Meander 2022 nr 2 april - juni, jaargang 21 by Natuurpunt Meanderland

2022 • April | Mei | Juni • Jaargang 21 nr. 2

MEANDER

Driemaandelijks magazine van Natuurpunt – regio Meanderland Afdelingen Netebronnen, Balen-Nete, Geel-Meerhout en Ham Afgiftekantoor: Geel 1 - P209043 • v.u. Marc Verachtert – Rauwelkoven 153 – 2440 Geel

PB- PP | P209043 BELGIE(N) - BELGIQUE

Colofon Natuurpunt

Giften

Natuurpunt is een vrijwilligersvereniging die kwetsbare en bedreigde natuur in Vlaanderen beschermt. We beheren natuurgebieden, voeren natuurstudies uit en zetten vorming en workshops op om mensen dichter bij de natuur te betrekken. Natuurpunt sloot het jaar 2021 af met een recordaantal leden: op 31 december waren 133.094 gezinnen lid van onze natuurorganisatie. Dat was een stijging van 10.000 leden en dat al voor het tweede jaar op rij.

Giften voor de aankoop van natuurgebieden in de regio Meanderland zijn welkom op rekening BE56 2930 2120 7588 van Natuurpunt Beheer met vermelding van de naam en het nummer van het project dat je wenst te steunen. Vanaf €40 ontvang je een fiscaal attest.

Lid worden Door overschrijving van 30 euro op rekening BE17 2300 0442 3321 met vermelding ‘nieuw lid’. Als lid ontvangt u automatisch het nationaal contactblad ‘Natuur.blad’. Extra abonnementen: Natuur.focus (natuurstudie en –beheer) 13 euro en Natuur.oriolus (vogelstudie) 12 euro. Beide extra abonnementen samen 21 euro.

Meander Meander is het gratis driemaandelijks contactblad voor de leden van Natuurpunt in de afdelingen Balen-Nete, Geel-Meerhout, Ham en Netebronnen (Dessel-Mol). Andere geïnteresseerde leden van Natuurpunt kunnen een jaarabonnement op Meander nemen door overschrijving van 8 euro op rekening BE31 0015 6350 0055 van Meander. De Meander is gratis te raadplegen op www.issuu.com/meanderland Oplage: 3000 exemplaren.

Redactie Jef Sas, Marc Verachtert, Frans Emmerechts, Jeannine Simonis, Jan Albrecht, Wendy Thys, Arne Vermeulen, Mirella Bruynseels, René Ducastel, Jurgen Sophie, Veerle Van den Eynden.

Contact Frans Emmerechts, frans.emmerechts@gmail.com.

Met dank aan onze fotografen Peter Stroobants, Wendy Thys, Johan Rottiers, Robert Pieters, Frans Emmerechts, Marc Verachtert, Kris Van Elsen, Josiane Janssens, An Gijs, Katelijne Bohy, Gilbert Reypens, Herwig Wils, Juul De Witte, Jan Mangelschots, Gilbert Loos, René Ducastel, Mirella Bruynseels, Paul Helsen, Paul Wouters, Marianne Horemans, Stef Smet, Guido Boons, Nico Schrans, Maria Van Genechten, Saskia Noyens, Jaak Geys, Gilbert Cools, Rony Van Hout, René Hoskens, Rudi Meylemans, Peter Leysen, Fons Lommelen, Peter Van Den Broeck, Frank Van Campenhout, Maarten Willems. Coverfoto’s: Zeventig Zillen © Johan Rottiers, Putter © René Ducastel, Steenmarter met prooi © Frans Emmerechts, Zwartgerande tuinslak © Paul Wouters en Marianne Horemans, Paarse dovenetel © Mirella Bruynseels Op alle foto’s rusten auteursrechten. Voor de gegevens van de fotografen kunt u contact opnemen met de redactie.

Lay-out Meander Arne Vermeulen en Jan Albrecht.

3770 – Grote Netewoud 7709 – De Maat (Mol) 7067 – Zammelsbroek (Geel) 7088 – Neerhelst (Geel) 7118 – Griesbroek (Balen) 7725 – Buitengoor en Vleminksloop (Mol) 7734 – De Vennen (Balen) 7736 – Malesbroek (Geel/Meerhout) 7739 – Molse Nete (Balen/Mol) 7763 – Belsbroek-De Vloyen (Geel/Meerhout) 7769 – Breeven (Geel) 7779 – Scheppelijke Nete (Mol/Balen) 7783 – Selguis (Geel) 7796 – Hezemeer (Meerhout) 8810 – De Rammelaars (Ham) 8823 – Zeventig Zillen (Ham) 8874 – Veldhovenheide (Ham) 3283 – Natuur.huis De Rammelaars (Ham) F-04013 – Watermolen Meerhout

Contactadressen Afdeling Netebronnen  jefsas@skynet.be  www.facebook.com/natuurpunt.netebronnen  www.natuurpunt.be/afdelingen/natuurpunt-netebronnen

Afdeling Geel-Meerhout  marc.verachtert@skynet.be  www.facebook.com/natuurpunt.afdeling.geel-meerhout  www.natuurpunt.be/afdelingen/natuurpunt-geel-meerhout

Afdeling Balen-Nete  tom.schildermans@skynet.be  www.facebook.com/natuurpunt.balen-nete  www.natuurpunt.be/afdelingen/natuurpunt-balen-nete

Afdeling Ham  frans.hoes2@telenet.be  www.facebook.com/natuurpunt.ham  www.natuurpunt.be/afdelingen/natuurpunt-ham

Bezoekerscentrum Grote Netewoud  bc.grotenetewoud@natuurpunt.be  www.facebook.com/GroteNetewoud  www.grotenetewoud.be

Deadline teksten volgende Meander Maandag 25 april 2022. Verschijnt eind juni 2022. Inlichtingen voor het leveren van tekst en beeld: frans.emmerechts@gmail.com.

2 | Meander 2

Rietgors © Peter Stroobants

Meander in het Grote Netewoud © Wendy Thys

Het Grote Netewoud

GROEIT H

et Grote Netewoud groeit. Traag. Geen verwijt aan de aankopers… integendeel! Sinds 2010 groeide het ‘woud’ met vele hectaren! Met dank aan de EU en de Vlaamse overheid (Life-project). En dankzij onze gedreven aankopers Louis Pals, Jan De Schepper, Jurgen Verreyt, Michel Van Buggenhout en hopelijk vergeet ik hier niemand… Een héél dikke merci! Ik weet ondertussen uit ervaring dat gronden aankopen tijd en geduld vraagt. Dank ook aan de professionele ploeg van Natuurpunt want zonder hen geen woud en geen natuurpark. Het Grote Netewoud groeit. Traag. In de vorige Meander had ik het over vloedbossen. Maar dan moeten we onze Grote Nete en haar zijrivieren terug meer ruimte durven geven naast de gekanaliseerde bedding met hoge dijken… meer overstromingsgebieden, natuurlijk gecontroleerd door een winterdijk, zoals in het klein te zien is aan de Straalmolen. Ondertussen is er weer een extra vistrap aan de Passeman bijgekomen (brug Meerhoutsebaan van Geel naar Meerhout). En als we ons visiegebied wat zouden uitbreiden richting Zammelsbroek, dan zou het Grote Netewoud er weldra enkele honderden hectare ruimte bij krijgen… met dank aan het SIGMA-plan, dat er vooral is om bebouwing in het mondingsgebied te vrijwaren van overstromingen bij hoog water, maar ook voor de natuur en het klimaat. Het Grote Netewoud groeit. Traag. Onze visie op het Grote

Netewoud is geen kortetermijnvisie. We denken aan onze achter-achter-achterkleinkinderen! Zoals David Attenborough in ‘A Live On Our Planet’ zegt: ‘Denk aan de toekomst, denk aan de biodiversiteit, wilde natuur is essentieel om de diersoort mens te laten overleven’. Samen met vele vrijwilligers doen wij het woud groeien. Traag. Het Grote Netewoud groeit. Traag. Begin februari, toen ik dit voorwoord schreef, werden weer extra bomen geplant in het Malesbroek. Al maanden hadden we een bebossing gepland met de firma Kuehne + Nagel in Geel. In november was ze afgelast wegens te nat. De eerste zondag van februari werd ze opnieuw afgelast wegens te nat. ‘s Anderendaags kwam de CEO een symbolische boom planten maar de daarop volgende zondag volgde de rest. Hij vroeg me toen hoe snel de bomen gingen groeien. Ik zei: ‘Traag, zoals het woud’. Het Grote Netewoud groeit. Traag. Zo ook de bekendheid. Ik ontmoette al toeristen die hier waren omwille van het ‘Natuurpark’. Nee, het is nog geen ‘Nationaal Park’. Ons aanvraagdossier werd niet weerhouden. Maar samen met het woud groeit de kans dat we het ooit halen. Traag. MARC VERACHTERT

Voorzitter Natuurpunt Geel-Meerhout

april - juni 2022

Als de

Zeventig Zillen

spreken konden 4 | Meander 2

‘De Zeventig Zillen staan te koop’, meldde Nicole Olaerts, alert Natuurpunt-lid, ‘en of ze ons kon helpen bij de aankoop’. Tien jaar al voerde Guy Van Zeir, conservator van de Vallei van de Grote Beek, gesprekken met de eigenaar. Dat het gebied nu publiek te koop stond, bracht de zaak in een stroomversnelling. Samen met Ward Stulens, coördinator giftenwerving van Natuurpunt bespraken we een actieplan. En het werkte! De Zeventig Zillen in Ham houden talrijke herinneringen vast, die eeuwenlang van generatie op generatie werden doorgegeven. De verhalen van oudere inwoners van Ham over hun beleving van deze bossen in hun jeugd, spreken tot de verbeelding. De overlevering vertelt over hoe tijdens WOII het bos sommigen in bescherming nam, levens redde en anderen de dood in joeg. En heemkundig onderzoek leert ons over roversbendes en heksen die hier eerder huisden. Na een geleide wandeling zie je deze bossen nooit meer door dezelfde ogen. De bossen van de Zeventig Zillen horen tot de krachtigste van de provincie Limburg. Ze houden stand tegen de industrie en het verkeer die optrekken langs E313 en N73. Pogingen in 2015 om die expresweg te verlengen doorheen de bossen strandden op bezwaren van het Agentschap van Natuur en Bos en op een eerste strategische aankoop door Natuurpunt. Tot hier en niet verder. En nu dus kocht Natuurpunt 33 ha bos langs weerszijden van Wassenven, aansluitend op achterliggende broekbossen. Hiermee realiseerde Natuurpunt in Limburg haar grootste aankoop in 2021. De Zeventig Zillen zijn nu beschermd.

De aankoop ligt in de Vallei van de Grote Beek die zich uitstrekt van het militair domein in Leopoldsburg tot Veldhovenheide in Kwaadmechelen. Wie dit seizoen vroeg het bos opzoekt, ziet er het ijle ochtendlicht door de kale dertig meter hoge boomkruinen. Vorige nacht passeerde hier mogelijks een zeldzame kamsalamander op weg van zijn winterstek in het bos naar een diepere poel om er te paren. Een bosuil galmt zijn laatste schreeuw terwijl hij richting slaapstok zeilt, en zangvogels fluiten hun eerste vrolijke akkoorden. Straks fladderen oranjetipjes weer boven een oud grasland rond bloeiende pinksterbloemen, opzoek naar nectar. En muggen zullen gonzen boven een natte plas. Verder op het pad stuit je wellicht op wroetsporen van een everzwijn of – wie weet – op wolvenpoep met hierin resten van een geit. De Zeventig Zillen zijn dus bossen met iets extra’s. En zoals het bij zo’n krachtig bos hoort, kent dit gebied ook zijn problemen. Sterker nog, bijna alle eco-clichés lijken hier van toepassing: explosie van exoten, effecten van verdroging, verruiging door stikstofneerslag. Vrijwilligers van Natuurpunt vormen het bos om, beetje bij beetje naar een klimaatbestendige, betere leefwereld voor meer dieren. Sommige stukken worden vernat, een vijver heraangelegd, verderop plant Natuurpunt 1000 inheemse bomen, - en ja - te dominante soorten worden bestreden. Ook jij kan een handje komen toesteken en/of de aankoop mee financieren met een kleine of grotere gift op rekening BE56 2930 2120 7588 van Natuurpunt en vermeld ‘project 8823 Vallei van de Grote Beek’. (Fiscaal attest vanaf 40 euro, info: 0476 93 62 67). TEKST & FOTO'S: JOHAN ROTTIERS

april - juni 2022

CURSUSAANBOD MEANDERLAND

Cursus heidevogels, van zoetelieveke tot geitenmelker

p de hei zien we in de lente een heuse explosie van leven. Na de winterse stilte is er vogelzang alom. Al in maart schalt de jubelende zang van de Boomleeuwerik, voor velen de mooiste vogelzang van onze contreien. Niet voor niets werd hij in de volksmond het zoetelieveke genoemd. Roodborsttapuit, Boompieper, Dodaars en vele andere mengen zich in het debat. En last but not least komt dan in mei de mysterieuze Nachtzwaluw aan, het kroonjuweel van de betere heidegebieden. Die heeft men dan weer de roemruchte toenaam, geitenmelker, gegeven. In deze cursus maken we niet alleen uitgebreid kennis met al de vogels van de hei , maar ook andere typische heidebewoners zullen mee aan bod komen.

