Van Scouting naar Padvinderij naar Scouting

Een bevlogen baron in Ommen

Philip Dirk baron van Pallandt, die op 28 december 1889 werd geboren aan de Korte Vijverberg in Den Haag, had een oom in Ommen. Deze ongehuwde Rudolphus Theodorus baron van Pallandt bewoonde daar het landgoed Eerde. Hij was een druk bezet man, alleen al door het beheer van het huis en een tiental boerderijen. Bovendien was hij sinds 1910 gemeenteraadslid in Ommen, lid van Provinciale Staten en van de Eerste Kamer der Staten-Generaal. Ondertussen organiseerde hij regelmatig jachtpartijen en zo leerde hij ook zijn jonge neef Philip beter kennen. Die was dikwijls van de partij en ging zeer van het landgoed houden. Dankbaar aanvaardde de neef dan ook het landgoed dat hem toeviel, nadat de oom in 1913 plotseling was overleden. Het volgende jaar verhuisde de toen 23-jarige Philip naar Ommen. Ondanks zijn jeugdige leeftijd was hij al een man van de wereld, die veel had gereisd en had kennisgemaakt met verschillende culturen en levensbeschouwingen. En: hij was een idealist. Hij bewoog zich veel in kringen van wereldverbeteraars zoals de Idealisten Associatie, de Theosofie en de Quakers. Aan zijn idealisme verbond hij soms vergaande consequenties. Toen hij bijvoorbeeld omstreeks 1920 in Londen kennismaakte met de wereldleraar Krishnamurti, was hij zo onder de indruk van diens woorden, dat hij hem zijn landgoed schonk. Omdat Krishnamurti geen persoonlijke bezittingen wilde, werd het landgoed ondergebracht in een stichting. Krishnamurti’s Orde van de Ster bracht haar hoofdkwartier over naar kasteel Eerde. Duizenden volgelingen vanuit de hele wereld trokken sinds 1924 naar Ommen, als daar Sterkampen werden gehouden. In 1929 hief Krishnamurti de Orde echter volkomen onverwacht op. De kampen werden voortgezet tot de Tweede Wereldoorlog. De Quakers – leden van een religieuze groepering met wortels in het christendom, die in 1934 in Eerde een internationale school hadden opgericht – moesten in de oorlog eveneens vertrekken. Een beweging waarmee Van Pallandt zich, tot zijn dood op 1 november 1979 óók sterk verbonden voelde, de Scouting, is tot op de dag van vandaag actief aanwezig in Ommen.

Philip Dirk baron van Pallandt was één van de eersten die werden geraakt door de idealen van Scouting, een nieuwe, omstreeks 1907 vanuit Engeland naar Nederland overgekomen, jeugdbeweging. Hij had een Engelse moeder met relaties in Scouting-kringen en kwam daardoor al vroeg in contact met de geestelijk vader van de beweging Lord Baden Powell. Van Pallandt werd zo een van de grondleggers van de Padvinderij in Nederland. Samen met anderen verzorgde hij voorlichtingsavonden en gaf hij leiding aan de Haagse Troep 2, die later de naam Van Pallandt-groep zou gaan dragen. Toen Baden Powell op 9 september 1911 tijdens een wereldreis de Nederlandse scouts toesprak, zorgde Philip voor de vertaling van de woorden van de voorman.

Van Scouting naar Padvinderij naar Scouting

Eerder Stichting ter nagedachtenis aan moeder Edith

In 1927 overleed Philips moeder Edith Sara Woodword. Het geld dat hij van haar erfde, bracht hij onder in een stichting, die daarmee vooral goed werk deed in de Ommer gemeenschap. ‘De Eerder Stichting’ bouwde het Edith-hofje aan de Koesteeg, met huizen voor de allerarmsten van Ommen. Ook bouwde de stichting het Edithhuis, dat werd gebruikt als kleuterschool, bibliotheek en badhuis.

In negentien-drie-zeven…

Een wereldwijde ontmoeting van padvinders, eens in de vier jaar, is de Wereld Jamboree die telkens in een ander land wordt gehouden. In 1937 was Nederland aan de beurt en vond de Jamboree plaats in het dorpje Vogelenzang, nabij Bloemendaal. De bijeenkomst gaf een enorme impuls aan de jeugdbeweging in die jaren. Heel Nederland zong toen: ‘In negentien-driezeven, dan wil je wat beleven, dan komt de Jamboree naar Nederland…’ Prinses Juliana was al eerder toegetreden als lid van de beweging en kreeg na de oorlog de koosnaam ‘MoVaVeDo’, Moeder Van Vele Dochters. In 1936 was zij beschermvrouwe geworden van het Nederlandse Padvindstersgilde. Prins Bernhard werd, in navolging van Prins Hendrik, in 1937 koninklijk commissaris. Koningin Wilhelmina opende de Jamboree in het bijzijn van de prins en prinses. Ook Baden Powell, voor wie het bezoek gold als één van zijn laatste optredens bij Scouting-bijeenkomsten, was aanwezig. Prins Bernhard verscheen tijdens de Jamboree veelvuldig in Vogelenzang. Hij had een warme belangstelling voor de beweging en in het bijzonder voor de padvinders uit Nederlands-Indië. De volgende Wereld Jamboree in Nederland vond plaats in 1995 in Dronten, op het ‘nieuwe land’ van de Flevopolder.

