Meander 2022 nr 3 juli - september, jaargang 21

Natuurpunt

Natuurpunt is een vrijwilligersvereniging die kwetsbare en bedreigde natuur in Vlaanderen beschermt. We beheren natuurgebieden, voeren natuurstudies uit en zetten vorming en workshops op om mensen dichter bij de natuur te betrekken. Natuurpunt sloot het jaar 2021 af met een recordaantal leden: op 31 december waren 133.094 gezinnen lid van onze natuurorganisatie. Dat was een stijging van 10.000 leden en dat al voor het tweede jaar op rij.

Lid worden

Door overschrijving van 30 euro op rekening BE17 2300 0442 3321 met vermelding ‘nieuw lid’. Als lid ontvangt u automatisch het nationaal contactblad ‘Natuur.blad’. Extra abonnementen: Natuur.focus (natuurstudie en –beheer) 13 euro en Natuur.oriolus (vogelstudie) 12 euro. Beide extra abonnementen samen 21 euro.

Meander

Meander is het gratis driemaandelijks contactblad voor de leden van Natuurpunt in de afdelingen Balen-Nete, Geel-Meerhout, Ham en Netebronnen (Dessel-Mol). Andere geïnteresseerde leden van Natuurpunt kunnen een jaarabonnement op Meander nemen door overschrijving van 8 euro op rekening BE31 0015 6350 0055 van Meander.

De Meander is gratis te raadplegen op www.issuu.com/meanderland Oplage: 3000 exemplaren.

Redactie

Jef Sas, Marc Verachtert, Frans Emmerechts, Jeannine Simonis, Jan Albrecht, Wendy Thys, Arne Vermeulen, Mirella Bruynseels, René Ducastel, Jurgen Sophie, Veerle Van den Eynden.

Contact

Frans Emmerechts, frans.emmerechts@gmail.com.

Met dank aan onze fotografen

Jurgen Sophie, Frans Emmerechts, Wendy Thys, Rollin Verlinde, Katelijne Bohy, Jef Sas, René Ducastel, Mirella Bruynseels, Marianne Horemans, Paul Wouters, Els Verbruggen, Marc Mangelschots, Roger Damen, Stef Smet, Jaak Geys, Peter Stroobants, Andrea Nietvelt, Bart Hulsmans, Rogier Tormans, Isabelle Noyens, Liliane Winters, Maarten Willems, Ivo Vanhoof, Staf Kauwenberghs, Kristin Van Gestel, Kris Van Elsen, Noor Van Gestel, Karel Verbruggen, Emiel Boeckx, Danielle van Kuijk.

Coverfoto’s: vrouwtje nachtpauwoog © Mirella Bruynseels, middelste bonte specht © Bart Hulsmans, rups nachtpauwoog © Marianne Horemans, controle fuiken. © Danielle van Kuijk, vrouwtje weidebeekjuffer © René Ducastel, vierbandgroefbij © Marc Mangelschots, herfsttijloos © Jef Sas.Vrouw tuingitje op huislook. © Paul Wouters en Marianne Horemans

Achtercover: Tijgerspin met prooi op web met stabilement © Frans Emmerechts.

Op alle foto’s rusten auteursrechten. Voor de gegevens van de fotografen kunt u contact opnemen met de redactie.

Lay-out Meander

Arne Vermeulen en Jan Albrecht.

Deadline teksten volgende Meander Maandag 19 juli 2022.

Verschijnt eind september 2022. Inlichtingen voor het leveren van tekst en beeld: frans.emmerechts@gmail.com.

Giften

Giften voor de aankoop van natuurgebieden in de regio Meanderland zijn welkom op rekening BE56 2930 2120 7588 van Natuurpunt Beheer met vermelding van de naam en het nummer van het project dat je wenst te steunen. Vanaf €40 ontvang je een fiscaal attest.

3770 – Grote Netewoud

7709 – De Maat (Mol)

7067 – Zammelsbroek (Geel)

7088 – Neerhelst (Geel)

7118 – Griesbroek (Balen)

7725 – Buitengoor en Vleminksloop (Mol) 7734 – De Vennen (Balen) 7736 – Malesbroek (Geel/Meerhout) 7739 – Molse Nete (Balen/Mol)

7763 – Belsbroek-De Vloyen (Geel/Meerhout) 7769 – Breeven (Geel)

7779 – Scheppelijke Nete (Mol/Balen) 7783 – Selguis (Geel)

7796 – Hezemeer (Meerhout)

8810 – De Rammelaars (Ham)

8823 – Zeventig Zillen (Ham) 8874 – Veldhovenheide (Ham) 3283 – Natuur.huis De Rammelaars (Ham) F-04013 – Watermolen Meerhout

Contactadressen

Afdeling Netebronnen  jefsas@skynet.be  www.facebook.com/natuurpunt.netebronnen  www.natuurpunt.be/afdelingen/natuurpunt-netebronnen

Afdeling Geel-Meerhout  marc.verachtert@skynet.be  www.facebook.com/natuurpunt.afdeling.geel-meerhout  www.natuurpunt.be/afdelingen/natuurpunt-geel-meerhout

Afdeling Balen-Nete  tom.schildermans@skynet.be  www.facebook.com/natuurpunt.balen-nete  www.natuurpunt.be/afdelingen/natuurpunt-balen-nete

Afdeling Ham  frans.hoes2@telenet.be  www.facebook.com/natuurpunt.ham  www.natuurpunt.be/afdelingen/natuurpunt-ham

Bezoekerscentrum

Grote Netewoud

 bc.grotenetewoud@natuurpunt.be  www.facebook.com/GroteNetewoud  www.grotenetewoud.be

Uitbaatsters natuurkapsalon Wilde Buitendag. © Frans Emmerechts

Hallo

BESTE NATUURPUNTERS,

De zomervakantie zit er al weer aan te komen en voor velen onder ons betekent dit een welverdiende rust tijdens het werkjaar. In de natuurgebieden zit er nu echter een drukke tijd aan te komen, dit is het moment van het jaar om de weilanden te maaien. Zeker als je maait met aandacht voor wat er allemaal groeit en rondkruipt in het gras en hier en daar stukken laat staan om de beestjes en bloemen te sparen is dit nogal tijdrovend.

In de loop van de afgelopen jaren is nog maar eens gebleken hoe belangrijk onze gebieden voor de maatschappij zijn. Steeds meer wandelaars ontdekken onze reservaten en brengen er hun vrije tijd door. Mensen vergeten echter wel eens dat deze natuurgebieden er niet zo maar komen. Een natuurgebied ontstaat pas als er iemand het initiatief neemt om gronden te beginnen verwerven. In het Griesbroek is dit Jan De Schepper. Vandaar ook het bord ‘En toen schiep De Schepper het Griesbroek 1992’. In de loop van 30 jaar deed Jan het Griesbroek groeien naar de huidige 70 ha en regelmatig zorgt hij nog voor extra uitbreiding! Waarvoor dank!

Eenmaal een gebied is aangekocht wordt er een beheerplan opgemaakt en natuurlijk moet dit dan ook worden uitgevoerd. In kleine natuurgebieden leidt nietsdoen nogal dikwijls tot een grote achteruitgang in de biodiversiteit. Alleen echt grote gebieden hebben voldoende robuuste natuur om op eigen benen te staan. Voorlopig hebben we in België nog geen gebieden van die omvang. Zonder natuurbeheer zouden we in enkele jaren tijd zelfs in onze natuurgebieden alle heidevelden, bloemrijke graslanden, enzovoort verliezen.

Gelukkig hebben we in het Griesbroek een sterk beheerteam dat van aanpakken weet, zeker nu er sinds begin dit jaar een aantal nieuwe krachten zijn bijgekomen. Bij grotere werken kunnen we dan ook nog rekenen op de professionele hulp van de terreinploeg van Natuurpunt. Zonder de inzet van al deze mensen zou het Griesbroek niet bestaan, maar dat geldt natuurlijk voor elk reservaat.

Bedankt dus aan allen die zich echt inzetten voor het behoud van onze natuur!

TOM SCHILDERMANS Voorzitter Natuurpunt Balen-Nete

Beheerteam Griesbroek.

© Jurgen Sophie

70 jaar natuurbehoud  in Meanderland

Naar aanleiding van de 70ste verjaardag van de oudste natuurreservaten in Vlaanderen is het verhelderend om even stil te staan bij die voorbije periode. Onze vereniging Natuurpunt bestond nog niet in 1952. Eén voorloper wel, ‘De Wielewaal’, sinds 1933. De vereniging deed aan natuurstudie, vooral de studie van in het wild levende vogels. De andere voorloper, toen nog ‘Belgische Vogelreservaten’, werd toen opgericht naar aanleiding van de aankoop van een van die oudste natuurgebieden. Het ‘Centrum voor Natuurbeschermingseducatie’ (CVN) werd opgericht in 1965. De nadruk lag op het creëren van een draagvlak voor natuurbehoud.

