Meander 2021 nr 3 juli - september, jaargang 20

2021 • Juli | Augustus | September • Jaargang 20 nr. 3

MEANDER

Belgie -Belgique P.B.-2440 Geel 1 BC1323

Driemaandelijks magazine van Natuurpunt - regio Meanderland - Afdelingen Netebronnen, Balen-Nete, Geel-Meerhout en Ham

Colofon Natuurpunt

Giften

Natuurpunt is een vrijwilligersvereniging die kwetsbare en bedreigde natuur in Vlaanderen beschermt. Met 48.000 vrijwilligers en bijna 500 werknemers beheren we natuurgebieden met een totale oppervlakte van 26.000 ha. We voeren natuurstudies uit en zetten vorming en workshops op om mensen dichter bij de natuur te brengen. Met 123.000 aangesloten gezinnen zijn we de grootste natuurbeschermingsorganisatie in Vlaanderen.

Giften voor de aankoop van natuurgebieden in de regio Meanderland zijn welkom op rekening BE56 2930 2120 7588 van Natuurpunt Beheer met vermelding van de naam en het nummer van het project dat je wenst te steunen. Vanaf €40 ontvang je een fiscaal attest.

Lid worden Door overschrijving van 30 euro op rekening BE17 2300 0442 3321 met vermelding ‘nieuw lid’. Als lid ontvangt u automatisch het nationaal contactblad ‘Natuur.blad’. Extra abonnementen: Natuur.focus (natuurstudie en –beheer) 13 euro en Natuur.oriolus (vogelstudie) 12 euro. Beide extra abonnementen samen 21 euro.

Meander Meander is het gratis driemaandelijks contactblad voor de leden van Natuurpunt in de afdelingen Balen-Nete, Geel-Meerhout, Ham en Netebronnen (Dessel-Mol). Andere geïnteresseerde leden van Natuurpunt kunnen een jaarabonnement op Meander nemen door overschrijving van 8 euro op rekening BE31 0015 6350 0055 van Meander.

De Meander is gratis te raadplegen op www.issuu.com/meanderland Oplage: 3000 exemplaren.

Redactie Jef Sas, Marc Verachtert, Frans Emmerechts, Jeannine Simonis, Jan Albrecht, Wendy Thys, Arne Vermeulen, Mirella Bruynseels, René Ducastel, Jurgen Sophie, Veerle Van den Eynden.

3770 – Grote Netewoud 7709 – De Maat (Mol) 7067 – Zammelsbroek (Geel) 7088 – Neerhelst (Geel) 7118 – Griesbroek (Balen) 7725 – Buitengoor en Vleminksloop (Mol) 7734 – De Vennen (Balen) 7736 – Malesbroek (Geel/Meerhout) 7739 – Molse Nete (Balen/Mol) 7763 – Belsbroek-De Vloyen (Geel/Meerhout) 7769 – Breeven (Geel) 7779 – Scheppelijke Nete (Mol/Balen) 7783 – Selguis (Geel) 7784 – De Bleken (Mol) 8810 – De Rammelaars (Ham) 8874 – Veldhovenheide (Ham) 3283 – Natuur.huis De Rammelaars (Ham) F-04013 – Watermolen Meerhout

Contactadressen Afdeling Netebronnen

Frans Emmerechts, frans.emmerechts@gmail.com.

 jefsas@skynet.be  www.facebook.com/natuurpunt.netebronnen  www.natuurpunt.be/afdelingen/natuurpunt-netebronnen

Met dank aan onze fotografen

Afdeling Geel-Meerhout

Frans Emmerechts, Rudy Hufkens, Jan Mangelschots, Peter Stroobants, Katelijne Bohy, Robert Pieters, Marc Mangelschots, Ingrid Janssens, Vincent Vandevenne, Paul Helsen, René Ducastel, Mirella Bruynseels, Myriam Thys, Guido Kinnaer, Kris Van Elsen, Peter Leysen, Martine De Jonghe, Jef Sas, Karen Van den Poel, Rogier Tormans, Mai Mondelaers, Maarten Willems, Andrea Nietvelt, Lieve Kauwenberghs, Rony Van Hout, Lilia Verluyten, Karel Verbruggen, Tom Schildermans, Gilbert Reypens.

 marc.verachtert@skynet.be  www.facebook.com/natuurpunt.afdeling.geel-meerhout  www.natuurpunt.be/afdelingen/natuurpunt-geel-meerhout

Afdeling Balen-Nete

Coverfoto’s: Groep kraanvogels op 21 februari boven Meerhout-Gestel © Robert Pieters, Ludo Belmans en Ewi Kiczulian op de Belsehei @ Rudy Hufkens, Gulden sleutelbloem @ Ingrid Janssens, Gele kwikstaart @ Rogier Tormans, Gele hommelroofvlieg @ Mirella Bruynseels, Groene zandloopkevers. © Frans Emmerechts.

Achtercover: Knotwilgen © Frans Emmerechts.

Afdeling Ham

Contact

Op alle foto’s rusten auteursrechten. Voor de gegevens van de fotografen kunt u contact opnemen met de redactie.

Lay-out Meander Arne Vermeulen en Jan Albrecht.

Deadline teksten volgende Meander Maandag 19 juli 2021.

Verschijnt eind september 2021.

Inlichtingen voor het leveren van tekst en beeld: frans.emmerechts@gmail.com.

2 | Meander 3

 tom.schildermans@skynet.be  www.facebook.com/natuurpunt.balen-nete  www.natuurpunt.be/afdelingen/natuurpunt-balen-nete  frans.hoes2@telenet.be  www.facebook.com/natuurpunt.ham  www.natuurpunt.be/afdelingen/natuurpunt-ham

Bezoekerscentrum Grote Netewoud  bc.grotenetewoud@natuurpunt.be  www.facebook.com/GroteNetewoud  www.grotenetewoud.be Veerle, Joachim, Patrick, Dries ruimden heel wat spork en wilg in De Rammelaars © Jan Albrecht

Wij hebben iets te vieren!

Natuurpunt en Meanderland worden 20 O p 8 december 2001 ging de nieuwe vereniging ‘Natuurpunt’ (een fusie van De Wielewaal en Natuurreservaten) officieel van start met een druk bijgewoonde feesthappening in de gebouwen van het Vlaams Parlement. Natuurpunt stelde zich als doel om vier grote werkingsvelden te ontwikkelen en deze alle vier even sterk in te vullen: beheer, beleid, studie en educatie. Op lokaal vlak werden de oude afdelingsbesturen gefusioneerd en de afdelingsgrenzen waar nodig hertekend.

Deze ‘Meander’ ontstond als het gloednieuwe regionale ledenblad van drie lokale afdelingen die besloten om intensief te gaan samenwerken: afdeling Netebronnen, actief in Mol-Dessel-Balen, afdeling Geel-Meerhout en afdeling Ham. De regio werd toepasselijk ‘Meanderland’ genoemd, naar de kronkelende bovenloop van de Kleine en de Grote Nete en hun zijbeekjes. Later zou de kern Balen afsplitsen tot afdeling Balen-Nete, zodat er nu vier afdelingen zijn in Meanderland.

Het eerste nummer van ledenblad Meander verscheen in zwartwit op 1000 exemplaren. Om je een idee te geven: van het nummer dat je nu leest werden er maar liefst 3000 gedrukt. Ons ledenaantal verdrievoudigde in 20 jaar tijd!

Tijdens de 20 voorbije jaren gebeurde er veel in Meanderland Beheerwerkgroepen werkten hard. Ze zorgden voor de aankoop en het beheren van gronden. Dankzij enkele Europese Lifeprojecten kregen de aangroei en de ontwikkeling van nieuwe natuur een krachtinjectie. Vrijwilligers uit de afdelingen gingen zich inzetten voor het verzamelen van de bedragen die nodig waren voor de restfinanciering, het deel dat niet door de overheid wordt gesubsidieerd.

Er waren ook heel wat studiewerkgroepen actief. Ze werkten rond insecten, vlinders, padden, vogels, vleermuizen, mossen, planten, poelen of ecologie. En elk jaar werden er ook cursussen gegeven. Over genoemde onderwerpen, maar ook cursussen om mensen op te leiden tot natuurverkenner of natuurgids. Bestuursleden, maar ook anderen volgden in naam van hun afdeling het natuur- en milieubeleid op in hun gemeente.

De talloze kalenderwandelingen en grotere evenementen die werden georganiseerd zag onze vereniging als middel om haar maatschappelijk doel te bereiken: natuur beschermen door mensen dichter bij de natuur te brengen.

Vanuit een droom om onze natuurgebieden langs de Grote en de Molse Nete met elkaar te verbinden ontstond het idee van een Grote Netewoud met uitgestrekte broekbossen, heiden en ruigtes. We startten ermee in 2012 en mikten op ‘meer’: meer natuur, meer biodiversiteit, maar ook meer bekendheid, meer toerisme, meer samenwerking met partners, meer… vrijwilligers.

Last but not least mogen we de leden van de redactieraad van Meander niet vergeten. Ze verwerk(t)en elk kwartaal opnieuw alle artikels en foto’s die de vele vrijwillige medewerkers inzenden tot een mooi informatief en aantrekkelijk ledenblad.

Ik denk wel dat ik mag zeggen dat we met z’n allen goed bezig zijn. Dikke merci en geef jezelf maar eens een welverdiend schouderklopje daarvoor.

Veel leesplezier!

WENDY THYS

Coördinator Bezoekerscentrum Grote Netewoud

juli - september 2021

|3

Beheer en studie

in Meanderland Natuurpunt wordt aan het einde van dit jaar 20.

Toen de vereniging van start ging richtte ze bij ons de regio Meanderland op. Ook Meanderland en ons tijdschrift Meander bestaan dus al zo lang.

De leden van het eerste uur moesten 20 jaar geleden echter niet vanaf nul beginnen met het opbouwen van hun structuren. Dat hadden ze bij De Wielewaal en bij Natuurreservaten voordien al grotendeels gedaan. Werkgroepen rond vogels, ecologie, vlinders, vleermuizen en padden waren actief en het te beheren patrimonium in de natuurgebieden bestond op het einde van 2001 al uit 244 ha. Onder Natuurpunt zou alles verder worden uitgebouwd.

