Meander 2020 nr 3 juli-september jaargang 19 by Natuurpunt Meanderland

2020 • Juli | Augustus | September • Jaargang 19 nr. 3

Belgie -Belgique P.B.-2440 Geel 1 BC1323

MEANDER

Driemaandelijks magazine van Natuurpunt - regio Meanderland - Afdelingen Netebronnen, Balen-Nete, Geel-Meerhout en Ham Afgiftekantoor: Geel 1 - P209043 • v.u. An Gijs - Weidestraat 11 2490 Balen

Colofon Natuurpunt

Giften

Natuurpunt is een vrijwilligersvereniging die kwetsbare en bedreigde natuur in Vlaanderen beschermt. Met 6.000 actieve vrijwilligers en 480 werknemers beheren we 500 natuurgebieden met een oppervlakte van 25.000 ha. We voeren natuurstudies uit en we zetten vorming en workshops op om mensen dichter bij de natuur te brengen. Met 117.000 aangesloten gezinnen zijn we de grootste natuurbeschermingsorganisatie van Vlaanderen.

Giften voor de aankoop van natuurgebieden in de regio Meanderland zijn welkom op rekening BE56 2930 2120 7588 van Natuurpunt Beheer met vermelding van de naam en het nummer van het project dat je wenst te steunen. Vanaf €40 ontvang je een fiscaal attest.

Lid worden Door overschrijving van 30 euro op rekening BE17 2300 0442 3321 met vermelding ‘nieuw lid’. Als lid ontvangt u automatisch het nationaal contactblad ‘Natuur.blad’. Extra abonnementen: Natuur.focus (natuurstudie en –beheer) 13 euro en Natuur.oriolus (vogelstudie) 12 euro. Beide extra abonnementen samen 21 euro.

Meander Meander is het gratis driemaandelijks contactblad voor de leden van Natuurpunt in de afdelingen Balen-Nete, Geel-Meerhout, Ham en Netebronnen (Dessel-Mol). Andere geïnteresseerde leden van Natuurpunt kunnen een jaarabonnement op Meander nemen door overschrijving van 8 euro op rekening BE31 0015 6350 0055 van Meander. De Meander is gratis te raadplegen op www.issuu.com/meanderland Oplage: 2.600 exemplaren.

3770 – Grote Netewoud 7709 – De Maat (Mol) 7067 – Zammelsbroek (Geel) 7088 – Neerhelst (Geel) 7118 – Griesbroek (Balen) 7725 – Buitengoor en Vleminksloop (Mol) 7734 – De Vennen (Balen) 7736 – Malesbroek (Geel/Meerhout) 7739 – Molse Nete (Balen/Mol) 7763 – Belsbroek-De Vloyen (Geel/Meerhout) 7769 – Breeven (Geel) 7779 – Scheppelijke Nete (Mol/Balen) 7783 – Selguis (Geel) 7784 – De Bleken (Mol) 8810 – De Rammelaars (Ham) 8874 – Veldhovenheide (Ham) 3283 – Natuur.huis De Rammelaars (Ham) F-04013 – Watermolen Meerhout

Redactie An Gijs, Jef Sas, Frans Emmerechts, Jeannine Simonis, Marc Verachtert, Jan De Schepper, Tom Schildermans, Ja n Albrecht, Wendy Thys, Arne Vermeulen, Mirella Bruynseels, René Ducastel, Jurgen Sophie.

Contactadressen Afdeling Netebronnen

Frans Emmerechts, frans.emmerechts@gmail.com.

 jefsas@skynet.be  www.facebook.com/natuurpunt.netebronnen  www.natuurpunt.be/afdelingen/natuurpunt-netebronnen

Met dank aan onze fotografen

Afdeling Geel-Meerhout

Contact

Marc Verachtert, Margo Ghielens, Jan Albrecht, Fons Lommelen, Hilde Viane, Frans Emmerechts, Wendy Thys, Katelijne Bohy, Robert Pieters, Nico Schrans, Marc Boeckmans, Marc Mangelschots, René Ducastel, Jan Meeus, Mai Mondelaers, Dirk Stynen, Rogier Tormans, Mirella Bruynseels, Conny Beckers, Saskia Noyens, Rik Verborgt, Ellen Kinnaer, Marc Van Rumst, Karel Verbruggen, Kris Van Elsen, Judith Van de Putte, Stef Smet, Leo Mertens, Tom De Laat, Roger Geens, Herman Bijnens, Bart Hulsmans. Coverfoto’s, van links naar rechts, van boven naar onder: Konik eet van kale jonker in het Zammelsbroek © Frans Emmerechts, Veldparelmoervlinder © Marc Mangelschots, Aalscholver © Jan Meeus, Gehoornde metselbijen © Jan Mangelschots, Heikikkers © Rik Verborgt, Cursisten natuurgids in De Rammelaars, met mondmaskers en social distancing © Frans Emmerechts, Berkenzwammen op dode berk © Frans Emmerechts (achtercover) Op alle foto’s rusten auteursrechten. Voor de gegevens van de fotografen kunt u contact opnemen met de redactie.

Lay-out Meander Arne Vermeulen en Jan Albrecht.

Deadline teksten volgende Meander Maandag 20 juli 2020. Verschijnt eind september 2020. Inlichtingen voor het leveren van tekst en beeld: frans.emmerechts@gmail.com.

Roodborsttapuit © Frans Emmerechts

2 | Meander 3

 marc.verachtert@skynet.be  www.facebook.com/natuurpunt.afdeling.geel-meerhout  www.natuurpunt.be/afdelingen/natuurpunt-geel-meerhout

Afdeling Balen-Nete  tom.schildermans@skynet.be  www.facebook.com/natuurpunt.balen-nete  www.natuurpunt.be/afdelingen/natuurpunt-balen-nete

Afdeling Ham  frans.hoes2@telenet.be  www.facebook.com/natuurpunt.ham  www.natuurpunt.be/afdelingen/natuurpunt-ham

Bezoekerscentrum Grote Netewoud  bc.grotenetewoud@natuurpunt.be  www.facebook.com/GroteNetewoud  www.grotenetewoud.be

RARE TIJDEN SPECIALE TIJDEN H

et minuscule, kleine virus dat er in illustraties en op miscroscoopbeelden zo schattig uitziet, had wel een enorm effect op globaal niveau. Voor mij zag het eruit als een aardbolletje met roodgetinte struikjes erop. Eerder een zeemijn, zei mijn opgehokte huisgenoot. Toch stond de wereld plots stil in maart 2020, en moesten we in isolatie toen duidelijk werd dat geen enkel land covid-19-vrij zou blijven. En dan trokken we massaal de natuur in. We konden enkel nog wandelen en fietsen dus werden stapschoenen en fietsen afgestoft en vlakbijgelegen natuurgebieden door velen voor het eerst ontdekt. Ook Meanderland liep plots vol met wandelaars, soppend over modderige paden na weken van heftige regens. Plotseling apprecieerden velen hoe belangrijk natuur, rust en groen waren en ze ervaarden een welgekomen vrijheid. Onderzoekers grepen hun kans om dit unieke experiment vanuit allerlei invalshoeken te bestuderen. De Universiteit Antwerpen ontdekte door een bevraging bij meer dan 11.000 personen dat meer mensen de natuur in trokken omdat ze meer tijd hadden. Bijna 90% voelde zich nadien fitter, positiever, meer ontspannen, minder angstig en gelukkiger. Een derde vond het zelfs te druk in de natuur. Dit toont hoe belangrijk het is natuurgebieden te blijven creëren en uit te breiden, en daarin ook aandacht te besteden aan beleefbare natuur, waarin je vrijelijk kan wandelen en genieten. Tussen de droeve, gruwel- en paniekverhalen over covid-19, rapporteerden de media ook over curieuze voordelen voor de natuur. Er waren beelden uit Venetië, waar boten gewoonlijk continu modder uit de kanalen oprakelen. Dat water was nu transparant blauw met scholen vissen en zichtbare waterplanten. We zagen foto’s van wilde dieren die verlaten straten in lege steden doorkruisen. En we merkten een daling van de luchtvervuiling door de stilstand van verkeer en vliegtuigen. Er werd minder geluidsstress bij walvissen gemeten in oceanen waar het scheepvaartverkeer afnam. Een serieuze daling van de vraag naar ruwe olie waardoor de controversiële ontginning van schaliegas en fracking stilviel. Er werd zelfs minder seismische achtergrondtrilling waargenomen in de aarde, aldus de British Geological Survey. In sommige gevallen zal deze pandemie ook verwoestend blijken voor de natuur, bijvoorbeeld in situaties waar natuurbehoud sterk afhankelijk is van inkomsten uit toerisme. Denk aan Afrikaanse safariparken waar stropen nu wellicht in het levensonderhoud van omwonenden zal voorzien. We leerden dat thuiswerken en het vermijden van werkfiles ook voordelen heeft en bedrijven en organisaties op die manier ook

prima blijven draaien. Velen hopen dat we aan deze crisis een appreciatie voor duurzaamheid en nabijheid zullen overhouden. Kunnen we hieruit ook leren hoe we klimaatopwarming en pollutie toch kordaat kunnen aanpakken of houden we ons uitstelgedrag vol? Het stilvallen van (lucht)verkeer zal wellicht maar een beperkte invloed hebben op de concentraties aan CO2 en broeikasgassen in de atmosfeer. Maar evengoed is klimaatopwarming, net zoals de covid-19-pandemie, een grote ramp die mensenlevens bedreigt. Het verschil zit echter in de gevoelde urgentie ervan, zoals het gekende verhaal van de kikker die niet wegspringt uit water dat langzaam tot een kookpunt wordt gebracht. We zijn in staat drastische stappen te zetten om een acute crisis aan te pakken, maar voor problemen die gradueel toenemen lijkt dit niet te lukken. In elk geval zullen de gevolgen op natuur- en milieuvlak ongetwijfeld nog jaren bestudeerd en geëvalueerd worden. Hopelijk leren we veel uit deze geschiedenis. En… leve de vele nieuwe natuurgenieters in onze natuurgebieden!

Veerle Van den Eynden Voorzitter Natuurpunt Ham

De Rammelaars: Afstand houden, niet knuffelen, en nee, ook niet voeren © Jan Albrecht

juli - september 2020

EEN VISTRAP

IN HET MALESBROEK

eel vissoorten verplaatsen zich over grote of minder grote afstanden, van honderden meters tot duizenden kilometers. Sommige doen dit dagelijks, andere jaarlijks, nog andere slechts één maal in hun leven, zoals palingen die naar de Sargassozee zwemmen om te paaien en dan te sterven. Vissen migreren immers niet alleen om voedsel te zoeken maar ook om zich voort te planten. De uitgestorven kwabaal bijvoorbeeld – enkele jaren geleden opnieuw geïntroduceerd aan de Straalmolen in Balen – plant zich daar nu succesvol voort in de aangelegde paaiplaatsen bij de nieuw aangelegde vistrap. Voor de vissen op de Grote Nete was het lange tijd relatief eenvoudig om stroomafwaarts te zwemmen, maar uiterst moeilijk om opnieuw in de bovenloop (dikwijls hun biotoop om te paaien) te raken. De oorzaak was de serie watermolens en stuwen met groot verval die zich op de rivier bevinden. Zo had de watermolen aan ons Bezoekerscentrum Grote Netewoud een verval van 1,6 m! Ondertussen werden er al obstakels verwijderd: de watermolens van Meerhout en Hulsen kregen een vistrap en voor de Hoolstmolen in Olmen staat die op de planning.