Oudste Vlaamse natuurreservaten

Toen de Koninklijke Maatschappij voor Dierkunde te Antwerpen (KMDA) in 1952 de Zegge in Geel kocht, waren er in België nog geen subsidies van de overheid. Het was de Maatschappij zelf die met eigen middelen het natuurgebied verwierf. Ongeveer gelijktijdig met de aankoop van de Zegge kochten de Belgische Vogelreservaten Snepkensvijver aan te Lichtaart en startte De Wielewaal een aankoopproject in de Tikkebroeken, op de grens van Kasterlee en Oud-Turnhout. Voor de aankoop van Snepkensvijver schonk het provinciebestuur van Antwerpen een eenmalig bedrag van 20.000 frank. Dit was de enige vorm van overheidssteun bij de aankoop van de oudste Vlaamse natuurreservaten. Alle andere middelen voor de aankopen in Lichtaart en in Kasterlee werden bijeengebracht door natuurliefhebbers en een handvol kapitaalkrachtige mecenassen.

Aan de andere kant van Vlaanderen werd het Zwin in Knokke, eigendom van de ‘Compagnie Het Zoute’ van de familie Lippens, ingericht als privaat natuurreservaat.

Officiële instanties tonen interesse

Stilaan groeide echter het besef dat het vooral de officiële instanties waren die de verplichting en tevens de middelen hadden om op een doeltreffende manier de natuur te beschermen. Een Hoge Raad voor de domaniale Natuurreservaten en de Natuurbescherming werd opgericht in 1957. Als eerste staatsnatuurreservaten werden de Hoge Venen en de Westhoek aangeduid. Tien jaar later volgde een reeks met de Kalmthoutse Heide (1968) en enkele veengebieden in Wallonië. Ook in 1957 kregen de Belgische Vogelreservaten (vanaf 1959 ‘Belgische Natuur- en Vogelreservaten’ of BNVR en vanaf 1983, na de communautaire opsplitsing, ‘Natuurreservaten’) de Maat in beheer, via een huurcontract met de eigenaar, de gemeente Mol. Met een oppervlakte van 65 ha in die tijd, was de Maat een van de grootste natuurterreinen van de vereniging. Pas vanaf de jaren 1970 begon een nieuwe wind te waaien. Overal kreeg natuurbeheer meer aandacht. Het waren toen ook niet langer alleen vogels die de

dienst uitmaakten. Integendeel, planten en vegetaties werden de norm. Men maakte zich ook meer zorgen over de gevolgen van milieuvervuiling voor de natuur. Zure regen was in die jaren de grote boosdoener, maar ook verdroging.

Wet op het Natuurbehoud en Natura 2000

In 1973 werd de Wet op het Natuurbehoud gestemd. Maar op de erkenning en de subsidiëring van natuurreservaten was het nog even wachten. Vanaf de jaren 1980 werd het natuurbeleid in toenemende mate aangestuurd door de Europese Unie. Ook namen de financiële mogelijkheden geleidelijk aan toe. Erkende terreinbeherende verenigingen kregen onder voorwaarden aankoop- en beheersubsidies voor erkende natuurreservaten. In 1984 kocht onze vereniging haar eerste percelen aan in de Rammelaars. Het Zammelsbroek (1986) en Neerhelst (1988) volgden. In de jaren 1990 werden de eerste percelen gekocht in het Buitengoor (1991), het Griesbroek (1992), de Vennen (1995), het Malesbroek (1996) en de Molse Netevallei (1996). De eerste aankopen in onze andere gebieden dateren van na het jaar 2000.

In 1988 verscheen het Besluit van de Vlaamse Regering ter uitvoering van de Europese richtlijn voor het Behoud van de Vogelstand (1979). Die ‘Vogelrichtlijn’ beschermt alle in het wild levende vogelsoorten alsook de gebieden waar ze in de Europese Unie broeden, voedsel zoeken en overwinteren. Voor die vogelsoorten werden Speciale Beschermingszones aangewezen.

In 1992 volgde de veel ambitieuzere Habitatrichtlijn. Die legde de bescherming van waardevolle habitattypen, fauna en flora in de Europese lidstaten vast. Voor de prioritaire habitats en soorten in deze gebieden werden instandhoudingdoelstellingen opgesteld.

De Speciale Beschermingszones van de Habitat- en Vogelrichtlijn gingen samen Natura 2000 vormen, een ecologisch netwerk dat zich uitstrekt over 27 landen. Het omvat ongeveer 23 procent van het Europese grondgebied. Het is niet gelimiteerd tot natuurreservaten maar gebaseerd op het bredere principe van behoud en duurzaam gebruik van de natuur. Een plaats waar mensen en natuur in harmonie kunnen samenleven. Door middel van dit netwerk wil Europa de biodiversiteit, dat is het geheel aan soorten en leefgebieden, in zijn lidstaten beschermen. Het uitgangspunt is het afbakenen van gebieden waar beheerovereenkomsten worden opgesteld met de eigenaars. Vele activiteiten blijven er toegelaten, behalve diegene die nefast zijn voor de natuur.

Om het uitvoeren van voorbeeldprojecten een financieel duwtje te geven richtte de Europese Unie het Life-natuurfonds op. Projecten die in Meanderland werden uitgevoerd met de steun van dit fonds zijn het project ‘Herstel van het

laaglandbeeksysteem Grote Nete’ en het project ‘Grote Netewoud’. De Vogelrichtlijn en de Habitatrichtlijn bepalen niet alleen dat er gebieden moeten afgebakend worden voor de bescherming en het behoud van zeldzame dieren, planten en specifieke habitattypes, maar ook dat over hun ‘staat van instandhouding’, zeg maar hoe goed of slecht het ermee gaat, om de zes jaar moet worden gerapporteerd aan de Europese Commissie.

Natuurdecreet

en VEN

Beide richtlijnen werden in Vlaanderen in 1997 vertaald in het Decreet betreffende het Natuurbehoud en het Natuurlijk milieu (het ‘natuurdecreet’). Het is een kaderwet waaraan uitvoeringsbesluiten van de Vlaamse regering verbonden zijn. Het vervangt in het Vlaams Gewest grotendeels de Belgische natuurbehoudswet uit 1973. In het natuurdecreet werden een aantal begrippen opnieuw of voor het eerst juridisch omschreven. Bij de natuurreservaten werd de term ‘staatsnatuurreservaat’ vervangen door ‘Vlaams natuurreservaat’: in eigendom of in huur van het Vlaamse Gewest. Voor natuurgebieden in eigendom of huur van private verenigingen moet, zoals vroeger, een beheerplan worden opgesteld. Dat beheerplan ging een essentieel onderdeel vormen van het

erkenningsdossier waarmee de vereniging de officiële erkenning als ‘natuurreservaat’ aan de Vlaamse overheid aanvraagt. Het natuurdecreet én de opeenvolgende Milieu- en Natuurbeleidsplannen én het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen voorzagen ook in een Vlaams Ecologisch Netwerk, het zogenaamde ‘VEN’: een netwerk van waardevolle natuur in Vlaanderen. In VEN-gebieden komen natuurbehoud en natuurontwikkeling op de eerste plaats. Daartoe worden allerlei beschermingsmaatregelen uitgewerkt, waarbij evenwel rekening wordt gehouden met de mensen die er wonen, werken en recreëren.

FRANS EMMERECHTS

Bronnen:

– J. Gysels, ‘60 jaar natuurreservaten in Vlaanderen. Een historische terugblik op het begin’, in Natuur.focus, Vlaams driemaandelijks tijdschrift over natuurstudie en -beheer, jg. 12, nr. 2, 2013, p. 44-52.

– M. Peeters, J. Van Goethem, A. Franklin, M. Schlesser en H. de Koeijer, Biodiversiteit in België: een overzicht, p. 10-11.

– G. De Knijf, D. Adriaens, B. Van Elegem en D. Paelinckx, ‘Natura 2000 habitattypen – Meer dan flora! Selectiecriteria en gebruik van typische faunasoorten bij de gewestelijke beoordeling van de staat van instandhouding’, in Natuur.focus, Vlaams driemaandelijks tijdschrift over natuurstudie en -beheer, jg. 12, nr. 3, 2013, p. 109-120.

– F. Emmerechts, ‘Geschiedenis van het Geelse landschap’, in Jaarboek 51 van de Vrijheid en het Land van Geel, Geels Geschiedkundig Genootschap, 2016, p.5-97.

