؤركى دوو َ
َ ووالتانى عةرةبى ل��ةدواى شؤ ِرشةكانى بةشيوةيةك كوردستان يةكيتى نيشتمانى َ شيوازة شيوةكان ثاشةكشةى كرد لةو َ لة َ حوكم ِراني يةو لةهةريَمى كوردستان بةشيوةيةكى َ شكلى دةستبةردارى زؤريَك َ لة ثؤستةكانى هةريَمى كوردستان بوو بؤ يةكيتى بةم ثارتى ديموكراتى كوردستانَ ، كارةى توانى ضاوى ميدياو دةنطى نا ِرةزاى َ خةلكى كوردستانء ناوةندة ِرؤذنامةوانيةكانى بةشيوةيةك دةرةوةش لةسةرخؤى البةريَت َ كة بةشدارني ية لة سيستمى حوكم ِرانى َ بنةمالةتى لة هةريَمى كوردستاندا. ب� َ �ةالم ثارتى ديموكراتى كوردستان يةكيتى نيشتمانى ب��ة ث�َ�ي��ض��ةوان��ةى َ َ لةطةل ئةوةى بةبةرضاوييةوة كوردستانةوة َ دةسةالتانةى ناوضةكة كة سيستمى ئةو
َ بنةمالةيية يةك حوكم ِرانيان سةرؤكايةتىء ثي ديَت، كؤتاييان لة دواى يةك دةكةونء َ َ بةالم زياتر سور بوو َثيداطرى زياترى كرد َ بنةمالةى لةسةر ئةوةى كة هةيمةنةى َ بارزانى نةك تةنها لة هةريَمى زةرد بةلكو ئةو هةيمةنةية بةسةر هةريَمى زةردو بسةثي َنيت، تةواوى هةريَمى كوردستاندا َ بةشيوةيةك بوو كة ئةم َثيداطريةى ثارتى َ َئيستا سةيرى هةريَمى كوردستان بكةيت بة ِروونى بؤت دةردةكةوَيت كة لةاليةن تاكة َ بنةمالةيةكةوة بة ِريَوةدةبريَت ،ئةم هةنطاوةى يةكيتى ثارتىء بةرزانى واى كرد كة َ َ َ دةسةالتى بنةمالةى نيشتمانى كوردستانء َتالةبانى ِرزطار كرد لة بةرثرسياريةتى حوكمى َ بنةمالةيي و لةبةرضاوى ناووةو دةرةوةى هةرَيمى كوردستان دوور خستةوة كة َئيستا هةموو ِرةخنةكانء هةموو بةرثرسياريةتيةكى خراثى سيستمى سياسيء ئيدارى ِرووبة ِرووى َ بنةمالةى بةرزانى دةكريَتةوة. يةكيتىء ئايا ِريَكةوتننامةى ستراتيذى َنيوان َ ثارتى َ دةوةشيتةوة؟ هةل َ يةكيتى ثارتى ديموكراتى كوردستانء َ نيشتمانى كوردستان لة َ سالى 2007دا َكةوتنيكان مؤر كرد كة بة ِريَكةوتنى ِري َ ستراتيذى ناوبراِ ،ريَكةوتنى ستراتيذى يةكيتىء ثارتى كة لة تةمووزى َنيوان َ 2007بؤ تةموزى 2013ئةم ِريَكةوتنة كة بةهةموو َثيوانةيةك ئةوةندةى ِريَكةوتنى َنيوان َتالةبانىء بارزانى بووة بؤ ثاراستنى َ بنةمالةكانيان بةسةر هةريَمى هةيمةنةى كوردستانةوة ئةوةندة ِريَكةوتنى َنيوان دوو حيزبى سياسى نةبووة ،ضونكة َتالةبانىء بارزانى زؤر َ هةولياندا كة ئةم ِريَكةوتنة شؤ ِر بكةنةوة بؤ خوارةوةَ ، بةالم نةك هةر بةلكو ِرؤذ لة دواى ِرؤذ َ نةيانتوانى َ كالتر بةشيوةيةك كة َئيستا تةنها خودى دةبيتةوة َ َ َتالةبانىء بارزانى خؤيان ماوون قسةلةسةر َ هةلوةشاندنةوةى ئةم ِرَيكةوتننامةية
34
ذمارة ()5(..)55ي تشريني يةكةم ()2012