In drommen naar Ommen

Vanaf 1913 stelde Philip een deel van zijn pas verkregen landgoed Eerde bij Ommen ter beschikking aan de padvinderij. Zo wilde hij handen en voeten geven aan de idealen van de nieuwe jeugdbeweging. Al snel nadien konden de padvinders gebruik maken van een terrein aan de weg van Ommen naar Den Ham, het latere Scouting Labelterrein. Het licht glooiende gebied met een oppervlakte van ruim twee hectare aan de oevers van de Regge werd binnen zeer korte tijd ook bij kampeerders populair; werden hier in 1920 nog 2.500 overnachtingen geboekt, in 1924 waren het er al 15.000. In die beginjaren konden de padvinders tevens gebruik maken van een boerderij aan de Koesteeg in Ommen; vooral voor trainingen van leidinggevenden, zoals de Gilwellcursussen voor het kader van de padvindersbeweging. Maar ook geestverwanten waren er welkom. De Italiaanse pedagoge Maria Montessori hield in 1938 aan de Koesteeg bijvoorbeeld een toespraak over haar opvoedkundige uitgangspunten en de vertaling daarvan naar jeugd en jongeren. Vanaf de jaren twintig werden de padvinders nóg meer naar Ommen getrokken. Ze kregen namelijk de beschikking over Gillwell Ada’s Hoeve, die op 9 juli 1923 officieel werd geopend door hoofdverkenner J.J. Rambonnet.

Betrokken dochters

In 1928 trouwde Philip met Wilhelmine Marie (Willy) Voorwijk. Zij was geboren in Nederlands-Indië. Toen zij tien jaar oud was, overleed haar vader, een legerofficier, en keerde zij met haar moeder terug naar Europa. In het gezin Van Pallandt op Eerde werden twee dochters geboren. Op 28 november 1930 zag Erin het levenslicht en op 21 februari 1933 Irthe. Beide baronessen groeiden op Eerde op en gingen er naar de school van de Quakers, waar zowel lager onderwijs als voortgezet onderwijs werd aangeboden. Beiden werden in hun kinderjaren ook lid van het Meisjesgilde van de padvinders aan de Koesteeg, waar hun kindermeisje Stiene Bouwman de akela was. Erin bezocht na de oorlog het Baarns Lyceum, studeerde in Amsterdam wiskunde en werd daarna lerares wiskunde op de Internationale School Eerde. Zij trouwde in 1950 met Cornelis Oudshoorn, conrector van de school, en ging wonen op het landgoed. Irthe was creatief ingesteld en volgde een opleiding in de mode in Engeland en Parijs. Zij was jarenlang werkzaam in een hoedenatelier en trad op 30 augustus 1958 in het huwelijk met Charles Henri André de la Porte. Haar man was directeur van de technische groothandel Merrem & De la Porte. Ook zij gingen wonen op een deel van het landgoed, in de villa ‘De Esch’, ontworpen door de architect ir. H. Sangster in de stijl van de Amerikaanse architect Frank Lloyd Wright. Beide dochters van de baron wonen nog steeds op het landgoed Eerde en zijn nog immer betrokken bij de activiteiten van Scouting op Eerde. Erin Oudshoorn-van Pallandt: ‘Scouting heeft enorm veel goed gedaan. Het geeft de jeugd de ervaring van het buitenleven. Ik ben er natuurlijk traditioneel mee opgegroeid door mijn vader, maar het geeft ook mij nog altijd een positief gevoel als ik de jeugd bezig zie op en rond Eerde.’

Gilwell Ada’s Hoeve

In 1935 werd het gehele terrein rond Gilwell Ada’s Hoeve, mét het tot dan gehuurde huis zelf, in eigendom overgedaan aan de Nederlandse Padvinders Vereniging. Het terrein aan de Vecht heeft een oppervlakte van zo’n 45 hectare. De bosrijke omgeving waarin het ligt, wordt afgewisseld door kampeerveldjes. Op 28 augustus 1948 werd hier het Rambonnet-huis geopend, ontworpen door de architect D. Zuiderhoek. Het gold als model voor een ideaal groepshuis. Kort daarna verrezen ook de kampvuurplaats, het magazijn, het bureau, de shop en de toegangspoorten. Het magazijn werd bekostigd uit de opbrengsten van ‘Heitje voor een Karweitje’ uit 1955. Op vrijdag 19 maart 1993 brandde het Rabonnethuis echter tot de grond toe af, vermoedelijk nadat kinderen - van de weg over het hek geklommen - tegen de achtermuur van het huis een vuurtje hadden gestookt. In 1995 verrees een nieuw gebouw. Het was afkomstig van de achttiende Wereld Jamboree in Dronten. Het hoofdkwartier - het Jamboree Headquarters, kortweg JHQ - werd na afloop van het festijn afgebroken, overgebracht naar Ommen, herbouwd op de plaats van het Rambonnethuis en omgebouwd tot Jamboreehuis. Het terrein van Ada’s Hoeve is nog altijd een favoriete locatie van Scouting Nederland en wordt jaarlijks door duizenden scouts bezocht. Zo houden de Overijsselse scouts er elke vier jaar hun Koempoelan, een driedaagse meeting van alle kaderleden van de Scoutinggroepen uit de provincie.

ALMELO: Stadsmuseum Almelo

Het licht in Twente; foto’s van de omgeving van Almelo en de fototoestellen die Dirk Schlüter door de jaren heen heeft gebruikt 26 oktober t/m 24 december 2010 @ www.stadsmuseumalmelo.nl

DEVENTER: Historisch Museum

Tien Eeuwen Topstukken; de rijkdom van Deventer

Boekenstad t/m 16 januari 2011 @ www.deventermusea.nl

DEVENTER: Speelgoedmuseum

Toffe treinen; 25 jaar ModelSpoorClub Deventer t/m 31 oktober 2010 @ www.deventermusea.nl

DEVENTER: SAB

Schatkamerrondleidingen gedurende het gehele jaar op afspraak @ www.deventermusea.nl

ENSCHEDE: TwentseWelle

Overijsselse Erfgoed Design Award, brengt de geschiedenis tot leven t/m 31 oktober 2010 Beter dan God; hoe ver gaat de mens voor uiterlijk vertoon? t/m 28 februari 2011 @ www.twentsewelle.nl