Praktisch • Theorielessen 1 en 2: Op maandagen 25 april en 2 mei door Koen Leysen, educatief medewerker van Natuurpunt Natuuracademie in het Kristallijn, Blauwe Keidreef 3, Mol telkens van 19.30 tot 22.30 u. • Praktijkles 1: Op de Cartierhei juist over de grens in Eersel (NL) op zaterdag 30 april. Afspraak: 8.30 u parking taverne Het Jagershof (=carpool) of om 9 u parking Cartierhei langs de Postelseweg tussen Postel en Eersel. Einde 12 u. Begeleiding: Jef Sas en Nico Venema. • Praktijkles 2: In natuurreservaat De Maat in Mol met rugstreeppaddenconcert op vrijdag 6 mei. Afspraak: 20 u parking taverne Het Jagershof. Einde rond 23 u. Begeleiding: Jef Sas.

Inschrijven Via mail aan jefsas@skynet.be of telefonisch op 0499/34 62 60. Na zijn bevestiging mag je het inschrijvingsgeld overmaken op het rek.nr. van NP-Netebronnen BE18 0011 5777 9165 met vermelding van ‘cursus heidevogels 2022’. Leden van Natuurpunt €30 en niet-leden €40. Maximum 25 deelnemers! Roodborsttapuit © Frans Emmerechts

Nachtzwaluw © Robert Pieters

6 | Meander 2

Word Totter-Ranger in het Grote Netewoud

en je tussen 9 en 12 jaar (leerlingen van het 4de, 5de of 6de leerjaar) en wil je graag meer weten over de natuur? Volg dan de praktijkgerichte cursus Totter-Ranger. Je maakt kennis met de prachtige natuur op het Totterpad. De cursus is steeds op woensdagnamiddag van 14 tot 17u. Het slotfeest is op zaterdag met keuze uit voor- of namiddag. Afspraakplaats is telkens het Bezoekerscentrum Grote Netewoud, waar lokale natuurgidsen jullie zullen opleiden tot echte rangers. NATUUR-BELEEF-DAGEN in 2022 Je leert de natuur voelen, proeven, ruiken, bekijken en veel meer op volgende woensdagen 18 en 25 mei, 1 en 8 juni. Op zaterdag 11 juni deel je je kennis met je familie, aansluitend met een uitreiking van de diploma’s en Totter-Ranger badges.

Word Totter-Ranger

Inschrijven

Praktisch • Locatie: Bezoekerscentrum Grote Netewoud, Watermolen 7, Meerhout • Meer info: bc.grotenetewoud@natuurpunt.be, 014 21 34 50

START

18 mei

Een praktijkcursus voor de kleine natuurgids van 9 tot 12 jaar*

Groep Totter-Rangers tijdens openingsles in 2021 © Frans Emmerechts

• Voor Natuurpunt-leden: € 35 per kind, inschrijven kan vanaf 2 april 2022 - 10 u • Voor niet-leden: € 40 per kind, inschrijven kan vanaf 16 april 2022 • Loeppotje, zoekkaarten en wekelijks tussendoortje inbegrepen. • Je kan je bengel inschrijven via de website: www.natuurpunt.be/totter-ranger • Plaatsen zijn beperkt, maximum 30 deelnemers!

Cursus grassen, cypergrassen en russen

rasachtige planten hebben een slechte reputatie. Ze gaan door als lastig op naam te brengen en vormen weinig tot de verbeelding sprekende bloemen. Maar wie de moeite doet om met een loep de bloeiwijzen van grasachtige planten te bekijken, ontdekt een verbazingwekkende wereld. In deze cursus maak je niet alleen kennis met veel voorkomende soorten uit de Grassenfamilie (Poaceae), Cypergrassenfamilie (Cyperaceae) en Russenfamilie (Juncaceae), maar deze lessenreeks laat je ook geleidelijk beseffen dat mits basiskennis van hun anatomie grasachtige planten veel minder moeilijk herkenbaar zijn dan vaak beweerd wordt. En dat is niet zonder belang, gezien grasachtige planten in vele biotopen dominant zijn. Doelgroep/voorkennis : matig hoogdrempelig publiek met een elementaire botanische kennis en ervaring wat betreft het gebruik van determinatietabellen voor planten. Eindigen doen we met een voorstelling van een uniek en relatief eenvoudig determinatie-systeem dat lesgever Hans Vermeulen ontwikkeld heeft om grasachtige planten in het veld correct op naam te brengen. Dit systeem is vervat in de Natuur.flora die Hans in 2020 via Natuurpunt gepubliceerd heeft.

Praktisch • Theorielessen 1 en 2: Op woensdagen 25 mei en 1 juni door Hans Vermeulen, educatief medewerker van de Natuurpunt Natuuracademie. In Bezoekerscentrum Grote Netewoud, Watermolen 8, Meerhout telkens van 19.30 tot 22.30 u. • Praktijkles 1: Op woensdag 8 juni in De Vennen in BalenSchoorhei van 19 tot 22 u. Afspraak: 19 u De Beekprik, Peer Luytendijk (naast nr.9), Balen. • Praktijkles 2: Op woensdag 15 juni in het Buitengoor in Mol-Rauw van 19 tot 22 u. Afspraak: 19 u Parking Ecocentrum De Goren, Postelsesteenweg 171, Mol. Laarzen gewenst! • Praktijkles 3: Op woensdag 22 juni in Neerhelst-De Botten in Geel van 19 tot 22 u. Afspraak: 19 u einde Larumsebrugweg tegen het kanaal in Geel-Larum.

Inschrijven Via mail aan jefsas@skynet.be of telefonisch op 0499/34 62 60. Na zijn bevestiging mag je het inschrijvingsgeld overmaken op het rek.nr. van NP-Netebronnen BE18 0011 5777 9165 met vermelding van ‘cursus grassen 2022’. Leden van Natuurpunt €40 en niet-leden €50. Maximum 25 deelnemers!

André Vanhoof in het Buitengoor bij breed wollegras en in de hand tweehuizige zegge © Frans Emmerechts

8 | Meander 2

Rustbank en overstapje © Kris Van Elsen

Vast schapenraster in natuurgebied

BELS BROEK EN HEIDE Natuurpunt plaatste een vast schapenraster in natuurgebied Bels Broek en Heide. Er werden vier begrazingsblokken gemaakt zodat een kleine groep schapen afwisselend in een ander blok geplaatst kan worden. In het schapenraster werden poorten voorzien om de schapen in en uit te brengen, maar ook kleine poortjes voor de wandelaars. Er werden nog enkele extra overstapjes voor het wandelpad achter het Torfven geplaatst, evenals een kijkwand. Laat mij deze werken eerst even kaderen: Bel is een mozaïek van recreatiegebied en natuur. In beide moet er respect zijn voor de natuur, maar in natuurgebied zijn de regels veel strenger. Bijvoorbeeld geen overnachting, geen ‘waterplezier’, strikte toegankelijkheidsregels. Die regels worden niet door Natuurpunt bepaald maar door de Vlaamse wetgeving. Het gedeelte natuurgebied, maar ook een deel van de recreatiezone liggen in habitatgebied, dat is een extra (door Europa)

beschermde zone, waar beschermingsregels, maar vooral verwachtingen naar natuur-rijkdom (planten- en dierensoorten) heel hoog liggen. Als natuurbeheerder is Natuurpunt verantwoordelijk voor het handhaven van die regels EN het bereiken van natuurdoelen MET bijhorende soorten. Ondertussen meer dan 10 jaar geleden werden er bomen gekapt – voornamelijk zwarte den (voor houtwinning, exoot) – om de oorspronkelijke heide (met struiken dopheide maar ook open zand voor de zeldzame harkwesp) en vennen (met bijhorend planten- en dierenleven) te herstellen. Dat gaf heel wat weerstand van de wandelaars, maar de meeste mensen zijn ondertussen dat open landschap gaan appreciëren. De visie van de toenmalige vrijwilligers-beheerders was ‘struinnatuur’. Mensen die overal mogen komen, maar met de hoop dat er vaste paden zouden ontstaan. Die paden kwamen er en zijn er nu - met draad - nog steeds. Voor één pad – achter het Torfven – werden overstapjes aan de draad geplaatst omdat we binnen dat raster geen honden toelaten omwille van grondbroeders. Al jaren werken vrijwilligers om die heide open te houden, maar 20 ha heide beheren met de hand blijkt niet mogelijk. Enkele jaren geleden probeerde Natuurpunt reeds begrazing met een schaapskudde binnen een verplaatsbaar flexiraster. Spijtig genoeg sneuvelden er enkele schapen (en toen zaten er nog geen wolven in Vlaanderen) en daardoor werd het begrazingsproject stopgezet. Nu komt er een vast raster, maar het blijft belangrijk om honden aan de leiband te houden. Er wordt ook bekeken hoe we de schapen op termijn in een ‘wolf-proof’ raster kunnen plaatsen. Deze werken kaderen binnen het Life+ project Grote Netewoud – herstel en bescherming heide en stuifduinen in het natuurgebied en kregen een Projectsubsidie Natuur Bels Broek en Heide 2018 vanuit de Vlaamse overheid. MARC VERACHTERT

Schapenraster © Marc Verachtert

april - juni 2022

Nieuws uit het

Bezoekerscentrum

Grote Netewoud

Het Grote Vogelweekend Ook dit jaar werden we nog geremd in het organiseren van ons groot vogelfeest omwille van… yep, nog steeds dat ene virus. Dus geen nestkastjes timmeren of spechtenblokken maken, neen, geen workshops dit jaar. Toch waren onze gidsen creatief en werkten ze een koekeloerewandeling op het Totterpad uit. Op zondag 30 januari konden jonge gezinnen met kinderen vrij in hun eigen bubbel op pad gaan met een vogelbingo. Onderweg ontdekten ze allerlei weetjes over vogels en kwamen ze ook wel enkele rare snuiters tegen. Maar daar waren ze voor gewaarschuwd! Ook stond er een tijdelijke kijkwand aan het picknickeiland. Kinderen konden daar samen met onze vogelexperten vogels begluren. En voor geïnteresseerden was er een heuse pop-up vogelwinkel waar ze allerlei leuke vogelspullen konden kopen. WENDY THYS

TT Leuke spelletjes tijdens het vogelfeest. © Wendy Thys T Vogels tellen aan de kijkwand. © Josiane Janssens

Praktisch Bezoekerscentrum Grote Netewoud  Watermolen 7, 2450 Meerhout Openingsuren: April - september: open van 11 tot 18 u Oktober - maart: open van 11 tot 17 u Maandag altijd gesloten TT Animatiestand vogelfeest. © Wendy Thys T Vogelbingo langs het Totterpad. © Josiane Janssens

10 | Meander 2

Contact  014/21 34 50  bc.grotenetewoud@natuurpunt.be  www.grotenetewoud.be  www.facebook.com/GroteNetewoud

Babyboom verwacht in Meerhout en omstreken Na het succes van de ooievaarspalen in het natuurreservaat De Zegge in Geel, ontstond bij vrijwilligers van ons bezoekerscentrum het idee om ook zo’n kunstnest te plaatsen. Ze hadden op de schoorsteen van het huis naast de watermolen een ooievaar zien rusten en het was ook al lang niets bijzonders meer om een ooievaar te zien vliegen tussen Meerhout en Balen. Aan de ecologisch heringerichte vijver van het ANB aan de Straalmolen kon je met vrij grote zekerheid ooievaars gaan spotten. Het idee kreeg bijval van andere vrijwilligers die een project voor 2022 in het leven riepen, genaamd ‘LEVE DE OOIEVAAR’. Na het doorworstelen van de administratie, nodig voor het plaatsen van zo’n constructie, gingen de handige harry’s vol goede moed aan de slag. Ze konden een oude houten telefoonpaal op de kop tikken en maakten een wielvormig nest, dat ze voorzagen van een wilgenbedje met oude heide en dat ze plaatsten in het midden van De Vloyen, het kleinste natuurgebied van het Grote Netewoud. Het is de bedoeling dat mensen ervan genieten vanop een afstand, want de plaats waar de paal staat heeft het jaar door een natte ondergrond en is niet toegankelijk. Nu maar duimen dat er een ooievaarskoppeltje de weg vindt, zodat de vele bezoekers van het Totterpad kunnen genieten van een mooi extra schouwspel. WENDY THYS

A Optrekken van het ooievaarsnest TT Ooievaarsnest T Trotse vrijwilligersploeg. © Wendy Thys

april - juni 2022

| 11

WWF bekroont project

‘van voetbalveld naar vlinderveld’

van natuurgebied De Vennen

Sinds 2021 is er in het Balense natuurgebied De Vennen een transitie aan de gang die de voetbalaccommodatie van FC Cools moet omtoveren naar een ontmoetingscentrum voor mensen met een hart voor de natuur. Afgelopen winter kregen de Balense vrijwilligers – die deze omschakeling vol enthousiasme waar aan het maken zijn – een onverwacht, maar welgekomen ruggensteuntje van het World Wide Fund For Nature. WWF (zoals de organisatie algemeen bekend is) richtte in 2021 het ‘Fonds voor Natuur bij ons’ op waarin ze 200.000 euro vrijmaakten om kleinschalige, lokale projecten van verenigingen en buurtbewoners te sponsoren die de natuur in België mee beschermden. Iedereen kreeg de kans om een dossier in te dienen en de mooiste initiatieven werden dan beloond met subsidies van 2500 euro tot 5000 euro. De actie leek een kolfje naar de hand

van het beheerteam van De Vennen. Zij waren net op dat moment naarstig bezig met een ontwerp om de aangekochte voetbalsite op de Peer Luytendijk in Balen om te toveren in een hotspot voor natuur, dier en mens. ‘Toen we de voorwaarden lazen, bleek al snel dat ons project rond het aangekochte voetbalterrein van FC Cools mooi in het gevraagde plaatje paste’, beaamt conservator Jan Mallants. ‘De plannen voor een grondige

omvorming van het voetbalveld en alle bijhorigheden (afsluiting, parking, kantine, verlichting, …) naar een natuurlijk terrein voor wilde planten, een groenere parking, infoborden met rustplaatsen en spelelementen voor kinderen werden meteen gebundeld en in een passend dossier gegoten.’