َ بنةمالةيى به َينن لة كوردستان ى بكةن ،ضونكة َتيك ِرا جةماوةرى ئةم دوو حيزبةو زؤريك لة سةركردايةتى هةردوو حيزبةكة بة ئاشكرا كار بؤ َ هةلوةشاندنةوةى ِريَكةوتننامةى ستراتيذى َنيوان ثارتىء يةكيتى دةكةن. َ لة ئةطةرى َ هةلوةشاندنةوةى ِريَكةوتننامةى هاوكيشةى سياسي هةريَم ضؤن ستراتيذى َ دةبيت؟ َ يةكيتى نيشتمانى بوونةوةى ثاش نزيك َ َ كوردستانء بزووتنةوةى طؤ ِرانء هةولى خؤ ِرَيكخستنيان بؤ ئ��ةوةى لة ثرسة نيشتمانيةكانء ثرسى طة ِرانةوةى ثرؤذة ياساى دةستورى هةريَمى كوردستان بؤ ثةرلةمانى كوردستان ء دووبارة خويَندنةوةى بؤ بكريَـتء دةستكارى بكريَتَ ،ئيستا سي بةرة بووة. هةريَمى كوردستان دابةشى َ بةرةى ثارتى ديموكراتى كوردستان َ لةطةل طة ِرانةوةى شيوةيةك كة بةهيض َ دةستوردا ني يةء َثيى باشة لة زووترين كاتدا بة َبيدةستكارىء طةرانةوةى بخريَتة ِريفراندؤمةوةو دةنطى لةسةر بدريَتء بةبةردةواميش كارى ك��ردووة بؤ ئةوةى ثي بكات كة دةستور َ هيزةكانيتر قةناعةت َ يةكيتى بخريَتة ِريفراندمةوة ،هةرضى بةرةى َ نيشتمانىء بزووتنةوةى طؤ ِرانيش هةية ِرَيكةوتوون لةسةر طة ِرانةوةى دةستور بؤ ثةرلةمانء جاريَكيتر دةستكارى بكريَتةوة بةشيوةيةك كة سيستمى حوكم ِرانى لة َ سةرؤكايةتيةوة بكرَيت بة ثةرلةمانى كة هيَلى سورة لةالى ثارتى ديموكراتى ئةمة َ كوردستان. لةنيوانةدا بةرةى ئةوةى كة ماوةتةوة َ ئيسالميةكانة بةتايبةتى يةكطرتووى َ هيزنء ئيسالمىء كؤمةلى ئيسالمى كة دوو َ َئيستا لةسةر ئاستى جةماورةى خاوةن هاوكيشةى َثيطةى تايبةتنء دةتوانن َ لةنيوان ئةو دوو بةريةدا بةاليةكدا سياسى َ بخةن بضنة هةر اليةكيان ئةوا ئةو اليةنة
براوةن. لة ثرسى دةستورى هةريَمدا ئيسالميةكان َ خالى يةكالكةرةوةن. لةدواى يةكةمين َ هةلبذاردنى هةريَمى َ لةسالى 1992هةريَمى كوردستاندا كوردستان بةسةر دوو جةمسةرى سةوزو زةرد دابةش بوو ،لةدواى َ سييةم هةلبذاردنى َ َ لةسالى هةريَمى كورستان دابةشى بةرةى َ ئؤثؤزسيؤنء ب��ةرةى دةس��ةالت بوو كة يةكيتى َثيكةوة لةبةرةى ئةمجارةيان ثارتىء َ َ َ دةسةالتء يةكطرتووى ئيسالمىء كؤمةلى ئيسالمىء بزووتنةوةى ط��ؤ ِران لةبةرةى ئؤثؤسيؤن ،لة دواهةمين طؤ ِرانكارىء عيراقء َثيشهاتةكانى سةر طؤ ِرةثانى َ ملمالنييةكانى َنيوان كوردستانء َكيشةو َ هةريَمء بةغدا جؤريَكيترى دابةشكارى كرد هيزة سياسيةكانى سةر طؤ ِرةثانى لة َنيوان َ بةشيوةية ه��ةروةك ضؤن كوردستان َ يةكيتىء ثارتى خستة دوو بةرةى دذ بةيةك َ هيزة ئؤثؤزسيؤنةكانى دوو شيوةش َ بةهةمان َ هيزة بةرةى سةيرى ئةطةر ستا ئي َ لةت كردَ . سياسيةكان بكةيت بزووتنةوةى طؤ ِرانء يةكيتى نيشتمانى كوردستان لةبةرةيةكدانء َ لةبةرامبةردا ثارتى ديموكراتى كوردستان، َ كؤمةلى ئيسالمى يةكطرتووى ئيسالمىء َثيكةوة لةبةرةيةكدان. ئةطةرضى لةسةر ئاستى ِراطةياندنء َ دةسةالت ثرؤذةى َثيشوترى ئؤثؤزسيؤن بؤ يةكيكة ثةرلةمان طة ِرانةوةى دةستور بؤ َ لة مةرجةكانَ ، بةالم دواى طؤ ِرانكاريةكانى عيراقء دؤسيةى لةسةركار ئةم دوايية َ هيزة ئيسالميةكان ،واتة البدرنى ماليكى َ َ كؤمةلى ئيسالمى يةكطرتووى ئيسالمىء بةشيوةيةكى ض��اوة ِروان نةكراو لة ثارتى َ ديموكراتى كوردستان نزيك بوونةتةوة لة يةكيتى نيشتمانىء بزوتنةوةى طؤ ِران دوور َ كةوتوونةتةوة.