GOOR: Goors Historisch Museum

Sporen van het spoor. Aan de hand van foto’s, kaarten en

Google Earth kan men de loop van de opgeheven spoorlijn van Hellendoorn naar Neede en de nog zichtbare restanten bekijken t/m met december 2010 @ www.historischgoor.nl

HENGELO: Twents Techniekmuseum HEIM

Het huishoudparadijs; interactieve en nostalgische tentoonstelling over mooie, gekke en bijzondere apparaten uit 100 jaar huishouden t/m 16 januari 2011 @ www.techniekmuseumheim.nl

HOLTEN: Natuurdiorama Holterberg

Welk vel past jou? t/m 2 jan 2011 @ ww.museumholterberg.nl

KAMPEN: Stedelijk Museum

Henk Poeder; schilderijen (schenkingen aan Kampen) Do you want to know the whole story? 30 november 2010 t/m 30 januari 2011 @ www.stedelijkemuseakampen.nl

KAMPEN: Museumboerderij Kampereiland Erf 29

Naald en draad, borduren, breien, haken en kleding maken t/m oktober 2010 @ www.erf29.nl

MARKELO: Museum Eungs Schöppe

HOOFDZAAK: hoofddeksels in soorten en maten 21 t/m 24 oktober, 28 t/m 31 oktober 2010 en op afspraak @ www.eungsschoppe.nl

NIEUWLEUSEN: Museum Palthehof

ServiesGOED, mooi op tafel; de mooiste, dierbaarste en opmerkelijkste serviezen van inwoners van Nieuwleusen en omgeving t/m 30 oktober 2010 @ www.palthehof.nl

OMMEN: Nationaal Tinnen Figuren Museum Anne Frank-figuren samen met Israëlische klederdrachtpoppen

t/m 31 oktober 2010 Tuinen, binnen en buiten t/m 5 december 2010 @ www.tinnenfigurenmuseum.nl

OOTMARSUM: Onderwijsmuseum Educatorium

120 jaar tekenonderwijs t/m mei 2011 @ www.educatorium.nl

STEENWIJK: Instituut Collectie Hildo Krop

Dans- en toneelmaskers van Hildo Krop t/m 31 maart 2011 @ www.hildokrop.nl

STEENWIJK: Stadsmuseum Steenwijk

50 jaar NoordWestGroep t/m 16 december 2010 @ www.stadsmuseumsteenwijk.nl

VOLLENHOVE: Cultuur Historisch Centrum Land van

Vollenhove

Beulake; mysterie van een verdronken dorp t/m 30 oktober 2010 @ www.chcvollenhove.nl

ZWARTSLUIS: Centrum Natuur en Ambacht

‘Zwartsluis, een groot en deftig dorp’ t/m 6 november 2010 @ www.schoonewelle.nl

ZWOLLE: Museum de Fundatie

Jeroen Krabbé; De ondergang van Abraham Reiss t/m 5 december 2010 @ www.museumdefundatie.nl

ZWOLLE: Stedelijk Museum

Een wereld van verschil; tekeningen, etsen, schilderijen van de Deventer kunstenaar Peter Paul Hattinga Verschure t/m 9 januari 2011 Het leven getekend. De Gouden Eeuw van Gesina ter Borch t/m 9 januari 2011 @ www.stedelijkmuseumzwolle.nl

ZWOLLE: Expeditie Ecodrome

Om lekker door te bladeren t/m 2 januari 2011 @ www.ecodrome.nl

Zwolle: Historisch Centrum Overijssel

De Oude Ambachtsschool in volle bloei t/m 11 februari 2011 Waanders Lezing; Ben Knapen over Johan van

Oldenbarnevelt en de hedendaagse politiek 7 november, aanvang 14 uur Symposium 'Zit het in de genen? Familiebesef en collectieve identiteit bij adel in Nederland.', Zie ook pp. 20-21. 19 november 2010 @ www.historischcentrumoverijssel.nl

Illustratie Leo Faes.

Archeologiedag in Borne

De Provincie Overijssel en Het Oversticht organiseren een expositie over de wapenvondsten van de zogenoemde ‘Ruiter van Borne’ uit de Vroege Middeleeuwen. De ijzeren voorwerpen, die in 1987 werden gevonden, lagen in het Provinciaal Depot voor Bodemvondsten in Deventer en verkeerden in slechte staat. Na conservering en restauratie behoren ze inmiddels tot de archeologische topvondsten van Overijssel. Ze zijn te zien tijdens de Overijsselse Archeologiedag op zaterdag 30 oktober in het Kulturhus in Borne. De archeologen Dick Stapert en Marcel Niekus zullen daar spreken over werktuigen en afslagen van Neanderthalers. Ook andere professionele archeologen houden er lezingen. Zie ook de pagina’s 18 en 19 van dit tijdschrift en de websites www.oversticht.nl en www.overijssel.nl.

1 G.J. Eshuis; met een biografie van Dinand Webbink. Ontdekkingsreizen langs de Regge: historische speurtochten rond Hellendoorn, Den Ham en Daarle. Nijverdal 2010. 156 pp. € 14,95.

De autodidact Gerrit Jan Eshuis (1895-1980) past in het rijtje Snuif, Van Deinse, Van Coeverden, Cato Elderink, Dingeldein, allen ‘streekhistorici’ zonder opleiding in die richting en géén journalist. Elke week ging hij letterlijk ‘de boer op’ en verzamelde hij informatie over vroegere gebruiken, veldnamen, de geschiedenis van een erf enzovoort. Ook was hij zeer geïnteresseerd in archeologie. Voor het Dagblad van het Oosten schreef hij artikelen over het platteland rond Almelo en verre omgeving, die deels werden gepubliceerd in Van boerenland tot stadsrand. Dit boek bevat artikelen van de man ‘die het landschap lezen kon’, aldus de toegevoegde biografie, uit de periode 1941-1965. ■

3 Eddy van der Ley [tekst], Willy Berends en Jasper van de Bult [samenstelling]. Van ons: het officiële kampioensboek van FC Twente. Enschede 2010. 152 pp. € 17,50.