Zicht op de werken © Marc Verachtert

4 | Meander 3

Een meander en twee bruggen In 2019 startte de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) ook met de aanleg van een vistrap in het Malesbroek. Natuurpunt kocht er de laatste jaren gronden tussen de Grote Nete en de Molse Nete en op één van die percelen werd een meander gegraven en werden twee bruggen gebouwd. (De achterliggende landbouwgronden - een aan de ingang van de vistrap en een waar de meander terug aansluit bij de Grote Nete - blijven bereikbaar.) Daarmee werd de stuw (die er blijft) omzeild en kunnen vissen eenvoudiger stroomopwaarts migreren. De vistrappen worden in V-vorm aangelegd zodat er voldoende water stroomt en de vissen het beperkte hoogteverschil van 10 tot 12 cm kunnen overbruggen. Tussen de trappen zullen diepere plaatsen met rustig water ontstaan waar vissen kunnen rusten en voedsel vinden. Sommige soorten eten waterplanten, andere kleine waterdiertjes.

Boomplantdag Omdat er in de uitgegraven zone ook veengronden waren, werden de oevers versterkt met tonnen breukstenen en een palenrij. Die werd vervolgens afgedekt met de teelaarde afkomstig van de afgraving, zodat nieuwe begroeiing mogelijk wordt. In totaal werd 2.100 kubieke meter bodem weggegraven. Door de overvloedige regenval in het voorjaar was er van de nieuwe meander op momenten niet

Ook aan de ijsvogel werd gedacht © Margo Ghielens

veel meer te merken. Een ‘boomplantdag’ - een aanplanting van elzen en essen om de gekapte populieren te compenseren kon daarom niet doorgaan. De nieuwe vistrap vormt een ecologische doorgang voor de verdere kolonisatie van de Grote Nete en haar bovenloop door zeldzame soorten als kleine modderkruiper en rivierdonderpad. Hij kan ook helpen door het areaal van beekprik uit te breiden en ook dat van paling die er alsmaar zeldzamer wordt. In het noordwesten van het perceel werd de oever opgehoogd (zoals een natuurlijk meanderende rivier dat ook zou doen) zodat hij een geschikt biotoop vormt voor oeverzwaluwen en ijsvogels om in te broeden. Want ook dat soort leefomgeving waren we kwijtgeraakt door de rivieren recht te trekken.

Opendeurdag In de periode augustus/september willen we een opendeurdag houden om iedereen de kans te geven deze nieuwe vistrap te bezoeken o.l.v. een ervaren gids. Een exacte dag kunnen we niet plannen in deze coronatijden maar zal in de media aangekondigd worden.

Toekomst Een volgende vistrap zal worden aangelegd stroomopwaarts aan de Meerhoutsebaan (Passeman). Het kapwerk van de (dode) sparren daar werd al uitgevoerd en graafwerken worden in de tweede helft van dit jaar gestart. Ook ander belangrijk rivierherstel (een hermeandering) tussen beide vistrappen wordt gepland.

Marc Verachtert

Uitleg over de werken © Marc Verachtert

juli - september 2020

PADDENOVERZET

2020

Gewone pad © Frans Emmerechts

Na hun winterslaap denken onze amfibieën allereerst aan… eitjes leggen en bevruchten. Maar op hun tocht naar de voortplantingspoel vallen heel wat verkeersslachtoffers. Bij onze inheemse amfibieën loopt de biologische wekker af na de eerste regenbuien met hogere temperaturen (vanaf 7 °C). Meestal in de maand februari, maar de afgelopen jaren worden padden, kikkers en salamanders soms vroeger wakker. Bij duisternis en hoge vochtigheid kruipen deze nuttige dieren uit hun schuilplaats en trekken ze instinctief naar water. Zij die geluk hebben kunnen zonder problemen naar een voortplantingspoel trekken. De iets minder fortuinlijke dieren moeten soms een verharde weg oversteken en het alsmaar toenemende verkeer trotseren. Hierbij lopen ze een grote kans doodgereden te worden. Daar komt nog bij dat de piek van de paddentrek (net na het donker) precies samenvalt met de avondspits. Waakzame natuurliefhebbers vinden soms plaatsen waar tientallen en zelfs honderden dieren verminkt of dood op het asfalt liggen. In de provincie Antwerpen alleen al werden dit jaar 2543 slachtoffers geteld.

6 | Meander 3

Natuurpunt - Hyla Natuurpunt roept daarom automobilisten op om aandacht te hebben voor de paddentrek en hun snelheid te minderen tot 30 km/u op de aangegeven plaatsen. Reden: bij lagere snelheden kunnen bestuurders trekkende padden gemakkelijker opmerken en ontwijken. Minstens even belangrijk: bij snelheden hoger dan 30 km sneuvelen ook veel amfibieën door het ‘aanzuigeffect’ van het voorbijrazende verkeer. Hyla, de reptielen- en amfibieënwerkgroep van Natuurpunt, heeft een uitgebreid netwerk van paddenoverzetters in Vlaanderen. Zij houden nauwlettend in het oog wanneer de amfibieën wakker worden en komen waar nodig in actie.

Meanderland Zo ook in Geel en in Mol. Om te voorkomen dat de wegen in sommige buurten zouden veranderen in ‘paddenslagvelden’ worden de diertjes bij het oversteken

al vele jaren geholpen. Dit jaar werden op vijf plaatsen putten gegraven en emmers en schermen geplaatst om padden, kikkers en salamanders de kans te geven hun lenteoversteek veilig te overleven. Tijdens hun trektocht naar de voortplantingspoel houden die schermen hen tegen zodat ze erlangs gaan lopen of springen tot ze in een emmer vallen. Ook muizen kunnen in zo’n emmer terechtkomen, maar die kunnen er opnieuw uit dankzij een stok, die daartoe in elke emmer geplaatst wordt. Van 27 januari tot 21 maart werden padden (gewone padden), kikkers (bruine kikkers) en salamanders (alpenwatersalamanders) door middel van die emmers overgezet. Oorspronkelijk was gepland om tot 31 maart door te gaan, maar daar staken de coronamaatregelen een stokje voor. De overzetplaatsen in Geel lagen in Kievermont (Engels Kamp, Reivennen), in Voort (Selguis) en langs de Wildersedijk (Malesbroek-Wilders). In Mol werd overgezet in de Kievitstraat (Tipven) en in de Schooldreef (Rauw). Verder werd in Geel de Amerikalaan gedurende een periode voor de paddentrek verkeersvrij gemaakt. Het overzetwerk werd meestal gedaan door groene en bewuste buren, meestal leden van onze vereniging, met logistieke ondersteuning van de gemeenten. En soms kwamen schoolkinderen wel eens helpen. Voor hen was dat een leerzame activiteit. Natuurpunt beschikt over lessen en werkbladen om als inleiding van een paddenactie te gebruiken. Hyla-contactpersonen in Meanderland zijn bereikbaar via volgende e-mailadressen: ann.kenis@telenet.be, jeannine.simonis@ telenet.be, verdonckannemie@gmail.com, hurricane.james@ skynet.be en martine.beyens@gmail.com.

Een landschap met beversporen © Leen Aarts

Paddenoverzet 30 km! © Jan Albrecht

Helpende schoolkinderen in Mol © Fons Lommelen

juli - september 2020

Vlaanderen

Provincie Antwerpen

Kievermont Geel

Voort Geel

Kievitstraat Mol

Schooldreef Mol

Padden + kikkers

98.785

36.015

1.325

205

548

307

Salamanders

11.818

5.485

Padden + kikkers

5.978

2308

174

Salamanders

899

235

Padden + kikkers

3.239

1.175

Salamanders

Heentrek

Slachtoffers

Terugtrek

Cijfers In Geel-Wilders werden slechts 56 amfibieën overgezet (alleen heentrek). De andere resultaten van de amfibieëntrek in 2020 voor Vlaanderen, Antwerpen, Geel en Mol geven we graag beknopt weer in een overzichtelijke tabel. De matige aantallen padden die, vergeleken met vroeger, in Wilders, maar ook op de twee plaatsen in Mol werden overgezet, vallen op. De droge en warme zomers van 2018 en 2019 zijn er misschien een verklaring voor. Dit jaar belooft de droogte echter mogelijk nog erger te worden… Vanaf half maart trekken de volwassen diertjes na het eitjes leggen en bevruchten terug naar hun zomerbiotoop, maar deze trek verloopt veel geleidelijker dan de heentrek of voorjaarstrek. Bij padden en kikkers verlaten de vrouwtjes het water vaak direct na het afzetten van de eieren terwijl mannetjes vaak nog lang blijven in de hoop dat er nog verlaatte vrouwtjes bij het water aankomen. Salamanders blijven vaak het hele voorjaar, soms tot in de zomer in het water. Dit verklaart de lagere cijfers voor ‘terugtrek’ van onze overzetacties. Die eindigden immers op 21 maart.

Alpenwatersalamander © Frans Emmerechts

Paddenregen Vanaf begin juni tot augustus zien we het gevolg van de paddentrek: honderden padjes en (bruine) kikkertjes, kleine kruipertjes van amper één centimeter groot, komen uit het water. Het fenomeen is zo opvallend dat er een woord voor werd uitgevonden: de paddenregen! Interessante links over de trek en het leven van padden en andere amfibieën: • https://www.padden.nu/Amfibieentrek.aspx • https://www.natuurpunt.be/pagina/paddenoverzet • https://www.hylawerkgroep.be/paddenoverzet

Hilde Viane Frans Emmerechts

8 | Meander 3

Bruine kikker © Frans Emmerechts

rm Voorjaarsvoje rt landkaa

Zomervorm landkaartje

EÉN SOORT, TWEE GEDAANTES

et landkaartje is een vlinder die er in het voorjaar helemaal anders uitziet dan in de zomer. Landkaartjes die tijdens de lente uit de pop sluipen zijn overwegend oranje van kleur met zwarte vlekken terwijl de vlinders van de zomergeneratie overwegend zwart zijn met langs de rand een oranjerode gevlekte band en over het midden van de vleugel een witte band. Landkaartjes komen voor in ruigten, in graslanden en in de buurt van bosranden waar ze eitjes op brandnetels leggen. Ze drinken nectar van hoge bloemen zoals distels, fluitenkruid en koninginnenkruid. Jonge rupsen leven in groepen bijeen. Ze verpoppen vervolgens tot een vlinder die er heel anders uitziet dan de ‘moedervlinder’, ze vormen de zomergeneratie. Vroeger werden beide vormen als aparte soorten beschouwd. Tot kweekexperimenten duidelijk maakten dat de ene generatie nakomelingen zijn van de andere. Beide generaties vertonen dezelfde karakteristieke, fijne tekening op de onderzijde van de vleugel die aan een netwerk van wegen op een landkaart doet

Onderzijde landkaartje

Rupsen landkaartje op brandnetel

denken. Vandaar komt de naam van deze vlinder: landkaartje (Engels: map butterfly, Frans: carte géographique). Nu weten we dat de daglengte, de temperatuur en het vochtgehalte tijdens het verpoppen de kleurvormen van de volwassen vlinders bepalen. De landkaartjes van de lente hebben als rups in de winter te weinig licht en lage temperaturen gekend en nemen automatisch de oranje kleur aan. De rupsen van de volgende generatie hebben in juni de langste dag meegemaakt en dus veel licht en ook veel hogere temperaturen ervaren dan in de winter. De landkaartjes van deze generatie zijn zwart. De nakomelingen van deze generatie gingen als pop weer de winter in en kwamen in april weer tevoorschijn als oranje landkaartjes. Maar in een warm voorjaar of tijdens een sombere zomer ontstaan er tussenvormen. Als het in juni en juli te fris en te somber is, loopt de kleurontwikkeling in het honderd en krijg je tegelijk oranje met zwart. Maar de laatste tijd zien we door de klimaatverandering dat de poppen begin september al klaar zijn en de vlinders als derde generatie uitvliegen. Dan was er veel minder licht maar de temperatuur was wel hoog. Hun uiterlijk houdt het midden tussen de eerste en de tweede generatie en opnieuw ontstaan er ‘twijfelaars’. Kijk voortaan ook maar uit naar deze vreemde tussenvormen.