ذمارة ()5(..)55ي تشريني يةكةمي ()2012
35
ئايا ئةم جارةش ئيسالميةكان ثارتى ِرزطار دةكةن؟ لةخولى دووةمى ثةرلةماندا يةكطرتووى َ كؤمةلى ئيسالمى لةسةرةتادا ئيسالمىء َ لةطةل ثرؤذة ياساى دةستورةكةدا نةبوون، َ َ لةطةل ب��ةالم ث��اش كؤبوونةوةيةكيان مةسعود بةرزانى ِرةزامةنديان دةرب ِرى لةسةر ثرؤذة ياساكة لة ثةرلةماندا ،واتة ئةم ثرؤذة شمةكيشى دةستورةى َئيستا كة طةورةترين َكي َ هيزة سياسيةكانى هةريَمى كوردستانى َنيوان َ لةسةرة لة ثةرلةماندا بة دةنطى ئةندامانى َ كؤمةلى ثةرلةمانى يةكطرتووى ئيسالمىء ئيسالمى َتيثة ِرينراوة ،ثرسيارةكة ئةوةية كة نابيت ئايا ثارتى ديموكراتى كوردستان ئامادة َ كارتى مةسةلة ئاينيةكان بؤ بةرذةوةندى خؤى َ كؤمةلى ئيسالمى بهي َنيتء يةكطرتوو و بةكار َ َ شيتء بةلَينى ئةوةيان اكي َ بةالى خؤيدا ِر َ َنيت لةبةرامبةر َثيبدات كة ثارتى نةرمي دةنوي َ مةسةلة ئاينيةكانى دةستورى هةريَم ضةند بةمةرجيك سازشيك بؤ ئيسالميةكان دةكات َ َ هيشتنةوةى ئيسالميةكان لة مةسةلةى َ َ لةطةل ثارتى هاو سيستمى سةرؤكايةتى َ بةشيوةيةكة سيستمى حوكم ِرانى هةلويَست بن َ
يةكيتى نةطؤ ِردريَت بؤ ثةرلةمانى بةمشيوةية َ نيشتمانى كوردستانء بزووتنةوةى طؤ ِران لة دةستكارى كردنى ثرؤذة ياساى دةستورى هةريَمى كوردستان ثاشطةز بكاتةوة. طة ِرانةوةى دةستور لة خولى َئيستاى ثةرلةماندا لة خولى َئيستاى ثةرلةمانى كوردستاندا كة كؤى 111كورسى ثةرةلةمانى كوردستان ثارتى ديموكراتى كورستان خاوةنى 30 كورسييةو ئةطةر كورسيةكةى حيزبى زةحمةتكيشانء شيوعىء كورسيةكةى َ دوو كورسيةكةى بزووتنةوةى ئيسالميش َ لةطةليدا َبيتء ه��ةر 11كورسيةكةى كةمةنةتةوةييةكانيش بضنة َ ثالى ئةوا َتيك ِرا هةموو َثيكةوة 45كورسى ثةرلةمانيان بةدةستةوةية كة ناتوانن ِريطرى بكةن لة طة ِرانةوةى دةستور بؤ ثةرلةمانى كوردستان. يةكيتى خاوةنى 29 لة َئيستاشدا كة َ كورسى ثةرلةمانةو ئؤثؤزسيؤنيش خاوةنى 33كورسيية ،حيزبى سؤشيالستى كوردستان هيزةش خاوةنى 2كورسى ثةرلةمانة كة ئةم َ يةكيتى نيشتمانى كوردستانةوة نزيكة، لة َ
خشتةي ذمارة ()1
36
ذمارة ()5(..)55ي تشريني يةكةم ()2012
حيزبى ئايندةش خاوةنى يةك كورسي ية َ لةطةل طة ِرانةوةى ئةويش َئيستا ئؤثؤزسيؤنةو دةستورداية بؤ ثةرلةمانى كوردستان. يةكيتىء ئؤثؤزسيؤنء لة ئةطةرى ئةوةى َ هيزانة َثيكةوة ئيتفاق بكةن دةبنة ئةو َ خاوةنى 65كورسى ثةرلةمان ،لة َئيستادا كة دةتوانن زؤر بة ئاسانى ثرؤذة دةستورى هةريَمى كوردستان بطة ِريَننةوة بؤ ثةرلةمانى كوردستانء جاريَكيتر خويَندنةوةى بؤ بكريَتء بةشيوةيةك سيستمى حوكم ِرانى لة داي ِريَذنةوة َ هةريَمى كوردستان لة سةرؤكايةتيةوة بطؤ ِرن بؤ ثةرلةمانى .بةم َثييةش بةرةى طة ِرانةوةى دةستور بؤ ثةرلةمان دةبنة زؤرينةيةكى ِرةها بةشيوةيةك داريَذنةوة كة كة دةتوانن دةستور َ دةيانةوةيَت. لةخشتةي ذم��ارة ()1دا دةتوانين تا ِرادةيةك ضارةنووسى دةستور لةم خولةى ئيستادا دي��ارى بكةين كة دةطريَتةوة بؤ ثةرلةمانء جاريَكيتر خويَندنةوةى بؤ دةكريَت يان نا؟ ئةو بةرةيةى كة َثيى باشة دةستورى هةريَم بطة ِريَـتةوة بؤ ثةرلةمانى كوردستان لة ثةرلةمانى َئيستادا خاوةنى 65كورسي ية ،هةرضى ئةو بةرةيةشى َثيى باش ني ية