Groot formaat boek, met veel foto’s over het unieke seizoen 2009-2010, waarin FC Twente voor het eerst landskampioen werd. Alle competitiewedstrijden, de spelers, het kampioenschap en de huldigingen worden uitgebreid in beeld gebracht. Journalist Eddy van der Ley beschrijft het seizoen van wedstrijd tot wedstrijd, waarbij een gedurende het seizoen nauwelijks uitgesproken gedachte –‘we zouden zelfs kampioen kunnen worden!’ –toch bewaarheid wordt. ■

5 Kamper Almanak & Kamper Canon 2010. Kampen 2010. 224 pp. Gratis.

De Kamper Almanak is een cultuurhistorisch jaarboek met historische bijdragen, jaaroverzichten en dergelijke. Dit jaar is de almanak tegelijk met de Kamper Canon in één cassette uitgegeven. De vijftig vensters met onderwerpen en gebeurtenissen uit de geschiedenis van de Gemeente Kampen in de Canon zijn geschreven door 24 auteurs. De IJssel speelt uiteraard in de geschiedenis van Kampen een belangrijke rol. Verder komen aan bod: gebouwen (van Bovenkerk tot Koornmarktspoort), personen (van Hendrick Avercamp tot Jaap Stam), gebeurtenissen (van De Kamper tuchtzaak tot De brand in Grafhorst), tijdperken uit de Kamper geschiedenis, bedrijvigheid, religie, vervoer etc. De Kamper Canon is raadpleegbaar via de website www.canonvanoverijssel.nl. ■

1 2 3 4 5 6

2 Eric Sleeuwits en Roel Elsman; foto’s Kirsten Wilmink. Roots in Twente: twintig bekende Nederlanders over hun geboortegrond. Deventer 2010. 87 pp. € 29,95.

Twintig portretten van bekende Nederlanders, die gemeen hebben dat ze hun jeugd in Twente hebben doorgebracht, alvorens naar elders te vertrekken en bekend te worden. Het gaat om sporters, media-iconen, kunstenaars, schrijvers en anderen, waarvan lang niet iedereen zal weten dat ze in Twente zijn opgegroeid. De interviewers Eric Sleeuwits en Roel Elsman proberen te achterhalen welke invloed hun geboortestreek heeft gehad op hun leven tot op dit moment. Dat blijkt nogal te verschillen, maar de meeste herinneringen aan Twente zijn positief. Een boek vol herinneringen, verspreid over verschillende perioden. De geënsceneerde fotografie van Kirsten Wilmink is uitzonderlijk mooi. ■

4 Steven ten Veen. 100 jaar atletiek in Zwolle: de historie van AV PEC 1910 Zwolle 2010. 107 pp. € 14,95.

De ontstaansgeschiedenis is ingewikkeld, maar ergens rond 1910 begonnen leden van een Zwolse voetbalclub met het beoefenen van atletiek. Het boek bevat een uitgebreid portret van Wim Peters, decennia lang Nederlands recordhouder hink-stapsprong en gedoodverfd winnaar bij de Olympische Spelen in Amsterdam in 1928. Zijn eerste, formidabele, en waarschijnlijk winnende, sprong werd ten onrechte afgekeurd, waardoor hij totaal uit zijn doen raakte en de finale niet haalde. Zo staan er vele verhalen over atleten van AV PEC 1910 in dit jubileumboek. Een flink aantal van hen verwierf nationale bekendheid, waaronder de Windesheimse Tollien Schuurman, in 1933 de snelste vrouw ter wereld. ■

6 De Canon van Nieuwleusen. 20 vensters op de geschiedenis van Nieuwleusen: Nieuwleusen 2010. 96 pp. € 9,95.

Soms verschijnen canons alleen nog maar op internet. De historische vereniging Ni’jluusn van vrogger vond terecht dat de geschiedenis van Nieuwleusen in twintig vensters ook ‘geboek staafd’ diende te worden. Dit heeft geresulteerd in een handzaam en ruim geïllustreerd boek over deze voormalige gemeente. De eerste pioniers begonnen rond 1400 met de ontginning van het Ruitenveen, pas in de zeventiende eeuw ontstond Nieuwleusen. Een kleine greep uit de onderwerpen: de Leusener Compagnie, de Palthe’s, de Dedemsvaart, de Union Rijwielfabriek, de ruilverkavelingen. ■

7 W.B. Kranendonk. Wakend aan Zijn poorten: de geschiedenis van de Gereformeerde Gemeente Kampen. Kampen 2010. 734 pp. € 41,95.

De auteur, in het dagelijks leven hoofdredacteur van het Reformatorisch Dagblad, beschrijft de 175jarige geschiedenis van de Gereformeerde Gemeente van Kampen, één van de oudste afgescheiden gemeenten van Nederland. In feite was men 25 jaar geleden al begonnen met het verzamelen van materiaal voor een jubileumboek. De lange voorbereidingstijd heeft geresulteerd in een zeer omvangrijk werk, waarin: ‘de vele ontvangen zegeningen beschreven worden, maar de menselijke kleinigheden en fouten niet verbloemd zijn.’ ■

9 Aafke Brunt en Jan Haverkate Tussen twee tijden – Het levensverhaal van Carel baron van Heeckeren 1809-1875 Zwolle 2010. 248 pp. € 24,95

Nooit veranderde de wereld zo ingrijpend als in de negentiende eeuw. De jonge baron Carel van Heeckeren trouwde met de rijke erfdochter van Twickel, Cornélie van Wassenaer Obdam. Zij had een vergroeide rug en was 10 jaar ouder dan hij. Toch was hun huwelijk een succes. Carel was enerzijds een ouderwetse heer van Twickel en anderzijds een modern man die vele reizen maakte. Aan de hand van vele documenten is het leven en huwelijk van deze baron gereconstrueerd. ■

11 Ruth Sneep & Bas van der Post. Alle fietsroutes in de regio Twente: de 25 mooiste fietstochten : compleet overzicht van te downloaden en andere gepubliceerde routes. Amsterdam 2010. 72 pp. + knooppuntenkaart. € 9,50.