Tekst en foto's: René Ducastel

juli - september 2020

NIEUWS UIT HET

Bezoekerscentrum Grote Netewoud Site De Watermolen: deel 2 Nu de renovatiewerken aan de watermolen beëindigd waren, stond er nog één grote uitdaging op het programma: de heraanleg van de grote vijver en de realisatie van de speelnatuur op de percelen waar vroeger het huis van de molenaar stond. Begin mei kregen we het nieuws dat de aannemer zou beginnen. Een geluk bij een ongeluk, want met de overheidsmaatregelen vanwege een welbekend virus, was ons bezoekerscentrum gesloten en mocht niemand ‘uit zijn kot'. Een ideaal moment dus om die grote buitenwerken uit te voeren. De vijver werd op plaatsen afgeschuind en het slib werd naar één kant geplaatst, zodat daar rietopslag kan komen. Volgens kenners zullen de blauwborst, de kleine karekiet en nog andere vogels er hun weg naartoe vinden. Ook werden twee doorgangen voorzien naar de Grote Nete zodat vissen in de vijver kunnen komen om te paaien. Bovendien komt er een avontuurlijk waterpad over een deel van de vijver dat aansluiting vindt bij het Totterpad.

Slib verwijderen uit vijver © Wendy Thys

Op het perceel naast de vijver, waar de speelnatuur komt, zijn bij het ter perse gaan van deze Meander, de grote lijnen uitgezet. De oude gracht wordt opnieuw opengelegd, er worden speelheuvels en tunnels aangelegd, en er zal een avontuurlijk klimtoestel en een amfitheater/buitenklas voor kinderen worden voorzien. Ben je benieuwd? Kom dan gewoon zelf een kijkje nemen! Vijver leegpompen © Wendy Thys

Heraanleg vijver © Wendy Thys

10 | Meander 3

Mooie, maar speciale waarneming Tijdens de afgelopen 'blijf-in-uw-kot'-periode werden er veel mooie waarnemingen gedaan in Meanderland. Toen deze foto me werd doorgestuurd, heb ik toch even de specialisten van de website waarnemingen.be moeten inschakelen. En wat bleek? De gespotte soort was een 'Castor Fiber Corona' of 'Corona-bever'... zeer zeldzaam! Daarom hebben ze de waarneming dadelijk vervaagd op de website… ;-) Ontdek nog mooie waarnemingen in Meanderland verder in deze Meander. Wil jij ook graag jouw waarnemingen delen met ons? Stuur je foto's met een klein begeleidend tekstje naar Frans (frans.emmerechts@gmail.com) en wie weet staat jouw foto in de volgende Meander.

Studie en monitoring van waarnemingen Wil je ook wel eens weten hoe die plant of dat dier heet dat je ziet in de natuur? De tijd dat je daarvoor boeken moest doorploegen is voorbij. Want de gratis app Obsidentify vertelt je in één klik wat je voor je lens hebt. Als je een account aanmaakt kan je je herkenningen opslaan. Hierdoor komen je soorten op www.waarnemingen.be waarna beheerders, beleidsmakers en onderzoekers er mee aan de slag kunnen. Zo help je Natuurpunt gegevens verzamelen. Iedereen kan de app gebruiken, van leek tot professional en van jong tot oud. Zowel in de natuur, als in de eigen achtertuin.

Hoe gebruik je de app? Het gebruik van de app is simpel: download de app voor Android of voor iOS, maak een foto van plant, dier of paddenstoel. Snij de foto bij voor een betere herkenning. Zorg dat je verbinding hebt met internet, klik op de knop ObsIdentify, en krijg binnen seconden de naam van de soort met aanvullende informatie. Door vervolgens op ‘bewaar identificatie’ te klikken wordt de herkenning opgenomen in waarnemingen.be, je digitale notitieboekje. De app herkent in totaal 13.767 soorten uit de Benelux. Die zijn verdeeld over soortgroepen zoals vogels, dagen nachtvlinders, sprinkhanen en krekels, planten, paddenstoelen, zoogdieren, vliegen en muggen, spinnen, slakken, bijen, wespen, hommels, enz. Bekijk via de link https://bit.ly/obsidentify hoe eenvoudig de app te gebruiken is! ObsIdentify is een product van Stichting Observation International, in België vertegenwoordigd door Natuurpunt, en tot stand gekomen in een samenwerkingsverband tussen Observation International, Naturalis Biodiversity Center en COSMONiO Imaging BV en is mede mogelijk gemaakt door het Prins Bernhard Cultuurfonds.

Wendy Thys Coördinator Bezoekerscentrum Grote Netewoud Watermolen 7, 2450 Meerhout 014/21 34 50 bc.grotenetewoud@natuurpunt.be www.grotenetewoud.be www.facebook.com/GroteNetewoud

juli - september 2020

| 11

In domein Wellenseind © Nico Schrans

HET BROEKENHUIS Voor de zesde jaargang van de reeks vogelcursussen gingen we shoppen in het broekenhuis. Neen, niet die broekenwinkel die al veertig jaar een vaste waarde is in de Kempen. Het was eerder een natuurwinkel. We konden er kiezen tussen rode, roze of witte broeken. Het ging dus over spechten. Een bont allegaartje “’t Kan verkeren!”, zei Bredero. Ook voor Koen Leysen. Voor het eerst in zijn lange loopbaan bij Natuurpunt CVN presenteert Koen Natuur een theorieles die uitsluitend spechten behandelt. De presentatie begint zowaar met schilderijen van Rubens en Hieronymus Bosch waar enkele van de wereldwijd vierhonderd soorten spechten op vereeuwigd zijn. We weten allemaal dat de beesten een harde kop moeten hebben om zo te roffelen en dat ze holen uithakken in bomen. Bijzonder is ook dat ze twee voorwaartse en twee achterwaartse tenen hebben en een stevige steunstaart om extra steun te krijgen bij het hamergeweld. De groene specht heeft dan weer een tong zoals een miereneter. De tong, die opgerold zit in de schedel, kan tien centimeter uit de snavel schieten om zijn

12 | Meander 3

favoriete kostje te vangen: mieren. We leren ze ‘vanzelfsprekend’ ook determineren. Hier een bescheiden determinatielijst der spechten. Groene specht: groen uiterlijk (ah ja!) met rode pet. Het mannetje heeft een rode baardsnede. Foerageert op de grond op zoek naar mieren. De zang is als een lach. Grijskopspecht: groen uiterlijk (ah ja?) met grijze kop en smalle snorstreep. Komt enkel nog voor in de Ardennen. Grote bonte specht: grootte van een spreeuw, rode broek, mannetje én vrouwtje roffelen om de aandacht te trekken, roept: ‘kip!’ (ah ja?). Kleine bonte specht: grootte van een mus, witte broek, roffelt dubbel zo lang als de grote bonte (tip: als je 21, 22 kunt tellen tijdens de roffel, is het zeker een kleine bonte), mannetje heeft een rode pet.

Middelste bonte specht: de snavel is eerder een pincet, roze broek en rode pet. Heeft een gaaiachtige miauwende roep. Zwarte specht: onze grootste specht (4547 cm!), zwart uiterlijk (ah ja!), rode kopkap (man) of rode nekvlek (vrouw). Lacht zoals een groene specht maar hoger en metaalachtiger (ah ja?). Draaihals: Afrikatrekker met schorstekening. Enkel waar te nemen tijdens de trek.

Mr. Zeeman Eind februari steken we de grens over naar het domein Wellenseind. Dit is het privédomein van de familie Zeeman. Ja, nu wel van die bekende winkelketen. En meneer Zeeman was zo vriendelijk om enkele jaren geleden zijn domein open te stellen voor het publiek. Vijf soorten spechten komen er voor en de lesgevers verzekeren ons dat de middelste bonte specht gegarandeerd is. Een boute uitspraak over een beestje dat je niet vaak spot. Er komen op het domein echter meerdere broedparen voor dus ik kijk draaihalzend uit naar mijn eerste dichtbijontmoeting met de middelste bonte.

Dr. Livingstone, I presume? We worden opgedeeld in drie groepen, elk met een eigen vochtigheidsniveau. Het heeft namelijk de hele maand geregend. Een droge voetenroute, de binnenroute en de avonturiersroute. Ik vervoeg de groep met de Livingstone-allure. Het maarts veulen (de groene specht) doet zijn naam alle eer aan en lacht ons uit bij het vertrek. Als dat maar geen omen is? Onder leiding van domeinbeheerder Lex Peeters en Geert Vandenheuvel gaan we zoek naar de bron van de Nijl. Oh, pardon! Dat komt ervan met al dat water. Geert is een etholoog. ‘Een wat?’, hoor ik je zeggen. Hij is een bioloog gespecialiseerd in dierengedrag. Het kan dus niet misgaan. Het is de baltsperiode van de spechten en er zou momenteel aardig wat activiteit moeten zijn in het bos. In april kun je ook nog wel wat activiteit waarnemen maar dat zijn de ‘loserspechten’: wanhopige mannetjes die alsnog een vrouwtje willen strikken. Het is voor hen als wachten op Godot. Een beetje zoals bij onze excursie. Op een paar grote bonte spechten en een grote groep geel oplichtende sijsjes na, blijft het onheilspellend stil in het bos. Het bos is veranderd in een mangrove en Lex verlekkert ons met de melding dat we weldra door een kralenketting van vijf territoria van de middelste bonte gaan wandelen. Nou ja, wandelen? Het is eerder zwemmen. Maar avonturiers als we zijn versagen we niet en ploeteren

Middelste bonte specht © Robert Pieters

verder. Dit lijkt me de ideale biotoop voor de waterspecht. Geen geroffel, gelach of miauw te horen. Niets, nada, niente! We gaan toch Howard Carter niet achterna die de vloek van Toetanchamon moest ondergaan? En dan, op de terugweg. Daar! Een middelste bonte specht! Waar? Hij zit

minutenlang stil tegen een tak. Geen wonder dat je ze moeilijk waarneemt. Zo hebben we wel rustig de tijd om onze dorstige ogen te laven aan de specht met de roze broek, het rode petje en zijn nooit gesloten zwarte kraag. Het is gelukt! Onze ontdekkingsreis kan succesvol afgesloten worden. De drie groepen komen opnieuw samen bij een lekkere lunch en een La Trappe. Geluk kan simpel zijn: vrienden, een vogel en een trappist zijn voldoende. Ik had nog graag een uiltje gevangen bij een volgende cursus maar het zal over roofvogels gaan. Een cursus die enkele jaren geleden al eens georganiseerd werd. Geen uilen dus voor mij maar een kans voor anderen om op ontdekkingstocht te gaan. Bedankt Jef, Koen, gidsen en medeorganisatoren. We zijn weer een bijzondere ervaring rijker.

