Meander 2022 nr 4 oktober - december, jaargang 21

Natuurpunt

Natuurpunt is een vrijwilligersvereniging die kwetsbare en bedreigde natuur in Vlaanderen beschermt. We beheren natuurgebieden, voeren natuurstudies uit en zetten vorming en workshops op om mensen dichter bij de natuur te betrekken. Natuurpunt sloot het jaar 2021 af met een recordaantal leden: op 31 december waren 133.094 gezinnen lid van onze natuurorganisatie. Dat was een stijging van 10.000 leden en dat al voor het tweede jaar op rij.

Lid worden

Door overschrijving van 30 euro op rekening BE17 2300 0442 3321 met vermelding ‘nieuw lid’. Als lid ontvangt u automatisch het nationaal contactblad ‘Natuur.blad’. Extra abonnementen: Natuur.focus (natuurstudie en –beheer) 13 euro en Natuur.oriolus (vogelstudie) 12 euro. Beide extra abonnementen samen 21 euro.

Meander

Meander is het gratis driemaandelijks contactblad voor de leden van Natuurpunt in de afdelingen Balen-Nete, Geel-Meerhout, Ham en Netebronnen (Dessel-Mol). Andere geïnteresseerde leden van Natuurpunt kunnen een jaarabonnement op Meander nemen door overschrijving van 8 euro op rekening BE31 0015 6350 0055 van Meander.

De Meander is gratis te raadplegen op www.issuu.com/meanderland Oplage: 3000 exemplaren.

Redactie

Jef Sas, Marc Verachtert, Frans Emmerechts, Jeannine Simonis, Jan Albrecht, Wendy Thys, Arne Vermeulen, Mirella Bruynseels, René Ducastel, Jurgen Sophie, Veerle Van den Eynden.

Contact

Frans Emmerechts, frans.emmerechts@gmail.com.

Met dank aan onze fotografen

Frans Emmerechts, Katelijne Bohy, Leslie Verhulst, Jef Sas, Mirella Bruynseels, Paul Wouters, Marianne Horemans, René Ducastel, Gilbert Reypens, Gilbert Loos, Kris Van Elsen, Peter Van Den Broeck, Els Van Gestel, Fons Lommelen, Paulleon Van Gestel, Stef Smet, Marleen Daems, Marc Mangelschots, Sindy Puttenaers, Maarten Willems, Staf Kauwenberghs, Rais Foulon, Paul Grietens, Jaak Geys, Rogier Tormans, Liliane Winters, Frank Van Campenhout, Ria Syen, Ingrid Janssens, Wilfried Vanuytsel, Lieve Hens, Kristin Van Gestel, Else Maes, Peter Stroobants, Jan Albrecht

Coverfoto’s:

Kopaanzicht Aziatische hoornaar. © Paul Wouters en Marianne Horemans, weidebeekjuffer © Gilbert Reypens, glasvleugelpijlstaart © Maarten Willems, gewone kameleonspin © Sindy Puttenaers , kleverig koraalzwammetje © Mirella Bruynseels.

Achtercover: Schors van mammoetboom of reuzensequoia in Breeven. © Frans Emmerechts.

Op alle foto’s rusten auteursrechten. Voor de gegevens van de fotografen kunt u contact opnemen met de redactie.

Lay-out Meander

Arne Vermeulen en Jan Albrecht.

Deadline teksten volgende Meander

Maandag 16 oktober 2022. Verschijnt eind december 2022. Inlichtingen voor het leveren van tekst en beeld: frans.emmerechts@gmail.com.

Giften

Giften voor de aankoop van natuurgebieden in de regio Meanderland zijn welkom op rekening BE56 2930 2120 7588 van Natuurpunt Beheer met vermelding van de naam en het nummer van het project dat je wenst te steunen. Vanaf €40 ontvang je een fiscaal attest.

3770 – Grote Netewoud

7709 – De Maat (Mol)

7067 – Zammelsbroek (Geel)

7088 – Neerhelst (Geel)

7118 – Griesbroek (Balen)

7725 – Buitengoor en Vleminksloop (Mol) 7734 – De Vennen (Balen) 7736 – Malesbroek (Geel/Meerhout) 7739 – Molse Nete (Balen/Mol)

7763 – Belsbroek-De Vloyen (Geel/Meerhout) 7769 – Breeven (Geel)

7779 – Scheppelijke Nete (Mol/Balen)

7783 – Selguis (Geel)

7796 – Hezemeer (Meerhout)

8810 – De Rammelaars (Ham)

8823 – Zeventig Zillen (Ham) 8874 – Veldhovenheide (Ham) 3283 – Natuur.huis De Rammelaars (Ham) F-04013 – Watermolen Meerhout

Contactadressen

Afdeling Netebronnen  jefsas@skynet.be  www.facebook.com/natuurpunt.netebronnen  www.natuurpunt.be/afdelingen/natuurpunt-netebronnen

Afdeling Geel-Meerhout  marc.verachtert@skynet.be  www.facebook.com/natuurpunt.afdeling.geel-meerhout  www.natuurpunt.be/afdelingen/natuurpunt-geel-meerhout

Afdeling Balen-Nete  tom.schildermans@skynet.be  www.facebook.com/natuurpunt.balen-nete  www.natuurpunt.be/afdelingen/natuurpunt-balen-nete

Afdeling Ham  frans.hoes2@telenet.be  www.facebook.com/natuurpunt.ham  www.natuurpunt.be/afdelingen/natuurpunt-ham

Bezoekerscentrum

Grote

Netewoud  bc.grotenetewoud@natuurpunt.be  www.facebook.com/GroteNetewoud  www.grotenetewoud.be

Hilde, tevreden na twee geslaagde zomerbars © Frans Emmerechts

Natuurvertelsels

Elke maand valt er wel iets te beleven of bij te leren in onze natuurgebieden. In mei en juni werden fuiken uitgezet in enkele vijvers in De Rammelaars, om mogelijk aanwezige stierkikkers te vangen. Dit kadert in een project om de verspreiding van deze exoot die inheems amfibieën bedreigt tegen te gaan. Hierover konden jullie in het vorige Meander nummer uitgebreid lezen. Vrijwilligster Danielle volgde dit dagelijks mee op en doorkruiste ook het gebied om te luisteren naar mogelijk gebrul (geloei) van die kikkers in andere vijvers. Een paar jonge stierkikkers werden gevangen – gelukkig niet veel. In de netten ook vele groene kikkers en salamanders (een zeer goed teken), een paling en een meerkikker.

De eerste week van augustus dan weer kwam iemand van De Winning langs op zoek naar goede exemplaren voor de oogst van de zaden van autochtone soorten zoals zachte berk, zwarte els en vlier. Zaad wordt geoogst voor het telen van streekeigen boompjes en struiken die gebruikt kunnen worden voor herbebossingsprojecten. In het kader van een INBO project rond autochtone planten werd De Rammelaars enkele jaren geleden door ANB erkend als geschikte zaadbron voor zwarte els, zachte berk, spork, lijsterbes en vlier. Autochtone planten zijn deze waarvan de voorouders zich na de laatste ijstijden op eigen kracht terug bij ons vestigden. Door natuurlijke selectie zijn deze populaties maximaal aangepast aan de omgeving waarin ze nu groeien, en hebben gedurende de afgelopen millennia allerlei

klimaatschommelingen doorstaan. Dit maakt hen uitermate geschikt om zich ook bij de klimaatsveranderingen die we momenteel ervaren aan te passen. Natuurgebieden waar de vegetatie reeds langdurig ongewijzigd is zijn uiteraard een goede bron van zulke autochtone planten.

In Veldhovenheide dan weer werd werk gemaakt van het verder uitwerken van het natuurbeheerplan. Terreinbezoeken met Christof Van Ackere resulteerden in veel oh-s en ah-s, door het duidelijk potentieel voor herstel van droge en natte heide in het gebied, alsook een ven. Op open delen zoals onder de hoogspanningslijn is dit potentieel duidelijk te zien. Het digitaal hoogtemodel wijst op een enorme variatie van duinen, vochtige laagtes en vennen. De Ferrariskaart toont dat een centraal grasland in het gebied, dat momenteel nog gehooid wordt door een pachter totdat we hem een alternatief grasland kunnen aanbieden, een ven was met kleilens eronder. Wij zoeken dus zo snel mogelijk een alternatief voor deze pachter, om zo dit ven te kunnen herstellen binnen een toekomstig heidegebied. Qua soorten mikken we op gladde slang, boomleeuwerik, boompieper, nachtzwaluw, zwarte specht, wespendief en mogelijk rugstreeppad. Een leuke uitdaging voor de komende jaren.