Meer dan 20 jaar geleden Toen de voorgangers van Natuurpunt in de jaren 1980 en 1990 hun eerste percelen natuurgebied in onze regio kochten, begonnen ze die ook vrij vlug te beheren. Voor de conservators en voor tientallen vrijwilligers een hele klus! Voor eenmalig inrichtingsbeheer – plaatsen van grote begrazingsrasters, drastisch omvormen van voormalige ‘weekendgrond’ enz. – konden ze bij hoge uitzondering al wel eens een beroep doen op een beginnende professionele terreinploeg, maar voor het gewoon beheer – o.a. het jaarlijks terugkerend maaien en hooien – was de inschakeling van vrijwillige medewerkers een absolute noodzaak. Op meerdere plaatsen vonden groepjes gelijkgezinde natuurliefhebbers elkaar in hun samenwerking rond een natuurreservaat. Zoals nu nóg altijd vormden de vrijwilligers de hoeksteen van de vereniging.

Natuurbeheer Om hun gronden te beschermen of te herstellen baseerden de voorgangers van Natuurpunt zich vaak op het vroegere beheer (lees: de klassieke landbouwpraktijken). Bij Natuurpunt wijzigden de inzichten over natuurbeheer en werden er wel eens grootschaliger ingrepen uitgevoerd: naast het klassieke handmatige maaien, kappen en plaggen, naast het beweiden en de extensieve begrazing werden dan op grotere schaal werktuigen en machines ingezet bij het beheer, of bij het scheppen van nieuwe natuur.

Het moderne natuurbeheer heeft het behouden of het terugbrengen van een bepaald type landschap tot doel. Het vertrekt van een ideaalbeeld en neemt maatregelen om dat te bereiken.

4 | Meander 3

Herman Berghmans ringt jonge haviken in GeelWinkelomheide © Frans Emmerechts

Dit gebeurt in de regel na het opstellen van een natuurbeheerplan. Een eerste stap om tot zo’n plan te komen is het inventariseren van het gebied: gegevens verzamelen over de geschiedenis, de waterhuishouding, de planten, de dieren enz. Plaatselijke vrijwilligers hebben hier dikwijls een belangrijke taak. Op basis van de verzamelde gegevens worden de doelstellingen dan vastgelegd. Pas bij de goedkeuring van het natuurbeheerplan door de Vlaamse overheid kunnen terreinbeheerders zoals Natuurpunt een subsidie krijgen voor het beheer en kan het werk op het terrein ook echt beginnen. De goedkeuring houdt namelijk in dat een reeks vergunningsplichtige werken uit het natuurbeheerplan ook vergund zijn.

Natuurstudie Het vaststellen van de doelstellingen voor natuurgebieden in Meanderland wordt doorgaans gekaderd in die van het beleid van de Europese Unie. Belangrijke Europese doelstellingen zijn het stoppen van de achteruitgang van de biodiversiteit en het realiseren van een goede ecologische kwaliteit van het oppervlaktewater.

De opvolging van die doelstellingen vergt studie en ook monitoring van de biodiversiteit in (en buiten) de natuurgebieden. Dit is niet alleen belangrijk voor bedreigde soorten, maar ook voor meer algemene. Als knelpunten in een vroeg stadium worden vastgesteld, is het namelijk mogelijk om snel in te grijpen.

Ludo Belmans en Ewi Kiczulian op de Belsehei © Rudy Hufkens

Ongeveer 7 procent van de soorten die vroeger in Vlaanderen leefden is verdwenen en 28 procent is kwetsbaar of met uitsterven bedreigd; van de 2.727 soorten op de goedgekeurde Rode Lijsten zijn 182 soorten in de loop van de voorbije eeuw uit Vlaanderen verdwenen. En terwijl inheemse soorten achteruitgaan, nemen zich inburgerende uitheemse soorten enorm sterk toe. Door de toenemende mobiliteit van mensen en goederen worden namelijk altijd meer planten en dieren, wel of niet bewust, in- en uitgevoerd. Sommige uitheemse soorten worden na verloop van tijd invasief en kunnen zo de inheemse biodiversiteit verstoren.

Om de effecten van beheermaatregelen op de biodiversiteit in onze natuurgebieden op te volgen, worden in Meanderland allerlei studieprojecten opgezet: het meten van het grondwaterpeil, het tellen en het ringen van vogels, het inventariseren van planten en allerlei dieren, het monitoren van vlinders, het bemonsteren van poelen. De werkgroepen die in onze natuurgebieden aan deze projecten meewerken, bestaan uit lokale vrijwilligers.

Vogels Vrijwilligers tellen bijvoorbeeld al jarenlang meerdere soorten vogels op verschillende momenten van het jaar. Dat levert gegevens op over ontwikkelingen in de vogelstand waarmee beheerders soms hun voordeel kunnen doen. Bovendien biedt het aan de wetenschap de mogelijkheid om veranderingen te onderzoeken die de afgelopen decennia hebben plaatsgevonden.

Zo waren bijvoorbeeld de grutto, de wulp en de tureluur voor vele generaties natuurliefhebbers typische sieraden van hun streek. Nu is de tureluur al jaren verdwenen en van grutto’s en wulpen zijn nog maar enkele broedparen overgebleven. Scholeksters daarentegen zijn algemenere broedvogels geworden. In Manu Büscher zeist in Wilders © Frans Emmerechts

juli - september 2021

|5

met Natuurpunt Studie.

Het ringen van vogels gebeurt door vrijwilligers die erkend zijn door het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen. Het Belgisch Ringwerk is ingeschakeld in het netwerk Euring, de vereniging van Europese ringcentrales. Dat het ringen van vogels nog steeds belangrijk is, wordt aangetoond door het veelvuldig gebruik van de gegevens in wetenschappelijke publicaties en ook bij de voorbereiding van het natuurbeleid in de Europese landen. In Meanderland worden doorheen het jaar allerlei vogels geringd in en buiten de natuurgebieden.

Planten en allerlei dieren Luc Van den Bergh installeert vleermuisdetector in de Vloyen © Frans Emmerechts

Voor het determineren van planten was er jarenlang de werkgroep Thalictrum. Maar de laatste jaren blijft de Ecologische Werkgroep Meanderland alleen over. Die heeft als doel alle planten en dieren te inventariseren op bepaalde percelen. Deze werkwijze ondersteunt de conservators in de monitoring van flora en fauna in hun reservaat, zowel voor het vastleggen van een beginsituatie als voor de evaluatie van het effect van natuurbeheer over een langere periode.

Vlinders

Natuurbeheer op de Keyfheide © Frans Emmerechts

het begin nestelden ze vooral op kale maïsakkers en op industrieterreinen. Daarna gingen ze meer en meer broeden op platte, met keien bedekte daken. De laatste jaren ziet men vogels zoals de ring- en de huismus, de huis- en de boerenzwaluw sterk in aantal afnemen. Bepaalde bosvogels en roofvogels zoals de sperwer breiden hun territorium dan weer uit naar door veel mensen bewoond gebied.

Het tellen van broed- en watervogels gebeurt door onze vogelwerkgroep. Die stuurt zijn gegevens naar het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO), dat de (vogel)monitoringsprogramma’s in Vlaanderen coördineert. Het werkt hiervoor samen

‘Omdat vlinders kijken zo boeiend is’ ontstond, begin jaren 1990, in Neerhelst en in het Zammelsbroek een vlinderwerkgroep. Die stuurde in de loop van de jaren tal van gegevens naar het INBO. Met dagvlindermonitoring tracht de werkgroep trends in de aantallen dagvlinders te achterhalen door het wekelijks tellen van vaste trajecten, de zogenaamde vlinderroutes. Dergelijke tellingen gebeurden al sinds 1976 in Groot-Brittannië. In Vlaanderen en in Nederland werd er in 1991 mee gestart. De Geelse groep behoorde dus tot de eerste in Vlaanderen. Jammer genoeg konden de jarenlange tellingen de gestage achteruitgang van de dagvlinders niet tegenhouden. Maar meten is weten, vindt de werkgroep, die toch verder werkt om tijdig aan de alarmbel te kunnen trekken en om gerichte maatregelen of reddingsacties te kunnen voorstellen. In 2018 ging de werkgroep op in de nieuwe Vlinderwerkgroep Meanderland. Die wil zo veel mogelijk aspecten van het vlinderen aan bod laten komen. Dit betekent

Marc Mangelschots en Wim Veraghtert, nachtvlinderstudie in het Griesbroek © Frans Emmerechts

6 | Meander 3

Werkgroep Waterleven in Neerhelst © Frans Emmerechts

aandacht hebben voor de kennis over en de bescherming van zowel dag- als nachtvlinders, via inventarisatie-activiteiten de soortenrijkdom van onze regio in kaart brengen, maar ook op tocht gaan om de boeiende beestjes in al hun gedaanten te bewonderen.

Poelen Ook de Poelenwerkgroep Waterleven is in Meanderland actief.

Een regionale werkgroep van Natuurpunt die zich tot doel stelde de waterpartijen in de streek op een ecologisch verantwoorde manier te bestuderen, om met de opgedane kennis de natuur te kunnen beschermen. De werkgroep houdt zich bezig met natuurstudie, maar ook met natuureducatie. Wat natuurstudie betreft concentreert ze zich jaarlijks op een beperkt aantal poelen in natuurgebieden. Die worden gedurende dat jaar driemaal bemonsterd op waterdiertjes en viermaal chemisch-fysisch ontleed. Tweemaal worden ook de planten geïnventariseerd. Tijdens determinatieavonden brengen de leden van de werkgroep de

diertjes op naam. Op basis van de verzamelde gegevens geven ze beheeradviezen.

Padden Tenslotte is er nog Hyla, de reptielen- en amfibieënwerkgroep van Natuurpunt. Die heeft een uitgebreid netwerk van paddenoverzetters in Vlaanderen. Zij houden nauwlettend in het oog wanneer de amfibieën wakker worden en komen waar nodig in actie. Zo ook in Geel en in Mol. Om te voorkomen dat de wegen in sommige buurten zouden veranderen in ‘paddenslagvelden’ worden de diertjes bij het oversteken al vele jaren geholpen. Op meerdere plaatsen worden jaarlijks putten gegraven en emmers en schermen geplaatst om padden, kikkers en salamanders de kans te geven hun lenteoversteek veilig te overleven.

FRANS EMMERECHTS

Natuurbeheer in De Kwacht © Jan Mangelschots

juli - september 2021

|7

KWABAAL

De eerste kwabaal, gevangen op tweede kerstdag © Peter Stroobants

Kwabalen zijn roofvissen die aanleunen bij de paling en de meerval maar deel uitmaken van de familie van de kabeljauw Tussen november en maart, als de watertemperatuur gedurende meerdere dagen zakt onder de 4°C, komen ze in de stemming om zich voort te planten.