Neerhelst. © Frans Emmerechts

Nieuws uit het Bezoekerscentrum Grote Netewoud

Snuit, het gloednieuwe, ondeugende kind van Natuurpunt

Op 7 mei stelde Natuurpunt tijdens de Wilde Buitendag in Meerhout haar gloednieuwe huismerk Snuit voor aan Vlaanderen. Snuit wijst kinderen en (groot)ouders de weg naar kleine en grote natuuravonturen. Met een kalender vol topactiviteiten en tientallen doe- en speeltips voor thuis wordt natuurbeleving dagelijkse kost. ‘Volgens Kind en Samenleving spelen kinderen de laatste 10 jaar almaar minder buiten. Een daling met 37%. Nochtans bevordert spelen in de natuur de motorische en cognitieve ontwikkeling van kinderen’, zei Koen Kohlbacher, medewerker Snuit, aan de VRT-ploeg die kwam filmen. ‘Buiten ravotten versterkt hun sociale vaardigheden, gezondheid en welbevinden. Bovendien blijkt dat liefde voor natuur al op jonge leeftijd en met beleving begint. En dat wil Natuurpunt ondersteunen met een aanbod voor kinderen tussen 4 en 12 jaar: Snuit.’

De hele buurt rond het bezoekerscentrum was omgetoverd tot één groot kinderfestijn. Je kon er op bezoek bij de wilde natuurmens Totterman op het Totterpad. De weg naar zijn huis was gevuld met leuke activiteiten, zoals moddermannetjes maken, een natuurkapsalon, en zelfs yoga voor iedereen die zin had! Wat werd er heerlijk geravot die dag! Zelfs een fikse regenbui kon de pret niet bederven.

om ook kennis te maken met Snuit? Altijd welkom in ons bezoekerscentrum!

Praktisch Bezoekerscentrum Grote Netewoud

Watermolen 7, 2450 Meerhout Openingsuren: April - september: open van 11 tot 18 u Oktober - maart: open van 11 tot 17 u Maandag altijd gesloten Contact

Zin

LESLIE VERHULST

Op 4 mei installeerde Robin Kay een houten Snuit! © Frans Emmerechts

Rupsjes werden mooie vlinders. © Frans Emmerechts

Koen Kohlbacher stelt Snuit voor aan de VRT-nieuwsploeg. © Frans Emmerechts

Zomerbar aan de Nete

Ook dit jaar kan je op vier zaterdagavonden heerlijk komen relaxen, telkens van 18 tot 23 u, op het mooiste natuurlijke terras van de Kempen. In deze unieke setting serveren we de lekkerste bio-drankjes, af en toe een hapje en steeds een zacht muziekje op de achtergrond. Kom af met vrienden, familie, kennissen voor een gezellige avond en steun zo onze vrijwilligerswerking aan de watermolen en de natuur in je buurt!

Gratis toegang – inschrijven niet nodig.

Swinging Sangria

Zaterdag 2 juli

We zetten de zomer stijlvol en swingend in aan onze watermolen. Op ons gezellige terras zal er gegarandeerd ook een gezellig sfeertje hangen. Zin om je verstand op nul te zetten na deze zware coronatijden? Kom dan lekker ontspannen op de dansvloer en doe mee met onze gratis initiatie ‘lijndans’! Of kom gewoon genieten van een lekkere vers gemaakte sangria en wat knabbeltjes op ons terras.

Zaterdag 23 juli

Du vin au Moulin

Wat is er heerlijker dan te genieten aan een kabbelend beekje, sippend aan een glaasje streekwijn? Speciaal voor deze zomerbar voorzien we wijnen van onze Meerhoutse wijnboer. Kies jouw favoriete wijntje en geniet van een portie warme hapjes op ons terras aan de Grote Nete.

Bart & de Romans

Zaterdag 6 aug.

Tijdens onze derde zomerbar maak je bovenop de vaste menukaart kennis met enkele bieren van brouwerij Roman, de oudste familiebrouwerij van België. Vanaf 18 u kan je onderuit schuiven met een heerlijk glas bier, een stoere hotdog en genieten van een setje live muziek van de gelegenheidsband ‘Bart & de Romans’!

Bar Tropical

Zaterdag 27 aug.

Hou zeker zaterdag 27 augustus vrij in jullie agenda, want dan kan je in onze zomerbar heerlijke cocktails komen drinken. De cocktails zullen bereid worden met onze eigen biosapjes en bio-limonades. Brengen jullie een ‘Bob’ of ‘Bobette’ mee? Geen probleem… ook voor hen worden er heerlijke mocktails voorzien. Voor een hongertje voorzien we zuiderse hapjes. DJ Tranquilo zorgt intussen voor een setje tropische dansmuziek, dus smeer die beentjes alvast maar in.

KIKKERS niet te kussen!

Een zwoele avond, vijftig jaar geleden. ‘Gesmaakt?’ vraagt de kelner. ‘Lekker en er was eten aan die billen, complimenten aan de chef!’ Ik was heel jong en wist niet beter.

In de jaren dertig van vorige eeuw werd ‘The American Bullfrog’ ingevoerd uit Noord Amerika en gekweekt voor kikkerbillen. Uit die kwekerijen ontsnapte er wel eens eentje. Ongetwijfeld werden doorheen de decennia ook eitjes geïmporteerd met vistransporten en zo ongewild verspreid in ons land. En eind vorige eeuw boden tuincentra kikkervisjes te koop aan ‘Die soort heeft wel iets exotisch!’ vonden eigenaars van tuinvijvers. ‘Vooral dan de volwassen mannetjes die niet kwaken maar loeien als een rund.’ De brulkikker is best een mooie stevige kikker. Bovendien vormen ze geen paarkoren zoals onze inheemse kikkers. Dus ook al droeg hun solitaire roep heel ver, één of twee exemplaren hielden de mensen op zomerse avonden niet wakker.

Griesbroek

Een heel strenge winter begin deze eeuw, de vijvers van het Griesbroek vroren dicht tot op de bodem. We konden erop om riet te maaien. ‘Brulkikkers!’ Het was Tom Schildermans als ik me niet vergis, conservator

van het Griesbroek die ze meteen herkende. Ik had ze al geproefd maar nooit gezien. Nu dus - bij wijze van spreken - in levenden lijve: tientallen stierkikkers, hun ledematen doorgaans uitgestrekt, her en der verspreid ingevroren in het heldere

ijs. We hakten enkele exemplaren uit en konden ze goed bekijken. Ze waren opvallend groot, volwassen exemplaren ruim 20 centimeter, met uitgestrekte poten wel tot 40. De zwaarste exemplaren schatten we om en bij de 500 gram. Bovenaan kleurden ze groen of bruin, soms wat gevlekt maar anders dan onze groene kikkers hadden ze geen lengtestrepen over de rug, en onderaan kleurden ze geelwit, enkele exemplaren oranjerood. Hun smoel was gigantisch en werd nog geaccentueerd door hun brede kop. Dat viel meteen op. Onze groene kikker heeft een vrij spits snuitje in vergelijking met zijn Amerikaanse soortgenoot. Er was een ronde vlek naast elk oog en soms tweemaal zo groot. ‘Dat is hun trommelvlies’ wist Tom. ‘En ze hebben één keelkwaakblaas net als onze boomkikkers en de rugstreeppad.’ Een verschil met onze groene kikker die zijn geluid versterkt met twee kaakkwaakblazen, en de bruine kikker met inwendige kwaakblazen.

Stierkikker. © Vilda, Rollin Verlinde

LIFE 3n-Stierkikker

Een zaligzonnige dag dit voorjaar op het terras van de Rammelaars, overigens het mooiste van Ham. Een bokaal met een stierkikker op sterk water trekt de aandacht van de verzamelde pers, uitgenodigd om ‘LIFE 3n-Stierkikker’ in de kijker te plaatsen. ‘LIFE’ is het financieringsinstrument van de Europese Unie voor de bescherming van het milieu. ‘LIFE 3nStierkikker’ wil de bevolking sensibiliseren voor de problemen die het dier veroorzaakt, de noodzaak om het te bestrijden en hoe dat best gebeurt. Het project is een samenwerking van het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) en het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) met een expertisecel van de PXL hogeschool (PXL Bio-Research) en Natuurpunt. De provincie Limburg steunt het project bijkomend met 15.000 euro in de hoop de brulkikker een halt toe te roepen aan de grens met de provincie Antwerpen en het Limburgse ecosysteem te vrijwaren. ‘Een bestrijdingsproject dat veel geld kost? Vormt die kikker nu echt een probleem?’ vraagt een journalist. En de wetenschappers steken van wal…

Eens gearriveerd had de Amerikaanse stierkikker geen moeite om zich mateloos te vermenigvuldigen en te verspreiden zowel over water als over land. In onze streek vestigde de soort zich massaal in de vallei van de Grote Nete met haar

ontelbare vijvers waarvan er vandaag zo’n vierhonderd geïnfecteerd zijn in het 50 kilometer lange stroomgebied tussen Lier en Balen. Het INBO onderzoekt hoever de migratie gevorderd is op basis van ‘environment-DNA’ (e-DNA). Dieren laten DNA-sporen na in hun omgeving, bijvoorbeeld slijm, huidschilfers, uitwerpselen. Uit labo-onderzoek op waterstalen leiden wetenschappers – benaderend – de dichtheid van de populatie af. ‘De vijvers dicht bij de Grote Nete zijn er het ergst aan toe, hier ontwikkelen zich megapopulaties’ vertelt Rein Brys, doctor genetische diversiteit. Naar de rand van de verspreiding neemt de ‘bevolkingsdichtheid’ van de populatie af. Uit recent onderzoek langs het kanaal Kwaadmechelen-Dessel blijkt dat tussen Olmen en Kwaadmechelen een twintigtal vijvers licht geïnfecteerd is, vijf ervan in de Rammelaars. ‘Wanneer er géén exemplaren meer zijn, verdwijnt e-DNA vrij snel uit de omgeving. Dus momenteel zitten er zeker enkele en moeten we verdere escalatie voorkomen.’