Complimenten Het project werd onder de doopvont gehouden onder de noemer ‘Van voetbalveld naar vlinderveld’ en het dossier vertrok half september richting WWF. Begin december kreeg de afdeling dan een positief antwoord terug vanuit Brussel. In dat antwoord onderstreepte WWF dat het ‘zeer geïnspireerd was door het enthousiasme en de creativiteit in het dossier’ en kende het via het ‘Fonds voor Natuur bij ons’ het Balense project de maximumsubsidie van 5000 euro toe. De financiële steun werd meteen mee geïnjecteerd in het meerjarige masterplan dat het beheerteam van De Vennen had uitgewerkt voor de site. ‘De voorbije maanden hebben we alle voetbalelementen (doelen, verlichting, …) én de dode coniferenhaag verwijderd. Daarnaast hebben we met een boomplantactie tijdens de Dag van de Natuur maar liefst 425 bomen en struiken aangeplant’, vertelt Jan. ‘Er is ook al een infobord geplaatst waarop de bezoekers meer te weten komen over het gebied en de wandelingen.’

Bruggetje. © An Gijs

12 | Meander 2

Symbiose Maar ook in 2022 ligt er nog heel wat werk op de plank, volgens Jan. ‘We gaan een picknickbank en een rustbank aankopen en we gaan een klein speelterrein met natuurlijke materialen creëren. Daarnaast gaan we zelf een bijenhotel maken en willen we heel wat wilde bloemen inzaaien. Het oude voetbalterrein zal voor een groot deel ook verschralend gemaaid worden waarbij we gaan proberen om het om te vormen tot een bloemenveld waar vlinders en insecten hun gading kunnen vinden. Amfibieën kunnen hun hartje dan weer ophalen in de amfibiepoel die we in de zuidwesthoek van de site willen verwezenlijken. Die poel zal dan tevens dienstdoen als opvangbekken voor een deel van het regenwater van het dak van het gebouw.’ Het terrein krijgt hierdoor een meerwaarde naar biodiversiteit toe, de toegankelijkheid en de aantrekkelijkheid voor bezoekers wordt vergroot en het totaalproject levert een breder draagvlak op voor natuur- en klimaatadaptatie. Ook de bestaande gebouwen worden aangepakt en dit alles moet dan leiden tot een mooie natuurpoort voor het Balense natuurgebied.

Dankwoord ‘De ganse accommodatie heeft al geleid tot heel wat nieuwe contacten met diverse verenigingen uit de gemeente Balen’, besluit Jan, die tot slot nog even wat spreekwoordelijke bloemen gooit naar zijn beheerteam. ‘Mijn welgemeende dank aan Herman, Alois, Frank, Staf, Michel, Jef, Ria en Willy. Zij zijn mee de drijvende krachten achter dit steeds mooier wordende verhaal.

Infobord. © An Gijs

Al kregen we voor ons dossier bij WWF ook wel wat handig advies vanuit de hoofdzetel in Mechelen.’

Wie nog leuke ideeën heeft voor de uitbouw van het project of wie zelf graag een handje toe komt steken kan altijd terecht bij Jan of één van zijn collega’s. U vindt alle contactgegevens op de website van Natuurpunt BalenNete: https://www.natuurpunt.be/afdelingen/natuurpuntbalen-nete. Ook het ontmoetingscentrum ‘De Beekprik’ is nog steeds beschikbaar voor privéfeestjes of voor verenigingen die nog een locatie zoeken om hun activiteiten uit te oefenen. JURGEN SOPHIE

Groepsfoto van het beheerteam. © An Gijs

april - juni 2022

| 13

Grauwe ganzen. © Gilbert Reypens

WINTERSE WEELDE in Polderland

Op 27 november trokken we met een bus vol cursisten van de lange vogelcursus, vrijwillige natuurgidsen die ons tijdens het jaar geduldig begeleid hadden om coronagewijs met kleine groepjes praktijklessen te volgen, en enkele sympathisanten richting Verdronken Land van Saeftinghe. De verslechterde coronatoestand zorgde voor lege stoelen op de bus en ook voor het uitvallen van lesgever-gids Koen Leysen. Gelukkig mochten we rekenen op de hulp van Geert Van Den Heuvel om ons met enthousiasme en bakken ervaring rond te leiden.

Weelde aan watervogels

Uilen

Aangekomen bij ‘Putten West’, enkele plassen naast de dokken te Kieldrecht, kwam een winterzonnetje piepen zodat we onder aangenaam licht de eerste watervogels konden spotten. Meteen goed voor een reeks leuke waarnemingen van soorten die elders in Vlaanderen minder gemakkelijk gezien worden: mooie aantallen kleine zwanen, pijlstaarteenden, kemphanen, wulpen, smienten, bergeenden, brandganzen, slobeenden enz. En ook kleine zilverreigers en twee koereigertjes – ja hoor, naast de koeien… Eigenlijk is de hele Middenstraat – helaas geen verkeersluwe baan - dik de moeite om langs weerszijden af te speuren naar watervogels.

Onze gids had een verrassing in petto voor de volgende stop in het centrum van het dorpje Prosperpolder. Wie vindt als eerste de ransuilen die hier hun vaste stek hebben? Al snel werd een prachtexemplaar gespot dat ons behoorlijk argwanend aankeek. Hij zat verscholen in een conifeer in een privétuin. De hele bende wou natuurlijk even kennismaken, fotoshoots houden en tellen hoeveel er zich nog verscholen in dezelfde boom. Tot ’s avonds bleek dat we een pracht van een velduil hadden gefotografeerd. Tja, de les uilen hadden we nog tegoed… Maar, dubbel cadeautje: in één stop ransuilen en de zeldzamere velduil, die wel van de polders blijkt te houden, gespot! Velduil in conifeer. © Gilbert Reypens

14 | Meander 2

Struinen door de polders Na dit intermezzo zette de bus ons af aan de parking tussen Prosperpolder Zuid en Noord. Van hieruit wandelden we door de Doelpolder, langs de Schor van Ouden Doel en terug langs Prosperpolder Noord. Een soortenrijk gebied dat loont om er traag doorheen te gaan. Mooie aantallen ganzen, eenden, steltlopers, vogels van riet en ruigte en roofvogels kunnen hier waargenomen worden. Blijkbaar loont het om geëlektrificeerde afsluitingen te gebruiken om meneer vos buiten te houden. De grondbroeders hebben er hun voordeel mee gedaan. En dat maakt ook de vogelaar blij met lepelaars, kluten, wulpen, kieviten, … Verder opnieuw grote groepen smient, brandgans, kolgans, bergeend, scholekster... De uitgestrekte rietkraag vraagt om de oren goed te spitsen, want ook baardmannetjes en andere rietvogels laten zich hier spotten. Tot slot stalen ook buizerds, torenvalkjes en de bruine en blauwe kiekendief de show. Om vanop de dijk steltlopers waar te nemen op de slikplaten loont het rekening te houden met het opkomend water dat de trippelaartjes naar de kanten dwingt.

Stormmeeuw. © Frans Emmerechts

Verdronken land ’s Middags warmden we ons op aan lekkere soep in een gezellig cafeetje naast het bezoekerscentrum van Saeftinghe. De huismussen zijn er ook welkom en eten er in stijl. Daarna bezochten we het verdronken land vanop de rand op enkele uitzichtpunten, ondertussen onder een loden hemel met beginnend gedruppel. Om hier veel te zien is het nog belangrijker om rekening te houden met de getijden. Eb betekent dat de vogels verspreid zitten en ook te ver voor de verrekijkers … We zagen opnieuw scholeksters, aalscholvers, wulpen, kluten, lepelaars, bergeenden… maar ook stormmeeuw, kleine en grote mantelmeeuw, zwarte ruiter, tureluur, bonte strandloper en zelfs een slechtvalk lieten zich zien. Ondanks het steeds slechter wordende weer lieten de verkleumde vogelaars zich niet kennen: na stormmeeuw konden toch evengoed regenwulp, sneeuwgors, sneeuwgans… tot de opties horen? Maar dat zou voor een volgende keer zijn… We komen graag terug, op een zonnige dag en bij hoog water.

Twee koereigertjes bij koe. © Katelijne Bohy

HELGA FERKET Kijken en fotograferen. © Katelijne Bohy

Lepelaar. © Frans Emmerechts

april - juni 2022

| 15

Frans Verhoeven filmt op De Maat. © Katelijne Bohy

FRANS VERHOEVEN

Natuurdocumentairemaker uit Meanderland Frans Verhoeven (85), Natuurpunter uit Mol, werkte als vertegenwoordiger, maar werd in 1968, na een film over de Galapagoseilanden, door enkele televisiezenders opgemerkt als… natuurdocumentairemaker. Zo kreeg hij de hele wereld voor zijn lens, maar de laatste jaren voelt Frans zich nergens beter dan thuis. Van de schoonheid van zijn streek staat hij nog regelmatig te kijken.

16 | Meander 2

Thuis in de Kempen Op de Kempense zandgronden is Frans thuis. In Mol en omstreken zijn er niet veel plaatsen waar hij nog nooit een documentaire over draaide. De Ronde Put, het Buitengoor, het landschap van Geel-Bel…, geen flitsende beelden, wel poëzie op pellicule die zich traag ontrolt. Zijn oog voor detail is zo scherp als dat van de visarend die hij hier ooit filmde. Frans’ films over de Kempen belichten de vier seizoenen, en zijn gemaakt met engelengeduld en veel ontzag voor de natuur. Aan de Ronde Put in Mol-Postel maken we als kijker kennis met schichtige kolibrievlinders en zonnedauw, het mysterieuze vleesetende plantje. In het Geelse Bel ontdekken we wuivende dennenbomen op zandduinen, rode bosmieren en harkwespen, maar ook een warme bakker die nog traditioneel te werk gaat. Terwijl de meesten van zijn leeftijdsgenoten genieten van een welverdiend pensioen, kruipt Frans zo nodig nog plat op de buik. Om dat cruciale shot toch maar niet te missen, van een ijsvogel die een stekelbaarsje opduikt of een vlinder die ontpopt. Dagen in schuilhutten, wandelen in weer en wind, het deert hem niet. Frans maakt documentaires over de natuur en alles daarrond, met veel aandacht voor mensen en lokale geschiedenis. Hij heeft een zesde zintuig voor het wonderlijke. Of dat nu zo klein is als een heideblauwtje, of zo groot als een roofvogel die patrouilleert door het luchtruim. Door zijn lens kijken we met nieuwe ogen naar onze eigen natuur.

