FMM Guide 2013 by Misja de Vries

Guide 2013 19e editie | fmm.nl

herhuisvesting uwv Van werkplek naar plek om te werken

nieuwbouw dsm Gebruikersflexibiliteit centraal

healing environment Gastvrij zorggebouw

umc st radboud Hostmanship in de poriĂŤn

FMM Guide 2013

FMM Guide 2013 Facility Trends & Cases

Colofon FMM Guide 2013 is een jaarlijkse publicatie van WEKA Uitgeverij BV, bestemd voor het vakgebied facility management. Adresgegevens WEKA Uitgeverij BV Postbus 61196 1005 HD Amsterdam Telefoon 020 582 66 00 Fax 020 582 66 99 www.fmm.nl Hoofdredacteur Wim Kooyman w.kooyman@weka.nl Crossmediale redacteur Eliza van den Anker e.anker@weka.nl Redactiecoördinator Misja de Vries m.vries@weka.nl

Redactie Peter Bekkering, Rimke de Groot Uitgever Erwin Lauffer e.lauffer@weka.nl Marketing Milo Oudenaller m.oudenaller@weka.nl Klantenservice info@weka.nl Telefoon 020 582 66 66 Lidmaatschap en bestellen De FMM Guide maakt onderdeel uit van het FMM lidmaatschap. Alle leden van FMM ontvangen deze uitgave gratis. Niet-leden betalen € 60 (excl. btw en verzendkosten). De FMM Guide is voor leden met online toegang ook te raadplegen via de bibliotheek op www.fmm.nl.

Voor het bestellen van de FMM Guide 2013 en /of een (proef-) lidmaatschap op FMM gaat u naar www.fmm.nl/shop. Als u vragen heeft over uw lidmaatschap en/of het ontvangen van de FMM Guide, kunt u contact opnemen met onze Klantenservice. Media consultant Lisa Kolkert Telefoon 020 582 66 71 Mobiel 06 294 35 550 l.kolkert@weka.nl Traffic & realisatie Fleur Scherer-Eeltink mediatraffic@weka.nl

Opmaak Artnic creatief in communicatie, Deventer Druk DeltaHage, Den Haag

Basisontwerp Edenspiekermann, Amsterdam ISBN 978 90 5883 385 3 NUR 801

Inhoud Van werkplek naar plek om te werken

Bij UWV staat de bescherming van persoonsgegevens centraal. Daardoor kent Het Nieuwe Werken bij UWV wel grenzen en staat locatieonafhankelijk werken nog in de kinderschoenen. In de woorden van Paul van Gassel, manager inrichting en projecten: ‘Het motto van de herhuisvesting is dit jaar geweest: van werkplek naar plek om te werken.’

Gebruikersflexibiliteit centraal bij nieuwbouw DSM

54 92

Gebruikersflexibiliteit centraal stellen, huisvesting zien als strategische asset binnen de complete vastgoedportefeuille en de corporate identity vertalen in een fysieke werkomgeving. Dat waren de voornaamste uitdagingen van de nieuwbouw voor Engineering Plastics van DSM.

‘Durf vertrouwen te geven’ David Verberne is manager Corporate Facility Management en Real Estate Management bij Van Lanschot Bankiers. Een monoloog over pijlers onder de relatie met de leverancier en het belang van een goed, pragmatisch en uitvoerbaar contract.

en verder 18 Code Verantwoordelijk Marktgedrag in breder perspectief Door: Leo Laanen en Roel Cremer

22 Het creëren van een healing environment Door: Jet Prevosth, Theo van der Voordt en Marion Doets

28 ‘Hostmanship zit in alle poriën van onze organisatie’ Door: Peter Runhaar

64 Het ontwerpen van een adequate projectaanpak Door: Renee Dooyeweerd, Ingrid Dolmans-Budé en Mathijs Winkelaar

78 Hoe installeert een strategische facility manager HNW? Door: Joseph Roevens

100 Facilitaire regievoering in PPS Door: Yvette Brijs

32 Healthy Ageing en de gebouwde omgeving Door: Paul Roelofsen

Facility Management Magazine | Guide 2013 | 7

presenteert

LEERGANG BEDRIJFSKUNDE VOOR FACILITY MANAGERS 8 SEMINARS – START 5 MAART 2013 Van u wordt vandaag de dag meer gevraagd dan vakgerichte kennis en opgedane ervaring. U moet kunnen meedenken vanuit de strategie van de organisatie. Op een gelijkwaardig niveau kunnen ‘sparren’ met uw directie en met managers van andere disciplines. En in staat zijn de optimale vertaalslag naar de facilitaire organisatie te maken als een geïntegreerd onderdeel van de totale organisatie. U leert het met deze leergang van en voor topniveau!

Vergroot uw invloed De leergang Bedrijfskunde voor facility managers stelt u in staat om uw invloed binnen uw organisatie te vergroten. U krijgt inzicht in alle bedrijfsdisciplines en u bent in staat om als businesspartner uw beleid te presenteren en te beargumenteren voor uw management en directie. Dat is natuurlijk interessant voor uw organisatie, maar ook voor u zelf en uw CV!

Concrete resultaten FMM legt de lat hoog. Na het volgen van deze leergang: • Kunt u zelfstandig een FM-beleid inrichten, rekeninghoudend met het bredere business perspectief; • Hebt u kennis van de relevante bedrijfsdisciplines en bent u daarmee een belangrijke ‘sparring partner’; • Kunt u door uw brede kennis een FM-prestatie vormgeven die

De leergang is door cursisten gemiddeld beoordeeld met het rapportcijfer 9! Enkele reacties: “De leergang heeft mij geholpen bij het ontwikkelen van een tactisch/operationeel niveau naar meer strategisch besef bij FMvraagstukken” “Verder is het uitwisselen van ervaringen met de andere deelnemers en de docenten een absoluut pluspunt. Een mooie uitbreiding van mijn netwerk. De leergang krijgt van mij een dikke 8.”

daadwerkelijk bijdraagt aan betere bedrijfsresultaten.

Voor meer informatie en inschrijven: www.fmm.nl/leergang In samenwerking met

Neem contact op via: E-mail: seminars@weka.nl Tel: 020 – 582 66 00

Rubrieken

Automatisering

Huisvesting 44 60 68

Concepten

Advies en gebouwmanagement

Projectinrichting

Facility services

Facilitaire organisatie

104

FMM Infogids

109

110

Index FMM 2012

Benchmark facilitaire organisaties Inzicht in het groeipad naar betere facilitaire prestaties

editie 2013

Waar staat uw facilitaire organisatie? Het rapport ‘Benchmark facilitaire organisaties’ laat u zien hoe de facilitaire organisaties - per sector - zijn ingericht en welke keuzes daarbij zijn gemaakt. Het geeft u inzicht in waar uw facilitaire organisatie staat ten opzichte van de markt. En het biedt u inspiratie voor verdere professionalisering.

9 9 1 € nu! tel s e B

Bestel nu dit unieke benchmark rapport en... ✔ Krijg inzicht in de huidige stand van zaken in Nederland met betrekking tot de inrichting van de facilitaire organisatie, voor uw eigen sector en andere sectoren. ✔ Benchmark uw eigen facilitaire organisatie. Waar staat uw organisatie ten opzichte van de markt? ✔ Duid geconstateerde verschillen of bevestig juist dat u marktconform opereert. ✔ Maak een vliegende start om gewenste veranderingen door te voeren. ✔ Onderbouw gemaakte keuzes richting stakeholders.

Bezoek www.waarstaatuwfacilitaireorganisatie.nl voor meer informatie of om te bestellen

editorial

FMM Guide 2013 Het vakgebied Facility Management krimpt in een periode van economische teruggang. Ondanks deze ontwikkeling kende het vakgebied het afgelopen jaar tal van innovaties. Inmiddels is duidelijk dat ook in 2013 vele nieuwe ontwikkelingen ophanden zijn. Een mooi voorbeeld van een innovatieve case in 2012 is de ontwikkelde FLOW-formule van de Amstelcampus van de Hogeschool van Amsterdam. Hier wordt in het trefpunt van studenten en medewerkers de voorkeur gegeven aan Flexibel Leren Ontmoeten en Werken (FLOW) boven Het Nieuwe Werken. Een andere opzienbarende case was de opening van het UPC-kantoor in Leeuwarden. Als eerste gebouw in Nederland kreeg dit pand de BREEAM-score Excellent. Het nieuwe pand herbergt veel innovaties om de werkomgeving zo aangenaam mogelijk te maken en om daarnaast zo zuinig mogelijk om te gaan met energie. Ook de overheid is aan het innoveren. Bij het invoeren van een kleinere en flexibelere Rijksdienst zijn één facilitaire organisatie, Het Nieuwe Werken en categoriemanagement belangrijke middelen. Over al deze cases in 2012 leest u in deze editie van de FMM Guide 2013. Aan de hand van deze gids wordt u langs de meest opmerkelijke cases van 2012 gevoerd en bent u geïnformeerd over de laatste actuele vernieuwingen.

behouden, en werd de oplossing gezocht in minder vierkante meters en het opnieuw inrichten van de werkplek. Ook is er veel aandacht voor de gezonde werkomgeving en de gastvrijheidsbeleving in de zorgsector. De artikelen ‘Het creëren van een healing environment’ en ‘Healthy Ageing en de gebouwde omgeving’ informeren u over het toepassen van principes uit de healing environment-literatuur waardoor gestuurd kan worden op een positieve gastvrijheidsbeleving in een zorginstelling en over huisvestingsprocessen die tegemoet komen aan nieuwe richtlijnen voor werkplekken voor oudere werknemers. Het zijn onvoorwaardelijk trends van het komende jaar. De FMM Guide 2013 informeert u alvast volop over deze ontwikkelingen. Wim Kooyman Hoofdredacteur

Nieuwe weg Daarmee wordt ook de naam FMM Guide 2013 verklaard. Het FMM Jaarboek zoals u dat jarenlang kende heeft hiermee een nieuwe titel gekregen en is een nieuwe weg ingeslagen, temeer omdat u in de vorm van cases ook een inkijkje krijgt in wat er in 2013 staat te gebeuren. Zo zullen de eerste gebruikers zich in het eerste kwartaal van 2013 gaan vestigen op het Digit Parc Breda. Het facilitair point wordt georganiseerd door Yask, dat ook het volledige park gaat faciliteren. Zodoende geven cases structuur aan deze FMM Guide 2013.

Tijdgeest Traditioneel treft u artikelen aan die kenmerkend zijn voor de tijdgeest. Treffend in dat verband is het openingsartikel over de herhuisvesting van UWV in Amsterdam. In opdracht van het ministerie van Sociale Zaken is een forse bezuinigingsoperatie doorgevoerd. Daarbij wilde het UWV het personeel en daarmee ook de kennis en kunde

Facility Management Magazine | Guide 2013 | 11

grootscheepse herhuisvesting uwv

Van werkplek naar plek om te werken Bij het hoofdkantoor van UWV naast station Amsterdam Sloterdijk vindt dit jaar een grootscheepse herhuisvesting plaats, waarbij het aantal panden wordt gehalveerd van vier naar twee. Enerzijds om een grootscheepse bezuiniging te realiseren, anderzijds omdat uit onderzoek bleek dat het bestaande pandencomplex veel effectiever kon worden ingericht en dat er ‘slimmer’ kon worden gewerkt. Omdat de bescherming van de persoonsgegevens centraal staat, kent Het Nieuwe Werken bij UWV wel grenzen en staat locatieonafhankelijk werken nog in de kinderschoenen. In de woorden van Paul van Gassel, manager inrichting en projecten: ‘Het motto van de herhuisvesting is dit jaar geweest: van werkplek naar plek om te werken.’ Tekst: Peter Bekkering Foto’s: Michael Kooren en Luuk Kramer

huisvesting uwv

om de vier gebouwen van het hoofdkantoor – A, B, C en D – efficiënter in te richten. Daarnaast deed het feit zich voor dat de huurcontracten afliepen of bijna afliepen; van gebouw A op 30 juni 2012 en van gebouw B op 31 december 2012. We hebben toen een onderzoek gedaan waaruit bleek dat de gemiddelde bezettingsgraad rond de 65 procent lag. Dat is overigens vergelijkbaar met soortgelijke instellingen met traditionele kantoorconcepten, zo bleek uit benchmarks. De inventarisatie leidde uiteindelijk tot twee doelstellingen: de gebouwen efficiënter inrichten en zo ruimte besparen en de werkprocessen beter faciliteren. Wij hebben vervolgens zelf voorgesteld om van vier naar twee torens te gaan en in maart 2010 hebben we de plannen voorgelegd aan de Raad van Bestuur. Uitgangspunt daarbij was het terugbrengen van de werkplekfactor van 1,1 naar 0,8. De hoogte van die factor wordt overigens ook bepaald – zowel voor als na de herindeling – door het feit dat we veel parttimers in dienst hebben: op een totaal van 18.228 banen eind 2012 hadden we 21.304 medewerkers.’ Waar kwamen de plannen concreet op neer? Achterberg: ‘We stelden voor om twee torens, A en B, af te stoten, om hetzelfde aantal fte’ers, 2.800, te huisvesten, om de werkplekfactor terug te brengen naar 0,8 en om het totale aantal vierkante meters daarmee met meer dan een derde terug te brengen, van ruim 61.000 naar ruim 38.000. Uitgaande van een exploitatielast van 414 euro per vierkante meter realiseren we daarmee een besparing van 10 miljoen euro op jaarbasis.’

Vlnr: Sven Dekker, Jan Achterberg en Paul van Gassel.

Het pandencomplex van het hoofdkantoor van UWV bestond uit vier panden, de torens A, B, C en D. Na de herhuisvesting blijven alleen de torens C en D over. Inmiddels is toren A leeg en is de verhuizing vanuit toren B in volle gang. Eind 2012 moet ook die leeg zijn. Op de zevende verdieping van toren C is het trio bijeen dat een centrale rol speelde en speelt tijdens de herhuisvesting: Jan Achterberg, hoofd huisvesting facilitair bedrijf, Paul van Gassel, manager inrichting en projecten, en Sven Dekker, projectleider huisvesting ad interim. Wat was de aanleiding voor UWV om te starten met de herhuisvestingsplannen? Achterberg: ‘Een van de aanleidingen was een formele opdracht van de Raad van Bestuur in september 2009

Omdat het ging om een contract van boven de miljoen euro moest de herhuisvesting ook worden voorgelegd aan het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Het ministerie toetste onder meer op het aantal vierkante meters per fte. In die periode verscheen ook het programma Rijkswerkplek, dat uitgaat van 18 vierkante meter per fte en een werkplekfactor van 0,75 in 2020. Het hoofdkantoor van UWV, dat voor de herhuisvesting uitging van 22 vierkante meter per fte, komt na de herhuisvesting op 16 vierkante meter per fte uit. Hoe hebben jullie die 16 vierkante meter bereikt? Achterberg: ‘Bijvoorbeeld door te zeggen dat een vergadermanagementkamer van 40 vierkante meter wanneer er niet vergaderd wordt gebruikt kan worden door twee medewerkers in plaats van een.’ Dekker: ’We hebben met communicatie en presentaties geprobeerd uit te leggen dat kenniswerkers ook op verschillende plekken kunnen werken. Ik denk dat dat het proces een stuk makkelijker heeft gemaakt.’

Facility Management Magazine | Guide 2013 | 13

‘De inhoud heeft geleid tot de besparing. De besparing is dus niet leidend geweest’

aanleiding van de bezuinigingen uit het regeerakkoord, waarin stond dat UWV naar een besparing van 300 miljoen moet op de uitvoering en een aantal taken, zoals re-integratie en bemiddeling, niet meer uit moest voeren. UWV heeft toen besloten om vanwege de vele onzekerheden die er nog waren zo veel mogelijk te besparen op stenen in plaats van op mensen.’

Is de herhuisvesting vooral een bezuinigingsoperatie geweest? Dekker: ‘Nee. De propositie aan de Raad van Bestuur in maart 2010 bevatte nadrukkelijk twee elementen: enerzijds het onderzoek dat uitwees dat de bezettingsgraad van de gebouwen relatief laag was en dat we van vier naar twee gebouwen konden en anderzijds dat daarvoor wel een nieuw kantoorconcept moest worden geïmplementeerd. Omdat dat nieuwe kantoorconcept activiteitgerelateerd was, was een transitie mogelijk. Daar kwam bij dat het inspeelde op maatschappelijke ontwikkelingen. Eigenlijk kun je zeggen dat de inhoud heeft geleid tot de besparing en dat de besparing dus niet leidend is geweest.’ Van Gassel: ‘Intern had het herhuisvestingsproces als motto: van werkplek naar plek om te werken.’

Uiteindelijk werd in maart 2011 het programma Rijkswerk plek gepresenteerd, waarin de taakstelling van 500 miljoen euro besparen op de uitvoeringskosten moest worden uitgevoerd. Huisvesting maakte daar een belangrijk onderdeel van uit en voorkwam daarmee een mogelijke politieke discussie over leegstand bij UWV.

UWV heeft bij de kostenbesparing gekozen voor het afstoten van gebouwen en voor het behoud van mensen. Welke filosofie zit daarachter? Achterberg: ‘Die filosofie is in novemer 2010 ontstaan naar

Op welke manier hebben jullie een eigen interpretatie kunnen geven aan de eisen van het programma Rijkswerkplek en de benchmark met vergelijkbare Rijksinstellingen? Achterberg: ‘Daarin heeft het werkstijlenonderzoek een belangrijke rol gespeeld. Daarnaast stelden we onszelf voortdurend de vraag: Hoe kun je de processen optimaal ondersteunen en wat heb je daarvoor nodig? En we hadden als uitgangspunt de keus om activiteitgerelateerd te gaan werken. Uiteindelijk heeft dat geleid tot de ‘bouwstenen’ voor de herhuisvesting.’ Dekker: ‘Het werkstijlenonderzoek was een draaischijf in dit hele proces. We hebben in samenwerking met een extern bureau, Corporate Facility Partners, alle bijna 3.000

huisvesting uwv medewerkers gevraagd hoe hun werkstijl en hun werkprocessen eruitzien en hoe hun werkproces het beste gefaciliteerd zou kunnen worden. Dat leidde tot gedegen dagen weekschema’s van activiteiten en percentages die mensen aan een bepaald type activiteit besteedden. Die schema’s werden vervolgens vertaald naar ‘bouwstenen’ voor de herhuisvesting, met aantallen vergaderruimten, concentratiewerkplekken, spreekkamers, et cetera.’ Zaten er grote lijnen in de uitkomsten van het werkstijlenonderzoek? Dekker: ‘We zagen eigenlijk twee lijnen. Als je het typologeert, zag je dat elke medewerker c.q. afdeling zichzelf in eerste instantie redelijk uniek vond, maar dat ze in onze ogen toch veel gemeen bleken te hebben met andere medewerkers c.q. afdelingen. Het belangrijkste? Het zijn allemaal kenniswerkers met voor 90 tot 95 procent vergelijkbare werkprocessen. De tweede lijn is draagvlak creëren. We hebben vanaf het begin alle medewerkers bevraagd, inspraak gegeven in het kantoorconcept en meegenomen in de veranderingen. Als team hebben we terugkoppelingen gegeven van de enquêtes en presentaties over hoe het was en hoe het zou worden. Daarbij hebben we steeds het management de keus gegeven of ze het zelf wilden vertellen of dat wij hen daarbij ondersteunden.’ Achterberg: ‘De rol van Sven in deze fase was cruciaal, omdat je iemand nodig hebt met een facilitaire achtergrond die deze processen kan begeleiden en zo nodig ook ongenoegen kan absorberen en neutraliseren.’ Wat waren de voornaamste bevindingen bij de presentaties? Dekker: ‘Een ruimtebesparing van 30 tot 35 procent voelt iedereen. Daarbij was de grootste angst dat er na de herhuisvesting niet voldoende plek zou zijn. ‘Als we er allemaal zijn, hoe moet dat dan?’’ Achterberg: ‘Wat je inmiddels bij de al verhuisde afdelingen ziet gebeuren, is dat de mensen die het meest gehecht zijn aan hun werkplek en die fulltime werken vroeg gaan beginnen. Ik zie ’s ochtends om 7 uur veel meer auto’s in de parkeergarage dan voor de herhuisvesting. Je zag ook dat veel mensen dachten dat ze een belangrijk deel van hun vrijheid zouden kwijtraken. Wat Sven meesterlijk deed was schetsen dat je er een ander soort vrijheid voor terugkrijgt: je krijgt meer keuze in soorten werkplekken en verschillende sferen en soms ook verschillende soorten meubilair en voorzieningen.’ Van Gassel: ‘Medewerkers die al verhuisd zijn beginnen ook de voordelen te ervaren. Ze ontmoeten collega’s gemakkelijker dan in het verleden. Er is nu vaak communicatie op in plaats van over de afdeling.’ Dekker: ‘Op afdelingen waar veel weerstand was hebben we zelfs het werkplekspel gespeeld van het Center for People and Buildings. Dat gaat over normen en waarden en houding en gedrag. Het behandelt eigenlijk alledaagse

zaken, maar wel op een luchtige, ‘lichte’ manier. Vaak gingen medewerkers na afloop van het spel soepeler met de veranderingen om.’ Hoewel het proces pas eind dit jaar wordt afgerond, ziet het er vooralsnog naar uit dat de herhuisvesting binnen budget en planning blijft. Hoe hebben jullie dat aangepakt? Van Gassel: ‘We hebben gekozen voor een projectstructuur met een commissie, waarin alle divisies vertegenwoordigd waren; met daaronder een projectgroep en daaronder verschillende werkgroepen op het gebied van facilitair, HRM, communicatie, et cetera. Vervolgens hebben we de structuur in het projectmanagement ingevuld met goede mensen en scherp bewaakt aan de hand van de GOTIKmethode: Geld, Organisatie, Tijd, Informatie en Kwaliteit. Zo hebben we een dreigende overschrijding kunnen terugdringen door heel kritisch te kijken naar aanvullende facilitaire eisen en door zo veel mogelijk gebruik te maken van de bestaande inrichting. Dat betekende bijvoorbeeld geen nieuwe vloerbedekking en zo min mogelijk nieuw meubilair. Op een aantal gebieden moest er natuurlijk wel geïnvesteerd worden, zoals in klimaatinstallaties, datanetwerk en akoestiek.’

‘Er is nu communicatie op in plaats van over de afdeling’ Huldigen jullie bij de herhuisvesting de principes van Het Nieuwe Werken? Achterberg: ‘Wij kiezen onze eigen weg. We hebben een onderzoek gedaan naar in hoeverre de principes van HNW toepasbaar zouden zijn bij de uitvoering van de werkzaamheden. We kwamen tot de conclusie dat HNW te veel wordt geassocieerd met thuiswerken en dat is voor UWV niet aan de orde, vooral vanwege privacyoverwegingen. We hebben nog niet allemaal digitale werkprocessen en werken nog veel met fysieke dossiers. Zodra er geen fysieke dossiers meer zijn en we volledig digitaal werken, wordt de overstap gemakkelijker. Overigens hebben we als pilot wel een eerste stap gezet: een proces mag locatieonafhankelijk binnen UWV werken. Mensen hoeven dus niet naar hun vaste kantoor te komen, maar mogen ook naar een andere vestiging, die dichter bij huis is. In de toekomst willen we die pilot verder uitbreiden.’ Dekker: ‘Ook daarbij willen we het werkstijlenonderzoek weer gaan gebruiken om de werking van het proces te begrijpen en het te vertalen naar bouwstenen. De boodschap moet zijn: UWV neemt afstand van HNW als containerbegrip en vakinhoudelijke ontwikkeling en kiest voor

Facility Management Magazine | Guide 2013 | 15

een eigen programma, met vanzelfsprekend wel elementen van HNW, met name het activiteitgerelateerde werken.’ Achterberg: ‘Wij kiezen voor de term Slim Werken, op allerlei gebieden. Met werkplek delen, betere faciliteiten om je werkzaamheden te ondersteunen en – nu nog op beperkte schaal – binnen de eigen organisatie locatieonafhankelijk werken. Uitgangspunt blijft echter steeds dat Slim Werken meer kan worden toegepast naarmate je meer digitaal werkt. Daarnaast kijken we bij Slim Werken ook kritisch naar loze ruimten, bijvoorbeeld van gangen, of naar de afmetingen van bureaus. Want ook daar zijn meters te winnen.’

dus een zware verantwoordelijkheid voor de ICT-afdeling, want wij kunnen het ons niet permitteren dat het misgaat met de dossiers van de werkzoekenden.’ Van Gassel: ‘We gaan Slim Werken vraaggestuurd introduceren. We hebben tegen divisies gezegd dat zij het mogen aangeven en dat wij vervolgens gaan kijken hoe we het implementeren.’ Achterberg: ‘Uiteindelijk moeten we jaarlijks gaan kijken waar we Slim Werken kunnen toepassen, afhankelijk van de vraag, de ICT-voorzieningen, de vierkante meters en de beschikbare budgetten.’

‘In eerste instantie vond elke medewerker c.q. afdeling zichzelf redelijk uniek’

Wat is jullie rol daarbij? Achterberg: ‘Mijn rol ligt vooral op het strategisch vlak. De aanzet geven naar de Raad van Bestuur om dit traject te starten en vervolgens bij het neerzetten van de structuur. Daarbij was ik motivator op strategisch niveau. Sven en Paul zijn motivator en regisseur bij de uitvoering van het project.’

Hoe en wanneer gaan jullie met Slim Werken beginnen? Achterberg: ‘We gaan dit najaar van start. Ook bij de introductie van Slim Werken gaan we eerst een structuur zoeken om de laatste innovaties boven water te krijgen. Dat betekent digitaliseren en daarbij kritisch kijken naar de beveiliging. Als je toestaat dat mensen met iPads werken, moet het allereerst goed beveiligd zijn. Dat betekent

Inmiddels is de herhuisvesting al voor een groot deel achter de rug. Wat zijn de lessons learned? Van Gassel: ‘In het begin hebben we vooral gefocust op de werkstijl van de afdeling en hoe we de mensen ‘bouwstenen’ konden geven om hun werk beter te doen. Pas later in het proces zijn we gaan kijken naar de algemene voorzieningen. Neem de entree: nu moeten bijna 3.000 mensen door twee entrees in plaats van door vier. Hetzelfde geldt

huisvesting uwv voor de liften en de toegangspoortjes. Dat is een lesson learned: we hebben er in de beginfase niet of onvoldoende aandacht aan besteed. Inmiddels zijn we het aan het corrigeren: onder meer door trapgebruik te stimuleren, liften zo in te stellen dat ze alleen op de aangegeven etages stoppen en vergadertijden meer te spreiden. Intussen zijn we ook bezig om hallen te verbouwen, zodat de doorstroming beter verloopt. We overleggen met de verhuurder over het herprogrammeren van de liften.’ Achterberg: ‘We hebben ook het parkeerbeleid aangepast, omdat we van 500 naar 300 parkeerplaatsen gingen. De richtlijnen zijn via directeuren en management aan de medewerkers gecommuniceerd en vervolgens zijn de parkeerplaatsen opnieuw toegewezen. Uitgangspunt was dat iedereen met een leaseauto in ieder geval recht had op een parkeerplek en dat iemand die binnen 10 kilometer van het hoofdkantoor woont nooit een parkeerplaats krijgt. Daar komt bij dat we op een A-locatie zitten, vlak naast station Amsterdam Sloterdijk.’ Waar zijn jullie het meest tevreden over? Dekker: ‘Dat het in een aantal opzichten een voorbeeldproject zou kunnen zijn voor herhuisvesting. Omdat er strategisch goed is geanticipeerd op toekomstige leegstand bijvoorbeeld. En omdat er veel aandacht is besteed aan draagvlak en communicatie. Bovendien is het een teamprestatie geweest: van de voorzitter van de stuurgroep tot aan de verhuizer en de installateurs heeft iedereen anderhalf jaar lang hard en goed samengewerkt.’ Van Gassel: ‘Illustratief is daarbij dat er zowel bij het massale aantal verhuisbewegingen als bij het altijd gevoelige parkeerbeleid amper klachten zijn geweest.’ Hoe wordt de herhuisvesting beoordeeld door de medewerkers? Van Gassel: ‘Inmiddels zitten de 700 mensen uit toren A al enkele maanden in de torens C en D. We hebben een intern tevredenheidsonderzoek gedaan: daarbij hebben we gekeken naar de ‘bouwstenen’ die ze eerder aangaven en hebben we hen gevraagd hoe ze de vertaling ervan ervaren. Ben je tevreden over de verschillende soorten werkplekken en over de verschillende werksferen? De uitkomsten hebben ook geleid tot concrete aanpassingen. Zo hadden we voorzien in open kantoorlandschappen van

twintig medewerkers. Dat bleek in de praktijk te groot. Door middel van afscheidingswanden hebben we er nu twee afdelingen van gemaakt, met op elke afdeling twee blokken met vijf medewerkers. Ook staand vergaderen bleek niet te werken, dus daar hebben we het meubilair aangepast. Overall zijn de medewerkers echter tevreden. We scoorden in het interne tevredenheidsonderzoek een mate van tevredenheid tussen 7 en 8.’ Dekker: ‘Natuurlijk houden we de vinger aan de pols. Zo meten we dagelijks via het programma Flexware de bezettingsgraad van de etages. Die zit op piekmomenten nu op 90 procent.’ Achterberg: ‘Daarbij hebben we overigens nog wel een slag te maken. Je ziet dat medewerkers nog erg geneigd zijn om de eigen teams op te zoeken. We moeten nog meer gaan promoten dat er veertig verdiepingen zijn waar ze kunnen werken, zodat medewerkers misschien gaan beseffen dat mensen op andere afdelingen geen ‘enge beesten’ zijn, maar weldenkende mensen en fijne collega’s. Binnenkort komen er panelen op de begane grond waarop je kan zien op welke etages nog veel plekken vrij zijn.’

‘Je ziet dat medewerkers nog erg geneigd zijn om de eigen ‘vlekken’ op te zoeken’ Wat zijn de volgende stappen? Welke uitdagingen zijn er op het gebied van strategisch huisvestingsbeleid? Achterberg: ‘De grote uitdagingen liggen de komende jaren vooral op landelijk niveau. Daar gaan we in de periode tot 2016 terug van 480.000 vierkante meter naar 300.000, en het aantal fte’s is circa 16.000 (19.000 mensen) en we moeten naar 13.000 fte (15.000 mensen). Dat is een ontwikkeling die vanzelfsprekend ook haar weerslag zal hebben op de vastgoedportefeuille. Dat is een forse uitdaging, omdat je panden hebt met langlopende huurcontracten en aflopende huurcontracten, maar ook met een sterk variërende bezettingsgraad.’

Facility Management Magazine | Guide 2013 | 17

ook bruikbaar in andere sectoren?

Code Verantwoordelijk Marktgedrag in breder perspectief Er klonk tijdens ‘De 24 uur van Maastricht’ applaus voor de vakorganisatie die de stakingen in de schoonmaakbranche had georganiseerd. Een teken van (h)erkenning, maar tegelijk een weerspiegeling van onmacht. Wat kan de facility manager doen om negatieve effecten van uitbesteding van schoonmaakwerk te keren?