دةستورى هةريَم بطة ِرَيتةوة بؤ ثةرلةمانء بة بةرةى ِرازى لة دةستور هةريَمى كوردستان ناو دةبريَت خاوةنى 35كورسى ثةرلةماننء هةرضى كةمة نةتةوايةتيةكانن كة خاوةنى 11 جيطيرى تا ِرادةيةك كورسي ثةرلةمانن بة َ لةنيوان ئةم دوو نابيت َ هيض كاريطةريةكيان َ بةرةيةدا تةنها َ لةحالةتى ئةوةدا كاريطةريان َ دةبيت كة ئيسالميةكان برؤنةوة ثال بةرةى َ َ لةطةل ثارتى دةتوانن ِريَطرى ثارتىء ئةوكات بكةن لة طة ِرانةوةى دةستور بؤ ثةرلةمانى كوردستان. ضارةنووسى دةستور لة خولى داهاتوودا. هيزة سياسيةكانى َثيطةى جةماوةرى َ ه��ةرَي��م��ى ك��وردس��ت��ان ل��ة دواهةمين بذاردندا،بةثيى ئةنجامةكانى َ َ هةلبذاردن هةل َ َ ب���االى سةربةخؤى ك��ة كؤميسيؤنى َ هةلبذاردنةكان ِرايطةياند ،لة هةريَمى هينا، كوردستاندا :ثارتى ( )671965دةنطى َ هينا، ليستى ط��ؤ ِران ( )425.793دةنطى َ يةكيتى ( )397.974دةنط،يةكطرتوى َ ئيسالمى كوردستان ( )214.218دةنط، َ كؤمةلى ئيسالمى ( )144.996دةنطى هيناو هيناو بزوتنةوةى ئيسالمى َ 7481 َ زةحمةتكيشانى كوردستان 4342دةنطء َ زةحمةتكيشانى سةربةخؤ 3463دةنطء َ حيزبى حيزبى سؤسيالست 10620دةنطء هينا. حيزبى شيوعى 12847دةنطى بةدةست َ ئةطةر كورسيةكانى ثةرلةمانى كوردستان بة َثيى َ هةلبذاردنى 7ى3ى 2010كة دواهةمين َ هةلبذاردنة لة هةريَمى كوردستان دةتوانين َ تا هةلبذاردنى داهاتوو وةك ِريَذةى دةنطى ثارتة سياسيةكانى هةريَمى كوردستان بةمشيوةية َليى ب ِروانين ئةنجامةكةشى َ دةبيت ،ئةطةرضى لة َ هةلبذاردنى داهاتوودا َ طؤ ِرانكارى جةوهةرى لةو ِريذانادا ِروودةدات بةشيوةيةكى بةتايبةتى ِرووداوى 17شوبات َ هيزةكانى دةبيت لةسةر َ سلبى كاريطةرى َ َ دةس��ةالت بةتايبةتى ثارتى ديموكراتى َ كوردستان ،هةروةها زالبوونى هةيمةنةى ثارتى لةسةر ساحةى كوردستانء ِرووبة ِروو كردنةوةى تةواوى َكيشةو طرفتةكانى َ خةلك بةرامبةر بة ثارتىء بوونى قةيران لةداوى
ثي قةيران كة ثارتى ديموكراتى كوردستانى َ تاونبار دةكريَت ئةمانةو ضةندين هؤكارى تر دةبيت لةسةر دابةزينى ئاستى كاريطةريان َ َ دةسةالت، جةماوةرىء دةنطةكانى حيزبى يةكيتى َبيتة َ ثال لةئةطةرى ئةوةى َ ئؤثؤزسيؤن؟ بةثيى ئامارى دةنطى اليةنة سياسيةكانى َ َ كوردستان لة دواهةمين هةلبذاردن كة لة هةريَمى كوردستان ئةنجام درا يةكيتى نيشتمانى ل����ة7ى3ى2010دا َ هةرسي ثاريَزطاكةى هةريَمى كوردستان لة َ هةوليرو دهؤك توانى سليمانى، َ كوردستان َ لة كؤى 1،893،658يةك مليؤنء هةشت سي ه��ةزارو شةش سةدو سةدو ن��ةوةدو َ ثةنجاو هةشت هةزار دةنطدةر 397،929 سي سةدو نةوةدو حةوت هةزارو نؤسةدو َ بهي َنيت ،كة بيستء نؤ دةنط بةدةست َ ِريَذةى دةنطةكانى دةكاتة 21%ى دةنطةكان ئةم ريَذةيةش ِريَذةيةكى وةها بةرضاوة هاوكيشةى سياسى هةريَمى دةتوانيت كة َ َ بةشيوةيةك ئؤثؤزسيؤنء كوردستان بطؤ ِريَت َ