In meren begeven de grote exemplaren zich naar de diepte, voor het bedrijven van de koude liefde. In rivieren migreren ze stroomopwaarts, op zoek naar zijbeekjes met vegetatie en geschikt substraat: zand of stenen. De voorkeur gaat naar overstroomd land dat lang genoeg onder water blijft staan. In een paarkluwen zet het vrouwtje per kg lichaamsgewicht rond de 500.000 eitjes af. De uitgekomen larven hebben rustig, koud water nodig voor hun ontwikkeling. Ze leven van plankton en later als juveniel van kleine ongewervelden. Pas in het volwassen stadium leven ze vooral van vis.

Grote Nete in Meerhout In 2020 werd de ondiepe grote vijver aan het bezoekerscentrum in Meerhout opnieuw aangelegd. Hij moest niet alleen een visueel aantrekkelijke afwerking zijn van de pas gerenoveerde site, hij heeft ook een specifiek doel. Via twee rioleringsbuizen, één voor de aan- en één voor de afvoer, is de plas onder het wandelpad verbonden met de Grote Nete. Hij functioneert daardoor als een soort parking langs een autosnelweg,

8 | Meander 3

waar gebruikers in de luwte wat kunnen chillen alvorens hun tocht verder te zetten. De hoop was dat de kwabaal deze plaats voor een overstromingsgebied zou nemen.

Ik moest niet lang nadenken toen de mensen van het bezoekerscentrum, ook de inrichters van onze cursus natuurgids, op zoek waren naar een paar gekken die zich putje winter in een waadpak wilden hijsen om in water van 3°C fuiken te gaan controleren. INBO, het Instituut

voor Natuur- en Bosonderzoek, had ze geleverd maar kon ze vanzelfsprekend niet overal zelf opvolgen. Mijn fascinatie voor het leven onder water, zeker als het vinnen heeft, is altijd groot geweest en in een jaar waarin veel heeft gemoeten en weinig gemogen was elk beetje afleiding welkom. Bijkomend, de intentie tot voortplanting kunnen aantonen van een dier in grote moeilijkheden om terug een plaats te veroveren in ons zoet water, het leek tegelijk heel nobel en opwindend.

Vrijwilligers Vanaf eind december werd met een klein groepje vrijwilligers een schema opgesteld om de fuiken tenminste drie keer per week te controleren. Ze sloten netjes de twee buizen af langs waar de kwabaal de vijver kon bereiken en waren op de verwachte maat van de doelgroep gemaakt. Andere vissoorten zijn rond deze tijd van het jaar niet zo in beweging en werden dus weinig gehinderd.

Al op tweede kerstdag werd een kwabaal van 27 cm gevonden in een van de fuiken maar dat zette ons meteen voor een eerste probleem. De maasgrootte van de fuiken was berekend op grotere exemplaren. Men had in dit nieuwe prototype fuik

ook gekozen voor een voldoende stevige draad om de rioolbuis volledig te kunnen vullen, met vanzelf grotere mazen tot gevolg. Gevloek en tandengeknars. Hadden we al veel kleinere vissen gemist? In allerijl werden de korven bovengehaald en bekleed met een tweede laag, ditmaal met een aangepast stijf net met een maaswijdte van slechts 1 cm.

Het werd even stil maar op 11 en 13 januari was er opnieuw beweging, met respectievelijk één en twee kwabalen in de fuiken. In de week daarop kwam er nachtvorst en wat ijs op de ondiepe gedeelten van de vijver, gevolgd door een warmere periode met regen en hoge waterstand. Ideale omstandigheden en elke dag hoopten we op meer maar de trek leek gedaan en op 29 januari werden de fuiken en het waadpak opgeborgen.

Marc Verachtert plaatst fuik in verbindingsbuis © Peter Stroobants

INBO We sloten deze periode af met gemengde gevoelens. Spectaculaire vangsten van meer en grotere vissen waren mooi geweest. Langs de andere kant is al enkele maanden na het voltooien van de vijver aangetoond dat uitgezette kwabaal niet alleen overleeft in de Nete maar ook de weg vindt naar de nieuw aangeboden paaiplaats. De intentie om zich voort te planten, zelfs als jonkie, is toch al een niveau hoger dan handhaving. De mensen van het INBO zouden in de komende maanden de vijver controleren op de aanwezigheid van larven. Het verhaal is dus nog niet af en allicht zal er in de toekomst nog meer monitoring gebeuren.

Als onverwachte bijvangst hadden we nog jonge zonnebaars, bittervoorn, karper, riviergrondel en een larve van een stierkikker. De natuur is al volop bezig de nieuwe investering in te nemen.

Panta rhei, zegden de oude Grieken. Alles vloeit. Alles is altijd in beweging. Dat geldt zeker voor water, ook in de Grote Nete.

Patrick Ooms bekleedt fuik met kleinere mazen © Peter Stroobants

PETER STROOBANTS

Jef Sas doet waadpak aan © Katelijne Bohy

Peter meet de gevangen kwabalen © Katelijne Bohy

juli - september 2021

|9

Kraanvogels © Marc Mangelschots

Vroege ooievaars en luid trompetterende kranen Ooievaars brengen de lente mee zeggen ze. Dit jaar waren ze extra vroeg: begin februari al streken de eerste ooievaars neer in het Zwin en in Planckendael. Maar ook in Meanderland waren ze van de partij.

En als toetje werden op zondag 21 februari heel wat mensen verrast door het aanzwellende geschal van groepen kraanvogels die noordoostwaarts voorbijtrokken…

Ooievaars Dat er een beperkt aantal ooievaars overwintert in Vlaanderen konden we lezen bij ‘Mooie natuurwaarnemingen’ in de vorige Meander. Maar de meeste ooievaars zijn trekvogels. Ze keren wel al vroeg in het jaar terug uit hun wintergebieden, normaal rond half februari. Maar dit jaar kwam de terugkeer van ooievaars uit het zuiden opvallend vroeg op gang. Begin februari streken er al neer in Vlaanderen,

10 | Meander 3

ook in Meanderland. Zo werd een ooievaar gemeld in Neerhelst, twee in Scheps en vlogen er enkele dagen later twee groepen over het Selguis. En op 13 februari foerageerde een volwassen, niet geringde ooievaar in het Zammelsbroek.

Net tijdens een korte winterprik met ijs en met sneeuw. Werden ze weggejaagd uit hun overwinteringsgebied of kregen ze een duwtje in de rug van een sterke zuidoostenwind? Nee, er is een andere,

simpele verklaring: ze trekken minder ver weg tijdens de winter. Vroeger vlogen ooievaars duizenden kilometers richting Afrika, maar nu overwinteren ze vaak ergens in het zuiden van Europa.

Kunnen ooievaars wel tegen de vorst, als ze zo vroeg terugkeren? Ja, wat vorst - op voorwaarde dat hij niet te streng is - kunnen ze wel aan. Hun poten bevriezen niet, wat te danken is aan een speciale bloedvatstructuur die zo in elkaar zit dat het afgekoelde terugstromende bloed wordt opgewarmd door het bloed dat neerwaarts stroomt. Erger is een dik pak sneeuw dat lang blijft liggen, want dat maakt het moeilijk om wormen, muizen, insecten en mollen te vangen…

Kraanvogels Na de korte winterprik rond 13 februari kwamen we plots, op enkele dagen tijd, van het ijs en de sneeuw in de lente terecht: 15°C op 21 februari, nooit eerder was het op die dag zo warm geweest!

Nog eens mooi wandelweer dus in coronatijden en heel wat mensen werden getuige van een niet alledaags natuurfenomeen. Meanderland werd overvlogen door enorme aantallen kraanvogels die aardig wat lawaai produceerden. Grotere groepen, kleinere groepen, het begon al op de middag rond 13u: een vlucht van 27 kraanvogels in noordoostelijke richting boven Mol-Rauw. De hele namiddag bleven mensen kranen melden op waarnemingen.be: in Geel-Ten Aard, Meerhout-Gestel, Meerhout-Centrum, Mol-SCK, Mol-Zandputten, Balen-Centrum, Olmen… Ook de namen van overvlogen natuurgebieden zag je regelmatig verschijnen: Griesbroek, Selguis, De Most, Ronde Put, De Zegge, De Hutten, Zammelsbroek… De grootste groep van een 300-tal vogels werd rond 16u op meerdere plaatsen gespot. Tot 18.30u waren er meldingen. Toen werd het donker en zagen de mensen de kranen niet meer…

Ook in Nederland werden veel kranen gezien. Dat leidde op de portalen waarnemingen.be en waarneming.nl tot niet alledaagse aantallen geregistreerde kraanvogels. In Vlaanderen 2343, in Nederland 1512. Het aantal vogels dat deel uitmaakte van deze spectaculaire migratiegolf wordt geschat op een minimum van 30 tot 35.000. Voor Vlaanderen en zeker voor Meanderland was het een topdag, omdat de migratiecorridor sterk naar het westen verschoven was, door een specifieke weersituatie waar de wind een belangrijke rol in heeft gespeeld.

De voorbije 2 jaar lag de (meer oostelijke) migratiepiek van kraanvogels rond 26-28 februari en dat was al opmerkelijk vroeg, als je weet dat 50 jaar geleden die piek ergens tussen 15 en 20 maart lag. Deze piek blijkt per 4 jaar minstens 1 dag naar voren te schuiven en de laatste 5 jaar lijkt het vooruitschuiven zelfs nog te versnellen. In 2016 lag de piek nog rond 2-3 maart.

Op 23 februari was de migratiepiek van kraanvogels voorbij. Een rechtstreeks gevolg van de klimaatopwarming maar een niet ongevaarlijke situatie voor de kranen zelf. Zo moesten bijvoorbeeld te vroeg naar het noorden getrokken kranen in Duitsland in allerijl terugkeren door de stevige winterinval in het noorden met

ijzige koude en bakken sneeuw. Een nodeloze verspilling van energie die de vogels kan uitputten en verzwakt laten toekomen in hun broedgebieden.

FRANS EMMERECHTS

Foeragerende ooievaar op 13 februari in het Zammelsbroek © Frans Emmerechts

Wendy Thys en Hilde Viane spotten op 13 februari een ooievaar in het Zammelsbroek © Frans Emmerechts

juli - september 2021

| 11

Op en rond

DE MAAT Sleutelbloemen Gids Ingrid van de Grune Plastronwandeling ging in april op De Maat ook op zoek naar zeldzame planten. In vorige Meander stond te lezen dat in de natuur in België maar drie soorten sleutelbloemen voorkomen, namelijk de gulden sleutelbloem, de stengelloze en de slanke. Alle drie zijn ze zeldzaam. Op De Maat vond ze er twee: de gulden en de slanke.