Tekst: Leo Laanen (IFMEC) en Roel Cremer (F-MEX) De schoonmaakstakingen, in 2010 en 2011 volop in het nieuws, waren de directe aanleiding om de Code Verantwoordelijk Marktgedrag in de schoonmaak- en glazenwassersbranche op te stellen. De centrale onderzoeksvraag van F-MEX en IFMEC luidde: ‘Is de code een effectief instrument om gesignaleerde tekortkomingen aan te pakken?’ Daarbij was de onderliggende vraag: ‘Wat zijn de oorzaken van deze misstanden?’ Hieruit ontstond de vraag of het initiatief van

‘Dienstverlening wordt in een keurslijf geperst dat door standaarden wordt bepaald’ de code bruikbaar is voor andere sectoren waar marktwerking wordt geïntroduceerd. Tijdens het symposium ‘De 24 uur van Maastricht’, de F-MEX masterclass in Gerona en de IFMECstudiedag bespraken wetenschappers, facility managers en sleutelpersonen in de schoonmaakbranche ideeën en ervaringen. Professor Ed Vosselman schetste tijdens het symposium een theoretische context: al twintig

jaar worden organisaties in toenemende mate vervangen door markten. Wat organisaties zelf doen wordt uitbesteed. Deze fundamentele beweging zien we zowel extern (uitbesteding) als intern (SLA’s). Kenmerkend hierbij is het adagium: ‘voor jou een ander’. Dit werkt alleen als je de nodige flexibiliteit hebt. ‘Gevolg is wel dat dienstverlening in een keurslijf geperst wordt dat door standaarden wordt bepaald’, aldus Vosselman. Kees Blokland herkent deze analyse. Als voorzitter van de codecommissie stelde hij met vier direct betrokken partijen – aanbestedende organisaties, aanbieders van schoonmaakdiensten, medewerkers vertegenwoordigd in vakbonden en makelaars in de schoonmaakbranche – de Code Verantwoordelijk Marktgedrag op. Het is een opmerkelijk initiatief dat voortkomt uit de branche zelf. Inmiddels hebben ruim 600 organisaties zich aangesloten en hebben veel bedrijven een zelfverklaring afgegeven (www. codeverantwoordelijkmarktgedrag.nl). De code streeft professionaliteit en verantwoordelijk marktgedrag na en doet daarbij een appel op het maatschappelijk verantwoordelijkheidsbesef van alle betrokkenen. De code staat daarmee haaks op de zombiemaatschappij die door ethicus Ruud Welten werd geschetst als

uitbesteding schoonmaak resultaat van een te eng doorgevoerd neoliberalisme. Hierin trekken mensen zich terug op hun eigen gebied en hebben ze geen oog meer voor het grotere geheel waar ze deel van uitmaken. Het gaat dan niet alleen om gedragsverandering, maar ook om mentaliteitsverandering.

F-MEX masterclass Gerona Dit was reden om bij de masterclass in Gerona aandacht te besteden aan de betekenis van ‘nieuw leiderschap’ en van werk. Waardebeleving van werk hoeft in principe niet anders te zijn voor schoonmaakwerk dan voor managementactiviteiten. De code beoogt te komen tot een fundamentele verbetering in de schoonmaakwereld. 1. Is de code echt of schijn? De code kan gebruikt worden als een nieuw marketinginstrument, waarbij tegelijk een hogere prijs voor dienstverlening wordt verkregen (commercieel motief). Mooi meegenomen zijn het maatschappelijk aanvaarde label en dat de vakbond in de wacht wordt gezet. De toepassing van de code komt dan niet vanuit de betrokkenen zelf, maar vanuit de opgestelde regels. Ook leidt dit niet tot fundamentele verbeteringen voor schoonmaakpersoneel, zoals de code beoogt. De sleutel om dit te voorkomen ligt niet

bij de aanbiedende partij, maar bij de aanbestedende partij. Het gaat dan over goed opdrachtgeverschap in de zin van zorgvuldig en sociaal betrokken. De code zegt hierover: ‘Opdrachtgevers worden aangesproken in hun rol als aanbesteder én contractverantwoordelijke. In deze laatste rol zijn zij mede verantwoordelijk voor de kwaliteit van en condities waaronder het werk wordt verricht.’ Borging en naleving van de code vindt plaats als de bespreking een continu proces is, waarin de organisatie van het schoonmaakwerk centraal staat. Dit veronderstelt dat er bij de opdrachtgever vakinhoudelijke kennis aanwezig is om dit gesprek goed te kunnen voeren.

Borging en naleving van de code vindt plaats als de bespreking een continu proces is 2. Hoe ga je om met het spanningsveld kwaliteit versus beschikbaar budget/kosten? Mark Hamstra van Alliander Shared Services gaf aan dat hij veelal bezig was met het repareren van de dienstverlening van de uitbestede

Opdrachtgever

Schakel

Opdrachtnemer

DMU

Inkoper

Makelaar

Verkoper

code T

Klant

Gebruiker

Contractbeheerder

Controleur

Leidinggevende

Schoonmaker

keten Figuur 1. Model René van der Westen; reflectiegroep Gerona, Roden, september 2012.

Facility Management Magazine | Guide 2013 | 19

F-MEX masterclass Gerona

schoonmaak. Om deze kosten terug te dringen is gekozen voor een nieuwe integrale aanpak. ‘We formuleerden aanbestedingscriteria met aandacht voor verantwoorde marges voor de leverancier en een prijs-kwaliteitverhouding van 40/60 procent.’ Ook werd de schoonmaakaanbesteding verdeeld in vier percelen, waarvan een aanbieder maximaal twee percelen kan verwer-

De code heeft wel degelijk een bewustwordingsproces op gang gebracht ven. Dit zorgt ervoor dat er een continue vergelijking mogelijk blijft rond de uitvoering van het contract. Dit alles resulteerde in een lagere total cost of ownership (TCO). Controle werd zo ingericht dat dit het onderling vertrouwen tussen klant en leverancier versterkt. Het vormt de basis voor een continu proces van verbetering. Wijzigingen in gebruikerseisen – bijvoorbeeld druk tot kostenverlaging – worden makkelijker opgevangen. De contractduur kan ook vanuit deze optiek worden verlengd. 3. Hoe bevorder je het dalen van de code in de organisatie? Het gevaar van de code is dat er veel gefocust wordt op de strategische en tactische niveaus en dat de schoonmaker wordt vergeten. In figuur 1 worden de verschillende rollen bij de betrokken partijen geïllustreerd.

Binnen de schoonmaakbranche bestaat de tendens om daggebonden schoonmaak opnieuw te introduceren, waarmee het schoonmaakwerk voor gebruikers zichtbaar wordt. Naast meer waardering kan dit ook leiden tot andere afstemming over het werk. De code zegt hierover: ‘Sociaal beleid bij de opdrachtnemer vertaalt zich naast de aanname van personeel (NVP-sollicitatiecode) naar: voldoende coachend leidinggeven met nadruk op vakinhoudelijke kwaliteit; hanteerbare span of control en respectvolle bejegening van personeel.’ Vanuit de opdrachtgever kan een gerichte bijdrage geleverd worden door de facilitaire organisatie. Het contractbeheer richt zich dan op het beheren van de relatie tussen het primaire proces (klant/gebruiker) en de schoonmaak (leiding/schoonmakers). Externe controleactiviteiten zijn dan minder noodzakelijk om kwaliteit te garanderen. De bijdrage van de makelaar verschuift in de richting van de aanbesteding. 4. Welke consequenties heeft het behandelen van diensten als producten? In de aanbesteding worden diensten behandeld als waren het producten. De assetspecificiteit is laag, wat de strategische mogelijkheid tot uitbesteden vergroot. De nadruk komt op het inkoopproces te liggen, waarbij dankzij een goede vergelijkbaarheid (appels met appels) de markt voor de beste prijs-kwaliteitverhouding zou zorgen. De code zegt hierover: ‘Onder transparant en controleerbaar wordt verstaan een degelijke onderbouwing van offertes gericht op haalbare,

uitbesteding schoonmaak aantoonbare en controleerbare normstelling.’ Dat het minder eenvoudig ligt dan de inkooptheorie veronderstelt, blijkt uit het feit dat bij veel schoonmaakaanbestedingen, waar het om grote bedragen gaat, een schoonmaakmakelaar wordt ingeschakeld die de markt kent en verstand heeft van contracteren. De verleiding is dan groot om eerst een percentage van de kostenbesparing en vervolgens controle-inkomsten te verwerven op een onhaalbaar contract. De code zegt hierover: ‘Goed makelaarschap richt zich op de woorden professioneel en transparant zoals beschreven in de code van VMS. Een makelaar werkt maar voor één partij.’ VMS voegt daaraan toe dat contracteringsactiviteiten en aanvullende diensten (zoals controles) niet in één contract mogen worden vastgelegd. Het grote verschil tussen diensten en producten is echter dat bij diensten de prestatie nog gemaakt moet worden nadat het contract is afgesloten. De uitvoeringsfase wordt daarmee belangrijker dan de contracteringsfase. Het contractbeheer zou daarmee bepalend moeten zijn bij het contracteren. De ideeën van Dean Kashiwagi sluiten hier nauw bij aan en worden in Nederland verwoord door Sicco Santema en Jeroen van de Rijt in het boek Prestatieinkoop. Ook zijn ze besproken tijdens de IFMEC-studiedag.

Ook toepasbaar in andere sectoren? Met meer dan 600 ondertekenaars en honderd zelfverklaringen lijkt de code zeer succesvol. Uit het onderzoek komt naar voren dat de code op zich niet voldoende is, maar wel degelijk een bewustwordingsproces op gang heeft gebracht. Daarnaast biedt hij handvatten om

een negatieve spiraal te doorbreken. De facility manager heeft de opdracht contractbeheer vorm te geven op basis van vakkennis, en deze ook te gebruiken om de communicatie met de opdrachtnemers en gebruikers in te richten. De onderliggende vraag ‘Wat zijn de oorzaken van deze misstanden?’ is nu beantwoord en zou directeuren van scholen, directies van ziekenhuizen, overheidsbestuurders en ministers tot nadenken moeten aanzetten. Daartegenover is het geruststellend dat het bedrijfsleven de voordelen van de code onderkent en in de bedrijfspolicy opneemt. Conclusie, ongeacht de marktsector: de code reikt slechts handvatten aan en draagt bij aan bewustwording. Sturing geven aan de uitvoering berust op kennis, inzicht en verantwoordelijkheid nemen. Zorg als opdrachtgever dat deze verantwoordelijkheid eenduidig wordt belegd, bijvoorbeeld binnen het contractmanagement van een facilitaire regieorganisatie. Begin daar al bij de aanbesteding mee!

Hoe nu verder? De code – en zijn praktische werking – vormen een hoogst interessant experiment om verantwoord marktgedrag te faciliteren. Wel worden er kanttekeningen geplaatst bij de duurzaamheid van de code en de generalisatie naar andere markten. Op beide punten zijn nadere uitwerkingen noodzakelijk; voer voor profs en profi’s in het facilitaire domein. Het enthousiasme waarmee de code is ontvangen kan ook de motor zijn om hem tot een effectief marktmechanisme te laten uitgroeien om de doelstelling ‘verantwoordelijk marktgedrag’ in een dienstensector te vervolmaken.

in het kort Wat kan de facility manager doen om negatieve effecten van uitbesteding van schoonmaakwerk te keren? Uit dit artikel komt naar voren dat de Code Verantwoordelijk Marktgedrag slechts handvatten aanreikt en bijdraagt aan bewustwording. Sturing geven aan de uitvoering berust op kennis, inzicht en verantwoordelijkheid nemen. Een tip: zorg als opdrachtgever dat deze verantwoordelijkheid eenduidig wordt belegd, bijvoorbeeld binnen het contractmanagement van een facilitaire regieorganisatie. En begin daar al bij de aanbesteding mee.

Meer op fmm.nl Een uitgebreide versie van dit artikel kunt u vinden in de FMM Bibliotheek. > www.fmm.nl/guide2013

Facility Management Magazine | Guide 2013 | 21

sturen op een gastvrij zorggebouw

Het creëren van een healing environment Sturen op gastvrijheid staat in veel zorginstellingen hoog op de beleidsagenda. Het creëren van een healing environment krijgt eveneens veel aandacht. De twee begrippen worden vaak los van elkaar toegepast. Dit artikel laat zien dat toepassing van principes uit de healing environment-literatuur bijdraagt aan een positieve gastvrijheidsbeleving.

Tekst: Jet Prevosth, Theo van der Voordt en Marion Doets Hospitality is hot. Er zijn zelfs stemmen opgegaan om facility management om te dopen tot hospitality management. Dat gaat ons te ver. FM is immers meer dan alleen sturen op een gastvrije omgeving die mensen een aangename belevenis bezorgt. Dat FM een belangrijke rol kan spelen om klanten het gevoel te geven welkom te zijn, op een menselijke manier te worden benaderd en zelf regisseur te kunnen zijn van hun leef- en werkomgeving staat echter buiten kijf. Logisch dus dat gastvrijheid vaak hoog op de FM-agenda staat. Om het sturen op gastvrijheid in de zorg te stimuleren wordt jaarlijks de ‘Gastvrijheidszorg met sterren’-prijs uitgereikt aan de zorginstelling die hierin uitblinkt. In de categorie ziekenhuizen viel die eer in 2012 te beurt aan het Sint

Jet Prevosth is adviseur bij Laanbroek Schoeman adviseurs. Theo van der Voordt is docent en onderzoeker aan de faculteit Bouwkunde van de TU Delft. Marion Doets is bedrijfsleider Eenheid Facilitair van het Albert Schweitzer ziekenhuis.

Franciscus Gasthuis in Rotterdam en in 2011 aan het Deventer Ziekenhuis. Het Albert Schweitzer ziekenhuis doet het met een plek in de top tien al heel goed, maar wil zich op dit punt verder verbeteren. Daarom heeft het de TU Delft gevraagd om uit te zoeken of en hoe het gebouw kan bijdragen aan een gevoel gastvrij bejegend te worden.

Op zoek naar bewijslast Omdat er in de literatuur niet of nauwelijks richtlijnen te vinden zijn voor het creëren van een gastvrij gebouw, zijn we de literatuur over healing environment ingedoken. Dat hospitality en healing environment sterk met elkaar verbonden zijn, wordt direct duidelijk als we de definities van beide begrippen met elkaar vergelijken. Gastvrijheid is het resultaat van de interactie tussen gastheer (of -vrouw) en gast, waarbij de gastheer ervoor moet zorgen dat de gast zich welkom voelt en dat de omgeving prettig, veilig en comfortabel is en bijdraagt aan het welbevinden van de gast in de vorm van een goede lichamelijke en geestelijke gezondheid. Gastvrijheid vraagt om een aangename fysieke omgeving, een adequate sociale omgeving

beleving zorg

Albert Schweitzer ziekenhuis, locatie Dordrecht. Wachtruimten met verschillende sferen en differentiatie in plekken.

en zorgprocessen en producten die bijdragen aan het zich welkom voelen (Alflen, 2008; zie figuur 1). Healing environment betekent letterlijk een helende omgeving. Beide begrippen zijn gericht op stressreductie, welbevinden en patiënttevredenheid. Naar het effect van een healing environment is al wel veel onderzoek verricht, op zoek naar evidence based design: ontwerpen op basis van wetenschappelijk bewijs. Al in de jaren tachtig deed Roger Ulrich onderzoek naar het effect van uitzicht op de condities van de patiënt. In zijn bekende artikel ‘View through a window may influence recovery from surgery’ uit 1984 vergelijkt Ulrich twee groepen van elk 23 patiënten bij wie de galblaas was verwijderd. De ene groep had uitzicht op een natuurlijke omgeving, de andere groep keek uit op een stenen muur. De eerste groep had een kortere opnameduur, uitte minder negatieve opmerkingen en gebruikte minder pijnstillers. Sindsdien is in een lange reeks studies aangetoond dat verschillende aspecten van de fysieke omgeving van invloed zijn op de gezondheid, de slaap, het vinden van de weg binnen het

gebouw, agressief en ander ontregeld gedrag, sociale interactie en tevredenheid – zowel van cliënten als van familie en medewerkers (Bovenberg, 2010). Ulrich en zijn collega’s analyseerden later 600 studies en kwamen tot de conclusie dat de meeste daarvan (88%) een positieve correlatie laten zien tussen omgevingsfactoren en gezondheid (Ekkelboom, 2005). Volgens een rapport van de Gezondheidsraad (2009) is het wetenschappelijk onderzoek naar healing environment nog te heterogeen en

Uitzicht op natuur zorgt voor vermindering van stress en pijn versnipperd en kan veel onderzoek methodologisch de toets der kritiek niet doorstaan. Het best onderbouwd is de helende invloed van voldoende natuurlijke ventilatie. Ook ‘uitzicht op natuur’ heeft een heilzame werking en zorgt voor vermindering van stress en pijn. Omgekeerd kan een overmaat aan geluid het herstel van patiënten ongunstig beïnvloeden.

Facility Management Magazine | Guide 2013 | 23

Ontwerpkeuzes zijn ook van invloed op de kans op ziekenhuisinfecties. Van veel andere omgevingsvariabelen is het effect minder eenduidig. Persoonlijke voorkeuren voor bepaalde (combinaties van) factoren, zoals licht, kleur en geluid, kunnen sterk verschillen. Bovendien is er nog onvoldoende bewijs voor positieve gezondheidseffecten. Veel keuzes hebben zowel voor- als nadelen. Dat eenpersoonskamers goed zijn voor de privacy van de patiënt en overdracht van infecties kunnen verminderen, wordt breed onderschreven. Daar staat tegenover dat een deel van de patiënten liever op een meerpersoonskamer ligt vanwege de sociale contacten en de geruststellende gedachte dat als er zich onverwacht

‘Personal control’ is essentieel voor de tevredenheid van patiënten iets vervelends voordoet de medepatiënt hulp kan inroepen. Dit alles nog afgezien van de financiële consequenties van een groter ruimtebeslag en langere looplijnen door meer eenpersoonskamers.

Negen thema’s voor een gastvrije omgeving Hoewel het wetenschappelijk bewijs voor het creëren van een gastvrije omgeving dus nog te wensen overlaat, zijn er wel voldoende aanwijzingen om hierop te kunnen sturen. Uit de beschikbare studies (o.a. Lüthi e.a., 1994; Hoekstra en Van Liempd, 2001; Boonk, 2004; College bouw zorginstellingen, 2008; Faessen, 2008; KOPVOL, 2010; TNO Centrum Zorg en Bouw, 2009) zijn negen omgevingsvariabelen gedestilleerd: autonomie & keuzevrijheid, privacy & territorium, natuur, veiligheid, oriëntatie & routing, sociale interactie, ramen & uitzicht, inrichting en sensorische kwaliteit. Autonomie & keuzevrijheid Mensen hebben behoefte om hun omgeving op hun eigen manier te kunnen gebruiken of te kunnen veranderen en zo persoonlijke controle op hun omgeving uit te oefenen. ‘Personal control’ draagt bij aan het verminderen van stress en is essentieel voor het welzijn en de

tevredenheid van patiënten. Voorbeelden van keuzevrijheid zijn het kunnen kiezen tussen een één- of meerpersoonskamer, zelf de temperatuur, ventilatie en (kunst)verlichting of daglichttoetreding kunnen regelen en de omgeving kunnen personaliseren. Privacy & territorium Privacy verwijst naar de behoefte om informatie over zichzelf voor anderen te kunnen afschermen. Dat kan op papier of digitaal zijn, of fysiek: niet gezien of gehoord willen worden. Privacy hangt samen met autonomie: mensen willen zo veel mogelijk zelf kunnen beslissen wanneer ze alleen of met anderen zijn. Het is bijvoorbeeld prettig als patiënten sanitair niet met anderen hoeven te delen, in een afgeschermde omgeving een privégesprek kunnen voeren (auditieve privacy) en zich even kunnen terugtrekken (territoriale privacy) en dat ongewenste inkijk van buitenaf wordt voorkomen of (individueel) is te reguleren (visuele privacy). Natuur Natuur heeft een stressreducerende werking, vermindert pijn (hogere pijntolerantie, minder pijnmedicatie) en geeft een sneller herstel (kortere ligduur). Stress en negatieve emoties (angst, boosheid) verdwijnen en aangename gevoelens nemen toe. Groen nodigt uit tot sociale interactie en leidt tot een hogere belevings- en gebruikswaarde van het gebouw (College bouw zorginstellingen, 2008). Creëer daarom visuele toegang tot groen binnen en buiten, zorg dat patiënten zelf gemakkelijk naar buiten kunnen en zorg voor afbeeldingen van natuurlijke omgevingen in semipublieke ruimten zoals de entree, hallen en gangen en in patiëntenkamers. Veiligheid Veiligheid kent diverse aspecten: fysieke veiligheid (vormgeving en inrichting van de fysieke omgeving afstemmen op veilig gebruik, zowel ergonomisch – denk aan valpreventie – als brandveilig), psychische veiligheid (zich beschermd voelen tegen indringers en weten dat er hulp komt als dat nodig is) en medische veiligheid (veilige apparatuur, hygiëne, bescherming tegen infecties). Het is onder meer belangrijk dat patiënten hun eigendommen veilig kunnen opbergen in een afsluitbare kast of een kluisje, dat vloeren niet glad zijn (vooral in sanitaire ruimten) en dat er goede nachtverlichting aanwezig is.

beleving zorg

– roomservice – gastvrouwen – taxiservice – juweliershop – outlet McDonald’s – drankwinkel – …

People

Place pa tië nt

– houding & gedrag – werving & selectie – opleiding & training – managementstijl – off stage / on stage – …

Product

Process

– inrichting – kleurgebruik – bewegwijzering – groen – geur – licht – … – bedrijfsvoering – procesoptimalisatie – doorbelasting systeem – informatiesystemen –…

Figuur 1. Het 4P-model van invloeden op gastvrijheidsbeleving (Alflen, 2008).

Oriëntatie & routing Sommige mensen kunnen zich moeilijker oriënteren dan andere. Problemen bij het vinden van de weg zorgen bij veel mensen voor stress. Een heldere lay-out, routing en inrichting kunnen de oriëntatie ondersteunen. Zorg dus voor adequate bewegwijzering en ondersteun deze met kleurgebruik; geef kamers, dagverblijven en afdelingen een eigen karakter en zorg voor heldere externe en interne herkenningspunten, bijvoorbeeld in de vorm van grote planten, kunstobjecten en meubilair.

voorkom verblinding en harde lichtweerkaatsing. Houd bij de positie van bedden en meubilair en de hoogte van de borstwering rekening met zichtlijnen voor bedlegerige patiënten.

Sociale interactie Sociale interactie verwijst naar de mogelijkheid om met andere mensen samen te zijn, naar andere mensen te kijken ofwel op een andere wijze met anderen te communiceren door bijvoorbeeld telefoon of internet. Sociale interactie kan worden ondersteund door een gemeenschappelijke eetruimte, een opstelling van het meubilair die zorgt voor keuzevrijheid in het aangaan van contacten en activiteitenruimten die goed zichtbaar en toegankelijk zijn.

Een positieve gastvrijheidsbeleving is tot op zekere hoogte maakbaar

Ramen & uitzicht Licht is essentieel voor het menselijk functioneren. Vooral daglicht beïnvloedt allerlei fysiologische processen en psychologisch functioneren. Een raam biedt bovendien de mogelijkheid tot uitzicht. Natuurlijk uitzicht heeft een positieve uitwerking op de stemming en reduceert stress. Zorg dus voor optimale daglichttoetreding in patiëntenkamers en personeelsruimten, maar

Inrichting De beleving van het interieur (inrichting, materiaal- en kleurgebruik) is subjectief en kan per patiënt verschillen. Het is van belang dat het interieur aansluit bij hun referentiekaders en niet vervreemdend werkt. Het is een pluspunt als het interieur niet zozeer doet denken aan

ziekte en zorg, maar eerder geassocieerd wordt met een thuisgevoel of de sfeer op een aantrekkelijk ingericht kantoor of in een hotel. Stem het interieur daarom af op de primaire gebruikersgroepen en betrek (vertegenwoordigers van) de gebruikers bij de keuze van het interieur. Maak gebruik van planten en kunst en besteed ook aandacht aan het plafond; bedgebonden patiënten zijn aangewezen op dit uitzicht. Vermijd een institutionele sfeer. Sensorische kwaliteiten Licht, geur, luchtkwaliteit en geluid kunnen

Facility Management Magazine | Guide 2013 | 25

Lidmaatschap Trends, ontwikkelingen, innovatie en inzicht

Word lid van de grootste facility community van Nederland!

Blijf op de hoogte van alle ontwikkelingen in uw vakgebied

8 redenen om lid te worden ✔ Online - Altijd en overal online toegang tot honderden artikelen uit FMM Magazine en Real Estate Magazine ✔ Magazine – 10 keer per jaar ontvangt u het FMM Magazine ✔ Guide – Jaarlijkse uitgave met overzicht van de belangrijkste trends, leveranciers en klantcases ✔ e-nieuwsbrief – Tweewekelijks informeren wij u over de nieuwste ledenvoordelen ✔ Syllabi – Gratis syllabi met achtergrondinformatie over actuele onderwerpen ✔ e-nieuwsbrief – Twee keer per week FMM nieuwsbrief met nieuws en actuele onderwerpen ✔ Online communities – Toegang tot twee actieve online communities voor kennisdeling en netwerken ✔ Kortingen – Profiteer van forse kortingen op syllabi, seminars, trainingen en het jaarlijkse FMM Marktevent

naar Ga nu m.nl/ .fm www atschap a lidm .... en word lid van de grootste facility community van Nederland!

beleving zorg

Deventer Ziekenhuis. Dakterras toegankelijk voor personeel en patiënten en eenpersoonskamer met uitzicht op groen.

zowel een positief als een negatief effect hebben op gastvrijheidsbeleving en het welzijn van patiënten, personeel en bezoekers. Geluidsoverlast kan bijvoorbeeld stress veroorzaken en gebrek aan daglicht wordt in verband gebracht met depressies. Zorg daarom voor een aangenaam en comfortabel binnenklimaat, met een zo mogelijk individueel regelbare temperatuur, vermijd institutionele verlichting, reduceer geluidsoverlast tot een minimum en kies waar mogelijk voor natuurlijke en mechanische ventilatie in plaats van airconditioning.

in het kort Hoe kan een gebouw bijdragen aan gastvrijheid? TU Delft onderzocht het voor het Albert Schweitzer ziekenhuis. Hospitality en een healing environment lijken sterk met elkaar verbonden. Wetenschappelijk bewijs voor het creëren van een gastvrije omgeving laat nog te wensen over, maar er zijn wel aanwijzingen om hierop te kunnen sturen. In dit artikel worden negen thema’s besproken die uit studies zijn gedestilleerd en die bij kunnen dragen aan een gastvrije omgeving.

Conclusie Al met al kunnen we concluderen dat een positieve gastvrijheidsbeleving tot op zekere hoogte maakbaar is, niet alleen door het personeel te trainen in een gastvrije attitude en gastvrij gedrag, het inrichten van zorgprocessen op een patiëntvriendelijke manier en faciliteiten die aansluiten op de wensen en voorkeuren van patiënten, maar ook door een gastvrij gebouw. De principes uit de healing environment-literatuur kunnen hierbij ondersteunend werken. Uiteraard moet hierbij een afweging worden gemaakt tussen de kosten en baten van facilitaire maatregelen.

Ook interessant op fmm.nl Lees online ook het artikel over gastvrijheid bij het Albert Schweitzer ziekenhuis. Het ziekenhuis vroeg zijn patiënten naar hun voorkeuren en prioriteiten, onder meer als basis voor nieuwe concepten voor eten en drinken. > www.fmm.nl/guide2013

Facility Management Magazine | Guide 2013 | 27

de patiënt als partner

‘Hostmanship zit in alle poriën van onze organisatie’ Jan Jaap Schmitz is hospitality officer in het UMC St Radboud en voorzitter van de Zorgkring, een onderdeel van FMN (Facility Management Nederland). Hij heeft in zijn loopbaan en binnen de Zorgkring veel te maken gehad met inkoop en houdt zich in zijn huidige functie actief bezig met hostmanship. Een monoloog over beide onderwerpen. Tekst: Peter Runhaar Foto: Ger Loeffen ‘De relatie met je leveranciers optimaliseer je door heel duidelijk te zijn’, zegt Jan Jaap Schmitz. ‘Dat doe je door goed door te vragen vanuit het wensenpakket. Daarnaast is het ontzettend belangrijk dat je een relatie aangaat die niet eenmalig is, maar voor een lange periode. Hoe je die relatie opbouwt? Dat is vaak heel functie- en persoonsgericht. Dat kan ook een probleem zijn, want op het moment dat je een persoonsgerichte relatie opbouwt denken mensen al snel: ‘Dan kunnen we ook wel allerlei dingen onderling regelen.’ Dat is natuurlijk niet de bedoeling. Je moet zorgen dat je op een keurige en gedegen manier met elkaar omgaat, net zoals je met een collega of medewerker omgaat.

Tegelijkertijd moet je er echter voor zorgen dat afspraken wederzijds worden nagekomen en dat daar geen enkele onduidelijkheid over bestaat.’

Verwachtingen ‘Ik ben, als het over het onderhouden van de relaties gaat, niet zo’n groot voorstander van het ‘gezellige etentje’. Het gaat er wat mij betreft om dat er op momenten dat je elkaar ziet relationeel het gevoel van ‘welkom bij elkaar’ is en dat bij beiden de ‘win-winsituatie’ overheerst. Je mag natuurlijk nooit het gevoel hebben dat de ander je beentje probeert te lichten. Daarom is het juist zo belangrijk om heel helder te zijn over de wederzijdse verwachtingen. Maar zowel

hostmanship jan jaap schmitz degene die inkoopt als degene die verkoopt kan ook onterechte verwachtingen hebben, en daar kom je alleen achter door de wederzijdse verwachtingen duidelijk uit te spreken. Dat betekent: probeer zo goed mogelijk met elkaar in te zoomen op de vraag op welke wijze die verwachtingen wederzijds kunnen worden waargemaakt en wat daarvoor nodig is. Een etentje kan soms verkeerde verwachtingen wekken, niet alleen voor de mensen die aan tafel zitten, maar ook bij de mensen eromheen. Natuurlijk mag je van mij best eens samen eten. Ook daarmee bouw je een goede relatie op. Maar het gaat niet alleen om de relatie tussen de verkoper en de inkoper; het gaat met name ook om de relatie tussen de mensen die de activiteiten die onder de afspraken hangen gaan uitvoeren. Stel: ik ga een dienst inkopen. Dan zit ik veel liever aan tafel met de mensen die dat traject bij mij tactisch en operationeel gaan uitvoeren dan met de acquisiteur. Uiteindelijk gaat het natuurlijk zowel om de kwaliteit van de dienstverlening als om de kwaliteit van het product. En nogmaals, daarbij ben je altijd afhankelijk van degene die de acquisitie doet én van degene die de acquisitie uitvoert. Met die uitvoerenden moet je heel strak de dienstverlening en de service afstemmen en juist ook met die mensen moet je een relatie opbouwen. Zij horen dus ook aan tafel, want juist zij komen in beeld zodra het contract is gesloten. Zodra de handtekening is gezet, gaat het contract de onderste bureaula in. En daar moet het ook blijven. Pas als je gaat evalueren en wellicht gaat herzien of verlengen, komt het contract weer – even – uit die la.’

Kwaliteit ‘Als het gaat om de verhouding tussen issues als kwaliteit en snelle levering, zet ik vooral in op kwaliteit. In kwaliteit zitten namelijk ook de klant-leverancierrelatie, de kwaliteit van het product en de prijs, kortom de verwachting die je hebt ten aanzien van het leveren. Het managen van verwachtingen daarin is het bewaken van kwaliteit. In de relatie tussen klant en leverancier moet die kwaliteit top zijn. De betrokkenen moeten daarom elkaar en elkaars verwachtingen kennen. Binnen de relatie bestaat de kans dat wederzijds het moment wordt herkend dat er iets extra’s nodig is, inclusief de bereidheid om iets extra’s voor elkaar te doen, zoals bijvoorbeeld een spoedlevering. Enige jaren terug werden we vlak voor het

weekend geconfronteerd met het Marburgvirus en bestond de kans dat we in het UMC St Radboud patiënten zouden moeten opvangen. We moesten voor onze verpleegkundigen en doktoren onder andere speciale beschermende pakken en gezichtsbescherming hebben. Dankzij de uitstekende relatie met de leveranciers kon onze manager Inkoop die vrijdagnacht de benodigde artikelen bij een speciaal voor hem geopend depot afhalen. Dankzij de wederzijds goede relatie los je samen een calamiteit prachtig op.’