يةكيتى َثيكةوة ِريَذةى 60%ى دةنطةكانى َ َ هةريَمى كوردستان لةطةليانداية َ بهي َليتء ئايا ثارتى ئامادةية جي َ دةسةالت بة َ َ ئؤثؤزسيؤنبوون قبول بكات؟ ثارتى ديموكراتى كوردستان سورة لةسةر ئةوةى كة سيستمى حوكم ِرانى لة هةريَمى كوردستان سةرؤكايةتى َبيت نةك ثةرلةمانى بةبةردةواميش كارى لةسةر ئةمة كردووة تا َئيستاش ثةرلةمانى ناضار كردووة كة ضةندين ياسا دةربكات كة هةموو خزمةتكردنء ِريَخؤشكارى َبيت بؤئةوةى سيستمى سةرؤكايةتى لةهةريَمى كوردستان جيطةى قسة بضةسثي َنيت ،ئةوةى َئيستا َ َ لةسةر كردنة كة ئةوةية ئايا ثارتى ديموكراتى كوردستان كوردستان َ قبولي دةك��ات كة سيستمى حوكم ِرانى لةهةريَمى كوردستان لة سةرؤكايةتيةوة بطؤ ِردريَت بؤ سيستمى َ بنةمالةى ثةرلةمانى؟ ضارةنووسى ثارتىء دةبيت؟ ضى بارزانى لةم طؤ ِرانكاريةدا َ َ كاردانةوةكانى ثارتى لةبةرامبةر ئةم هةولةى يةكيتى نيشتمانى كوردستانء بزووتنةوةى َ دةبيت؟. طؤ ِران ضى َ
ذمارة ()5(..)55ي تشريني يةكةمي ()2012
37
ك����ؤل���� َي����ـ����را باران ئاريايي كؤليرا ضية؟ هؤكاري توش بوون بة َ دةبيتة كة را)ية، كؤلي َ بةكترياي (ظيبريؤ َ هؤي هةوكردني ِر َ يخؤلةكان. باكتيراية لة َ سالي ١٨٥٤دا لة اليةن ئةم َ َ (فليثؤ ثاجيني)يةوة دؤزراي��ةوة ،كة سالي ؤبيرت كوخ)ةوة ١٨٨٣دوبارة لة اليةن ( ِر َ تةكيد كرايةوة كة ئةوة بةكترياي نةخؤشي كؤليراية ،كة َ سالَيك َثيش ئةوة بةكترياي َ نةخؤشي سيلي دؤزيبوةوة. كؤليرا دةضيتة ناو سك بةكترياي َ َ و ِر َ دةبيتة يخؤلةوة ،لةطةل خواردن كة َ هؤي توش بوون بة سكضوون و ِرشانةوة، دةبيتة هؤي لةدةست داني ئاويَكي ئةمةش َ زؤر و وشكبوونةوةي جةستةي مرؤظ. باكتيرياية خؤي َ دةواسيت بة هةل َ ئةم َ َ سكضونيك دةبيتة هؤي َ ديواري ِريخؤلةدا و َ كة زؤر جياوازة لة سكضوني ئاسايي ،بةوةي
38
ذمارة ()5(..)55ي تشريني يةكةم ()2012
كة لةماوةي يةكةم ِرؤذي توش بوون بة نةخؤشيةكة كةسي توش بوو ب ِري ١٥-١٠ ليتر ئاو لةدةست دةدات كة ئةمةش واي كؤليرا بة نةخؤشيةكي ترسناك كردووة كة َ بناسريَت. ئةطةر بة زوترين كات نةطةيةنرَيتة نةخؤشخانة وة ضارةسةري بؤ دانةنريَت ئ��ةوا ئةطةري مردني كةسةكة زؤرة، تةنها ضارةسةريش بؤ ئ��ةم نةخؤشية قةرةبووكردنةوةي ئةو ب ِرة زؤرة ئاوةية كة لةدةستي دةدات كةسي توشبوو ،هةروها َ ئةو ب� ِرة خ� َ لةطةل �وي و شةكرةي كة دةبيت قةرةبوو ئاوةكةدا لةدةست دةدريَت َ دةبيت لة نةخؤشاخانة بكرَيتةوة ،ئةمةش َ بكرَيت بةوةي كة ِراستةوخؤ ئاو بكرَيتة نةخؤشةكةوة لة ِرَيطاي دةماري خوَينةوة. كةسيكةوة بؤ ئايا ئةم نةخؤشية لة َ كةسيكي كة دةطوازرَيتةوة؟ َ دةلَيين َ لةوةلاَ مدا َ بةل َي ،ئةويش لة ضةند