Films te koop met voordeel voor Natuurpunt

Belaagd op De Maat. © Katelijne Bohy

Frans stelt zijn producties nu ook op dvd voor ons beschikbaar. Ze zijn gerealiseerd in samenwerking met de VRT en met de steun van Natuurpunt. De dvd’s zijn verkrijgbaar aan 40 euro per stuk waarvan 5 euro naar Natuurpunt in Meanderland gaat. • • • • • •

•

• •

De Ronde Put: groene oase in de Antwerpse Kempen. Het Buitengoor: wandelen tussen zonnedauw en orchideeën. De Liereman: betoverend in alle seizoenen. Het Turnhouts Vennengebied : op zoek naar het Gentiaanblauwtje. Belle Bel: pittoresk dorp tussen duin en plas. The Mol Lake District: winnaar van de Pomme d’or op het internationaal filmfestival in Tunis. Deze film wordt alleen ondersteund door prachtige muziek. Verrassend Mol: kennismaking met historische festiviteiten zoals de H. Doornstoet en St.-Jansstoet, maar ook de lichtstoeten. Verder een brede kijk op de vele waterlandschappen. Van natuur tot natuur: prachtige zandlandschappen met stuivend zand en een zeldzame, zelfs unieke flora langs de ontginningsgebieden van Mol, Dessel en Lommel. Langs kabbelende Neetjes en stille waters: Een kijk op de natuurgebieden van het Grote Netewoud. De Slapende Reus tussen Nete en Aa: zandduinen, vennen, fauna en flora overgoten met een vleugje toerisme in regio Kasterlee.

Ook enkele buitenlandse realisaties zijn nog verkrijgbaar: • Under South African Sky: met o.a. Addo-olifantenpark, Krugerpark en de leefomgeving van de nog authentieke Bosjesmannen. • De toppen van Atlantis: over de minder gekende, maar prachtige Azoren-eilanden (vulkanisme). • Mi nombre es Panama: van het Panama-kanaal tot de eilanden, waar indianenstammen nog in afzondering leven. • Madeira: het bloemeneiland, het ganse eiland met zijn uitgedoofde vulkanen.

• IJsland, land van vuur en ijs: vulkanen in werking, geisers, fauna en flora in unieke landschappen. Deze film is gemaakt i.s.m. de Nederlandse televisie. • Peace on Ice: beelden opgenomen in de enorme ijsvlakte van de St. Laurensbaai in Canada bij een temperatuur van -25°C. Heerlijke, vertederende beelden van pasgeboren zeehondjes.

Bestellen doe je zo: De natuurdocumentaires zijn tot eind april te bestellen via het online formulier: https://bit.ly/Natuurdocu-FransVerhoeven. Je bestelling is pas definitief wanneer het gepaste bedrag is overgeschreven op het rekeningnummer BE84 0013 7166 3559 van Natuurpunt Geel-Meerhout. Zodra jouw bestelde dvd’s klaar zijn, ontvang je een e-mail en kan je deze afhalen in het Bezoekerscentrum Grote Netewoud of bij regisseur Frans Verhoeven. Alle info vind je in het bestelformulier. REDACTIETEAM MEANDER

Meander alleen digitaal?

eze Meander is het gratis driemaandelijks magazine voor en door de leden van Natuurpunt in de afdelingen Balen-Nete, Geel-Meerhout, Ham en Netebronnen (Mol-Dessel). Ons tijdschrift wordt gemaakt door vrijwilligers, gedrukt op papier, en bij meer dan 90% van de leden aan huis bezorgd door weer andere vrijwilligers. Slechts een klein gedeelte van de tijdschriften wordt verzonden via de post. Als bijkomende ‘service’ bieden wij, sinds januari 2014, het tijdschrift ook

digitaal aan. Sindsdien vind je in het colofon het adres: www.issuu.com/meanderland. Als redactieteam zijn wij daar fier op en willen we graag op deze manier verder. Maar sinds duurzaamheid een steeds vaker terugkerend thema is geworden bereiken ons ook stemmen die vragen om Meander alleen digitaal te ontvangen. Niet meer op papier. We zouden dan minder papier gebruiken, minder inkt, lekker duurzaam dus.

Ben jij een van onze leden en behoor je tot de mensen die liever geen papieren Meander meer willen ontvangen, dan is dit je gelegenheid om dat kenbaar te maken: surf naar: https://bit.ly/MeanderDigitaal en geef je gegevens door via het online formulier. Je ontvangt dan bij elke nieuwe uitgave een nieuwsbrief met een koppeling naar de digitale versie. REDACTIETEAM MEANDER

april - juni 2022

| 17

DE GRAUWE KLAUWIER, terug van weggeweest?

In de zomer van 2021 broedde er voor het eerst sinds lang een koppeltje Grauwe Klauwier in het Prinsenpark in Retie. Het nest zat ergens in de groene streep bomen en grote struiken, die dwars door de ‘natte wei’ loopt en niet ver van het ooievaarsnest. Vanop het drukke wandelpad, op maar een paar tientallen meter afstand, kon je de vogels van de top van een struik in het gras zien duiken, waarna ze snel met de buit in de richting van het nest verdwenen. Er werden met zekerheid twee jongen uit het nest gezien. Het broedgeval van het Prinsenpark is niet het eerste in onze regio en niet het enige van vorig jaar. We mogen stilletjes hopen dat de Grauwe Klauwier na tientallen jaren afwezigheid terug een broedvogel wordt in het Grote Netewoud. Grauwe Klauwier De Grauwe Klauwier (Lanius collurio) is met zijn 17 cm kleiner dan zijn neef de Klapekster. Het mannetje is een opvallende verschijning met een roodbruine rug, asgrijze kruin en brede zwarte oogstreep, een echt Zorro-masker. Hij heeft een stevige zwarte haaksnavel, een witte keel, beige tot roze onderdelen en een

Vrouwtje (links) en mannetje (rechts) Grauwe Klauwier. © Herwig Wils

18 | Meander 2

zwarte staart met witte zijden. Het vrouwtje is minder opvallend getekend, doffer van kleur met een variabel schubpatroon op de onderdelen. De oogstreep is bruin en veel minder uitgesproken. Deze zangvogel verkiest gevarieerde, kleinschalige akker- en weidelandschappen met genoeg dichte struiken en struwelen om een nest te bouwen én een omgeving, die voldoende open en toegankelijk is om efficiënt te jagen. Op zijn menu staan grote insecten, kleine knaagdieren, kikkers, hagedissen en jonge vogels. Het is een zichtjager, die hoog op een tak of struik speurt naar prooien op de grond. Eind april keert de Grauwe Klauwier terug uit zijn overwinteringsgebieden in Zuid- en Oost-Afrika. In mei bouwen ze een nest van grassen en mossen, dat bekleed wordt met haren en veren. Het vrouwtje legt meestal vijf tot zes eieren met een schaalkleur die varieert van witachtig tot zeegroen of van bruinrood tot bloedrood. Het vrouwtje broedt ongeveer veertien dagen, waarna de beide ouders de jongen verzorgen. Ze zijn vliegvlug na ongeveer twee weken en nog eens twee weken later kunnen ze zelf jagen. In 1951 vond Jos Henderickx in Balen-Wezel nog dertien nesten van Grauwe Klauwier. Hij kon er elf controleren; één nest telde zes eieren, in zeven andere vond hij vier of vijf eieren, twee nesten bevatten drie eieren en één nest moest het stellen met twee eieren. Willem Paulussen vermeldt voor 44 broedsels uit de jaren 1940 en 1950 in Zevendonk drie nesten met zeven eieren, veertien met zes eieren, achttien met vijf en negen met vier.

Paartje Grauwe Klauwier. © Herwig Wils

Negendoder De prooien van de Grauwe Klauwier worden bijna onmiddellijk in stukken gereten en opgegeten. Vangt hij meer prooien dan hij kan opeten of als een prooi te groot is om ze in één keer te verorberen, dan prikt hij zijn buit vast aan doornen of stekels van planten en bomen. Maar ook prikkeldraad wordt gebruikt als voorraadschuur. Op 3 augustus 1934 ging EH Frans Segers, stichter van De Wielewaal op pad ergens in de Kempen. Hij hoorde de alarmroep van een vrouwtje Grauwe Klauwier en zag vrij snel het hele gezin met vier jongen. Wat later stootte hij op een echte klauwierensaté: ‘Op den pindraad vonden wij drie sprinkhanen, een half opgevreten muis, de laatste resten van een opgepeuzelde muis, een groote groene waterjuffer, een zwarte hommel en een paardenhorzel… Al die diertjes, sprinkhanen, paardenhorzel, hommel, waterjuffer waren levend, en het vleesch van het muisje

was bloedrood en versch. ‘s Anderendaags groeide mijn verwondering als er niets, maar niets van dat alles meer terug te vinden was. Ik heb den ondergrond afgezocht en niets in het gras gevonden, wel versche bloedindrukken op den prikkeldraad.’ Dit gedrag bezorgde de Grauwe en de andere klauwieren geen goede reputatie. ‘Lanius’ in hun wetenschappelijke naam betekent ‘slager’. Het leverde de Grauwe Klauwier bijnamen op als Negendoder, Haagekster, Dorendraaier... en nog een reeks andere, dikwijls heel streekgebonden. Met een knipoog naar Tom Lanoye zou men er nog Slagersvogel met het brilletje kunnen aan toevoegen. Negendoder is één van de meest voorkomende bijnamen. In het Duits heet de Grauwe Klauwier trouwens gewoon Neuntöter. Men geloofde vroeger (ten onrechte) dat de vogel negen prooien doodt en spietst voor hij ze opeet.

Opgespietste hagedis, slachtoffer van klauwierenneefje Klapekster op De Maat. © Juul De Witte

april - juni 2022

| 19

Paartje voedert jongen. © Thieme’s vogelatlas

Verdwenen als broedvogel In 1999 werd de Grauwe Klauwier in Vlaanderen als broedvogel officieel als uitgestorven beschouwd. In de Kempen was hij al veel langer verdwenen. Nochtans was het tot het begin van de jaren 1960 een gewone soort in onze regio. Het veelvuldig gebruik van pesticiden decimeerde zijn prooien en veel biotopen moesten wijken voor intensieve landbouw. De Grauwe Klauwier zocht noodgedwongen andere oorden op. Willem Paulussen vermeldt dat de soort veel voorkwam in Zevendonk (Turnhout), in de Maatvennen (Ravels), langs het kanaal Dessel-Schoten in Arendonk en in Dessel en aan de kleiputten en het kanaal in Beerse. In 1957 broedden in Beerse op een oppervlakte van ongeveer 300 ha 21 koppels Grauwe Klauwier. Op basis van de informatie van Jos Henderickx mag ook Balen-Wezel aan het lijstje van Paulussen toegevoegd worden. Door een toename van de populaties in Wallonië, Duitsland en Nederland kwam de Grauwe Klauwier vrij snel terug tot broeden in Limburg, vooral in de Voerstreek. Daarna volgde Vlaams-Brabant. In de periode 2013-2018 schatte men de Vlaamse populatie op 38 tot 65 paren. Ondertussen rekent men voor de provincie Limburg alleen al op ongeveer 70 koppels en heeft de Grauwe Klauwier de Antwerpse Kempen opnieuw als broedplaats ontdekt.

20 | Meander 2

Eerste nieuwe broedgevallen in het Grote Netewoud En ook in onze eigen regio is er weer hoop. Tot 2020 moesten we het hier doen met toevallige waarnemingen van passanten, Grauwe Klauwieren op doortocht. De twee jonge vogels, die in augustus 2017 een paar dagen in het Olens broek gezien werden mogen bij de passanten gerekend worden. In mei 2020 werd in de omgeving van de Asbeek in Olmen een koppel Grauwe Klauwieren gezien dat aan het baltsen en zelfs aan het paren was. Twee weken later werd alleen nog het mannetje gemeld op waarnemingen.be. In Goor in de Kleine Nete-vallei in Kasterlee op de grens met het Grote Netewoud was er dat jaar wel een succesvol broedgeval. De nestplaats was bekend en er werd met zekerheid één jong gezien. Men kon het vrouwtje ook ringen. In 2021 werd het nog beter. In Olmen-Asbeek werd op 17 juli een koppel met drie juvenielen gezien en gefotografeerd. De eerste waarneming van een man Grauwe Klauwier in het Prinsenpark werd op 8 juni genoteerd. Het vrouwtje werd pas begin augustus op waarnemingen.be gemeld, op het moment dat zowel zij als het mannetje al volop aan het foerageren waren. Op jonge vogels was het wachten tot einde augustus toen er twee gezien werden. In de Most in Balen leverde een nest twee jongen op. En ook het Zammelsbroek kende een broedgeval. Het koppel dat er half juni gezien werd, zorgde voor een nest met waarschijnlijk twee jongen. Met één keer drie en drie keer twee

jongen lijken het kleine nesten, maar de aantallen hebben alleen betrekking op visuele waarnemingen. Er zijn nergens nesten gecontroleerd, er is dus geen informatie over het aantal eieren, noch over het aantal jongen per broedsel. Bovendien kan ook de natte zomer een rol gespeeld hebben. In Scheps kwam het territorium van een koppel Grauwe Klauwieren onder water te staan met desastreuze gevolgen voor veldkevers en andere insecten die op hun menu staan. De vele regen kan ook elders het voedselaanbod en het broedsucces beperkt of tenietgedaan hebben. Ook in Kasterlee kwam er geen vervolg aan het broedsucces van 2020. Er werd in Goor in mei wel twee dagen een vrouwtje gezien, maar daar bleef het bij. De vogel was niet geringd, het was dus een andere dan in 2020.