Aan de hand van de knooppuntenkaart zijn 25 routes samengesteld met een lengte van 25-40 km. Daarnaast een compleet overzicht van alle gepubliceerde fietsroutes in Twente, waaronder ook alle van internet te downloaden routes.

12 Floor Looy. Wereldtijdpad : negen historierijke rondwandelingen in Twente en Salland. Barneveld

2010. 144 pp. € 14,50. Floor Looy is de bedenker van het Wereldtijdpad: negen ‘historische’ wandelroutes in de omgeving van de Holterberg langs 2.000 jaarpalen met historische feiten, plus eeuwpalen en themapanelen. ■

7 8 9 10 11 12

8 Dirk Otten. Terug naar de ware Lebuïnus. Deventer 2010. 112 pp. € 19,95.

De Angelsaksische missionaris Lebuïnus (ca. 739773) ondernam gevaarlijke bekeringsexpedities in het Saksenland. Zonder begeleiders bezocht hij een Volksvergadering van Saksische leiders om daar te spreken. Het was een wonder dat hij ongedeerd terugkeerde. Lebuïnus behaalde niet de successen van predikers als Willibrord, Bonifatius en Ludger. Toch werd hij in latere eeuwen in kunst- en dichtwerken – in de geest van de tijd – vereerd, en werden zijn daden verheerlijkt. De oudst bekende geschriften waarin Lebuïnus beschreven wordt, de Vita Antiqua en de Vita Ludgeri zijn in vertaling afgedrukt en worden door Otten geanalyseerd. Hij komt tot de conclusie dat ‘Lebuïnus een jonge, overmoedige missionaris was, goed opgeleid en bezield door idealen. Hij was niet bang voor de dood want het martelaarschap was het hoogste wat hij als missionaris kon bereiken.’ ■

10 Inge Klumper-Eleveld. Jan de foerier, een gewone Steenwijker in de Oost. Steenwijk 2010.

‘Een geschiedenis hebben ze met elkaar. Ieder heeft zijn eigen verhaal. Om verschillende redenen zwijgen ze over hun tijd, die soms explodeert in schreeuwende nachtmerries. De meesten nemen hun geheim mee in het graf. Wat is er gebeurd aan de andere kant van de wereld waar hun herinneringen liggen en hun jeugdige idealisme achterbleef?’ Inge Klumper-Eleveld, reconstrueerde het verhaal van haar vader Jan, oorlogsvrijwilliger, één van de soldaten uit Steenwijk en omgeving, die in oktober 1945 met hun bataljon 1-11-RI vetrokken, richting de Oost. Het is het verhaal van één man en daarmee tegelijkertijd van velen.

Webwijzer

@ www.plaatsengids.nl. In 1998 verscheen de

Topografische gids van Nederland (795 pp.) van Frank van den Hoven. Hij zette alle informatie die hij in de loop van de jaren bij elkaar verzameld had over plaatsen, inclusief gehuchten, buurtschappen, vlekken etc. op internet.

Plaatsengids.nl was geboren. Zijn droom is om ooit een vervolg op Van der Aa’s Aardrijkskundig Woordenboek (13 delen, 1839-1851) uit te brengen. @ http://overijssel1880-1930.blogspot.com/

Overijssel-Plaatsbeschrijvingen 1880-1930 is een weblog van de Overijsselse Bibliotheek Dienst. De teksten en foto’s uit toeristische gidsen en tijdschriftartikelen uit deze periode, die uitgebreide plaatsbeschrijvingen bevatten, zijn gescand en op het weblog weergegeven, waarbij de oorspronkelijke spelling gehandhaafd is. De website wordt maandelijks uitgebreid. @ www.canonvanoverijssel.nl. Met tot nu toe de Canons van: Blokzijl, Deventer, Kampen en Nieuwleusen. @ In opdracht van de Provincie Overijssel inventariseerde

KCO informatie op het gebied van volkscultuur in

Overijssel. Het resultaat is te vinden via www.streekcultuuroverijssel.nl.

Kenniscentrum voor immaterieel erfgoed in Overijssel

IJsselacademie

Onderzoek en publicaties

De IJsselacademie is een onderzoeksinstituut en kenniscentrum voor taal, geschiedenis en traditie in Overijssel. U kunt er terecht met vragen over dit immaterieel erfgoed in de regio. De Academie stimuleert en begeleidt onderzoek van wetenschappers en van amateurs en organiseert educatieve programma’s en bijeenkomsten. Daarnaast is de IJsselacademie een uitgeverij. Veel onderzoek resulteert in publicatie van boeken, dvd’s, cd’s.

Ruim dertig jaar

De stichting IJsselacademie is opgericht in 1977. Haar werkzaamheden worden gefinancierd door de provincie Overijssel, door gemeenten in het werkgebied en door de opbrengst van producties. Ook zijn er incidentele subsidies, zoals van het Prins Bernhard Cultuurfonds, het bedrijfsleven en particulieren die speciaal bij een project betrokken zijn. Het werkgebied spitst zich toe op Salland en het Land van Vollenhove (van Gramsbergen tot Schokland en van Bathmen tot Steenwijk), maar de Academie realiseert op verzoek ook projecten op de Veluwe en in Flevoland.

Wordt u donateur?

Voor minimaal € 20,- per jaar krijgt u 20% korting op onze uitgaven en ontvangt u jaarlijks zes keer MijnStadMijnDorp, Historisch Tijdschrift Overijssel. Gratis!