VEERLE VAN DEN EYNDEN Voorzitter Natuurpunt Ham

Nacht van de Vleermuis in De Rammelaars met Jo Dox als gids en verteller. © Jan Albrecht

Weids uitzicht op Schansheide sinds 19 mei!

Met de openstelling van een zuidelijk deel van groeve Schansheide –de zogeheten ‘Surfput’ of ‘Grote Zandput’ aan Sas 4 – krijgt Mol er een prachtig natuur- en wandelgebied bij. Binnen dit project realiseerde Sibelco in samenwerking met Natuurpunt Netebronnen – zij zullen het opengestelde gebied beheren – een unieke uitkijkheuvel. Deze biedt wandelaars een weids uitzicht over de zandgroeven, de zandveredelingsfabriek en het omliggende heidelandschap. Via een brug over de Witloop maakt dit nieuwe wandelpad een groene verbinding richting Mol- Sluis.

Nieuw wandelpad en nieuwe uitkijkheuvel

Het nieuwe wandelpad sluit perfect aan op het bestaande knooppuntennetwerk van de provincie Antwerpen. Zo krijgt het nieuwe wandelpad twee nieuwe knooppunten: 38 nabij de ingang tot het gebied (parking Wolfsbos) langs het kanaal Dessel-Kwaadmechelen en 18 ter hoogte van de nieuwe voetgangersbrug over de Witloop.

De nieuwe wandelverbinding maakt het eveneens mogelijk om vanaf de brug van Sas 4 langs het meer te wandelen richting de nieuwe uitkijkheuvel. Je hoeft dus niet langer de hele afstand over de kanaaldijk te doen, maar je kan nu ook door de bosrand lopen.

Ecologische meerwaarde

Het zuidoostelijke deel van de zandgroeve kreeg een ecologische invulling. De

Infobord aan de ingang van de Schansheide © Katelijne Bohy

Boven op de uitkijkheuvel met zicht op de zandveredelingsfabriek

© Katelijne Bohy

oevers werden omgevormd tot heide en schraalland. Een deel van de zandgroeve ontwikkelde zich tot een moeraslandschap met jonge en al oudere rietvelden. Daardoor groeide dit gebied uit tot een sterke trekpleister voor allerlei vogels. De nieuwe uitkijkheuvel staat centraal in dit mooie natuurdecor. Zowel wandelaars, vogelspotters als rustzoekers kunnen er genieten van de waterpartijen, rietmoerassen en het heideterrein. Even ten oosten van de heuvel staat nog een kleine vogelkijkhut die een mooi beeld kan geven op de nabije slikplaat. Je kan parkeren op de nieuwe parking binnen de poort aan Wolfsbos (=kanaaldijk t.h.v. de ingang van de Kanaalplas). Deze poort was altijd afgesloten, maar biedt vanaf 19 mei 2022 (= viering 150jaar Sibelco) rechtstreeks toegang tot het wandelgebied. Over het brede pad wandel je ongeveer een 0,5 km tot aan de uitkijkheuvel.

Spelregels

De openstelling van het gebied gaat samen met enkele spelregels. Het gebied is toegankelijk van zonsopgang tot zonsondergang. Je mag uitsluitend de voorziene paden betreden. Honden blijven aan de leiband. Zwerfvuil laat je niet achter. Fietsen is niet toegelaten. Zwemmen in de zandgroeve is strikt verboden. Sibelco plaatste in samenwerking met Natuurpunt informatieborden met toelichting over de omgeving en de werking van witzandontginning. De moeite van een bezoek waard!

JEF SAS

De groep genodigden op pad naar de uitkijkheuvel © Katelijne Bohy

De nieuwe brug over de Witloop wordt ingewandeld © Katelijne Bohy

Doorkijk(er) op de hoge uitkijkheuvel © Katelijne Bohy

Nieuws uit het Bezoekerscentrum Grote Netewoud

Het was weer gezellig druk in ons bezoekerscentrum tijdens de zomermaanden. Honderden mensen kwamen op bezoek om een drankje te nuttigen of om uitleg te vragen over onze wandelingen in de wijde omgeving. Onze beheerploegen onderhielden speelnatuur en Totterpad en plaatsten nieuwe attracties voor de kinderen. Onze gidsen begeleidden wandelingen op aanvraag maar ook, zoals tijdens de Nacht van de Vleermuis, voor het grote publiek. Scholen en bedrijven huurden onze zaal voor teambuildings. En dan waren er ook de extraatjes: we reikten diploma’s uit aan een nieuwe lichting Totter-Rangers, fungeerden als startplaats voor Expeditie Natuurpunt, organiseerden de tentoonstelling Olga de Otter en kunnen terugblikken op liefst vier geslaagde zomerbars. Hou jullie klaar voor Totterpad by Night in november want onze vrijwilligers hebben er zin in!

Burgemeester brengt gedicht

Burgemeester Nele Geudens van Meerhout reikte niet zomaar de diploma’s Totter-Ranger uit, ze schreef en bracht voor deze speciale gelegenheid ook een gedicht:

‘Vandaag ben ik trots om hier met jullie te staan 29 kinderen zijn mee op tocht gegaan Door de wandelpaden van ons mooie Totterpad Op zoek naar insecten en een speciaal blad Op woensdagnamiddagen kwamen jullie naar hier

Om te speuren naar een mier Of twee, drie, vier… Misschien zagen jullie ook een stier?

Jullie leerden alles over de natuur Met Natuurpunt aan het stuur Ik hoop dat jullie genoten hebben Van al het moois en de spinnenwebben Er rest mij enkel nog proficiat te wensen Aan deze groep van kleine mensen Die zich nu Totter-Ranger mogen heten Omdat ze zich in dit avontuur hebben gesmeten!’

Praktisch

Watermolen 7, 2450 Meerhout Openingsuren: April - september: open van 11 tot 18 u Oktober - maart: open van 11 tot 17 u Maandag altijd gesloten Contact

Hip hip hoera voor de begeleiders van de Totter-Rangers! © Katelijne Bohy

Burgemeester Nele Geudens reikt een diploma Totter-Ranger uit © Katelijne Bohy

Zomerbar aan de Nete

De zomermaanden bleken weer zeer geschikt om bars te organiseren: mooi weer, vrolijke mensen, een toffe sfeer. Een mooie opsteker voor de vrijwilligerswerking aan de watermolen en de natuur in de buurt. Dank aan iedereen die erbij was!

Expeditie Natuurpunt

Expeditie Natuurpunt: dat is twee dagen stappen, fietsen of stappen en varen door de Vlaamse natuur. Om mee te doen zamelen de teams geld in voor een natuurgebied van hun keuze. Dit jaar gingen 122 teams de sportieve uitdaging aan voor meer natuur in Vlaanderen. 3 teams stapten ten voordele van gebieden in het Grote Netewoud, 1 team had Breeven uitgekozen als goede doel. Op 25 juni bij het ochtendgloren startten tientallen teams uit heel Vlaanderen aan ons bezoekerscentrum. Onze vrijwilligers, samen met Bernard de bever zorgden voor een stijlvol vertrek!

Bernard de bever wuift de Trappeltrienen uit Staden uit voor hun expeditie naar Diepenbeek © Leslie Verhulst

'Bart & de Romans' brengen er de sfeer in © Frans Emmerechts

Gezellige sfeer op zomerbar 'Du vin au moulin' © Frans Emmerechts

GOMPELS BROEK ingehuldigd

Vorig jaar legde de provincie de laatste hand aan een nieuw natuurlijk overstromingsgebied, het Gompels Broek, langs de Scheppelijke Nete in Mol.

Natuurbeleving met een grote N

Op zondag 8 mei kwam een 200-tal bewoners samen om het gebied op eigen houtje te ontdekken. Op het wandelparcours gaven de provincie, Natuurpunt Netebronnen en de gemeente Mol uitleg om iets bij te leren over de achtergrond van het gebied. Elke bezoeker kreeg een gratis consumptie aangeboden vanwege de provincie.

Snuit

In het kader van een ‘Wilde Buitendag’ konden kinderen zich op 8 mei ook uitleven in en rond het water. De activiteit was een van de eerste die Natuurpunt organiseerde onder haar gloednieuwe huismerk ‘Snuit’. Buiten ravotten versterkt de sociale vaardigheden, gezondheid en welbevinden van kinderen. Bovendien blijkt dat liefde voor de natuur al op jonge leeftijd en met beleving begint.