Zet het voorzichtige herstel zich door? Er waren met zekerheid vier broedgevallen in onze regio en misschien zijn er nog onder de radar gebleven. We mogen dus veronderstellen dat de Grauwe Klauwier terug van weggeweest is in het Grote Netewoud. Nog een paar weken en de vogels komen terug uit hun overwinteringsgebieden. Hopelijk herhaalt het broedsucces in Retie, Balen, Geel en Olmen zich en vinden nog meer koppels een broedplaats elders in onze regio. U kunt helpen om daarover informatie te verzamelen. Hou oren en ogen open en geef elke Grauwe Klauwier, die u ziet of hoort in op waarnemingen.be. LUC DAMEN Literatuur: Frans Segers, Mededeelingen, in: De Wielewaal, januari 1935 | Frans Segers, Zangvogels, Centrale De Wielewaal, 1947 | Jos Henderickx, Grauwe Klauwier, in De Wielewaal, december 1951 | L. Snels, Grauwe Klauwier, in De Wielewaal, mei 1958 | René Verheyen, Oologia Belgica, KBIN, 1967 | Willem Paulussen, The breeding birds of the Turnhout Campine, 1942 -1992, Stringer, 1993 | Luc Hoogenstein en Ger Meesters, Handboek vogels van Nederland en België, KNNV Uitgeverij, 2009 | Glen Vermeersch & Koen Devos (red), Broedvogels in Vlaanderen 2013 -2018: Recente status en trends van in Vlaanderen broedende vogelsoorten, INBO, 2020 | www.onzenatuur.be/soortenbank | www.vogelbescherming.nl - Ontdek vogels | Informatie verstrekt door Herman Berghmans, Koen Leysen, Dirk Meeus, Tom Slegers, Manu Vermeulen en Ward Wuestenbergs.

Vroegochtendwandeling in het Grote Netewoud. © Jan Mangelschots

Activiteiten

MEANDERLAND Zondag 27 maart › Dag van de Grune Plastron - Vistrap Passeman • Vanuit het Bezoekerscentrum Grote Netewoud stappen we naar de nieuwe vistrap op de Grote Nete aan Passeman. Daar is een stuw weggewerkt zodat vissen en ander waterleven vrij kunnen migreren. • Afspraak: parking bezoekerscentrum (hoek Lil) of parking firma Wilms (thv Lil 25) in Meerhout om 14 u. Einde rond 17 u. • Info: luc.van.den.bergh@telenet.be of 0499/63 20 07.

Zondag 24 april › Vroegmorgenexcursie De Maat • Wij gaan luisteren naar ochtendzangers, met hopelijk als orkestmeester de nachtegaal. • Afspraak: 6.30 u parking Jagershof aan Sas 3/De Maat (ten Z van de baileybruggen). Einde tegen 9 u met mogelijkheid tot ontbijt (aan 15€/p) bij Jos in het Jagershof. • Info en vóór 20 april inschrijven: jefsas@skynet.be of 0499/34 62 60.

Zondag 3 april › Natuur.café De Rammelaars • Opening van het seizoen. Geniet na wandelen of fietsen van het mooiste terras van Ham en omstreken, bij de vijver vol kikkers, salamanders en libellen, terwijl op de achtergrond de nachtegaal zingt. Open op zon- en feestdagen van april tot oktober, 13 tot 18 u. • Info: Frans Hoes, tel. 0472/57 75 15.

Zondag 24 april › Biodiversiteit Bels Broek en Heide • Dank zij een Europees Life-project konden heide en vennen hersteld worden en kwamen zeldzame dieren- en plantensoorten terug. Op deze Dag van de Aarde gaan we met een natuurgids op zoek… • Afspraak: parking kerk Geel-Bel om 14 u. Einde rond 16.30 u. • Info: verdonckannemie@gmail.com of 0494/99 51 36.

Zondagen april-mei › Speurtocht • Opnieuw een speurtocht in natuurgebied De Rammelaars, maar een heel nieuwe formule. De opdrachtenfolder pik je op in het Natuur.huis, elke zondag 13-18u. • Afspraak: Natuur.huis De Rammelaars, Dutselaar, Ham. • Info: Frans Hoes, tel. 0472/57 75 15, email: info@natuurpuntham.be.

Zondag 24 april › Dotterbloemwandeling De Vennen • Geniet van deze fraaie voorjaarsbloeiers. De tocht is 5 km lang en duurt 2 à 2.30 u. Laarzen! • Afspraak: 14 u De Beekprik, Peer Luytendijk, Balen. • Info: jan.mallants@telenet.be of 0468/26 12 79.

april - juni 2022

| 21

Zondag 1 mei › Dauwtrappen, natuurwandelingen en bio-ontbijt • Naar jaarlijkse traditie wordt er op 1 mei in natuurgebied De Rammelaars gewandeld vanaf het krieken van de dag met aansluitend een uitgebreid bio-ontbijt met spek-eieren en allerlei lekkers à €10, kinderen €6. • Vogelzangtrip met gids om 6 u. Aansluitend ontbijt 7.30-10 u. Bloemetjes-en bijtjeswandeling met gids om 10 u. Laarzen mee bij nat weer! • Afspraak: Natuur.huis De Rammelaars, Dutselaar, Ham. • Info: Frans Hoes, tel. 0472/57 75 15. Zondag 1 mei › Open velddag van CSA Het Mosterdzaadje en Bloemetjepluk-me • Om 14u-15u-16u infomoment en rondleiding op het veld • Tussen 14u en 15u boerenwandelingen door Natuurpunt/ De Gagel • Doorlopend marktje met plaatselijke verenigingen en handelaars die ecologie hoog in het vaandel dragen • Vanaf 16u muziek optreden met plaatselijke muzikanten met muziek voor jong en oud • Hapjes en drankjes zijn doorlopend verkrijgbaar, activiteiten voor de kleinsten, tombola met leuke verantwoorde prijzen • We sluiten af rond 20u Zaterdag 7 mei › Ochtendwandeling Bels Broek en Heide • Een verkenning van de natuur bij nevel, in alle stilte, het heeft zijn charmes… ’t is voor de vroege vogels! • Afspraak: parking bezoekerscentrum (thv-Lil 3 in Meerhout) om 6 u. Einde rond 9 u. • Info: filip_debrabandere@telenet.be of 014/30 43 16.

Gevlekte orchis in Neerhelst. © Frans Emmerechts

Maandag 25 april › Start cursus heidevogels • Meer info bij Cursusaanbod Meanderland elders in deze Meander. • Info en inschrijven: jefsas@skynet.be of 0499/34 62 60. Zaterdag 30 april › Ecologische Werkgroep Meanderland - Molse Nete • Inventarisatie van enkele weilanden in Mol-Wezel. Begeleiding Guy Hannes. • Afspraak: 9 u Schaapsbeemdenweg inrijden tot tegen de Molse Nete, dan rechtsaf een 100-tal meter langs de Nete en daar parkeren. Einde ca.12 u. • Info en inschrijven: hildeviane@gmail.com of 0472/71 99 00.

22 | Meander 2

Zaterdag 7 mei › Wilde Buitendagen - Meerhout • Op 7 mei kan je gratis deelnemen aan de Wilde Buitendagen van Natuurpunt. Het Totterpad is dan thuishaven van de wilde natuurmens Totterman. En jullie mogen bij hem op bezoek! Wil je zeker zijn, reserveer dan via de activiteitenkalender op www.grotenetewoud.be. Ben je een late beslisser? Geen nood, want ook onvoorziene gasten zijn welkom. • Locatie: Bezoekerscentrum Grote Netewoud, Watermolen 7, Meerhout. Start om 13 u, einde om 18 u. • Info: bc.grotenetewoud@natuurpunt.be of 014/21 34 50 Zondag 8 mei › Ochtendwandeling Zammelsbroek • Het Zammelsbroek is rijk aan vogels en dat gaat de komende jaren door de Sigmawerken alleen maar toenemen. Met doelsoorten als roerdomp, porseleinhoen en kwartelkoning wordt het een juweeltje. • Afspraak: parking kerk Geel-Zammel, Zammelseweg 196 te Geel, om 6 u. Einde rond 9 u. • Info: jef.de.pooter@gmail.com of 0486/88 66 31.

Zondag 8 mei › Inhuldiging Gompelsbroek en Wilde Buitendagen - Mol • 6.30 u: Vroegmorgenwandeling. Laarzen of goeie stapschoenen! Afspraak fietsparking Gompeldijk. Info en inschrijven guy.hannes@skynet.be. • 13-14 u: Persmoment met officiële opening door provincie Antwerpen en gemeente Mol. Info en inschrijven guy.hannes@skynet.be. • 14-17 u: Vrije bewegwijzerde wandeling met info-stops. Op het parcours mogelijkheid tot deelname aan ‘Wilde Buitendagen’ van Natuurpunt, activiteiten voor kinderen en oudere avonturiers. Iedereen welkom! Info: luc.de.groof@live.be of 0494/29 79 49. Zaterdag 14 mei › Ecologische Werkgroep Meanderland - De Rammelaars • Inventarisatie noordelijk perceel in Olmen. Begeleiding Veerle Van den Eynden. • Afspraak: 9 u parking Natuurhuis De Rammelaars, Dutselaar, Ham. Einde ca. 12 u. • Info en inschrijven: hildeviane@gmail.com of 0472/71 99 00. Zondag 15 mei › Vroegochtendwandeling De Vennen • Ga samen met onze gids op zoek naar de vroege vogels. Laarzen aangeraden! • Afspraak: 6 u De Beekprik, Peer Luytendijk, Balen. • Info en vooraf inschrijven: mertensalois@hotmail.com of 0497/08 69 98. Aantal deelnemers beperkt! Woensdag 18 mei › Start cursus Totter-Ranger • Dé praktijkcursus voor de kleine natuurgids. Meer info bij Cursusaanbod Meanderland elders in deze Meander. Is jouw bengel gebeten door de natuurmicrobe, schrijf dan snel in want de plaatsen zijn beperkt. Inschrijven kan enkel online via de activiteitenkalender op de website www.grotenetewoud.be.

Zondag 22 mei › Wandeling 30-jaar LIFE en Natura2000 Griesbroek • In mei wordt het 30-jarig bestaan van LIFE en Natura2000 gevierd. Via een wandeling door het Griesbroek gaan we na wat er de afgelopen decennia veranderd is. Daarnaast uitleg over de stierkikkerproblematiek. • Afspraak: 14 u Taverne ‘t Rustpunt, St. Anneke 3, Balen-Olmen. • Info: tom.schildermans@skynet.be of geenen.dirk@skynet.be. Woensdag 25 mei › Start cursus grassen, cypergrassen en russen • Meer info bij Cursusaanbod Meanderland elders in deze Meander. • Info: hildeviane@gmail.com of 0472/71 99 00. Zondag 29 mei › Wandeling Dekshoevevijver • Het biologische leven in natuurlijk water is enorm… van onooglijk kleine beestjes tot vraatzuchtige kevers. Annemie en Marleen laten het jou ontdekken. • Afspraak: parking Dekshoevevijver, Fransebaan, Geel om 14 u. Einde rond 16.30 u. • Info: verdonckannemie@gmail.com of 0494/99 51 36. Woensdag 1 juni tot 17 juni › Expo ‘Olga de Otter’ i.s.m. WWF • Wie deze tentoonstelling in Natuur.huis De Rammelaars heeft gemist, krijgt een tweede kans. Olga komt naar het Bezoekerscentrum Grote Netewoud. Een tentoonstelling voor jong en oud over het leven van de otter. De expo kan gratis bezocht worden van dinsdag tot en met zondag tussen 11 en 18 u. • Info: bc.grotenetewoud@natuurpunt.be of 014/21 34 50.