Sommige volkskundigen en historici beweren dat de Grieken en Romeinen de sleutelbloem nog niet kenden omdat je er nergens over leest. Natuurpunt is het daarmee niet eens. Onze vereniging stelt dat de Ouden geloofden dat boomnimfen bij vollemaan op zoek gingen naar sleutelbloemen…

Gulden sleutelbloem © Ingrid Janssens

Prooi klapekster Op zaterdag 6 maart waren de ‘maten van De Maat’ (de leden van het vrijwillig beheerteam) aan de slag op het heideterrein (het vroegere stort van de gemeente Mol) met het bestrijden van ongewenste boomopslag. Tot hun verrassing moest één berkenboompje al zeker gespaard blijven, want de daar overwinterende klapekster had er zijn prooi in opgespietst: een levendbarende hagedis. Ontdekker Juul De Witte trok nog verder op onderzoek uit en vond nog drie andere hagedissen die hetzelfde lot ondergaan hadden...

De week voordien hadden onze cursisten Natuurgids voor de uitreiking van hun getuigschrift al door deze heide gestruind maar jammer genoeg deze voorraadkasten van ‘den Haaklewie’ niet ontdekt.

De vogel zelf hebben ze toen wel mooi te zien gekregen.

Opgespietste hagedis © Katelijne Bohy

12 | Meander 3

Das Twee weken later op 19 maart kreeg ik telefoon van de dijkwachter van de dienst Waterwegen dat zij een das opgevist hadden uit het kanaal ter hoogte van de Pannekoekenboot aan Sas 4. Ik ben het beestje gaan ophalen en via Herman Berghmans kwam het dier op het INBO terecht voor nader onderzoek. Het bleek een jong vrouwtje te zijn van 24 kg die op haar verre zwerftocht op een ongelukkige plaats in het kanaal belandde. Nog meer wild uittreedplaatsen zouden hier een oplossing kunnen zijn, want ook reeën stierven op dit traject al de verdrinkingsdood.

Deze das zal je, na zijn passage bij de taxidermist, mogen bewonderen in het Bezoekerscentrum Grote Netewoud in Meerhout. foto's: links - Jef Sas haalt de das op, hieronder - de verdronken das © Katelijne Bohy

Bever Op zondag 21 maart dan, bij het naar huis rijden van de Grune Plastronwandeling op’t Sluis (goed gedaan, gids Ingrid Janssens!), werd ik opgebeld door een groepje wandelaars die een bever opgemerkt hadden die tussen de deuren in Sas 2 verzeild was geraakt. Toen ik daar aankwam, zat de bever stilletjes in een deurschot van de sasdeur. Op mijn beurt dan maar de dijkwachter opgebeld en gevraagd om zijn sasmeester te verwittigen om bij de eerste versassing van de dag er even op te letten dat deze ongelukkige bever terug het kanaal zou kunnen opzwemmen. Bevers doen het echt goed in onze regio en voor wie veel beversporen wil zien nu, raad ik een wandeling aan rond de Stortplas in Mol. foto: rechts - verse beversporen aan de Stortplas © Frans Emmerechts, hieronder - bever even in moeilijkheden © Katelijne Bohy

JEF SAS

juli - september 2021

| 13

Een

vreemde eend in de kast

Het is eind april. De zon is al onder, weldra zal het té donker zijn. In de verte grazen enkele reeën aan de rand van de beboste Baalberg. Een sperwervrouwtje duikt op uit het niets en haast zich in gestrekte vlucht naar het schuthout tussen het grasland en het naaldbos. Maar wij viseren een ander doel. We bevinden ons op grondgebied Tessenderlo op een steenworp van Meanderland met zijn talrijke vijvers en beken aan de overkant van het Albertkanaal. Daar vandaan moeten ze komen. Als ze komen…

Stipt op tijd ‘De vorige dagen arriveerden de eenden altijd stipt op tijd’ vertelt Pieter Goossens me. ‘Dat wil zeggen dagelijks enkele minuten later naarmate het langer licht bleef. Daar zijn ze, ja ze komen eraan!’

Twee silhouetten duiken op boven de bomen. Ze vliegen linksom over het grasland. De kopvlieger glijdt vlot maar pijlsnel tussen de takken van het groepje oude zomereiken, remt met alle kracht, de poten gestrekt vooruit, de scherpe klauwen grijpen om de rand van de holte van de uilenkast. Kop in kas duikelt ze binnen. In enkele seconden is het voorbij. De tweede eend ziet ons, schrikt schijnbaar even, maakt ruim rechtsomkeer richting weiland. Vermoedelijk is dat de woerd. Hij zal wakend de nacht doorbrengen in het grasland of misschien hoog in de bomen van de bosrand veilig voor de vos zoals ook fazanten doen.

Man mandarijneend © Paul Helsen

‘Jawel, het fenomeen is bekend.’ laat Herman Berghmans me weten. Herman ontmoette ik destijds in De Rammelaars waar hij jonge wespendieven ringde. Herman ringt honderden vogels per jaar en hij kan het dus weten. ‘Ik vermoed dat het hier om mandarijneenden gaat. Deze Aziatische soort broedt van nature in holle bomen en gebruikt bij ons wel eens een bosuilenkast. Bergeenden broeden normaal in konijnenpijpen en tafeleenden maken hun nest gewoon op de grond. Stuur me de foto’s maar.’

Mandarijneenden in het wild? We zien ze doorgaans op de kinderboerderij, op een omheinde parkvijver of bij de buur die

Bosuilenkast Een eend in een uilenkast. Hoe kan dat? En welke is het dan? De uilenkast die Pieter zelf timmerde is een grote bak met 20 cm zaagsel op de bodem. ‘De maten vond ik op internet onder bosuilenkast. De opening maakte ik wat groter, op gevoel omdat ze me wat klein leek.’ Pieter hing de kast achter in de tuin die uitgeeft op het prachtige kleinschalig landschap ruim 5 m hoog in een groepje zomereiken. ‘Het eerste jaar huisden er kerkuilen in en nu dus eenden.’ Tafeleenden? Bergeenden?

De kopvlieger voor de bosuilenkast © Vincent Vandevenne

14 | Meander 3

siervogels houdt. Ze zijn dan gekortwiekt of worden gehouden in gesloten volières.

De kop, vleugels en borst van de mannetjes zijn duidelijk getekend in felle kleuren, oranje, groen, wit, rood, roze en geel. Niet te missen dus maar onze woerd draaide te snel boven ons weg, we zagen enkel de onderkant, de witte buik en olijfbruine flanken en staart. Het vrouwtje dat voorop lag was met haar grijze kop, witte buik en crèmekleurige gevlekte flanken even onopvallend als de onderkant van de woerd.

Vincent, een vriend van Pieter, maakte foto’s maar het was al te donker en de eenden doken te snel om goed scherp te stellen, maar hij stuurt ze door. In zijn volgend mailtje bevestigt Herman. ‘Ik heb de foto’s bekeken: mandarijneenden. Ik kom ze jaarlijks wel eens tegen in bosuilenkasten.

Ze maken een nest van hele witte dons en leggen veel eieren.’ Mooi. Mijn nieuwsgierigheid is geprikkeld. Ik vogel het verder uit… Aix galericulata.

Exotische verschijning Vergeleken met andere eenden is de mandarijneend kleiner en kan ze beter zien in het donker. Van oorsprong komt de soort niet voor in Vlaanderen. Ze werd in de 18de eeuw ingevoerd uit NoordoostAzië. De woerd is een kleurrijke exotische verschijning, geliefd bij siervogelverzamelaars. Sindsdien worden ze hier ook gekweekt.

De kleine mandarijneend is sterk en heeft zich goed aangepast aan ons klimaat.

Ontsnapte of losgelaten exemplaren kunnen sinds enkele decennia overleven en plaatselijk in onze wilde natuur broeden.

Uitheemse soorten kunnen lokaal de biodiversiteit verrijken, maar sommige soorten verspreiden zich te sterk en zijn zeer dominant. Dergelijk invasieve soorten vormen dan een probleem voor de werking van het ecosysteem, denk maar aan de competitie tussen Nijlganzen en inheemse watervogels voor voedsel en nestplaatsen.

Niet invasief Het beheer van invasieve exoten zoals de Canadese gans, Amerikaanse stierkikker, Aziatische hoornaar, parelvederkruid, Amerikaanse vogelkers, Japanse duizendknoop, bamboe, reuzenberenklauw is voor beheerders van natuurgebieden een

Woerd mandarijneend © Paul Helsen

constante zorg. De mandarijneend staat evenwel niet op de lijst met invasieve uitheemse soorten die de Europese Commissie als zorgwekkend beschouwt. De precieze grootte van de Vlaamse populatie van mandarijneenden in de vrije natuur is niet bekend. Het aantal broedparen beperkt zich hier jaarlijks tot een honderdtal.

Maar in het algemeen lijkt er sprake van een toename. Dus is een goede monitoring van de evolutie van de populatie over langere termijn aangewezen.

Holtes in oude bomen en ook verlaten nesten van de zwarte specht tot op een hoogte van 15 m vormen geschikte broedplaatsen in de natuur. En zoals blijkt ook bosuilenkasten. Ons vrouwtje zal de volgende weken 10 tot 15 eieren leggen.

Als het nest volledig is gaat ze gedurende 4 weken tot een maand broeden waarbij ze haar nest alleen verlaat om te eten.

Met witte dons die ze uit haar borst plukt dekt ze de eieren warm dicht.

Eens uitgebroed verlaten de jongen al na één dag het nest. De moeder roept ze vanaf de grond met zacht gefluit, en de kuikens tuimelen naar beneden en stuiteren in het gras of op een dik bladerendek. Het zijn donzige lichtgewichten, ze overleven de val wel. De moeder-eend en de woerd zullen samen de jongen opvoeden op het water en in het gras. Twee maanden zullen ze zich schuil houden in het gras en de schaduw van struiken. Dan pas kunnen de jongen vliegen, hun toekomst tegemoet.

Vrouwtje mandarijneend vliegt uit bosuilenkast bij ringcontrole door Herman © Paul Helsen

Bronnen: • Svensson L , ANWB Vogelgids van Europa, 4de druk 2010 pg. 422- 423.