Nico Schrans Meanderlanders weer op stap met Koen Leysen © Katelijne Bohy

juli - september 2020

| 13

Nachtegaal met juveniel in De Rammelaars © Bart Hulsmans

Zingende Nachtegaal © CC Frebeck

GROOTMUIL IN DE RAMMELAARS 'Tweet Tweet' zei Koen

Ik weet het, lezer, in deze coronavirustijden staat het gelijk met het intrappen van een open deur, maar: wandelen in de natuur vormt een perfecte remedie tegen stress, depressie, angst en spanning. Het is algemeen geweten dat de kleur groen rustgevend is. Maar natuur is ‘natuurlijk’ meer dan bloemen en planten (dat je dit van een plantkundig iemand moet horen). De Rammelaars illustreren dit perfect want een kernsoort van het reservaat is de nachtegaal. Recentelijk konden wij dankzij Koen Leysen zijn hemelse gezangen horen op Twitter. Ik zeg ‘zijn’, vermits het de mannetjes van Luscinia megarhynchos zijn die om ter luidst overvliegende vrouwtjes trachten te verleiden om met hen een toekomst op te bouwen, of toch tenminste een nest jongen groot te brengen. Dat doen ze typisch in mei. Koen hoorde in De Rammelaars begin mei niet minder dan 11 mannetjes. Dertig jaar terug waren het er ooit eens 17, nadien veel minder.

Vooruit na achteruit Blijkbaar volgen deze cijfers de algemene trend die recentelijk in Knack door Dirk Draulans werd gesignaleerd: ‘Eind vorige eeuw zouden er nog zo'n 1500 broedparen in onze contreien (lees Vlaanderen) aanwezig zijn geweest - wat toen al bijna vijftig procent minder was dan dertig jaar daarvoor. Sindsdien is de nachtegalenpopulatie nog sterker teruggelopen. Het blad Vogelnieuws van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek meldde dat ons

14 | Meander 3

nachtegalenbestand tussen 2007 en 2014 met liefst 98 procent is afgenomen. De soort is hier met andere woorden bijna verdwenen’. Maar hij eindigt zijn artikel gelukkig met een positieve noot dat de nachtegaal het de laatste jaren toch weer beter doet. Het zangpostenverloop in De Rammelaars volgt dus blijkbaar de regionale trend, en dat is maar goed ook. De redenen van achteruitgang zijn gekend, en dezelfde als voor vele vogelsoorten: afname van insectenpopulaties door insecticidengebruik in de landbouw, zowel hier in Europa als op de overwinteringsplaatsen in Afrika, en verlies aan habitat. Voor de nachtegaal zijn dat vochtige bosjes. Verruiging door bemesting en veranderingen in grondwaterpeil lijken ook een negatieve rol te spelen, alhoewel er regionale verschillen zijn (Holt et al. 2012). Het goede nieuws is dat De Rammelaars, met zijn natte elzenbroekbosjes, braamstruwelen, struikgewas en hopelijk nog veel rondfladderende insecten, een ideale leefomgeving vormen. Ten andere,

nachtegalen lusten ook wel pap van oorwurmen, regenwormen, spinnen en hooiwagens, en occasioneel bessen (Vogelbescherming Nederland 2020).

Oorstrelende stemmen We kennen en waarderen de nachtegaal vooral om zijn zang. Hij heeft letterlijk, en veel minder figuurlijk, heel wat noten op zijn zang ! Dit komt al tot uiting in zijn naam. Luscinia betekent mogelijks ‘die in de avond zingt’ (lusci-cinia), en megarhynchos, van het Grieks, betekent grote-bek (of zelfs muil). Als we wat onbeleefd zijn, zet hij dus gewoon een grote bek op ?! Maar wat er uit die bek komt, is dan ook wel oorstrelend. En misschien is dat maar goed ook, want mocht de nachtegaal niet (zo luid) zingen, dan zouden we hem wellicht amper tot niet opmerken. Door zijn wat donkerder bruine bovenzijde, en bleekbruine onderkant valt hij amper te spotten in struikgewas. Door zijn hemelse, luide gezang staat de nachtegaal dan ook symbool voor al wat/ wie hemelse geluiden voortbrengt. Een gekende, maar fictionele figuur is Kuifje’s Bianca Castafiore, de Milanese nachtegaal, door Hergé gemodelleerd op de ‘goddelijke’ Maria Callas (la divina). Gent heeft zijn Gentse nachtegaal, ene Sarah Dhondt. Zweedse nachtegaal Jenny Lind maakte medio jaren 1800 furore in Maerika dankzij Barnum - van de reclamecampagnes.

Nachtegaal in De Rammelaars © Bart Hulsmans

Song-inspiratie, van aardeband tot pad Uiteraard inspireert de nachtegaal ook vele songschrijvers, gezien het hoog aantal nummers met ‘nightingale’ in titel of tekst. Een greep uit het brede aanbod? Gezien mijn voorkeur voor symfonische rock beginnen we met Nightingales and Bombers van de Manfred Mann’s Earth Band, een progrock-band uit de jaren 1970. Verschenen als 2de nummer op de B-kant van de elpee met dezelfde titel (1975), klinkt het vrij symfonisch. De titel verwijst naar een vogelspotter die tijdens WO2 een opname wilde maken van nachtegalen maar tegelijkertijd Engelse bommenwerpers opnam op weg om de Duitse stad Mannheim te bombarderen. De nachtegalen zijn gedurende 7 seconden te horen op het einde van het nummer. Gelukkig, want eigenaardig genoeg vond ik maar weinig songs waar nachtegalen ook echt zelf op te horen zijn. In het rijtje prettig-gestoord, mag het nummer Nightingale (1975) van Roxy Music niet ontbreken. Op album Siren, met als hoes een foto van een zwoelwulpse blondine (hun handelsmerk) zingt Brian Ferry: Before the morning comes, will I hear your song Come little nightingale, I won't be here for long. When you're up there flying, do you care If there's no one else around? When your lover leaves you in the air Do you waver, do you fall? En eindigt met: What is this I hear? I recognize that song Sweet little nightingale ,

I knew you'd come along Soon when the morning comes. We will both be gone So sing pretty nightingale Lead, I'll follow on. Je zou van minder romantisch worden, toch? In dezelfde melodieuze, softe sfeer, is er Nightingales van Prefab Sprout, met als (deels) refrein: If singin' birds must sing, with no question of choice Then livin' is our song, indeed our voice Best agree you and me we're probably nightingales In 1972 lieten The Eagles hun Nightingale op de wereld los. Als laatste nummer van de A-zijde van hun debuutalbum, maakte het in lijn met het bezongen vogeltje zelf, weinig brokken. Lead-zanger was nochtans de fameuze Don Henley. Gelukkig opende dat titelloze eerste album met Take it easy, door Jackson Browne en Glenn Frey, die dat nummer de wereld, en The Eagles, de eeuwigheid inzong. Wellicht de meest bekende nachtegalensong staat op het conto van de Everly Brothers, On the wings of a nightingale (1984), geschreven door de ‘nachtegaal’ van Liverpool, Paul McCartney. Veel recenter heeft in 2002 ook Norah Jones haar Nightingale nummer op de wereld losgelaten, waarbij de nachtegaal staat voor een vrijgevochten persoon, die haar inspireert. Heel zoetgevooisd is A Nightingale Sang In Berkeley Square (1939), gecoverd door tal van artiesten. De a-capella uitvoering van de Manhattan Transfer doet titel en sfeer van het nummer alle eer aan. Maar crooners zoals Vera Lynn, Frank Sinatra, Bing Crosby en Perry Como spreken al evenzeer tot de verbeelding. Raar in deze lijst is de man-met-deschuurpapieren-stem, Rod Stewart. Een vlotte associatie met het hemelse nachtegalengeluid is hier niet echt evident. De klarinetintro van Glenn Miller’s versie uit 1941 imiteert goed de nachtegaal, en droeg zeker bij tot het succes van het nummer. De lijst van nachtegalennummers is oneindig. Om te eindigen, maar vooral omdat de groepsnaam totaal van de pot gerukt is (wellicht wegens afgeleid van een

Monty Python-sketch): Nightingale Song van Toad the Wet Sprocket (1991), een Amerikaanse alternatieve rockband van melodieuze, akoestische pop-rock. Dit vrij korte nummer heeft vaart en melodie, en hiermee eindigen we in schoonheid.

Ga luisteren We zouden ook een resem songteksten kunnen fileren waar nachtegalen worden bezongen. Maar beter trek je er nu als de wiedeweerga op uit. Zet je in De Rammelaars, ’s morgens heel vroeg, ogen dicht, en luister naar wat de nachtegaal te vertellen heeft ! En mocht die om huiselijke redenen (de zorg voor de kroost newaar) minder (luid) zingen, dan zijn er zeker nog andere vogels die jullie zoetgevooisd zullen tegemoet zingen.

Patrick Van Damme Bronnen • Draulans, D. (2020) Beestenboel: de nachtegaal. Knack 50 (18), 29 april 2020, 85. • Holt, C. A., Fraser, K. H., Bull, A. J. & Dolman, P. M. (2012). Habitat use by Nightingales in a scrub-woodland mosaic in central England. Bird Study 59 (4), 416-425 (DOI: 10.1080/00063657.2012.722191). • Vogelbescherming Nederland (2020). Nachtegaal. https://www.vogelbescherming.nl/ ontdek-vogels/kennis-over-vogels/vogelgids/ vogel/nachtegaal. • Koen Leysen op Twitter: https://tinyurl.com/ Koen2020.