Vrouwtje huismus in de lente. © Frans Emmerechts

april - juni 2022

| 23

Kleine vos. © Frans Emmerechts

Zaterdag 4 juni › Ecologische Werkroep Meanderland - De Maat • Nulinventarisatie van toekomstige hooilandjes op Watering 1. Begeleiding Jef Sas. • Afspraak: 9 u parking taverne Jagershof aan de baileybruggen op Sas 3. Einde: 12 u. • Info en inschrijven: hildeviane@gmail.com of 0472/71 99 00. Zaterdag 11 juni › Ecologische Werkgroep Meanderland - Hezemeer • Inventarisatie van enkele hooilanden. Begeleiding Marc Verachtert. • Afspraak: 9 u Hezemeerdijk thv nr.18, Geel-Winkelomheide. • Info en inschrijven: hildeviane@gmail.com of 0472/71 99 00. Zondag 12 juni › Vroege zomerexcursie Buitengoor • Kom de unieke flora en fauna bewonderen van dit waardevolle natuurgebied. Laarzen gewenst! • Afspraak: 14 u parking Ecocentrum De Goren, Postelsesteenweg 71, Mol. Einde ca 17 u. • Info en inschrijven: hildeviane@gmail.com of 0472/71 99 00. Zondag 19 juni › Orchideeënwandeling Neerhelst • Misschien nog enkele brede orchissen maar de gevlekte orchis… die staat er zeker. Kom ze mee ontdekken! • Afspraak: thv Larumsebrugweg 218 (aan kanaal) in GeelLarum om 14 u. Einde rond 16.30 u. • Info: marc.verachtert@skynet.be of 0475/23 39 34. Zaterdag 25 juni › Ecologische Werkgroep Meanderland - Selguis • Op enkele percelen pioniersvegetatie in kaart brengen. Begeleiding Guy Hannes of Martin Geboers. • Afspraak: 9 u hoek Eksterstraat en Geelse Baan, ter hoogte van Geelsebaan 45, Mol. • Info en inschrijven: hildeviane@gmail.com of 0472/71 99 00.

24 | Meander 2

Zaterdag 25 juni › Zwerfvuilopruimactie Zammelsbroek • Afspraak: parking kerk Geel-Oosterlo om 9 u. • Info: dirk.deschutter@hotmail.com of 0478/64 19 40. Zaterdag 25 juni › Nachtegalen Griesbroek • Als de meeste vogels hun drukke dagactiviteiten stoppen haalt de nachtegaal zij mooiste deuntjes boven. We gaan op zoek naar een onbetaalbaar openluchtconcert van de zanger der zangvogels. Laarzen! • Afspraak: 20 u Taverne De Waterhoek, Olmensebaan 126, Balen. • Info: tom.schildermans@skynet.be of geenen.dirk@skynet. be. Zondag 26 juni › Dagexcursie Libellenvereniging Vlaanderen Buitengoor en De Maat • 9.30 u parking Ecocentrum De Goren, Postelsesteenweg 71, Mol. Laarzen! • 13 u picknick ter plaatse of lunch (soep) in Het Jagershof, Sas 3/De Maat, Mol. • 14 u parking Jagershof voor excursie in De Maat. Einde tegen 17 u. • Info en inschrijven: jefsas@skynet.be of 0499/34 62 60, petervanderschoot@telenet.be of 0476/09 50 61. Zondag 26 juni › De Koninklijke Kempen - Dag van de Boerennatuur • Landbouw en natuur gaan samen in het natuurreservaat Breeven. We bezoeken ook de Kievitheide waar baron Coppens (samen met koning Leopold I) de grote Geelsche heide ontgon om er landbouw te starten. • Afspraak: kapelletje Breeven, thv Beekhoek 49, Geel-Ten Aard, om 14 u. Einde rond 16.30 u. • Info: marc.verachtert@skynet.be of 0475/23 39 34.

Europese Spin van het Jaar 2022:

de trommelwolfspin

e trommelwolfspin is verkozen tot Europese spin van het jaar 2022. Dat hebben 84 spinnendeskundigen uit 27 Europese landen beslist, zo meldt de Belgische Arachnologische Vereniging ARABEL. Zijn naam dankt deze soort aan het geluid dat de mannetjes, trommelend op droge bladeren, voortbrengen om vrouwtjes te verleiden. De trommelwolfspin hoort tot de familie van de wolfspinnen. Met 47 soorten is dat een van de grootste spinnenfamilies in ons land. Zoals de meeste wolfspinnen, bouwt de trommelwolfspin geen web, maar vangt ze haar prooi overdag door passerende insecten te overvallen of zelfs kort te achtervolgen.

Bedreigde soort De trommelwolfspin is in CentraalEuropa te vinden op vlaktes en in voorgebergten tot 800 m boven zeeniveau. De soort heeft een uitgesproken voorkeur voor vochtige habitats zoals veen, moeras, natte weilanden of vochtige (vallei-)bossen. Omwille van de toenemende bedreiging en vernietiging van deze habitats, wordt de trommelwolfspin in veel landen op de Rode Lijst van bedreigde soorten opgenomen. Zo kreeg ze bv. de status van ‘met uitsterven bedreigd’ in Oostenrijk en is ze ‘bedreigd’ in Duitsland en België. Het zwaartepunt van haar verspreiding in België ligt in het noordoosten van het land, waaronder Meanderland in de Kempen. Daar zijn vooral vochtige heideterreinen met voldoende droog bladafval (vaak berkenbladeren) de geliefkoosde habitat.

een verschil in kleur en tekening. Tijdens het paarseizoen in de lente trommelen de mannetjes met hun achterlijf op droge bladeren, waarbij ze een geluid produceren dat zelfs voor de mens hoorbaar is als een ‘snorrend’ trommelgeluid (voorbeeld van opname: https://waarnemingen. be/sounds/123023/). De trommelwolfspin is de enige spin bij ons die daarin slaagt. Logischerwijs heeft de soort hieraan haar Nederlandse naam te danken. De vrouwtjes horen het geroffel via speciale organen (‘slit sensilla’) die alleen bij spinachtigen voorkomen. Onderzoek toonde aan dat mannetjes die het meest trommelen uiteindelijk de voorkeur krijgen van de vrouwtjes. Volwassen trommelwolfspinnen kunnen gevonden worden van maart tot november. Mannetjes sterven doorgaans na de paring, maar vrouwtjes overleven vaak nog de winter.

Waarom werd de trommelwolfspin verkozen tot Europese spin van het jaar? Deze sterk bedreigde soort, die in landen als Oostenrijk bijna is uitgestorven, moet onze aandacht vestigen op de effecten van het verdwijnen van haar habitat, in dit geval het verdrogen van venen en moerassen. Dit is bijzonder relevant in het kader van de klimaatverandering, onder meer omdat aangetoond is dat deze omgevingen erg belangrijk zijn voor koolstofopslag. Daarnaast is het natuurlijk gewoon bijzonder en vreemd tegelijk om een spin effectief te horen drummen. Ook het gedrag van de pas uitgekomen jongen, namelijk het feit dat ze zich vastklampen aan de lege cocon i.p.v. aan hun moeder, is het noteren waard. KOEN VAN KEER

Liefdestrommel De lichaamslengte van de trommelwolfspin bedraagt 5 à 6 mm. Het verschil tussen mannetjes en vrouwtjes is niet zozeer af te leiden uit een verschil in grootte (bij veel spinnen is het vrouwtje groter), maar eerder uit

Mannetje trommelwolfspin. © Gilbert Loos

april - juni 2022

| 25

DE PUTTER, een vogeltje met een verhaal

Putter © René Ducastel

26 | Meander 2

Putters zie je zomaar langs de kant van een weg, een weide of een akker. Daar peuteren ze behendig zaden uit stekelige distels. Vroeger heetten deze kleurrijke vogels niet voor niets ‘distelvinken’. Een van de vroegste vermeldingen van deze distelzaden etentje vogeltjes vinden we in ‘Der naturen bloeme’ (1278) van Jacob van Maerlant, een Vlaams dichter uit de dertiende eeuw en een van de belangrijkste Middelnederlandse auteurs. Legenden Over de mooie kleuren van de putter bestaan aardige legenden. Toen God bij de schepping elke vogel een kleurtje wilde geven, ging hij wat te kwistig om met zijn tuben verf. Toen het de beurt was aan de putter bevatte geen tube genoeg verf om hem een kleur te geven. Maar de goede God zag dat in alle tuben nog wel iets over was. En toen kreeg het puttertje van elke kleur toch een penseelstreekje… Of… de putter zou ooit een stekel uit de doornenkroon van Christus verwijderd hebben, waarbij een druppel van het bloed van Jezus’ voorhoofd zorgde voor de knalrode kop van het vogeltje.

Distelvink De distelvink heeft een zwarte staart en als hij zijn staart spreidt, toont hij een mooie reeks van witte velden. De kop heeft een rood gezicht met witte wangen, zwarte kruin en nek. Hij vertoont okerkleurige vlekken op de zijborst en verder langs de flanken, de buik is wit. De

gele kleuren vallen sterk op als de putter voorbijvliegt. Aan de goudgele kleur in de vleugels heeft hij zijn Engelse naam ‘goldfinch’ te danken. Onze goudvink noemen de Engelsen ‘bullfinch’ vanwege zijn gedrongen houding. Zijn Duitse naam ‘Stieglitz’ is een klanknabootsing. Vooral in de zomer wanneer de bomen in blad staan, wordt hij daar vaak ontdekt door een vrolijk, snel ‘stick-ke-lit’. Met zijn pincetvormige snavel haalt hij de zaden uit de zaadkoppen van distels, klit en kaardenbol. Ook de zaden van uitgebloeide paardenbloemen staan op zijn menu. In het najaar en winter zwerven groepjes rond van het ene naar het andere uitgebloeide distelveld.

Putter De putter werd vroeger massaal gehouden in kooien. De soort liet zich gemakkelijk allerlei trucs aanleren. Eén truc, voornamelijk bekend bij onze noorderburen, was het met een emmertje (vingerhoedje) aan een touwtje water uit een

Het Puttertje, schilderij van Carel Fabritius.

bakje putten om te kunnen drinken. Vandaar zijn naam! Omdat de putter zo lang als kooivogel gehouden werd, komt hij al eeuwenlang op oude schilderijen voor. In het boek ‘Het puttertje’ van Donna Tartt staat het schilderij ‘Het puttertje’ van de Nederlandse 17de -eeuwse schilder Carel Fabritius centraal. Het puttertje zit op een aan de muur gehangen voederbakje. Het arme dier is met een dun kettinkje aan een zitstok vastgemaakt. Van water putten met een emmertje is op dit schilderij - waarvan het origineel in het Mauritshuis in Den Haag te bewonderen is - echter niets te merken.

Putters of distelvinken doen het goed Distels, zonnebloemen en kaardenbollen zaaien en ook de paardenbloemen laten doorbloeien is een methode om de putters naar je tuintje te lokken. Bovendien vormen de bladeren van de kaardenbol rond de stengel een waterkommetje dat na de regen lang gevuld blijft en waar de vogels uit drinken. De putters doen het goed, ze gaan in aantallen vooruit. Gelukkig maar, niets maakt zo vrolijk als een groepje putters in de struiken. RENÉ DUCASTEL

Distelvinken in ‘Der naturen bloeme’ van Jacob van Maerlant.

april - juni 2022

| 27

DOVENETEL,

een netel die niet prikt Het mag in april nog zó guur zijn, de buien nog zó hevig, toch beginnen de witte en paarse dovenetel al te bloeien langs heggen en op ruige plaatsen. ‘Doven’ Als jong plantje lijkt de witte dovenetel verbazend op de brandnetel. Net zoals bij de brandnetel is de stengel vierkantig en zijn de getande bladeren kruisgewijs geplaatst. Maar als dovenetels opgroeien en er witte bloemen verschijnen zie je dat ze geen brandnetels zijn. Herinner je uit je jeugd nog de regel dat de brandnetel niet prikt als er witte bloemen aanzitten? Alhoewel de bladeren behaard zijn, is er van een ruwe beharing zoals bij de brandnetel geen sprake. Het zijn geen brandharen. Sterker nog, het sap uit de bladeren van de dovenetel dooft het prikkelend gevoel van de brandnetel. Om die reden kreeg de plant de naam ‘dovenetel’.

Aangepast aan hommels Het meest opvallend aan de dovenetel zijn de grote, witte lipbloemen. De bovenlip vormt een afdakje boven de bloemopening. De meeldraden lopen hiermee evenwijdig, dicht onder de bovenlip. Alles aan de plant is aangepast aan bestuiving door hommels want zij zijn de eerste insecten die vroeg in de lente uitvliegen. Op de onderlip vormen gele vlekken en strepen een honingmerk dat de bezoeker de weg wijst naar de nectar. De hommel gaat op de onderlip zitten om de overvloedige nectar onder uit de bloem te halen en intussen wordt haar rug bedekt met stuifmeel . Als ze dan een volgende bloem bezoekt, wordt er stuifmeel achtergelaten en is er kruisbestuiving mogelijk. De nectar bevindt zich echter zo diep in de bloem dat alleen hommels met een roltong van een centimeter of meer er bij kunnen. Een aardhommel met een 8mm lange tong kan niet bij de nectar. Ze heeft echter wel een oplossing gevonden voor het probleem : zij ‘breekt in’ door een gaatje te bijten in

de kroonbuis, vlak boven de kelk. Van dat gaatje maakt ook de honingbij dankbaar gebruik. De ‘inbrekers’ verhinderen zo de kruisbestuiving, want zij passeren niet langs de bovenlip met het stuifmeel. De witte dovenetel vind je vooral op een iets vochtige, voedselrijke bodem. Hij wordt niet hoger dan 45cm. De bloemen van de witte dovenetel worden in thee verwerkt. Deze is bloedzuiverend en werkt verzachtend bij mond- en keelontsteking. De bloemen kunnen ook rauw gegeten worden en je kan ze verwerken in salades. Een ander bloempje van dezelfde familie is de paarse dovenetel. Maar die is veel kleiner dan de witte. Zoals bij alle lipbloemigen is de stengel vierkant en staan de bladeren kruisgewijs tegenover elkaar.