Bart Aubroeck, projectleider DIW, over de rol van de Burgemeestersloop in het overstromingsgebied. © Jef Sas

Snuitactie: hoe klim ik in een boom? © Jef Sas

Provinciaal overstromingsgebied

De Scheppelijke Nete stroomt regelmatig over in het gebied tussen de Zuiderring, Toemaathoek, Gompeldijk en Gompelbaan in Mol. Dat water vloeide dan naar de vlakbij gelegen Burgemeesterloop. Stroomde er veel water naar de Burgemeesterloop, dan liepen de tuinen van aanwonenden onder water en kwamen de woningen in gevaar.

De provincie liet eerder al de Burgemeesterloop verleggen onder de spoorweg door. Vorig jaar werd de laatste hand gelegd aan een nieuw natuurlijk overstromingsgebied, het Gompels Broek, langs de Scheppelijke Nete. Om dit te realiseren, kocht de provincie een gebied van 8,3 ha aan. ‘De provincie doet gerichte inspanningen naar een duurzamer ruimtegebruik waarin een open ruimte veerkrachtig reageert op overstromingen, droogte of andere watergerelateerde problemen’, stelt gedeputeerde Jan De Haes, bevoegd voor Waterbeleid. ‘De provincie is beheerder van de Scheppelijke Nete en de Burgemeesterloop. De ingrepen moet extra ruimte voor water en een robuust watersysteem creëren.’

Ruimte voor natte natuur door natuurbeheer Dankzij dit drassig gebied met broekbos en rietland kan 10.000 kubieke meter overtollig water opgevangen worden. Voor het beheer werkt de provincie samen met Natuurpunt. In een broekbos wordt de vegetatie sterk bepaald door nagenoeg permanent hoge grondwaterstanden. Zwarte els komt er veelvuldig voor en ook de mooie dotterbloemen voelen er zich goed thuis. Het overstromingsgebied is publiek toegankelijk: je kan er langs het water heerlijk fietsen of wandelen.

Pers en genodigden luisteren aandachtig naar Hans De Groof, schepen van natuurgebieden en toerisme. © Jef Sas

Snuitactie: de natuurbeleving was helemaal okee! © Jef Sas

Snuitactie: met een waadpak door de Scheppelijke Nete. © Jef Sas

Robinia, hardhout uit Europa

Robinia of valse acacia zijn twee namen voor dezelfde boom. Als mensen verwijzen naar acacia is de kans groot dat ze robinia bedoelen. Echte acacia’s groeien voornamelijk in de tropen. De oudste robinia van Europa staat in Parijs. Hij is in 1601 geplant door J. Robin, tuinman van Koning Hendrik IV, vandaar de naam. Hij bracht zaden mee uit Noord-Amerika waar de boom zijn natuurlijk habitat heeft.

Peulen van de Robinia. © Mirella Bruynseels

De robinia is niet veeleisend en gedijt op droge en arme grond. Natte bodems verdraagt hij niet want die zijn ongunstig voor de vorming van wortelknolletjes waarin bacteriën leven die de stikstof in de atmosfeer fixeren. Zijn bladeren hebben 11 tot 15 gesteelde blaadjes. Stevige stekels staan in paren. In de herfst splijten de bruine peulen om de zwarte zaden te verspreiden. Deze boom komt laat in blad, rond eind mei of begin juni. Maar zijn bladeren vallen reeds af bij de eerste vorstperioden in de herfst (als het al gaat vriezen!). De boom herken je ook al aan de stammen die een diepe gegroefde schors hebben. Hij valt in de zomer op door de hangende trossen met witte bloemen. Omwille van deze uitbundig bloeiende bloemen werden ze vroeger in parken aangeplant.

Robinia is een wonder van vitaliteit. In goede omstandigheden bereiken zaailingen van een jaar een hoogte van 1 meter. Het is een woekeraar waarvan het uitgebreid wortelstelsel zeer veel scheuten vormen. Ondanks de stekels worden de jonge scheuten gewaardeerd door hazen en konijnen.

Dit ‘snelle’ hout is even duurzaam als tropisch hout. Boeren wisten dat al en gebruikten robiniahout voor weidepalen. Het hout is perfect bestand tegen de klamme en natte omstandigheden in een weide. Robinia is het duurzaamste hout dat in ons klimaat groeit maar wordt slechts in kleine hoeveelheden geproduceerd. Dit hout kent daardoor maar beperkte toepassingen. Het zou anders een geschikt alternatief zijn voor duurzame tropische houtsoorten. In Noord-Amerika wordt robiniahout weinig gebruikt, bijna alle bomen zijn aangetast door de robiniaboorderkever. Men vindt nog weinig bomen met foutvrij hout.

Alle delen van de robinia zijn giftig behalve de bloesems. De nectar van deze heerlijk geurende bloesem lokt veel bijen. De honing wordt nauwelijks hier geproduceerd maar komt grotendeels uit Noord-Amerika. Paarden mogen zeker niet van een robiniaboom eten. De blaadjes, jonge twijgjes en schors bevatten giftige stoffen waarop paarden zeer heftig kunnen reageren. Als niet tijdig wordt ingegrepen tegen de vergiftiging zal de robinia het paard fataal worden. Ook bevatten ze hartritme verstorende glycocides.

MIRELLA BRUYNSEELS

Stammen met diep gegroefde schors. © Mirella Bruynseels

Hangende trossen met witte bloemen. © Mirella Bruynseels

Blad met gesteelde blaadjes. © Mirella Bruynseels

Trilzwammen

Het is je wellicht al eens opgevallen in het kale winterbos, zo’n klodder knalgele jelly-pudding op een dor takje. Het betreft de gele trilzwam, de meest opvallende en algemeenste onder de trilzwammen.

Gelatine

Trilzwammen lijken helemaal niet op klassieke paddenstoelen. Ze hebben geen steel en ook geen plaatjes of buisjes. Ze groeien op dood of levend hout en hebben een gelatineachtig vruchtlichaam.

Wanneer het langere tijd droog is verschrompelen ze en worden ze taai. Maar wanneer het weer gaat regenen, zwellen ze terug op en worden ze weer veerkrachtig. Ze verdragen zonder problemen matige vorst; het lijkt wel of ze een natuurlijk antivries bevatten.

De kleur van de gele trilzwam wordt bepaald door zijn leeftijd en vochtgehalte. Wanneer hij verdroogt wordt hij donkeroranje. Na een regenbui krijgt hij weer wat meer kleur en wordt hij geler. Oudere exemplaren worden lichtgeel tot quasi transparant.

De gele trilzwam heeft een veel zeldzamere neef, namelijk de gele hersentrilzwam.

Andere soorten trilzwammen

Een ander soort trilzwam die in onze naaldbossen vaak voorkomt is het kleverig koraalzwammetje. Deze verschijnt op vermolmde, met mos bedekte stronken van sparren en dennen. Hij is ook geel tot oranje en voelt enigszins kleverig aan. Hij is sterk vertakt zoals een koraal, vandaar zijn naam. De vertakkingen zijn zeer buigzaam en breken niet af.

Zijn verschijning in het donkere, kale winterbos doet mij steevast denken aan het vlammetje van de warmste week. Een veel kleinere verwante soort is het geel hoorntje.

Een trilzwam die tot de verbeelding spreekt is het echt judasoor. Deze groeit vaak in groepen op verzwakt hout van vlier of robinia. Het lijkt wel of de bomen oren hebben, want het echt judasoor heeft wel degelijk de vorm van een menselijk oor. Hij dankt zijn naam aan het feit dat Judas zich zou verhangen hebben aan de tak van een vlier, waarna zijn oren aan het hout van de struik verschenen.

Echt judasoor oogt zeer kwetsbaar, maar is

Geel hoorntje. © Mirella Bruynseels

Echt judasoor. © Mirella Bruynseels

bijzonder taai. Zoals andere trilzwammen verschrompelt hij bij droogte, maar komt weer tot leven bij voldoende regen. Een verwante soort is het viltig judasoor; deze heeft een donsachtige beharing op het oor. Een zeldzame soort trilzwam is de stekeltrilzwam of ook wel ijszwam genoemd. De bovenzijde is grijs tot grijsbruin van kleur en is wat viltig-korrelig van structuur. De onderzijde echter bestaat uit een fijn patroon van spitse, witte stekels. Omdat de rand van de stekeltrilzwam wat omhoog krult, zijn de witte stekels zichtbaar en dit geeft de zwam een berijpt uitzicht. Stekeltrilzwammen groeien op vermolmde stronken van naaldbomen op voedselarme zandgrond.