‘De relatie met je leveranciers optimaliseer je door heel duidelijk te zijn’ Inkoop ‘In het UMC St Radboud is inkoop een onderdeel van het Servicebedrijf. In het Servicebedrijf zijn alle niet-medische ondersteunende eenheden georganiseerd: HRM, financiën, administratie, communicatie, vastgoed, de van oudsher facilitaire takken van sport en ook inkoop. Daarnaast kent het Servicebedrijf een adviesgroep Procesverbetering & Innovatie. Deze adviesgroep beheerst zaken als patiëntenlogistiek, patiëntveiligheid en klantgerichtheid. In deze adviesgroep zit de knowhow die voor de hele organisatie wordt ingezet. Inkoop is een aparte productgroep, met een manager Inkoop en daaronder verdeeld strategisch, tactisch en operationeel, onderverdeeld in de taken medisch, laboratorium en facilitair. De manager Inkoop rapporteert aan de directeur van het Servicebedrijf, maar heeft ook een lijntje naar de CFO in de Raad van Bestuur. De lijnen zijn kort. Dat geldt sowieso voor alles in het UMC St Radboud.’

Hostmanship ‘Dit jaar hebben we een award gekregen voor hostmanship in de categorie ziekenhuizen. Wij hebben in een enquête door TNS NIPO onder patiënten het hoogste rapportcijfer gekregen, een 8,2. Daarnaast speelde bij de toekenning van de award mee dat wij een chief listening officer en een hospitality officer hebben. Het feit dat wij zo’n chief listening officer hebben zegt iets over de wijze waarop wij met patiënten

Facility Management Magazine | Guide 2013 | 29

Rapportencentrum

ek Bezo .nl n.fmm te e t r o rapp t comple he voor anbod a

Uw bron voor facility vakinformatie Het FMM Rapportencentrum biedt u het meest complete aanbod van facility rapporten, onderzoeken en gratis whitepapers.

Een klantgerichte facilitaire organisatie

Facilitair inkopen

NEN-EN 15221

Inclusief In 6 stappen naar een klantgerichte organisatie

Met gereedschappen en methodieken om het inkoopvak

Gratis rapport met waardevolle vakinformatie voor

beter te beheersen

facility managers

Download praktische werkdocumenten en inspirerende onderzoeksrapporten op

rapporten.fmm.nl

hostmanship jan jaap schmitz omgaan. We gaan bijvoorbeeld met patiënten in gesprek over zorgissues, maar ook over de gastvrijheid eromheen, over de bejegening, de bewegwijzering en al dat soort zaken. Het feit dat naar mensen geluisterd wordt heeft op zich al een heel positief effect, maar natuurlijk moet je dan ook iets met de informatie doen. We kennen een speciale afdeling REshape, die voortdurend bezig is met geweldige innovaties, niet alleen ter ondersteuning van hostmanship, maar juist ook om processen te verbeteren, sneller en slimmer te werken, sociale media geschikt te maken voor gebruik binnen de zorg en zodoende de patiënt vanuit huis met de dokter of verpleegkundige, bijvoorbeeld via FaceTalk, te laten communiceren. En ook om communities te ondersteunen, zoals de AYA4-community. Kijk eens naar AYA4 en FaceTalk op internet, het zijn fantastische ontwikkelingen voor zowel de patiënt als de zorgorganisatie; en ook dat heeft een relatie met hostmanship. Hostmanship zit dus in alle poriën van onze organisatie. Wij hebben alle processen op de afdelingen herijkt. Een onderdeel van die herijking was de ogenschijnlijk simpele vraag: ‘Hoe gaan we met mensen om?’ Er zijn ook workshops en coachingstrajecten georganiseerd om de gastvrijheid te benoemen en te verbeteren. Bijvoorbeeld ook in de werving van nieuwe medewerkers wordt gekeken naar de klantgerichtheid. Klantgerichtheid is één van de vier kernkwaliteiten die iemand moet hebben om te worden aangenomen. Door middel van workshops en coaching wordt die klantgerichtheid nog verder versterkt. Wat de patiënt of bezoeker merkt van dat goede hostmanship? Van goede bewegwijzering en

vriendelijke mensen aan de balies tot en met het zorgen dat de patiënt zich welkom voelt en zich verstaan voelt binnen de processen die we hebben. We zien de patiënt als partner en dat heeft ook gevolgen voor de vorm van communiceren tussen patiënt, verpleegkundigen en arts.

‘We gaan met patiënten in gesprek over zorgissues, maar ook over de gastvrijheid’ Benchmarks hebben in deze ambities een belangrijke rol. Als je aantoonbaar onderscheidend in kwaliteit wilt zijn, betekent dat onmiddellijk dat je jezelf op allerlei manieren benchmarkt, zowel intern onder elkaar als naar de buitenwereld. Benchmarks zijn altijd eye openers, ze zijn niet de norm.’

Jan Jaap Schmitz is hospitality officer in het UMC St Radboud. Hij houdt zich bezig met de uitstraling en gastvrijheid van de organisatie. ‘Ik mag me gevraagd en ongevraagd met zaken bemoeien’, zegt hij zelf over zijn functie. Schmitz werkt rechtstreeks onder de Raad van Bestuur. Hij is ook voorzitter van de Zorgkring, een onderdeel van FMN (Facility Management Nederland). FMN heeft diverse kringen, zoals een kring Inkoop, een kring Hospitality en een kring Duurzaamheid. Die kringen zorgen binnen hun groep voor extra activiteiten. De Zorgkring organiseert onder andere het Zorgsymposium en workshops voor kleinere groepen.

in het kort Het UMC St Radboud kreeg onlangs een award voor hostmanship in de categorie ziekenhuizen. Belangrijk bij het opbouwen van een goede relatie is volgens hospitality officer van het UMC Jan Jaap Schmitz dat je helder bent over wederzijdse verwachtingen en dat je de relatie aangaat voor een langere periode. Luisteren naar mensen is volgens Schmitz belangrijk, maar met die informatie moet natuurlijk ook iets gedaan worden. Bij het UMC is klantgerichtheid een van de kernkwaliteiten die iemand moet hebben om te worden aangenomen.

Ook interessant op fmm.nl Op de topic-pagina Beleving is alle informatie op fmm.nl rondom beleving voor u verzameld: het laatste nieuws, cursussen, rapporten en artikelen uit de FMM Bibliotheek. > www.fmm.nl/guide2013

Facility Management Magazine | Guide 2013 | 31

ouderen hebben andere eisen dan jongeren

Healthy Ageing en de gebouwde omgeving Als de Nederlandse maatschappij van mening is dat ouderen langer moeten doorwerken en langer voor zichzelf moeten zorgen, dan dienen we er in de gebouwde omgeving, en met name in het huisvestingsproces, rekening mee te houden dat ouderen andere eisen hebben inzake gezondheid dan jongeren. In de weten regelgeving en in de normen en richtlijnen wordt met ouderen echter niet expliciet rekening gehouden, met als gevolg dat in de huidige situatie de huisvesting voor ouderen vaker een handicap is dan een comfortabele, inspirerende of veilige omgeving, oftewel een gezonde omgeving. Tekst: Paul Roelofsen (TU Delft/Grontmij Nederland B.V.)

huisvesting gezondheid

De kansarme en niet-vitale ouderen hebben de meeste problemen van de vier groepen in economisch, gezondheids- en sociaal perspectief: zij zijn cognitief beperkter, eenzamer en hebben meer behoefte aan hulp en zorg. De invloed van de fysische (werk)omgeving is op niet-vitale ouderen groter dan op vitale ouderen. Kansrijke ouderen hebben meer mogelijkheden in de keus/het beïnvloeden van hun fysische (werk) omgeving dan kansarme ouderen. Vooral de vitale ouderen hebben de maatschappij veel te bieden aan (niet meer gebruikte) ken-

Vooral vitale ouderen hebben de maatschappij veel te bieden aan kennis nis. Het is in ieder geval in ieders voordeel als de groep vitale ouderen groter is dan de groep niet-vitale ouderen. Uit onderzoek van het CBS blijkt dat een groter deel van de 65-plussers ten opzichte van dertig jaar geleden (1981) gezond is, maar dat zij ook langer doorleven met chronische ziekten.

Bouwen voor gezondheid

Als het gaat over ouderen, is een algemene indeling te maken op basis van een economische en een gezondheidsdimensie, waardoor vier groepen ontstaan die verschillen in zelfredzaamheid en kwetsbaarheid. Die indeling is weergegeven in tabel 1. De vitaliteit bepaalt in welke mate burgers inzetbaar zijn om een bijdrage te leveren aan de ambities van de maatschappij. Volgens het Nederlands Kenniscentrum Vitaliteitsmanagement wordt de vitaliteit van een persoon bepaald door de mate van aanwezigheid van factoren die zijn onder te verdelen in vier categorieën, zoals weergegeven in tabel 2.

Oudere mensen kennen een lagere tolerantie voor oncomfortabele situaties dan jonge mensen. De gebouwde omgeving is dan ook sterk van invloed op het werk-, leer-, ziekte-, zorgen genezingsproces, de ondersteuning van ouderen en het reduceren van fouten, ongelukken, ongemak en – het gevoel van – onveiligheid. De gebouwde omgeving is met slimme technologie zo in te richten dat mensen geïnspireerd worden, actiever worden, beter leren en minder snel ziek en onzeker worden en sneller genezen, sneller hulp ontvangen, minder snel het slachtoffer worden van ongelukken en beter worden gefaciliteerd in hun activiteiten. Kortom: bouwen voor gezondheid betekent naast levensgeluk en welzijn ook veiligheid en zelfredzaamheid. Gebouwgebonden techniek De geschiedenis heeft uitgewezen dat met de gebouwde omgeving, en met name met de gebouwgebonden techniek, ziekten zijn terug te dringen en het welbevinden is te vergroten,

Facility Management Magazine | Guide 2013 | 33

di mensie

gezondheid Kenmerk

Niet-vitaal

Vitaal

Amper zelfredzaam Kansarm

Weinig reservecapaciteit

Zelfredzaam in gezondheidsperspectief

Zeer kwetsbaar

economie Kansrijk

Zeer zelfredzaam

Zelfredzaam in economisch

Veel reservecapaciteit

perspectief

Niet kwetsbaar

Tabel 1. Algemene indeling ouderen naar zelfredzaamheid en gezondheid.

vitaliteit Inspiratie

Fysiek (gezonde leefgewoonten)

Motivatie

Bewegen

Doelen stellen

Roken

Zingeving

Alcoholgebruik

Balans werk en privé

Gezonde voeding Ontspanning

Sociaal Emotioneel

Mentaal

Leiderschap

Aandacht controle

Samenwerken

Spanningsregulatie

Conflicthantering

Emotie controle

Assertiviteit

Gedachte controle

Overtuigingskracht

Concentratie

Inzicht in behoeften van anderen

Zelfvertrouwen Omgaan met tegenslagen Blijvend leren/zelfreflectie

Tabel 2. Vitaliteitsfactoren.

waardoor bijvoorbeeld in de twintigste eeuw de kindersterfte drastisch is verminderd. Naast verbeterde voeding droegen bijvoorbeeld de aanvoer van veilig drinkwater, gesloten systemen om het rioolwater af te voeren en verbeteringen op (steden)bouwfysisch gebied (bijvoorbeeld meer daglicht en ventilatie) hieraan bij. Hoewel gebouwgebonden techniek ons tegen ziekten als cholera en tyfus beschermt, zijn er nieuwe gevaren opgedoken, in de vorm van veteranenziekte, legionellagriep, SARS (severe acute respiratory syndrome), vogelgriep en de dreiging van biologische oorlogsvoering. Het is een trend waarbij het de vraag is in hoeverre de gebouwgebonden techniek hierin een beschermende rol kan spelen.

Domotica Het devies dient te zijn: ‘Van zinloos innoveren naar zinvol integreren’, aldus Mohammadi (2010), opdat domotica voor een doorbraak zal kunnen zorgen. Domotica omvat alle apparaten en infrastructuren in en rond woningen die elektronische informatie gebruiken voor het meten, programmeren en sturen van functies ten behoeve van bewoners en dienstverleners. Domotica is echter nog vaak te kenschetsen als een mismatch tussen technologie en de behoeften van de doelgroep; door de aanbodgerichte aanpak was er meer sprake van ‘variëren’ dan van ‘innoveren’. Voor verdere ontwikkeling en een doorbraak van domotica dienen niet alleen de functionaliteiten beter te worden afgestemd

huisvesting gezondheid

op de werkelijke behoeften van ouderen, maar dienen ook de mogelijkheden en toegevoegde waarde van domotica duidelijker te worden aangetoond. Nu is de ‘state of the art’ van domotica bijvoorbeeld af te leiden uit het aantal aanwezige afstandsbedieningen in een woning. In het onderzoek van Mohammadi wordt geconcludeerd dat domotica moet voldoen aan behoeften met betrekking tot het welbevinden, autonomie, verbondenheid en zich thuis voelen, veiligheid en zekerheid. Bij ouderen gaat het bijvoorbeeld om het geheel van wonen en niet om de toepassingen: de oudere koopt geen domotica, maar wenst woongemak en wooncomfort. Enkele interessante stellingen uit het onderzoek van Mohammadi luiden: -- Domotica moet niet gaan over ‘de slimme woning’, maar over ‘slim’ wonen. Domotica kan alles in de woning automatiseren, behalve het leven zelf. -- Als de overheid en de bouwwereld niet slagvaardig inspelen op de komende behoefte aan voldoende geschikte woningen voor zelfstandig wonende senioren, zal het extramuraliseringsbeleid tot mislukken gedoemd zijn; een staatssecretaris voor ouderenbeleid in het nieuwe kabinet is dan ook geen overbodige luxe. -- De vraag naar domotica is nu omgekeerd evenredig aan het aanbod. De overheid dient zich terughoudend op te stellen met betrekking tot het stimuleren van te vroegtijdige implementatie en dient speciaal ruimte en steun te geven aan ontwikkelingsprojecten,

omdat de ontwikkeling van domotica – als geheel – zich momenteel nog in een transferfase bevindt en de implementatiefase nog moet plaatsvinden. Duurzame ontwikkelingen De omslag naar duurzame energie is wereldwijd versneld na de kernramp van Fukushima. Verschillende regeringen, waaronder bijvoorbeeld die van Japan en Duitsland, hebben besloten kernenergie helemaal af te schaffen. Waar

Domotica moet niet gaan over ‘de slimme woning’, maar over ‘slim’ wonen duurzaam bouwen voorheen nog werd gezien als een alternatieve cultuur, is er nu een algeheel kwaliteitsbewustzijn ontstaan dat wordt ondersteund door onderzoek, de wetenschap en het onderwijs, met als doel de gezondheid van mens en dier en de reductie van hulpbronnen. Er zijn op dit moment talloze universiteiten en faculteiten die zich met deze aspecten bezighouden. Duurzaamheid heeft het imago van een alternatieve cultuur achter zich gelaten en biedt de mogelijkheid voor carrières op de lange termijn. Dat is tevens de achtergrond waartegen de energietransitie in Europa vorm zal krijgen. De verandering heeft zich reeds goed ontwikkeld,

Facility Management Magazine | Guide 2013 | 35

De foto’s in dit artikel zijn van het Elisabeth Centrum in Breda.

ook als antwoord op de vroege milieubeweging die dat ook steeds als innovatie heeft gebruikt. Beperking energieverbruik Door de drang naar beperking van het energieverbruik is het minimale voorgeschreven ventilatievoud van gebouwen steeds minder gebaseerd op de laatste inzichten inzake gezondheid. Samen met de reductie van de infiltratie van buitenlucht door de buitenhuid van een gebouw heeft dit geleid tot een vergroting van de prevalentie van allergische aandoeningen. Dit houdt in dat een op gezondheid gestoelde verbetering van ventilatiesystemen kan bijdragen aan het terugdringen van chronische aandoeningen als astma, chronische bronchitis en longemfyseem, longkanker en hart- en vaatziekten. Vergrijzing en ontgroening Het grotere aandeel ouderen in onze maatschappij stelt andere eisen aan de gebouwde omgeving: behoud van autonomie en welbevinden. Persoonsalarmering en videotelefonie zijn aan het palet van gebouwinstallaties toegevoegd om tegemoet te komen aan de

volledige definitie van ‘gezondheid’ conform de Wereldgezondheidsorganisatie: ‘Health is a state of complete physical, mental and social wellbeing and not merely the absence of disease or infirmity.’ Maas (2009) heeft onderzocht dat er een sterke relatie bestaat tussen groen en gezondheid. Dit is met name het geval bij kinderen, ouderen en mensen met een lagere sociaaleconomische status. Bij dit aspect ligt het voor de hand om te denken aan een sterkere uitbreiding van groen in de maatschappij in combinatie met slimme technologie ter vitalisering van ouderen (bijvoorbeeld Vitaliteitstuinen, het TimePointsysteem in het Màximapark te Leidsche Rijn).

Takenpakketten (gebouwgebonden) techniek Tegenwoordig heeft gezondheidsbevorderende (gebouwgebonden) techniek vier verschillende taken: -- het verminderen van infectierisico’s; -- het voorkomen van chronische aandoeningen; -- het ondersteunen van het welbevinden; -- de reductie van hulpbronnen.

huisvesting gezondheid Hierbij zijn de activiteiten binnen de (gebouwgebonden) techniek niet meer ingedeeld naar de aard van het te installeren materiaal, maar naar de functie die wordt nagestreefd.

Conclusie en advies Voornoemde takenpakketten vragen om nieuwe uitgangspunten voor de (gebouwgebonden) techniek, met als doel het beperken van nieuwe gezondheidsrisico’s, het verhogen van het welbevinden en de reductie van hulpbronnen in een vergrijzende en ontgroenende maatschappij. Dit zijn uitdagingen die elk technisch en economisch haalbaar zijn. De genoemde kansen zijn echter alleen te benutten door meer persoonsgerichte uitgangspunten te hanteren. Dit vraagt om een grotere integratie van kennis inzake de (gebouwgebonden) techniek en de gezondheid. Installatie-ingenieurs hebben dus kennis van biologie, chemie, fysica, epidemiologie en psychologie nodig om te kunnen voldoen aan de nieuwe uitdagingen. Voor het beoordelen van energiebesparende maatregelen zijn zowel de implicaties voor het milieu als die voor de volksgezondheid van belang. Binnenlucht is bijvoorbeeld evenals drinkwater een voedselproduct. Prestatie-eisen welbevinden Bouwen met meer zorg voor gezondheid reduceert de kans op ziekte en – het gevoel van – onveiligheid, stimuleert de fysieke en mentale activiteit en biedt ondersteuning bij de dagelijkse werken levensverrichtingen. Het vergroot de mogelijkheid van zelfzorg en mantelzorg en de kwaliteit van professionele zorg. Bekeken vanuit dit perspectief zijn de juiste prestatieeisen inzake het welbevinden voor ouderen evident en dienen de normen en richtlijnen hier met spoed op te worden aangepast.

Gezamenlijke verantwoordelijkheid Bij de overstap naar levensloopbestendig bouwen en incidentgedreven werken is het van belang dat de techniek betrouwbaar is. Daarnaast blijkt het een voorwaarde dat de nieuwe toepassingen makkelijk zijn aan te leren en eenvoudig en intuïtief werken. Pas als het vertrouwen er is en technische voorzieningen

Bouwen met meer zorg voor gezondheid reduceert de kans op ziekte en onveiligheid in de praktijk goed blijken te werken, kunnen mensen het efficiëntst worden ingezet. Voor de opdrachtgever is er een duidelijke rol weggelegd: het goed formuleren van een Programma van Eisen en het vroegtijdig betrekken van een installatieadviseur in de initiatieffase zorgen ervoor dat tijdig afwegingen kunnen worden gemaakt en keuzes integraal in het ontwerpproces kunnen worden meegenomen. Daarnaast zouden opdrachtgevers zich moeten organiseren om in afstemming het formaliseren van technische eisen in het veld te bewerkstelligen. De rol van de installatieadviseur is vooral helpen om de juiste keuzes te maken en zorgen dat zaken op elkaar aansluiten, betrouwbaar zijn en niet onnodig kostbaar zijn. In de dagelijkse praktijk mag men dan vergeten hoe vernuftig het technische systeem eigenlijk in elkaar zit, omdat het zo eenvoudig, intuïtief en bijna onzichtbaar werkt, in het realiseren hiervan is een gezamenlijke verantwoordelijkheid te zien.

in het kort Ouderen stellen andere eisen aan gezondheid dan jongeren. Hiermee stellen ze ook andere eisen aan de gebouwde omgeving. Persoonsgerichte uitgangspunten zijn hiervoor nodig. Bouwen met meer zorg voor gezondheid reduceert de kans op ziekte en – het gevoel van – onveiligheid, stimuleert de fysieke en mentale activiteit en biedt ondersteuning bij het dagelijkse werken levensverrichtingen.

Meer op fmm.nl De literatuurlijst bij dit artikel kunt u terugvinden in de FMM Bibliotheek. > www.fmm.nl/guide2013

Facility Management Magazine | Guide 2013 | 37

Automatisering

39 Axxerion Facility Services 40 TOPdesk 42 Veenman

automatisering bedrijfsprofiel Bedrijfsprofiel

s Sleutelbeheer

contactpersoon s Financieel s EnquĂŞtemodule 2004 gestart met de verkoop HansenVerschuren

ility Services is een Nederlands

ie van een Facility Management

s Contactenmodule

ysteem (FMIS). De afgelopen

s Integratiemodule

s HRM adresgegevens s ITIL ment. Naast verkoop, advies Al deze onderdelen worden ondersteund door tatie bieden wij onze Axxerion klanten Facility Services de workflowmodule. Met de rapportgenerator d trainings- en cursusaanbod, Ressenerbroek 26b kunt u uitgebreide rapportages en digital et volledige applicatiebeheer genereren. emen, en ondersteunen wij ICT-MR dashboards 6666 Heteren j het tot stand brengen van intertel.: 026 474 24 20 as a Service) SaaS (Software migreren van bestaande klantapAxxerion is een SaaS-oplossing. Dit houdt in ruiksvriendelijkheid, flexibiliteit info@axxerionfs.nl dat u geen software en hardware hoeft aan te workflows zijn sleutelwoorden www.axxerionfs.nl schaffen en installeren, maar het systeem als ossingen. uitgegroeid tot trendsetter in

service via internet benadert. Kenmerken SaaS-model

n processen moeten altijd en

gbaar en controleerbaar zijn,

s U betaalt alleen voor werkelijk gebruik

ervoor grote investeringen nood-

s U heeft geen investering voor hardware

Axxerion is het product van deze

s U heeft geen beheerszorgen en -kosten

oog op de toekomst is daarbij

s De applicatie is direct functioneel inzetbaar

n het communicatiemiddel dat

s U kunt werken op ieder tijdstip vanaf iedere locatie

maakt: internet.

PROJECTEN

en compleet internet gebaseerd

Axxerion is al jaren een bewezen oplossing bij

gement Informatie Systeem

grote en kleine organisaties, gemeenten en

nkzij de krachtige workflowmo-

instellingen. De schaalbaarheid en flexibiliteit

e ondersteuning en verbetering

van onze applicatie, de gebruikte internet-

uw facilitaire processen. Onze

technologie en het interessante prijsmodel

flexibele en eenvoudig in te zetten

hebben ervoor gezorgd dat Axxerion haalbaar

dankzij de internet technologie,

en betaalbaar is voor nagenoeg iedere organi-

drijf binnen elke branche toegan-

satie. Wilt u meer weten over ons? Bezoek dan onze website: www.axxerionfs.nl.

schikt standaard over de

ctionaliteit:

-, meldingen- en

eheer

Visie Informatie en processen moeten altijd en overal opvraagbaar en controleerbaar zijn, zonder dat hiervoor grote investeringen noodzakelijk zijn. Axxerion is het product van deze visie. Met het oog op de toekomst is daarbij uitgegaan van het communicatiemiddel dat dit mogelijk maakt: internet.

Automatisering FMIS

PROFIEL

Axxerion Axxerion is een compleet op internet gebaseerd Facility Management Informatie Systeem (FMIS) dat dankzij de krachtige workflowmodule volledige ondersteuning en verbetering biedt voor al uw facilitaire processen. Onze uitgebreide, flexibele en eenvoudig in te zetten oplossing is dankzij de internet technologie, voor ieder bedrijf binnen elke branche toegankelijk.

DEEL 2

Contact

Axxerion Facility Services is een Nederlands bedrijf en in 2004 gestart met de verkoop en implementatie van een Facility Management Informatie Systeem (FMIS). De afgelopen jaren zijn wij uitgegroeid tot trendsetter in ons marktsegment. Naast verkoop, advies en implementatie bieden wij onze klanten een uitgebreid trainings- en cursusaanbod. Wij kunnen het volledige applicatiebeheer uit handen nemen en ondersteunen ICT-afdelingen bij het tot stand brengen van interfaces of het migreren van bestaande klantapplicaties. Gebruiksvriendelijkheid, flexibiliteit en krachtige workflows zijn sleutelwoorden voor onze oplossingen.

genbeheer

heer

eer

Gebouwbeheer

egistratie

beheer

nbeheer

heer

eheer

beheer

FACILITY MANAGEMENT MAGAZINE | JAARBOEK 2011

Axxerion beschikt standaard over de volgende functionaliteit: - Aanvragen-, meldingen- en storingenbeheer; - Klachtenbeheer; - Reserveringenbeheer; - Contractbeheer; - Inkoopbeheer; - Vastgoed/Gebouwbeheer; 81 - Onderhoud;

- Bezoekersregistratie; - Inventarisbeheer; - Documentbeheer; - Tekeningenbeheer; - Factuurbeheer; Projectenbeheer; - Personeelsbeheer; - Sleutelbeheer; - Financieel; - EnquĂŞtemodule; - Contactenmodule; - Integratiemodule; - HRM; - ITIL. Al deze onderdelen worden ondersteund door de workflowmodule. Met de rapportgenerator kunt u uitgebreide rapportages en digital dashboards genereren. SaaS (Software as a Service) Axxerion is een SaaS-oplossing. Dit houdt in dat u geen software en hardware hoeft aan te schaffen en installeren, maar het systeem als service via internet benadert. Kenmerken SaaS-model - U betaalt alleen voor werkelijk gebruik. - U heeft geen investering voor hardware. - U heeft geen beheerszorgen en -kosten. - De applicatie is direct functioneel inzetbaar. - U kunt werken op ieder tijdstip vanaf iedere locatie.

Projecten Axxerion wordt dagelijks intensief gebruikt door tienduizenden gebruikers bij zorginstellingen, banken, verzekeraars, industrie, dienstverleners, de overheid en het MKB. De schaalbaarheid en flexibiliteit van onze applicatie, de gebruikte internettechnologie en het interessante prijsmodel hebben ervoor gezorgd dat Axxerion haalbaar en betaalbaar is voor nagenoeg iedere organisatie. Wilt u meer weten over ons? Bezoek dan onze website: www.axxerionfs.nl.

Facility Management Magazine | Guide 2013 | 39

beeld en geluid

In diensten denken Beeld en Geluid beschikte over een ‘klassieke’ ICT-afdeling, maar stap voor stap is de interne organisatie ingrijpend veranderd. Om klanten beter te kunnen bedienen, werken zowel ICT- als Facilitaire Zaken in ‘diensten’.

automatisering case

Beeld en Geluid beschikt over meer dan 5 petabyte aan materiaal. Menno Kronenburg, teamleider Servicemanagement vertelt dat dit neerkomt op 750.000 uur of 25 jaar onafgebroken kijken en luisteren. ‘Ieder jaar groeit het archief met ongeveer 1 petabyte aan materiaal,’ aldus Kronenburg. ‘Er is nu zo’n 200.000 uur van het beeldmateriaal gedigitaliseerd. Tegenwoordig wordt het materiaal direct digitaal aangeleverd door omroepen waar wij afspraken mee hebben.’

Externe en interne klanten Al het digitale materiaal wordt via de webapplicatie iMMix ontsloten voor externe klanten. Deze externe klanten gebruiken dagelijks de webapplicatie om het digitale archief te raadplegen en video- of audiomateriaal te downloaden. Hierbij worden ze ondersteund door onze ICT-afdeling. Deze afdeling ondersteunt ook alle interne klanten. Kronenburg: ‘We bieden ondersteuning aan zo’n 1500 externe gebruikers en de interne gebruikersorganisatie bestaat uit 300 medewerkers. Mensen kloppen bij ons aan wanneer er problemen zijn met de compatibiliteit van afspeelprogramma’s en ons beeldmateriaal, maar ook wanneer de interne mailserver eruit ligt.’

in een vroeg stadium ook processen voor Facilitair in TOPdesk ondergebracht, zoals Bezoekersregistratie, Reserveringenbeheer en Catering (Voorraad- en Bestelbeheer).’

Gecentraliseerd klantcontact Inmiddels is het klantcontact gecentraliseerd: er is één telefoonnummer waar vervolgens voor ICT of Facilitair wordt gekozen. Bovendien is er ook een centrale ICT-servicedesk ingericht. Kronenburg: ‘We sturen erop aan meer in ‘diensten’ te denken, dat wil zeggen dat we de interne organisatie, de specialismen, los hebben gelaten. Daarom hebben we in 2011 ook een Product en Diensten Catalogus opgesteld. Hiermee konden wij meer inzicht bieden in onze dienstverlening, zowel voor klanten als onszelf.’ De servicedesk bestaat nu uit drie medewerkers, die ondersteuning bieden aan zowel interne als externe klanten. Dit jaar staat het op de planning om ook alle meldingen voor Facilitaire Zaken bij de huidige ICT-servicedesk binnen te laten komen. Kronenburg: ‘Waarschijnlijk zal dit de kwaliteit van de registratie sterk verbeteren. De ICT-servicedesk heeft immers veel ervaring met het aannemen, registreren en corrigeren van meldingen.’

ICT- en Facilitaire dienstverlening De centrale servicedesk van Beeld en Geluid is van start gegaan toen TOPdesk werd geïmplementeerd. Er is toen bewust voor gekozen een aantal processen voor Facilitair ook in TOPdesk in te richten. Kronenburg: ‘ICT en Facilitair moesten al veel samenwerken. Daarom hebben we

Kerncijfers Klant Lokatie Omvang Periode Budget

Bedrijfsprofiel TOPdesk voor facilitair beheer is een compleet FMIS-softwarepakket met de beste prijs-kwaliteitverhouding. TOPdesk is eenvoudig te installeren, snel te implementeren en is een gebruiksvriendelijke standaard servicemanagementoplossing. Onze gebruiksvriendelijke software ondersteunt procesmatig werken en geeft de gebruiker alle relevante informatie voor zijn dienstverlening. De applicatie biedt ondersteuning voor processen zoals reserveringenbeheer, meldingenbeheer, contractbeheer en onderhoudsplanning/vastgoedbeheer. Wilt u uw diensten bundelen? TOPdesk is uitermate geschikt voor het gebruik op een Shared Service Center. TOPdesk biedt niet alleen ondersteuning voor de facilitaire afdeling, maar is breed inzetbaar voor de ondersteuning van uw ICT-helpdesk, HR-afdeling, vastgoedbeheer, technisch beheer en medische techniek.

Contact contactpersoon Jurgen Koster Account Manager

adresgegevens Martinus Nijhofflaan 2 2624 ES Delft tel.: 015 270 09 20 infofm@topdesk.nl www.topdesk.nl/facilitair

> Beeld en Geluid > Hilversum > 250 eindgebruikers > 2009 - 2012 > -

Facility Management Magazine | Guide 2013 | 41

automatisering bedrijfsprofiel documenten in de hand houdt, die zorgen voor kostenbesparingen, continuïteit en beheersbaarheid binnen de huidige weten regelgeving.