Paarse dovenetel, kleinere bloempjes (links), witte dovenetel (rechts), witte dovenetel aangepast aan hommels. (detail) © Mirella Bruynseels

28 | Meander 2

MIRELLA BRUYNSEELS

DENNENAPPELS, natuurlijke vochtmeters

Dennenappels. © René Ducastel

Dennenappels kunnen iets wat helemaal niet zo eenvoudig is voor dood materiaal: bij zonnig weer openen ze zich om terug toe te gaan bij vochtige weersomstandigheden. Welk mechanisme zorgt hiervoor? Waarom? Op regenachtige dagen sluiten dennenappels hun schubben om te verhinderen dat de zaden zich gaan verspreiden. Ze zouden namelijk te dicht bij de moederboom terechtkomen, wat een doelmatige verspreiding belemmert. De schubben openen zich opnieuw bij droog weer zodat de wind de zaden zo ver mogelijk kan verspreiden.

Als bimetaal Het zich openen en sluiten van een dennenappel is vergelijkbaar met de werking van een bimetaal. Een bimetaal bestaat uit twee metalen strips die op elkaar geklonken zijn of gesoldeerd. Beide metalen reageren verschillend bij een temperatuursverandering, waardoor de ene helft meer uitzet of krimpt dan de andere. Hierdoor trekt het bimetaal krom. Bimetalen bevinden zich onder andere in thermostaten. Elke schub van een dennenappel bestaat uit twee lagen van verschillende weefsels die niet met het blote oog te onderscheiden zijn. In tegenstelling tot bij een thermostaat reageren deze lagen niet op de temperatuur maar op de vochtigheid. Beide weefsels hebben dezelfde chemische samenstelling maar hebben een andere structuur. De cellen aan de buitenkant zijn in de breedte omwonden door microvezels en kunnen daardoor alleen in de lengte uitzetten of krimpen. Aan de binnenkant omwikkelen de microvezels de cellen spiraalsgewijs waardoor deze amper van vorm kunnen veranderen. De cellen van de buitenkant nemen water op en zwellen in lengte als de vochtigheid stijgt, terwijl die van de binnenkant dan bijna onveranderd blijven. De buitenkant wordt langer terwijl de binnenkant bijna niet vervormt. Zo kromt de schub zich, wordt tegen de kegel gedrukt waardoor deze zich sluit. Bij en lage vochtigheid verliezen de buitenste cellen water.

De buitenkant van de schub krimpt en de dennenappel opent zich. Een verandering van 1 procent in de vochtigheid leidt tot 33 procent meer uitzetting van de buitenkant dan van de binnenkant. Daarmee is het geheim opgelost. Omdat de dennenappel uit dood materiaal bestaat zal hij bij het openen en sluiten van de schubben geen energie verbruiken. Het openen en sluiten van de dennenappel zal zich blijven herhalen ook als de zaden al een lange tijd zijn verspreid; het kost namelijk niets aan energie.

Weersvoorspeller en ventilerend textiel Je kan dit verschijnsel ook thuis uitproberen: je hoeft een geopende dennenappel alleen maar onder water te houden en je ziet dat hij zich sluit. Als je een dennenappel aan een touwtje hangt, heb je een eenvoudige weersvoorspeller. Zijn de schubben dicht dan is de kans groot dat het gaat regenen. Uit de natuur kunnen we dus veel leren en soms leidt dit tot praktische toepassingen. Voor ventilerend textiel werd de dennenappel als voorbeeld gekozen; dit weefsel is helemaal bedekt met minuscule flapjes van ‘bimateriaal’. Als de persoon die de kleding draagt zweterig is, openen de flapjes zich om koele lucht binnen te laten. RENÉ DUCASTEL

Dennenappels. © René Ducastel

april - juni 2022

| 29

Gezien! © Frans Emmerechts

STEENMARTERS of FLUWIJNEN ‘In de donkerste diepte onder de hooimijt heeft Wele, de moeder van Floere, haar nest gebouwd. De hooimijt ligt in het jachtgebied van Wele, dat zich uitstrekt langs de baan van Zichem naar Averbode, ten noorden oostkant begrensd door de beek die buigend door de beemden sliert, en naar het zuiden toe, achter het akkerland, door de steenweg op Oxlaar.’ Het zijn de eerste zinnen van ‘Floere het fluwijn’, een streekroman van Ernest Claes uit 1950, over de avonturen van een jonge steenmarter in de buurt van Zichem. Net als mensen kenden fluwijnen voor- en tegenspoed en net als bij mensen betekende elke dag ook voor hen een nieuwe strijd… Floere het fluwijn wordt vaak bestempeld als het belangrijkste dierenverhaal uit de hedendaagse Nederlandse letterkunde.

30 | Meander 2

Roofdier Het fluwijn of de steenmarter is een marterachtige, net als de otter, de das, de boommarter, de bunzing, de hermelijn en de wezel. Zo groot als een kat, maar slanker, en lager op de poten. Hij heeft een vaalbruine vacht met een witte, gevorkte bef die uitloopt tot op de voorpoten. Daarin verschilt hij van de boommarter die een boven de poten afgeronde, vaak gelige bef heeft. Kenmerkend voor beide marters is de lange, ruige pluimstaart. De steenmarter is een roofdier dat zowel plantaardig als dierlijk voedsel eet. De samenstelling van zijn menu is afhankelijk van de plaats waar hij leeft en van het voedsel dat in verschillende jaargetijden beschikbaar is. Hij is een uitstekend vanger van ratten en muizen en verder voedt hij zich met vogels, vruchten, wormen, wespen- of hommelbroed, brood, kaas, vleesresten enz. Een steenmarter jaagt niet snel op kippen, maar het kan wel. Vaak is hij opzoek naar eieren in een kippenhok en laat hij de kippen met rust, tenzij die in paniek raken en daardoor een jachtreactie uitlokken. Overdag rust de steenmarter onder een takkenhoop, in een holte in de grond, een oud schuurtje, op een zolder of in een kruipruimte; ’s nachts gaat hij op pad.

Cultuurvolger Steenmarters kwamen vroeger algemeen voor in Vlaanderen, maar in de jaren 1960 waren ze bijna uitgestorven. Ze hadden

Steenmarter springt uit bosuilenkast. © Paul Helsen

een slechte naam en een waardevolle pels, reden genoeg voor een felle bejaging door de mens. Al sinds de jaren 1970 mogen ze niet meer bejaagd worden. Toch duurde het nog twintig jaar voor de soort zich opnieuw begon te verspreiden. Nu komen steenmarters weer in heel Vlaanderen voor, en niet alleen in landelijk gebied. Je kan ze ook in dorpen en steden aantreffen. Ze schuwen het leven vlakbij mensen niet; steenmarters zijn zogenaamde cultuurvolgers geworden.

In en om het huis Steenmarters in en om het huis zal je meestal niet opmerken, tenzij met een wildcamera in je tuin. Maar soms hoor je ze wel: ze kunnen een stommelend geluid maken, zodat het net lijkt alsof er een inbreker binnen zit. Soms is er stankoverlast (latrines), en klachten over doorgebeten rubberonderdelen van auto’s komen ook voor. Maar het vangen

of doden van steenmarters, zoals met muizen en ratten vaak gedaan wordt, is wettelijk verboden en ook niet efficiënt om het overlastprobleem op te lossen. Over wél goede oplossingen bestaat een interessante brochure die je kan vinden op www.natuurpunt.be/steenmarter. Onder dit artikel vind je de referentie.

In bosuilenkasten Maar de meeste steenmarters zijn geen ‘huisfluwijnen’. Zoals Floere en zijn familie ‘horen ze bij de woeste wind en het vrije veld’. Daar krijgen ook bosuilen al eens een steenmarter op bezoek. Een fluwijn is immers lenig en kan uitstekend klimmen, ook op boomstammen. Bij controles van uilennestkasten in Meanderland trof Herman Berghmans marteruitwerpselen en -prooiresten aan en enkele keren al, ook een nest met marterjongen. FRANS EMMERECHTS

Drie jonge steenmarters in een bosuilenkast. © Paul Helsen

Referentie: Vercayle D., Van Den Berge K., Vandegehuchte M. & Criel D., Steenmarter op bezoek, Natuurpunt vzw en Agentschap Natuur en Bos, Mechelen en Brussel, 2015. Jonge steenmarter. © Frans Emmerechts

april - juni 2022

| 31

HUISJESSLAKKEN en NAAKTSLAKKEN De enige weekdieren die op het land leven zijn slakken. Het merendeel van de slakken leeft in zee of in zoet water. Wereldwijd zijn ongeveer 60.000 tot 75.000 soorten slakken bekend. Slakken zijn koudbloedige dieren en hebben geen poten, maar bewegen zich traag voort door een spier onderaan de voet (kruipzool). Een klier vooraan in de voet scheidt slijm af, zodat slakken zich makkelijk kunnen voortbewegen en zonder problemen over scherpe voorwerpen kunnen kruipen. Levenswijze Huisjesslakken dragen hun huisje (schelp) mee op de rug, terwijl naaktslakken het zonder huisje moeten stellen. Het lichaam van een slak bestaat voor het grootste deel uit water en bij landslakken zorgt de slijmerige huid ervoor dat ze niet uitdrogen. Slakken houden van vochtige plaatsen en leven vaak verscholen tussen planten, afgevallen bladeren, dood hout, onder stenen of in composthopen. Verschillende soorten zijn vooral ’s nachts actief

Boerenknoopje.

32 | Meander 2

of komen pas tevoorschijn na een regenbui. Bij een lange droge periode gaan de meeste slakken in rustpauze en verstoppen zich tussen spleten, onder hout of in de bodem.

Hermafrodiet en nuttig Verreweg de meeste slakken zijn tweeslachtig (hermafrodiet). Van zodra twee slakken van dezelfde soort elkaar gevonden hebben, kunnen ze paren en elkaar bevruchten.

Tijgerslak.

Haarslak.

Over

Slakken worden vaak als pestsoort beschouwd, maar de meeste slakkensoorten in onze streken verrichten juist heel nuttig werk, als opruimers van dode bladeren, schimmels, zwammen en dode dieren. Het strooien van gif voor slakken is te allen tijde te vermijden, want daardoor sterven ook veel vogels en egels.

Zelf op het menu van vogels en zoogdieren ... Het overgrote deel van de slakken staat namelijk zelf op het menu van vogels, zoogdieren, kikkers, padden, reptielen, alsook sommige insecten. Zo kent haast iedereen wel de zanglijster, die op een smidse (harde steen of stuk hout), gretig de buitgemaakte huisjesslakken stukslaat en verorbert. Ook de egel lust graag slakken en kan er op één nacht wel 40 verorberen. Via een ‘egelwegel’ in je omheining en een paar schuilplekken, komt de egel graag op bezoek in je tuin en houdt hij de slakkenpopulatie onder controle.

Zwartgerande tuinslak detail copula.

... en van andere slakken De tijgerslak is onze grootste naaktslak (tussen 15 en 20 cm) en heeft het liefst andere slakken op het menu staan. Deze slak zorgt er mee voor dat de slakkenpopulatie in je tuin onder controle blijft.

Pestsoort De segrijnslak is een grote slakkensoort, die van oorsprong uit Zuid-Europa afkomstig is en via transport van planten is meegekomen. Deze soort eet vooral tuinplanten en wordt als pestsoort beschouwd.

Zoetwaterslakken

Zanglijstersmidse van tuinslak.

Zoetwaterslakken zoals de ovale poelslak voeden zich meestal met algen en waterplanten, maar ook dode waterdieren staan op hun menu. Heb je last van slakken in je tuin, lok dan natuurlijke vijanden, zodat de slakkenpopulatie onder controle blijft. Hoe natuurlijker je tuin, des te beter moeder natuur alles zelf in evenwicht kan houden. TEKST & FOTO'S: PAUL WOUTERS EN MARIANNE HOREMANS Bronnen: www.onzenatuur.be / Veldgids Slakken en Mossels, KNNV / Land- en zoetwatermollusken van de Benelux, JNM. Segrijnslak.

Ovale poelslak.