Verder zijn er ook nog de eikentrilzwam, de bruine en de zwarte trilzwam…

Saprofyt of parasiet

De meeste trilzwammen zijn saprofyten. Dit wil zeggen dat ze leven van dood hout. Ze onttrekken voedingsstoffen van het dode hout en zorgen op die manier voor de afbraak van het organisch materiaal; het zijn de afvalverwerkers van het bos. Er zijn echter ook een paar parasieten onder de trilzwammen. Parasieten hebben in tegenstelling tot de saprofyten een levende gastheer nodig. Meestal verschijnen parasieten op al verzwakt hout. Echt judasoor is een parasiet. Ook de gele trilzwam en de gele hersentrilzwam zijn parasieten, maar zij parasiteren niet op hout, maar wel op het mycelium van korstzwammen.

MIRELLA BRUYNSEELS

Eikentrilzwam. © Mirella Bruynseels Stekeltrilzwam. © Mirella Bruynseels

Gele hersentrilzwam. © Mirella Bruynseels

Gele trilzwam. © Mirella Bruynseels

Aziatische hoornaar

De Aziatische hoornaar, een uitheemse wespensoort die onder andere honingbijen opvreet, is aan een stevige opmars bezig in Europa. Ook in ons land melden steeds meer mensen dat ze (een nest van) de hoornaar hebben opgemerkt. Vorig jaar werden er zo’n 17 koninginnen gemeld, dit jaar zijn het er al veel meer. Tegen het eind van het jaar worden er rond de 500 meldingen van nesten verwacht.

Invasieve exoot

De wesp komt van nature voor in Zuidoost-Azië. Ze werd vermoedelijk in Europa geïntroduceerd via overwinterende exemplaren die zijn meegelift met handelsproducten. Ook nu nog is de kans op introductie groot door transport van onder andere grond, snijbloemen, tuinmeubilair, vrachtcontainers en onbehandeld hout. In ons land heeft de Aziatische hoornaar het gemunt op bijen en andere insecten en wordt hij beschouwd als een invasieve exoot.

Meanderland

Op 28 juli 2022 zagen ook wij in onze tuin in Mol drie werksters Aziatische hoornaar (Vespa velutina). De dieren lijken op onze inheemse Europese hoornaars (Vespa crabro), doch zijn veel donkerder

van kleur. In tegenstelling tot de Aziatische is de Europese hoornaar wel nuttig en draagt hij bij aan een evenwichtige natuur.

‘Vespa-Watch’

In België wordt de Aziatische hoornaar gemonitord. Volgens de website ‘VespaWatch’ dook de eerste in België op in 2016 en heeft de soort sindsdien de kans gehad om zich over het hele land te verspreiden. De vreemde hoornaar helemaal uitroeien is daardoor niet meer mogelijk. Maar om het probleem zo goed mogelijk in te dijken is het wel nodig nesten te vernietigen. Dit vereist een specifieke aanpak. Als u melding maakt van een Aziatische hoornaar, wordt een actieve haardenkaart gemaakt die u kunt raadplegen op de website ‘Vespa-Watch’.

Als het nest eenmaal gevonden is, wordt er een getraind verdelgingsteam op afgestuurd. Eerst moet de verdelger zeker weten of de koningin aanwezig is in het nest. Wordt een nest namelijk vernietigd zonder de koningin, dan is het werk een maat voor niets geweest. De koningin begint dan gewoon op een andere plek een nieuw nest.

Referenties:

– Glen Van Muylem, ‘Aziatische hoornaar komt steeds vaker voor: dit moet u doen als u er zelf een ziet of een nest ontdekt’, in De Standaard, Mediahuis, 29 juli 2022.

– Ecopedia/dieren/aziatische-hoornaar.

– Vlaanderen.be/inbo/vespawatch.

PAUL WOUTERS EN MARIANNE HOREMANS FRANS EMMERECHTS

Aziatische hoornaar. © Paul Wouters en Marianne Horemans

Bosuilen, heersers van de nacht

Een bosuil krijg je zelden te zien, maar ’s nachts kan je hem horen: ‘hoe, hoe, hoe, …, hoeoeoe!’. De roep van de mannetjesbosuil is spookachtig. Met zijn roodbruine kleuren met spikkels steekt hij amper af tegen de stam en de takken op de achtergrond. Maar als je hem opmerkt valt de ronde kop op, met opvallend grote zwarte ogen. De bosuil is een uilensoort die bij voorkeur vertoeft in loofbossen of gemengde bossen. Zijn opmars is vooral te wijten aan zijn veelzijdigheid. Uilen bouwen geen nesten. Ze broeden in holten van loofbomen, nestkasten, spechtenholen of oude eekhoorn- en kraaiennesten. Ook in zijn voedselkeuze is hij niet kieskeurig. Alles wat beweegt moet op zijn tellen passen. Zijn menu bestaat uit kleine zoogdieren die hij verder aanvult met vogels, grote insecten, regenwormen en kikkers. De regenwormen trekt hij bij vochtig weer uit de grond. Soms grijpt hij zelfs een steenuil of ransuil. Hoewel het gewicht bij een volwassen vrouwtje hoogstens 430 gram bedraagt, is de bosuil groot genoeg om jonge konijnen te grijpen. Een stadsbosuil eet voornamelijk vogels, vooral spreeuwen. Onbeweeglijk en mooi gecamoufleerd zit hij op zijn uitkijkpost te wachten tot er een diertje voorbij sluipt of vliegt en hij geluidloos kan toeslaan. Kleine prooien grijpt hij altijd met voorwaarts gestrekte poten en geopende klauwen. Bang voor natuurlijke vijanden hoeft de bosuil niet te zijn, want uitgezonderd voor een enkele oehoe, die sinds kort weer in onze streken voorkomt, heeft hij er geen. Het zijn uitgesproken standvogels die hun gebied tot het uiterste verdedigen. Een bosuil valt andere uilen aan, vossen, honden en zelfs mensen. Voorzichtig dus in de buurt van een bosuilennest.

De eieren worden in maart gelegd. In het begin krijgen de jonge, donzige uilskuikens muizen voorgezet die ze met huid en haar verzwelgen. Na veertig dagen kunnen ze enigszins vliegen. Na tachtig dagen slaan de jongen hun prooi zoals het hoort en na zo’n honderd dagen worden ze de laan uitgestuurd. Ze moeten nu zelfstandig gaan jagen en ook een eigen territorium veroveren. Meer dan de helft slaagt daar niet in. Bij het leggen van de eieren wordt er al rekening gehouden met hun overlevingskansen. Zo brengen de Scandinavische bosuilen vier jongen per jaar voort terwijl de Engelse bosuilen, die leven in een veel milder klimaat, aan tweeënhalf jong per jaar genoeg hebben. Zijn vleugels zijn met fijne haartjes bedekt om het geluid te dempen bij het vliegen. Een jagende uil nadert zijn prooi geluidloos enerzijds om te voorkomen dat zijn prooi opschrikt en anderzijds om zijn eigen gehoor niet te verstoren met

te luide vleugelslag. Bovendien beschikt hij over een scherp gehoor. Een zwak geluidje, nog juist hoorbaar voor een bosuil, moet voor ons zo’n honderd keer versterkt worden. Een bosuil heeft een bijzonder aangepast gezichtsvermogen voor in het donker. De iris van zijn ogen gaat bijna helemaal open om al het beschikbare licht in te laten. Het netvlies zelf staat vol staafjes, dat zijn lichtgevoelige receptoren die mens of dier in staat stellen om iets te zien bij weinig licht. Het dieptezicht is perfect wat belangrijk is bij het vangen van prooien. Hij wiegt daarbij met het hoofd om de afstand tot de prooi juist in te schatten. Bosuilen beschikken dus over een stel sublieme ogen en oren om zelfs wanneer het aardedonker is, hun prooi op te sporen. Dat maakt hen tot de heersers van de nacht.

Bosuil. © René Ducastel

Dag van de NATUUR ZATERDAG 26 NOVEMBER

Waarom meedoen?

Het beheer in Natuurpuntgebieden wordt uitgevoerd door vrijwilligers, georganiseerd in beheerteams en ondersteund door professionele terreinploegen van Natuurpunt. Zo wordt er gemaaid om gronden interessanter te maken voor orchideeën, worden wilgen geknot om de steenuil broedholtes te geven en worden houtkanten en bossen verjongd voor vlinders. Zweten voor meer en betere natuur dus.