De bestrijding gebeurt dan best vanaf de rand van de populatie naar het centrum toe.

Probleem voor biodiversiteit

De brulkikker vormt een probleem voor de biodiversiteit legt Sarah Descamps ons uit. Sarah is bioloog aan PXL Bio-Research en vertelt haar verhaal op diverse wetenschapspodia, ze pitchte ook voor

Universiteit Vlaanderen en lanceerde enkele boeiende YouTube filmpjes. ‘De soort heeft een immens concurrentievoordeel en wint met ruime voorsprong de habitatstrijd op inheemse soorten.’ Om te beginnen heeft de brulkikker geen predatoren zoals in Amerika, waar hij moet uitkijken voor alligators, otters en grote arenden. Verder zijn volwassen brulkikkers heel

De larve van een stierkikker is een dikkop van formaat! © Life Stierkikker

Een stierkikker heeft een gigantische smoel. © Life Stierkikker

vraatzuchtig. Ze eten zowat alles wat in en om een vijver beweegt: insecten, reptielen, inheemse amfibieën, vissen, kuikens van watervogels, tot kleine zoogdieren toe. Ze zijn kampioen hoogspringen, plukken vlotjes libellen en ook al eens een vogel uit de lucht. En is de vijver leeggevist dan vergrijpt de kannibaal zich aan zijn kleinere soortgenoten. En die zijn onuitputtelijk voorhanden. Immers, het jaarlijks legsel van een vrouwtje telt gemiddeld zo’n twintigduizend eitjes. Ter vergelijking: onze inlandse groene kikker gemiddeld tweeduizend. Het voortplantingssysteem van de Amerikaanse stierkikker is dus bijzonder succesvol.

Tot overmaat van ramp verspreidt de brulkikker een schimmel waarvan hij zelf geen last ondervindt. Maar deze ‘Chytridschimmel’ ontwikkelt zich in de dunne hoornlaag van de opperhuid bij andere amfibieën, stremt zo hun huidademhaling met fatale gevolgen. Kortom, de brulkikker is een invasieve soort die zorgt voor overlast en schade. Haar dominantie is zonder meer zorgwekkend voor onze biodiversiteit. De Amerikaanse stierkikker wordt dan ook actief bestreden conform een verordening van de Europese Unie en het Vlaamse soortenbesluit van 15 mei 2009. Collega’s van Sarah gaven dit voorjaar in de Rammelaars een zeer interessante opleiding voor vrijwilligers over de bestrijding van de brulkikker en wat hierbij zoal komt kijken: planning, vakkundig fuiken plaatsen in functie van verschillende levensstadia van de stierkikker, ontsmetten van alle gebruikt materiaal, inclusief de waadpakken. Vijvers droogleggen of dempen is zelden een optie en vaak contra-efficiënt: waardevolle inlandse soorten die in de vijver verblijven worden er niet beter van. En volwassen brulkikkers die zich niet in de vijver maar in de buurt ervan ophouden wijken noodgedwongen uit naar verder gelegen poelen die ze infecteren. Bovendien kan een reliëfwijziging enkel als dit ingeschreven is in een goedgekeurd natuurbeheerplan.

Maar afhankelijk van de dichtheid van de populatie kunnen diverse aanpakken ingezet worden. In licht geïnfecteerde zones kan de brulkikker volledig afgevangen worden met traditionele methoden. In het voorjaar toeven brulkikkers vaak op het land. Een lange netwand wordt dan opgesteld in de oeverzone, goed aansluitend op de grond. Deze wand leidt kikkers naar een fuik in het water. De methode wordt bij voorkeur toegepast voordat de kikkers geslachtsrijp zijn dus binnen de periode van 2 jaar na hun gedaanteverwisseling van larve tot volwassen exemplaar. Waar het gaat om slechts enkele exemplaren kan deze methode gecombineerd worden met afschot. In de paarperiode vertoont een brulkikker zich vaak op dezelfde plaats en zijn roep draagt heel ver. Een goede observator die regelmatig in het gebied toeft kan zo een brulkikker lokaliseren en de jager doet dan wat gebeuren moet.

De kikkervisjes komen later op het seizoen in beeld. Men plaatst dan fijnmazige netwanden op de vijverbodem in ondiep water en zodat een rand ervan boven het water uitsteekt. Deze wand leidt dikkoppen en ook volwassen exemplaren naar de fuik. De fuiken zijn opgebouwd uit een aantal hoepels die almaar smaller worden en voorzien zijn van trechtervormige netten

Sarah Descamps met een man en een vrouw stierkikker. © Life Stierkikker

Plaatsen van fuik in de Rammelaars. © Danielle van Kuijk

Stierkikker geschept. © Life Stierkikker

die terugzwemmen verhinderen. Meerdere fuiken kunnen gecombineerd opgesteld worden. Het plaatsen dient vakkundig te gebeuren zodat andere dieren die zuurstof nodig hebben niet verdrinken wanneer ze in de netten terecht komen.

Deze traditionele methoden zijn efficiënt in de randgebieden met beperkte populaties maar voldoen niet waar een megapopulatie huishoudt zoals dicht bij de Grote Nete. Een megapopulatie uitroeien blijkt onmogelijk. ‘LIFE 3n-Stierkikker’ tracht dus megapopulaties te beperken en onder controle te brengen. Het project combineert de traditionele aanpak met een nieuwe methode. In een labo worden eitjes van brulkikkers bevrucht. Deze organismen worden onder grote hydrostatische druk gebracht waardoor ze muteren: elke cel bevat nu drie overeenkomstige sets chromosomen (3n, triploïd) in plaats van twee. Deze eicellen worden opgekweekt tot kikkervisjes. Vervolgens verhuizen deze dikkoppen naar gesloten netten in een vijver in de buurt van de Straalmolen te Balen. Het kost een kikkervisje 2 jaar om te transformeren tot kikker en nog eens 2 jaar totdat een volwassen exemplaar gaat paren. De eerste ‘3n-Stierkikkers’ worden kortelings uitgezet in Scheps, later ook in natuurgebieden in de omgeving. De mannetjes vertonen viriel competitief gedrag maar schijn bedriegt: ‘3n-Stierkikkers’ zijn steriel. ‘Een vrouwtje paart maar één keer per jaar en met slechts één mannetje’ verduidelijkt Sarah Descamps die het project trekt. ‘Geen vruchtbaar vrouwtje dat met een triploïd mannetje paart brengt nageslacht voort.’ De wetenschappers van ‘LIFE 3n-Stierkikker’ willen het effect van deze nieuwe methode volgende jaren gaan meten in de vallei van de Grote Nete.

Een avond in mei en ik lig in bed. De deadline voor dit artikel is dichtbij. Ik overloop nog even de troeven van de brulkikker: geen predatoren, grote vraatzucht, voortplantingssucces, Chytridschimmel… ‘En de revival van de otter in Vlaanderen?’ droom ik zachtjes weg ‘wil die geen tandje toesteken?’ Otters eten veel en brulkikkers staan op hun menu in Amerika, dus… Even later droom ik mij in het gezelschap van drie reigers in een chic restaurant. De ober plaats een zilveren schaal op onze tafel en haalt de stolp eraf. ‘American Bullfrog, Smakelijk!’ Uiterst langzaam en lichtjes grijnzend strekken de reigers hun nek. Eéntje slaat verlekkerd toe, proeft en spuwt de brulkikker meteen weer uit.

JOHAN ROTTIERS

Bezoek de kleine tentoonstelling over de Amerikaanse stierkikker in het Natuur.huis van de Rammelaars, elke zaterdag- en zondagnamiddag in juli. En zie of hoor je een brulkikker, meld het op waarnemingen.be.