ِرَيطايةكةوةية ئةوانيش: -١ثاكو خاويَن ِرانةطرتني كةسي َ دةستليداني خواردةمةني ياخود هةلطر ،بة َ ئاوي خواردنةوة ل��ةدواي هاتنة دةرةوة بةبي ئةوةي دةستي بشوات. لةسةرئاو َ باكتيريا كة لة ِريَطاي طواستنةوةي -٢ َ هةواوة ،ياخود ثيسايي و ِرشانةوةي كةسي توش بوو كة ئةمة زؤر دةطمةنة ،ضونكة بضيتة ناو دةبيتة يةكةمجار َ باكتيرياكة َ َ بتوانيت تا بكات ئامادة خؤي خواردنةوة َ بطونجي َنيت لة جةستةي مرؤظدا. خؤي َ كؤليرا ضين؟ نيشانةكاني نةخؤشي َ لةكاتي ضونة ناو جةستةو خؤطونجاندن باكتيرياكة تا دةركةوتني و طةشةكردني َ دةخايةنيت، يةكةم نيشانة ماوةي دوو ِرؤذ َ كة لة هةنديَك َ حالةتدا دةطاتة َثينج ِرؤذ. كةسيكةوة هةندَيك جار نيشانةكان لة َ كةسيكي ديكة دةطؤ ِرَيت ،كة لةوانةية بؤ َ الي هةندَيك كةس هةنديَك نيشاي كةم سكضونيكي يةكجار دةربكةويَت بةلاَ م توشي َ ببيت ،ياخود لةوانةية هيض نيشانةيةكي زؤر َ نةخؤشيةكةشي َلي دةرنةكةوَيت هةرضةندة َ باكتيرياكةش َبيت. هةلطري َ ديارترين نيشانةكاني: بةسك َئيشةيةكي يةكجار زؤردةست َثيدةكات. بةرزبونةوةي ثلةي طةرما. س��ك ض��ون ك��ة م���اوةي ضةنددةخايةنيت ،وردة وردة كةم كاتذميرَيك َ َ دةبيتةوة. َ ِرشانةوةهؤكار ضية كةوا ئةم نةخؤشية َثيي دةوتريَت نةخؤشيةكي ترسناك؟ بةهؤكاري ئةو ب ِرة زؤرة ئ��اوةي كة لةدةست دةدرَيت لة ِريطاي سك ضون و ِرشانةوةوة ،كة ئةطةر قةرةبو نةكرَيتةوة دةبيتة ذيان دةكةوَيتة مةترسيةوة ،ضونكة َ هؤي وشك بونةوةي َثيست ،طرذ بوني ماسولكةكان ،دةنط ط ِر بون بةهؤكاري
طرذ بوني ماسولكةكاني قورط ،بورانةوةي نةخؤشةكة ،بةهؤي ئةو بارة نايةكسانيةي دةبيت بةهؤي كة لة َنيوان خانةكادا دروست َ لةدةست داني ئاوي زؤر وة مانةوةي َ خوي لةخانةكاندا ،كة هةنديَك جار ئةم َ حالةتانة َ دةبيتة هؤي توش بوون بة لة مندال دا َ َ بورانةوة (طةشكة) ،ياخود وةستاني دل. كةسيك توشي ئةم نةخؤشية بوو ئةطةر َ ضي بكات؟ ياخود ضي ِرودةدات لة دواي توش بوو؟ زؤرجار كةسةكة لةدواي ضةند ِرؤذيَك دةبيتةوة ،ئةطةر ضارةسةري بؤ ضاك َ لاَ سييةم دا ِريَذةي جيهاني تاني و بكرَيت ،لة َ كؤليرا ،٦٠%ئةو كةسانةي مردن بة نةخؤشي َ توش دةبن ئةطةر بةزوترين كات ثةيوةندي بة نةخؤشخانةوة بكةن و ضارةسةريان بؤ بكرَيت ضاك دةبنةوة. ضي بكةين كة خؤمان بثارَيزين لة توشبوون؟ ثاك و خاويَن ِراطرتني دةستةكان ،بة جوان شؤردنيان لةدواي هةموو سةرئاو ؤشتنيكَ ،ثيويستة بة سابون بشؤردريَن. ِر َ ث��اك و خ��اوَي��ن ِراطرتني خواردنو خ��واردن��ةوةَ ،ثيويستة ئ��اوي خواردنةوة َ بكولَينرَيت ياخود لة هةر ِرَيطايةكي ديكةوة باكتيرياية لة ثلةي ثاكبكرَيتةوة ،ضونكة ئةم َ دةضيت ،خواردنةوةي طةرماي بةرزدا لةناو َ ضا و قاوةي طةرم ،خواردنةوةي ئاوي طازدار، َ سةهؤل بؤ ساردكردنةوة، بةكارنةهيناني َ َ ئةطةر تةئكيد نةبوي كةوا سةهؤلةكة لة ئاوَيكي ثاك دروستكراوة. خواردني طةرم بخوريَت ياخود باش طةرم بكرَيتةوة َثيش خواردن. نابيت خ���واردن ب��ؤ م���اوةي ضةند َ كاتذميرَيك لة هةواي ذوردا دابنريَت، َ ضونكة ئةطةري ئةوةي هةية كة ضةندين ببيتة هؤي باكتيرياي ديطة دروست بكات و َ َ توش بوون بة نةخؤشي ديكة. كولاَ ندني شير َثيش خواردنةوة ،ثاك ك��ردن��ةوةي س��ةوزة و ميوة ،كة باشتر واية هةموو ميوةيةك َثيستةكةي ياخود توي َ َكلةكةي َلي بكرَيتةوة ئةنجا بخوريَت، ياخود ميوةي نةطةيو نةخوريَت.