Luscinia megarhynchos, Naumann, Naturgeschichte der Vögel Mitteleuropas 1905 © CC

juli - september 2020

| 15

DOODGRAVERS IN DE NATUUR

Gewone doodgraver © Frans Emmerechts

Een doodgraver of grafdelver is iemand die een graf graaft en het na de begrafenisceremonie ook weer dichtmaakt. Dat is bij mensen zo. Maar ook bij kevers bestaan er doodgravers. Veel mensen zijn die kevers wel eens tegengekomen, vaak vol met mijten en druk krioelend op en rond dode dieren. Begraven De gewone doodgraver die we hier zien op de foto’s is twaalf tot zestien millimeter groot en daarmee een van de kleinste van de acht soorten die bij ons voorkomen. Hij is van de andere (minder algemene) doodgravers te onderscheiden door de geheel zwarte antennes en de vorm van de achterste oranje vlekken Gewone doodgraver © Frans Emmerechts

16 | Meander 3

op de dekschilden. Die lopen niet door tot aan het midden. Doodgravers hebben zo’n goede reukzin dat ze vanop grote afstand de geur van een ontbindend muizen- of vogellijkje kunnen waarnemen. Ze vliegen er in de avondschemering naartoe en beginnen met het begraven van het dode dier. Tijdens het begraven geven de doodgravers het karkas een steeds rondere vorm door er voortdurend aan alle kanten tegenaan te drukken. Als het karkas iets is weggezakt, maken ze een schuine gang waar ze het kadaver induwen. De gang wordt steeds dieper en het kadaver vervormt steeds meer tot een bolletje. Aan het einde van de gang graaft het vrouwtje een broedkamer uit. Pas als het kadaver helemaal onder de grond is, paren de doodgravers. Daarna laat het mannetje het vrouwtje alleen. Het vrouwtje van de gewone doodgraver

legt haar eitjes dan in een zijgang van de broedkamer. Tot de eitjes uitkomen, voedt ze zich met het dode dier. Ze zit aan de bovenkant van het dier en braakt verteringssappen uit. Die sappen lossen een deel van het karkas op zodat er een brij ontstaat.

Broedzorg Na vijf dagen komen er larven uit de eitjes en het vrouwtje lokt die larven naar zich toe. In de eerste uren krijgen ze de door haar gemaakte voedselbrij in druppels aangeboden. Als ze groter zijn, eten ze ook zelfstandig van het karkas. Kort na elke vervelling moeten de larven weer door het vrouwtje worden gevoerd. Na een week gaan de larven zich verpoppen tot volwassen kevers en zit de taak van de zorgzame moeder erop.

Frans Emmerechts

We hebben enkele bewogen maanden achter ons liggen. Ons anders zo vrije leven werd plots beperkt, en tegelijkertijd toonden we als gemeenschap kracht en solidariteit. Het coronavirus gaat nog niet meteen weg en zal grote uitdagingen blijven vormen voor de samenleving. Van de activiteiten aangekondigd in het vorig nummer van Meander kon nauwelijks iets doorgaan. Ook voor ons zomerprogramma hieronder is het niet duidelijk wat zal mogelijk zijn! Hou je op de hoogte van de beslissingen van de Nationale Veiligheidsraad. In onze nieuwsbrief, op de websites en facebook pagina’s van afdelingen en van bezoekerscentra zullen we actuelere informatie blijven geven. De adressen vind je in het colofon vooraan in deze Meander.

Heidewandeling september 2019 Keyfheide en De Kwacht © Frans Emmerechts

Activiteiten MEANDERLAND Woensdag 1 juli t.e.m. 31 augustus › Zomerspeurtocht in De Rammelaars • Na het succes van de speurtocht tijdens de corona-lockdown, zetten we gans de zomer een nieuwe speurtocht uit in De Rammelaars. Ga met kaart en instructies op zoek en los het raadsel op. • Afspraak: dagelijks 24/7. Opdrachtsfolders aan Natuur.huis De Rammelaars, Dutselaar, Ham. • Info: www.facebook.com/natuurpunt.ham of 0470/68 34 47 (Veerle). Zaterdag 4 juli t.e.m. 29 augustus › Zomerbar aan de Nete • Tijdens de zomermaanden kan je aan het bezoekerscentrum, Watermolen 7-8, Meerhout terecht voor de ‘Zomerbar aan de Nete’. Op regelmatige basis wordt het terras van de watermolen op zaterdagavond omgetoverd tot een gezellige zomerbar. Het startschot van onze Zomerbar aan de Nete wordt gegeven op zaterdag 4 juli. Voor de juiste info hou je best onze facebookpagina in de gaten. • Start steeds om 18 u, einde om 23 u. • Info: www.facebook.com/GroteNetewoud/ of bc.grotenetewoud@natuurpunt.be of 014/21 34 50.

Zaterdag 4 juli t.e.m. 30 augustus › Natuur.Café • Geniet van het mooiste terras van Ham en omstreken, bij de vijver vol kikkers, salamanders en libellen. • Afspraak: elke zaterdag en zondag, 13-18 u. Natuur.huis De Rammelaars, Dutselaar, Ham. • Info: www.facebook.com/natuurpunt.ham of 0470/68 34 47 (Veerle). Zaterdag 4 juli › Ecologische Werkgroep Meanderland • Inventarisatie van een aantal geplagde percelen gelegen tegen De Most in reservaat De Vennen. • Afspraak: 9 u, einde Nieuwendijk Balen, voorbij Tuincentrum Willy Mol,1ste haakse bocht links. Einde 12 u. • Info: Jan Mallants, 0489/60 73 59 of hildeviane@gmail.com of 0472/71 99 00. Zondag 5 juli › Zomerwandeling de Vloyen • Genieten van mooie natuur? Dat kan vlak bij het bezoekerscentrum aan de watermolen. • Afspraak: parking bezoekerscentrum (hoek Molsebaan -Lil), Meerhout om 14 u. Einde rond 16.30 u. • Info: doxjo@belgacom.net of 0494/42 35 78.

juli - september 2020

| 17

Zondag 19 juli › Vlinderen voor kinderen • Voor kinderen vanaf 6 jaar… samen gaan we op zoek naar vlinders in de tuin. • Afspraak: TuinHier (volkstuinen), Brukel te Geel, om 13 u. Einde rond 16 u. • Info: pieterjan.vervecken@gmail.com of 0495/78 34 25. Zondag 26 juli › Vlinders en sprinkhanen in De Vennen • Tijdens de warmste periode van het jaar is natuurgebied De Vennen een paradijs voor vlinders en sprinkhanen. Ga mee op zoek naar de leukste exemplaren tijdens deze leuke wandeltocht. • Afspraak: 14 u, parking FC Cools, Peer Luytendijk, 2490 Balen. • Info: Denis Mertens, 014/30 90 65. Zondag 26 juli › Gluren bij de buren • Excursie door natuurgebied Averbode Bos en Heide. Een tiental jaar geleden vonden er in dit gebied, op de grens van Kempen en Hageland, misschien wel de meest ingrijpende natuurinrichtingswerken van heel de regio plaats. Tijd dus om eens poolshoogte te gaan nemen om de resultaten te evalueren. Een boeiende landschapswandeling van om en bij de 8 km leidt ons door stuifduingebieden, Diestiaanheuvels, heidevlaktes en gemengde bossen. Om de drukte rond de abdij van Averbode te vermijden, starten we de wandeling aan de voormalige kerk van Veerle-Heide. • Afspraak: 13.30 u, parking Alma/Carrefour, Kruisven Mol (=carpool) of om 14 u parking kerk/gemeenschapscentrum in Veerle –Heide. • Info: Paul Verhoeven, hurricane.james@skynet.be of 0472/26 21 34.

Kleine zonnedauw © Frans Emmerechts

Zondag 12 juli › Dauwtrappen, natuurwandelingen en bio-ontbijt • Wandelen in natuurgebied De Rammelaars vanaf het krieken van de dag met aansluitend bio-ontbijt met spek-eieren en allerlei lekkers à € 10 / kinderen € 6. • Vogelzangtrip met gids om 6 u. Ontbijt 7.30-10 u. Bloemetjes-en bijtjeswandeling met gids om 10 u. • Afspraak: Natuur.huis De Rammelaars, Dutselaar, Ham. • Info: Frans Hoes, tel. 0472/57 75 15. Zondag 12 juli › Vlinderwandeling Zammelbroek • Laat ons maar eieren naar de Clarissen brengen, want het moet mooi weer zijn! Vandaag gaan we immers met Pieterjan de vlinders in het Zammelsbroek ontdekken... • Afspraak: parking kerk Geel-Oosterlo, om 14 u. • Einde rond 16.30 u. • Info: pieterjan.vervecken@gmail.com of 0495/78 34 25.

18 | Meander 3

Zondag 2 augustus › Officiële opening wandelpad Verkallen en hondenlosloopzone Ecocentrum • M.m.v. gemeentebestuur Mol. Opening van het pad door schepen van milieu, Frederik Loy. Wij zorgen achteraf voor een drankje en een hapje. Iedereen hartelijk welkom! • Afspraak: 10 u Ecocentrum De Goren voor de excursie met opening van het pad. Start ‘woefkes’-wandeling om 13.30 u. Met je eigen aangelijnde hond ga je op stap met collie Lykke en gids Mia. • Info: miamelis@telenet.be of 0498/68 81 26 en jefsas@skynet.be of 0499/34 62 60. Zaterdag 29 augustus › Ecologische Werkgroep Meanderland • In het Buitengoor. • Afspraak: 9 u, Ecocentrum De Goren, Postelsesteenweg 71, Mol. • Info: andre.vanhoof@telenet.be of 0494/29 79 49 of hildeviane@gmail.com of 0472/71 99 00.

Cursisten natuurgids 2020 begin maart op De Maat © Katelijne Bohy

Zaterdag 29 augustus › Nacht van de vleermuis • Ga tijdens een avondwandeling met onze natuurgids mee op zoek naar deze fladderende zoogdieren en kom meer te weten over hun manier van leven. Afstand wandeling: ± 3 km. • Afspraak: 20.30 u aan het Bezoekerscentrum Grote Netewoud, Watermolen 8 in Meerhout. • Info: huybrechtsalex@outlook.be of 0494/35 24 67. Zaterdag 29 augustus › Nacht van de vleermuis • Afspraak: 18 u, Natuur.huis De Rammelaars, Dutselaar, Ham. • Info: www.facebook.com/natuurpunt.ham of 0470/68 34 47 (Veerle). Zondag 30 augustus › Heidewandeling Verkallen en De Maat • B(l)oeiende paarse heidebiotopen vol geuren , kleuren en leven. Kom mee op ontdekking! • Afspraak: 9 u parking taverne Jagershof (Baileybrug/Sas3- De Maat Mol). Einde: ca. 12 u. • Info: jefsas@skynet.be of 0499/34 62 60. Donderdag 3 september › Cursus roofvogels • Start van cursus gegeven door Koen Leysen van Natuurpunt CVN en Jef Sas (praktijk). • Vier opeenvolgende donderdagen theorie: 3, 10, 17 en 24 september om 19.30 u in Ecocentrum De Goren, Postelsesteenweg 71, Mol. • Nog enkele plaatsen vrij in de theoretische lessen. Praktijk volzet.