Info vond ik op de websites van Natuurpunt, Ecopedia en ‘LIFE 3n-Stierkikker’, ook op YouTube in volgende video’s over het project: – ‘Waarom is de stierkikker gevaarlijk?’ Universiteit van Vlaanderen, 31 januari 2019 – ‘Demo gebruik van fuiken bij de bestrijding van Amerikaanse stierkikker’ 7 mei 2020 – ‘Kweken van steriele Amerikaanse Stierkikkers, hoe doe je dat?’ 10 juni 2020 – ‘Info filmpje LIFE 3n-Stierkikker’ 11 december 2020 – ‘Contactdag LIFE 3n-Stierkikker Participatie’ 14 maart 2022.

Stierkikker gezien! © Life Stierkikker

Witteren heropgestart in de Maat

In natuurgebied de Maat te Mol werd afgelopen zomer een historische vloeiweide hersteld. Op 27 februari 2022 werd de vloeiweide officieel in gebruik genomen. Dat gebeurt door te ‘witteren’, dat is het bevloeien van de weide met water uit het kanaal via een ingenieus grachten- en stuwensysteem. Dankzij dit eeuwenoude systeem van graslandbevloeiing herbergen deze graslanden unieke natuur met heel wat zeldzame soorten. Intussen werden de bevloeide percelen ook als erfgoedobject opgenomen in de wetenschappelijke inventaris van Onroerend Erfgoed.

De vloeiweide in volle werking, laat het gras nu maar groeien! © Katelijne Bohy

Historische wateringen

Het ingenieuze systeem van de Maat in Mol is een restant van een groot Kempens bevloeiingsproject van de Belgische staat van de 19de eeuw. Door de aanvoer van kalkrijk Maaswater, kreeg men een betere kwaliteit hooi. Dit was van groot belang in de tijd dat paarden de belangrijkste werkkrachten waren in de landbouw en economie. Hooilanden zorgden voor de ‘brandstof” en tegelijk voor een grote bloemenpracht en hoge natuurwaarde. De toevoer van kanaalwater veranderde natuurlijk het een en ander, het bracht zaden van verschillende zeldzame plantensoorten met zich mee. Zo staan er op de verschillende vloeiweides in de Maat nog de laatste exemplaren herfsttijloos, gulden en slanke sleutelbloem en kale vrouwenmantel. Zeldzame bloemen die nu met name in tuinen terug te vinden zijn, maar vroeger (en binnenkort) het beeld van deze hooilanden bepaalden. Vanwege het intensieve manuele onderhoud van de vele stuwen en greppeltjes, raakte deze methode in onbruik. Dat paarden vervangen werden door tractors, was de laatste doodslag voor deze specifieke manier van landbouw. Ze werd enkel nog in een handvol natuurreservaten overeind gehouden.

Herstelwerken

Tot in de jaren 1980 werd deze vloeiweide nog op deze manier beheerd, maar verval van de stuwen en dure

Het witteren werd vooraf wel even uitgetest, want het juiste debiet vinden bleek moeilijker dan gedacht. © Katelijne Bohy

Een meer algemeen zicht op de wateringen. © Katelijne Bohy

NP-conservator Jef Sas heet de meer dan 180 aanwezigen welkom bij de officiële opening van watering 3 op de Maat.© Katelijne Bohy

herstelkosten, leidden tot het noodzakelijke stoppen van de bevloeiing. Dat het grasland ooit beplant was met populieren, hielp ook niet aan de vlotheid van het ‘witteren’. Via een Projectsubsidie Natuur van de Vlaamse overheid (met steun van het ELFPO) kon Natuurpunt afgelopen zomer de 22 stuwen herstellen die een bevloeiing mogelijk maken. Ook de stronkengaten die in het grasland waren achtergebleven, konden opnieuw opgevuld worden. Dit alles gebeurde met specifieke lagedrukmachines en het nodige uitsparen van de nog aanwezige groeiplaatsen. Dit jaar wordt nog een nieuwe toevoerstuw geplaatst en houtopslag teruggezet op een tweede watering in het gebied.

De vloeiweide opgenomen als erfgoedobject

De bevloeide percelen worden nu als erfgoedobject opgenomen in de wetenschappelijke inventaris. De erfgoedwaarde van het gebied ligt zowel in de techniek van het ‘witteren’ (immaterieel erfgoed) als in de infrastructuur van de watering (onroerend erfgoed). Erfgoedobjecten vormen een startpunt voor verder wetenschappelijk onderzoek en dienen als referentiekader voor toekomstige vaststellingen en eventueel beschermingen (https://inventaris. onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten_info). Momenteel werkt men aan een thematische inventaris van (voormalige)

vloeiweiden in heel Vlaanderen. Deze inventarisatie zal ongeveer een jaar duren. Als die inventaris klaar is, zal er een selectie van de meest waardevolle vloeiweiden voor bescherming voorgedragen worden. Dus misschien kan de vloeiweide in de Maat in de toekomst naast een natuurbescherming ook van een erfgoedstatuut genieten.

Deze vloeiweide staat niet alleen Ook op andere plaatsen, met name in Limburg en Noord Brabant (NL), zijn nog restanten van vloeiweiden te vinden. Soortgelijke gebieden waar effectief (opnieuw) bevloeid wordt of waar plannen bestaan om dit te doen, zijn onder meer de Kolonie te Lommel (vloeiweide van Natuurpunt), in de Lozerheide te Bocholt en de Warande te Hamont-Achel (allebei natuurgebieden van ANB), en Pelterheggen te Bergeijk, onderdeel van de Plateaux (een Nederlands natuurgebied dat aansluit op het Hageven te Pelt). Dit laatste gebied kreeg in 2020 de officiële status van immaterieel erfgoed op de lijst van Unesco. De vertegenwoordigers van deze vloeiweidegebieden komen eens per jaar samen voor wederzijds advies en overleg.

CHRISTOFFEL BONTE, CHRIS DICTUS EN NATALIE STERCKX

Met Jef en kleinzoon Matte trekt het gezelschap naar de herstelde vloeiweide aan de 12-urendreef. © Katelijne Bohy

Hans De Groof, schepen van natuurgebieden en toerisme en Frederik Loy, schepen van leefmilieu, trekken samen het eerste schotje open, het water kan weer over de vloeiweide stromen. © Katelijne Bohy

Herfsttijloos, een doelsoort, in vol ornaat in watering 3 op de Maat. © Jef Sas

Activiteiten MEANDERLAND

Elke zondag juli – september

› Speuren in de Rammelaars

• Twee speurtochten in natuurgebied de Rammelaars: op te lossen vragen voor de grote speurders, en figuurtjes voor de jongste natuurstappertjes. De opdrachtenfolder pik je op in het Natuur.huis De Rammelaars, elke zondag 13-18 u, van 17 april tot 30 september.

• We verloten nog tweemaal prijzen onder alle juiste antwoorden: eind juli en eind september.

• Info: Frans Hoes, tel. 0472/57 75 15.

Zaterdag 2 juli

› Zomerbar aan de Nete

• Van 18 tot 23 u – Swinging Sangria.

• Zomerbar aan het bezoekerscentrum, Watermolen 7, Meerhout. Meer info bij Nieuws uit het Bezoekerscentrum Grote Netewoud op blz.7 in deze Meander.

Zondag 3 juli

› Zomerwandeling de Vloyen

• Genieten van mooie natuur en van de trage wegen in Meerhout? Dat kan vlak bij het bezoekerscentrum aan de watermolen.

• Afspraak: Bezoekerscentrum Grote Netewoud, Watermolen 7, Meerhout om 14 u. Einde 16.30 u.

• Info: doxjo@belgacom.net of 0494/42 35 78.

Zondag 10 juli

› Vlinderwandeling Zammelbroek

• Vandaag gaan we met Pieterjan op zoek naar de vele soorten dagvlinders in het Zammelsbroek.

• Afspraak: parking kerk Geel-Oosterlo, om 14 u. Einde 16.30 u.

• Info: pieterjan.vervecken@gmail.com of 0495/78 34 25.

Zondag 17 juli

› Gluren bij de buren

• Uitstap naar het Winkelsbroek-Balderij. Op verkenning in het grensgebied tussen Tielen en Zevendonk. Een acht kilometer lange wandeling doorheen broekbossen in een beekdallandschap met gemengde bossen en droge en natte heide.

• Afspraak: parking Alma Mol (hoek Kruisven/Molderdijk) om 13.15 u (carpool) of om 14 u hoofdingang domein Hoge Rielen, hoek Kaliebaan-Hoge Rielen.

• Info en inschrijven: Paul Verhoeven, 0472/26 21 34 of hurricane.james@skynet.be.

Zaterdag 23 juli

› Zomerbar aan de Nete

• Van 18 tot 23 u – Du vin au Moulin.

• Zomerbar aan het bezoekerscentrum, Watermolen 7, Meerhout. Meer info bij Nieuws uit het Bezoekerscentrum Grote Netewoud op blz.7 in deze Meander.

Keizersmantel en kegelbijvlieg © Frans Emmerechts

Zaterdag 6 augustus

› Zomerbar aan de Nete

• Van 18 tot 23 u – Bart & de Romans.