خؤ دورطرتن لة خواردني ماسي َ كال، ياخود هةر خواردنيكي دةرياي َ بةكالي. نةخواردني ئةو خواردنانةي كةلة سةر ضيشت عةرةبانةكان دةفرؤشرَين ،ياخود ئةو َ خانانةي كة ثاك و خاويَن نين. بة ئةنجامداني ئةم كارانة نةك ئةطةري كؤليرا كةم دةكاتةوة ،ئةطةري توشبون بة َ توشبوون بة ضةندين نةخؤشي ديكة كةم باكتيرياوة توش دةكاتةوة كة لة ِريَطاي َ دةبن. كوتان :لة َثيشدا ئةو كةسانةي كة دةكوتران دذي ئةم نةخؤشية ،تةنها ِريَذةي ٥٠%ئةطةري توشبووني كةمدةكردةوة، بةلاَ م َئيستا ١٠٠%دةتثاريَزَيت لةئةطةري كؤليرا. توشبوون بة نةخؤشي َ ئايا ثزيشك ضؤن ضارةسةري كةسي توشبوو دةكةن؟ دةبيت ثشكنيني ت��ةواو بكريَت بؤ َ ثيساي و ِرشانةوةي نةخؤشةكة تا َدلنيا كؤليراية ،تا بن هؤكارةكةي باكتيرياي َ َ ضارةسةري تةواوي بؤ بكريَت. كةسي توشبو ضؤن ضارةسةر دةكريَت؟ دةبيت لة نةخؤشخانة َبيت. زؤربةي جار َ ئايا َبيجطة لة ضارسةر لة ِريَطاي َتيكردني دةرمانيكي ديكة هةية بؤ ضارةسةر؟ ئاوةوة َ َ لاَ لة وة مدا دةلَيين ،بؤ كورت كردنةوةي م��اوةي نةخؤشيةكة و ِريطة طرتن لة
باكتيرياكة دةتوانريَت ئةنتي تةشةنةكردني َ بةكاربهينريَت بؤ نمونة (دؤكسي بايؤتيك َ سيكلين) doxycyklin ئةو كةسانةي كة سةفةر دةكةن بؤ جيطايةك و َ كؤليرا لةوي توشي نةخؤشي َ دةبن ضي بكةن باشة؟ ئةطةر نيشانةكاني نةخؤشيةكة دةركةوت باشترواية بة زوترين كات سةرداني ثزيش بكةن ،ياخود ئةطةر نيشانةكاني زؤر قورس دةتوانيت ئةو ب ِرة ئاوةي نةبوون ئةوا خؤي َ لة دةستي داوة قةرةبوي بكاتةوة بةم شيوةيةي خوارةوة. َ ئةم طيراوةية بطرَيتةوةو بيخواتةوة: ١ليتر ئاوي َ كولَينراو ٢كةوضكي خواردن شةكر ( ١/٢نيو) كةوضك َ خوي سيويَك (كة ئاوي ليمؤيةك ،ياخود َ ئةطةر خؤت لةمالةوة ئامادةي بكةيت باشترة). دةبيتة هؤي بخواتةوة طيراوةية ئةم َ قةرةبوكردنةوةي ئةو ب ِرة ئاوةي لةدةستي دةدات. دةبيت ئةم طيراوةية بة ئةندازةي َ نابيت ِريَذةي ت، بي َر ي سو ضاو كي فرمي َ َ َ دةبيتة هؤي خوَيكةي زياد َبيت ،ضونكة َ زياتر لةدةستداني ئاو. ذمارة ()5(..)55ي تشريني يةكةمي ()2012
39
����ى دةب��� َي���ت���ة خ����اوةن����ى ث������رؤذةى ك� َ ك��������ارى ه����اوب����ةش����ى ئ���ي���س�ل�ام���ى؟ كاميل مةحمود
ماوةيةكة اليةنة ئيسالمييةكانى كوردستان باس لة ك��ارى هاوبةشء َ طةآللةكردنى ثرؤذةيةك دةك��ةن كة هةموو ئيسالمييةكانى ئةم هةريَمة لةخؤبطريَت ،كارةكةش وةآلمدةرةوةى ئ��ةم قؤناغة هةستيارةو لةئاستى ئةو طؤ ِرانكاريانةى ناوضةكةدا َبيت، دروستبوونى ئةم قةناعةتةش الى رةوتء ريَكخراوة ئيسالمييةكان دةرهاويَشتةى َ سةرهةلدانى ئةو بارودؤخة نويَيةى ثاش بةهارى عةرةبيية كة بةهاتنة َثيشةوةى ئيسالمييةكان دواج��ار رةوشةكة ناوى بةهارى ئيسالمى بةسةردا داب ِرا. ئيسالمييةكان كة َئيستا وةك بةديل لةزؤربةى وآلتانى جيهانى ئيسالميدا هاتوونةتة َثيشء بةدةرب ِرينة ئيخوانييةكة طةيشتوونةتة قؤناغى تةمكين ،ناكريَت هةر بةميكانيزمة حزبيية كؤنةكة َثيشوازى لةم َئالوطؤ ِرة ضارةنووسسازة بكةنء ئةوةى بؤيان هاتووةتة َثيش لةدةستى بدةنء مامةلةى َ نةزانن ضؤن َ لةطةلدا بكةن. ئةوةى ئةم ِرؤ لةطؤ ِرةثانى ئيسالمى كوردستاندا لةرووى كارى ريَكخراوةييدا َ هةلسوو ِراوة (يةكطرتووى ئيسالمىء
