Thay cho

cảm giác thừa mứa, mặt khác tạo ra mong muốn có thêm những tiêu khiển nữa, mới hơn, đần độn hơn.” Nói nôm na, giống như với bất cứ thói nghiện nào, càng ngày người ta càng cần những liều nặng đô hơn. Họthèm khát cái khoái cảm chốc lát mà không biết là mình đang đi vào bần cùng, ởđây là bần cùng vềtinh thần.

Với triết gia người Đức Norbert Boltz, sự khác nhau giữa trước kia và ngày nay là trước kia cái thô thiển và rẻ tiền phải bị giấu giếm đi, còn ngày nay chúng chiếm những vị trí quan trọng nhất, dương dương tựđắc, vì chúng đem lại nhiều tiền nhất.

Theo nhà nghiên cứu truyền thông Mỹ George Gerbner, người kể những câu chuyện văn hóa cũng là người chi phối các hành vi của con người. “Trước kia, người kểchuyện là cha mẹ, trường học, tôn giáo, cộng đồng,” ông chỉ ra thêm một thay đổi nữa trong xã hội. “Ngày nay, đó là một nhóm nhỏcác công ty, họkhông có gì để kểnhưng lại có rất nhiều thứđểbán.”

Chúng ta đã trở thành những con bò ngoan ngoãn ăn cỏ trong chuồng của những tập đoàn truyền thông. Trong cơn đói tiêu khiển vô độ, chúng ta đã quên mất rằng mình không còn tựdo.

Tháng Năm 2015

THAY CHO GIỚI THIỆU TÁC GIẢ

(1)

Là tiến sĩ kinh tế người Áo gốc Việt, anh đã có một cuộc sống có thể nói là giấc mơ với rất nhiều người Việt tại một quốc gia phát triển hàng đầu châu Âu. Vì sao anh quyết định về nước?

Mỗi người có một giấc mơ khác nhau. Người thì mong có một công việc ổn định, thu nhập cao, người lại chỉmuốn leo được lên đỉnh Everest. Tôi muốn có một môi trường mới mẻ, gặp được những người thú vị, làm được nhiều điều khác nhau. Tôi ưa thích một tương lai bất ngờ, khó đoán định; và không muốn một lộtrình được vạch ra rõ ràng... Anh trở về Việt Nam vì muốn tìm một tương lai mạo hiểm hơn ư?

Cuộc sống ởViệt Nam nhiều bất ổn hơn, nhưng cũng thú vịhơn nhiều cuộc sống ởchâu Âu... Ở góc độ nào?

Bất ổnvì tỉlệtai nạn giao thông cao hơn, nền y tếkhông hiện đại bằng, mua nhà đất thì cũng rủi ro vì chả biết khi nào bị thu hồi, v.v...

Nhưng ở Việt Nam người ta có thể thử nghiệm bản thân trong nhiều lĩnh vực khác nhau. Điều này chỉcó thểlàm được trong một xã hội chưa có độchuyên môn hóa cao. Ởphương Tây, mỗi người có một chỗđứng như một mắt xích trong dây chuyền xã hội. Việt Nam đang chuyển dịch, đang đầy những đứt gãy xã hội, những xung đột vềgiá trịvà văn hóa trong quá trình toàn cầu hóa. Điều nàythực sựthú vị, tuy rằng có thểgây hoang mang. Có nghĩa giấc mơ phương Tây sẽ không tròn trịa khi ở trong nó? Anh từ bỏ “thiên đường châu Âu” để về với “sự lộn xộn” của Việt Nam?

Nếu đã sống ởnhiều nơi, bạn sẽthấy không có nơi nào hoàn hảo cả. Ởđâu cũng có cái hay và cái dở, nhưng chắc chắn không có xã hội nào chỉ lung linh như một giấc mơ. Ở đâu thì khả năng bạn không hạnh phúc cũng khá cao.

Phương Tây có thể sạch sẽ và giàu có, nhưng không phải thiên đường. Tuần trước CNN vừa đưa tin là ởmột thành phốMỹ, một người phụ nữ độc thân đã chết trong nhà, và chỉ sau năm năm người ta mới phát hiện ra, khi lệnh trả tiền tự động hằng tháng của bà ta không được thực hiện nữa vì tài khoản của bà ta hết tiền. Trong năm năm đó, không có người thân, bạn bè, hàng xóm nào đểmắt xem bà ta sống chết thếnào.

Sự lộn xộn, nhếch nhác ở Việt Nam gắn liền với mức phát triển kinh tế của chúng ta, nó không có gì đặc thù Việt. Các nước đang phát triển khác cũng lộn xộn, bụi bặm, thiếu quy củnhư vậy. Cũng khó mà yêu cầu những người nghèo đang vật lộn hằng ngày phải lịch sự, đi nhẹnói khẽ, và nhường nhịn người xung quanh. Những người không còn nghèo nữa thì vẫn mang thói quen từ thời bao cấp đã ăn sâu trong tiềm thức, nên họ vào resort cao cấp rồi mà vẫn chen lấn nhau khi lấy đồăn. Anh có vẻ lạc quan về “thói xấu” của người Việt?

Tôi chỉmuốn đưa ra những phân tích và lý giải -khi hiểu vì sao họlại xửsựnhư vậy thì ta cũng dễyêu thương và thông cảm với họhơn. Người Việt mỗi khi bức xúc hay nói: “Ở Tây khác lắm, Tây sẽ không thế đâu.” Người “từ bển về” như anh có đồng tình?

Không có văn hóa nào lại ưu việt toàn phần hơn các văn hóa khác. Tôi ngạc nhiên thấy tâm lý sùng bái phương Tây hiện hữu

đến vậy ở Việt Nam. Theo tôi, phương Tây đang có những bế tắc trong xã hội, trong quan hệ giữa người và người. Nói một cách thật khái quát thì chừng nào lệnh chuyển tiền tựđộng của bạn vẫn hoạt động, không ai quan tâm bạn sống hay chết. Có lý do gì để anh “phá” giấc mơ phương Tây thế nhỉ? Giấc mơ phương Tây đang được thể hiện rõ qua khát vọng đưa con đi du học để đổi đời của người Việt, thậm chí có thể bán nhà bán cửa nếu cần?

Giấc mơ này rất mâu thuẫn và hời hợt. Họmuốn con họcó bằng cấp của Tây, nhưng nếu chúng thấm nhuần văn hóa và suy nghĩ phương Tây -ví dụcon gái không chịu lấychồng, hay con trai mà đi học triết học -thì họsẽrất hốt hoảng. Người Việt không muốn thành phương Tây đâu, họchỉmơ cuộc sống vật chất phương Tây mà thôi. Có thể nói là giấc mơ phương Tây bị mắc kẹt trong cái bảo thủphương Đông. Nhưng anh nói rằng phương Tây đang “thèm khát” văn hóa gia đình, bạn bè của người phương Đông mà?

Đúng vậy, nhưng không nên cực đoan quá. Phương Tây đặt cá nhân lên trên hết, và làm con người mất phương hướng. Người Việt lại quá lo lắng xem tập thểnghĩ gì vềmình, khiến họtựđàn áp cái tôi của mình. Điều này làm thui chột sự sáng tạo và khiến người ta khổsở.

Người Việt cũng hay rơi vào giữa hai thái cực cực đoan, khi thì kiêu ngạo, nghĩ mình là ưu tú hơn hết, lúc thì tựti, coi mình thuộc loại vô phương cứu chữa. Điều gì khiến anh thấy khó chịu nhất khi sống ở phương Tây?