Tijdens de Dag van de Natuur kan ook jij je helemaal uit gaan leven in een prachtige omgeving. Je maakt er kennis met de vrijwilligers die met jouw hulp die dag grotere klussen kunnen klaren. Kom alleen, met je familie, vrienden of collega's. Ook jeugdverenigingen zijn van harte welkom!

Drie mogelijkheden in Meanderland

Kijk even verder in deze Meander in de activiteitenkalender van deze herfst: op 26 november kan je de handen uit de mouwen steken en onze beheerteams gaan helpen in de Rammelaars in Ham, in Hezemeer op de grens van Geel en Meerhout en in de Molse Netevallei in Mol. Je bent er meer dan welkom. Tot dan?

BEHAAG onze Kempen

Sinds 1995 wordt in onze regio een bomen- en struikenverkoop georganiseerd onder de naam ‘Behaag onze Kempen’. Een initiatief van 27 gemeentebesturen, de IOK en vrijwilligers van Natuurpunt, JNM en Velt. De bedoeling is mensen te stimuleren een ecologische tuin aan te leggen. Bij dit soort tuin wordt rekening gehouden met mens, natuur, milieu en

landschap. Behaag onze Kempen biedt het plantenmateriaal te koop aan van begin september tot eind oktober. Afhalen kan alleen op zaterdag 19 november 2022 in de voormiddag op een door jou gekozen afhaalplaats. Je wordt er geholpen door vrijwilligers die je misschien kent van onze natuurvereniging… Een overzicht

van de beschikbare planten, info en een bestelformulier vind je via www.iok.be.

Via de startpagina klik je door naar ‘Behaag onze Kempen’. Het is niet duur en een deel van de opbrengst komt de natuur in onze regio ten goede.

JURGEN VERREYT

2021, Dag van de Natuur in Bels Broek en Heide. © Frans Emmerechts

Activiteiten MEANDERLAND

Vrijdag 23 september

› Openluchtfilm ‘Encanto’

• In samenwerking met Bos+, Gezinsbond Balen en Cultuurraad Balen draaien we een openluchtfilm. Inkom gratis. Opgelet: bij slecht (regen)weer vervalt het evenement!

• Afspraak: 19.30 u, De Beekprik, Peer Luytendijk, Balen.

• Info: jan.mallants@telenet.be.

Zondag 2 oktober

› Herfstwandeling Breeven-de Kievit

• Uitgestrekte bossen, droge en natte heide, weilanden en hopelijk heel veel paddenstoelen op onze zoektocht door Breeven.

• Afspraak: kapelletje van Breeven, t.h.v. Beekhoek 49, GeelTen Aard, om 14 u. Einde rond 16.30 u.

• Info: marc.verachtert@skynet.be of 0475 23 39 34.

Zaterdag 8 oktober

› Nacht van de Duisternis

• Proef de donkerste nacht van het jaar in de Rammelaars. Wandel met fakkel en bij kaarslicht. Luister naar griezelverhalen. Kampvuur, soep, pannenkoeken, en meer.

• Afspraak: Natuur.huis de Rammelaars in Ham, vanaf 19 u, fakkelwandeling 19.30 u.

• Info en reserveren: https://www.natuurpunt.be/afdelingen/ natuurpunt-ham of 0470/68 34 47.

Zondag 9 oktober

› Vennenwandeling

• ‘Opgemerkte dieren met verhalen van vroeger en nu’. Ga samen met onze enthousiaste gidsen op pad doorheen de prachtige natuur van de Vennen. Laarzen aangeraden (zeker bij nat weer). Na de wandeling is er nog mogelijkheid tot het nuttigen van een drankje.

• Afspraak: 14.00 u, De Beekprik, Peer Luytendijk, Balen.

• Info: willydierckx@telenet.be.

Zaterdag 15 oktober

› Spaghetti-avond NP-Netebronnen

• Afspraak van 17 tot 20 u in Parochiecentrum Ten Aerenkorf, Achterbos 76, Mol. Meer info aansluitend aan de activiteitenkalender in deze Meander. Graag inschrijven voor vrijdagmiddag 14 oktober bij jurgen.verreyt@skynet.be of 0497/70 63 08. Smakelijk eten!

Zondag 16 oktober

› Watervogeltelling Molse plassen

• Eerste rondje watervogels tellen voor dit winterhalfjaar. De eerste overwinteraars zijn al aangekomen uit het noorden en oosten. Probeer maar eens een brilduiker te spotten!

• Afspraak: 08.30 u parking dokterspraktijk De Brug, Warande, Brug Mol-Donk (carpool mogelijk). Einde tegen 12 u. aan reservaat De Maat met afsluiter in het Jagershof voor wie daar nog tijd en zin voor heeft.

• Info en coôrdinatie : jefsas@skynet.be of 0499/34 62 60.

25 juni, ochtendgloren, start van Expeditie Natuurpunt aan ons bezoekerscentrum. © Leslie Verhulst

Zondag 16 oktober

› Landduinenwandeling Geel-Bel

• De landduinen van Bel zijn beroemd: wie heeft er als kleuter of jongere niet geravot? Wij struinen vandaag met Gaston door de duinen.

• Afspraak: kerk Geel-Bel om 14 u. Einde rond 16.30 u.

• Info: Gaston Dams, 0479/86 17 01 of Juliennehoremans@ telenet.be.

Donderdag 10 november

› Totterpad by Night

• Voor jong en oud! Spanning en amusement verzekerd waarna misschien een hapje en een drankje?

• Voor info raadpleeg je best vanaf oktober de website of de facebookpagina van het Grote Netewoud.

• Locatie: Bezoekerscentrum Grote Netewoud, Watermolen 7, Meerhout.

• Parkeren kan op de personeelsparking van het bedrijf Wilms NV (tegenover Lil 30, Meerhout).

Zondag 13 november

› Watervogeltelling Molse plassen

• De eerste echte wintergasten zoals brilduikers, grote zaagbekken en toendrarietganzen zijn nu gearriveerd. Wie gaat er mee op zoek of ze zich al laten spotten op deze telronde?

• Afspraak: 08.30 u parking dokterspraktijk De Brug Warande, Mol-Donk (carpool mogelijk). Einde tegen 12 u aan reservaat De Maat met afsluiter in taverne Het Jagershof voor wie er nog tijd en zin voor heeft.

• Info en coördinatie : jefsas@skynet.be of 0499/34 62 60.

Vrijdag 18 november

› Digi-avond NP Netebronnen

• Voor info zie artikel verder in deze Meander.

• Afspraak: 20 u in ’t Kristallijn, Blauwe Keidreef 3, Mol. Einde tegen 23 u.

• Iedereen welkom , maar graag vooraf inschrijven bij jefsas@ skynet.be of 0499/34 62 60.

Zaterdag 26 november

› Dag van de Natuur NP Ham

• Kom een dagje helpen in natuurgebied de Rammelaars en help onze prachtige natuur een stap vooruit.

• Afspraak: Natuur.huis de Rammelaars in Ham, vanaf 9 u.

• Info en reserveren: https://www.natuurpunt.be/afdelingen/ natuurpunt-ham of 0470/68 34 47.

Zaterdag 26 november

› Dag van de Natuur NP Geel-Meerhout

• Het natuurgebied Hezemeer op de grens van Geel en Meerhout is een coulissenlandschap met voornamelijk natte graslanden omringd door houtkanten. Het noordelijke perceel is echter een heischraal grasland waar we de verbossing wat willen terugdringen. Tijd ook om het wandelknooppuntennetwerk een duidelijkere plaats te geven. Vandaag helpen we de nieuwe conservator Kevin het beheer van het gebied een nieuwe start te geven.

• Afspraak: t.h.v. Hezemeerdijk 18, Geel om 9 u. We voorzien een hapje en een drankje voor diegenen die ’s middags nog kunnen blijven… Graag een seintje aan Kevin als je komt.

• Info: kevin.kerckhofs@natuurpunt.be of 0477/92 44 89.

Brede wielwebspin @ Frans Emmerechts

Zaterdag 26 november

› Dag van de Natuur NP Netebronnen

• Afspraak: 9 u kerk Mol-Gompel voor wie graag de handen mee uit de mouwen wil steken.

• Werkhandschoenen en laarzen kunnen nuttig zijn. Dranken worden voorzien. Bij deelname graag vooraf inschrijven bij guy.hannes@skynet.be of 014/31 71 54.

Zaterdag 3 december

› Plantenverkoop Plant van Hier

• Plantgoed af te halen in het Natuur.huis de Rammelaars, 1012 u.

• Info en bestellen: https://www.natuurpunt.be/afdelingen/ natuurpunt-ham.