Hans van der Horst, Een gezicht op de IJssel (fragment

Op stapel

Het vastleggen van stedelijk en landelijk schoon in tekeningen kent een eeuwenlange traditie. Voor Kampen wordt er op die oude stam een nieuwe loot geënt met de publicatie van Tekenend voor Kampen. De gemeente Kampen in een reeks van vijftig prenten. De totstandkoming van de reeks prenten is te danken aan een lovenswaardig initiatief in 2002 van gemeentearchivaris Dicky Haze. Zij gaf de in Kampen woonachtige beeldend kunstenaar Hans van der Horst de opdracht een serie tekeningen te maken van locaties op het grondgebied van de gemeente Kampen. Hoewel hierbij aan Van der Horst de nodige artistieke vrijheid werd gegund, stond één uitgangspunt voorop: de collectie prenten zou een beeld moeten geven van de hele gemeente Kampen, dus niet alleen van de stad, maar ook van de zogeheten ‘kleine kernen’ en de buitengebieden. Van der Horst heeft zich van zijn taak met verve gekweten. Over een periode van vijf jaar maakte hij een reeks van in totaal vijftig tekeningen, die bij elkaar een representatieve, en toch eigenzinnige indruk geven van het aanzien van de gemeente Kampen in het eerste decennium van de 21ste eeuw. Opvallend is de variëteit aan technieken die de kunstenaar heeft gehanteerd; opvallend zijn ook de soms onverwachte plekken en gebouwen die vereeuwigd werden. Als eindresultaat is er een prachtige verzameling topografische tekeningen ontstaan, die voor toekomstige generaties raadpleegbaar blijft in de collectie van het Gemeentearchief Kampen, en die nu in hoogwaardige kleurendruk als prentenboek wordt gepubliceerd. Speciaal voor deze boekuitgave schreef kunsthistoricus Geraart Westerink een informatieve inleiding. Tekenend voor Kampen, een gezamenlijke productie van de Stichting IJsselacademie en het Gemeentearchief Kampen, is een onmisbaar bezit voor eenieder die Kampen in zijn hart gesloten heeft: de Kampenaren zelf natuurlijk, maar ook oud-inwoners en, niet te vergeten, de bezoekende toerist. De publicatie zal medio november 2010 verschijnen en kost € 19,95. Meer informatie bij: jkummer@ijsselacademie.nl

@ www.ijsselacademie.nl

Lespakket Streektaal in de Zorg gepresenteerd

Op 24 september jl. vond in Enschede de vijfde Internationale Streektaalconferentie plaats, met als thema de vraag Heeft het gebruik van streektaal in de zorg een meerwaarde? De Stichting Nederlandse Dialecten organiseerde deze dag in samenwerking met TwentseWelle, de IJsselacademie en de Radbouduniversiteit Nijmegen. Eén onderdeel van het programma was de officiële presentatie van het lespakket “A-j plat kunt praoten, mu-j ’t niet laoten” aan gedeputeerde Dick Buursink en aan Sabine Uitslag, lid Tweede Kamerfractie van het CDA. Het pakket (lesbrief en website) is ontwikkeld door Albert Bartelds, streektaalconsulent van de IJsselacademie, en Cornelis Kapitein, leraar Zorg & Welzijn van Deltion College Zwolle. Zij hebben zich als doel gesteld zorgverleners die de streektaal machtig zijn, te stimuleren hun moerstaal in hun werksituatie te gebruiken. Diegenen die dat niet kunnen, worden in contact gebracht met de diversiteit en de achtergronden van de streektaal, waarbij ook de verschillen tussen de dorpscultuur en de stadscultuur worden behandeld. Bovendien wil het materiaal studenten in de zorg bewust maken van de intimiteit en de kracht die uitgaat van het gebruik van streektaal.

Waterstaatsgeschiedenis gebundeld

Verzamelbundel artikelen Van der Schrier

Momenteel werkt de Stichting IJsselacademie aan een bundel waarin een groot aantal artikelen van waterstaatsexpert D.M. van der Schrier worden bijeengebracht. De opstellen, eerder verspreid gepubliceerd in diverse periodieken, zijn waar nodig aangepast en aangevuld, en voorzien van nieuw kaartmateriaal. Het ligt in de bedoeling de publicatie medio 2011 te laten verschijnen, bij de tachtigste verjaardag van de auteur.

Fondslijst

In MijnStadMijnDorp is geen ruimte voor het afdrukken van onze fondslijst. Wilt u toch de titels weten van onze (nu) 219 uitgaven, belt of mailt u ons dan gerust. Op onze site staat overigens een lijst met boeken met daarbij een korte beschrijving: www.ijsselacademie.nl > Uitgeverij > Overzicht leverbare publicaties.