• Ecopedia: https://www.ecopedia. be/artikel/broedvogels-vlaanderen2013-2018-recente-status-en-trendsvan-vlaanderen-broedende Vermeersch et al, Broedvogels in Vlaanderen 20132018 pg. 40 • INBO:https://purews.inbo.be/ws/ portalfiles/portal/19487053/Adriaens_ etal_2020_InvasieveExotenInVlaanderen. pdf Adriaens et al. Invasieve exoten in Vlaanderen: toestand en beleidsaanbevelingen. Uitgebreid achtergrondrapport bij het natuurrapport 2020. pg 9-21.

• LICG: https://www.licg.nl/vogels/ mandarijneend • https://upload.wikimedia.org/wikipedia/ commons/4/43/Pair_of_mandarin_ducks. jpg

JOHAN ROTTIERS

juli - september 2021

| 15

Nieuws uit het

Bezoekerscentrum

Grote Netewoud Erfgoedbrochure De dienst Erfgoed van de provincie Antwerpen realiseerde een brochure over geschiedenis en herbestemming van de watermolen. Deze brochure kan je gratis aanvragen via erfgoed@provincieantwerpen. be of meenemen in het Bezoekerscentrum Grote Netewoud tijdens de openingsuren (dinsdag t.e.m. zondag van 11 tot 18u).

Janna Lefevere, Luk Lemmens, Marc Verachtert en Stein Temmerman © Frans Emmerechts

Het harde werk van het bouwteam van het bezoekerscentrum werd op 10 mei 2021 bekroond met een mooie prestigieuze prijs. Op die dag kregen we namelijk bezoek van gedeputeerde Luk Lemmens van de provincie Antwerpen met heel goed nieuws.

Erfgoedprijs provincie Antwerpen In 2020 werden 11 dossiers ingediend om mee te dingen naar de erfgoedprijs van de provincie Antwerpen. Zo diende Janna Lefevere van de erfgoedcel k.ERF in samenspraak met Jan Melis en mezelf een dossier in ‘De restauratie en herbestemming van de watermolen te Meerhout tot bezoekerscentrum voor het Grote Netewoud’. Naast projecten van de Kerkfabriek Sint-Paulus en van Vrienden van het Brouwershuis, werden wij door een vakjury genomineerd voor het erepodium van de top drie.

Natuurpunt afdeling Geel-Meerhout wint de erfgoedprijs Normaal worden de prijzen uitgereikt in het provinciehuis te Antwerpen, maar ja, wat is er nog normaal in deze tijden… dus werd beslist om de uitreiking bij ons aan de watermolen te houden, waar er buiten plaats is om genodigden te ontvangen.

Luk Lemmens lichtte de keuze van de vakjury als volgt toe: ’De

molen te Meerhout kreeg een nieuwe toekomst dankzij de grote inzet van vele vrijwilligers en lokaal vakmanschap. Dit is niet enkel een verhaal van stenen, maar ook een verhaal van mensen. De inbedding in de lokale gemeenschap is de beste verzekering van een mooie toekomst voor dit monument.’

Marc Verachtert mocht als voorzitter van de afdeling de hoofdprijs in ontvangst nemen. Die bestaat uit een geldprijs van 10.000 euro, een bordje dat aan de gevel werd onthuld en een trofee die nu in het bezoekerscentrum staat te pronken.

Een speciaal woord van dank aan Janna Lefevere voor het begeleiden van de indiening van ons dossier, aan Stein Temmerman als bouwheer, voor het in goede banen leiden van de renovatie en aan de talrijke vrijwilligers die hun steentje bijdroegen aan dit pareltje erfgoed.

WENDY THYS

Kom je binnenkort op bezoek?

Laat dan zeker van je horen op Facebook!

Blijf je graag op de hoogte van alle activiteiten in het Grote Netewoud? Volg ons op Facebook of schrijf je in op onze nieuwsbrief via www.natuurpunt.be/ grotenetewoud Bezoekerscentrum Grote Netewoud  Watermolen 7, 2450 Meerhout  014/21 34 50  bc.grotenetewoud@natuurpunt.be  www.grotenetewoud.be

16 | Meander 3

 www.facebook.com/GroteNetewoud

Oranje zandoogje © Frans Emmerechts

Hieronder vind je de activiteiten die we voor jou deze zomer gepland hebben.

Er is weer een en ander mogelijk! Verschillende kalenderwandelingen konden reeds doorgaan. Toch blijven alle activiteiten onder voorbehoud. Ga even vóór een activiteit na of ze doorgaat, via de website of de facebookpagina van onze afdelingen en bezoekerscentra. Je vindt de adressen in het colofon vooraan in deze Meander!

Activiteiten

MEANDERLAND Zaterdagen 3 juli t.e.m 28 augustus › Zomeravonden aan de Nete • Regelmatig houden we Gasthof Watermolen langer open op zaterdag zodat je op het zonnige terras nog wat kan nagenieten van heerlijke biodrankjes en de rust van de natuur.

Hou onze facebookpagina ‘GroteNetewoud’ in de gaten voor de juiste data en info.

• Locatie: Bezoekerscentrum Grote Netewoud, Watermolen 7, Meerhout.

• Parkeren op personeelsparking van bedrijf Wilms NV (tegenover Lil 30, Meerhout).

• Info: bc.grotenetewoud@natuurpunt.be of 014/21 34 50.

Zaterdag 3 juli t.e.m. zondag 29 augustus › Natuur.Café De Rammelaars • Biodrankjes op het mooiste terras van Ham en omstreken, bij de vijver vol kikkers, salamanders en libellen.

• Open elke zaterdag en zondag tijdens juli - augustus, van 13 tot 18 u.

• Locatie: Natuur.huis De Rammelaars, Dutselaar, Ham. • Info: www.facebook.com/natuurpunt.ham of 0470/68 34 47 (Veerle).

Zondag 4 juli › Zomerwandeling de Vloyen • Genieten van mooie natuur en van de trage wegen in Meerhout? Dat kan vlak bij het bezoekerscentrum aan de watermolen.

• Afspraak: parking bezoekerscentrum (hoek Lil), Meerhout om 14 u. Einde rond 16.30 u.

• Info: doxjo@belgacom.net of 0494/42 35 78.

Zondag 11 juli › Vlinderwandeling Zammelbroek • Vandaag gaan we met Pieterjan op zoek naar de keizersmantel in het Zammelsbroek.

• Afspraak: parking kerk Geel-Oosterlo, om 14 u. Einde rond 16.30 u.

• Info: pieterjan.vervecken@gmail.com of 0495/78 34 25.

juli - september 2021

| 17

Zaterdag 17 en zondag 18 juli › Casinofestival Gompel • Toekomstige natuurpoort tot de Molse Netevallei? Vanaf 14 u optredens van music-bands, kraampjes met volksspelen, zelfgemaakte kunst en curiosa, diverse workshops en een infostand van Natuurpunt-Netebronnen over de Molse reservaten.

• Info: jefsas@skynet.be of 0499/34 62 60.

Zondag 18 juli › Natuurexcursie Molse Netevallei • Achter het Casino van Gompel, door en langs de nieuwe aankopen in de vallei met de Galloways als toemaatje.

• Afspraak: 13.30 u Casino Gompel, Owenslei, Mol. Einde rond 16 u.

• Info en inschrijven bij guy.hannes@skynet.be of 014/31 71 54.

Lantaarntjes in Neerhelst © Frans Emmerechts

Zondag 25 juli › Gluren bij de buren • Dit jaar neemt Paul Verhoeven ons mee naar de Tikkebroeken op de grens van Kasterlee en Oud-Turnhout. Dit reservaat werd al in de jaren 1950 opgericht door de Wielewaal.

Samen met de nabije Snepkensvijver opgericht door de toenmalige Belgische Vogelreservaten en met de Zegge, opgericht door de KMDA, vormt het de oudste drie natuurreservaten van het land. Een boeiende landschapsexcursie van zo’n 6 km in een rustig Kempens beekdallandschap langs de Rode Loop. Bij regenweer zijn laarzen noodzakelijk!

• Afspraak: 13.30 u parking Alma/Carrefour, Kruisven Mol (= carpool mogelijk) of ter plaatse om 14 u Kluis, Kasterlee (ingang reservaat is niet zo makkelijk te vinden).

• Info en inschrijven bij hurricane.james@skynet.be of 0472/26 21 34.

Zondag 1 augustus › Natuurexcursie Buitengoor • Leer de unieke zomerflora kennen in dit bijzondere overgangsgebied van kalkrijk naar zuur.

• Afspraak: 13.30 u, parking Ecocentrum De Goren, Postelsesteenweg 71, Mol. • Info en inschrijven bij andre.vanhoof@telenet.be of 0168/25 18 09.

Zondag 1 augustus › Woefkeswandeling • Naar de hondenlosloopzone en terug via watering 3 op De Maat. Met je eigen aangelijnde hond ga je mee op stap met collie Lykke en gids Mia. • Afspraak om 13.30 u, parking Jagershof, Mol (aan de baileybruggen op De Maat/Sas 3).

• Info en inschrijven bij miamelis@telenet.be of 0498/68 81 26.

Zaterdag 14 augustus › Ecologische Werkgroep Meanderland • Op excursie in de Kwacht. Herinventarisatie van de percelen 1 en 2 (uurhok C6 41 42).

• Afspraak: 9 u aan Taverne Luihoeve, Bredestraat 62, Meerhout.

• Info en inschrijven bij hildeviane@gmail.com of 0472/71 99 00 of 0489/60 73 59.

Klokjesgentiaan © Frans Emmerechts

18 | Meander 3

Uitreiking getuigschrift Natuurgids in coronatijden, social distancing en niet in groep! © Frans Emmerechts

Zaterdag 28 augustus › Nacht van de vleermuis • Avondwandeling met batdetector.

• Kampvuur, knabbels en drank.

• Afspraak: 18 u, Natuur.huis De Rammelaars, Dutselaar, Ham. • Info: www.facebook.com/natuurpunt.ham of 0470/68 34 47 (Veerle).

Zaterdag 28 augustus › Nacht van de vleermuis • Gewapend met een batdetector trek je het bos in op zoek naar vleermuizen. Een spannende activiteit voor het hele gezin. Na de wandeling kan je nog gezellig iets drinken op het terras aan het bezoekerscentrum. Inschrijven is verplicht via de website. Het aantal deelnemers is beperkt! Afstand wandeling: ± 3 km.

• Afspraak: 20.30 u aan het Bezoekerscentrum Grote Netewoud, Watermolen 7, Meerhout.

• Parkeren op personeelsparking van bedrijf Wilms NV (tegenover Lil 30, Meerhout).