Contact contactpersoon Hans van Dam Marketingmanager hans.van.dam@veenman.nl 010 284 6295 adresgegevens Postbus 1302 3000 BH Rotterdam tel: 010 284 6123 fax: 010 284 6177 www.veenman.nl www.veenmandirect.nl

Bedrijfsprofiel Met ruim 90 jaar ervaring is Veenman uitgegroeid tot de grootste onafhankelijke leverancier van Managed Print Services en kantoorautomatisering in Nederland. Dat is de verdienste van onze 250 gedreven medewerkers die onze klanten professioneel bedienen met slimme oplossingen vanuit 5 regionale kantoren.

Specialiteiten Met een compleet productenportfolio van Xerox en HP apparatuur, beschikt Veenman over een compleet en betrouwbaar assortiment voor elke oplossing en voor elke organisatie. Ook als het gaat om documentmanagement oplossingen, zoals inkoopfactuurmanagement, digitaal

archiveren en printerpark beheer, werken wij al vele jaren op strategisch niveau samen met partners van wereldklasse. Daarnaast beschikt Veenman over een webshop waarin een totaalaanbod voor de kantooromgeving wordt aangeboden. Veenmandirect.nl is dé one-stop-shop voor al uw papier, kantoorartikelen, facilitaire producten, kantoormeubilair en printersupplies.

Projecten Document Management Concept Veenman heeft het unieke Document Management Concept ontwikkeld dat uw documentenstroom op vier fronten aanpakt: ontvangen, verwerken, produceren en beheren. Dit Document Management Concept bestaat uit een aantal doelgerichte oplossingen waarmee u alle

Mijn Veenman Beheer® Mijn Veenman Beheer® is een combinatie van volledig geautomatiseerde registratie van technische gegevens, tellerstanden en proactieve service en supply opvolging vanuit Veenman. Met Mijn Veenman Beheer® staat al uw geconnecteerde afdrukapparatuur in constante verbinding met het Veenman Service Center. Dit stelt Veenman in staat om alle relevante machine informatie continu te monitoren en op te volgen wat resulteert in een verlaging van uw beheerkosten en verbetering van de beschikbaarheid van uw apparatuur. Al deze bovenstaande projecten verplicht ons nog meer te begrijpen wat onze klanten werkelijk bezighoudt. Of het nu gaat om de digitale archivering van een klein advocatenkantoor of het scannen van documenten bij een gemeente: we kennen de problematiek en adviseren de juiste oplossing.

Contact Welke van onze oplossingen bij uw organisatie de beste resultaten oplevert, is natuurlijk afhankelijk van uw specifieke situatie. Onze adviseurs bespreken graag in een persoonlijk gesprek de mogelijkheden met u.

automatisering cases

Beter ontwerpen en beheren met BIM In Stadskanaal verrijst de komende jaren een multifunctioneel, flexibel en duurzaam gebouw dat een ontmoetingsplaats wordt van onderwijs, bedrijfsleven, instellingen, branches en sportverenigingen. Tijdens het ontwerpproces werd BIM niet alleen ingezet als 3D-tekenprogramma, maar werd het ontwerpproces ook aangepast op het gebruik ervan. De facility manager kan de data die in het BIM-model zijn ingevoerd gebruiken voor onderhoudsplanningen en ruimtegebruik in de exploitatiefase. Frans Epping, projectleider van het Noorderpoortcollege, vertelt over de aanleiding voor de nieuwbouw en het bijzondere karakter van de samenwerking. ‘Het nieuwe schoolgebouw wordt gerealiseerd midden op het sportpark van Stadskanaal en is gebouwd voor de toekomst, vanuit een flexibel, duurzaam en groen concept. Het huidige gebouw van het Noorderpoortcollege aan de Frankrijklaan is te klein en voldoet niet aan de huidige eisen. Aanpassing van dat bestaande gebouw is geen reële mogelijkheid en nieuwbouw op de huidige locatie is onwenselijk. Het gebouw aan de Frankrijklaan komt in handen van de gemeente Stadskanaal, die daar een juiste bestemming voor zal vinden.’ In het multifunctionele nieuwe gebouw slaan onderwijs en gemeente, bedrijfsleven en instellingen de handen ineen. Daardoor ontstaat een gebouw waarvan organisaties en bedrijven uit de regio naast het Noorderpoortcollege medegebruiker zijn. > www.fmm.nl/bim

Succesvol FMIS bij gemeente Haarlem ‘Heftig Excelsheet.’ Die twee woorden hoor ik bijna dagelijks als ik in 2009, na een interne overplaatsing op eigen verzoek, start bij de afdeling Facilitaire Zaken in de gemeente Haarlem. Mails en telefonische meldingen (mijn stoel is stuk, het papier is op, ik wil een bestelling doen, et cetera) worden door een team van medewerkers in een Excelsheet gezet. De monitoring van het verloop van meldingen is op zijn zachtst gezegd lastig. De coördinator klaagt steen en been, ook namens het team dat hier dagelijks mee te maken heeft. Ze organiseren zich suf en komen te weinig aan het eigenlijke werk toe om de klant optimaal van dienst te zijn. ‘Wanneer krijgen we nou eindelijk een goed systeem?’ Want dat er goede systemen zijn, dat weten ze heel goed. We zien dat bij een andere gemeente. Dat inspireert!

Nancy van den Boom, adviseur Relatiebeheer en projectleider FIX bij de gemeente Haarlem.

Ik krijg de opdracht om een selfservicedesk te ‘regelen’. Deze krijgt als nieuwe naam FIX. We slaan de handen ineen met ICT. Zij gebruiken TOPdesk, maar benutten het systeem niet volledig. Om te komen tot een afgewogen besluit laten we zowel TOPdesk als een andere leverancier op basis van een Programma van Eisen een uitgebreide demo houden. Het uitzicht op opheffen van het Excelbestand en de mogelijkheden van de selfservicedesk voor de klant doen ons watertanden. Het feit dat het systeem voor een deel al in huis is, maakt dat het besluit om TOPdesk als FMIS te kiezen snel is genomen en goed intern wordt gedragen. > www.fmm.nl/fmishaarlem

Facility Management Magazine | Guide 2013 | 43

Huisvesting Concepten 45 48

Laanbroek Schoeman adviseurs Twynstra Gudde

huisvesting concepten bedrijfsprofiel Integrale dienstverlener

eman adviseurs

EK SCHOEMAN ADVISEURS

r op het gebied van huisvestingsmanagement, organi-

ojectmanagement, is Laanbroek Schoeman adviseurs

non-profit. LSa lost vraagstukken integraal op en doet

ntgerichte blik, gericht op blijvende meerwaarde voor

S a

bouwma-

ousiaste, professionele medewerkers met veel erva-

nagement,

estings- en organisatievraagstukken en het managen

vastgoed-

De LSa-aanpak kenmerkt zich door een gedegen analy-

manage-

ontext waarin deze zich bevindt. Door aan te sluiten

tgever, worden duurzame oplossingen gevonden die

ge ontwikkelingen. Deze worden projectmatig gereali-

r het overzicht houdt en sturing op het resultaat

ment en

huisvesting & organisatie

organisatieadvies

advies & management

Jan

anagement

Contact

ingsmanagement behoren strategische huisvestings-

contactpersonen uisvestingsportefeuilles en huisvestingsbeleid, opstelterplannen, haalbaarheidsstudies, locatiekeuzen, Ing. B. Laanbroek urbeslissingen en het definiëren van programma's en Ir. W.C.J. Schoeman e nodig zijn om de gewenste nieuwe situatie te bereiisch en operationeel niveau kan LSa het project verIng. J.A. Vleugel iseren en de eindgebruiker begeleiden.

LeentvaarJanlaan Leentvaarlaan 25 25

3065 DC

3065 DC Rotterdam

Rotterdam

n zoals anticiperen op organisatieverandering, analy-

T 010 266 00 44

F 010 266 00

55 266 00 55 F 010 E ininfo@lsadviseurs.nl fo@lsadviseu

rs.nl

richt huisvesten

adresgegevens optimaal ondersteunen. Daarbij kijkt LSa naar de fyJan Leentvaarlaan 25 ing, de informatie omgeving én de sociale omgeving. ale aanpak - in combinatie met maatwerk - is de sleu3065 DC Rotterdam svolle implementatie van Het Nieuwe Werken. tel.: 010 266 00 44 ement fax: 010 266 00 55 en van een project als proces, met alle stappen van van eisen, ontwerp, adviseren over de contractvorm, info@lsadviseurs.nl t nazorg, is de kern van projectmanagement. LSa biedt www.lsadviseurs.nl e expertise en capaciteit om projecten van begin tot

elt huisvestings- en werkplekconcepten die nieuwe

leiden en beheersen.

nder andere voor de zorg, ministeries en hun veld-

meenten, universiteiten, (hoge)scholen, musea, maatinstellingen, beleggers en zakelijke dienstverleners.

De adviseurs en projectmanagers van Laanbroek Schoeman adviseurs bedenken én realiseren huisvestingsoplossingen die passen bij uw organisatie. Succesvolle implementatie van huisvestingsoplossingen vraagt om betrokkenheid van alle disciplines: huisvesting, ICT, HR en communicatie. Dít is de kern van de dienstverlening van LSa: integraal, multidisciplinair en in samenhang.

www.lsadviseurs.nl

www.lsadvis eurs.nl

Huisvesting Tot huisvestingsmanagement behoren strategische huisvestingsvraagstukken zoals anticiperen op organisatieverandering, analyseren van huisvestingsportefeuilles en huisvestingsbeleid, opstellen van masterplannen, haalbaarheidsstudies, locatiekeuzen en koop- of huurbeslissingen. Op tactisch en operationeel niveau kunnen wij het project vervolgens realiseren en de eindgebruiker begeleiden.

Organisatie Organisaties veranderen en zo ook hun kijk op huisvesting en werkplekomgeving. LSa helpt u om de goede beslissingen te nemen ten aanzien van passende huisvesting en werkplekconcepten die het primaire proces van uw organisatie optimaal ondersteunen.

processen. Hierbij werken wij projectmatig, zodat u overzicht houdt en sturing op het resultaat gewaarborgd is.

Draagvlak Vernieuwing van huisvesting gaat vaak samen met vernieuwingen van primaire (werk)processen. We hebben oog voor de consequenties van oplossingen voor medewerkers en betrekken hen in onze aanpak. Door participatie en communicatie ontstaat draagvlak en betrokkenheid, zo is onze overtuiging.

Uw doelen centraal LSa staat voor een multidisciplinair team van enthousiaste, professionele medewerkers en partners. Hierdoor zijn wij in staat om maatwerk te leveren en flexibel te opereren. Door aan te sluiten bij uw doelen, kunnen wij duurzame oplossingen realiseren, die ruimte laten voor toekomstige ontwikkelingen. LSa heeft sinds 1997 ruime ervaring met veranderingstrajecten op gebied van huisvesting en organisatie, onder andere voor universiteiten, ministeries, gemeenten, politie en bedrijfsleven.

Advies LSa adviseert over huisvesten en organiseren. We zien dat niet als twee gescheiden gebieden: huisvesting heeft alles te maken met hoe u zich wilt organiseren. Wij verenigen afzonderlijke specialismen in een integraal advies. Zo bieden wij u oplossingen waarbij met alle facetten rekening is gehouden.

Management De implementatie van nieuwe huisvestings- en werkplekconcepten en vastgoedoplossingen zijn vaak complexe processen. De managers van LSa begeleiden en beheersen deze

Facility Management Magazine | Guide 2013 | 45

vrije universiteit amsterdam

Campusontwikkeling vraagt om besturen, bouwen en veranderen

De Vrije Universiteit Amsterdam (VU) bouwt een open campus die inspeelt op eisen die studenten en medewerkers stellen aan hun omgeving: een duurzame, gastvrije ontmoetingsplek waar wetenschap, bedrijfsleven en maatschappij samenkomen. Laanbroek Schoeman adviseurs ondersteunt de VU bij het realiseren van haar ambitie en doelstellingen. Foto’s: Studio VU/Yvonne Compier

Doelstelling Tegelijk met deze ambitie moet rekening worden gehouden met de financiële mogelijkheden, waarbij efficiënter omgaan met de beschikbare m2 het uitgangspunt is. LSa helpt bij de realisatie van deze ontmoetingsplaats door het samenbrengen van behoeften en mogelijkheden. Alle organisatieonderdelen (faculteiten, diensten, etc.) zijn gezamenlijk bij de uitwerking betrokken. Zij werken hun toekomstvisie uit naar werkwijzen, faciliteiten en ondersteuning.

VU Smart@Work Het Nieuwe Werken en Leren staat binnen de VU bekend onder de werk naam VU Smart@Work. Het biedt

ruimte voor integrale organisatie- en huisvestingsconcepten en vraagt om commitment van bestuurders en leidinggevenden. VU Smart@Work onderscheidt zich in drie opzichten van traditioneel huisvesten: 1. Integraal. Fysieke, informatieen sociale omgevingen sluiten aan bij behoefte en eisen van de verschillende organisatieonderdelen. Het vraagt om samenwerking van gebruikers en verschillende ondersteunende disciplines. 2. Functionaliteit. Toewijzing van faciliteiten vindt plaats op grond van functionele argumenten en niet vanwege positie of rol.

3. Reikwijdte. VU Smart@Work geldt voor alle medewerkers van de VU.

Resultaten Binnen de campusontwikkeling en VU Smart@Work zijn verschillende huisvestingsprojecten gerealiseerd: verhuizing van ondersteunende stafdirecties naar Uilenstede (Amstelveen), nieuwbouw van ACTA (tandheelkunde) en Initium (rechtenfaculteit). Verschillende werken zijn ‘in uitvoering’: de renovatie van het hoofdgebouw en O2 (onderzoeksgebouw).

Samenspel vanuit vier posities LSa coördineert het proces binnen VU Smart@Work. Vanuit vier posities

huisvesting concepten case

Bedrijfsprofiel

Laanbroek Schoeman adviseurs

LSa adviseert over organiseren en huisvesten. S Onze adviseurs en project managers bedenken en realia seren huisvestingsoplossingen die passen bij uw organisatie. Onze aanpak kenmerkt zich door doelgerichtheid en samenhang. Veel van onze klanten vragen om duurzaamheid, meer flexibiliteit, samenwerking en efficiency bij de aanpak van huisvestingsvragen. Het Nieuwe Werken geeft een stevige impuls aan ons werk. Huisvesten, organiseren en veranderen moeten integraal worden aangepakt. En dat doen wij. PROFIEL LAANBROEK SCHOEMAN ADVISEURS

Als ambitieuze dienstverlener op het gebied van huisvestingsmanagement, organisatiegericht huisvesten en projectmanagement, is Laanbroek Schoeman adviseurs

(LSa) werkzaam in profit en non-profit. LSa lost vraagstukken integraal op en doet

dat met een kritische en klantgerichte blik, gericht op blijvende meerwaarde voor haar opdrachtgevers.

bouwma-

Bij LSa werken ruim 30 enthousiaste, professionele medewerkers met veel erva-

ring in advisering over huisvestings- en organisatievraagstukken en het managen

van processen en projecten. De LSa-aanpak kenmerkt zich door een gedegen analy-

se van het vraagstuk en de context waarin deze zich bevindt. Door aan te sluiten

bij de doelen van de opdrachtgever, worden duurzame oplossingen gevonden die

ruimte laten voor toekomstige ontwikkelingen. Deze worden projectmatig gerealiseerd, zodat de opdrachtgever het overzicht houdt en sturing op het resultaat gewaarborgd is.

nagement, vastgoedmanagement en

huisvesting & organisatie

organisatieadvies

advies & management

Jan

specialismen

Leentvaar-

Janlaan Leentvaarlaan 25 25

Binnen de eenheden wordt een juiste balans

huisvestingsmanagement

Tot huisvestingsmanagement behoren strategische huisvestings-

Rotterdam

vraagstukken zoals anticiperen op organisatieverandering, analy-

seren van huisvestingsportefeuilles en huisvestingsbeleid, opstellen van masterplannen, haalbaarheidsstudies, locatiekeuzen,

koop- of huurbeslissingen en het definiëren van programma's en

projecten die nodig zijn om de gewenste nieuwe situatie te bereiken. Op tactisch en operationeel niveau kan LSa het project ver-

gevonden tussen standaardisering van ruimten

3065 DC

3065 DC Rotterdam

volgens realiseren en de eindgebruiker begeleiden.

T 010 266 00 44

F 010 266 00

55 266 00 55 F 010 E in-

info@lsadviseurs.nl fo@lsadviseu

rs.nl

organisatiegericht huisvesten

LSa ontwikkelt huisvestings- en werkplekconcepten die nieuwe

www.lsadviseurs.nl

www.lsadvis eurs.nl

werkwijzen optimaal ondersteunen. Daarbij kijkt LSa naar de fy-

sieke omgeving, de informatie omgeving én de sociale omgeving.

Deze integrale aanpak - in combinatie met maatwerk - is de sleu-

en werkplekken en maatwerk. De ontwikkeling

tel tot succesvolle implementatie van Het Nieuwe Werken. projectmanagement

Het beheersen van een project als proces, met alle stappen van

programma van eisen, ontwerp, adviseren over de contractvorm,

realisatie tot nazorg, is de kern van projectmanagement. LSa biedt de benodigde expertise en capaciteit om projecten van begin tot

naar VU Smart@Work is voor de eenheden een

eind te begeleiden en beheersen. markten

LSa werkt onder andere voor de zorg, ministeries en hun veld-

diensten, gemeenten, universiteiten, (hoge)scholen, musea, maat-

schappelijke instellingen, beleggers en zakelijke dienstverleners.

figuur: kantoor LSa

ontdekkingstocht, geen blauwdruk. wordt toegewerkt naar een optimaal resultaat: 1. College van Bestuur: stelt kaders vast (met name financieel en ruimtelijk) waarbinnen eenheden opereren; 2. Bestuur van een eenheid: de te herhuisvesten faculteiten, diensten, etc.; 3. Dienstverleners: Huisvesting, ICT, HRM, Facilities, externe partijen; 4. Formeel overleg (OR). De verantwoordelijkheid voor de vastgoedportefeuille ligt centraal bij het College van Bestuur. Universiteitsgebouwen worden voor een halve eeuw ontwikkeld en in die periode zullen zich verschillende veranderingen voordoen. Ruimte kan ook aan andere gebruikers worden toegewezen; flexibiliteit is een randvoorwaarde. De besturen van de eenheden geven als opdrachtgever én gebruiker vorm aan het huisvestingsbeleid. Gemaakte keuzes worden financieel uitgewerkt en doorbelast.

Gefaseerde invoering VU Smart@Work wordt gefaseerd ontwikkeld en ingevoerd: - Conceptontwikkeling; - Programmeren en Implementeren; - Beheren en Evalueren.

Per fase wordt invulling gegeven aan zes samenhangende concepten: - Organisatieconcept; - Werkconcept; - Werkplekconcept; - Gebruiksconcept; - IT-concept; - Serviceconcept.

Evaluatie Een laatste activiteit is de evaluatie van het gehele proces. LSa reikt de evaluatiemethodiek aan en stelt passende rapportages op.

Contact contactpersoon ir. Werner Schoeman directeur Laanbroek Schoeman adviseurs

adresgegevens Jan Leentvaarlaan 25 3065 DC Rotterdam Tel: 010 266 00 44 info@lsadviseurs.nl www.lsadviseurs.nl

Overige cases Feiten en cijfers Aan de VU studeren zo'n 23.000 studenten. De totale staf (wetenschappelijk en ondersteunend) heeft een omvang van ruim 4.600 medewerkers. Het programma van de VUcampus betreft een ontwikkelvolume van 500.000 m2 waarvan de VU zelf 250.000 m2 afneemt en 95.000 m2 is bestemd voor wonen. LSa adviseert de VU over de huisvestingstrategie, maar biedt ook projectmanagement bij de huisvesting van de afzonderlijke eenheden en faculteiten. Zoals bijvoorbeeld de Rechtenfaculteit, gehuisvest in Initium en O2.

Openbaar Ministerie Oost-Nederland De totstandkoming van één nieuw arrondissement Oost-Nederland is een feit. Laanbroek Schoeman adviseurs onderzoekt hoe de huisvesting de doelen van de nieuwe organisatie optimaal kan ondersteunen. Ministerie van Veiligheid & Justitie LSa realiseert een optimaal werkconcept. Wij doen dit samen met de opdrachtgever, onder andere door interactieve workshops. Het resultaat is een nieuwe, effectieve werkwijze en inrichting die kan rekenen op draagvlak binnen de organisatie.

Facility Management Magazine | Guide 2013 | 47

tnt

Inrichting demand- en supplymanagement

Het Facilitair Bedrijf van TNT heeft alle operationele functies uitbesteed en ontwikkelt zich daarmee als een echte regisseur. De doelstelling van TNT was om de regiefunctie van het Facilitair Bedrijf te professionaliseren door zowel de demand- als de supplyfunctie te professionaliseren. Onze werkzaamheden Adviseurs van Twynstra Gudde hebben samen met het managementteam van het Facilitair Bedrijf van TNT een adviesnotitie opgesteld met een blauwdruk van de demand- en supplyfunctie van TNT. Deze notitie is verder uitgewerkt in: -- een formatieplan; -- de functieprofielen; -- de taken en verantwoordelijkÂ heden; -- de benodigde competenties.

Twynstra Gudde heeft de rol vervuld van programmamanager bij de implementatie van de nieuwe demand- en supplyfunctie van TNT. De nieuwe regieorganisatie stelt andere eisen aan stuurinformatie (denk aan KPIâ&#x20AC;&#x2122;s, managementrapportages, en dergelijke). Onze adviseurs zijn ook verantwoordelijk voor het professionaliseren van de informatiemanagementfunctie. Dit betreft onder andere het

optimaliseren van het FMIS (Planon) maar ook alle andere in gebruik zijnde systemen. Bij de implementatie heeft Twynstra Gudde de rol als coachend adviseur. Het is nadrukkelijk de doelstelling dat de TNT-medewerkers worden opgeleid/getraind in de nieuwe manier van werken. De contractmanagers werken daarbij intensief samen met de facility managers op de locaties.

huisvesting concepten case

Bedrijfsprofiel

management een bijzondere focus op een specifieke markt. Zo kunnen wij maatwerkoplossingen bieden voor het bedrijfsleven, de overheid en zorginstellingen. Wij begrijpen en kennen het primair proces van uw organisatie en bieden bijpassende ge誰ntegreerde oplossingen voor uw vraagstukken.

De Huisvesting & Facility Management adviesgroep van Twynstra Gudde heeft aan de bakermat gestaan van facility management in Nederland. U (her)kent ons als spreker op congressen, auteurs van boeken en artikelen, researcher en natuurlijk als adviseur en (project)manager.

Onze expertises

Twynstra Gudde is een onafhankelijk organisatieadviesbureau waar 400 professionals werken in multidisciplinaire teams. Deze omgeving biedt u het beste uit twee werelden: specifieke facility management expertise enerzijds en multidisciplinaire kennis en ervaring anderzijds. Twynstra Gudde is kennisleider op het gebied van de disciplines: verandermanagement, projectmanagement, organisatiekunde en samenwerkingskunde. Ruim 75 adviseurs, projectmanagers en interim managers werken op het gebied van facility management, huisvesting en vastgoed bij de overheid, de zorgsector en het bedrijfsleven.

Contact contactpersoon ir. C. van DiepenKnegjens Partner

adresgegevens Stationsplein 1 3818 LE Amersfoort 033 4677531 ckn@tg.nl www.twynstragudde.nl

Geen enkel adviesbureau heeft alle expertise in huis, ook wij niet. Maar in de volgende kennisgebieden hebben wij het beste in huis wat er te bieden valt: - de facilitaire regieorganisatie; Overige cases - Het Nieuwe Werken; - dienstverleningsconcepten; TNO - contracten leveranciers足 Twynstra Gudde is gevraagd het management; Facilitair Bedrijf te begeleiden bij de - benchmarking, scenarioanalyses strategievorming en de transitie naar en businesscases; een facilitaire regieorganisatie. - strategie en besturing; - sourcingstrategie en trajecten; RWS CONTACTPERSONEN BEDRIJFSPROFIEL Onze expertises Corinna vanen Diepen-Knegjens De Facility Management & Sourcing adviesenkel adviesbureau heeft alle expertise - FMIS strategie implementatie; Twynstra GuddeGeen helpt Rijkswaterstaat George W.A. Maas groep van Twynstra Gudde heeft aan de in huis, ook wij niet. Maar in de volgende ken- organisatieadvies; onder andere bij het opstellen vanin de bakermat gestaan van facility management nisgebieden hebben wij het beste huis wat er te bieden valt. ADRESGEGEVENS in Nederland. In nauwe samenwerking - projectmanagement; vastgoedstrategie en de uitvoering met klanten implementeren wij concepten s De facilitaire regieorganisatie Twynstra Gudde die echt werken. En die waardevol blijven, s Het Nieuwe Werken Adviseurs en Managers - inkoop/(Europese) van herhuisvestingsprojecten waarbij volgens onze klanten. En dat is nou precies s Contract- en leveranciersmanagement Stationsplein 1 waar draaijer+partners voor staat: duurzame s Benchmarking en performance Postbus 907 aanbestedingen; flexibele werkconcepten worden manageresultaten, goede relaties en een gezonde ment 3800 AX Amersfoort - vastgoedstrategieen75organisatie; ingevoerd. omgeving. s Strategie en besturing tel.: 033 - 467 31 s Sourcing fax: 033 - 467 76 66 - portefeuillemanagement; Twynstra Gudde is een onafhankelijk orgas Organisatieadvies e-mail: ckn@tg.nl nisatieadviesbureau waar 500 professionals s Facilitaire conceptontwikkeling/gastvrijheid internet: www.tg.nl - interim management. Westfriesgasthuis werken in multidisciplinaire teams. Deze s Projectmanagement omgeving biedt u het beste twee werelden: Bedrijf s Inkoop/(Europese)aanbestedingen HetuitFacilitair van het Westfriesfacility management & sourcing expertise en s Vastgoedstrategie gasthuis in Hoorn is onder begemultidisciplinaire ervaring. Ruim 75 adviseurs, s Werkplekinnovatie projectmanagers en interim managers werken s Interim management. leiding van Twynstra Gudde aan de op het gebied van facility management, sourcing, huisvesting en vastgoed. Op onze website, www.twynstragudde.nl/facislag gegaan met het bepalen van zijn litymanagement vindt u een beschrijving van Anders denken, gewoon doen een groot aantal concrete cases. koers. Nadat deze klaar was, is er aan Kenmerkend voor onze aanpak is anders de adviseurs hand provan een veranderdiagnose en denken gewoon doen. Onze beren uw project of vraagstuk vanuit verschilhet kleurendenken gekeken naar hoe lende invalshoeken te beoordelen en komen met verfrissende oplossingen waaraan u niet het FB deze koers waar zou kunnen vraagstuk vanuit verschillende altijd als eerste had gedacht. Maar daar stopt het niet. Want de kracht van onze aanpak maken. invalshoeken te beoordelen en is onze implementatiekracht. Wij leveren komen met verfrissende oplossingen werkende oplossingen met resultaatsgerichte adviseurs en managers! waaraan u niet altijd als eerste had is een noodzakelijke gedacht. Maar daar stopt het Verandermanagement niet. De Op onze website, www.twynstracompetentie Om veranderingen tot stand te brengen meerwaarde van onze aanpak is onze gudde.nl/facilitymanagement vindt u moeten mensen in beweging worden gebracht. implementatiekracht. een beschrijving van een groot aantal Organisaties veranderen wanneer de mensen erin geloven. Dat vereist veel aandacht voor concrete cases. het veranderproces. Onze adviseurs en managers zijn getraind op het gebied van veranderWij leveren werkende oplossingen management en beschikken over een uitgebreid pallet met resultaatgerichte adviseurs en aan interventiemethoden. managers!

Marktkennis Onze adviseurs en managers hebben naast hun ruime kennis en ervaring op het gebied van huisvesting en facility

Resultaat -- Een blauwdruk van de nieuwe demand- en supplyfunctie van TNT. -- Een advies over de inrichting (functies, ophanging, instrumentarium) van de demand- en supplyfunctie. -- Het advies is ge誰mplementeerd en de medewerkers zijn opgeleid/ getraind in de nieuwe manier van werken. Kenmerkend voor onze aanpak is anders denken, gewoon doen. Onze adviseurs proberen uw project of

Facility Management Magazine | Guide 2013 | 49 62

FACILITY MANAGEMENT MAGAZINE | JAARBOEK 2011

GECERTIFICEERDE OPLEIDINGEN VOOR FACILITY MANAGEMENT PROFESSIONALS Met trots presenteren wij u onze nieuwe website! De nieuwe website van FMM Academy is overzichtelijker, mooier en makkelijker. U vindt hier het totale overzicht van seminars, cursussen, leergangen, events en congressen georganiseerd door FMM Magazine. Wie is FMM Academy? Opleidingen op topniveau voor FM-professionals “Succesvolle oplossingen vinden voor dagelijkse uitdagingen” en “Ontwikkeling van een succesvolle carrière”. Een paar veelgenoemde drijfveren waarom FM-professionals een seminar, event of leergang van FMM Academy volgen. En natuurlijk speelt het ook mee dat de opleidingen van WEKA een Cedeokeurmerk hebben met een beoordeling van 9,3. Daarmee staat het merk FMM Academy niet alleen voor de ontwikkeling van succesvolle FM-professionals, maar ook voor kwaliteit en betrouwbaarheid.