Zondag 6 september › Heidewandeling Malesbroek/de Hutten en Keyfheide • Duinen en heide! Hier en daar hebben we nog een relict van dit biotoop. Natuurpunt werkt aan herstel van dit waardevolle Kempens landschap in het kader van een Europees Life-project. • Afspraak: taverne Luihoeve, Bredestraat 62, Meerhout om 14 u. Einde rond 16.30 u. • Info: luc.van.den.bergh@telenet.be of 0499/63 20 07. Zaterdag 12 september › Werkvoormiddag De Wurft Postel • Boompjes trekken e.a. beheerwerken op De Wurft in Postel bij Yves Lesseliers van 9 tot 12 u. • Picknick bij Yves met als toemaatje lekkere soep Van Cécile! Als je hiervan wil mee genieten, gelieve dan wel voor donderdag 10 september een seintje te geven aan jefsas@skynet.be of 0499/34 62 60. Zaterdag 19 september › Kempense Beertrail • De Kempense Beertrail is een wandelen loopevent dat zich in de prachtige Belse Bossen afspeelt. Het parcours is 90% onverhard. Je wandelt of loopt 14 kilometer en je proeft onderweg enkele bieren. Na inspanning komt ontspanning en je sluit af met een bier naar keuze. Gezellige muziek, een hapje en een drankje aan het bezoekerscentrum te Meerhout zorgen voor een leuke afsluiter. Voor deelnemers van +18 jaar. Start om 13 u, einde is voorzien om 21 u. • Afspraak: Bezoekerscentrum Grote Netewoud, Watermolen 7-8, Meerhout. • Info: www.kempensebeertrail.be, info@kempensebeertrail. be of 0494/90 36 50.

juli - september 2020

| 19

Zondag 27 september › Herfstwandeling Breeven - De Kievit • Uitgestrekte bossen, droge en natte heide, weilanden en dreven en hopelijk heel veel paddenstoelen op onze zoektocht door Breeven. • Afspraak: kapelletje Beekhoek 49, Geel-Ten Aard, om 14 u. Einde rond 16.30 u. • Info: marc.verachtert@skynet.be of 0475/23 39 34. Donderdag 1 oktober › Filmavond ‘De Slapende Reus’ van Frans Verhoeven • Afspraak: 19.30 u in ’t Kristallijn, Blauwe Keidreef 3, Mol.

Groot koolwitje © Frans Emmerechts

Zondag 20 september › Heidewandeling Bel • Duinen en heide! Hier en daar hebben we nog een relict van dit biotoop, met centraal het mooie Torfven. • Afspraak: kerk Geel-Bel om 14 u. Einde rond 16.30 u. • Info: verdonckannemie@gmail.com of 0494/99 51 36 of mirellabruynseels@hotmail.com.

Filmrecensie door Bas Van der Veken, coördinator Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete: Frans Verhoeven begint de film in zijn heimat Mol met beelden van de Ronde Put en het Buitengoor. Via de bovenlopen van de Kleine Nete belandt hij bij het hoofdonderwerp van deze film: de Kempense Heuvelrug en de vallei van de Kleine Nete tussen de watermolens van Retie en Grobbendonk. In 52 minuten neemt de cineast je mee naar bekende en minder bekende plekken in het gebied. Van de kabouterberg in Kasterlee tot de Heggekapel in Lille. Van de ruïne van Priorij ten Troon in Grobbendonk tot het Lavendelven in Herentals. Weidse landschappen wisselen af met macroopnamen van vogels, bloemen en insecten. De cineast heeft ook oog voor erfgoedrelicten zoals de Duitse Flakstellung uit WO II, verlaten groeves en oude lijkwegen. Daarnaast zet hij ook de toeristische troeven van de regio in de verf. De film is een waardevol tijdsdocument en geeft een mooi overzicht van de landschappelijke kwaliteiten van dit stukje Kempen. Omdat Frans Verhoeven de ruime regio én de loop van de vier seizoenen in beeld brengt, kan een kijker wel even de weg kwijt raken. Anderzijds zie je dat het beeld, de muziek en de montage het werk zijn van professionals. Door het trage karakter is het een fijne slow-movie voor een avondje genieten met andere natuurliefhebbers. • Iedereen welkom, maar liefst eerst inschrijven bij jefsas@ skynet.be of 0499/34 62 60 gezien de plaatsen in de zaal beperkt zijn.

Zondag 20 september › Op zoek naar grote grazers Molse Netevallei • Achter het ‘oude’ casino in Mol-Gompel bezoeken we twee begrazingsblokken waar enkele Galloway-runderen het graasbeheer doen. Laarzen zijn aan te raden, zeker bij regenweer! • Afspraak: 14 u, Casino Gompel, Owenslei, Mol. Einde ca 16.30 u. • Info: guy.hannes@skunet.be of 014/31 71 54; luc.de.groof@ live.be of 0494/29 79 49.

Wilde hop © Frans Emmerechts

20 | Meander 3

Mooie natuurwaarnemingen

Dotterbloem Gehoornde metselbij Meerhout, 18 april. Vrouwelijke feromonen brengen hoofd en lijf van mannetje gehoornde metselbij op hol… maar hoe werkt ‘social distancing’ weer juist?

Op 14 april verkenden we een mooi stukje Grote Netewoud: het Griesbroek. We vonden er pareltjes van graslanden met dotterbloemen en zegges.

Mai Mondelaers

Marc Mangelschots

Gewone kameleonspin

Grauwe schildwants Op 27 maart vond ik in mijn tuin in Geel een beestje dat ik nog niet kende. Volgens Waarnemingen.be is het een grauwe schildwants. Een op het oog klein en onschuldig diertje, maar het kan behoorlijk stinken als het zich in het nauw gedreven voelt. Verder is het diertje ongevaarlijk voor mensen.

Rogier Tormans

Ik dacht een foto te maken van een stilzittende hommel. Maar bij nader toezicht bleek die het slachtoffer van een krabspin: de gewone kameleonspin. Een ‘afwachtende jager’ die geen web weeft, maar urenlang roerloos kan zitten wachten tot een prooi dicht genoeg genaderd is, om dan toe te slaan en direct haar gif te injecteren.

Dirk Stynen

juli - september 2020

| 21

Kat en muis: Foto gemaakt in mijn tuin op 9 maart: kat en muis zijn al drie dagen dikke maatjes… tot nu toe!

Ellen Kinnaer

Oranje oesterzwam In 2011 was de oranje oesterzwam nog een verborgen schat op Waarnemingen.be. De soort werd voor het eerst gezien in de Vlaamse Ardennen. In 2019 was ze alleen van 34 vindplaatsen bekend. Dit jaar kwamen er 9 nieuwe groeiplaatsen bij. De aanhoudende regen zorgde voor een goed seizoen. Deze opname werd gemaakt op 4 januari op de wandelweg tussen De Maat en de put van ’t Rauw.

Karel Verbruggen

(Bastaard)rups Worden alle rupsen vlinders? Rupsen zijn larven van vlinders. Eens ze groot genoeg zijn, verpoppen ze en transformeren ze tot een vlinder. Maar niet alle rupsen zijn van vlinders. Bladwespen, primitieve en hoofdzakelijk vegetarische wespen, hebben bastaardrupsen. Die lijken erg op vlinderrupsen, maar als je goed oplet kan je ze onderscheiden door het groter aantal valse poten met zuignapjes. Hier zie je zo’n bastaardrups van de helmkruidbladwesp op helmkruid, in het Buitengoor.

Frans Emmerechts

22 | Meander 3

Middelste bonte specht Tijdens een van onze coronawandelingen met het gezin merkten we deze middelste bonte specht op. Het is de eerste keer dat we die hebben waargenomen in onze ‘achtertuin’, het Selguis.

Arne Vermeulen

Scholekster

Sperwer 1

Deze knapperd zat begin maart gewoon naast de ring in Geel: een scholekster. Onder vogelaars heet de vogel ook wel ‘Bonte Piet’.

De laatste tijd krijgen wij in onze tuin in Geel het bezoek van een sperwer. Deze foto, de sperwer met een Turkse tortel als prooi, heb ik kunnen nemen vanop een afstand van 4 meter. Ongelofelijk! Waar is de tijd dat je met laarzen aan en verrekijker in de hand deze prachtige vogels slechts kon zien in het veld.

Judith Van de Putte

Leo Mertens

Grote muur Op mijn dagelijkse wandeling met de hond, zag ik op 19 maart deze mooie bloempjes in de kant staan: grote muur. De plant is vroeger in gebruik geweest als geneesmiddel voor de ogen. Tegenwoordig wordt hij in natuurlijke tuinen toegepast als attractieve bodembedekker onder houtige gewassen.

Saskia Noyens

Heikikker In het ‘Vennetje van Gerhees’ speelt zich ieder jaar een mooi tafereeltje af: tientallen heikikkers geven er gehoor aan de lokroep van de natuur en komen naar het vennetje om zich voort te planten. De mannetjes vertonen gedurende korte tijd een blauwe zweem en dat levert leuke plaatjes op.

Rik Verborgt

juli - september 2020

| 23

Twee pareltjes samen Scheefbloemwitjes waren hier in Wezel in 2019 echt geen zeldzaamheid meer, vorige zomer heb ik meer dan 25 waarnemingen in eigen tuin gedaan. Ook de kleine parelmoervlinder was aan een ongelooflijk jaar bezig. Bij het klasseren van foto’s van vorige zomer kwam ik deze tegen: beide samen op één foto! Toch een beetje speciaal vind ik.

Roger Geens

Sperwer 2 Op 29 maart vlogen zowel een sperwer als zijn prooi, een heggenmus, tegen het raam van het huis van mijn ouders. Beide waren even het noorden kwijt maar konden na enkele minuten verder vliegen. Natuurlijk lieten we de kans niet onbenut om een foto te maken!

Tom De Laat

Luier Wat deze koolmees in haar snavel houdt is een wegwerpluier. Ook andere zangvogels halen de uitwerpselen van hun jongen uit het nest en stoppen die in een pakketje van slijm. De vieze luier dumpen ze ergens anders. Zo blijft hun nestje proper!

Frans Emmerechts

24 | Meander 3

Roodborst Begin maart gezien in Bel, in de omgeving van de Sohnarr Sjel… een fiere roodborst! Hij was trots op dat mooi stukje natuur daar!

Kris Van Elsen

Spoor hagedis Bijgevoegd een panoramafoto van een dierenspoor bij ons op Heidehuizen. Vroeger heb ik nog wel sporen gezien maar nooit van een hagedis! Het staartspoor is wel héél aanwezig. Allicht van een levendbarende hagedis.

Fons Lommelen

Voorjaarskluifzwam Krooneend Nog eens een echte zeldzaamheid in de buurt gefotografeerd: krooneenden op de Roost in Veerle, weliswaar net buiten Meanderland. Het was zeker een jaar of tien geleden dat ik hier in de streek nog krooneenden gezien had. De oorspronkelijk uit Azië afkomstige krooneend is een soort met een uitgesproken voorkeur voor meren met rijke oever- en onderwatervegetatie. Aangenomen wordt dat de krooneend naar West-Europa uitweek omdat de kwaliteit van het oorspronkelijke leefgebied sterk afnam.

De voorjaarskluifzwam is een zeldzame zwam die een beetje lijkt op morieljes. Hij groeit op verrijkte kale grond en op strooisel onder naaldbomen. Hij kan bij consumptie dodelijk giftig zijn. Gevonden op 19 maart op het wandelpad langs het kanaal tussen Sas 4 en Sas 5. Er stonden 5 exemplaren.