• Info: bc.grotenetewoud@natuurpunt.be of 014/21 34 50.

Zondag 29 augustus › Heide-excursie De Maat en Verkallen • B(l)oeiende paarse heidebiotopen vol geuren, kleuren en leven. Kom mee op ontdekking.

• Afspraak: 9 u, parking Jagershof (Baileybruggen/Sas 3 De Maat Mol). Einde tegen 12 u.

• Info en inschrijven bij jefsas@skynet.be of 0499/34 62 60.

Zaterdag 4 en zondag 5 september › Kempense Beertrail • De Kempense Beertrail is een wandel- en loopevent dat al twee keer is uitgesteld omwille van corona. Daarom heeft de organisatie samen met Natuurpunt nu beslist om het evenement te verspreiden over twee dagen. Heb je tickets van vorig jaar, dan worden deze standaard overgezet naar zaterdag 4 september.

Kom je liever op zondag 5 september, stuur dan een mail naar info@kempensebeertrail.be om dit te laten weten.

• Je wandelt of loopt 14 kilometer in de Belse bossen en je proeft onderweg enkele bieren. Na inspanning komt ontspanning en je sluit af met een bier naar keuze aan het Bezoekerscentrum Grote Netewoud te Meerhout. Voor deelnemers van +18 jaar.

• Locatie: Bezoekerscentrum Grote Netewoud, Watermolen 7, Meerhout.

• Parkeren op personeelsparking van bedrijf Wilms NV (tegenover Lil 30, Meerhout).

• Info: www.kempensebeertrail.be, info@kempensebeertrail. be of 0494/90 36 50.

Zondag 5 september › Heidewandeling Malesbroek/de Hutten en de Keyfheide • De Keyfheide en de Kwacht, droge en natte biotopen liggen soms dicht bij elkaar. Natuurpunt werkt aan herstel van dit waardevolle Kempens landschap in het kader van een Europees Life-project.

• Afspraak: taverne Luihoeve, Bredestraat 62, Meerhout om 14 u. Einde rond 16.30 u.

• Info: luc.van.den.bergh@telenet.be of 0499/63 20 07.

juli - september 2021

| 19

Zaterdag 18 september › Zwerfvuilopruimactie Zammelsbroek • World Clean Up Day! • Afspraak: parking kerk Geel-Oosterlo om 9 u.

• Info: dirk.deschutter@hotmail.com of 0478/64 19 40.

Zondag 19 september › Op zoek naar grote grazers • In de Molse Netevallei, achter het oude casino in Mol-Gompel, gaan we op zoek naar enkele Galloway-runderen die daar het graasbeheer doen. Laarzen aangeraden, zeker bij regenweer.

• Afspraak: 14 u aan Casino Mol-Gompel, Owenslei Mol. Einde ca 16.30 u.

• Info en inschrijven bij guy.hannes@skynet.be.

Zondag 19 september › Heidewandeling Bel • Rond het mooie Torfven werd in het kader van een Europees Life-project een relict van de Belse heide hersteld.

• Afspraak: kerk Geel-Bel om 14 u. Einde rond 16.30 u.

• Info: verdonckannemie@gmail.com of 0494/99 51 36.

Bruine daguil © Frans Emmerechts

Theoretische les 'Gidsen voor kinderen' © Frans Emmerechts

20 | Meander 3

HONDSDAGEN Hondsdagen @ René Ducastel

De periode tussen 20 juli en 20 augustus noemen we ook wel de hondsdagen. De vier weken staan bekend als de warmste periode van het jaar met enkele tropische dagen. Waar komt deze benaming vandaan?

Beginnen de hondsdagen heet,dan kost ons dat veel zweet.

Met ‘hondenweer’ heeft de benaming ‘hondsdagen’ niets te maken. Integendeel, de weken van de hondsdagen staan bekend om het warme weer en niet om regenval en koude. De term ‘hondenweer’ heeft trouwens niets met honden te maken maar is afgeleid van het oudNederlandse woord ‘ondeweer’ dat ‘zeer slecht weer’ betekent.

Geeft Margriet geen zonneschijn dan zal het hooi bedorven zijn.

Voor de oorsprong van de hondsdagen moeten we heel ver terug in de tijd, naar het oude Egypte. In Egypte keken de landbouwers uit naar het moment dat de Nijl de landbouwgronden zou overstromen om een vruchtbaar laagje slib achter te laten. De jaarlijkse overstromingen vormden het begin van het landbouwseizoen. Het verschijnen van de ster Sirius aan de ochtendhemel viel samen met het overstromen van de Nijl. Sirius is de helderste ster van het sterrenbeeld Canis Major, wat ook wel Grote Hond betekent.

Met Sint Margriet droog, zes weken zon in ’t oog.

Uiteindelijk bereikte dit begrip onze contreien maar wijzigde de betekenis.

Het weer op de eerste dag van de hondsdagen zou model staan voor het weer in de volgende vier weken. Een mooie, zonnige eerste dag zou een mooie zonnige zomer beloven. Deze uitspraak is meer gebaseerd op bijgeloof dan op de realiteit. Vaak klopt dat wel maar dat heeft volgens Frank Deboosere te maken met

Tijdens de hondsdagen maken donder en bliksemvuur de melk zuur. de zogenaamde weerkundige regel van persistentie. Een weertype kan tijdens deze periode lang aanhouden. Het is mogelijk dat onze voorouders zich hierop baseerden om het weer te voorspellen van de daarop volgende weken. Veel weerspreuken gaan namelijk over Sint Margriet. Haar naamdag valt op de eerste dag van de hondsdagen, 20 juli.

Zowel bij de ijsheiligen als bij de hondsdagen hoort een speciale waarschuwing.

Zo hoort bij de hondsdagen de waarschuwing dat het voedsel zeer snel kan bederven. Bij warm en vochtig weer kunnen micro-organismen zich in 20 tot 30 minuten verdubbelen. Oppassen dus met een hete ketel soep en zet hem zo snel mogelijk na enige afkoeling in de koelkast.

RENÉ DUCASTEL

Regent het op Sint Margriet dan zie je zes weken de zomer niet.

juli - september 2021

| 21

BIJZONDERE

ROOFVLIEGEN IN DE KEMPEN

Hoornaarroofvlieg @ Mirella Bruynseels

Roofvliegen hebben misschien niet meteen een hoog aaibaarheidsgehalte, maar toch zijn het fascinerende insecten. Namen zoals bladjager, grasjager, stamjager… doen al vermoeden dat het geduchte rovers zijn. Met hun steeksnuit zien ze er nogal gevaarlijk uit, maar wij mensen hebben niets van hen te vrezen. Ze zijn uit op andere prooien.

Roofvliegen jagen op andere insecten zoals vliegen, kevers, sprinkhanen, libellen. Vaak vangen ze een prooi die groter is dan zij zelf. Ze wachten geduldig vanop een zonnige uitkijkpost : een boomstam, een stronk, een blad of gewoon vanop de grond. Met hun stekelige poten grijpen ze hun prooi in de vlucht om die daarna op een rustig plekje leeg te zuigen.

Er komen in België een 40-tal soorten roofvliegen voor. De meeste zijn grijs of grijsbruin van kleur. Ze zijn sterk behaard waardoor ze wat gelijkenis vertonen met hommels of bijen. Vandaar ook hun namen zoals hommelroofvlieg, roodbaardroofvlieg, borstelroofvlieg, hoornaarroofvlieg, …

Maar bij de dennenstamjagers zitten een paar opvallend gekleurde vliegen: de

rode en de gouden dennenstamjager.

Hun grondkleur is zwart, maar hun dikke gekleurde beharing zorgt bij de rode dennenstamjager voor een oranjerode schijn en de gouden dennenstamjager vertoont een gouden gloed door zijn geelrode beharing.

Bij de meeste roofvliegen leven de larven in de bodem, maar beide dennenstamjagers leggen hun eitjes op een rottende boomstronk of dennenstam. De larven ontwikkelen zich daarin en voeden zich met larven van snuitkevers of boktorren.

De volwassen vliegen verkiezen een door de zon beschenen dennenstam als uitkijkpost. Beide dennenstamjagers zijn zeer zeldzaam. Vanaf het begin van de 21ste eeuw worden de eerste exemplaren van de rode dennenstamjager waargenomen op

Gele hommelroofvlieg @ Mirella Bruynseels

Rode dennenstamjager © Mirella Bruynseels

22 | Meander 3

de zandgronden van Nederlands Brabant.

Deze soort lijkt vanuit Duitsland Nederland te zijn binnengekomen. De oorzaak van de uitbreiding naar het westen is onduidelijk.

Daarna verspreidde de soort zich in zuidelijke richting om de Kempen te koloniseren. Vanaf 2010 zijn er waarnemingen in het Turnhouts vennengebied, op de Kalmthoutse heide, in Postel, Mol-Achterbos en in Geel-Bel. De gouden dennenstamjager moet gevolgd zijn want in 2018 werd deze soort voor het eerst gevonden in een bosrand in Landschap de Liereman. Later volgde in 2019 een tweede waarneming in de gemeentebossen Poppel-Molenheide, en vorig jaar vonden wij hem in Mol-Postel en in Geel-Bel. Mogelijk speelt het huidig bosbeheer een grote rol bij de verspreiding van beide dennenstamjagers. Veel naaldbossen worden uitgedund en er blijft veel dood hout in het bos achter. Ook de hogere zomertemperaturen van de laatste 20 jaar kunnen een oorzaak zijn van hun verspreiding.

MIRELLA BRUYNSEELS Gouden dennenstamjager @ Mirella Bruynseels

HET GROENTJE

specialist in verbergen Groentje © Mirella Bruynseels

Het groentje is de enige groene vlinder in Vlaanderen. Maar zien doe je hem zelden. Zijn felgroene kleur werkt prima als schutkleur op kleine berkjes. Als dit vlindertje rust op de bladeren van allerlei heesters laat hij alleen zijn groene onderzijde zien. Er loopt een dwarsband van lichte stipjes op de achtervleugels. Aan het einde van het seizoen slijt de groene kleur en krijgen de vleugels een bruingrijze kleur met minder groen. De vliegtijd loopt van eind april tot begin juli.