U kunt contact opnemen met FMM Academy via seminars@weka.nl of 020-5826600

Voor ons volledige actuele opleidingsaanbod kijk op www.fmmacademy.nl

beoordeling Al onze opleidingen zijn CEDEO-gecertificeerd

9,3

huisvesting concepten cases

LSa vervult projectleidersrol innovatief kantoorconcept Het facilitair bedrijf van van de Erasmus Universiteit gaat een nieuwe ruimtenorm hanteren. De faculteit Rotterdam School of Management Erasmus University (RSM) wil deze ruimtenorm aangrijpen om de mogelijkheden voor een meer flexibel en innovatief kantoor足 concept te onderzoeken en is eind november 2009 gestart met het project New Ways of Working. Laanbroek Schoeman adviseurs vervult de projectleidersrol in dit project. > www.fmm.nl/lsa_kantoorconcept

Foto: Erasmus Universiteit Rotterdam (Erik Fecken)

Energieneutraal Hardenberg De gemeente Hardenberg is met circa 58.000 inwoners een ambitieuze gemeente. Duurzaamheid staat bovenaan de agenda. De gemeente heeft diverse projecten opgezet om een energieneutraal Hardenberg te realiseren. Dat is de uiteindelijke doelstelling van het meerjarenprogramma Duurzaam Hardenberg. Hiermee wordt bedoeld dat alle energie die binnen de gemeentegrenzen wordt gebruikt in de gemeente zelf of in de regio duurzaam wordt opgewekt. Dit betekent dus ook veel voor het eigen gemeentehuis. Het oude gemeentehuis van Hardenberg kende veel technische en functionele knelpunten. draaijer+partners heeft ervoor gezorgd dat het nieuwe gemeentehuis een functionele bijdrage aan de organisatie levert. > www.fmm.nl/draaijerpartners_hardenberg

Gemeenschappelijke meldkamer Laanbroek Schoeman adviseurs realiseert in opdracht van Regiopolitie Amsterdam-Amstelland (RPAA) het eerste Real-Time Intelligence Center (RTIC) en een gemeenschappelijke meldkamer voor politie, brandweer en ambulance. Na intensieve voorbereiding is in juli de volgende fase van het traject ingegaan met de ondertekening van de bouwovereenkomst tussen Burgers Ergon en RPAA. > www.fmm.nl/lsa_meldkamer

Facility Management Magazine | Guide 2013 | 51

UPC-kantoor Leeuwarden Na 8,5 jaar voorbereiding werd op 21 maart 2012 het nieuwe kantoor van UPC in Leeuwarden officieel geopend. In het nieuwe pand werken 450 medewerkers die voorheen in twee verschillende panden in Leeuwarden gehuisvest waren. Innovatie, duurzaamheid en prettig werken staan centraal in het ontwerp van Architectenbureau Paul de Ruiter. Zo scoort het gebouw als eerste pand in Nederland de BREEAM-score Excellent. Het nieuwe pand herbergt veel innovaties om de werkomgeving zo aangenaam mogelijk te maken en om daarnaast zo zuinig mogelijk om te gaan met energie. Zo wordt er optimaal gebruikgemaakt van daglicht, doordat het kunstlicht vanzelf dimt als er meer daglicht binnenvalt. Schut:

‘Denk daarnaast aan zaken als een mooi uitzicht, een goed klimaat, een goede akoestiek en een high quality pauze, waarin voor medewerkers de mogelijkheid is gecreëerd even aan iets heel anders te denken dan werken.’ > www.fmm.nl/gebouw_upc

Siemens Hengelo Vanaf mei 2012 zijn de medewerkers van de sector Energy, Oil & Gas van Siemens gehuisvest in een nieuw pand in Hengelo. Vanwege groei van de sector en herontwikkeling van een deel van het gebied waar de medewerkers voorheen werkten werd gekozen voor nieuwbouw. ‘Nog een andere reden waarom gekozen is voor nieuwbouw is omdat het voor de sector Energy, Oil & Gas erg belangrijk is om dicht bij de productiehallen te zitten’, vertelt Paula Batist, vastgoedmanager bij Siemens Real Estate. Met de komst van de nieuwbouw is deze wens vervuld; de productiehallen liggen achter het pand. Bijzonder aan het nieuwe pand van Siemens, dat overigens wordt gehuurd, is volgens Batist dat er veel (duurzame) technieken toegepast zijn uit eigen huis. ‘Zo kunnen, bij een wijziging van de inrichting, het klimaat en de verlichting aangepast worden vanaf een beeldscherm; normaal gesproken wordt dit geregeld boven het plafond. Dit maakt het voor FM een stuk makkelijker bij interne verhuizingen.’ > www.fmm.nl/gebouw_siemens

Stadhuis Zaanstad Sinds 14 november 2011 is de gemeente Zaanstad gehuisvest in een nieuw stadhuis, midden in het vernieuwde stadshart van Zaandam. Het interieur werd ontworpen met flexwerken als uitgangspunt. Voorheen zat de gemeente Zaanstad verspreid over verschillende locaties. ‘Hierdoor werden veel onnodige kilometers gemaakt’, vertelt John Bakkum, hoofd Facilitaire Zaken bij de gemeente Zaanstad. Sinds november 2011 kwam daar verandering in en vormen acht aaneengeschakelde huizen, met het uiterlijk van de typisch Zaanse groene houtbouw, samen het nieuwe stadhuis van de gemeente. ‘We zitten op loopafstand van elkaar’, vertelt Bakkum. ‘Elkaar persoonlijk spreken werkt toch vele malen beter dan via de e-mail of de telefoon. Het maakt de business scherper, beter.’ > www.fmm.nl/gebouw_zaanstad

huisvesting concepten cases

Nieuwe huisvesting Provincie Utrecht Op 16 april 2012 nam Provincie Utrecht de nieuwe huisvesting in het voormalige Fortis-pand op Rijnsweerd in gebruik. Dankzij een strakke regie van extern bouwmanagement door Brink Groep bleef het project budgettair binnen de perken en werd het ook nog binnen de afgesproken tijd gerealiseerd. De provincie had in het project NOVA (Nieuw Onderkomen Voor Ambtenaren) een prestatiegericht Programma van Eisen geschreven en wilde het via Design & Build op de markt zetten. Uitgangspunten waren naast de keuze voor de bestaande locatie ondermeer een GreenCalc+-score van minimaal 300 punten, een bruto vloeroppervlak van 10.000 vierkante meter en een gebouw van vijf verdiepingen met per verdieping twee vleugels van 1.000 vierkante meter. Ook diende in het gebouw Anders Werken (de HNW-variant van de provincie) ingevoerd te kunnen worden. > www.fmm.nl/provincieutrecht

Amstelcampus kiest voor FLOW Midden in Amsterdam, op de kop van de Wibautstraat, realiseert de Hogeschool van Amsterdam (HvA) de Amstelcampus. De open stadscampus is voor circa 30.000 studenten en medewerkers een trefpunt waar zij kunnen studeren, werken, wonen en recreëren. Hier geeft de HvA de voorkeur aan Flexibel Leren Ontmoeten en Werken (FLOW) boven Het Nieuwe Werken. De Amstelcampus van de HvA moet gaan bestaan uit zeven gebouwen, vijf pleinen en hoven en diverse (publieke) voorzieningen voor student, medewerker en buurtbewoner. De campus wil maximale mogelijkheden bieden voor onderwijs, onderzoek en kennisontwikkeling. Zowel overdag als ’s avonds ontmoeten studenten, docenten, mensen uit het werkveld en buurtbewoners elkaar op de Amstelcampus. Die moet staan voor meer dan alleen onderwijs, namelijk voor ontmoeting in een gastvrije dynamische en kennisrijke omgeving. > www.fmm.nl/flow

Waterschap Hollandse Delta houdt HNW tegen het licht Vier jaar na de invoering van Het Nieuwe Werken heeft waterschap Hollandse Delta in Ridderkerk het toegepaste flexconcept opnieuw kritisch tegen het licht gehouden. Aanpassingen zijn doorgevoerd. Volgens hoofd Facilitaire Zaken Ida van der Loo-van Hengel van het waterschap zijn de aanpassingen gebaseerd op voortschrijdend inzicht ‘en op de natuurlijke beweging van een organisatie’. Voor de medewerkers van het waterschap die in 2008 de nieuwbouw in Ridderkerk betrokken betekende Het Nieuwe Werken een enorme omschakeling, gewend als zij waren aan een traditionele werkomgeving. ‘Zij werden geconfronteerd met variabele werktijden en flexibele werkplekken met clean desks’, zegt Ida van der Loo. ‘Alle archieven werden gedigitaliseerd, medewerkers moesten het doen met veel minder kastruimte. Die veranderingen vergden van onze mensen een geweldige aanpassing.’ > www.fmm.nl/waterschaphd

Facility Management Magazine | Guide 2013 | 53

de manier van werken als uitgangspunt, niet het gebouw

Gebruikersflexibiliteit centraal bij nieuwbouw DSM Gebruikersflexibiliteit centraal stellen, huisvesting zien als strategische asset binnen de complete vastgoedportefeuille en de corporate identity vertalen in een fysieke werkomgeving. Dat waren de voornaamste uitdagingen van de nieuwbouw voor Engineering Plastics, een van de acht businessgroepen van DSM.

Tekst: Peter Bekkering Engineering Plastics, wereldwijd leverancier van hoogwaardige thermoplastische kunststoffen, is verspreid over drie locaties: een marketing/sales/financiënafdeling in Sittard en twee Research & Technology-afdelingen op twee locaties in Geleen. De ene R&T-afdeling bedient alleen Engineering Plastics, de andere bedient voor de helft ook andere businessgroepen van DSM. Op elke locatie werken circa 140 mensen. Facilitaire zaken worden voor Engineering Plastics verzorgd door de overkoepelende

‘Aan de eindgebruiker werd weinig gevraagd. In 2011 zijn de rollen omgedraaid’ FM-afdeling van DSM Nederland. De drie afdelingen in Sittard en Geleen worden in juni 2014 samengevoegd in een nieuw kantoor waar zo’n 400 mensen komen te werken. Rob Harschnitz, projectmanager binnen Engineering Plastics, vertelt hierover. Hij wordt daarbij bijgestaan door Esther Roelofs, huisvestingsadviseur bij Laanbroek Schoeman adviseurs (LSa), en merkstrateeg Janneke Zuidhof van Synergie.

Wat was de voornaamste reden voor de nieuwbouw? Harschnitz: ‘In 2007 was er sprake van een gedwongen investering in nieuwbouw. De afdeling Research & Technology in Geleen zat in zwaar verouderde gebouwen uit de jaren zestig die logistiek en installatietechnisch niet meer voldeden aan de hedendaagse eisen. Daarom is er een bouwproject gestart, maar dat werd in 2008 vanwege de recessie stopgezet. In 2011 is het traject opnieuw opgezet.’ Waren de uitgangspunten ondertussen veranderd? Harschnitz: ‘Het concept was anders. In het oude concept zette de huisvestingsafdeling van DSM Nederland gebouwen neer waar de gebruikers in moesten passen. Aan de eindgebruiker werd weinig gevraagd. In 2011 zijn die rollen omgedraaid. De businessgroepdirecteur is eigenaar geworden van het project. Dat betekende dat we veel input mochten leveren over hoe we het gebouw wilden hebben, over onder meer logistieke stromen, informatiestromen en Het Nieuwe Werken. Een ander verschil was dat het in de plannen van 2007 ging om het samenvoegen van de twee researchlocaties en dat daar in 2011 de afdeling in Sittard aan werd toegevoegd. Dat scheelt reistijd, maar zal tegelijkertijd ook de

huisvesting concepten artikel

B B DP 2/3/8

2/3/8

lockers garderobe - expressobar

Figuur 1. De ‘hub’, een openbaar gebied, toegankelijk voor leveranciers en klanten, maar ook voor studenten van de campus. Architect: Broek Bakema, Rotterdam.

communicatie tussen de afdelingen verbeteren.’ Roelofs vult aan: ‘De belangrijkste verandering was dat de nieuwbouw van een bouwen huisvestingsproject veranderde in een organisatieveranderproject, dat ervoor moest zorgen dat afdelingen beter gingen samenwerken. De nieuwbouw werd kortom een strategisch bedrijfsmiddel met verschillende doelen.’ En wat waren de hoofddoelen van het nieuwe gebouw? Harschnitz: ‘Het moest attractief zijn voor onze huidige en potentiële nieuwe medewerkers. Het moest het bedrijfsproces, de identiteit en innovatie ondersteunen. Dat laatste is essentieel: het

kerndoel van het samenwerken in het nieuwe gebouw is dat we effectiever, sneller en beter innoveren. Samenwerking tussen de verschillende afdelingen, maar ook in de keten van de klant via verschillende afdelingen. zoals marketing en sales. naar materiaalontwikkelingen en terug naar de klant. Kortom, het creatieve proces stimuleren en vervolgens faciliteren. Dat betekent dat je enerzijds Het Nieuwe Werken stimuleert vanwege de woon-werkbalans en het welbevinden van je medewerkers, maar dat je anderzijds ook probeert het gebouw zo aantrekkelijk en uitnodigend te maken dat het als een magneet werkt.’

Facility Management Magazine | Guide 2013 | 55

Met welke flexfactor wordt gerekend in het nieuwe gebouw? Harschnitz: ‘Die vraag is lastig te beantwoorden, omdat het exacte aantal gebruikers nog niet vaststaat. Wel is het nieuwe gebouw ruim opgezet. Omdat er bovendien standaardwerkplekken zijn, is er flexibiliteit ingebouwd om – zonder te hoeven breken – in te spelen op groei en krimp binnen Engineering Plastics en Research.’ Roelofs: ‘Het is ook een andere benadering, we zijn inmiddels voorbij Het Nieuwe Werken. Wij spreken liever van organisatiegericht huisvesten (OGH). Daarbij ga je bij de inrichting niet meer

‘De nieuwe huisvesting moet vooral een katalysator zijn voor het innovatieproces’ uit van exact maatwerk met profielen met vaste aantallen activiteitgerelateerde werkplekken op basis van kengetallen. Dan loop je namelijk op het moment van inhuizing alweer achter de feiten aan. Bij OGH staat de gebruikersflexibiliteit centraal en bied je flexibele concepten aan waar medewerkers organisch gebruik kunnen maken van werkplekcapaciteit. Je geeft medewerkers met deze benadering veel meer vrijheid en vertrouwen dat ze zelf kunnen bepalen welk type werkplek ze nodig hebben om hun werk goed te kunnen doen. Dit Rijnlands denken past ook veel beter bij deze nieuwe werkvormen.’ Harschnitz: ‘De flexfactor is ook niet gebruikt om het gebouw zo compact mogelijk te maken. Ik denk dat we in 2013, vlak voor de verhuizing, de flexfactor gaan vaststellen. Ook gaan we dan bepalen welke ruimte er beschikbaar is voor een eventuele interne of externe huurder. Ik zei het al eerder: bij de nieuwbouw was de innovatie leidend. Door het ontwikkelen van nieuwe producten verdienen we ons geld. Wij moeten met de snelheid van onze klanten ontwikkelen. De nieuwe huisvesting moet daarom vooral een katalysator en een ondersteuning zijn voor het innovatieproces.’ Organisatiegericht huisvesten betekent dus ook een andere manier van denken op allerlei gebieden? Roelofs: ‘Wat we geleerd hebben de afgelopen

jaren is – ook omdat trends vaak uitermate grillig blijken te zijn – dat het niet meer gaat om een afzonderlijk pand of een apart onderdeel, maar om het goed uitnutten van je complete vastgoedportefeuille. Vastgoed als strategisch bedrijfsmiddel van je organisatie. Het voordeel daarvan is dat je ook flexibeler kunt inspelen op zaken als leegstand. Het bijzondere aan de nieuwbouw voor DSM Engineering Plastics is dat gekeken is naar wat de medewerkers beweegt en wat de koers van de organisatie is, met een centrale rol voor innovatie. Vervolgens wordt de omgeving, in dit geval de nieuwbouw, als instrument ingezet om dit beleid te ondersteunen.’ Speelt ook branding daarbij een belangrijke rol? Roelofs: ‘Jazeker. De laatste tien jaar zag je dat effectiviteit en efficiency bij werkprocessen de toverwoorden waren. Inmiddels zie je dat bedrijven als DSM ook erg kijken naar merkidentiteit en werkgeversimago. Hoe kun je mensen inspireren, boeien en binden, aanzetten tot creatief en out of the box denken? De eigen medewerkers, maar ook klanten en leveranciers. Je maakt dan onderscheid tussen customer-facing branding, bijvoorbeeld via het ontwerp van het lobby- en ontvangstgebied, en employer branding via het ontwerp van de backofficegebieden. Daarbij kom je bij een belangrijk inzicht: de werkomgeving kan een krachtig instrument zijn om direct en dagelijks met de eigen medewerkers te communiceren. Je kunt door slimme vormentaal delen waar je met hen als bedrijf naartoe wilt. Bovendien maak je duidelijk dat je door te investeren in een kwalitatief hoogwaardige werkomgeving onderkent welke belangrijke bijdrage zij als werknemers daarin hebben. Om de invulling van de werkomgeving nog nadrukkelijker vanuit het bestaansrecht en vanuit de corporate identity van de organisatie te benaderen, hebben we contact gezocht met Synergie.’ Zuidhof: ‘Nog steeds leeft 90 procent van de buitenwereld in de veronderstelling dat branding en marketing gaan om de buitenkant, de indruk die je als bedrijf wilt maken op externe partijen. Dat was de afgelopen twintig jaar ook vaak zo. Daarbij was branding alleen in handen van marketing en communicatie. Als je echter nu kijkt naar welke bedrijven hoog scoren in nationale en internationale brandingsonderzoeken, dan zie je dat die bedrijven c.q. merken die hun branding hebben geïntegreerd in een

DP DP

B B

huisvesting concepten artikel 2/5/9 2/5/9

BASIC LAYOUT: VARIATION IN PLACES

STAGE SETUP

EXHIBITION SETUP

BASIC LAYOUT: VARIATION IN PLACES

STAGE SETUP

EXHIBITION SETUP

Figuur 2. De 'socio', een multifunctionele ruimte, die voor verschillende doeleinden gebruikt kan worden. Architect: Broek Bakema, Rotterdam.

businessstrategie het goed doen. De nadruk verschuift daarbij steeds meer van wat je aan de buitenkant vertelt naar wat je als organisatie bent. Aan dat uitgangspunt – bij DSM ‘Bright Science. Brighter Living’ – wordt vervolgens alles opgehangen: de productontwikkeling en het cultuurbeleid. De fysieke werkomgeving wordt dan de context waarin dit alles plaatsvindt.’ Op welke manier heeft de werkomgeving daarbij invloed? Zuidhof: ‘Allereerst bij de zichtbaarheid naar buiten toe, de branding. Daarnaast heeft de werkomgeving invloed op de interne cultuur. En als laatste, maar misschien wel het belangrijkste: de werkomgeving draagt bij aan de corporate ambities. Het is tenslotte de context waarbinnen het werk gedaan moet worden om uiteindelijk de doelen van de organisatie te verwezenlijken.’ Daarbij is het Lighthouse-model toegepast. Kun je dat toelichten? Zuidhof: ‘Het Lighthouse-model is een methode om te komen tot een werk- c.q. kantooromgeving. Het model is opgebouwd uit drie fasen. De eerste fase – de basis van de vuurtoren – gaat over het hoe, wat en waarom van de

organisatie; de corporate identity als startpunt voor het huisvestingsproces. In de tweede fase ga je van daaruit kijken wat dit betekent voor design en vormgeving van de werkomgeving en vindt de operationalisatie plaats. In de derde fase veranker je het gedachtegoed in de structuur en de mensen. Vandaar de vuurtoren: die is er niet voor zichzelf, maar vanwege de uitstraling voor de omgeving. Je kijkt of het resultaat voldoet aan de beoogde doelstellingen en let daarbij niet alleen op technische aspecten.’

‘Je kunt door slimme vormentaal delen waar je met je medewerkers naartoe wilt’ Wat is het belangrijkste verschil met andere benaderingen? Zuidhof: ‘De eerste fase, omdat daarin niet gestart wordt met ‘Wat willen we met het kantoor?’, maar met ‘het leren van de organisatie’. Bij DSM hebben we eerst keyplayers in de overkoepelende organisatie geïnterviewd over de corporate identity. Vervolgens hebben we gekeken hoe die vertaald werd naar de

Facility Management Magazine | Guide 2013 | 57

businessgroep Engineering Plastics en naar de dagelijkse werkzaamheden van mensen, waarbij we ook aandacht hadden voor de lange termijn.’ Kun je daar een concreet voorbeeld van geven? Zuidhof: ‘Een van de strategische uitgangspunten van DSM is ‘outside in’. Dat bleek voor de researchafdeling, die meer bezig is met de fundamentele doorbraken op lange termijn, iets anders te betekenen dan voor de mensen bij Engineering Plastics die vaak kort op de markt zitten. Daarom is de vertaling naar het businessgroepniveau essentieel.’ Gebruikersgericht ontwikkelen dus. Zuidhof: ‘Ja. Maar ons viel op dat daarbij vaak gevraagd werd wat de gebruikers wilden. Dat bleek echter lastig, omdat medewerkers vaak gaan redeneren vanuit hun dagelijkse realiteit. Daarom hebben wij ervoor gekozen om naast de medewerkers te gaan staan om te zien wat zij zien en te zien wat zij nodig hebben. Vervolgens maken we van daaruit een professionele vertaalslag naar een nieuwe werkomgeving.’ Harschnitz: ‘Een van de behoeften die naar

‘Begin met communiceren over het werkconcept en zet vervolgens het gebouw neer’ voren kwam was die aan connectie met de buitenwereld. Daarom moest de entree, de ‘hub’, een openbaar gebied worden, toegankelijk voor leveranciers en klanten, maar ook voor studenten van de campus. Een ontmoetingsplek waar je het eerste contact met buiten hebt. Vanzelfsprekend moet je daarbij wel kijken naar de grenzen met beveiliging en vertrouwelijkheid.’ Roelofs: ‘Bij deze aanpak neem je dus niet het concept met specifieke kenmerken als uitgangspunt, maar de corporate missie. Daarmee krijg je meteen een andere ‘tone of voice’: je vertelt wat je samen als DSM wilt bereiken, wat de rol van de omgeving daarbij is en wat de rol van de medewerker. Je vertelt de wetenschapper dat het belangrijk is voor DSM dat anderen van zijn expertise kunnen leren, in plaats van te zeggen: ‘Je moet je kamer opgeven en op

loungeplekken kennis delen.’ We vinden het normaal dat alle bedrijven een HR-afdeling hebben die op dagelijkse basis gedrag koppelt aan bedrijfsvoering. Het is merkwaardig dat het zo lang duurt voordat ook de FM-afdeling hieraan gekoppeld wordt.’ Wat is daarbij de belangrijkste bijdrage van het Lighthouse-model? Zuidhof: ‘Dat de werkomgeving de plaats in de organisatie krijgt die ze hoort te hebben.’ Hoe zijn alle uitgangspunten van het Lighthousemodel vertaald in het ontwerp? Zuidhof: ‘Rob noemde al het voorbeeld van de ‘hub’. Zelf vind ik de invulling van branding ook een mooi voorbeeld. Vaak zijn dat bij bedrijven vitrinekasten met de mooiste innovaties. Dat is erg klantgerelateerd, maar zegt de medewerker zelf vaak weinig. DSM heeft ervoor gekozen om niet te communiceren wat en hoe, maar waarom het als bedrijf dingen doet en hoe zich dat vertaalt naar een toegevoegde waarde in de maatschappij, bijvoorbeeld bij het bestrijden van honger of het verminderen van de belasting voor het milieu.’ Roelofs: ‘In algemene zin kan ik daaraan nog toevoegen dat er gekeken is naar afdelingsspecifieke oplossingen, omdat de afdeling marketing/ sales een ander tempo en een andere beleving kent dan de afdeling Research & Technology. Door de mensen en het gebruik leidend te laten zijn, krijg je vervolgens vanzelf op de juiste plekken de gewenste dynamiek.’ Zijn er lessons learned in het proces zoals dat tot nu toe is gevolgd? Harschnitz: ‘Je bent een kind van je tijd, dus hebben we enerzijds geprobeerd in de assets de laatste ontwikkelingen mee te nemen. Anderzijds hadden we het ‘oude’ nieuwbouwproject uit 2007, waarin mensen zich al behoorlijk hadden verdiept. Het bleek voor hen lastig om over te stappen op de nieuwe visie, met nieuwe en totaal andere uitgangspunten. Toch is juist die groep de eerste die je in zo’n traject mee moet krijgen in een nieuwe visie.’ Roelofs: ‘Weerstand is inherent aan een veranderopgave. Wij brengen in zulke gevallen de discussie steeds terug naar de strategie van de organisatie en halen zo de gesprekken uit de sfeer van persoonlijke voorkeuren. Op die manier resteert uiteindelijk maar één antwoord en dat is wat nodig is om de gezamenlijke

huisvesting concepten artikel

Esther Roelofs

Janneke Zuidhof

ambities waar te maken. De uitdaging is om die vertaling van de strategie naar de werkomgeving aan de medewerkers duidelijk te maken.’ Harschnitz: ‘Een andere lesson learned is om zo vroeg mogelijk te communiceren hoe je gaat werken in een nieuwe omgeving en hoe Het Nieuwe Werken daarin is opgenomen. Zorg dat je het bouwproces en de communicatie synchroniseert. Of nog beter: begin eerst met communiceren over het werkconcept en zet vervolgens het gebouw neer.’ Roelofs: ‘Je gaat als afdeling HRM toch ook niet eerst vacatures plaatsen, vervolgens mensen aannemen en pas daarna bedenken wat deze mensen gaan doen?’ Weke tips zouden jullie geven aan bedrijven die een vergelijkbaar traject voor de boeg hebben? Harschnitz: ‘Als gebruiker zeg ik: doe de stap terug naar je missie en daal dan af naar het operationele stuk. Want alleen zo worden werkplekken en gebouw onderdeel van wat je wilt bereiken en wie je bent.’

Rob Harschnitz

Roelofs: ‘Mijn tip is om de werkomgeving in te zetten als het krachtige communicatieinstrument dat het kan zijn. Weet wie je bent als organisatie, selecteer een architect die weet hoe hij dit kan omzetten in krachtige vormentaal en je zult zien hoe de nieuwe omgeving zal bijdragen aan een omslag.’ Zuidhof: ‘Mij valt op dat het fysieke product vaak als eindproduct wordt beschouwd. Dat klopt niet. Het eindresultaat is het effect dat met het fysieke product bereikt wordt. Bij DSM: Verloopt het innovatieproces inderdaad sneller en effectiever? Worden de kernwaarden binnen ‘Bright Science. Brighter Living’ gerealiseerd?’ Gaan jullie dat als DSM meten? Harschnitz: ‘Ja, op twee manieren. We hebben uit ons jaarlijkse uitgebreide medewerkers tevredenheidsonderzoek negentien vragen gedestilleerd die specifiek ingaan op de vraag of de medewerker tevreden is over zijn werkplek. Daarnaast gaan we in 2015 en 2016 meten of de effectiviteit van het innovatieproces is verbeterd en of de doorlooptijd van innovatie is verkort.’

in het kort Drie afdelingen van DSM worden in juni 2014 samengevoegd in een nieuw kantoor. De eindgebruiker wordt bij de nieuwbouw nadrukkelijk betrokken. Uiteindelijk moet dit resulteren in een attractief gebouw voor de huidige en potentiële medewerkers. Daarnaast moet het nieuwe gebouw het bedrijfsproces, de identiteit en innovatie ondersteunen. Vooral dat laatste is voor DSM essentieel. Kerndoel van het samenwerken in het nieuwe gebouw is dat effectiever, sneller en beter wordt geïnnoveerd.

Ook interessant op fmm.nl De wensen en behoeften van organisaties en kantoormedewerkers veranderen razendsnel. Flexibiliteit is het sleutelwoord. draaijer+partners deed in samenwerking met Saxion onderzoek naar de toekomstige kantoorwerkomgeving: de Werkomgeving 2020. Lees hierover in de FMM Bibliotheek. > www.fmm.nl/guide2013

Facility Management Magazine | Guide 2013 | 59

Huisvesting Advies en gebouwmanagement 61 Solved

huisvesting advies en gebouwmanagement bedrijfsprofiel Contact adresgegevens Koninginneweg 152 1075 EE Amsterdam Tel.: 020 670 80 90 info@solved.nl www.solved.nl (van links naar rechts: Olivier van Gool, Erik Tijsma, Oscar Swagerman)

De nieuwe generatie huisvestingsadviseur

opstellen van programma’s van eisen, strategische huisvestingsplannen en portefeuilleanalyses tot het feitelijk aanhuren van nieuwe huisvesting (of heronderhandeling), begeleiden van nieuwbouwtrajecten en initiëren van sale & lease back transacties. Solved werkt (landelijk) voor onder andere Arbo Unie, Staatsbosbeheer, Boekel de Nerée, Rabobank, Prada en Vitens.

CASE: D.E Master Blenders 1753

Solved heeft er als eerste huisvestingsadviseur bewust voor gekozen om alleen te werken voor de eindgebruikers van bedrijfsmatig vastgoed: de huurders en eigenaar-gebruikers. In tegenstelling tot traditionele makelaarskantoren kiest Solved partij, waardoor er dus geen belangenverstrengeling kan optreden en u 100% objectief zult worden geadviseerd.

De huurder als eigenaar De directie van D.E Master Blenders 1753 (voormalige koffietak Sara Lee) heeft Solved gevraagd om te ondersteunen bij de zoektocht naar en aanhuur van het nieuwe hoofdkantoor voor de Holding. Na een zorgvuldige marktinventarisatie uitgevoerd door Solved is het oog gevallen op een locatie midden in Amsterdam.

De medewerkers van Solved zijn zeer ervaren door werkzaam te zijn geweest bij grote internationale vastgoedadviseurs. Daarnaast hebben zij ervaring opgedaan in de rol van eindgebruiker met een wereldwijde vastgoedportefeuille. Hierdoor begrijpen zij als geen ander uw uitdagingen!

Vervolgens heeft Solved samen met enkele specialisten de commerciële onderhandelingen gevoerd. Naast een uitstekend financieel resultaat heeft Solved ervoor gezorgd dat het ROZ huurcontract op vele aspecten is aangepast ten voordele van de opdrachtgever. Het standaard huurcontract is namelijk opgesteld door een eigenarenorganisatie, waardoor de belangen van de huurder niet zijn vertegenwoordigd. Solved is van mening dat de huurder zich moet kunnen opstellen als eigenaar,

Solved kijkt eerst naar uw doelstellingen en dan pas naar het vastgoed. Huisvesting is immers een middel en geen doel. De dienstverlening sluit naadloos hierbij aan: van het

aangezien zij zich vaak jarenlang verplicht aan een gebouw en dus voldoende rechten moet hebben om zaken goed te kunnen regelen. Wat zijn uw rechten als het gebouw gebreken vertoont of wanneer de eigenaar besluit het gebouw te renoveren waardoor u in de overlast zit? Een kwestie van vertrouwen In veel onderhandelingen staan huurder en verhuurder recht tegenover elkaar en worden elkaars belangen niet begrepen. Solved heeft partijen bij elkaar aan tafel gebracht waardoor er wederzijds vertrouwen ontstond en er één belang overbleef: het realiseren van een product waar alle betrokkenen trots op zullen zijn. En dat is gelukt. In slechts vijf maanden 5.500 m² van casco tot turn-key oplevering. Om dit resultaat te bereiken, is het essentieel dat uw adviseur de belangen van de partijen aan de tafel begrijpt en deze kan inzetten bij de onderhandeling zonder uw doelstellingen uit het oog te verliezen.

Facility Management Magazine | Guide 2013 | 61

Ondersteuning Prisma IT bij nieuwe huisvesting De facilitair manager van Prisma IT zoekt ondersteuning bij het vinden van een nieuwe accommodatie die kwaliteit koppelt aan flexibiliteit. Over dit project Het huurcontract van Prisma IT loopt na tien jaar af. Veel huurders hebben het gebouw reeds verlaten. De verhuurder is door de financiële crisis ‘onder water geraakt’ en het onderhoud laat sterk te wensen over. De servicekosten zijn sterk gestegen. Het kantoorgebruik van Prisma is in het afgelopen decennium sterk veranderd. RentReview-oplossingen: -- ondersteuning bij het uitwerken van een Programma van Eisen; -- in kaart brengen van het relevante kantorenaanbod in het zoekgebied; -- beoordeling van counterparty-risk: Hoe sterk is de (potentiële) nieuwe verhuurder?; -- selectie aanbod; -- space planning & beoordeling van de te maken kosten; -- contractonderhandelingen; -- controle op bouwwerkzaamheden; -- verhuisplanning.

Toegevoegde waarde voor de klant RentReview werkt als tijdelijk vastgoedteam complementair aan de FM'er van de klant en ondersteunt op de volgende specifieke deelgebieden: -- kennis markt & partijen; -- kennis huurcontracten (Algemene Bepalingen); -- ervaring met besluitvormingsproces; -- ervaring met onderhandelingen. > www.fmm.nl/rentreview_prisma

Heronderhandeling huurvoorwaarden Navico RentReview Rotterdam heeft Navico Logistics Europe B.V. geadviseerd en vertegenwoordigd in de heronderhandeling van de huurvoorwaarden van de huisvesting van Navico in Dordrecht. De huisvesting van Navico omvat circa 800 vierkante meter kantoorruimte en circa 5.000 vierkante meter bedrijfsruimte. Navico is in het bedrijfspand aan de Donker Duyvisweg in Dordrecht gevestigd sinds 2006.