Zondag 4 december

› Excursie Broekbeemden en Schansheide

• We zijn op zoek naar een nieuw vrijwilligersbeheerteam voor dit gebied. Als je hier graag mee de handen uit de mouwen zou willen steken, kom dan zeker eens kennismaken met dit stukje waardevolle natuur en laat je verrassen op de uitkijkheuvel door de al aanwezige wintergasten.

• Afspraak: 9 u parking Wolfsbos ( achter de poort langs het kanaal t.h.v. de Kanaalplas).

• Info en inschrijven: jefsas@skynet.be of 0499/34 62 60.

November? Op zoek naar grote zaagbekken op Molse plassen! @ Frans Emmerechts

Een durver! @ Katelijne Bohys

Zondag 18 december

› Watervogeltelling Molse plassen

• Grote zaagbekken en nonnetjes zijn onze doelsoorten. Probeer ze mee in de kijkers te krijgen. Afspraak: 8.30 u parking dokterspraktijk De Brug, Warande, Mol-Donk (carpool mogelijk). Einde tegen 12 u aan reservaat De Maat met een afsluiter (=vrijblijvend) in taverne Het Jagershof.

• Info en coördinatie : jefsas@skynet.be of 0499/34 62 60.

Zondag 8 januari

› Nieuwjaarsexcursie Ronde Put

• Wij gaan op zoek naar ganzen, roofvogels en andere overwinteraars zoals de klapekster.

• Afpraak: 9 u Brug 2 (op de weg van Postel naar Retie). Einde tegen 12 u.

• Info en inschrijven: jefsas@skynet.be of 0499/34 62 60.

Spaghetti-avond   Netebronnen

Op zaterdag 15 oktober 2022 kan je vanaf 17 u terecht in de parochiezaal, Achterbos 78 Mol, voor een stevig spaghetti-maal.

Vleeseters krijgen een spaghetti à la Galloway geserveerd. Deze runderen hebben een smakelijke voeding gekregen in onze natuurgebieden en dat proef je ook op het bord. Voor vegetariërs is een apart sausje voorzien. Prijs: 15 euro, 8 euro voor een kinderportie.

Om alles in goede banen te kunnen leiden moet je wel vooraf inschrijven. Dat mag in extremis tot vrijdagmiddag, maar het is uiteraard veel leuker als je vroeger een belletje geeft of een mailtje stuurt.

Lukt het niet om ter plaatse te komen smullen, geen nood. Je kan bestelde porties zaterdag ook zelf afhalen in Achterbos na inschrijving daarvoor. En op zondag 16 oktober bezorgen we eventueel aan huis.

Inschrijven of inlichtingen: Jurgen Verreyt, 0497/70 63 08, 014/32 37 85 of jurgen.verreyt@skynet.be.

Op verkenning in het Grote Netewoud © Frans Emmerechts

DIGI-AVOND Netebronnen

Coulissenpad

De hoofdbrok van deze avond is een presentatie over het Coulissenpad, waarin natuur en poëzie verenigd worden door Stef Smet. Langs de Witloop in Mol-Sluis, liggen vele kleine weilanden met houtwallen van wilgen en elzen, de coulissen van het landschap. We bezoeken het gebied in de vier seizoenen. We ontmoeten buizerd en torenvalk die in de houtwallen rusten. Mistige herfstdagen scheppen een sfeer van geheimzinnigheid als herfstbladeren en bedauwde spinnenwebben glinsterend afsteken tegen het donkere bos. En rijm tovert onverwachte figuren van ijs, van witte kristallen op afgestorven blad, tak en bes. Ook de kleine dingen tonen een ongeëvenaarde schoonheid voor wie er oog voor heeft en even wil stilstaan bij de eenvoudige dingen van het alledaagse. De beelden worden aangevuld met de prachtige natuurpoëzie uit onze Nederlandse literatuur. Poëzie in woord en beeld, een ode aan schoonheid en lieflijkheid.

Costa

Rica: pura vida!

Marleen Daems en Luc Goos maakten in 2017 een grote rondreis door dit kleine, maar o zo biodivers land. Zelf zijn ze ook nog onder de indruk van de foto’s die ze toen kunnen nemen hebben. Dat belooft!

Natuurlijk IJsland

Paul Van Gestel presenteert ‘Natuurlijk IJsland’. Het land van vuur en ijs dat imponeert door zijn unieke landschappen. Naast de knappe beelden krijgen we ook videofragmenten te zien die nog meer de sfeer van dit land zullen oproepen.

Costa Rica pura vida! © Marleen Daems

Natuurlijk IJsland © Paulleon Van Gestel

Iedereen welkom op 18 november om 20u in ’t Kristallijn, Blauwe Keidreef 3, Mol.

Coulissenpad © Stef Smet

KOEREIGER

De uit Afrika afkomstige koereiger is in Vlaanderen één van de zeldzamere reigersoorten. Vroeger dwaalgast, later wintergast, sinds 1997 ook broedvogel na geslaagde broedgevallen in het Zwin te Knokke, waar de soort mogelijk werd aangetrokken door soortgenoten in de kooien van het parkgedeelte. Tot 2005 bleven waarnemingen van koereigers zeldzaam. Maar de laatste jaren werden ze ook al in Meanderland gespot. De zuiderse reiger heeft het hier naar zijn zin: tijdens de voorbije winter verbleven ongeziene aantallen in de IJzervallei en de Westkust-regio.

Wereldveroveraar

Van oorsprong komt de soort uit Afrika waar ze nog steeds te vinden is in draslanden, cultuurland en graslanden. De vogel heeft zich sinds het begin van de twintigste eeuw (waarschijnlijk op eigen kracht) verspreid, niet alleen over Zuid-Europa, maar over de hele wereld. Nu komen koereigers in grote aantallen voor op alle continenten, behalve Antarctica. Dit maakt de aantallen in Vlaanderen onbetekenend in een internationale context.

De toename van de koereiger in Noordwest-Europa is een belangrijke aanwijzing dat het klimaat verandert. Maar ook voor de koereiger kan het té warm worden, zoals recent vastgesteld werd in Spanje en Portugal waar de soort het

niet zo goed doet en grote kolonies zelfs verdwenen zijn door de aanhoudende droogte. Dit fenomeen heeft misschien de noordwaartse expansie van de soort in Europa mee in de hand gewerkt.

Meanderland en Westhoek

Ook in Meanderland werden de laatste jaren koereigers gezien. Op 7 oktober 2021 zag Sander Willems een koereiger bij een koe in Geel-Wilders. De foto was te bewonderen in Meander 1 van dit jaar. Een andere koereiger die in de loop van 2021 door verschillende mensen in het Zammelsbroek gemeld werd, werd door waarnemingen.be niet aanvaard. Het zou een uit gevangenschap ontsnapt exemplaar geweest zijn. Maar dit jaar op 14 april zag Manu Vermeulen 5 koereigers in westelijke richting vliegen over Geel-Bel. En in dezelfde maand zagen 9 waarnemers, onafhankelijk van elkaar, 3 tot 8 exemplaren foerageren in Geel-Ten Aard,

Koereigers. © Frans Emmerechts

Acht koereigers bij vier schapen. © Frans Emmerechts

nabij natuurreservaat de Zegge. Die waarnemingen werden wel aanvaard door de administrators van waarnemingen.be. Maar de beste kans om koereigers te zien heb je in de Westhoek rond natuurgebied De Blankaart in Woumen. Ook bij de Viconiakleiputten in Stuivekenskerke, het komgrondengebied van Lampernisse en zelfs af en toe in De Moeren bij Adinkerke kan je ze vinden. Meestal tref je ze aan in de buurt van koeien maar als die op stal staan zoeken ze het gezelschap op van schapen of zelfs groepen ganzen. Die opvallende associatie met grazende dieren is gebaseerd op het feit dat allerhande prooidieren zoals insecten, wormen en muizen uit hun schuilplaatsen worden gejaagd door de graasactiviteiten.

Broedvogel

De koereiger is een vrij kleine, compacte, actieve, witte reiger met een korte, vaak ingetrokken nek. Buiten de broedtijd is de vogel egaal wit, met een gele snavel en geelgrijze poten. In de broedtijd kleurt de snavel naar oranjegeel, de poten zijn dan ook lichter en er zijn oranje veren op de kruin, borst en mantel. De koereiger neemt toe in ons land. In 2020 werd in de IJzervallei een broedgeval vastgesteld, het eerste buiten de Zwinregio. Het lijkt er op dat 2021 het jaar van de echte doorbraak is geworden, zeker in de IJzervallei. Er werden recordaantallen vastgesteld en het ziet er naar uit dat de soort zich ook definitief als broedvogel zal vestigen.