In kleine struikjes en op boompjes in de overgang van heidevelden naar bos moet je deze vlinder zoeken. Het mannetje zit daar op uitkijk, altijd met gesloten vleugels gecamoufleerd tussen groene bladeren. Is de passerende vlinder een mannetje dan vliegen beide spiraalsgewijs naar omhoog totdat eentje het opgeeft en verdwijnt. Vrouwtjes daarentegen worden hardnekkig achtervolgd. De vrouwtjes vallen minder op. Ze vliegen meestal laag over de begroeiing op zoek naar nectar en naar een geschikte plaats om hun eitjes te leggen. In totaal legt een vrouwtje zo’n honderd eitjes. Ze zet ze af op gewone dophei, gaspeldoorn, brem, bosbes, sporkehout, braam en struikhei.

Afhankelijk van de waardplant doet ze dat op een blad- of bloemknop of een jong blaadje. Na vijf tot tien dagen verschijnen de rupsjes. De rupsen zijn groen met lichtgele vlekken op de rugzijde. Van

Groentje © René Ducastel

struikhei eten de rupsen knoppen en groeipunten, van bosbessen oud blad.

De verpopping gebeurt op de grond en de poppen worden vermoedelijk door mieren ondiep begraven waar ze overwinteren.

In Meanderland vliegt deze soort rond in het Buitengoor, Den Diel, Klein Verkallen en de omgeving van de Ronde Put. Het groentje legt meestal kleine afstanden af.

Toch vliegt het af en toe ook over grotere afstanden. Zo werd bijvoorbeeld in 2020 een exemplaar gezien in Bels Broek en Heide.

Een belangrijke bedreiging voor het groentje is het dichtgroeien van hun biotoop. Bij het beheer van de heide moet hierbij rekening gehouden worden door regelmatig te kappen.

RENÉ DUCASTEL

juli - september 2021

| 23

Bessen @ Mirella Bruynseels

WILDE LIJSTERBES Lijsterbes @ Mirella Bruynseels

EEN KLEINE BOOM VAN BIJ ONS

Lijsterbessen zijn, zoals berken, echte pioniers. Ze groeien als eerste op open, voedselarme plekken, waar andere bomen bedanken voor de eer. Het zijn relatief kleine bomen met een grote ecologische reikwijdte.

De wilde lijsterbes is bij ons in de natuur vrij algemeen op zandige gronden, aan bosranden en in houtkanten. In de struiklaag van lichte loofbossen ontbreekt de boom bijna nooit. Ook wordt hij vaak aangeplant als sierboom langsheen lanen en wegen. Het is een inheemse houtsoort die net als meidoorn, appel- en perenboom tot de rozenfamilie hoort.

De wilde lijsterbes die we hier aantreffen is Sorbus aucuparia. Het Latijnse woord aucupor betekent vogelvangst. De Romeinen gebruikten hiervoor rijpe bessen als lokaas. In onze streken heeft de naam van deze boom ook met de vogelvangst te maken. Men gooide een net over de boom met rijpe bessen om zo lijsters voor consumptie te vangen.

De lijsterbes kan een hoogte van ongeveer 15 m bereiken. Eind april vormen zich roomwitte bloemtrossen die in tuilen staan. De kleine bloemen verspreiden een aangename geur. Enkele maanden later verschijnen de oranjerode bessen.

De vrucht is geen echte bes maar een steenvrucht met 2 tot 3 zaden. Ze lijkt

24 | Meander 3

verbazend veel op een klein appeltje.

Deze vruchten zijn zeer in trek bij lijsters en merels. Voordat de schrale winter komt, hangt de boom vol vitaminerijke bessen. Ze voeren de harde en onverteerbare zaadjes heinde en ver, zodat de jonge lijsterbesboompjes overal opschieten. Het zijn niet alleen de vogels die de lijsterbes opzoeken. De vruchten zijn namelijk rijk aan vitamine C en lenen zich prima voor het maken van gelei.

Het hout van de lijsterbes laat zich perfect bewerken en kan gebruikt worden voor het maken van kleine gereedschappen en beeldjes.

De boom had vroeger ook een spirituele betekenis. Men zag hem aan als een goede beschermer tegen hekserij en tovenarij. Vandaar dat men lijsterbessen plantte rondom boerderijen, kerken en kerkhoven. In Engeland noemt men hem ook witchwood (heksenhout) omdat hij heksen op een afstand zou houden.

MIRELLA BRUYNSEELS

RECEPT VOOR EEN BEREIDING

Lijsterbesjam • ½ kilo lijsterbessen • 1/3 kilo appels • 350 gr. rietsuiker op ½ liter warm sap Snij de appels in stukjes en verwijder het klokhuis. Doe de stukjes met ½ liter water in een pan, breng het aan de kook. Laat alles 20 min doorpruttelen. Voeg dan de lijsterbessen erbij en kook alles tot een moes (ongeveer 10 tot 20 min). Wel regelmatig roeren anders kookt het aan. Voeg dan volgens het recept er suiker bij en breng alles onder voortdurend roeren aan de kook. Als de suiker helemaal is opgelost, de jam nog 15 min op een klein vuur laten koken. Zeef het sap door een kaasdoek.

Bloemen © Mirella Bruynseels

Bramen zijn geliefde nectarbronnen @ Frans Emmerechts

BRAAMBESSEN

‘langs de kant’

Omdat braambes een stekelige struik is met grillige stengels wordt deze meerjarige plant wel eens als een schadelijk onkruid beschouwd. Toch is het een taaie struik, waarvan de vruchten al duizenden jaren worden geplukt en gegeten. Het is altijd wel leuk om tijdens een wandeling bramen in het wild te plukken.

Braam, ook wel haagbes genoemd, is een overblijvende plant die enkele meters hoog kan worden. De struiken groeien in bossen, heggen, op kapvlakten en heiden. De wortelstok is sterk vertakt en de stekelige stengels zijn boogvormig. In de middeleeuwen geloofde men dat iemand met huidziekten kon genezen als deze onder de boogvormige takken van de braamstruik kroop met als bijgeloof dat de ziekte overging naar de plant. De witte tot roze bloemetjes bloeien van mei tot augustus. Ze zijn veelzijdig symmetrisch, tweeslachtig, hebben 5 kroonbladeren en veel meeldraden.

De bladeren van de braambes zijn samengesteld, drie- tot vijftallig geveerd.

De afzonderlijk zittende of gesteelde blaadjes zijn eirond, spits en gezaagd. De

spitse pijnlijke stekels zijn geen omgevormde bladeren, maar uitgroeiingen van de opperhuid van de stengels. Bloemen groeien verder uit tot sappige verzamelvruchten bestaande uit deelvruchtjes die de zaadjes omvatten. Braam is zoals de framboos geen ‘schijnvrucht’, maar bestaat uit echte steenvruchtjes. Eerst zijn de braambessen groen tot rood en smaken ze nog zuur, daarna worden ze blauwzwart en zijn ze zeer lekker, vers en voedzaam. Braambes kan ook gekweekt worden. Zowel de bladeren als de vruchten bevatten immers vitamine C en andere gezonde bestanddelen. De blaadjes kan je best in juni plukken en de vruchtjes van juli tot september. Het vers geperst sap van braambessen is goed tegen verkoudheid of andere aandoeningen.

Braambessen langs een wandelweg @ Myriam Thys

Zo blijkt uit onderzoek dat verse bramen antioxidanten en pectine bevatten die kankerwerend zijn. Je kan het sap van braambessen ook mengen met suiker en laten inkoken tot braambessensiroop of van de bessen confituur maken.

MYRIAM THYS

juli - september 2021

| 25

Groene zandloopkevers © Frans Emmerechts

ZANDLOOPKEVERS Bij warm en zonnig weer kan je op losse zandige bodems - op boswegen, in de duinen of op de heide – zandloopkevers zien. Vooral in het voorjaar gedurende de maand mei wanneer de voortplanting plaatsvindt, maar ook al op warme dagen in maart, tot zelfs in september. De kevers, 1,5 cm groot, zijn alert en vliegen telkens een stukje verder als een wandelaar ze te dicht benadert.

Groen en brons De soorten die je in de natuurgebieden van Natuurpunt Meanderland kan aantreffen zijn de groene zandloopkever en de bronzen of bastaardzandloopkever.

De groene zandloopkever komt op licht begroeide plaatsen voor, hij is de zandloopkever van de heide. De bastaardzandloopkever leeft aan de randen van kale zandvlakten, op bospaden enz.

Jagen, paren en eitjes leggen Zandloopkevers hebben lange, dunne poten waarmee ze snel kunnen rennen en grote uitpuilende ogen waarmee ze heel goed kunnen zien. Hun gevaarlijk grote kaken zijn sikkelvormig en door hun lichte kleur erg opvallend. Het zijn zichtjagers die jagen op levende prooien (andere insecten) die zich in hun

26 | Meander 3

territorium wagen, om ze vervolgens in stukken te bijten, te vermalen, er wat verteringsstoffen aan toe te voegen, en het papje naar binnen te zuigen.

In de maand mei paren zandloopkevers.

Het leggen van eitjes volgt onmiddellijk na de copulatie, soms nog met het

mannetje op de rug van het vrouwtje.

Het vrouwtje steekt het achterlijf 5 mm in de grond en dekt de eitjes af met zand.

Na 30 dagen komen ze uit en worden de larven geboren.

In het jagen overtreffen die larven hun ouders. Ze richten een hangplek in - een smalle schacht in de bodem - die ze als hinderlaag gebruiken. Van daaruit overmeesteren ze dag en nacht geleedpotige passanten. Larven moeten nog groeien, vervellen en verpoppen tot kever, ze moeten dus goed eten…

Bastaardzandloopkever of bronzen zandloopkever. © Frans Emmerechts

FRANS EMMERECHTS

Mooie

natuurwaarnemingen

Gewone pad De gewone pad kent een uitwendige bevruchting en er is dus geen paring. Het mannetje klampt zich, vaak al voor het te water gaan, met zijn voorpoten vast in de oksels van het vrouwtje. Speciale paarkussentjes op de voorpoten zorgen daarbij voor een extra stevige grip. Deze houding wordt de amplexus genoemd.

Hij blijft in stand tot het vrouwtje haar eieren in het water afzet waarna het mannetje onmiddellijk zijn zaad uitstort en de bevruchting plaatsvindt.

GUIDO KINNAER

Bittervoorn

Wie de laatste maanden langs het Totterpad wandelde zal misschien naast de beverbeelden ook sporen van een echte levende bever hebben gezien. Ik ook! Ik zette een cameraval en in de nacht van 28 april kreeg ik hem in beeld!