Over dit project Navico is ’s werelds grootste maritieme elektronicabedrijf. Het is het moederbedrijf van toonaangevende merken als Lowrance, Simrad en B&G. Wereldwijd werken er ongeveer 1.500 mensen bij Navico en het bedrijf distribueert zijn producten naar meer dan honderd landen wereldwijd. Methodiek en oplossingen In samenspraak met Navico heeft RentReview een Programma van Eisen opgesteld voor de huisvesting van Navico voor de komende jaren. Naast financiële uitgangspunten is met name ook de operationele geschiktheid van de huisvesting nader bepaald. Voorwaarde voor een commitment aan de huisvesting van Navico voor de komende jaren is dat deze bijdraagt aan het ondersteunen van de bedrijfsstrategie van Navico en dat ze kan reageren op de snel veranderende marktomstandigheden. > www.fmm.nl/rentreview_navico

huisvesting advies en gebouwmanagement cases

ING clustert vijf panden in De Entree In de periode 2012-2013 expireerden vijf huurcontracten van ING in en om Amsterdam. Bij de keus voor een nieuw pand was het naast de locatie belangrijk dat het gebouw efficiënter zou zijn op het gebied van energie, bezetting en indeelbaarheid. Nieuwbouw is volgens Manager Corporate Real Estate Nederland Ad Hagedoorn geen optie geweest: ‘We vonden het vanuit de duurzaamheidsgedachte niet gepast om naast leegstaande kantoren een nieuw kantoor neer te zetten.’ De beslissing om naar De Entree te gaan komt voort uit het permanente ‘spel’ van vraag en aanbod aan vierkante meters, aldus Hagedoorn. ‘Daarbij kijken we enerzijds hoe de organisatie zich ontwikkelt qua vraag, behoefte en type ruimte – neem bijvoorbeeld Het Nieuwe Werken – en anderzijds naar het aanbod van vastgoed dat je tot je beschikking hebt of nodig gaat hebben. ING werkt daarbij al sinds jaren met een masterplanning, een meerjarenplan, waarbij gekeken wordt naar de expiratiedatum van huurcontracten, het beschikbare eigendom en de toekomstvisie. Die probeer je vervolgens te matchen met ontwikkelingen binnen je eigen organisatie: headcountontwikkelingen (groei/krimp), centralisatie- en decentralisatiebewegingen en veranderende huisvestingsvormen.’ > www.fmm.nl/deentree

Wonen in voormalig GAK-kantoor Stadgenoot en AM (her)ontwikkelen het project ‘De Studio’ in het voormalig GAK-kantoor aan de ring A10 in de wijk Bos en Lommer in Amsterdam. In 1960 opgeleverd naar een ontwerp van Ben Merkelbach krijgt deze kantoorkolos van bijna 36.000 vierkante meter bvo nu een nieuwe functie. De herbestemming van dit gebouw verloopt in drie fases: eerst de noordvleugel, dan het middendeel en daarna de zuidvleugel. In de noordvleugel komen 320 koopwoningen en 2.000 vierkante meter commerciële ruimten in de plint. De gehele vliesgevel wordt vervangen. Renovatiearchitect is Wessel de Jonge. Cauberg-Huygen adviseerde over brandveiligheid, akoestiek, bouwfysica en duurzame energie. Het ten tijde van de oplevering ultramoderne GAK-kantoor, met roltrappen, volledige airconditioning met warmtekoudeopslag (WKO) in het grondwater en vliesgevels met groen dubbelglas, stond enkele jaren leeg. Na haalbaarheidsstudies en een quickscan is door AM en Stadgenoot ingezet op een woonbestemming met kleine zelfstandige studio’s voor starters en studenten. > www.fmm.nl/gak

Facility Management Magazine | Guide 2013 | 63

een kritische benadering op zoek naar de juiste nuance

Het ontwerpen van een adequate projectaanpak Nieuwe samenwerkingsvormen bij de bouw en exploitatie van utiliteitsgebouwen zijn in opkomst. De keuze wordt steeds ruimer. Beargumenteerd kiezen wordt steeds belangrijker, maar ook moeilijker en lijkt soms een vrijwel onmogelijke opgave. Naast het maken van de juiste keuzes gaat het ook om het toepassen. De gekozen aanpak heeft een reeks van consequenties die juist en consistent moeten worden ingevuld. Hoe organiseer je alles, zowel intern als extern? Welke vraagspecificatie(s) heb je nodig en welk contract en betalingsmechanisme horen bij die keuze? Opdrachtgevers kunnen veel van hun doelstellingen bereiken met de juiste projectaanpak, maar hoe bepaal je die?

Tekst: Renee Dooyeweerd, Ingrid Dolmans-Budé en Mathijs Winkelaar Velen zien de voordelen in van een meer integrale aanpak van utiliteitsprojecten, maar we moeten alert zijn op te snel getrokken conclusies ‘dat het beter geïntegreerd kan’. In een discussie die vaak zwart-wit wordt gevoerd, met voor- en tegenstanders van bepaalde contractvormen, zijn we op zoek naar de juiste nuance: de grijstinten. Een projectaanpak betekent de keuze voor een samenwerkingsmodel, de nadere invulling met een bouworganisatievorm en daaraan gekoppeld de te hanteren vraagspecificatie, het contract en de aanbestedingsstrategie. Het gaat niet om het model of om het contract, maar om wat daarin wordt vastgelegd. En dat is een adequaat gekozen projectaanpak met een verdeling van taken die ervoor zorgt dat de beoogde doelstellingen kunnen worden behaald. We gaan geen contractvormen vergelijken, maar gaan in op de manier waarop een adequate projectaanpak gekozen of samengesteld kan worden.

Verstandig kiezen Een adequate projectaanpak is primair het kiezen van een, voor de aanbestedende organisatie en het specifieke project, adequate verdeling van functies, werkzaamheden, verantwoordelijkheden, invloed, bevoegdheden, aansprakelijkheden en risico’s die per fase bij de opdrachtgever, de opdrachtnemer of bij hen gezamenlijk kunnen liggen. Soms is dat kiezen uit bestaande modellen, maar vaker het kiezen van elementen om een consistente aanpak op maat samen te stellen. Daarna is het de vraag hoe invulling wordt gegeven aan de gekozen aanpak. Deze heeft een reeks van consequenties voor het organiseren, specificeren, contracteren en financieren van het project. Daar moet op juiste en consistente wijze invulling aan gegeven worden. Het gaat om het consequent uitwerken en goed toepassen. In basale vorm lijkt het simpel: je moet bepalen wat je wilt en hoe je het wilt realiseren

huisvesting advies en gebouwmanagement artikel

(of aangeboden wilt krijgen). Maar door de samenhang van te maken keuzes en de ruime variatie van mogelijkheden wordt het al snel een lastige probleemkluwen. Opdrachtgevers hebben behoefte aan instrumenten die helpen bij het nemen van verstandige beslissingen.

Iteratief proces Om het keuzeproces te faciliteren is er in de loop der tijd een aantal afwegingskaders en instrumenten beschikbaar gekomen. Die geven een goed beeld van de overwegingen of factoren die de opdrachtgever, het project en de omgeving (waaronder de markt) typeren, en van de beschikbare contractvormen. Maar het proces om die allemaal met elkaar in verband te brengen is minder adequaat. Het netjes doorlopen van een ‘beslisboom’ verhult dat het in werkelijkheid een iteratieve zoektocht is naar de eigen kenmerken, wensen en prioriteiten. Daarbij is een kritische blik op de consequenties vereist. Om verstandige beslissingen te kunnen nemen moeten een ondersteunend model en het proces waarin het wordt gehanteerd de opdrachtgever bewust makenvan en inzicht en overzicht bieden in de mogelijkheden en de consequenties van zijn keuzes, de keuze helpen maken, onderbouwen en vastleggen en helpen bij het verder uitwerken van de consequenties.

Het gaat om de nuance Contractvormen worden regelmatig vrij zwartwit met elkaar vergeleken. Daarbij zien we te grote, of uitvergrote, tegenstellingen tussen traditioneel en geïntegreerd: een bestek of een functionele specificatie, late of vroege prijszekerheid, alle risico’s zelf dragen of overhevelen naar de markt. Er is echter meer mogelijk en het gaat juist om de nuance. Risico’s kunnen worden gedeeld in plaats van verdeeld. Vaak kunnen veronderstelde ‘nadelen’ van een contractvorm goed ondervangen worden met flankerende maatregelen. In plaats van kiezen uit twee contractvormen met ieder hun eigen nadelen moet worden gekozen voor combinaties van een organisatiemodel, de contractvorm en de aanvullende maatregelen die prikkels kunnen inbouwen, risico’s of nadelen kunnen ondervangen, of opdrachtgevers meer grip of vertrouwen geven.

Een aangepast procesmodel Het gaat dus om het samenstellen van een

consistente aanpak, door afweging van de mogelijkheden op basis van de doelstellingen en met oog voor de consequenties. Wij pleiten daarbij voor een proces in drie stappen. 1. In de oriëntatie wordt de context van het project, inclusief de doelen, wensen, voorkeuren en competenties van de opdrachtgever, verkend. Doel is het inventariseren én kritisch bevragen van belangrijke uitgangspunten en randvoorwaarden, zekerheden en onzekerheden, voor de aanpak. De oriëntatie geeft als resultaat een eerste richting. Vaak vallen hiermee bepaalde keuzes al af. 2. In de dialoog wordt kritisch nagedacht over de diverse te maken keuzes, voor alle functies (D, B, M, O, F), in het licht van doelstellingen, context, mogelijke oplossingen, hun meerwaarde en consequenties, kansen en risico’s, in hun onderlinge samenhang. Belangrijk aspect is het boven water halen en testen van aannames. Opdrachtgevers moeten zich bewust zijn van (onbewuste) veronderstellingen en de consequenties ervan. Een gezonde kritische houding moet de juiste nuance aanbrengen, met een onderscheid tussen behoeften en oplossingen. De oplossingen zijn combinaties van modellen, contractvormen en andere maatregelen (add ons). 3. Met consistente uitwerking van de consequenties op alle gebieden maken we de aanpak compleet.

Stap 1: Oriëntatie Een veel gehanteerde indeling is die naar organisatie, project en markt. Wij voegen proces en partijen daaraan toe. Organisatie De context wordt bepaald door wat de organisatie moet of mag (beleid, wetgeving), wil (ambities, doelstellingen) en kan (competenties). Belangrijk zijn beschikbare kennis, ervaring en capaciteit in de organisatie, bijvoorbeeld om een vraagspecificatie of contracten op te stellen, een aanbesteding en ontwerpproces te organiseren en een gebouw te beheren. De investeringsbereidheid van de organisatie moet worden vastgesteld. Typisch komt de gewenste mate van invloed aan de orde: de afweging tussen het zelf (willen en kunnen) vervullen van een actieve rol in het

Facility Management Magazine | Guide 2013 | 65

aanbestedingsstrategieën, beschikbaarheid van bepaalde contracten en het kunnen opstellen van een bepaald type vraagspecificatie krijgen een plek in de afweging om een aanpak te kiezen.

Stap 2: Dialoog

Figuur 1. Procesmodel ontwerpen procesaanpak.

ontwerpproces en de mate van oplossingsvrijheid die men de aanbieders wil (kan en/of moet) geven. Zonder verdere context is die afweging moeilijk te maken. Project Diverse kenmerken zijn relevant, waaronder de omvang, de complexiteit en de mate waarin het bijzonder of innovatief is. Van belang zijn de voorwaarden waaronder het project gerealiseerd moet worden, zoals het ambitieniveau, het prijsniveau en de realisatietijd (en het belang van tijdstip en mate van zekerheid over beide). Markt Naast het feit of er een beproefde oplossing beschikbaar is, spelen beschikbare kennis en capaciteit, maar ook het vertrouwen in de markt een rol. Men moet genuanceerd kijken naar het type aanbieders dat interesse heeft in welk type uitvraag en welk takenpakket. Processen en partijen Men kan, terecht of onterecht, een duidelijk beeld hebben van wenselijke of onwenselijke processen of partijen. Het is goed om dit vroegtijdig te signaleren: ‘goed bevallen’, ‘onbekend maakt onbemind’ of ‘slecht bevallen, dus niet meer doen’ zijn heel andere vertrekpunten. Hebben we al een beeld bij de consequenties? De oriëntatie is niet alleen een feitelijke inventarisatie. Het is opportuun om stil te staan bij reeds heersende opvattingen en bestaande ervaringen. Een voorkeur voor of afkeer van bepaalde elementen of consequenties moet niet klakkeloos worden overgenomen, maar kan, mits goed bevraagd, een legitiem argument vormen. Ervaring met bepaalde

Op basis van de oriëntatie wordt een startassumptie gekozen: -- het scheiden van ontwerp en uitvoering; -- het integreren van ontwerp en uitvoering;  -- het integreren van uitvoering en meerjarig onderhoud. Die startassumptie hoeft niet de uitkomst te zijn. De dialoog is erop gericht dit verder uit te werken of te nuanceren. Wat willen en kunnen we ten aanzien van ontwerp (D), uitvoering (B) en meerjarig onderhoud (M)? Ook het uitbesteden van meer facilitaire diensten (O) en de financiering (F) worden nader verkend en getoetst op nut en noodzaak. Steeds zijn de centrale vragen: -- Wat willen we bereiken in dit project? Wat zijn daarvoor mogelijke oplossingen? -- Wat zijn, voor mij als opdrachtgever, de argumenten voor en tegen? -- Wat zijn de consequenties van die keuze en kan en wil ik die aanvaarden? Op die manier ontstaat er een dialoog over de diverse onderdelen en kan de juiste projectaanpak samengesteld worden. We geven een impressie van enkele onderdelen. Ontwerp (D?) Bij iedere startassumptie wordt ingezoomd op de exacte verdeling van de ontwerpverantwoordelijkheden. Is het (toch) nuttig of gewenst uitvoerende partijen te betrekken bij een deel van de ontwerpfase? Zo ja, vanaf welk moment en in welke vorm? Tot welk punt wil je zelf controle houden? Het beantwoorden van die vragen is gebaat bij het goed doordenken van de oplossingen en de consequenties. Kun je een vroege vraagspecificatie opstellen of dat organiseren? Wil je zelf een eerste ontwerp laten maken? Dit vergt nuancering van de gewenste mate en het soort invloed: Waartoe wil je invloed, op welke aspecten en in welke fase? Dit is sterk afhankelijk van de projectkenmerken. Meerjarig onderhoud (M?) Verken of het (toch) voordeel biedt de uitvoerende partij verantwoordelijk te maken voor

huisvesting advies en gebouwmanagement artikel meerjarig onderhoud. In welke mate ben je in staat de eisen te specificeren voor het meerjarig onderhoud? Welke contractduur is nodig? Interessante paradox is dat als men in staat is onderhoud goed te specificeren, men dit ook zelf kan inbrengen in de ontwerpfase van een minder geïntegreerde aanpak. Facilitaire diensten (O?) Door facilitaire diensten vroeg op te nemen, kan specifieke kennis worden ingebracht en ontstaan prikkels om het gebouwontwerp en beheeraspecten optimaal af te stemmen. Maar hoe verhoudt zich dat tot de primaire processen? Voorkomen moet worden dat het ontwerp wordt gedomineerd door secundaire processen. Het toevoegen van diensten kan de aantrekkelijkheid voor de markt vergroten. Tegelijkertijd vallen daarmee ook partijen af. Financiering (F?) Bij ieder samenwerkingsmodel is het de vraag of private financiering toegevoegde waarde heeft of nodig is; als sturingsinstrument, prikkel of pressiemiddel, bijvoorbeeld om optimalisatie en integratie van het ontwerp, de realisatie en de exploitatie te stimuleren. Maar er zijn ook andere manieren om een financiële prikkel te creëren.

Stap 3: Uitwerken De consequenties zijn in te delen in Organiseren, Specificeren, Contracteren en Financieren. De juiste partijen worden gekozen op basis van vraagspecificaties, met waar nodig gedifferentieerd detailniveau, goed gekozen selectiecriteria en voldoende aandacht voor het se-lectieproces. De samenwerking wordt gestuurd met het gebruik van kwaliteits- en risicomanagementinstrumenten, een beloningssysteem met de juiste prikkels, en het bevorderen van de gezamenlijke belangen in plaats van tegenstrijdige belangen, bijvoorbeeld door een alliantiecontract en -fonds.

In dit artikel gaan we ervan uit dat de opdrachtgever zelf eindverantwoordelijk is voor de exploitatie en op zoek is naar een adequate projectaanpak om het gebouw te realiseren (en zich eventueel deels door opdrachtnemers wil laten ondersteunen bij het beheren en exploiteren). Als daarover nog geen helder beeld bestaat, is het nodig eerst een meer fundamentele discussie te voeren over het beoogde ontwikkelen exploitatiemodel.

De dialoog aangaan In de dialoog wordt steeds geschakeld tussen doelen en behoeften, oplossingen en consequenties. Bij iedere oplossing is het de vraag of de doelstellingen ook op andere manieren kunnen worden bereikt en of de consequenties te overzien zijn. De werkwijze in deze stap draagt eraan bij dat betrokkenen weten wat ze kiezen, zich bewust zijn van de consequenties, vertrouwen krijgen in de gemaakte keuzes en deze kunnen verantwoorden naar anderen.

in het kort Een adequate projectaanpak is primair het kiezen van een, voor de aanbestedende organisatie en het specifieke project, adequate verdeling van functies, werkzaamheden, verantwoordelijkheden, invloed, bevoegdheden, aansprakelijkheden en risico’s die per fase bij de opdrachtgever,, de opdrachtnemer of bij hen gezamenlijk kunnen liggen. Een consistente aanpak is van belang. In dit artikel wordt gepleit voor een proces in drie stappen: oriëntatie, dialoog en uitwerken.

Meer op fmm.nl Online kunt u een uitgebreide versie van dit artikel lezen. > www.fmm.nl/guide2013

Facility Management Magazine | Guide 2013 | 67

Huisvesting Projectinrichting 69 MK2 Audiovisueel 72 BIS

huisvesting projectinrichting bedrijfsprofiel Welkom bij MK2 Audiovisueel MK2 Audiovisueel is een onafhankelijke partner als het gaat om AVen ICT-oplossingen. Binnen onze organisatie kennen we de afdelingen Verkoop, Verhuur, Service en Opleiding. Tevens kunt u in onze webshop eenvoudig en snel AV- en ICTgerelateerde producten bestellen. Wij streven altijd naar vooruitgang en zijn voor u de verbindende factor tussen technologie, innovatie en beleving op audiovisueel gebied.

Contact contactpersonen John van den Brand – MK2 Verkoop Piet Arissen – MK2 Verhuur Frank van Beurden – MK2 Service Roger Creemers – MK2 Opleiding adresgegevens MK2 Audiovisueel Minervum 7352 4817 ZH Breda Postbus 5680 4801 EB Breda tel: 088 652 65 65 fax: 088 652 65 66 info@mk2.nl www.mk2.nl Vestigingen in Amsterdam, Breda, Eindhoven, IJmuiden en Zwolle

Vanuit vijf vestigingen in Nederland bieden onze gedreven vakmensen u voor ieder AV-vraagstuk een passende oplossing. Of het nu gaat om het volledig integreren van AV-oplossingen, het faciliteren van een groot evenement of het leveren van een enkel LCD-scherm: bij MK2 bent u natuurlijk aan het juiste adres.

Nieuwe mogelijkheden In plaats van traditionele oplossingen willen we graag op een andere wijze kijken naar AV en ICT. Door deze te integreren vanuit innovatie, ontstaan nieuwe mogelijkheden voor organisaties. Er zijn meer mogelijkheden om informatie effectief en efficiënt te delen, tegen relatief lagere beheerkosten. Er is sprake van nieuwe manieren van samenwerken, die beter passen bij trends in de hedendaagse organisatiestructuren en werkstijlen. Medewerkers binnen een organisatie krijgen toegang tot nieuwe mogelijkheden om te werken en kunnen hun werkstijl beter integreren in hun leven. We staan u bij met een passend advies, een opleiding op maat en denken proactief met u mee. Van geluidsinstallaties tot LED-schermen, projectie en liveregistratie tot webcasting, narrowcasting en videoconferentie. We combineren een uitgebreide kennis van de nieuwste technologieën met creativiteit en creëren zo innovatieve oplossingen op maat.

Bij alles wat MK2 doet, staat het volledig ontzorgen van onze klanten centraal. Het leveren van efficiënte, effectieve en professionele communicatie- en informatieoplossingen is daarbij onze doelstelling. We hebben kennis van AV en ICT en zorgen voor de juiste koppelingen. Ondersteund door ons uitgebreide netwerk van innovatieve partners realiseren we een totaalbeleving in beeld en geluid. Natuurlijk MK2. Dit is wat wij uitdragen. Onze oplossingen werken natuurlijk, intuïtief en gebruiksvriendelijk. We staan voor maatschappelijk verantwoord ondernemen en streven ernaar een vanzelfsprekendheid te zijn voor onze klanten.

Service Meedenken is het sleutelwoord. MK2 heeft laten zien dat zij niet alleen op productniveau, maar ook op serviceniveau een hoge mate van meedenken kent. MK2 is te allen tijde bezig de kwaliteit voor haar opdrachtgevers te waarborgen. Niet alleen tijdens de installatie, maar ook in de jaren daarna. Belangrijke aspecten in een servicecontract zijn preventief onderhoud, zodat verstoringen tot een minimum worden beperkt, en vertrouwen in een oplossing in het geval van een storing. Hierin staan voldoende technici, een gedegen kennisniveau van de monteurs en gewenste expertise centraal. Ook na de oplevering heeft MK2 de volledige controle over een installatie, door middel van directe netwerkkoppelingen met de serviceafdeling. Met deze koppeling dragen we zorg voor een hoog probleemoplossend vermogen. Een topprestatie op alle vlakken; de klant kan zich bezighouden met zijn core business en MK2 draagt hierin bij door te ontzorgen op audiovisueel vlak.

Facility Management Magazine | Guide 2013 | 69

jeroen bosch ziekenhuis

Ontzorgen van A tot Z Bij een belangrijk evenement is het van het grootste belang dat beelden geluidsapparatuur optimaal werken. Ook bij het openingssymposium in het Jeroen Bosch Ziekenhuis waren de verwachtingen hooggespannen. Het JBZ maakte ze waar, in samenwerking met MK2. een servicecontract is opgesteld met MK2 Service, was de stap naar onze verhuurafdeling snel gezet.’

Compleet advies

Het nieuwe Jeroen Bosch Ziekenhuis (JBZ) is in het voorjaar van 2011 in gebruik genomen. Het JBZ is niet alleen zeer groot en geavanceerd, het is ook een toonaangevend ziekenhuis als het gaat om onderzoek, kennisdeling en opleiding in Nederland. Het openingssymposium voor zorgverleners, zorgbestuurders en politici moest dan ook een evenement worden dat recht zou doen aan de status van het nieuwe ziekenhuis. Ronald Reterink, Account Manager Verhuur bij MK2: ‘Voor het openingssymposium van zo’n groot ziekenhuis staat iedereen natuurlijk op scherp. Het was het eerste visitekaartje dat het JBZ in de medische wereld afgaf en de verwachtingen waren dan ook hooggespannen. Het JBZ was daarom op zoek naar een partner die hen van A tot Z kon ontzorgen in dit traject. Aangezien MK2 Verkoop eerder al de vaste apparatuur in het nieuwe ziekenhuis had gerealiseerd en er

Het feit dat de Afdeling Verkoop van MK2 zorg droeg voor de levering, installatie en integratie van de vaste AV-apparatuur, was volgens Reterink bovendien een groot voordeel: ‘Doordat wij precies wisten welke vaste apparatuur al aanwezig was in het pand, konden we binnen korte tijd een advies op maat bieden voor de tijdelijke AV-apparatuur. Alle technische tekeningen en relevante informatie waren immers al in ons bezit. We hebben dan ook nauw met de Afdeling Verkoop samengewerkt om hier een compleet advies neer te kunnen leggen.’ Het faciliteren van de opening bestond uit een diversiteit aan werkzaamheden. Zo leverde MK2 microfoons, die aangesloten werden op de aanwezige geluidsinstallatie, en verzorgden we opnames. Daarnaast zorgde MK2 ervoor dat het JBZ met twee eigen laptops via de bestaande projectiemogelijkheden beelden kon projecteren. Het beeld en geluid in het Auditiorium werd bovendien via videoconference verstuurd naar een andere locatie in het pand, waar MK2 twee projecties en het geluid leverde. Naast de apparatuur werden door MK2 ook enkele technici ingezet, waaronder een cameraman.

Vertrouwen Ronald Reterink: ‘De opening is prima verlopen en we hebben zeer positieve feedback gehad van de medewerkers van het JBZ. Uiteraard streven wij altijd naar een optimaal resultaat, maar het is ook prettig als we onze klanten dat vertrouwen kunnen geven. De techniek is belangrijk en moet natuurlijk goed zijn, maar het meedenken met de klant, hen een totaaloplossing bieden en volledig ontzorgen, dat is onze meerwaarde.’ Niet voor niets hebben we inmiddels meerdere nieuwe aanvragen gekregen van het JBZ. Om ook die zo goed mogelijk uit te kunnen voeren, gaan binnenkort enkele projectleiders en technici van MK2 een kijkje nemen in het nieuwe ziekenhuis. Hierbij komt alle informatie aan de orde om nieuwe evenementen eveneens vlekkeloos te laten verlopen. Daarbij staan vragen centraal als: waar moeten we rekening mee houden bij het plaatsen van AV-apparatuur, waar bevinden zich stroom- en ICT-aansluitingen en welke specifieke afspraken zijn gemaakt met het JBZ? Op die manier ontstaat een vast team van medewerkers die exact op de hoogte zijn van de afspraken en technische ins en outs in het JBZ. Voor een nóg efficiëntere, snellere en gemakkelijkere samenwerking.

huisvesting projectinrichting cases

fontys sporthogeschool eindhoven

Denk groter… in AV Denk groter, dat is de slogan van Fontys Hogescholen. Als het gaat om AV en ICT, staat ook MK2 garant voor ‘groter denken’. Een voorbeeld daarvan is de nieuwe Fontys Sporthogeschool Eindhoven. en webcasting,’ vervolgt Camille Creemers. ‘Die zorgen daarnaast voor meer efficiëntie binnen de organisatie. Ook communicatiemiddelen als narrowcasting en videoconferencing dragen daar in hoge mate aan bij.’ Zo wordt narrowcasting binnen de nieuwe school met name ingezet om eenvoudig, snel en doelgroepgericht intern te kunnen communiceren.

De Fontys Sporthogeschool Eindhoven wordt gebouwd op Sportlandgoed Genneper Parken, één van Nederlands grootste sportconcentratiegebieden. De nieuwbouw beslaat 16.000 m2, met onder andere vijf sportzalen die voldoen aan NOC*NSF-eisen, en een 15 m hoge indoorklimvoorziening. MK2 Audiovisueel mag de volledige AV-inrichting van deze nieuwe school verzorgen. Camille Creemers: ‘De nieuwe Sporthogeschool wordt een indrukwekkend complex vol innovaties. Ook de AV-oplossingen in de school passen binnen dat plaatje. De nieuwste snufjes zijn er straks te vinden, die bovendien gebruiksvriendelijk, werkbaar en functioneel zijn.’

Vernieuwend en efficiënt ‘Door de inzet van de AV-middelen kan de school straks vernieuwende vormen van onderwijs aanbieden, bijvoorbeeld met SMARTboards

Ook videoconferencing staat voor een bijzonder efficiënte vorm van communicatie. Doordat de Fontys Sporthogeschool op afstand kan vergaderen met bijvoorbeeld andere onderwijsinstellingen of sportpartners, wordt bespaard op reistijd en -kosten. Maar de focus van het onderwijscomplex ligt natuurlijk in de sport- en collegezalen. MK2 levert er haar bijdrage door de vijf sportzalen te voorzien van aan elkaar gekoppelde geluidsinstallaties met Bose-luidsprekers, die te bedienen zijn via verrijdbare audiotrolleys. In de collegezalen worden microfoonsystemen en SMARTboards geïnstalleerd en zullen high-end projectoren geplaatst worden. Ook wordt een van de collegezalen voorzien van een zeer innovatief spreekgestoelte, dat niet alleen gekoppeld wordt aan het SMARTboard, maar ook aan het webcastingsysteem. Webcasting biedt Fontys

Sporthogeschool de mogelijkheid om colleges, presentaties en seminars op te nemen en via internet beschikbaar te stellen; live of on demand. Op die manier kunnen studenten bijvoorbeeld gemiste colleges nog eens terugkijken of kunnen presentaties eenvoudig gedeeld worden met vakgenoten wereldwijd. Naast de college- en sportzalen worden ook een aantal projectlokalen ingericht met AV-oplossingen, waaronder 42" touchscreens voor interactief presenteren en projectgericht samenwerken in kleinere groepen. Ook de foyer/bar, het computerlokaal en het sportlab worden voorzien van de nodige audiovisuele ondersteuning.

Gebruiksvriendelijke bediening Camille Creemers: ‘Het feit dat Fontys straks gebruikmaakt van de nieuwste snufjes, betekent natuurlijk niet dat je een technicus moet zijn om die snufjes te kunnen aansturen. Daarom zijn alle technieken te bedienen met gebruiksvriendelijke touchpanels, die intuïtief werken. Op die manier zorgen we ervoor dat Fontys Sporthogeschool straks optimaal gebruik kan maken van alle apparatuur.’ Fontys Sporthogeschool is in oktober 2012 officieel geopend.

Meer informatie over MK2 vindt u op pagina 69.

Facility Management Magazine | Guide 2013 | 71

moderne facilitymanagers kiezen bis voor kwaliteit, deskundigheid en service

Efficiency en kostenvoordeel door combinatie audiovisuele techniek en ICT

BIS adviseert, ontwerpt, realiseert en onderhoudt ruimtes waarin effectieve informatieoverdracht met behulp van audiovisuele totaaloplossingen centraal staat. BIS is met name gespecialiseerd in audiovisuele & ICT-oplossingen, audio- en videoconference-systemen, digital signage-oplossingen (narrowcasting)

en webcasting; gecombineerd met doordachte technische services en â&#x20AC;&#x201C; indien gewenst â&#x20AC;&#x201C; de eigen meubellijn (VisionLine). Informatieoverdracht is belangrijk. Zonder het delen en overdragen van gegevens, kennis en kunde kan een moderne organisatie niet

bestaan. Niet verwonderlijk dus dat de audiovisuele overdracht van informatie steeds verder integreert in het primaire proces van grote en kleine organisaties in uiteenlopende branches. Als marktleider binnen de Benelux speelt BIS hierin een actieve en innoverende rol.

huisvesting projectinrichting case

Contact

De mogelijkheden voor u lopen uiteen van het leveren van één data/ videoprojector (beamer) tot ontwerp, realisatie en onderhoud van highend ruimtes waarin (internationaal) vergaderen en presenteren tot kunst is verheven. Met de oplossingen van BIS realiseert u dynamiek, interactie, efficiëntie en kostenbesparingen. Denkt u onder andere aan: -- Snelle levering van +15.000 A-merk AV- & ICT-producten; -- Advies en ruimteontwerp door gediplomeerde interieurarchitecten; -- Audiovisuele totaalintegratie in elke ruimte voor iedere gewenste toepassing; -- High-end oplossingen als multi screen projectie, videowalls, led walls, enzovoort; -- Tijd- en plaatsonafhankelijk werken en vergaderen met videocommunicatie; -- Live en on-demand naar het internet streamen van videoverslagen van bijeenkomsten; -- Remote beheerde digitale distributie van visueel aantrekkelijke informatie (narrowcasting); -- Digitale bewegwijzering, routemanagement, wachtrijmanagement en infotainment; -- Aanleg en onderhoud van de benodigde elektrotechnische infrastructuur; -- Gestandaardiseerde en op-maat-gemaakte Service Level Agreements; -- Alle tijdelijke AV-faciliteiten voor succesvolle, zakelijke evenementen;

-- Eigen Developmentafdeling voor het programmeren van koppelingen tussen IT en AV; -- Digitale producties (grafische vormgeving, videoproducties, app-ontwikkeling en 3D-animatie); -- Aansprekende concepten voor ruimtes en infrastructuur op basis van toepassing. BIS heeft meer dan tweehonderd specialisten in dienst en speciale teams voor toepassingen binnen de ‘verticale’ branches: onderwijs, gezondheidszorg, overheden, hospitality, uitvaart en maritiem. Het kwaliteits- en milieubeleid van BIS is ISO-gecertificeerd (ISO 9001 en ISO 14001) en een groot aantal, wereldwijd toonaangevende fabrikanten heeft de organisatie benoemd tot gecertificeerd partner, waaronder Microsoft, Samsung, Hitachi, Crestron, Extron, AMX, Cisco en Polycom. Dankzij de spreiding van onze vestigingen in Amsterdam, Eindhoven, Ridderkerk en Mechelen (BE) zit er altijd wel een BIS bij u in de buurt.

contactpersonen Roy Kirkels, General Sales Manager BIS Nederland, roy.kirkels@bis.nl Erwin Hout, Marketing Director, erwin.hout@bis.nl

adresgegevens BIS BV Rietdekkerstraat 14 2984 BM Ridderkerk Tel. +31 (0)180 486 777 Fax. +31 (0)180 486 700 info@bis.nl www.bis.nl BIS heeft ook vestigingen in Amsterdam, Eindhoven en Mechelen (BE)

Cases - Internationale uitrol video conferencing bij Mammoet - Inrichting hartkatheterisatiekamer en meekijkruimte bij LUMC - Schitterend auditorium met highend projectie bij St. Joseph - Multifunctionele boardroom met videowall bij de Broekman Groep - Totaaloplossing in de prachtige raadzaal van gemeente Urk Bekijk onze cases op www.fmm.nl/cases.