• Zomerbar aan het bezoekerscentrum, Watermolen 7, Meerhout. Meer info bij Nieuws uit het Bezoekerscentrum Grote Netewoud op blz.7 in deze Meander.

Zondag 7 augustus

› Natuurexcursie Buitengoor

• Leer de unieke zomerflora kennen in dit bijzondere reservaat met een overgangsgebied van kalrijke naar zure bodem wat zorgt voor ongelooflijk veel biodiversiteit.

• Afspraak: 13.30 u parking Ecocentrum De Goren, Postelsesteenweg 71, Mol. Laarzen!

• Info en inschrijven: hildeviane@gmail.com of 0472/71 99 00.

Zondag 7 augustus

› Woefkeswandeling de Maat en Verkallen

• Naar de hondenlosloopzone en terug via watering 3 op De Maat. Met je eigen aangelijnde hond ga je mee op stap met Lykke en haar baasje, gids Mia.

• Afspraak 13.30 u parking taverne Jagershof (aan de baileybruggen op Sas3/De Maat)

• Info en inschrijven: miamelis@telenet.be of 0498/68 81 26.

Zondag 7 augustus

› Vlinderwandeling de Vennen

• Vandaag gaan we met Michel op zoek naar de vele soorten dagvlinders in de Vennen.

• Afspraak: 14 u, De Beekprik (voorheen FC Cools), Peer Luytendijk, Balen. Einde rond 16.30 u.

• Info: Michel Van Buggenhout, 0483/55 76 16.

Zaterdag 13 augustus

› Ecologische Werkgroep Meanderland de Vennen

• Inventarisatie hooiland langs Nieuwendijk Balen. De aanwezigheid van insectenspecialisten wordt op prijs gesteld . Begeleiding Michel Van Buggenhout. Laarzen gewenst.

• Afspraak: 9 u Vanaf Ongelberg of De Keiheuvel de weg Nieuwendijk volgen; 400m voorbij plantenkwekerij Willy Mol is er een 90° bocht naar links. Net aan de bocht een zandpaadje RD volgen. Na 60 m vind je een parking voor max. 4 auto’s. Wijze raad: kom met de fiets!

• Info en inschrijven: hilde viane@gmail.com of 0472/71 99 00.

Vrijdag 26 augustus

› Nacht van de vleermuis

• Samen met onze natuurgidsen trek je, gewapend met een batdetector, het bos in op zoek naar vleermuizen en kom je meer te weten over hun manier van leven. Een spannende tocht voor het hele gezin! Afstand ongeveer 4 km.

• Afspraak: 20.30 u Bezoekerscentrum Grote Netewoud, Watermolen 7, Meerhout. Einde rond 23 u.

• Info: doxjo@belgacom.net of 0494/42 35 78.

Zaterdag 27 augustus

› Zomerbar aan de Nete

• Van 18 tot 23 u – Bar Tropical.

• Zomerbar aan het bezoekerscentrum, Watermolen 7, Meerhout. Meer info bij Nieuws uit het Bezoekerscentrum Grote Netewoud op blz.7 in deze Meander.

Uitreiking getuigschriften Natuurverkenner Grote Netewoud, 26 maart, groepsfoto. © Frans Emmerechts

Zaterdag 27 augustus

› Nacht van de vleermuis

• Avondwandeling met batdetector. Kampvuur, hapjes en drank.

• Afspraak: 18 u, Natuur.huis De Rammelaars, Dutselaar, Ham.

• Info: www.facebook.com/natuurpunt.ham of 0470/68 34 47 (Veerle).

Zondag 28 augustus

› Heide-excursie de Maat en Verkallen

• B(l)oeiende paarse heidebiotopen vol geuren, kleuren en leven. Kom mee op ontdekking!

• Afspraak: 9 u parking Jagershof (aan de baileybruggen op Sas3/de Maat). Einde 12 u.

• Info en inschrijven: jefsas@skynet.be of 0499/34 62 60.

Zondag 4 september

› Natuurhistorische wandeling vroegere Koninklijk Domein der Kempen

• We lopen door het oorspronkelijke brongebied van de Breiloop en aangrenzende delen.

• Afspraak: 9 u parking VITO-TAP (nabij Sas 6), Boeretang 282, Mol

• Info en inschrijven: danny.vanderveken@gmail.com.

Zondag 4 september

›

Heidewandeling Hutten en Keyfheide

• De Keyfheide en de Kwacht, droge en natte biotopen liggen soms dicht bij elkaar. Natuurpunt werkt aan herstel van dit waardevol Kempens landschap in het kader van een Europees Life-project.

• Afspraak: taverne Luihoeve, Bredestraat 62, Meerhout om 14 u. Einde rond 16.30 u.

• Info: luc.van.den.bergh@telenet.be of 0499/63 20 07.

Jonge zwartkop. © Frans Emmerechts

Speelnatuur Bezoekerscentrum Grote Netewoud. © Frans Emmerechts

Zondag 11 september

› Op zoek naar grote grazers Molse Netevallei

• Achter het Casino in Mol-Gompel gaan we op zoek naar enkele Galloway-runderen die daar het graasbeheer doen. Laarzen zijn een aanrader, zeker bij regenweer.

• Afspraak: 14 u Casino Gompel, Owenslei, Mol. Einde 17 u.

• Info en inschrijven: guy.hannes@skynet.be.

Zaterdag 17 september

› Zwerfvuilopruimactie Zammelsbroek – World Clean Up Day

• Afspraak: parking kerk Geel-Oosterlo om 9 u.

• Info: dirk.deschutter@hotmail.com of 0478/64 19 40.

Zondag 18 september

› Heidewandeling Bels Broek en Heide

• Rond het mooie Torfven werd in het kader van een Europees

Life-project een relict van de Belse heide hersteld.

• Afspraak: parking kerk Geel-Bel om 14 u. Einde rond 16.30 u.

• Info: verdonckannemie@gmail.com of 0494/99 51 36.

Oproep natuurfotografen 2023

Gezien het succes van onze tentoonstelling in ’t Kristallijn in oktober 2021 (meer dan 750 bezoekers) willen we volgend jaar, in 2023, opnieuw een tentoonstelling natuurfotografie organiseren. De data voor de volgende tentoonstelling zijn reeds vastgelegd: opening zaterdag 14 oktober. De tentoonstelling zal open zijn op 14 en 15 oktober, op 21 en 22 oktober en op 28 en 29 oktober. Afhankelijk van het aantal deelnemende fotografen wordt geopteerd voor 2 (eventueel 3) werken per fotograaf. Voor foto 1 is het onderwerp vrij met als beperking Europa. Voor foto 2 is gekozen voor macro met als beperking de Kempen (B en NL). We willen mooie natuur uit eigen streek laten zien. Meer informatie volgt in latere nummers van Meander, maar zo kunnen jullie je al voorbereiden om opnieuw een schitterende natuurfototentoonstelling te realiseren. Gaan we voor duizend bezoekers?

Meteen kunnen we ook al meedelen dat we ook een natuurfotowedstrijd organiseren voor de jeugd, maximum leeftijd 18 jaar, met opnieuw als beperking voor de foto’s: Europa. Voor vragen of opmerkingen kan je altijd bij mij terecht: stef.smet49@gmail.com of 0492/10 64 58.

Namens de organiserende werkgroep.

Stef Smet

Beheerwerken Zammelsbroek. © Frans Emmerechts

Ochtendtoilet zilverreiger © Dirk Stynen

NACHTVLINDER met pauwenogen

Wellicht kent iedereen de dagpauwoog, een van onze meest algemene vlinders. De naam ‘dagpauwoog’ doet al vermoeden dat er ook een ‘nachtpauwoog’ moet zijn. Inderdaad, in mei zou je met veel geluk deze prachtige nachtvlinder overdag rustend kunnen aantreffen in een stukje hei.

De nachtpauwoog dankt zijn naam aan opvallende ‘ogen’ op zijn vleugels. De beide seksen zien er verschillend uit. Mannetjes hebben bruinachtige voorvleugels en bruinoranje achtervleugels. Hun antennes zijn sterk gekamd. Vrouwtjes zijn overwegend grijs met een paar dwarsbanden en rode accenten in de vleugeltip. Ze hebben draadvormige, gezaagde antennen. Het vrouwtje is groter dan het mannetje. De grotere vrouwtjes halen

een vleugelspanwijdte van wel 48 tot 85 mm. Daarmee is deze nachtvlinder een van de grootste van België. Bij gespreide vleugels zijn de ‘ogen’ van het mannetje zeer indrukwekkend. Als een vogel wil pikken dan klapt de vlinder zijn vleugels open. De vogel schrikt dan even van de grote ogen die hem plots aanstaren. Daardoor krijgt de vlinder nog de kans om te ontsnappen. De nachtpauwoog is een heidebewoner. Er is slechts één generatie per jaar, die vliegt van april tot juni. Nachtpauwogen leven niet lang. Deze vlinder heeft geen roltong zodat hij geen voedsel kan opnemen. Hij teert tijdens zijn korte leventje op de vetreserves die hij heeft opgebouwd als rups. Het mannetje sterft vrij snel na de paring en het vrouwtje kort na het afzetten van de eitjes.