Stef Smet

Robert Pieters

Groentje Ik keek in Bel naar fladderende boomblauwtjes rond een hazelaar, en plots zag ik een… groen blauwtje??! Nooit gedacht dat ik hier een groentje zou zien, een vrij schaarse standvlinder die lokaal voorkomt op zandgronden.

Mirella Bruynseels juli - september 2020

| 25

Aalscholver Tijgerspin met eicocon Een opname van vorige zomer in mijn bloemenweide: een vrouwtje tijgerspin. Achter haar hangt haar eicocon, zo groot als een golfbal. Een cocon bevat honderden eitjes en wordt door het vrouwtje bewaakt tot ze sterft. Een maand nadat de cocon is gesponnen komen de jonge spinnetjes uit het ei, maar verlaten de cocon pas in maart van het volgende jaar.

Deze aalscholver had net een lange vlucht achter de rug en zat uit te rusten aan de kant van de visvijver naast de Goorvijver in Dessel. Ik kon met kleine passen tot op 10 meter dichtbij komen en nam met een bonkend hart deze foto.

Jan Meeus

Stef Smet

Sprinkhaanzanger

Grote gele kwikstaart

We zijn in coronatijden een aantal keren vroeg gaan wandelen. Op een morgen in april hoorden we aan het Torfven in Bel een vreemde, insectachtige, mechanische ratel, hoger en ijler dan die van een snor, die de stilte verbrak. En ineens zagen we hem zittenâ&#x20AC;Ś laag in een struikje: een sprinkhaanzanger, tjirpend uit volle borst.

Hier een foto genomen op 5 mei aan het Bezoekerscentrum Grote Netewoud te Meerhout, waar ik vlakbij woon. Een grote gele kwikstaart met voeder voor de jongen in zijn bek. De grote gele kwikstaart houdt hier al jaren. Ik heb zelfs ooit gezien dat de jongen uitvlogen. Dat was geweldig mooi om te zien. Dit vogeltje is een van mijn lievelingen.

Mirella Bruynseels en RenĂŠ Ducastel

26 | Meander 3

Conny Beckers

Zomertaling Bij de mooie natuurwaarnemingen kan je deze keer best ook het mannetje zomertaling vermelden dat langere tijd in het Griesbroek bleef rondhangen. Het gaat niet goed met de zomertaling. In de Rode Lijst van de Vlaamse broedvogels (versie 2004 én 2016) staat de soort opgenomen in de rubriek ‘bedreigd’. Misschien zat er in het Griesbroek wel een vrouwtje te broeden in de kant…

Oehoe

Tom Schildermans

Ik heb de perikelen van de oehoe in Geel-centrum in de wintermaanden goed gevolgd. De laatste keer dat ik hem nog gehoord had was in de nacht van 14 op 15 maart. Ik dacht tot op 29 april dat hij weg was. Toen zag ik hem in de dakgoot van de SintAmandskerk. Ik ben om 12 u, rond 16.30 u en rond 17.30 u aan de kerk gepasseerd en de oehoe zat er elke keer,(mijn buurman Marc Van Rumst heeft de foto gemaakt). Ondertussen weten we allen via de nationale pers dat op het balkon van een dakappartement tegenover de kerk begin mei drie jongen werden geboren!

Luc Damen

Slechtvalk Ik ben niet altijd in mijn kot gebleven in deze coronatijden. Voorsmaakje voor een mogelijke cursus roofvogels in september: slechtvalken in ons eigen Meanderland! Om de vogels tijdens het broedseizoen niet te storen geef ik geen info zoals GPS en omgeving. Paul Van Gestel

Oproep! Veldparelmoervlinders 3 mei. In vervoering! Een parend koppeltje veldparelmoervlinders kunnen fotograferen en filmen. In totaal 6 stuks geteld. Mijn dag kon niet meer kapot!

Herman Bijnens

Voor deze rubriek roepen we al onze lezers op om actief mee te werken. Zag u zelf iets moois of speciaals in de natuur in onze regio of in gebieden waar onze afdelingen of werkgroepen op uitstap gaan, laat het ons weten. Bedoeling is om ons tijdschrift nog meer een tijdschrift van alle leden te laten zijn. Stuur je interessante waarneming naar frans.emmerechts@gmail.com en misschien juli -Meander! september 2020 | verschijnt ze dan wel in de volgende

15.000 WAARNEMINGEN voor natuurgebied Griesbroek

Van ‘gewone spurrie’ tot ‘wilde eend’! Akkoord… het is niet de meest aantrekkelijke eyecatcher om een artikel mee te beginnen, maar toch schuilt er een spektakelrijke én zeer diverse geschiedenis van maar liefst 15.000 waarnemingen tussen het anjerachtige plantje en een van de meest voorkomende eenden van ons land. In het Balense natuurgebied Griesbroek werd - in volle coronacrisis – namelijk de kaap van 15.000 waarnemingen gerond. De allereerste waarneming in het gebied werd door Florabank Flo.wer (de overkoepelende databank van Vlaamse plantenwerkgroepen) gedateerd op 1 januari 1940 en op 23 april 2020 zorgden veertien wilde eenden voor de historische mijlpaal. In totaal werden er al 2.422 soorten fauna en flora gedetermineerd in één van de meest gevarieerde gebieden van de Grote Netevallei. Daarbij was de blauwe reiger de vaakst gespotte soort met 203 waarnemingen; de buizerd en de meerkoet staan voor de gelegenheid broederlijk zij aan zij op de tweede plaats (184 waarnemingen). De eerste niet-vogel in de ranking is de veldparelmoervlinder;

28 | Meander 3

een zeldzame bezoeker in natuurgebieden, maar in het Griesbroek vindt de vlinder vlotjes zijn weg én groeide hij mettertijd zelfs uit tot de ‘mascotte’ van het gebied.

Zeldzaam zwart en sierlijk purper Maar niet enkel de veldparelmoervlinder vond doorheen de jaren zijn weg naar het Griesbroek. Topwaarnemers én ‘Griesbroekkenners’ Tom Schildermans (conservator) en Dirk Geenen (beheerteamlid) wreven zich al meermaals de ogen uit tijdens de talrijke bezoekjes aan hun favoriete natuurgebied. Tom startte zijn teller (die momenteel al op 2.055 waarnemingen staat) met een visarend in 1997. Dirk opende zijn rekening met klauwtjesmos in 2007 en zit inmiddels ook al aan 1.205 waarnemingen.

De visarend en het klauwtjesmos bleken voor beide heren het begin van heel wat fraais. Zo herinneren ze zich nog heel goed het moment waarop ze oog in oog kwamen te staan met een zwarte ooievaar. “Dat was toch wel mijn spectaculairste waarneming in het gebied”, glundert Dirk terwijl Tom bevestigend knikt. “Maar ook de passage van een purperreiger, een lepelaar en een krekelzanger liggen nog vers in het geheugen. Die laatste was misschien nog de minst verwachte ontdekking.”

Beverblijdschap Maar terwijl de vogels voor de nodige pretoogjes zorgden, was het toch vooral de blijde intrede van een zoogdier dat door het duo als de meest markante ontdekking werd omschreven. “Die eerste knaagsporen van de bever waren misschien toch wel het meest opvallende moment doorheen de jaren”, stelt Dirk. Zeker omdat het knaagdier zich intussen ook vlot gesetteld heeft tussen de Heiloop en de meanderende Grote Nete. “Bevers had ik niet zo snel verwacht, en de impact op het gebied heb ik

misschien wel onderschat. Maar ik ben er wel heel content mee”, besluit Tom. Toch zijn er ook nog tal van andere zeer zeldzame soorten ontdekt in het Griesbroek. Zo zorgde in 2016 de ontdekking van de allereerste Chinese moerasslak van België zelfs voor wat ophef in wetenschappelijke kringen. Daarnaast liet ook de beverrat zich al wel eens zien in het gebied en zorgt het jaarlijkse gebrul van de zeldzame, maar invasieve Amerikaanse stierkikker voor iets minder blijdschap.

Wensenlijstje Ondanks de vele topmomenten in hun favoriete natuurgebied hebben de twee ervaren Natuurpunters nog wel enkele soorten met stip op hun wensenlijstje staan. “Er zijn nog zoveel dingen die ik graag eens in het Griesbroek zou zien dat ik niet kan kiezen”, mijmert Tom. “Misschien kunnen we in een van de komende jaren wel een otter verwachten? Of broedende roerdompen, kwakken, woudaapjes, …?” De iconische otter staat ook mee bovenaan het lijstje van Dirk. “Daarnaast hoop ik ooit ook nog eens zonnedauw of dopheide tegen te komen tijdens één van mijn wandelingen.”

Visvijvers en koterijen Het hoeft geen betoog dat er de komende maanden en jaren nog heel wat andere passanten en/of potentiële inwoners de weg naar het Griesbroek zullen vinden. Het gebied onderging de voorbije jaren - mede dankzij de uitgebreide beheerwerken - een hele transformatie én ook de architecturale bever doet meer dan zijn duit in het zakje om de biodiversiteit te stimuleren. Dat merkte ook Koen Leysen op. Koen is dé vogelreferentie binnen Natuurpunt en mag zich bezoeker van het eerste uur noemen in het Griesbroek. De vogelspecialist liet in 1986 de eerste vogelwaarneming optekenen in het gebied (een barmsijs - onbekend) en beleefde sindsdien ook al heel wat mooie momenten bij zijn regelmatige bezoekjes aan het stukje vogelparadijs tussen Balen en Olmen. “Ik ging als snotter vissen en zwemmen in de Nete aan het Griesbroek. Mijn dag was al geslaagd als ik een blauwe reiger zag overvliegen”, herinnert hij zich. “Maar ik heb de natuur in die jaren enkel maar terrein zien verliezen aan visvijvers en koterijen. En dan kwam Natuurpunt! Wat een winst voor de natuur! Ik had nooit

durven hopen dat ik er grote zilverreigers, bevers en blauwborstjes zou spotten. Zalig! Je blijft verbonden met de plekjes uit je jeugd. Maar hoe dikwijls is het niet dat de huidige versie niet kan tippen aan je herinneringen. Hier is het net omgekeerd. Chapeau aan al wie dit mogelijk gemaakt heeft.

Snelle toename♦ Alle ingrediënten zijn dus aanwezig om snel naar de 20.000 of 25.000 waarnemingen te gaan. In 2019 alleen al werden er meer dan 1.500 waarnemingen gedaan. Dat aantal zal jaarlijks wellicht blijven stijgen omdat meer en meer mensen de natuur én het natuurplatform Waarnemingen.be ontdekken. Of er bij de volgende mijlpaal woudaapjes, kwakken, zonnedauw en/of otters mee in de statistieken zullen staan, valt nog af te wachten. Maar Tom, Dirk, Koen en heel wat andere bezoekers zullen ongetwijfeld ook de komende jaren met verrekijker of telescoop in de aanslag staan om al het fraais te aanschouwen én te registeren.