Kortom: BIS verzorgt het complete traject voor u. Bel BIS: 0180 – 486777 of bezoek de BIS-website www.bis.nl.

Facility Management Magazine | Guide 2013 | 73

INNOVATIEMANAGEMENT VANUIT FM-PERSPECTIEF 22 JANUARI 2013

Niet bezuinigen maar verrijken door slimmer organiseren De bodem van bezuinigen is bereikt. Maar de facilitaire budgetten blijven onder druk staan. Hoe komt u als facilitair manager uit de eeuwige spagaat van maximale dienstverlening tegen minimale kosten? Tijdens het seminar “Slimmer werken in de facilitaire organisatie” krijgt u tal van handvatten en praktijkvoorbeelden die u kunnen helpen om meer rendement uit uw grootste kapitaal: de mens te halen. Met o.a.:

- Henk Volberda: Principes en noodzaak van slim werken - Karolien Niederer: Hoe maak je je eigen sociaal innovatieve concept? - Facility Manager van Hagonext/Achmea: Hago Next in de praktijk: Businesscase over het minimaliseren van faalkosten, verloop en verzuim door slimmer organiseren. - Rondleiding door Achmea pand Het unieke aan Achmea: de invulling van het nieuwe werken, waarbij de inrichting en facilitaire processen tot meer zorg voor de omgeving van bewoners zorgt.

Voor meer informatie: http://fmmacademy.nl/innovatie Neem contact op via: E-mail: seminars@weka.nl Tel: 020 – 582 66 00 www.fmm.nl/studiecentrum

huisvesting projectinrichting cases

Totaalinrichting gemeentehuis Urk Urk is een cultuurhistorische vissersplaats in een modern jasje. Daarom werd onlangs ook het gemeentehuis van Urk verbouwd en gemoderniseerd. Als marktleider op het gebied van de totaalinrichting van communicatieve ruimten heeft BIS hoogstaande audiovisuele oplossingen gerealiseerd in meerdere ruimten binnen het gemeentehuis. BIS heeft het hele traject van advies tot en met implementatie volledig uitgevoerd en heeft alles in het werk gesteld om aan de technische en functionele eisen van de gemeente Urk te voldoen. In de centrale ontvangsthal worden bezoekers – met behulp van het BIS ID digital signage-systeem – welkom geheten en voorzien van voor hen relevante informatie. Met BIS ID wordt de communicatie naar de inwoners, medewerkers en bezoekers geoptimaliseerd en gedigitaliseerd. Daarnaast is in de ontvangsthal een krachtig

audiosysteem gerealiseerd, waarmee muziek of spraak perfect verstaanbaar wordt weergegeven; bijvoorbeeld tijdens recepties. > www.fmm.nl/bis_urk

Ahrend richt ‘hart’ UMC St Radboud in In het UMC St Radboud te Nijmegen hebben heelkunde en diagnostiek een nieuwe plek gekregen in het ziekenhuis. Dit is het laatste onderdeel van de grote gefaseerde nieuwbouw. De nieuwbouw omvat twee grote gebouwen, voor ‘het hart van ons ziekenhuis’, aldus projectmanager Jacqueline de Boer. ‘Bijna alle verpleegafdelingen, de SEH, Radiologie, Nucleaire Geneeskunde en een groot deel van de poli’s zijn er gehuisvest. Ook hebben we hier alle operatiekamers, achttien in een blok, met een logistieke laag. Al deze afdelingen zijn ingericht door Ahrend, een van onze gerenommeerde leveranciers.’ > www.fmm.nl/ahrend_radboud

Multifunctionele boardroom met videowall bij Broekman Het gloednieuwe Broekman-hoofdkantoor in de haven van Rotterdam was niet compleet zonder fraaie boardroom, professionele presentatieoplossingen en gebruikersvriendelijke vergaderruimten. BIS heeft het volledige ontwerp en de inrichting van de boardroom van muur tot muur en van vloer tot plafond op zich genomen met een videowall van vier schermen, ondersteund door twee luidsprekers. De vergadertafel is aan de ene kant voorzien van een cable cubby zodat alle deelnemers hun laptops eenvoudig en snel kunnen aansluiten en aan de andere kant van een cable cubby in combinatie met een kleuren 3,5” touch bedieningspaneel. > www.fmm.nl/bis_broekman

Facility Management Magazine | Guide 2013 | 75

ARAG introduceert Het Nieuwe Werken in bestaand gebouw Samen met draaijer+partners is ARAG SE sinds het voorjaar van 2011 druk bezig om per verdieping Het Nieuwe Werken in te voeren in het bestaande hoofdkantoor in Leusden. Volgens facility manager en projectleider Arjan de Heer van ARAG biedt gefaseerde invoering veel voordelen: je kunt beter sturen op prijs en je leert gedurende het proces van je fouten. Een belangrijke motivatie om Het Nieuwe Werken in te voeren was de behoefte van ARAG om een aantrekkelijke werkgever te zijn. Arjan de Heer, facility manager bij ARAG en projectleider van de herinrichting: ‘Een paar jaar geleden zaten we midden in de ‘war for talent’ en was het erg moeilijk om goed personeel te krijgen en te behouden. Als bedrijf wilden we bovendien graag dat medewerkers trots op ARAG uitstraalden, maar dat bleek lastig in een niet spannend grijs kantoor met witte Bruynzeel-wanden. De werkomgeving strookte kortom niet meer met onze ambities: ze was gedateerd en niet meer van deze tijd.

Bovendien was het gebouw bijna aan het eind van de levenscyclus.’ ARAG stond voor de keuze: nieuwbouw of verbouw. De Heer: ‘Dit gebouw is ons eigendom. We realiseerden ons dat we in de huidige kantorenmarkt niet snel een nieuwe koper zouden vinden. Daarom was de keuze uiteindelijk relatief eenvoudig.’ > www.fmm.nl/arag

Hoogezand-Sappemeer realiseert multifunctionele nieuwbouw Hoogezand-Sappemeer opent in 2016 een ‘Huis van Bestuur en Cultuur’ waarin gemeentehuis, theater en bibliotheek worden samengevoegd. Het ‘Huis’ moet duurzaam en laagdrempelig zijn, aldus Judith de Groot, afdelingsmanager facilitaire zaken van de gemeente. Tegelijkertijd moet het ontwerp passen bij de streek. ‘We hebben hier liever nuchterheid dan luchtkastelen.’ In Hoogezand-Sappemeer verrijst in 2016 voor ruim 20 miljoen euro een ‘Huis van Bestuur en Cultuur’. Het huidige gemeentehuis, dat ruimte biedt aan 337 fte’s ambtenaren, is gekoppeld aan Het Kielzog, het theater en kunstencentrum. In het ‘Huis van Bestuur en Cultuur’ blijft het theater op dezelfde plek en is er sprake van nieuwbouw voor het gemeentehuis. Daarnaast wordt in de nieuwe behuizing ook een bibliotheek ondergebracht. Judith de Groot, sinds 1 april 2011 afdelingsmanager facilitaire zaken bij de gemeente, is lid van de stuurgroep Nieuwbouw Gemeentehuis. In Hoogezand-Sappemeer, een gemeente met ongeveer 36.000 inwoners, geeft ze leiding aan een facilitaire afdeling van circa 35 fte’s medewerkers. De Groot vult facilitaire zaken in haar functieomschrijving vaak aan met ‘en vastgoed’. Daarmee doelt ze op een omslag die rond 2008 werd gemaakt. ‘Tot 2008 zat het vastgoed in een sectormodel met drie sectoren. Na de reorganisatie van 2008 is de afdeling Facilitair opgericht. Toen is ook gestart met het onderbrengen van (het beheer van) de gebouwen daarbij. Ik zeg altijd: zodra er een dak op zit, moeten wij er als afdeling Facilitair bij betrokken worden.’ > www.fmm.nl/hoogezand

huisvesting projectinrichting cases

Nieuw interieurconcept voor Regus | NS station2station Begin mei werd de eerste Regus | NS station2stationvestiging op station Amersfoort geopend. Met dit nieuwe concept willen de organisaties inspelen op de vraag naar flexibele werkplekken op of nabij stations. AbrahamsCrielaers ontwikkelde hiervoor een nieuw interieurconcept. ‘AbrahamsCrielaers deed eerder voor ons al een redesign voor een gebouw in Amsterdam Sloterdijk. Zo kwamen we met elkaar in contact’, vertelt Eduard Schaepman, CEO van Regus Benelux, over de start van de samenwerking. ‘In de hotelbranche is het gebruikelijk om om de zeven jaar een nieuw design te willen. Ook wij waren toe aan vernieuwing. We wilden een concept dat goed aansluit bij de nieuwe manieren van werken.’ Om beter te kunnen bepalen wat dit dan precies is, voert Regus een keer per maand onderzoek uit onder klanten. Schaepman: ‘Een van de vragen die we gesteld hebben is: Wat is je ideale werkplek? Hieruit kwam naar voren dat het gros graag aan de keukentafel werkt. In Amersfoort hebben we daarom een keukentafel in plaats van een receptie. Zo kwam uit het onderzoek ook naar voren dat men de mogelijkheid wil hebben om zowel tussen de mensen te werken als afgezonderd.’ > www.fmm.nl/deals_regus

Park 20|20 kiest voor Ahrend Het nieuwe kantorenpark Park 20|20 in Hoofddorp is gebaseerd op de principes van Cradle to Cradle. Duurzaamheid staat centraal en ook de leveranciers op het park moeten dat uitstralen. Voor de inrichting van het zogenoemde Experience Center is daarom gekozen voor een samenwerking met Cradle to Cradle-leverancier Ahrend. ‘Zo’n anderhalf à twee jaar geleden ontmoette ik Owen tijdens een van onze Cradle 2 Cradlecafés’, vertelt Gideon van der Burg, marketing director bij Ahrend. ‘Onze dna’s matchen goed; we hebben dezelfde duurzaamheidsambities.’ Owen is Owen Zachariasse, sustainability officer bij projectontwikkelaar The Delta Development Group. Hij vult aan: ‘We waren op zoek naar een partner voor de lange termijn. Daarbij hebben we natuurlijk gekeken naar de prijs, maar daar gaat het niet alleen om. Het gaat ook om hoe je je voelt over de mensen met wie je samen gaat werken. Ahrend heeft zich onderscheiden met de Cradle to Cradle Company Award, aangezien ze dit niet alleen hebben doorgevoerd bij hun producten, maar binnen hun gehele organisatie. Ook hebben zij een duidelijke visie op de toekomst. We voelen ons er daardoor ook goed bij om Ahrend te promoten bij de gebruikers van Park 20|20.’ > www.fmm.nl/deals_ahrend

Facility Management Magazine | Guide 2013 | 77

participatief veranderen

Hoe installeert een strategische facility manager HNW? ‘Een hotelmanager wordt ten huwelijk gevraagd. Wild van enthousiasme rijdt zij door de stad op zoek naar de beste champagne en kaviaar om het uitbundig te vieren! Diezelfde dag wordt ook een facility manager ten huwelijk gevraagd. Zij luistert aandachtig naar het voorstel, trekt zich terug, doet een SWOT-analyse, ontwerpt een aantal KPI’s, bedenkt een SLA en concludeert dat het antwoord positief is. Vervolgens begint zij aan een operationeel stappenplan.’ Tekst: Joseph Roevens (NHTV) Overdreven? Na zeven jaar ervaring als HRM- en Veranderkunde-docent op zowel de Academy of Hotel Management als de Academy of Facility Management te Breda is dat mijn beeld van de typische (Nederlandse) facility‘mens’. Ik ben dan ook verwonderd dat het net FM-Nederland is dat Het Nieuwe Werken hoog in het vaandel heeft staan en, in principe, de ambitie heeft om de HRM-afdeling van een bedrijf over te nemen. Een top-down gestuurde, planmatige aanpak van het traditionele (FM-)management zal echter nooit tot Het Nieuwe Werken leiden. Ook Klaas Bakker kwam tot die conclusie in een interview in FMM (oktober 2011). Wat wel werkt is een participatieve vorm van leidinggeven en veranderen. Deze vorm is niet ‘nieuw’ als men er de HRM-klassiekers over participatief organiseren op naslaat, zoals McGregor’s theorie X & Y of Herzberg’s Motivatie-Hygiëne theorie, om er maar twee te noemen. Zelf ontwikkelden Robin Rowley en ik een participatieve vorm van veranderen in ons boek Organize with Chaos (1999) en noemden die ‘ProTeus’, geïnspireerd door de Griekse god van verandering Proteus.

Hoe installeert een strategische FM-topvrouw of -topman Het Nieuwe Werken (HNW) in een hiërarchisch gestuurde organisatie? ProTeus reikt hiervoor vier contexten aan: Enhance, Perturb, Attract en Excite. Tijdens twee contexten stuurt de top: Enhance en Excite. Tijdens de twee andere contexten neemt de werkvloer, vooral bestaande uit Generatie Y-medewerkers, het over: Perturb en Attract.

Enhance De Enhance-context leunt moeiteloos aan tegen de traditionele FM-praktijk. Als leidinggevende werk je namelijk stapsgewijs een plan uit dat bestaat uit een aantal acties. 1. Stel jezelf veilig. Verandering kost tijd en geld en is op korte termijn moeilijk meetbaar in harde cijfers. Indien je niet zelf eigenaar bent van het bedrijf, moet je de eigenaren duidelijk maken wat veranderen naar HNW inhoudt. Indien dit niet overtuigend genoeg is, draai je een ‘pilot’ in een onderdeel van het bedrijf en wend je successen aan als bewijs dat het werkt.

huisvesting projectinrichting artikel

2. Kijk kritisch naar het beloningssysteem. Competitieve en ik-gerichte beloningssystemen werken niet bij HNW. Zorg ervoor dat iedereen een gelijk percentage van de winst ontvangt; dus zowel de conciërge als de accountmanager. 3. Selecteer geschikte veranderambassadeurs. Als vuistregel neem je 1 procent van je mensen, met een minimum van zeven en een maximum van 25. Zorg ervoor dat het een diverse groep is, inclusief mensen die het niet met je eens zijn. 4. Nadat het nieuwe beloningssysteem in werking is getreden, breng je de veranderambassadeurs samen. Geef hen de opdracht om een collectieve visie en strategie uit te werken. 5. Nadat de Strategische Lijnen zijn uitgezet, selecteren veranderambassadeurs drie tot vijf activiteiten om te veranderen. Zij stellen zich de vraag: ‘Welke drie tot vijf acties stoppen wij?’ Met andere woorden: ‘Welke regels of procedures staan HNW in de weg?’ Vervolgens is de vraag: ‘Welke drie tot vijf

acties starten wij op?’ en ‘Welke drie tot vijf acties kunnen spontaan ontstaan door onze mensen bij elkaar te brengen?’ 6. Veranderambassadeurs maken een begroting. Zij berekenen hoeveel tijd, ruimte en middelen zij nodig hebben, en voegen daar nog eens 33 procent aan toe. Veranderen wordt altijd onderschat.

Competitieve en ik-gerichte beloningssystemen werken niet bij HNW 7. Veranderambassadeurs betrekken anderen in de organisatie. Zo verspreidt verandering zich als een olievlek. Zij zorgen ervoor dat kennis over klanten, leveranciers en concurrenten bij iedereen geactiveerd wordt. Veranderambassadeurs vereenvoudigen processen en procedures, en moedigen een

Facility Management Magazine | Guide 2013 | 79

Eigenaren/Aandeelhouders Veranderleiders: 1-3 Strategische veranderambassadeurs: 7-25 Tactische en Operationele veranderteams: maximaal 11 per veranderambassadeur Iedereen Figuur 1. Hiërarchisch overzicht context Perturb.

vrije informatiestroom aan. Zij organiseren regelmatig openbare (virtuele) vergaderingen en trekken de gevestigde waarheden in twijfel. Zij zorgen ervoor dat medewerkers gemakkelijk feedback geven en reageren zelf snel op goede suggesties van de werkvloer.

Perturb De volgende context, Perturb, is moeilijker voor de traditionele manager. Tijdens die context doe je namelijk niets of zo weinig mogelijk, zodat de werkvloer het veranderen stuurt en HNW installeert. Figuur 1 toont het hiërarchische overzicht dat bij de context Perturb hoort.

Laat de gothic stagiaire die plantkunde studeert ook veranderambassadeur worden In principe doet een veranderleider nu niets, behalve af en toe eens toekijken en aandachtig luisteren terwijl HNW – soms al worstelend, soms soepeler – ontstaat. Indien je ingrijpt en ‘managet’ ben je terug bij af. De medewerkers zullen dan hun cv naar je concurrent sturen of een eigen bedrijf opstarten dat jouw klanten beter bedient. Laat anderen oplossingen zoeken. Tijdens Enhance heb je de best mogelijke start gemaakt, waardoor je nu een stap terug kunt zetten om te observeren. Indien de organisatiecultuur toch nog te top-down gericht is, kun je het volgende doen. 1. Werk de angst voor ‘de baas’ weg. Schaf statussymbolen af: exclusieve parkings, de prikklok. Dit zijn zichtbare kenmerken die roepen dat ‘het werk van de baas veel belangrijker is dan dat van jou’, en dus HNW in de weg staan.

2. Verwelkom diversiteit. Laat de gothic stagiaire die plantkunde studeert ook veranderambassadeur worden. Zij is anders dan de norm en heeft zeker interessante oplossingen voor het bedrijf. 3. Laat ‘de markt’ binnen. Deel strategische en financiële informatie met medewerkers. Indien je dat niet doet, zullen zij het Googlen. Introduceer directe feedback van klanten. Communiceer alle signalen van de concurrentie. 4. Bied trainingen aan op het gebied van ondernemerschap en verandermanagement. 5. Nadat veranderambassadeurs teams hebben samengesteld, kiezen deze teams hun eigen leider(s), afhankelijk van de taak en de situatie.

Attract HNW ontstaat wanneer medewerkers het veranderen op zich nemen. Tijdens de context Attract is het de taak van de manager(s) om zorgvuldig te kijken en aandachtig te luisteren, om ‘het zachte gefluister’ van veelbelovend talent en nieuwe opkomende projecten te horen. Bescherm wat binnen de strategie past. Maak afspraken, maar manage niet. Hierna volgen enkele suggesties om dit te doen. 1. Veranderambassadeurs maken strategische afspraken met teams en individuen, die ze operationeel uitvoeren. Afhankelijk van de onzekerheid van het project en van het zelfsturend vermogen van de medewerkers zullen er waarschijnlijk verschillende niveaus van betrouwbaarheid zijn. Als mensen er zelf achter komen dat ze een project niet kunnen uitvoeren, is het nog steeds hun taak om het uit te besteden aan mensen die het wel kunnen. 2. Laat teams hun eigen middelen en begroting beheren. Laat medewerkers hun eigen werkruimte naar wens inrichten. 3. Motiveer medewerkers om zelf te ontdekken welke trainingen ze nodig hebben. Doceer de ‘Kunst van het Zakendoen’ en coach werknemers om als ondernemer te denken. 4. Laat klanten met de teams praten en hen inspireren. 5. Zorg ervoor dat mensen die weg willen gaan of deel willen nemen aan een ander team dit kunnen doen. Hoewel afspraken individueel gemaakt zijn met de mensen en niet alleen met hun leiders, liggen teams en rollen niet vast.

huisvesting projectinrichting artikel 6. Sommige nieuwe projecten kunnen als bedreigend overkomen bij anderen binnen de organisatie. Veranderambassadeurs beschermen hun mensen en hun projecten tegen ‘ruis’ van buitenaf. Zij grijpen soms direct in om ervoor te zorgen dat een project voortleeft. 7. Wanneer een project niet in de algemene strategie past, trek je er toch de stekker niet uit. De strategie zelf kan veranderen. Ook sta je toe dat missers op een natuurlijke manier sterven in de markt. Anders kan het ‘weg’managen van een project geïnterpreteerd worden als een signaal dat Het Oude Werken weer terug is. Laat de markt beslissen.

Excite De Excite-context is voltooid wanneer wat tijdens Enhance planmatig in gang is gezet ook zichtbaar is in het gedrag van alledag. Het Nieuwe Werken is nu Het ‘Normale’ Werken geworden, wat ook een eigen vorm van efficiëntie met zich meebrengt. Maar dit is niet het einde. De succesvolle resultaten van een eerste participatieve verandering zullen je de geloofwaardigheid en slagkracht verschaffen om verder te veranderen en te verbeteren.

Deze ervaring om als zelforganiserende individuen samen te werken binnen HNW blijft mensen bij als een krachtige krijgslegende. De ervaren bekeerlingen van de eerste transformatie worden coaches van de volgende verande-

De ervaren bekeerlingen worden coaches van de volgende verandering ring. Ze hebben de vaardigheid ontwikkeld om los te laten en snel en effectief te veranderen, in overeenstemming met de markt. Ze weten hoe het voelt om het ‘normale’ los te laten en een vaak onmogelijke droom te realiseren en als nieuwe norm, als ‘benchmark’, te stellen voor anderen. Sta deze veranderambassadeurs toe om meer mensen te enthousiasmeren ‘to Enhance to Perturb to Attract to Excite’ naar Het Nieuwe Werken.

in het kort Hoe kunnen managers het beste omgaan met Het Nieuwe Werken? ProTeus reikt hiervoor vier contexten aan: Enhance, Perturb, Attract en Excite. Tijdens twee contexten stuurt de top: Enhance en Excite. Tijdens de andere twee contexten neemt de werkvloer, vooral bestaande uit generatie Y-medewerkers, het over: Perturb en Attract.

Ook interessant op fmm.nl In syllabus Verandermanagment wordt ingegaan op alle aspecten rondom het begrip verandermanagement. Het behandelt onder meer de oorzaken van de weerstand tegen veranderingen, de randvoorwaarden voor een succesvolle verandering en de fasen van het veranderproces. > www.fmm.nl/guide2013

Facility Management Magazine | Guide 2013 | 81

Facility services 83 Facilicom Facility Solutions 84 Cormet 86 Johnson Controls 87 TBI techniek 88 STB 89 Gom 90 Trigion 91 Prorest Catering

facility services bedrijfsprofiel Services Group heeft meer dan 31.000 medewerkers in dienst en is primair actief in Nederland, België, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk.

Specialiteiten

Contact contactpersoon R.M.G. Verbeek, Algemeen directeur adresgegevens Facilicom Facility Solutions Postbus 144 3100 AC Schiedam tel.: 010 298 14 50 solutions@facilicom.nl www.facilicomfs.nl

Bedrijfsprofiel Facilicom Facility Solutions is specialist op het gebied van integrale facilitaire dienstverlening en het management hiervan. Op basis van deze expertise worden facilitaire contractvormen als Multiservices, Integrated Facility Services, Maincontracting en Integrated Facility Management aangeboden. Daarnaast biedt Facilicom Facility Solutions ook facilitaire expertise in de vorm van interim-, projectmanagement en consultancy. De toegevoegde waarde van Facilicom Facility Solutions voor haar opdrachtgevers is de realisatie van een effectieve integrale facilitaire organisatie waarbij de zorgen uit handen worden genomen. Facilicom Facility Solutions onderscheidt zich vooral door uitzonderlijke expertise, resultaatgerichtheid, een hands-on mentaliteit en daadwerkelijk partnership. Facilicom Facility Solutions is onderdeel van Facilicom Services Group. Facilicom

Maatwerk leveren op het gebied van integraal facility management waardoor de core business van organisaties facilitair wordt ontzorgd, daar draait het bij Facilicom Facility Solutions om. Onze concepten zijn beproefd en bewezen en voegen waarde toe aan de bedrijfsvoering van onze opdrachtgevers. Vooral de langdurige relatie met onze opdrachtgevers en onze succesvolle bedrijfsvoering zijn hier het bewijs van. Onze specialiteit is het realiseren van de best passende integrale facilitaire dienstverlening en daarna het borgen hiervan middels professioneel facility management. Hierbij worden onze opdrachtgevers ondersteund door specialisten en beproefde en bewezen instrumenten, zodat hun facilitaire organisaties altijd voorzien zijn van een best in class bedrijfsvoering die voorziet in hun behoefte. De opdrachtgevers ervaren naast financieel voordeel en een éénduidige kwaliteit het comfort van één contract, periodiek één factuur, één managementrapportage en één aanspreekpunt. Facilicom Facility Solutions biedt de volgende proposities: Multiservices Facilicom levert een combinatie van meerdere specialistische facilitaire diensten. Deze diensten worden vanuit één contract door de eigen divisies Gom, Trigion, Prorest, Breijer en Axxicom uitgevoerd. Integrated Facility Services Facilicom levert een combinatie van diensten, uitgevoerd door een integraal werkend serviceteam. Door het combineren van taken binnen het serviceteam is de integraliteit van de operationele dienstverlening hoog. Maincontracting Facilicom levert het facility management en is hoofdaannemer van een

pakket facilitaire diensten. Deze worden volledig transparant en in nauw overleg met de opdrachtgever gecontracteerd. Integrated Facility Management Facilicom levert het facility management en de facilitaire diensten. Hierbij wordt voor de opdrachtgever optimale effectiviteit en efficiency van de facilitaire bedrijfsvoering gerealiseerd. Dit door de inzet van een integraal werkend service team (Integrated Facility Services). Daarnaast contracteren wij aanvullende facilitaire diensten en leveren het management daarvan als hoofdaannemer. Facility Estate Management Facilicom biedt ook facility management en vastgoedbeheer integraal in één concept aan. Het voordeel hiervan is dat de opdrachtgever beschikt over een professionele vastgoedbeheerder en ook de huurder(s) gebruik kunnen maken van een uitgebreid pakket facilitaire diensten. PPS & DBFMO Ook op het gebied van Publiek Private Samenwerking (PPS) is Facilicom actief. Hierbij worden design, build, finance, maintain en operate (DBFMO) integraal aangeboden en gerealiseerd. Naast de publieke sector richt Facilicom zich hiermee ook op de private markt. Interim-, projectmanagement en consultancy Binnen en naast de hiervoor beschreven proposties bieden wij vanuit onze gespecialiseerde adviesgroepen een keur aan interim-, advies- en project managementactiviteiten aan. Door het continu monitoren van zowel de manifeste als latente behoefte aan facilitaire ondersteuning van onze opdrachtgevers realiseert Facilicom Facility Solutions daadwerkelijk partnership. Facilicom is zeer actief in de verdere ontwikkeling van het facilitaire vakgebied en specifiek met betrekking tot integrale facilitaire dienstverlening en het management daarvan.

Facility Management Magazine | Guide 2013 | 83

wageningen universiteit

‘Gezonde en duurzame catering sluit aan bij ambities’

‘To explore the potential of nature, to improve the quality of life’. Dat is de missie van Wageningen UR. Om deze grenzeloze ambitie gestalte te kunnen geven, wil zij de komende jaren haar leidende positie in het domein ‘gezonde voeding en leefomgeving’ verder uitbouwen door onder andere nauwe samenwerking met het bedrijfsleven. Een van deze samenwerkingspartners is Cormet Campuscatering (Cormet). Een echte onderwijscateraar, die steeds meer investeert in duurzaam en gezond leven.

facility services case

Uit onderzoek bleek dat de klant tevredenheid onder de studenten naar een ontoelaatbaar niveau was gedaald. Aanleiding om naar een andere cateraar om te zien. Na een uitgebreid selectietraject werd op 16 juli 2012 het contract gesloten met Cormet. Belangrijkste gunningcriteria: gasttevredenheid, assortiment, ondernemerschap, efficiëntie in processen en maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO).

Integratie MVO-aanpak Om goed aan te sluiten bij de ambities van de Wageningen Universiteit ten aanzien van gezonde voeding en duurzaamheid integreert Cormet haar MVO-aanpak, bestaande uit 5 kernwaarden, als volgt. 1. Zo gezond mogelijk Cormet vindt het belangrijk dat er een gezonde en duurzame voedingskeuze gemaakt kan worden. Daarom maakt zij haar assortiment 100% inzichtelijk op basis van criteria van het voedingscentrum en voorgeschreven keurmerken. 2. Zo min mogelijk belastend voor het milieu Er wordt gestreefd naar uitbreiding van de afvalscheiding, toename van het gebruik van biologisch afbreekbare verpakkingsmaterialen en het produceren van minder afval. 3. Oog voor mensen Het is belangrijk dat studenten, medewerkers en andere stakeholders worden meegenomen in de MVO-aanpak. Tijdens de Dag van de Duurzaamheid organiseerde Cormet daarom een minimarkt voor studenten en

medewerkers. Zo konden zij kennis maken met de duurzame producten van Cormet. 4. Maatschappelijke betrokkenheid Cormet is zich bewust van haar voorbeeldrol. Sinds kort wordt er vanuit de Hoge Born, een zorgboerderij die veel samenwerkt met de Wageningen UR, groente en fruit geleverd aan de cateringlocaties. De komende tijd zal deze samenwerking geïntensiveerd worden. 5. Flexibel werken Cormet houdt rekening met ‘wensen op maat’. Wageningen UR wil graag dagverse en streekgebonden producten in het dagelijkse assortiment zien. Dit wordt steeds beter ingevuld, door het inzichtelijk maken van de inkoop en op basis daarvan het aangaan van een samenwerking met lokale partijen, zoals de Hoge Born. Met als missie ‘Iedere dag een beetje duurzamer’ zal Cormet in de toekomst samen met de Wageningen UR meer initiatieven op het terrein van gezonde voeding en leefomgeving gaan ontwikkelen.

Bedrijfsprofiel Cormet Campuscatering verzorgt de catering voor 115 onderwijslocaties in het hele land. Onderwijscatering is een echt specialisme. Het motto is ‘niet de grootste, maar wel de beste willen zijn’. Cormet is trots op de langdurige relaties met opdrachtgevers die zij samen met haar medewerkers iedere dag weer vorm mag geven. Cormet onderscheidt zich van andere cateraars op de volgende punten: - zij biedt maatwerk; - is flexibel; en - denkt vanuit de vraag van de klant, niet vanuit vaste concepten. Er is sprake van een familiebedrijf met een platte organisatiestructuur, waardoor opdrachtgevers direct contact hebben met de directie van Cormet. Dit alles leidt tot langdurige partnerschappen.