FRANS EMMERECHTS

Bronnen

:

– K. Devos & W. Debruyne, ‘Ongeziene aantallen koereigers overwinteren in Vlaanderen’, in www.natuurpunt.be/nieuwsberichten, 2022. – Wikipedia.org/koereiger. – Waarnemingen.be.

Koereiger. © Frans Emmerechts

Zes koereigers, een koe en een schaap in Afrika. © Frans Emmerechts

Koereiger tijdens de broedtijd. © Frans Emmerechts

LAWAAI SCHOPPERS

In mei kan het leven weer beginnen. Dan loop ik langzaam, bijna sluipend over het zandpad om ze goed te kunnen horen. Je hoort ze wel, maar je ziet ze zelden. En hun geluid past perfect bij de lange zomeravonden en heeft iets mysterieus en ook iets sympathiek. De producent ervan weet iedereen bij naam te noemen: de veldkrekel. Het insect heeft, behalve muzikale talenten, meer onverwachte kanten. Aan beide kanten zingen de veldkrekels, de meesterzangers van het zand en de open heide.

Nimf veldkrekel. © Paul Wouters en Marianne Horemans

Zuivere zang

Een krekel is toch wel wat anders dan een sprinkhaan. De krekelachtigen behoren met de veldsprinkhanen en de sabelsprinkhanen wel tot de grote groep van de sprinkhanen, maar ze zijn anders. Hun gezang bijvoorbeeld bestaat uit zuivere en heldere tonen. Het getsjirp van de veldsprinkhanen klinkt daarbij eerder als een soort ruis, krassend en onzuiver. Ook de plaats waar je de dieren kan vinden is verschillend. In grazige plaatsen zijn de springerige veldsprinkhanen vaak massaal te zien. Sabelsprinkhanen hebben vooral in struiken en bomen hun domein. De meeste krekels zijn echte grondbewoners.

Alle insecten hebben tastzin. De meeste kunnen zien, ruiken en proeven. Slechts een enkeling heeft gehoor, iets wat natuurlijk alleen zin heeft als het insect zelf ook geluid kan maken. En dat kunnen krekels, tot vervelens toe. Meestal zijn dat de mannetjes. Een krekel horen is leuk, maar de zanger zien is natuurlijk nog mooier. Maar daar denkt hijzelf anders over. Op vijf meter afstand valt het geluid stil. Geen krekel te zien. Zijn knieën hebben hem gewaarschuwd. Daarin zitten zintuigen die iedere trilling van de grond kunnen waarnemen. Het gedreun van een tweevoeter ontgaat hem zeker niet. Bij een tweede voorzichtige toenadering schiet er een veldkrekel weg in een holletje onder een overhangende graspol. Na een half uur stilzitten zie ik twee lange sprieten, voorzichtig tastend, uit het gangetje komen. Een geblokte kop volgt en daarna nog een stevig, zwart achterlijf van zo’n twee centimeter lang. Grote stekels sieren de achterpoten. Even loopt de zanger heen en weer op het met zand geplaveide podium. Het publiek wordt aan alle kanten begroet. De spanning neemt toe, het concert kan beginnen.

Natuurlijke versterker

De vleugels komen schuin overeind en bewegen bijna ongemerkt in een razend tempo over elkaar heen. Onder de rechtervleugel zit een klein kammetje met een reeks tandjes. Die strijken over een verdikte ader van de linkervleugel en laten de vleugel voor een korte tijd snel heen en weer trillen. Vijfduizend trillingen

per seconde zorgen voor een helder, muzikaal geluid. Een gedeelte van de rechtervleugel, de vleugelspiegel, geeft de toon aan. De totale vleugel werkt als een natuurlijke versterker, zoals een klankkast van een viool of gitaar. Het harde hoornige randje van de vleugel heet het plectrum en daar is het hulpstukje van de gitaarspeler naar genoemd. Het geluid klinkt daardoor hard en helder. En dat is nodig wil een vrouwtje hem ooit kunnen vinden tussen het hoge gras. Het lied van onze meesterzanger is namelijk een liefdeslied. Geen serenade onder het balkon van zijn geliefde, maar voor zijn eigen deur. Het vrouwtje zwerft rond en laat zich verleiden door de beste zanger. Zigzaggend en vertrouwend op haar oren in de schenen van de achterpoten spoort ze de zanger op. In de platte scheenplaat is een gedeelte van het pantser zo dun, dat het als trommelvlies fungeert. Achter dat ‘trommelvlies’ is ruimte voor sensoren, die met zijn zenuwstelsel in verbinding staan. De veldkrekel wisselt bij aankomst van het vrouwtje meteen van partituur en zingt een welkomstlied om haar in de juiste stemming te brengen. Hierbij draait hij steeds zijn achterkant naar haar toe. En tussendoor fluistert hij haar kleine, haast onhoorbare geluidjes toe. Gevangen door zijn charmes kruipt ze op zijn rug. Hij kromt vervolgens zijn achterlijf omhoog en bevrucht haar. Na de paring legt het vrouwtje met haar lange legboor de eitjes op een warm plekje in het zand. Reeds na enkele weken kruipen er jonge krekeltjes uit het ei. Miniatuurtjes van hun ouders, maar nog zonder vleugels. Tijdens de zomer en herfst doen ze zich te goed aan grassen en blaadjes. In de nazomer graven ze een eerste onderkomen in de grond. Iedere week spit de krekel weer iets dieper, het zand voor de deur uitstrooiend. Tegen de winter is de gang 30 centimeter diep. Veilig en zo goed als vorstvrij. Daarin brengt hij de winterrust door. De ademhaling zakt naar een tiende van het normale niveau. Alle levensfuncties staan op een laag pitje tot het voorjaarszonnetje de jonge krekels wekt. Ze hebben dan honger.

Nieuw vel

Het lentegroen smaakt ze goed. Een paar maal groeien ze uit hun vel. Dat gaat uit en er komt een nieuw pantservel dat weer wat ruimte geeft om te groeien. Na de laatste vervelling zijn ook de vleugels volgroeid. Dan zijn artiest en zijn instrument er weer klaar voor. De concerten kunnen beginnen. Mijn krekel had die dag minder geluk. Aan het einde van de middag was er nog geen vrouwtje langs gekomen. Zijn laatste lied zingt hij half in zijn gang gezeten. De nauwelijks ontwikkelde ondervleugels liggen als natte zweetdoekjes op zijn rug. Einde lied, morgen beter. Op vele plaatsen bij ons horen we veldkrekels: aan de Ronde Put en vanaf De Maat, Den Diel tot in Klein Verkallen. De Kempen is zijn voornaamste gebied om te vertoeven. Veldkrekels vliegen namelijk niet en moeten te voet andere heidegebieden en heischrale graslanden koloniseren. Verbindingen tussen de heideterreinen waar onze zanger zonder problemen doorheen kan lopen zijn dus ideaal voor hen.

GILBERT LOOS

Vrouwtje met legboor. © Gilbert Loos

Zingend mannetje, half in zijn gang gezeten. © Gilbert Reypens

Mooie natuurwaarnemingen

Egel 1

10 juli. Foto van een jong egeltje, naarstig op zoek naar wat lekkers in het gras te Meerhout. Het beestje is amper 10 cm lang.

ELS VAN GESTEL

Boomhommel op veelbloemige roos Half mei waren ze weer terug, de boomhommels, met tientallen… De veelbloemige roos vond ik meer dan tien jaar geleden langs de Molse Nete en heb ik gestekt. Een heel dankbare roos en weinig ziektegevoelig.

FONS LOMMELEN

Boommarter

25 juni. Door het lawaai van gaaien en kraaien boven onze hoofden kregen we deze ‘nieuwsgierige’ boommarter in de kijkers tijdens een excursie rond put Rauw.

JEF SAS, KATELIJNE BOHY

Op het wandelpad richting uitkijkpost Grote Zandput vond ik een neushoornkever! De neushoornkever dankt zijn naam aan de hoornachtige stekel op de kop van de mannetjes. Die dient om concurrenten omver te duwen en niet ter verdediging.

INGRID JANSSENS

Bijzonder gewei

Op 1 mei zag ik deze mooie reebok in Geel-Bel. De grijze snuit en forse lichaamsbouw wijzen op een al wat oudere bok. Omdat hij aan de ene stang 4 enden en aan de andere stang 3 enden heeft, spreekt men van een ‘onregelmatige 8-ender’. Het hoogste aantal uiteinden (‘enden’) wordt verdubbeld om aan te geven welk gewei het is.