Jurgen Sophie

juli - september 2020

| 29

SLOOT

Wat zou een sloot zijn zonder kroos! Kroos waartussen het wemelt van allerlei waterkevertjes en waar kikkers op de loer liggen op vliegjes. Eendenkroos Er bestaan verschillende soorten kroos. Zo heb je het gewone eendenkroos. De naam verwijst naar het feit dat eenden deze eiwitrijke waterplantjes opslobberen. In het Engels heet deze plant trouwens common duckweed. De groene schijfjes, drijvend op het water, zijn voorzien van een worteltje dat in het water Gewoon eendenkroos © René Ducastel

30 | Meander 3

hangt. Via dit worteltje neemt het plantje allerlei stoffen op uit het voedselrijke slootwater, stoffen die onontbeerlijk zijn voor de groei.

Waterlelie

bewonderd om hun grootte en zijn het zinnebeeld van rust en reinheid. De witte waterlelie is de bekende waterlelie van vennen en plassen. Een kikker kan uren rusten op de drijvende, hartvormige bladeren terwijl hij aast op vliegen en waterjuffers. Tussen de witte waterlelies bemerk je ook gele bloemen die minder opvallen.

Gele Plomp

Met een doorsnede van wel twaalf centimeter zijn de waterlelies de grootste bloemen van ons land. Ze worden

De bloemen van deze gele plomp zijn kleiner maar de bladeren zijn van dezelfde vorm. Zijn bloemen zijn geuriger en er komen meer insecten op af dan

op die van de waterlelie. Eenmaal open, blijven ze open, dag en nacht, ongeacht het weer.

Loos blaasjeskruid Het loos blaasjeskruid, waarvan de gele bloemen lijken op die van de vlasleeuwenbek, zal je op je tochten niet zo gauw te zien krijgen als gele plomp of waterlelie. Toch vind je in Scheps, de Vennen, Neerhelst en het Buitengoor nog steeds plassen of sloten waar het blaasjeskruid groeit. Blaasjeskruid beschikt over de meest ingenieuze val onder de vleesetende planten. Deze bestaat uit blaasjes met een klapdeur die alleen van buitenaf geopend kan worden. In het blaasje heerst een onderdruk. Als één van de tastharen aan de ingang van het blaasje wordt aangeraakt opent de klapdeur zich en wordt het waterdiertje met water en al naar binnen gezogen waarna de val zich sluit. Het gevangen diertje sterft en wordt door enzymen afkomstig van kliertjes verteerd. De buit bestaat hoofdzakelijk uit kleine kreeftachtigen, radardiertjes en eencelligen, soms zelfs een kikkerlarve. Een heel ingewikkeld proces om door zo’n plantje feilloos te worden uitgevoerd.

Fonteinkruid Op je speurtochten naar waterplanten zal je zeker het drijvend fonteinkruid vinden. Zijn bladeren drijven op het water en de bloemen groeien in aren die boven water uitsteken. Haal een paar bladeren naar je toe maar je moet wel rukken. De plant zit immers in de bodem verankerd via lange wortelstokken. Er zijn in onze sloten nog veel meer andere fonteinkruiden te vinden waaronder het stomp- en Loos blaasjeskruid © René Ducastel

haarfonteinkruid. Beide soorten zijn zonder bloeiwijze zeer moeilijk van elkaar te onderscheiden. Ze zijn zeldzaam in Vlaanderen en gaan sterk achteruit. Deze soorten zijn met zekerheid gezien in Scheps.

Waterviolier Roze bloemen in een sloot of plas zie je niet veel, de meeste zijn geel of wit. De waterviolier is zo’n roze. De bladeren liggen onder water uitgespreid en uit hun midden stijgt de bloeistengel op. Vanaf mei bloeien ze gewoonlijk in niet te brak water. Ik ken plaatsen in onze natuurgebieden waar ze te vinden zijn met tientallen.

Waterranonkel De bloempjes van de waterranonkel vormen in de zomermaanden schitterende, witte tapijten op de waterplassen. Ze hebben groene hartjes met kroonbladen op gele voet. Kikkers durven ook al eens in de planten te happen en daaraan dankt de familie der ranonkels haar naam want Ranunculus betekent kikkertje. Meestal zien we grote waterranonkel. De zeer zeldzame witte waterranonkel bloeit dan weer in het ondiep water van het Klein Torfven te Geel-Bel.

Mirella Bruynseels

juli - september 2020

| 31

MEEDOGENLOZE

Het is volop zomer. Het vraagt moed om op een zonnige zomerdag de heide op te gaan. Gelukkig waait er wat wind. Op een helling met stuifzand merk je plekken op met zandhoopjes en gaatjes. Wat zijn dat voor hoopjes die ieders aandacht trekken?

eze zandhoopjes hier zijn nog vers en werden klaarblijkelijk bij het graven naar buiten gewerkt en wel door een zonderling wezentje met een raar achterlijf, half rood, half zwart. Het is een rupsendoder of Ammophila, een graafwesp. Het is een echte rover die rupsen met zijn gifangel steekt tot ze verlamd zijn. Daarna versleept hij ze naar een hol dat hij vooraf gegraven heeft. Vooraleer op jacht te gaan had hij de opening al afgesloten met wat zand dat hij nu opzij harkt. Dan sleept hij de rups naar binnen en legt er een eitje bij. Daarna verlaat hij het nest en harkt wat Vliegendoder © René Ducastel

32 | Meander 3

zand of kleine steentjes over de opening heen zodat indringers niet naar binnen kunnen. De verlamde rups wacht een treurig lot. Ze blijft leven om te worden opgegeten door de larve.

Soorten Er bestaan soorten rupsendoders. De grote rupsendoder of Ammophila sabulosa benadrukt met zijn wetenschappelijke naam tweemaal dat hij een voorkeur heeft voor een zanderig milieu: ammophila = zandminnend, sabulosa = op zand thuishorend. Deze Ammophila vangt grotere rupsen dan de kleine rupsendoder

of A. campestris. Wat betreft het uiterlijk lijken ze op elkaar maar ze vertonen ander gedrag. Een grote rupsendoder hoeft maar één grote rups te vangen die voldoende voedsel levert voor een heel larveleven. Vooral rupsen van nachtvlinders komen hiervoor in aanmerking. Eén klein rupsje is echt onvoldoende voor de larve van de kleine rupsendoder. Dus keert hij regelmatig terug om nog wat extra rupsjes aan te voeren totdat de larve volgroeid is. De kleine rupsendoder vertoont een vorm van broedzorg die bij de sociale wespen de regel is maar die behalve bij de harkwesp en deze rupsendoder bij geen enkele solitaire wesp wordt aangetroffen. De kleine rupsendoder vangt rupsjes van vooral spannertjes, 4 tot 5 voor elke broedcel.

Neem gerust de tijd om ze stilletjes te observeren en wees niet bevreesd, ze zullen jou nooit steken! Andere killers

Er leven hier nog andere gevaarlijke doders, ook graafwespen maar die vangen spinnen of vliegen. Spinnendoders (Pompilidae) zijn vrij grote wespen die zich, zoals hun naam al doet vermoeden, zich gespecialiseerd hebben in het vangen van spinnen. Men noemt ze ook wel wegwespen omdat ze op zandpaden te vinden zijn. Hun grondkleur is zwart en ze hebben lange poten en lange antennes. Het zijn de vrouwtjes die op spinnen jagen, vooral wolfspinnen. Deze spinnen

maken geen web maar op heiden en zandverstuivingen jagen ze op hun prooi door ze te bespringen. Ook nu wordt een verlamde spin naar een zelf gegraven nest versleept. Daarna legt ze op de spin een ei. Vliegendoders (Mellinus) zijn nog tot laat in oktober te bespeuren. Ze graven een 30 cm diep nest en jagen op allerlei soorten van vliegen: zweefvliegen, drekvliegen en vleesvliegen. Ook is het een wonder hoe feilloos ze altijd hun weg terugvinden naar het nest. Waarschijnlijk

prenten ze de ingang ervan in hun geheugen met herkenbare punten, zoals stokjes of graspollen. Blijkbaar zijn het slimme en bovendien nuttige diertjes. Neem gerust de tijd om ze stilletjes te observeren en wees niet bevreesd, ze zullen jou nooit steken!

René Ducastel

SCHOTSE HOOGLANDERS VERPLAATST IN MOL Op 2 maart verhuisden de Schotse hooglandrunderen van deelgebied Verkallen, waar ze tijdens de winter graasden, terug naar hun vertrouwde plek in het reservaat De Maat. Natuurpunt-ploegleider Bert Teunkens en zijn helpers, Jochen en Marc, hadden met hun machinerie het pad dat naar ’t Kristallijn voert, afgesloten in de richting van de weg Balen - Postel, zodat ze zeker niet in die richting zouden ontsnappen. De rest van de klus verliep vlot. De dieren wandelden rustig de zandweg op richting ’t Kristallijn. Heel even was er twijfel of ze de weg zouden verlaten richting de Rauwse zandput. Maar toen Bert een zak met hooi bovenhaalde en daarmee vooropliep om af en toe wat hooi te strooien, volgden ze verder heel rustig, om tenslotte, voor de afsluiting op de zandweg, gedwee de poort naar het reservaat in te gaan.

juli - september 2020

| 33

1967 2017 YEARS OF INNOVATIVE REPAIRING

Better than the original

NATUUR.CAFÉ DE RAMMELAARS open sinds 14 juni

Natuur.huis De Rammelaars in Ham opent elke zon- en feestdag van 13u tot 18 u zijn deuren. Je kan er terecht voor een flinke wandeling, een frisse pint bio-bier op ons schitterende terras aan de vijver en een gezellig babbeltje. De vrijwilligers ontvangen je met open armen en geven graag advies als je een korte of langere wandeling wil maken in het mooie kleinschalige landschap met bloemrijke hooilanden en broekbossen in een prachtige Kempische beekvallei. In het Natuur.huis verkopen we kaarten, Natuurpunt-artikelen, boeken, diverse producten. Voor de kinderen is er een leuke speelhoek met interessante (natuur)boekjes en verrassingen. Groepen en scholen zijn erg welkom in ons natuurgebied. We stellen graag een aangepast programma op maat voor. Het Natuur.huis is ook beschikbaar voor cursussen en kleine feestjes. Voor de tarieven en alle info kan je terecht bij: frans.hoes2@telenet.be, tel: 0472-57 75 15.

REPARATIES van baden en douches, ramen en deuren, wastafels, vensterbanken, dorpels en aanrechtbladen, vloeren wandtegels. RENOVATIES van Bad-in-bad systeem, Badwissel systeem, Douche-in-douche systeem, Douchewissel systeem. ANTISLIP Safety floor, Antislip in sanitair, Antislip matten, Antislip coatings. Respo Repair Belux - Schans 1 B - B-2480 Dessel T: 014 - 960613 - E: info@resporepair.be

www.resporepair.be

Het Natuur.huis is bereikbaar vanaf de N141. Volg tussen de 2 bruggen over de kanalen de bruine bordjes “De Rammelaars”. Na 2km noordwaarts langs het kanaal naar Dessel bereik je het houten Natuur.huis. De onverharde weg vanaf de noordzijde langs het kanaal naar Dessel is ten stelligste te vermijden. Diverse auto’s werden al weggetakeld!

OPEN:

Vanaf 10 uur, woensdag gesloten Van 15 oktober tot Pasen: dinsdag en woensdag gesloten.

34 | Meander 3