40
()2012 يةكةمي()2012 ذمارة ()5(..)55ي تشريني يةكةم
َ كؤمةلى ئيسالمىء بزووتنةوةى ئيسالمى) ية ،ئةمةش ناكاتة هةموو ئيسالمييةكانء طوزارشت لةتةواوى طؤ ِرةثانةكةو ِرابوونى ئيسالمى كوردستان ناكاتَ ، بةلكو َ هةلسو ِراوانى ناو ئةم طؤ ِرةثانة جطة لةو َ سى اليةنة دةيان كةسايةتى كاراو خةلكى َ ئةكاديمى ئيسالمىء بانطخوازى ديارو و دةزطاو دامةزراوةو طروثى تايبةتمةندى ب��وارى ث���ةروةردةو دةع��وةو ضاالكى كلتوورىء ئيعالمي لةطؤ ِرةثانةكةدا بوونيان هةيةو هةنديَكيان بةرهةمء كاريطةرييان َ لةهةندى بةسةر دةوروبةرةكانيانةوة سى حيزبة ئيسالمييةكةش رووةوة َثيش َ كةوتووة. ئ��ةو ث��رؤذةي��ةى ئيسالمييةكانى دةبيت ئةو كوردستان لةخؤ دةطريَت َ حةقيقةتةى س���ةرةوةى َتيدا رةض��او َ هةولةكان بؤ كؤكردنةوةى كرابيتء َ لةضوارضيوةى توانا ئيسالمييةكان َ كارى هاوبةشدا هيض كةسء اليةنء َ كؤمةلَيكى تيادا لةياد نةكريَتء بوونيان بةكةم تةماشا نةكريَت ،بةداخةوة شيوةية باس لةكارى هةنديَك برا بةو َ هاوبةشى ئيسالمى دةك��ات كةخؤى دةبيت ئةوانةى ئةندازيارى ثرؤذةكةيةو َ لةم طردبوونةوة ئيسالمي يةدا هاوبةشى دابيت ئةو دةكةن ئةو مةرجانةيان َتي َ دايدةنيتء بةشدارى لةم ثرؤذة هاوبةشة َ لةسةربيت، ئيسالمييةدا رةزامةندى ئةوى َ ئةم نةفةسة ناتةندروستةى موخاتةبةو قسةكردن لةسةر ك��ارى هاوبةشى ئيسالمى لةاليةن ئةو برايانةوة طوزارشت لةكيبرو غرورو خؤبةزلزانىء رةتكردنةوةى ئةوانيترى ئيسالمى دةكاتء تا َئيستا جطة َ كيشانة لةزيان سوودمان لةم جؤرة خؤهةل َ
ناشةرعيانة وةرنةطرتووة. َ ئةوانةى دةيانةويَت حالةتى ئيسالمى لةكوردستاندا بةرةو َثيشةوة ب ِرواتء كارو دةبيت بانطةوازى ئيسالمى يةكبخريَتَ ، يةكةمجار دةستبةردارى َ طرى دةروونىء َ لةطةل ناكؤكييةكانى خؤيان ببن لةهاتنةثيشةوةيان براكانيانداو مةبةست َ بؤ يةكخستن و كؤكردنةوةى كارةكان لةناو ثرؤذةيةكى هاوبةشدا نمايشكردنى نةبيتَ ، بةلكو شكؤو طةورةيى خؤيان َ شكؤى ئيسالمء وةحدةتى كارى ئيسالمى طيرابيت. لةبةرضاو َ كارو َ هةلسو ِرانى اليةنء كةسايةتيية ئيسالمييةكانء خ��ودى كاراكتةرة َ َ لةهةلةو هةلسو ِراوةكانيش بةدةرنين يةكيك لةئامانجةكانى دةبيت َ ناتةواوىء َ َ هةولة هاوبةشةى ئيسالمييةكان ئةم ضارةسةرى ئةو ناتةواوىء كةموكورتيانة َبيتء لةناو ئةو بازنة هاوبةشةى كارة نويَيةكانياندا ببنة تةواوكةرى يةكتر. ئةو راستييةش لةبةرضاو بطرين كةئةوةى خاوةنى ئةم ثرؤذة ئيسالمييةى كارى هاوبةشى ئيسالمييةكانة بريتيية لةهةموو ئيسالمييةكانء خواستى لةميذينةى طشت َ موسلمانانيشة ،بؤية باش َ نيية لةهةنطاوى يةكةمةوة اليةك منةت بةسةر ئةوانيتردا بكاتء مةرج بؤ براكانى دابنيت ،ئةوةى مؤركى هاوبةش دةدات َ شيوةية بةشدارى بة ثرؤذة ئيسالمي لةم َ هةموو الي��ةنء رةوتء كةسايةتيية ئيسالمييةكانى كوردستانة ،ئةطةر اليةنء بةشيك بكريَنة دةرةوة ،ئةو كات ثرؤذةكة َ نابيتة كارى هاوبةشء طة ِرانةوةيةكى تر َ دةستثيكى َ دةبيت بؤ َ مالجيايىء خالى َ َ ثةرتةوازةيى طؤ ِرةثانة ئيسالمييةكة.