PETER VAN DEN BROECK

Gewone kameleonspin

Op 26 juni heb ik een gewone kameleonspin gespot in onze tuin te Olmen. Spinnen zijn niet mijn favoriete diertjes maar deze was toch te mooi om niet te fotograferen.

SINDY PUTTENAERS

Segrijnslak

21 juli. De regen was niet alleen welkom voor de planten. Deze segrijnslak deed zich tegoed aan de druppels op de planten.

KRISTIN VAN GESTEL

Aardhommels

Op borststuk en achterlijf een okergele band en een witte punt aan het achterlijf… aardhommels of toch zeker hommels die horen tot de aardhommelgroep. In onze tuin groeide dit jaar een prachtige artisjokstruik, de beestjes lustten ze wel…

KRIS VAN ELSEN

Bijzondere kleur (Egel 2)

20 juli. Ik stuurde je een dikke week geleden al een foto van een egeltje. Deze morgen kwam ik echter dit bijzondere exemplaar tegen, in mijn eigen tuin in Mol nog wel. De kleur is alleszins afwijkend. Albino's hebben altijd rode ogen. Deze foto bewijst niet dat deze dat heeft. Bovendien zit er nog wel iets van kleur in. Dit noemen ze dan leucisme (is doorgaans ook eerder gelig dan echt wit).

Vierlijneendagsvlieg

Ik kwam ze tegen toen ik met mijn macrolens de zijkant van de Nete aan het afzien was in Dessel: een haft uit de familie van gewone eendagsvliegen. Een legsel bestaat uit duizenden eieren, die rechtstreeks in het water worden afgezet. De nimfen eten organisch materiaal in het slik op de bodem. Volwassen eendagsvliegen eten niet.

ELSE MAES

Reebok

In bijlage een wat vage foto van een zeer leuke waarneming. Op 1 juni om 6 u ’s morgens zag ik twee reebokken in onze eigen tuin aan de Volmolenheide in Mol. Op slechts enkele meters van ons huis. Op 2 juni, zelfde tijdstip, zat er één.

LIEVE HENS

Koninginnenpage

De koninginnenpage is onze grootste en tevens één van onze mooiste inheemse dagvlindersoorten. Liliane kon er een fotograferen. Kris vond in zijn tuin een rups, rustig knabbelend op een venkelplant. Zo’n rups kan tot 50 mm groot worden.

LILIANE WINTERS EN KRIS VAN ELSEN

ELS VAN GESTEL

Glasvleugelpijlstaart

Op 24 juli een glasvleugelpijlstaart op bezoek gehad in onze tuin in Geel... een dagactieve nachtvlinder die familie is van de kolibrievlinder. Zijn vleugels zijn doorschijnend... vandaar zijn naam... prachtig gewoon.

MAARTEN WILLEMS

Spinselmotten op inlandse vogelkers

Zie je wel eens rupsen aan een zijden draadje bengelen, of een boom die helemaal ingepakt is? Het zijn rupsen van spinsel- of stippelmotten. De rupsen zijn onschadelijk en de bomen zijn bestand tegen dit soort vraat. Er zijn verschillende soorten spinselmotten die elk op een andere boom of struik te vinden zijn. Boomsoorten waarop je ze het meest tegenkomt zijn: sleedoorn, meidoorn, kardinaalsmuts, vogelkers, appelbomen en wilgen.

FRANS EMMERECHTS

Kleine egelskop

12 juli. Aan de boord van de Nete zag ik voor de eerste keer kleine egelskop. Groeit meestal in zoet, ondiep water van eerder voedselrijke waterlopen, sloten en plassen. Ze wordt met kwel geassocieerd.

ROGIER TORMANS

Grauwe vliegenvanger

De zeldzame grauwe vliegenvanger nestelt wel eens in onze tuinen. Hier wacht hij om zijn kleintjes te voederen tot Staf uit de buurt is. En Rais kon een op voedsel wachtend jong in de tuin fotograferen.

STAF KAUWENBERGHS EN RAIS FOULON

Weidebeekjuffer

Door de vlinderachtige vlucht een opvallend mooie verschijning bij beken: mannetjes weidebeekjuffer. Blauw metaalglanzend lichaam, een grote zwarte vlek in de vleugels, vleugeladers met blauwe glans…

GILBERT REYPENS

Europese hoornaar

0De Europese hoornaar of paardenwesp doet mensen huiveren, maar is een heel goedaardige wesp. Tenzij je té dicht bij haar nest komt doet ze figuurlijk geen vlieg kwaad. Letterlijk daarentegen… is onze grootste wesp een echte insectenkiller! Dit nest vond ik in een appelboom van onze boomgaard in Meerhout.

PAUL GRIETENS

Bruine korenbout

22 mei, natuurgebied De Maat in Mol. De bruine korenbout is een echte libel uit de familie van de korenbouten. Het is een opvallende oranje of blauwe verschijning die in België vrij algemeen, maar in Nederland vrij zeldzaam is.

PAULLEON VAN GESTEL

Kievit

Weidevogels hebben het moeilijk. Een van die vogels die fel achteruit gaat is de kievit. Tijdens een wandeling in natuurgebied de Most heb ik een foto kunnen maken van deze prachtige bedreigde vogel.

JAAK GEYS

Gestreepte distelboktor

De gestreepte distelboktor is een Zuid- en Midden-Europese soort, die uitbreidt naar het noorden maar in onze contreien toch nog als zeldzaam wordt gecatalogeerd. Waargenomen in Ham-Kwaadmechelen.

MARC MANGELSCHOTS

Meikever

Een meikever kan je waarnemen vanaf eind april tot eind mei. Bij temperaturen boven de 20°C kan je ze in de avondschemering zien zwermen rond loofbomen. Meikevers hebben een voorkeur voor zomereik, beuk, haagbeuk en fruitbomen. Overdag rusten ze uit op boomtakken. Deze zag ik in mijn tuin in Geel-Kievermont.

RIA SYEN

Lijstersmidse

Slakken vormen een belangrijke voedselbron voor de zanglijster. De slakkenhuisjes worden met een stevige nekzwaai tegen een steen stuk gemept zodat de slak uit haar huisje kan worden getrokken. Vaak wordt hiervoor eenzelfde steen gebruikt, waarrond dan vele stukgeslagen huisjes liggen (een lijstersmidse).

FRANK VAN CAMPENHOUT

Quaggamosselen

Zoetwatermosselen onder het zadel van een fiets, opgevist aan de brug in Hoolsterberg, Balen. Ze hoorden thuis in de Dnjepr in Oekraïne en hadden een lokaal verspreidingsgebied in de afwatering van de Zwarte Zee. Sinds de jaren 1980 hebben ze veel rivieren in Oost- en West-Europa gekoloniseerd. In Vlaanderen komt de quaggamossel voor sinds 2009.

Ooievaarsnest

Op 1 augustus na een vlindertelling in het Zammelsbroek, zag ik dit ooievaarsnest in Geel-Oosterlo. Twee jongen werden door beide ouders verzorgd. Een van de oudervogels is geringd en afkomstig uit Gorssel (Gelderland NL). Hij zou in 2021 al regelmatig in het Zammelsbroek zijn gezien. Een zeer laat broedgeval! Als ze groot zijn en uitvliegen begin oktober, zijn de trekkende ooievaars al weg… Benieuwd hoe dit afloopt!

WILFRIED VANUYTSEL

Grauwe klauwier

Terug van weggeweest in het Grote Netewoud schreef Luc Damen in Meander 2 van dit jaar. En inderdaad, op 3 juli kon ik zowel een mannetje als een vrouwtje fotograferen in Scheps, Balen.

GILBERT REYPENS

Wespendief

20 mei. Deze wespendief is in Breeven door het bladerdak van het dichte kreupelhout van het broekbosje gebroken, om dicht bij de grond poolshoogte te nemen. Dat hij daarbij vlak bij onze camera landde is een gelukkig toeval. De duivenkop verraadt zijn mimicry als buizerd en de klauwen zijn ook meer die van een graver dan van een killer.

PETER STROOBANTS

Oproep!

Voor deze rubriek roepen we al onze lezers op om actief mee te werken. Zag u zelf iets moois of speciaals in de natuur in onze regio of in gebieden waar onze afdelingen of werkgroepen op uitstap gaan, laat het ons weten.

Bedoeling is om ons tijdschrift nog meer een tijdschrift van alle leden te laten zijn.

Stuur je interessante waarneming naar frans.emmerechts@gmail.com en misschien verschijnt ze dan wel in de volgende Meander!