Het mannetje fladdert zowel overdag als ’s nachts, het vrouwtje enkel ’s nachts. Het tamelijk logge vrouwtje is niet zo actief. Overdag zit ze bovenaan een struikje vanwaar ze vluchtige seksferomonen afscheidt. Daarmee lokt ze mannetjes, die de feromonen opvangen met hun antennes, over wel kilometers afstand. Na de paring legt het vrouwtje haar bruine eitjes in ringen om dunne twijgjes van de waardplanten. De opvallende rupsen leven aanvankelijk in groepen en ontwikkelen zich op sleedoorn, struikheide, bramen of andere struiken. Als ze groter worden verspreiden ze zich over de voedselplanten waarna ze alleen verder leven. In het begin zijn de rupsen zwart met oranje. De volgroeide rups is groen met zwarte dwarsbanden met daarop gele wratten. De pop overwintert in een cocon die de vorm heeft van een urn en die iets boven de grond is vastgemaakt aan plantenstengels.

RENÉ DUCASTEL

Mannetje nachtpauwoog. © Mirella Bruynseels

Vrouwtje nachtpauwoog. © Mirella Bruynseels

Rups. © Marianne Horemans

Klokjesgentiaan, groepje. © Mirella Bruynseels

Fragiele veenflora

Klokjesgentiaan, beenbreek en rietorchis horen thuis in vochtige, zure en voedselarme heide- en veengebieden. In de zomer vind je deze zeldzame en beschermde planten onder meer terug in de omgeving van de Ronde Put en in het Buitengoor in Mol. Het zijn opmerkelijke verschijningen en ze komen hier nog talrijk voor.

Beenbreek

Beenbreek, die in Vlaanderen op de Rode Lijst van beschermde planten staat, kwam vroeger in de Kempen algemeen voor, maar is vrij zeldzaam geworden. De plant groeit in groepen in de maand juli en hoort tot de leliefamilie. Het is een 10 tot 30 cm hoge, overblijvende plant met heldergele bloemen. Zijn zes meeldraden zijn wollig behaard, met rode helmknoppen. Bij het rijpen van de vruchten neemt de plant een oranjerode kleur aan. Dank zij mycorriza-zwammen, die in symbiose leven op de wortels van de plant, is beenbreek instaat de weinig beschikbare voedingsstoffen in de bodem efficiënt op te nemen. Bovendien is beenbreek heel gevoelig voor het uitdrogen van het drassig terrein maar verdraagt de plant ook geen langdurige overstroming. Gewone dophei en pijpenstrootje staan in de buurt van deze plant.

Vroeger dacht men dat botbreuken bij schapen veroorzaakt werden door het eten van deze plant. Waarschijnlijker is dat beenbreek groeit op hele schrale grond met weinig voedingsstoffen. Bij gebrek aan kalk en andere mineralen zullen schapen daardoor ook sneller last hebben van broze botten. Ook groeit beenbreek op vochtige bodem waar een dier gemakkelijk misstapt en wegzakt.

Klokjesgentiaan

De donkerblauwe bloemen van de klokjesgentiaan vallen op tussen zeggesoorten, grassoorten en heide. Ze staan met vele bij elkaar, de moeite om even te blijven stilstaan. De klokjesgentiaan is een tot 60 cm hoge, overblijvende zomerbloeier. De planten kunnen meer dan 30 jaar oud worden. Deze plant bloeit vrij laat in juli tot en met september. Hommels zorgen voor kruisbestuiving. De klokjesgentiaan is de enige waardplant (plant waarop een vlinder haar eitjes afzet en waarvan de rupsen leven) van het zeldzaam gentiaanblauwtje, waarvan de eitjes wit afsteken tegen de kelk en bloemkroon. Deze dagvlinder wordt hier niet aangetroffen. Dit plantje is zeldzamer geworden en dit heeft te maken met het verdwijnen en vergrassen van natte heidegebieden.

Rietorchis

Een veldje met rietorchissen is prachtig om zien. De naam zegt het al, je moet deze orchidee op vochtige plaatsen zoeken. De fraaie rietorchis bloeit met paars-rode bloemen van mei tot juni. Deze plant wordt op de Rode Lijst aangegeven als ‘zeldzaam en bijna in gevaar’. Toch kan hij plaatselijk vrij algemeen voorkomen. Rietorchissen leven in symbiose met bodemschimmels: beide hebben baat bij deze samenlevingsvorm. Wel kun je afwijkende vormen aantreffen. Tussen verschillende soorten van orchideeën worden dikwijls tussenvormen of bastaarden gevormd. Bijzonder is dat de rietorchis geen nectar bevat. Veel insecten zal je dan ook niet aantreffen in de buurt van de bloemen. De plant moet het hebben van zelfbestuiving.

MIRELLA BRUYNSEELS

Beenbreek, groepje. © Mirella Bruynseels

Rietorchis.© Mirella Bruynseels

OP ZOEK NAAR PROPER WATER BEEKJUFFERS

Al vanaf midden juni is de kans groot om langs stromend water beekjuffers te zien vliegen. Met hun donkere, glanzende vleugeltjes lijken het wel fladderende juweeltjes en fleuren ze het hele gebied op.

Er zijn twee soorten beekjuffers: de weidebeekjuffer en de bosbeekjuffer. Beekjuffers horen tot de waterjuffers die, in tegenstelling tot de ‘echte libellen’, hun vleugels samenvouwen wanneer ze gaan zitten. De meeste soorten waterjuffers zijn lastig van elkaar te onderscheiden, vooral dan de ‘blauwtjes’. Beekjuffers zijn groter dan de andere waterjuffers en hebben donkere vleugels. De mannetjes van de weidebeekjuffer hebben een metaalblauw lichaam en een grote blauwzwarte band op de vleugels. Hierin verschillen ze van de mannetjes bosbeekjuffer, die volledig donkerblauwe vleugels hebben. De vrouwtjes van de weidebeekjuffer zijn metaalgroen gekleurd en hebben doorzichtige groene vleugels. De vrouwtjes bosbeekjuffer hebben eerder bronskleurige vleugels.

Deze juffers leven zoals de naam het al

zegt langs beken. En niet zomaar beken. Bomen en struiken langsheen de oevers zorgen voor schaduw. Plaatsen met schaduw worden afgewisseld met zonnige plekken. Verder moet het water zuiver zijn en afwisselend snel en langzaam stromen. Ze houden van meanderende beken met koel en zuurstofrijk water. Als je beekjuffers aan een beek spot dan weet je zeker dat het om zuiver water gaat.

Mannetjes op overhangende takken liggen op de loer om een vliegend insect uit de lucht te happen of om vrouwtjes te achtervolgen en om andere mannetjes uit hun territorium te verjagen. Dit gebeurt in minutenlange schijngevechten. Voor de mannetjes van de beekjuffers is het hebben van een territorium absoluut noodzakelijk om te zorgen voor nageslacht. Na de paring begeleidt het

mannetje het vrouwtje bij de ei-afzetting binnen zijn territorium. Daarbij verjaagt hij elk ander mannetje dat maar in de buurt durft te komen. De vrouwtjes zetten de eitjes af op planten onder water. De larven leven tussen de wortels en jagen op de larven van muggen en eendagsvliegen. Eind mei sluipen ze uit het water langs een stengel om tenslotte als volwassen libellen uit de larvenhuidjes te kruipen. Hun larven verdragen moeilijk lage zuurstofgehalten. Zeker de larven van de bosbeekjuffer zijn hiervoor gevoelig. Zoals de naam al aangeeft treffen we deze libellen aan langs bosbeken, waar het water grotendeels beschaduwd en koud is. Dit is van belang omdat in koud water meer zuurstof kan oplossen. Natuurlijke meanderende beken zijn er niet veel meer in de Kempen. Lang ging het ook slecht met deze beekjuffers. Ze lijken baat te hebben met de verbeterde waterkwaliteit en vooral met het herstel van beken waardoor hun populatie aangroeit.

RENÉ DUCASTEL

Mannetje bosbeekjuffer. © René Ducastel

Vrouwtje bosbeekjuffer. © René Ducastel

Mannetje weidebeekjuffer. © René Ducastel

Vrouwtje weidebeekjuffer. © René Ducastel

EEN TUINGITJE ALS BERGBEWONER IN JE TUIN

Het tuingitje (Cheilosia caerulescens) is een tamelijk zeldzame zweefvlieg, die vroeger niet in onze streken voorkwam. De bergbewonende soort kon voornamelijk gevonden worden in het hooggebergte en rotsachtige biotopen in Europa.