Wegslak soort Arion spec.

april - juni 2022

| 33

De WATERLELIEMOT

of WATERLELIEVLINDER Pop aan een stengel van gele lis.

e waterleliemot is een ongewoon en interessant vlindertje met een spanwijdte van 2 à 3 cm. Het is een algemene soort bij vijvers met drijvend fonteinkruid, waterlelies en andere planten met drijfbladeren. Het vlindertje is overwegend in het donker actief. De activiteit begint in de schemering. Overdag verbergt de vlinder zich aan de onderzijde van bladeren, steeds met de kop naar beneden. De mannetjes zijn krachtig geelbruin getekend met donker gerande vlekken. De vrouwtjes zijn iets groter en hebben een lichtere kleur. Er zijn twee generaties met een vliegpauze in juli. De eitjes worden onder water afgezet op bladranden. Na het uitkomen mineert het rupsje eerst in het blad, bij voorkeur van drijvend fonteinkruid. Kleine jonge rupsjes overwinteren in met water gevulde kokertjes en plantenstengels onder water. Later, wanneer de rupsen opgroeien tot een lengte van ongeveer 2 cm, snijden ze ovale stukjes blad uit de bladeren van het fonteinkruid. De ovale gaten in de bladeren verraden de aanwezigheid van de soort. In de eerste twee stadia neemt de rups zuurstof op uit het water door de huid. In het derde stadium ademt ze met tracheeën (adembuisjes) atmosferische lucht uit de luchtbel in haar behuizing. De gelige tot groenige rupsen verbergen zich onder de ovale stukjes blad. Vaak spinnen ze ook twee ovale stukjes blad aan elkaar tot een soort verplaatsbaar kokertje of huisje, waarmee ze over de blaadjes van fonteinkruid rondkruipen. De rups verpopt onder water in haar huisje, vastgehecht aan een stengel van een waterplant, ongeveer 5 à 10 cm onder water. Bij het uitkomen is de mot door lucht omgeven en wordt ze zo direct naar het wateroppervlak getransporteerd. Daarna kunnen de vleugels zich strekken.

Een vrouwtje van de waterleliemot.

TEKST & FOTO'S: STEF SMET Rupsje van de waterlelievlinder.

34 | Meander 2

Mooie

natuurwaarnemingen

Blauwe reiger We zijn nog altijd aan het monitoren in Breeven. Tussen Kerst en Nieuw dus ook. Het leverde leuke beelden op van een blauwe reiger die zich schudt tot een pluimenbal. PETER STROOBANTS

Europese rode eekhoorn Een eekhoorn in je tuin is misschien niet zeldzaam maar o zo mooi als het even gesneeuwd heeft. Eekhoorns hebben oorpluimen in de winter en een grote pluimstaart die dient voor het evenwicht bij het springen en de regeling van de lichaamstemperatuur. RENÉ HOSKENS

Gaffelaar

Kopjesbekermos

In De Vloyen kreeg ik op 30 december deze reebok voor de lens van mijn wildcamera. Het (bast)gewei heeft nog maar twee einden. Daarom noemen we hem een gaffelaar.

Op 6 februari gezien op wandel in Bel tussen de vlagen door. Klein maar fijn op een boomstronk. Het kopjes-bekermos is een korstmos uit het geslacht Cladonia. Het groeit op steen, op bomen, op hout en op de grond.

PETER LEYSEN

FRANK VAN CAMPENHOUT

april - juni 2022

| 35

Bosmestkever Bij een van onze wandelingen kwamen we, begin januari, deze bos- of voorjaarsmestkever tegen, een grote donkere blauw/ zwarte glanzende kever, die vaak een paars en groene gloed over zich heeft. Hij is overdag actief. GILBERT COOLS

Ooievaars Deze foto van overwinterende, paaldansende ooievaars heb ik op 28 januari genomen aan de kijkhut achter de Straalmolen in Balen. Dat er twee dagen voordien een nestpaal voor hen werd geplaatst in De Vloyen wisten ze allicht nog niet! PETER STROOBANTS

Gekraagde aardster

Spechtinktzwam

Deze gekraagde aardster ontdekte ik op 27 januari tijdens een wandeling aan het Zilvermeer in Mol.

Deze zeldzame spechtinktzwam komt elk jaar weer tevoorschijn in een bos nabij het Prinsenpark bij mijn grootmoeder. De paddenstoel wordt voornamelijk alleenstaand aangetroffen in de buurt van beuken.

GUIDO BOONS

SASKIA NOYENS

36 | Meander 2

Wilde zwanen en kleine zwaan

Reegeit Op 31 december om 14.10 u werd deze volwassen reegeit door mijn wildcamera geflitst in De Vloyen. PETER LEYSEN

Wilde zwanen komen bij ons overwinteren. Ze broeden in IJsland, Scandinavië en het noorden van Rusland. Kleine zwanen komen van nog veel verder. De wilde zwaan (op het water) heeft geel op de snavel dat uitloopt in een punt naar voor toe. Bij de kleine zwaan (vliegend) is dat geel afgerond. Eind januari zaten ze op de Kleine Hooibeekvijver, op de grens Geel-Retie! RONY VAN HOUT

‘Witte reiger of zilverreiger’ ‘Regelmatig zie ik witte reigers in Geel-Ten Aard, aan de molen, dicht bij de Zegge’ (Magda), en ‘Deze zilverreiger kwam vlakbij een landing maken, zodat ik hem goed kon fotograferen’ (Jaak). We zien dat de linkse een gele snavel heeft en de rechtse een zwarte. Dat wijst op verschillende soorten: de linkse van dicht bij de Zegge is de grote zilverreiger, de rechtse met de zwarte bek is bij ons zeldzamer, het is de kleine zilverreiger. MAGDA GOOSSENS EN JAAK GEYS

april - juni 2022

| 37

Keep Een keep lijkt sterk op een vink maar heeft een witte stuit. Het mannetje heeft een oranje borst en schouder en een donkergrijze kop. De keep broedt in naald- en berkenwouden in het noorden van Europa en Azië maar overwintert o.a. in België. Dit jaar waren ze niet met vele, maar deze zag ik toch op mijn voederplaats!

Ransuil Op de ransuilenroestplaats in Geel-Bel zaten deze winter op de beste momenten weer zeven vogels, net zoveel als vorig jaar. Fijn dat er dit jaar eens geen achteruitgang in aantal is te melden. Mooi vrij poseren voor de foto in die zeedennen doen ze wel niet gauw…

RUDI MEYLEMANS

MAARTEN WILLEMS

Gewone grootoorvleermuis

Carolina-eend

In het najaar had ik enkele dagen een gewone grootoorvleermuis te gast op mijn overdekt terras in Geel-Sint-Dimpna. Aangenaam en leerrijk gezelschap. Ze heeft een vleugelspanwijdte van 240285 mm en is met deze brede vleugels in staat tot een fladderende vlucht, waardoor ze insecten van de vegetatie kan plukken.

Op 14 november zag ik deze twee mooie mannetjes Carolinaeend ter hoogte van de Mosselgoren in Geel op het kanaal zwemmen. Carolina-eenden horen thuis in Amerika maar worden hier gehouden in verzamelingen. Soms ontsnappen ze of worden ze vrijgelaten zodat ze in de natuur terechtkomen. Ze kunnen hier goed overleven.

NICO SCHRANS

RONY VAN HOUT

38 | Meander 2

Honingbijen vieren nieuwjaar op Helleborus

Rode ibis

Enkele foto’s van bijen op Helleborus-bloemen in de tuin op 31 december (bij Fons in Mol) en op 1 januari (bij Guido in Geel). Een beeld dat je niet verwacht in de winter! Ook de bijen vierden nieuwjaar met een lekker hapje! Niet verwonderlijk… bij temperaturen rond 14°C.

Tijdens onze wandeling langs een visvijver hebben we deze foto kunnen maken van een rode ibis, een exoot die normaal voorkomt van noordelijk en oostelijk Colombia en oostelijk Ecuador tot noordoostelijk Brazilië. MARIA VAN GENECHTEN

FONS LOMMELEN EN GUIDO LAENEN

Winterpracht Deze foto heb ik genomen tijdens een winterwandeling in de Most. Als het daar een beetje vriest veranderen de Most en ook de Keiheuvel in een sprookje… JAAK GEYS

april - juni 2022

| 39

Huismus De huismus behield haar eerste plaats bij de telling van het Grote Vogelweekend 2022 van Natuurpunt. Ook in mijn tuin in Geel-Rauwelkoven was ze goed vertegenwoordigd deze winter! RUDI MEYLEMANS

Brilduiker Op 20 november ben ik nog maar eens gaan kijken aan het kanaal Bocholt-Herentals in Geel-Ten Aard en ik had geluk. Er zwom een mannetje brilduiker. Een grote, compacte eend uit noordelijker streken die in de winter o.a. naar ijsvrije binnenwateren trekt en zo ook in Meanderland belandt. RONY VAN HOUT

Gaai De wetenschappelijke naam van de gaai, Garrulus glandarius, is te vertalen als ‘voortdurend krassende eikelzoeker’. Dat typeert de gaai alleen in de winter, want tijdens het broedseizoen is hij juist opvallend stil. Van oorsprong een vrij schuwe bosvogel, maar inmiddels ook volop tussen de mensen te vinden. Gaaien hebben in het bos de functie van indringer-alarm; veel dieren reageren op hun alarmroep en verbergen zich. RUDI MEYLEMANS

Oproep! Knopbok Op 28 december in de namiddag stond ik oog in oog met deze mooie reebok ( knopbok) in natuurgebied Scheps in Balen. Deze bok liet zich uitgebreid bekijken en fotograferen om daarna zonder al te veel geluid, gezwind de dichte dekking in te springen. PETER VAN DEN BROECK

40 | Meander 2

Voor deze rubriek roepen we al onze lezers op om actief mee te werken. Zag u zelf iets moois of speciaals in de natuur in onze regio of in gebieden waar onze afdelingen of werkgroepen op uitstap gaan, laat het ons weten. Bedoeling is om ons tijdschrift nog meer een tijdschrift van alle leden te laten zijn. Stuur je interessante waarneming naar frans.emmerechts@gmail.com en misschien verschijnt ze dan wel in de volgende Meander!

1967 2017 YEARS OF INNOVATIVE REPAIRING

Better than the original

OPEN:

Vanaf 10 uur, woensdag gesloten Van 15 oktober tot Pasen: dinsdag en woensdag gesloten.

REPARATIES van baden en douches, ramen en deuren, wastafels, vensterbanken, dorpels en aanrechtbladen, vloeren wandtegels. RENOVATIES van Bad-in-bad systeem, Badwissel systeem, Douche-in-douche systeem, Douchewissel systeem. ANTISLIP Safety floor, Antislip in sanitair, Antislip matten, Antislip coatings. Respo Repair Belux - Schans 1 B - B-2480 Dessel T: 014 - 960613 - E: info@resporepair.be

www.resporepair.be

Voor wandelschoenen... stap je naar Mol

Mol-centrum DE WANDELSCHOENENSPECIAALZAAK VAN DE KEMPEN

✂

Voogdijstraat 22 - 2400 Mol - Belgium - Tel.: +32 (0)14/31 12 12 - josdaems@telenet.be -www.josdaems.be

Bij aankoop van een paar wandelschoenen ontvangt u een onderhoudsproduct op vertoon van deze bon. (Geldig tot 30 sept 2021)

april - juni 2022

| 41

Thuiskomen in een tuin! ontwerp

advies

aanleg

onderhoud

www.jankok.be

info@jankok.be

www.corbiedeals.be

vo 4 - 1or 2j

WILDE BUITENDAGEN 7 mei - Meerhout

Op bezoek bij Totterman (13 u -18 u)

Grijp zeker deze unieke kans! Kom op bezoek bij Totterman op het Totterpad. Hij ziet er misschien wat wild uit, maar in feite is hij superlief. Oefen alvast enkele dierengeluiden, want Totterman spreekt enkel de dierentalen.

Locatie

Bezoekerscentrum Grote Netewoud, Watermolen 7, Meerhout

Praktisch

8 mei - Mol

Natuurbeleving met een grote N (14 u -17 u)

Tijdens de opening van het overstromingsgebied kunnen gezinnen met kinderen zich gaan uitleven in Mol-Gompel. Wandel op eigen houtje mee in het nieuwe opengestelde Gompelbroek vanaf 14 u. Gratis topnatuurbeleving voor jong en oud gegarandeerd!

Afstand wandeling is 2 km, speelkledij en waterdichte schoenen zijn geen overbodige luxe. Vrije start van de wandeling tussen 13 u en 16.30 u Einde activiteit: 18 u

Afspraak aan de ﬁetsparking langs Gompeldijk, Mol. Volg de parkeerpijlen ter plaatse.

Reserveer je plaats via www.grotenetewoud.be

Praktisch

Meer info

bc.grotenetewoud@natuurpunt.be of 014 21 34 50

Locatie

Start vanaf 14 u, einde is voorzien om 17 u.

Meer info

luc.de.groof@live.be of 0494 29 79 49

Meander 2022 nr 2 april - juni, jaargang 21

Articles inside

5777 9165 met vermelding van ‘cursus heidevogels 2022’. Leden van Natuurpunt €30 en niet-leden €40. Maximum deelnemers!