VORG gebruik als vakantieoord of manege, maar de meeste zijn al jaren uit het landschap verdwenen en dan herinnert niets meer aan hun bestaan. Af en toe zijn nog barakken uit deze kampen in gebruik als schuur of stal bij een boerderij. Omdat er van veel kampen nog zo weinig bekend is, was het onderzoek soms een ware ontdekkingstocht. Vliegveld Twenthe Boeiend is ook de geschiedenis van vliegveld Twenthe, dat in 1931 als vliegbasis werd geopend, maar tijdens de oorlog door de Duitsers aanzienlijk is uitgebreid. In de loop van de twintigste eeuw is een unieke bouwkundige staalkaart van de moderne luchtvaartgeschiedenis ontstaan. Veel van dit erfgoed is in de loop der jaren door Defensie verkocht,verbouwd of simpelweg tot ruïne vervallen en deel uit gaan maken van het landschap rondom. ■ Archeologie van de Tweede Wereldoorlog in Overijssel In 2010 is veel aandacht besteed aan de Tweede Wereldoorlog: zeventig jaar geleden vielen de Duitsers Nederland binnen en 65 jaar geleden was er de bevrijding. Allerlei aspecten van de oorlog zijn het afgelopen jaar explosie van een V1, aldus het verhaal van een oude buurtbewoner die de vliegende bom zelf had zien neerkomen. Dit was aanleiding voor gericht onderzoek naar een lanceerinrichting voor V1's bij Lettele. In Werkkamp Het Vossenbos in Wierden. In 1951 werden hier de eerste Molukkers gehuisvest. aan de orde geweest. De jaarlijkse bundel van de de jaren daarna hebben de gemeentelijk archeologen VORG heeft een ander uitgangspunt: het gaat vooral overal rond Deventer resten blootgelegd van loopgraom sporen die nu nog zichtbaar zijn in het landschap ven, tankgrachten, luchtafweerstellingen en mitrailvan Overijssel. De kennis over wat zich op bepaalde leursnesten. In andere delen van Overijssel is nog niet plaatsen in de provincie tijdens de oorlog heeft afge- veel archeologisch onderzoek over de periode 1940speeld, gaat langzamerhand verloren omdat er niet 1945 gedaan, maar ook daar zijn nog wel restanten van veel ooggetuigen meer zijn. Het is dus hoog nodig (schijn)vliegvelden en verdedigingslinies te zien. deze gegevens vast te leggen. Zij vormen een aanvulling op archieven en verhalen. Soms gaat het om Werkkampen objecten boven de grond, soms om objecten die Maar ook zijn op talloze plaatsen nog restanten te archeologen tijdens opgravingen aantreffen. vinden van de vele werkkampen die hier tijdens en na de oorlog zijn geweest. Sommige kampen zijn nog Het werkkamp Pikbroek bij Steenwijkerwold, nu in gebruik Bommen en V-1’s aanwezig als monument, andere zijn nu nog in als museumtuin.

VORG-bundel in nieuw jasje

Vooral in de buurt van de grote steden hebben de archeologen restanten gevonden in de vorm van bommen die in de stadgracht gedumpt zijn en van luchtafweerstellingen. Bij de opgraving van een IJzertijd-nederzetting aan de Holterweg in Colmschate bij Deventer trof toenmalig gemeentelijk archeoloog Bartels in 2000 een enorme kuil aan, gevuld met puin en troep. Het bleek te gaan om resten van huizen die in 1944 waren verwoest bij de

GESCHIEDENIS VAN DEVENTER

2 GEBONDEN DELEN

I Oorsprong en middeleeuwen | II Nieuwe en nieuwste tijd door Henk Slechte

Voordeel als u nú bestelt

Bestel vóór 1 januari 2011 deze tweedelige rijk geïllustreerde uitgave van Geschiedenis van Deventer en profiteer van de speciale prijs van € 49,50 in plaats van € 69,50

Knip of kopieer de bon en stuur deze vóór 1 januari 2011 zonder postzegel naar Uitgeverij Walburg Pers, Antwoordnummer 87, 7200 VB ZUTPHEN. U kunt uw bestelling ook telefonisch plaatsen (0575-513882) of bestellen via onze website (www.walburgpers.nl).

De verzendkosten bedragen € 10,– per bestelling. Voor zendingen buiten Nederland zijn wij genoodzaakt hogere verzendkosten in rekening te brengen.

BESTEL NÚ MET € 20,– KORTING!

832 pagina’s rijk geïllustreerd in kleur 22,3 x 28,6 cm genaaid gebonden verschijnt 21 oktober 2010 isbn 978.90.5730.513.9

Uitgeversmaatschappij Walburg Pers • Postbus 4159 • 7200 BD Zutphen • Telefoon 0575-510522 • E-mail verkoop@walburgpers.nl • ww w.walburgpers.nl B E S T E L K A A R T

Ja, ik bestel:

. . . . . . . . . .exempla(a)r(en) van de fraaie uitgave Geschiedenis van Deventer, bestaande uit twee gebonden boekdelen (ISBN 978.90.5730.513.9) voor de speciale prijs van € 49,50 in plaats van € 69,50 exclusief verzendkosten.

Dhr./Mw.*: Adres: Postcode: Plaats: Telefoon: E-mail:

* Doorhalen wat niet van toepassing is. Titel + initialen:

Ik betaal met een acceptgiro met een eenmalige machtiging Hierbij machtig ik Uitgeverij Walburg Pers om eenmalig € 49,50 per exemplaar plus € 10,– verzendkosten af te schrijven wegens levering van bovenstaande titel. Rekeningnummer Handtekening voor eenmalige machtiging

MIJNSTADDORP MIJN

HISTORISCH TIJDSCHRIFT OVERIJSSEL

In het volgende nummer

Het volgende nummer staat, in aansluiting op het thema ‘Land en Water’, in het teken van de andere twee oerelementen ‘Lucht’ en ‘Vuur’. Ze worden onder andere vertaald naar ‘elektriciteit’ en ‘licht in donkere dagen’. Onlosmakelijk verbonden met de elektriciteitsvoor ziening in Overijssel én in Nederland is de figuur Wolter Hendrik Hofstede Crull (1863-1938). Zijn leven en werk komen dus aan de orde.

Oproep

De redactie van MijnStadMijnDorp nodigt instellingen (archieven, bibliotheken, musea, historische verenigingen enzovoort), maar ook particulieren, in en buiten Overijssel, uit om uitbreiding te geven aan de lijst van vaste correspondenten. Om melding te maken van activiteiten en nieuwe publicaties, maar óók om artikelen en illustratiemateriaal aan te bieden, suggesties te doen of te reageren op de inhoud van het tijdschrift. Tevens roept de redactie auteurs op om met voorstellen te komen voor bijdragen aan een thema, een rubriek of anderszins. Op die manier kan MijnStadMijnDorp Historisch Tijdschrift Overijssel nog beter laten zien hóe en wáár geschiedenis leeft in deze provincie! Belangstellenden kunnen zich melden via:

Vraag aflevering 4

Waarover spraken zij, de dames hier vertoond? En wanneer? In welke situatie? De winnaar of winnares, die, naar het oordeel van de redactie, komt met de meest originele informatie kan rekenen op een gratis jaarabonnement op MijnStadMijnDorp. Inzendingen vóór 1 november 2010. De naam van de winnaar of winnares wordt bekend gemaakt in aflevering 6.