Ook bittervoorntjes in de vijver aan het bezoekerscentrum zegt Peter in zijn artikel over kwabalen. Het mannetje van de bittervoorn verdedigt een zoetwatermossel als zijn wandelend territorium. Het vrouwtje legt haar eieren in de kieuwen van de mossel en later stoot de mossel haar planktonachtige kroost uit, dat zich vervolgens een tijdje letterlijk aan de vis hecht. Een interessante symbiose tussen vis en mossel. Deze foto nam ik op een tentoonstelling van de poelenwerkgroep Waterleven enkele jaren geleden.

PETER LEYSEN

FRANS EMMERECHTS

Bever

juli - september 2021

| 27

Draaihals Bruine kiekendief Op 9 april fotografeerde ik deze bruine kiekendief, foeragerend boven het Zammelsbroek. Voor mij was het de eerste keer dat ik er daar een zag. Het is een van onze grootste roofvogels. Hij is groter dan de buizerd maar slanker gebouwd met langere vleugels en staart. Hij eet graag kikkers, kleine zoogdieren, reptielen, insecten, jongen van vogels en eieren.

Op 28 april kreeg buurvrouw Martine een draaihals in het vizier die foerageerde in haar tuin in Mol-Gompel. Twee dagen later kwam deze zeldzame lange-afstandstrekker ook bij mij op bezoek. Draaihalzen zijn familie van spechten die bij de balts kronkelen en draaien met hun hals op een manier die duidelijk maakt waaraan ze hun naam te danken hebben.

MARTINE DE JONGHE, JEF SAS

ROBERT PIETERS

Gehakkelde aurelia Bij de dagvlinders zijn er echte die-hards die als volwassen vlinder bij ons een winterslaap houden. Ze verstoppen zich op beschutte plekken waar ze perfect gecamoufleerd zijn voor een héél lang dutje. Je ziet ze bij de eerste voorjaarszon verschijnen in het landschap: de kleine vos, de citroenvlinder, de dagpauwoog en deze gehakkelde aurelia. Het was mijn eerste vlinderfoto dit jaar.

KAREN VAN DEN POEL

28 | Meander 3

Gele kwikstaart Ik ben begin april eens gaan wandelen in De Vennen, een prachtig gebied. De gele kwikstaart was er met zijn felgele verenkleed een vrolijke verschijning. Het gaat wel al een aantal jaren niet goed met onze gele kwikstaart. De soort staat op de Vlaamse Rode Lijst aangeduid als ‘achteruitgaand’.

ROGIER TORMANS

Witbaardzandbij

◘Grote bonte specht Nadat hij zich al wekenlang, nu en dan aarzelend, schuchter voor enkele seconden liet zien, ervoer hij op 11 maart in onze tuin dat schommelen in de wind echt wel leuk is… In het volksgeloof wordt aangenomen dat een roepende specht regen voorspelt.

In de korte kiet-kiet-roep van de grote bonte specht meent men giet! giet! te horen.

Op 3 april zijn mijn vrouw en ik in Bel de nieuwe wandelkaart van het Grote Netewoud eens gaan uittesten. Ik heb vorig jaar de cursus wilde bijen gevolgd bij Joeri en jij had er een artikel over in de nieuwste Meander. Daarom was ik er alert op. Nabij de Capucienenberg kwamen we grijze zandbijen, een bloedbijsoort, zilveren zandbijen en deze witbaardzandbijen tegen. Toch wel veel soorten op een paar vierkante meter…

PETER STROOBANTS

MAI MONDELAERS

Levendbarende hagedis◘

Krooneend Krooneenden zijn oorspronkelijk uit Azië afkomstig. Het zijn schaarse broedvogels in Vlaanderen; ze worden vooral gehouden als siervogel. Dit mannetje kon je dit voorjaar een hele tijd op de Dekshoevevijver in Geel vinden.

ROBERT PIETERS

Tijdens een wandeling in Bel op 23 maart kwam ik deze kleine vriend tegen. De levendbarende hagedis is normaal vrij schuw, maar dit exemplaar liet zich gewillig bewonderen. Levendbarende hagedissen zijn ‘eierlevendbarend’. De eieren komen in het moederlichaam tot ontwikkeling en komen tijdens of zeer kort nadat ze zijn afgezet, uit. Van alle reptielen ter wereld heeft de levendbarende hagedis het grootste verspreidingsgebied: van Ierland tot Japan, van Bulgarije tot ver boven de poolcirkel!

MAARTEN WILLEMS

juli - september 2021

| 29

Nachtegaal

Mierenbad Deze zwarte kraai komt regelmatig een bad nemen op het bosmierennest in onze tuin. Zeker als de zon schijnt ligt ze dan langdurig op het nest te genieten van de behandeling. Als een kraai in een nest met mieren ‘baddert’ zal het mierenzuur waarmee zij wordt bespoten de op haar zittende bacteriën en parasieten doden.

23 april. Er wordt een doortrekkende beflijster gemeld in het Zammelsbroek. Ik vertrek voor mijn dagelijkse wandeling van enkele uurtjes maar vind ze niet. Wel: grasmus, roodborsttapuit, tjiftjaf, fitis, zwartkop, goudvink, koekoek… en verschillende (minstens 3) zangposten van nachtegaal! De topzanger van de vogelwereld draagt een sober kleedje van onbestemd bruin, maar die klanken!

ANDREA NIETVELT

TOM SCHILDERMANS

Paddensnoeren Padden zetten hun eieren in lange snoeren af in het water. Zo’n snoer is 2 tot 4 meter lang en bevat 3000 tot 6000 eieren. Het wordt dubbel gevouwen zodat er twee snoeren langs elkaar lijken te liggen. De vrouwtjes verlaten na de ei-afzet het water, na 3 tot 6 dagen. Mannetjes blijven vaak langer om te wachten op andere vrouwtjes.

LIEVE KAUWENBERGHS

Purperreiger Op 8 mei, tijdens een excursie met de vogelcursus van Koen Leysen, deze mooie foto gemaakt van een purperreiger in Scheps.

De purperreiger werd vorig jaar al in Meanderland gezien (Dekshoevevijver), net zoals dit jaar trouwens, maar nu dus ook in het Grote Netewoud!

GILBERT REYPENS

30 | Meander 3

Sperwer Op 4 maart kon ik bij ons in de tuin deze sperwer fotograferen.

Hij had een duif gevangen! Enkele dialectnamen van de sperwer zijn stekvogel, klamper, duivendief en mussenpakker.

LILIA VERLUYTEN

Sijs Tijdens de winterprik op 13 februari zag ik bij -7°C een groepje sijsjes aan de Dekshoevevijver in Geel, volop genietend van de elzenkegeltjes. Over vogels als weervoorspellers, zijn er veel rijmpjes. Eentje ervan is: Veel mees, veel snees; Veel sijs, veel ijs.

RONY VAN HOUT

Sperwer met schijnogen

Spreeuw

Deze sperwer met 'schijnogen' werd opgemerkt door een van onze Facebookvolgers. Hoewel er momenteel nog onderzoek wordt gedaan naar dit fenomeen, wordt er algemeen aangenomen dat 'ocelli' het gevolg zijn van een natuurlijke evolutie die als voornaamste doel heeft om andere roofdieren af te schrikken. 'Schijnogen' zijn vooralsnog vrij zeldzaam bij roofvogels.

Al werden ze ook al wel waargenomen bij bepaalde uilen en valken.

In broedkleed zijn spreeuwen zwart met een gloed van paars en blauw. Ze nestelen in natuurlijke holtes in bomen (ook in verlaten spechtennesten), in nestkasten en ook in gebouwen. In weilanden en grasvelden gaan ze op zoek naar insectenlarven.

Na de broedtijd zoeken ze een gezamenlijke slaapplaats, dikwijls een groot rietveld. Rond die slaapplaatsen vormen zich dichte wolken van duizenden spreeuwen die prachtig op en neer 'golven' in de lucht.

NATUURPUNT BALEN-NETE

KAREL VERBRUGGEN

juli - september 2021

| 31

Trio Ik ben medewerker bij de paddenoverzet Kievermont in Geel. Op 10 april ‘s morgens zaten deze drie lieverds in de emmers: een gewone pad, een alpenwatersalamander en een levendbarende hagedis. Jeannine van de reptielen- en amfibieënwerkgroep Hyla vroeg me deze foto door te sturen voor opname in Meander. Een reptiel tussen de amfibieën komt namelijk niet zo vaak voor...

MAARTEN WILLEMS

Koninginnenpage Deze koninginnenpage kwam eind maart uit in mijn serre, waar hij de winter doorbracht in beschermd milieu. Hij is afkomstig van een groepje rupsen dat ik in de herfst had gevonden op mijn venkelloof in de tuin. Na deze foto koos hij het luchtruim. Onderaan de lege pop.

PETER STROOBANTS

Oproep!

Voor deze rubriek roepen we al onze lezers op om actief mee te werken. Zag u zelf iets moois of speciaals in de natuur in onze regio of in gebieden waar onze afdelingen of werkgroepen op uitstap gaan, laat het ons weten.

Bedoeling is om ons tijdschrift nog meer een tijdschrift van alle leden te laten zijn.

Stuur je interessante waarneming naar frans.emmerechts@gmail.com en misschien verschijnt ze dan wel in de volgende Meander!

32 | Meander 3

1967 2017 YEARS OF INNOVATIVE REPAIRING

Better than the original

OPEN:

Vanaf 10 uur, woensdag gesloten Van 15 oktober tot Pasen: dinsdag en woensdag gesloten.

REPARATIES van baden en douches, ramen en deuren, wastafels, vensterbanken, dorpels en aanrechtbladen, vloeren wandtegels.

RENOVATIES van Bad-in-bad systeem, Badwissel systeem, Douche-in-douche systeem, Douchewissel systeem.

ANTISLIP Safety floor, Antislip in sanitair, Antislip matten, Antislip coatings.

Respo Repair Belux - Schans 1 B - B-2480 Dessel T: 014 - 960613 - E: info@resporepair.be

www.resporepair.be

Voor wandelschoenen... stap je naar Mol

Mol-centrum DE WANDELSCHOENENSPECIAALZAAK VAN DE KEMPEN

✂

Voogdijstraat 22 - 2400 Mol - Belgium - Tel.: +32 (0)14/31 12 12 - josdaems@telenet.be -www.josdaems.be

Bij aankoop van een paar wandelschoenen ontvangt u een onderhoudsproduct op vertoon van deze bon. (Geldig tot 30 sept 2021)

juli - september 2021

| 33

Thuiskomen in een tuin! ontwerp

advies

aanleg

onderhoud

www.jankok.be

info@jankok.be

www.corbiedeals.be

Afgiftekantoor: Geel 1 - P209043 • v.u. An Gijs - Weidestraat 11 2490 Balen