De helletocht van Andries Pagrach

Niemand in de gemeente Hellendoorn kent hem nog. Andries Pagrach. Een gewone Nijverdalse jongen. Ambitieus, hardwerkend, gewetensvol. Hij woonde aan de Brakenbeltsweg, hoek Wilhelminastraat. Zijn vader Mozes was handelaar in manufacturen en getrouwd met Reintje Hartog. Schuin tegenover hen woonde familie, de slager Samuel. David Samuel, ’n oalen preens werd hij genoemd, had daar tot 1935 gewoond. Hij bereikte de gezegende leeftijd van 91 jaar en was daarmee op dat moment de oudste inwoner van het dorp. Andries was bij het overlijden van zijn oudoom zeventien jaar. Hij studeerde hard, deed zijn best en werd verzekeringsinspecteur. In 1938 trouwde hij met zijn geliefde Elisabeth Helena Cohen. Het jonge echtpaar ging in Zwolle wonen, in de Seringenstraat. Kort na het uitbreken van de oorlog verhuisden ze naar de Anemoonstraat, ongetwijfeld van plan om een gezin te stichten.

DOOR DINAND WEBBINK

In 1942 begon hun helletocht. Andries werd als eerste opgepakt. Via een doorgangskamp belandde hij op 4 oktober in Westerbork. Elisabeth kwam een half jaar later. Beiden konden lange tijd deportatie voorkomen, maar op 4 september 1944 gaan ze dan toch op transport naar Theresienstadt, en vandaar naar Auschwitz. Kort daarna begint onder druk van het Rode Leger de deportatie van de gevangenen richting westelijk gelegen kampen. Velen overlijden tijdens de dodenmarsen. Elisabeth weet te ontsnappen, Andries komt na een verschrikkelijke tocht van meer dan duizend kilometer via Sachsenhausen terecht in kamp Flossenbürg in Beieren, volkomen uitgemergeld door dwangarbeid, mishandeling, honger en ziekte. Ook in Flossenbürg wordt hij onder extreem slechte omstandigheden te werk gesteld. Na een paar weken, op 23 februari 1945, bezwijkt hij. In totaal is hij bijna drie jaar lang onder helse omstandigheden van concentratiekamp naar concentratiekamp gejaagd. En Elisabeth? Na haar ontsnapping wordt ze door een Russische legereenheid opgevangen. Via de Amerikanen komt ze in de zomer van 1945 weer in Nederland aan. Ze overlijdt 11 januari 2009 in Den Haag, 101 jaar oud (!).

Andries Pagrach (1908-1945) en Elisabeth Pagrach-Cohen (1907-2009).

In de Anemoonstraat in Zwolle ligt een Stolperstein om Andries Pagrach te gedenken. Het oorspronkelijke huis van het echtpaar is vervangen door nieuwbouw. Het is maar de vraag of iemand in de straat weet welke gruwelijkheden Andries heeft moeten doorstaan. Ook zijn ouders, Mozes en Reintje, ontkwamen niet aan de moordmachine. Mozes werd gedood in het Poolse Bismarckhütte (Chorzow Batory), Reintje werd oktober 1944 in Auschwitz vergast. Waarschijnlijk was haar zoon daar toen ook. Of ze hem daar nog gezien heeft, zullen we nooit weten. ●

Stolperstein voor Andries Pagrach, Anemoonstraat 43, Zwolle.

De helletocht van Andries Pagrach en andere verhalen is een uitgave van Uutgeverieje ’n Boaken en te bestellen via uutgeverieje.boaken@ gmail.com. Prijs € 12,50