Door de verspreiding van zijn waardplanten, diverse huislooksoorten (Sempervivum) en Sedum, is het tuingitje sinds de jaren 1990 ook te vinden in onze streken. Overal waar deze populaire vetplanten worden aangeplant in tuinen, rotstuintjes, groendaken en op kerkhoven, kan het tuingitje gevonden worden.

Levensloop

Het tuingitje kent twee generaties per jaar en zowel het mannetje als het vrouwtje bezoeken verschillende soorten bloemen, waaronder paardenbloemen, margrieten, rozen, asters en nog andere bloemenfamilies.

Het vrouwtje legt haar eitjes tussen en onder de bladrozetten van huislooksoorten. Na enkele dagen komen de larven uit en leven dan als mineerder in de bladeren van deze vetplanten. Elke larve kan wel tot 5 bladeren leeg eten, waarna ze verpoppen buiten de bladmijn in de grond onder de vetplanten.

De volwassen tuingitjes vliegen vanaf half maart tot ongeveer half september. De overwintering gebeurt als pop in de grond, zodat in de volgende lente een nieuwe generatie tevoorschijn komt. Deze middelgrote zweefvlieg (7-11 mm) is relatief eenvoudig te herkennen aan de onbehaarde ogen en gezicht, een opvallend naar onderen verlengd gezicht en lichtgrijze tot wittige haarbandjes op het blauwgrijze achterlijf. Tevens zijn de poten gedeeltelijk lichtgekleurd en heeft het tuingitje een donkere vlek in de vleugel (door vervaging is deze vlek soms moeilijk te zien).

Zie je ook graag tuingitjes in je tuin, plant dan wat huislooksoorten in enkele potten of in een rotstuintje en zorg ook voor wat bloemen, zodat ze voedsel kunnen vinden.

PAUL WOUTERS EN MARIANNE HOREMANS

Bronnen:

• Waarnemingen.be

• Bladmineerders.nl Veldgids Zweefvliegen KNNV.

Man tuingitje. © Paul Wouters en Marianne Horemans

Ei-leggend vrouwtje. © Paul Wouters en Marianne Horemans

Vrouw tuingitje. © Paul Wouters en Marianne Horemans

Vrouw tuingitje op huislook. © Paul Wouters en Marianne Horemans

Mooie natuurwaarnemingen

Langpootmug

Dit is Ctenophora festiva, een tweevleugelige uit de familie van de langpootmuggen.

Gekorrelde veldloopkever

Deze knapperd kwam ik tegen in Meerhout in de buurt van de Hutten en de Kwacht. Hoe mooi kan je zijn? Gekorrelde veldloopkever of kettingschallebijter. Hij leeft in vochtige en natte biotopen, van bos tot grasland.

ELS VERBRUGGEN

Geoorde fuut

De geoorde fuut is kleiner dan de gewone fuut. In prachtkleed zijn kop, hals en bovenzijde zwart met een waaier van goudgele pluimen achter een rood oog. Dit koppeltje zag ik op 1 mei aan Klein Verkallen op de put van Mol Rauw.

MARC MANGELSCHOTS

Grote stinkzwammen

Op elke stinkzwam zat een vlieg. De vliegen eten de sporen van de hoed en zorgen zo voor de verspreiding van de sporen. Het is alsof de ene vlieg tegen de andere zegt: ‘dit is mijn stinkzwam’.

JAAK GEYS

Middelste bonte specht

Met deze foto van 19 februari ben ik blij. De middelste bonte specht was geruime tijd een zeldzame dwaalgast. Met de veroudering van veel bossen en de beschikbaarheid van dode bomen en bladrupsen die dienen als voedsel voor de jongen, kwamen er voor deze soort geschikte bossen.

BART HULSMANS

Lijstersmidse

Op 28 april tijdens een wandeling in de Rammelaars deze geheime werkplaats ontdekt. Een lijster is er op uit gekomen dat een weggeworpen flesje bier onder een struik het hardste materiaal was in de wijde omgeving. Ze heeft er een aambeeld van gemaakt om in haar smidse slakkenhuisjes te kraken.

PETER STROOBANTS

Goudvink

16 maart 2022. Ons middageten wordt ‘gestoord’ door twee opvallende, gedrongen vogels, traag bewegend in de bloeiende forsythia. Een koppel goudvinken op zoek naar zachte knoppen, vormt de graag geziene afleiding. En als het mannetje ook nog eens komt kijken naar die vreemde wezens achter het glas, dan is de unieke klik snel gemaakt.

ROGER DAMEN

Paddenoverzettertje

Deze foto is genomen bij de paddenoverzet aan de Wildersedijk en Schepslakens in Geel. Als Felix op woensdag geen school heeft, kan hij meehelpen…

Neushoornkever

Op 12 maart vond ik in Geel deze larve van een neushoornkever. ROGIER TORMANS

Keep

Wij hadden in februari en maart heel wat kepen te gast in onze tuin in Winkelomheide. Spijtig dat er ook een slachtoffer viel dat een raam niet tijdig opgemerkt had.

STAF KAUWENBERGHS

Putter

Op 26 februari twee distelvinken gespot in onze tuin in Meerhout! Zo blij mee! Hier zat ik al heel lang op te wachten! Mijn volgende wens is een goudvink…

LILIANE WINTERS

Oehoe

In het stadscentrum van Geel worden zoals we weten al enkele jaren zeldzame oehoes geboren. Hierbij een foto die ik op 30 april kon nemen van een oudervogel die zijn nest verlaat.

EMIEL BOECKX

◘Vierbandgroefbij

In Ham-Kwaadmechelen vond ik naast het sas aan de windmolens een vierbandgroefbij. In België en Nederland werd de soort in de 20ste eeuw als uitgestorven beschouwd. In België werd na ruim zestig jaar in 2016 opnieuw een vrouwtje waargenomen. En nu dus deze …

MARC MANGELSCHOTS

Voorjaarskortvleugelmot

Gevonden op 19 april aan de Duivelskuil in Bel, de voorjaarskortvleugelmot in copula... het wijfje bovenaan heeft zo'n korte vleugels dat ze niet kan vliegen...ze gebruikt haar feromonen om het mannetje (onderaan) te lokken.

MAARTEN WILLEMS

Zonsondergang

Deze foto van een prachtige zonsondergang kon ik nemen op donderdag 17 maart aan de Pinken in Dessel.

IVO VANHOOF

Loslopend vee

Het project dat in 2020 werd uitgetest in Scheps en op de Maat, waarbij grazers via een halsband met daarin een computertje binnen een ‘virtuele omheining’ worden gehouden zodat geen afspanningen meer nodig zijn (Meander 1-2021), wordt voortgezet in het Zammelsbroek. Daar zijn dit jaar enkele (zoog)koeien, vaarzen en kalveren ‘in opleiding’.

ANDREA NIETVELT

Pimpelmees

2 mei 2022. Het nestkastje in onze tuin is opnieuw bewoond door een pimpelmees. Met wat geduld kon ik deze foto maken.

KRISTIN VAN GESTEL

Schapen

In de lente graasden er regelmatig schapen in de nieuwe vaste rasters in ons natuurgebied Bels Broek en Heide. In de zomer komen ze terug. Een flinke hulp voor ons beheerteam! Het leverde ook al mooie beelden op, vooral ’s morgens in de ochtendmist…

ELSEN

Torenvalk

25 maart 2022. Ik ben pas een week lid maar ik vind de app heel leuk. Die kwam me vertellen dat ik een torenvalk had gespot in de buurt van Breeven. De torenvalk is vooral bekend door het bidden, dat je soms langs de weg ziet. Het was lange tijd onze talrijkste roofvogel, maar dat is nu de buizerd.

NOOR VAN GESTEL (10 JAAR)

Gevlekte Amerikaanse rivierkreeft

De gevlekte Amerikaanse rivierkreeft heeft een lengte (exclusief scharen) van 12 cm. De kreeft heeft een veldje stekels op de ‘wang’. Recent vervelde dieren (zie foto) hebben wijnrode vlekken op het achterlijf. Deze vlekken kunnen donkerder worden en dan lijkt de kreeft sterk op de Europese rivierkreeft. Bijgaand exemplaar zag ik in de Maat in Mol.

KAREL VERBRUGGEN

Oproep!

Voor deze rubriek roepen we al onze lezers op om actief mee te werken. Zag u zelf iets moois of speciaals in de natuur in onze regio of in gebieden waar onze afdelingen of werkgroepen op uitstap gaan, laat het ons weten.

Bedoeling is om ons tijdschrift nog meer een tijdschrift van alle leden te laten zijn.

Stuur je interessante waarneming naar frans.emmerechts@gmail.com en misschien verschijnt ze dan wel in de volgende Meander!

KRIS VAN