Het antwoord op de vraag in aflevering 4, die hier wordt herhaald, kan worden ingezonden tot 15 november. Na aflevering 6 zal deze rubriek in een andere vorm worden voortgezet.

Jaargang 1, nummer 5, november-december 2010

MijnStadMijnDorp Historisch Tijdschrift Overijssel iseen uitgave van Uitgeverij Waanders en het Historisch Centrum Overijssel en verschijnt 6 keer per jaar.

ISSN 2210 2108 01.

Hoofd- en eindredactie

Wim Coster.

Redactie

Michael Amsman, Menno van der Laan, Madelon Maarse, Ben Siemerink, Ester Smit (beeldredactie).

Vormgeving Frank de Wit.

Columnist

Ad van Liempt

Correspondenten

Ans Borst (KCO), Tonny Peters (OBD), Vincent Sleebe (VORG), Dinand Webbink (SAB), Jook van Zeeland (IJA).

Overige medewerkers aan dit nummer

Dirk Baalman (Het Oversticht), Harrie van den Berg, Henk Boom, Marjan Brouwer (Stedelijk Museum Zwolle), Girbe Buist (KCO) Minie Buit, Leo Faes; Jan Grolleman, Derk Hageman, Historische Vereniging Hasselt, Jouk Huisman, Wim Huijsmans (HCO), Anne Hurenkamp (SAB), Hans J. Kobes, Youri Mulder, Margriet Noordman (HCO), NTR, Jan van der Ploeg, Riny Riezebos, Henk Slechte, Dick Schlüter, Scouting Overijssel, Madelon Schifferlie-Maarse (HCO), Henk van der Sluis, Walburg Pers, Jan H.Wigger (HCO).

Redactieadres

Historisch Centrum Overijssel Postbus 1510, 8001 BM Zwolle T. 038 - 4266300 F. 038 - 4266333 msmdhto@historischcentrumoverijssel.nl www.historischcentrumoverijssel.nl www.mijnstadmijndorpoverijssel.nl

Advertenties

Reserveren: Martijn Jansman/N35 Media Dorpsstraat 47, 8141 AJ Heino T. 0572-395558/06-51299622 E. martijn@n35.nl

Opgave en vragen over abonnementen

Abonnementenland Postbus 20 1910 AA Uitgeest Tel. 0900-ABOLAND of 0900-226 52 63 € 0,10 per minuut Fax 0251-31 04 05 Site: www.bladenbox.nl voor abonneren of www.aboland.nl voor adreswijzigingen en opzeggingen.

Jaarabonnement (6 nummers): € 29,95. Het abonnement kan op elk gewenst moment ingaan. Abonnementen kunnen schriftelijk tot uiterlijk twee maanden voor beëindiging van het lopende abonnement worden opgezegd. Bij niet tijdige opzegging wordt het abonnement automatisch verlengd.

Druk

Drukkerij Waanders Zwolle.

Illustraties

De uitgever heeft zijn uiterste best gedaan de rechten met betrekking tot de illustraties te regelen volgens de bepalingen van de Auteurswet. Hij die desondanks meent zekere rechten te kunnen doen gelden, wordt verzocht contact op te nemen met de uitgever. Voor werken van beeldend kunstenaars aangesloten bij een CISAC-organisatie is het auteursrecht geregeld met Pictoright te Amsterdam C/o Pictoright Amsterdam 2010. © 2010 Uitgeverij Waanders b.v. Zwolle www.waanders.nl www.mijnstadmijndorpoverijssel.nl

Illustratieverantwoording

Cover: Ger Dekkers / Het Oversticht; inzet: Henk Boom; 5 Jan van der Ploeg Schiedam; 6-7 uit Geschiedenis van Deventer Walburg Pers; 8 Collectie Westenberg; 9 particuliere collectie; 10-11 SAB; 1213 particuliere collecties / 13 Harrie van den Berg / Henk van der Sluis; 14-15 Historische Vereniging Hasselt; 16-17 HCO; 18-19 Dick Schlüter; 20 Henk Boom; 21 balk: Henk Boom, midden: Stichting Edwina van Heek, Huis Singraven Denekamp / Schmidt Per koets naar Constantinopel; onder HCO; 22 Madelon Schifferli-Maarse; 23 Madelon Schifferli-Maarse; onder Collectie Westenberg / HCO; 24 Collectie Westenberg / HCO; 25 balk: HCO, links: particuliere collectie, rechts: HCO; 2627 Riny Riezebos; 28-29 Rijksmuseum Amsterdam, m.u.v. foto Sassenstraat 21; 30-32 Hans J. Kobes / Scouting Overijssel; 33 Leo Faes; omslag achter: Rijksmuseum Amsterdam.

Reacties

Mevrouw A.J. Bakhuis uit Epe gaf een reactie naar aanleiding van een foto op pagina19 in het artikel ‘Oorlogsvermist’ door Jan Willem Tuinman in aflevering 1. Eén van de zeven oorlogsvermisten, Werner Tölke uit Veessen, was geen Duitse verzetsman, want hij was in 1920 met zijn moeder vanuit Duitsland naar Nederland gekomen en genaturaliseerd. Hij werd, zo vertelde zij over haar halfbroer, thuis in Veessen gearresteerd. Reacties naar aanleiding van nr. 4 volgen in nummer 6.

Omslag achter:

Meisje in landelijke dracht door Gerard ter Borch; te zien in het Stedelijk Museum Zwolle tot en met 9 januari 2011 (zie ook de pagina’s 28 en 29).