Contact contactpersonen

Feiten en cijfers Wageningen Universiteit telt 11.000 studenten en 6.000 medewerkers. Deze zijn verspreid over vier locaties in Wageningen, twee locaties van Larenstein in Velp en Leeuwarden en vier bedrijfskantines in Lelystad, IJmuiden en Den Haag. Cormet Campuscatering verzorgt hier de dagelijkse catering voor studenten en medewerkers en banqueting.

Frank Metzelaar en Rijkent Cornelius Directie Cormet Campuscatering adresgegevens Groeneweg 7 1607 MK Hem (NH) tel.: 0228 54 40 65 fax: 0228 54 42 08 info@cormet.nl www.cormet.nl

Facility Management Magazine | Guide 2013 | 85

facility services bedrijfsprofiel

CONTACTPERSONEN W. Nauta (Director Johnson Controls Netherlands) H. Driessen (Director FM Operations Johnson Controls Netherlands) D. Heijink / E. Keler (Director Projects Johnson Controls Netherlands) P. Brouwers (Director Real Estate Johnson Controls Netherlands)

ADRESGEGEVENS

Contact

Johnson Controls

voertuigen; en interieursystemen voor auto's. De toewijding aan duurzaamheid van Johnson Controls begon bij de oprichting van het bedrijf in 1885, toen de eerste elektrihieruit werken 375 medewerkerswerd voor organische kamerthermostaat uitgesaties als IBM, Deloitte, Shell, Sanofi Aventis, vonden. Via de groeistrategieën en MSD, Philips en Ericsson, samen goed voor door het marktaandeel te verhogen, maar liefst meer dan twee miljoen vierkante wil Johnson Controls waarde leveren meter kantoor oppervlak! aan aandeelhouders en de klanten succesvol maken. SPECIALITEITEN

liseren oplossingen voor beter ruimtegebruik

cretediensten langdurigen werkzame en aantoonbare oplossingen die bij meer

waarden voor extra productiviteit.

Building Efficiency gespecialiseerde diensten aan. Los van elkaar,

meerwaarde. In combinatie leiden ze tot een

geïntegreerde oplossing op maat. De synergie

voor aandeelhouders en het bijdragen aan

facilitaire diensten die nodig zijn om een

het succes van onze klanten.

organisatie operationeel te houden. Door

Global WorkPlace Solutions Johnson Controls Global WorkPlace Bedrijfsprofiel Door integratie van technologieën, producten expertise uit de industrie, aangevuld met Solutions (GWS) is een marktleidende en diensten creëren wij inventieve oploszorgvuldig ontwikkelde processen en techleverancier hetvoortdurende beheer van Controls singenJohnson voor een prettige, veilige en duurzame nologieën, zorgen voor wij voor gebouwen, bedrijfsruimte en energie Johnson Controls is een wereldwijd verbetering. werkomgeving. van veel van de grootste bedrijven gevestigd bedrijf, technologisch en Met Global WorkPlace Solutions komen we Energy ter wereld. Het bedrijf creëert zakelijk industrieel leidend, en met klanten tegemoet aan de vraag veel multinatioControls is wereldwijd leiderdoor op het voordeel voor haar klanten op in meer dan 150van landen. De 170.000 Johnson nals en grote organisaties om als één partij gebied van energiemanagement en duurmaat gesneden oplossingen die hun werknemers van het bedrijf leveren ‘end-to-end’ en geïntegreerd diensten aan te zame productie. Samen met onze klanten bedrijfsruimte en de productiviteit producten, diensten en oplossingen bieden voor de bedrijfshuisvesting, waar en werken wij onophoudelijk aan duurzame van werknemers optimaliseren, van hoge kwaliteit voor optimale wanneer dan ook. energieoplossingen die niet alleen kostenverterwijl de totale gebruikskosten energie-efficiëntie en operationele lagend werken, maar ook beter zijn voor het worden verlaagd. De 21.000 werkneefficiëntie voorWorkPlace gebouwen; loodzuur- milieu. In Nederland is Global Solutions mers hebben in de afgelopen 10 jaar voor auto’s en geavanceerde sinds accu’s 1995 gevestigd in Schiphol-Rijk. Van meer dan $ 3 miljard aan besparingen accu's voor hybride en elektrische

FACILITY MANAGEMENT MAGAZINE | JAARBOEK 2011

WijSinds analyseren, adviezen aan en rea1995 isdragen Global WorkPlace

elk op zich, leveren onze levert diensten conJohnson Controls producten,

Als Global WorkPlace Solutions bieden we

onze eigen kennis te combineren met

Workspace

Solutions gevestigd in Nederland. Van hieruit werken meer dan 700 sector waarin u werkzaam bent of de facilimedewerkers voor organisatie als teiten die u gebruikt. Eigentijdse oplossingen, Shell,werkbaar, Deloitte,maar Sanofi, MSD, dieIBM, niet alleen ook duurzaam Philips, BP en Agilent. Samen zijn. U krijgtCisco, een bedrijfsruimte die past bij voor maar liefst uwgoed bedrijfsbehoeften, tegenmeer lageredan kosten en met hogere efficiëntie en verbeterde voor2 miljoen m2 kantooroppervlak!

dan een miljoen klanten zorgen voor een betere energie-efficiëntie Global WorkPlace Solutions tussen onze diensten draagt bij tot een merken lagere bedrijfskosten. Het bedrijf contactpersonen Boeingavenue 8 bare prestatieverbetering. is actief vanuit 500 filialen in meer W. Nauta (Director1119 Johnson Controls PB Schiphol-Rijk 150 landen en is marktleider in Netherlands) tel.: 020 - 654 74 74 Realdan Estate levering van regelsysteH. Driessen (Director fax:FM 020Operations - 654 74 90 Optimalisering van apparatuur, uw vastgoedportefeuille e-mail: gwsinfo.nl@jci.com kan aanzienlijke besparingen opleveren. men en diensten voor verwarming, Johnson Controls Netherlands) internet: www.johnsoncontrols.nl geïntegreerde diensten aan voor ventilatie, airconditioning, koeling D. Heijink / E. Keler (Director Projects Wij bieden Corporate Real Estate, waarbij eerst een duien beveiligingssystemen voor gebouJohnson Controls Netherlands) BEDRIJFSPROFIEL delijke vastgoedstrategie wordt opgesteld, die wen. Johnson Controls is betrokken L. Jansen (Director Real Estate Johnson Controls is een wereldwijd gediveraansluit bij de bedrijfsdoelstellingen. bij meer dan 500 projecten voor duurJohnson Controls Netherlands) sifieerde technologie- en industriële leider zame energie, waaronder projecten die klanten bedient in meer dan 150 landen. Projects zonneenoveral windtechnologie adresgegevens Onze 130 000 medewerkers creëren kwaliOnzevoor teams werken ter wereld aan en geothermische technologie. Johnson -diensten Controls en -oplossingen teitsproducten, complexe projecten zonder dat dit tenDoor koste voor het optimaliseren van energieen opegaat van het normale functioneren van deze oplossingen is de uitstootuw van Building Efficiency rationele efficiëntie van gebouwen; in (auto) onderneming. Bij ons hebt u bovendien kooldioxide verminderd met een Global WorkPlace Solutions accu’s; batterijen voor hybride en elektriruime keuze uit complete diensten op het 17,4 miljoen ton en is er sinds 2000 Boeingavenue 8 sche voertuigen; en interieur systemen voor gebied van ontwerpen projectmanagement. een kostenbesparing van $ 7,5 miljard 1119 PB Schiphol-Rijk auto’s. Ons streven naar duurzaamheid gaat Bij zowel nieuwbouw als renovatie, kangerealiseerd. Johnson Controls is tel.: 020 654 74 74 terug naar onze oorsprong in 1885, met de toorinrichting, herhuisvesting en complete verantwoordelijk voor het beheer fax: 020 - 654 74elektrische 90 uitvinding van de eerste kamerverhuizingen. van 1,8 miljard m2 aan bedrijfsruimte gwsinfo.nl@jci.com thermostaat. Dankzij onze groeistrategieën www.johnsoncontrols.nl voor veel van de grootste bedrijven en door het vergroten van het marktaandeel Facilities zijn wij toegewijd aan het leveren van waarde Wij ontwerpen, ter wereld.verzorgen en leveren alle Building Efficiency

gerealiseerd voor haar klanten en de bedrijfscontinuïteit gewaarborgd voor de 1,8 miljard vierkante meter bedrijfsruimte die het bedrijf beheert in meer dan 75 landen.

binnen uw organisatie, ongeacht de bedrijf-

Specialiteiten

Technologies

Als Global WorkPlace Solutions bieden we gespecialiseerde gebied van Corporate Real Estate stellen u in diensten aan:beheer van locatie-inforstaat tot efficiënt - FM; matie, transacties, projecten en prestatie- RealOnze Estate; metingen. meermaals onderscheiden ‘space management’-technologie verschaft - Projects; real-time informatie over werkplekbezetting - Workplace; op basis waarvan een nieuwe transparantie - Energy & Sustainability; ontstaat die ons de mogelijkheid geeft een - Building Equipment; betere werkomgeving te creëren. - Technologies; - Consulting. Infrastructure Onze technologische oplossingen op het

Samen met onze klanten integreren wij

Los vanvoor elkaar, elk op zich, leveren systemen gebouwbeheer, beveiliging, cctv, branddetectie en remote monitoring onze diensten concrete, langdurigom opwerkzame die manier een intelligente bedrijfsomgeen aantoonbare meerving te creëren. Hoe u precies werkt, is niet

waarde. In combinatie leiden ze tot een geïntegreerde oplossing netwerk of een combinatie daarvan. Wij op maat. De synergie tussen onze integreren IT-, gebouwen communicatiesydiensten draagt bij tot infrastructuur een merkbare stemen tot een volwaardige dieprestatieverbetering. de missie van uw bedrijf daadwerkelijk van belang - bekabeld netwerk, draadloos

ondersteunt.

Kijk op www.johnsoncontrols.nl/ Consulting globalworkplacesolutions voor meer Het komt niet vaak voor dat je bij één partij

informatie!

neutraal advies kunt krijgen over elk aspect van vastgoed, ontwerp, projectmanagement en facilitaire dienstverlening. Bij Johnson Controls kan dat. Elke dag helpen wij klanten over de hele wereld met het realiseren van een productieve, duurzame werkomgeving. JOHNSON CONTROLS Global WorkPlace Solutions

facility services bedrijfsprofiel Bedrijfsprofiel

vraag, wens of mededeling van onze klant op technisch gebied. Deze Croon, HVL en Wolter & Dros zijn drie landelijke meldkamer is 24 uur per technische dienstverleners die voor dag operationeel. De medewerkers een breed pakket staan aan specialisvan TBI Direct zijn dus altijd voor men op het gebied van elektrotechu bereikbaar. Bovendien zijn onze niek, werktuigbouwkunde en ICT. ADRESGEGEVENS BEDRIJFSPROFIEL Bovendien onze Facilitair Management Croon Elektrotechniek B.V. Croon, HVL en Wolter & Dros zijn drie Management Informatie- en Hierdoor kunnen zijtechniet alleen com- zijnFacilitair Informatie- enERP-systemen ERP systemen zodanig gekopHVL B.V. nische dienstverleners voor eengrote, breed geïntegreerde zodanig gekoppeld met plexe, die maar ook peld met de meldkamer, dat wij snel kunnen Ingenieursbureau Wolter & Dros B.V. pakket staan aan specialismen op het gebied de meldkamer, dat wij snel kunnen projecten op hoog niveau uitvoeren. beschikken over contractgegevens en zo snel internet: www.croon.nl van elektrotechniek, werktuigkunde en ICT. beschikken over contractgegevens en Kwaliteit, eigentijdse techniek en een NS en adequaat kunnen reageren op elke melHierdoor kunnen zij niet alleen complexe, Bovendien zijn onzewww.hvl.nl Facilitair Management e tech-BEDRIJFSPROFIEL zo snel en adequaat kunnen reageren maatschappelijk verantwoorde aanzijn onze Facilitair Management B.V. en Wolter Dros zijn driezodanig techding. www.wolterendros.nl maargekopookBovendien grote, geïntegreerde projecten op Informatieen&ERP systemen breed Croon, HVL op elke melding. pak zijn leidende principes in Informatieen Kwaliteit, ERP systemen zodanig gekopB.V. nische dienstverleners die voor een www.tbidirect.nl hoog niveau uitvoeren. eigentijdse peld met de meldkamer, datbreed wij snel kunnen et gebied elk project. peld met de meldkamer, verantdat wij snel kunnen B.V. aan specialismen op het gebied Voordelen techniek en een maatschappelijk beschikken over contractgegevens en zo snel en ICT.pakket staan

beschikken over contractgegevens en zo snel n.nl werktuigkunde enop ICT. Voordelen Door deze unieke samenwerking zijn onze woorde aanpak zijn leidende principes in elk en adequaat kunnen reageren elke melplexe, van elektrotechniek, kunnen reageren op elke mell.nl kunnen zij niet alleen complexe,project. en adequaat opdrachtgevers verzekerd van: Op het gebied van technisch beheer Door deze unieke samenwerking zijn ding. ten opHierdoor

Bovendien zijn onze Facilitair Management rie techding. en onderhoud zijn de ondernemingen s.nl maar ookContact grote, geïntegreerde projecten op s een snelle respons waardoor (ver)storingen entijdse onze opdrachtgevers verzekerd van: Informatieen ERP systemen zodanig gekopbreed t.nl hoog niveau uitvoeren. Kwaliteit, eigentijdse tot een minimum beperkt worden, Op het gebied van technisch beheer en onderVoordelen rantal jarenlang grote spelers in de markt, -- een snelle respons waardoor (ver) peld met de meldkamer, dat wij snel kunnen het gebied techniekDoor en een maatschappelijk verants lagere kosten omdat wij onze diensten cenhoud zijnVoordelen de ondernemingen al jarenlang deze unieke samenwerking zijn onze es in elk

adresgegevens

met als gezamenlijke kernactiviteiten:

storingen tot een minimum beperkt

beschikken over contractgegevens en zo snel e en ICT. Doorin deze uniekemet samenwerking zijn onze traal en geïntegreerd aanbieden, woorde opdrachtgevers aanpak zijn leidende principes elk spelers de markt, als gezamenverzekerd van: in grote worden; Elektrotechniek B.V.op elke melen adequaat kunnen reageren mplexe,project. sCroon opdrachtgevers verzekerd van: s uniformiteit en daardoor meer transparante lijke kernactiviteiten: een snelle respons waardoor (ver)storingen

Beheer & asset management -- lagere kosten omdat wij onze www.croon.nl ding. cten op s een snelle respons waardoor (ver)storingen bedrijfsprocessen, tot een minimum beperkt worden, en onderhet zorgdragen voor het optimaal diensten centraal en geïntegreerd HVL B.V. gentijdse tot een minimum beperkt worden, van technisch beheer en onders optimale service en dienstverlening, Beheer: cens lagere kosten omdat wij onze diensten nlang Op het gebied Voordelen erants lagere kosten omdat wijvan onze diensten houd zijnwww.hvl.nl de ondernemingen al aanbieden, jarenlang s het zorgdragen functioneren het totalescensyseen efficiënte aanbieden; werkwijze, door het direct filvoor het optimaal functiotraal en geïntegreerd zamen-

Doorin deze uniekemet samenwerking zijn onzevan pes in grote elk spelers traal geïntegreerd de markt, als gezamenteren van de blijft de servicemonteur neren heten totale systeem, aanbieden, teem; -- klacht uniformiteit en daardoor meer sIngenieursbureau uniformiteit en daardoor meer transparante opdrachtgevers verzekerd van: s uniformiteit en daardoor meer transparante lijke kernactiviteiten: effectief inzetbaar. s het adviseren totmet aanpasbedrijfsprocessen, --met hetbetrekking adviseren betrekking tot transparante bedrijfsprocessen; Wolter & Dros B.V. s een snelle respons waardoor (ver)storingen singen enbedrijfsprocessen, vervangingen, swww.wolterendros.nl optimale service en dienstverlening, aanpassingen en vervangingen; -- optimale service en dienstverletot een minimum beperkt worden, r en ondersfiloptimale en dienstverlening, Beheer: s een Ervaring s het analyseren op service het gebied van bespaefficiënte werkwijze, door het direct functio-- het analyseren op het gebied van ning; www.tbidirect.nl s lagere kosten omdat wij onze diensten enlang s het zorgdragen efficiënteen werkwijze, fil-de vele vooraanstaande opdrachtgevers voor optimaal functioringenscenopeen onderhoud energie, door het directTot teren van de het klacht blijft de servicemonteur besparingen op onderhoud en -- een efficiënte werkwijze, door het traal geïntegreerd ezamenterenvan vanonderhoudsbudgetten, de klacht blijft de servicemonteur heten totale systeem, aanbieden, van Croon, HVL en Wolter & Dros behoren: s het begroten effectief inzetbaar. aanpas- neren van energie; direct filterenenvan de klacht blijft de s uniformiteit en daardoor meer transparante effectief inzetbaar. s het adviseren met betrekking tot aanpas- herstel- en s verzekeringsmaatschappijen banken, vervangingskosten,

- het begroten van onderhoudsbudservicemonteur effectief inzetbaar. singen enbedrijfsprocessen, vervangingen, s pensioenfondsen en overige institutionele s het opstellen -van meerjarenonderhoudsErvaring s optimale service en dienstverlening, Ervaring s het analyseren op het gebied van bespa- prognoses getten, herstel- en vervangingskosbeleggers, Voor meer informatie www.tbidirect.nl. (MJOP). Tot de vele vooraanstaande opdrachtgevers efficiënteen werkwijze, fil-de vele l functio-ringensopeen vooraanstaande opdrachtgevers onderhoud energie, door het directTot s overheid en semi-overheid, ten; van Croon, HVL en Wolter & Dros behoren: getten, terenvan vanonderhoudsbudgetten, de klacht blijft de servicemonteur van Croon, HVL en Woltervan & Dros behoren:s ziekenhuizen, s het begroten Onderhoud: het opstellen meerjarenonderErvaring s verzekeringsmaatschappijen en banken, effectief inzetbaar. aanpas- herstel- en s verzekeringsmaatschappijen en banken, vervangingskosten, s productieomgevingen en industriële s inspectief, preventief, correctief/ curatief s pensioenfondsen en overige institutionele houds-

bespa-

houdsprognoses (MJOP).

Tot de vele vooraanstaande opdracht-

s pensioenfondsen en overige institutionelebedrijven, s het opstellen van meerjarenonderhouds- onderhoud en cyclisch onderhoud (NEN beleggers, gevers van Croon, HVL en Wolter & n bespa- prognoses Ervaring (MJOP). 2767). beleggers, s landelijke opdrachtgevers. s overheid en semi-overheid, Onderhoud Dros behoren: Tot de vele vooraanstaande opdrachtgevers s overheid en semi-overheid, s ziekenhuizen, inspectief, preventief, correctief/ verzekeringsmaatschappijen en van Croon, HVL en Wolter & Dros behoren: dgetten, s beheer ziekenhuizen, Onderhoud: Advies en van diverse contractsoorten: Croon, HVL en--Wolter & Dros, maken deel uit s productieomgevingen en industriële uratief curatief onderhoud en cyclisch banken; s verzekeringsmaatschappijen en banken, s productieomgevingen en industriële van vastgoed-, bouwen techniekconcern TBI. s inspectief, preventief, correctief/ curatief s maincontracting, (NEN bedrijven, s pensioenfondsen en overige institutionele erhouds- onderhoud bedrijven, en cyclisch onderhoud (NEN onderhoud (NEN 2767). -- pensioenfondsen en overige Meer informatie over onze dienstverlening op s prestatiecontracten, s landelijke opdrachtgevers. s landelijkeinspanningscontracten. opdrachtgevers. 2767). beleggers, www.tbidirect.nl.institutionele beleggers; s conditiegestuurde

s overheid en semi-overheid, Advies en beheer van diverse Croon, HVL en Wolter & Dros, maken deel uit ctsoorten: s beheer ziekenhuizen, Croon, HVL en Wolter & Dros, maken deel uit Advies en van diverse contractsoorten: TBI Direct van vastgoed-, bouwen techniekconcern TBI. contractsoorten s productieomgevingen en industriële curatief van vastgoed-,naar bouwen techniekconcern TBI. s maincontracting, Om de dienstverlening klanten te verMeer informatie over onze dienstverlening op -- maincontracting; bedrijven, d (NENs prestatiecontracten, Meer informatie onze dienstverlening op groten hebben Croon, HVLover en Wolter & Dros, ntracten. www.tbidirect.nl. -- prestatiecontracten; s landelijkeinspanningscontracten. opdrachtgevers. www.tbidirect.nl. s conditiegestuurde TBI Direct opgericht. TBI Direct is een centraal,

-- dienstverleningspunt conditiegestuurdemet inspanningsconmultidisciplinair, tracten. Croon, HVL en Wolter & Dros, maken deel uit actsoorten: TBI Direct als doel het vormen van één centrale meldte vervan vastgoed-,naar bouwen techniekconcern TBI. Om de dienstverlening klanten te verkamer voor elke storing, klacht, vraag, wens & Dros, Meer informatie over onze dienstverlening op van groten hebben Croon, HVL en Wolter & Dros, of mededeling klant op technisch TBIonze Direct n centraal, www.tbidirect.nl. ontracten. TBI Direct opgericht. TBI Direct is een centraal, gebied. Deze landelijke meldkamer is 24 uur Om de dienstverlening naar klanten unt met multidisciplinair, dienstverleningspunt met per dag operationeel. De medewerkers van TBI te vergroten, hebben Croon, HVL en e meldals doel het vormen van één centrale meldDirect zijn dus altijd voor u bereikbaar. Wolter & Dros, TBI Direct opgericht. g, wens n te verkamer voor elke storing, klacht, vraag, wens hnisch TBI Direct is een centraal, multidiser & Dros, of mededeling van onze klant op technisch s 24 uur ciplinair, dienstverleningspunt met en centraal, gebied. Deze landelijke meldkamer is 24 uur rs van TBI als doel het vormen van één centrale punt met per dag operationeel. De medewerkers van TBI ar. le meldDirect zijn dus altijd voor u bereikbaar. meldkamer voor elke storing, klacht,

-- overheid en semi-overheid; -- ziekenhuizen; -- productieomgevingen en industriële bedrijven; -- landelijke opdrachtgevers. Croon, HVL en Wolter & Dros maken deel uit van Techniek, Bouw & Ontwikkeling en Infraconcern TBI. Meer informatie over onze dienst verlening op www.tbi.nl.

ag, wens

chnisch isFACILITY 24 uur MANAGEMENT MAGAZINE | JAARBOEK 2011

ers van TBI

aar.

Facility Management Magazine | Guide 2013 | 87

facility services bedrijfsprofiel

- 266 25 20

is een veelomvattend onderwerp. Ondere-mail: info@stb.eu houdscontracten, fabrieksgaranties, wettelijk internet: www.stb.eu verplichte keuringen, storingsdiensten, pre-

info@stb.eu

ventief onderhoud, wij hoeven U erSTB niets over Houten

- 266 25 25

www.stb.eu

STB Houten

nische

Postbus 317

gebouwen

0 GC Houten

Onder-

Contact

te vertellen.

Postbus 317

GC Houten testen van de klimaatinstallatie 3990 uitgevoerd. De adresgegevens U, als gebouweigenaar, kenttel.: ongetwijfeld het - 634 66 00 activiteiten welke niet binnen de030 eigen groep

STB Eindhoven volgende rijtje:

fax: aan 030 subcon- 634 66 01 kunnen worden verzorgd zullen

sPostbus Centrale9712 verwarming,

tractors worden uitbesteed. Elk is specialist

s, wettelijk

sen Luchtbehandeling, 5602 LS Eindhoven professional op zijn eigen vakgebied. De

r niets over

sringen Airconditioning, is in handen van STB.

- 634 66 00

- 634pre66 01 sten,

safhandeling Koudetechniek, van werkzaamheden en sto-

STB Houten Postbus 317 sInventarisatie Gebouw Beheer Systeem GBS, en Meerjarenbegroting 3990 GC Houten s Energiebeheer, s Regeltechniek,

wijfeld het

De leeftijd, de status, mogelijke fabrieksga-

srantie, Klimaattechniek, wat kun je nog verwachten aan vervan-

tel.: 088 00 00 in de266 toekomst? sgingen Sprinklerinstallatie,

vragen waarop STB U een antwoord sAllemaal Sanitaire installaties, info@stb.eu geven. skan Elektrotechniek, www.stb.eu

s Verlichting, de hand van een gedegen inventarisatie sAan Automatische deuren,

U al snel inzicht in wat het onderhoudsskrijgt Toegangscontrole, contract kost, maar vooral de meerwaarde

s Bewaking,

die het heeft voor uw installaties. U krijgt een

s Parkeertechniek,

opgave van de eventuele gebreken en welke

s Datasystemen,

aandachtspunten geadviseerd worden direct

s Liften/Roltrappen,

aan te pakken. Na de eerste onderhoudsbeurt

s Bliksembeveiliging,

zijn wij in staat een budgettering voor een

s Omroepsystemen,

termijn van 10 jaar te maken zodat U weet

swat Vervanging, U te wachten staat. Rapportages van STB

stechnici Renovatie, en sub-contractors zullen wij U halfsjaarlijks Keuringen, aanbieden en met U bespreken. s Klachten, sStoringsdiensten Contracten, en Gebouwbeheerssystemen Telefoonnummers, sMiddels Contactpersonen, de normale storingsmeldingen of de zullen wij calamisgebouw-beheersystemen Afhandeling. teiten adequaat aanpakken en oplossen. 24 uur per dag paraat en hoeveel wanneertijd noodzakelijk Laten we eerlijk zijn: bent U bezig is onze snel ter plaatse (binnen Is met uwmonteur gebouw zeer en technische installaties? 2 uur). bijvoorbeeld een goed klimaat niet belang-

rijk voor een prettige werkomgeving? U wilt

Neem contact op met de STB-directie of infor-

continuïteit en zoekt naar een professionele, meer eens bij onze bestaande relaties.

ervaren en efficiënt werkende onderhoudsor-

ent U bezig

allaties? Is belang-

ng? U wilt

essionele,

erhoudsoruit.

ganisatie. Zo komt u al snel bij STB uit. STB, werkend vanuit Eindhoven en Houten, met een duidelijke organisatie. Onze projectmanagers en hun medewerkers staan dag en nacht voor U klaar. STB is een specialist op het gebied van klimaattechniek, met eigen

technici wordt het onderhoud en functioneel Houten,

DEEL 5

ostbus 9712

S Eindhoven

Gebouwmanagement Technisch beheer en onderhoud

B Eindhoven

Postbus 9712

BEDRIJFSPROFIEL 5602 LS Eindhoven Het beheer en onderhoud van technische VAKKENNIS GEKOPPELD AAN tel.: 040 - 266 25 25 installaties in kantoor-, en bedrijfsgebouwen GEDEGEN UITVOERING fax: 040 - 266 25 20

DEEL 5

GEVENS

Gebouwmanagement Technisch beheer en onderhoud

STB Eindhoven

DEEL 5

ADRESGEGEVENS

organisatie. Onze projectmanagers en VAKKENNIS GEKOPPELD AAN hun medewerkers staan dag en nacht Het beheer en onderhoud van GEDEGEN UITVOERING technische installaties in kan- AAN voor u klaar. STB is een specialist op VAKKENNIS GEKOPPELD het gebied van klimaattechniek, met toor-, en bedrijfsgebouwen is GEDEGEN UITVOERING eigen technici wordt het onderhoud een veelomvattend onderwerp. en functioneel testen van de klimaatOnderhoudscontracten, fabrieksgainstallatie uitgevoerd. De activiteiten ranties, wettelijk verplichte keurinwelkevan niet de eigenuitgevoerd. groep De gen, storingsdiensten, preventief testen debinnen klimaatinstallatie BEDRIJFSPROFIEL activiteiten welke niet binnen de eigen groep Het beheer en onderhoud vanutechnische kunnen worden verzorgd zullen aan onderhoud, wij hoeven er niets kunnen worden verzorgd zullen aan subconinstallaties in kantoor-, en bedrijfsgebouwen subcontractors worden uitbesteed. over te vertellen. testen van de klimaatinstallatie uitgevoerd. De is een veelomvattend onderwerp. Ondertractors worden uitbesteed. Elk is specialist activiteiten welke niet binnen de eigen groep Elk is specialist en professional op en professional op zijn eigen vakgebied. De houdscontracten, fabrieksgaranties, wettelijk worden verzorgd zullen aan subcon- zijn eigen vakgebied. De afhandeling U,kunnen als gebouweigenaar, kent ongetwijafhandeling van werkzaamheden en stoverplichte keuringen, storingsdiensten, pretractors worden uitbesteed. Elk is specialist van werkzaamheden en storingen is feld het volgende rijtje: ringen is in handen van STB. ventief onderhoud, wij hoeven U er niets over en professional op zijn eigen vakgebied. De in handen van STB. -te vertellen. Centrale verwarming; van werkzaamheden en stoInventarisatie en Meerjarenbegroting - afhandeling Luchtbehandeling; ringen is in handen van STB. gebouweigenaar, kent ongetwijfeld het De leeftijd, de status, en mogelijke fabrieksga-U, als Koudetechniek; Inventarisatie rantie, wat kun je nog verwachten aan vervanvolgende rijtje: - Inventarisatie Airconditioning; Meerjarenbegroting en Meerjarenbegroting s Centrale verwarming, gingen in de toekomst? - De Regeltechniek; De leeftijd, de status, mogelijke leeftijd, de status, mogelijke fabrieksgaAllemaal vragen waarop STB U een antwoord s Luchtbehandeling, -s rantie, Koudetechniek, Gebouw Beheer GBS; fabrieksgarantie, wat kun je nog wat kun je nogSysteem verwachten aan vervan- kan geven. in de toekomst? -s gingen Airconditioning, Energiebeheer; verwachten aan vervangingen in de vragen waarop STB U een antwoord Aan de hand van een gedegen inventarisatie -s Allemaal Regeltechniek, Klimaattechniek; toekomst? Allemaal vragen waarop kan geven. krijgt U al snel inzicht in wat het onderhoudss Gebouw Beheer Systeem GBS, - Sprinklerinstallatie; STB u een antwoord kan geven. contract kost, maar vooral de meerwaarde -s Energiebeheer, Sanitaire installaties; s Aan Klimaattechniek, de hand van een gedegen inventarisatie die het heeft voor uw installaties. U krijgt een - Elektrotechniek; Aan de hand van een gedegen s krijgt Sprinklerinstallatie, U al snel inzicht in wat het onderhouds- opgave van de eventuele gebreken en welke -s contract Sanitaire Verlichting; inventarisatie krijgt u al snel inzicht aandachtspunten geadviseerd worden direct installaties, kost, maar vooral de meerwaarde -s die Elektrotechniek, Automatische deuren; in wat het onderhoudscontract kost, het heeft voor uw installaties. U krijgt een aan te pakken. Na de eerste onderhoudsbeurt zijn wijvooral in staat de eenmeerwaarde budgettering voor -s opgave Verlichting, Toegangscontrole; maar dieeen het van de eventuele gebreken en welke termijn van 10 jaar te maken zodat U weeteen s Automatische deuren, - aandachtspunten Bewaking; geadviseerd worden direct heeft voor uw installaties. U krijgt U te wachten staat. Rapportages van STB te pakken. Na de eerste onderhoudsbeurt wat -s aan Toegangscontrole, Parkeertechniek; opgave van de eventuele gebreken technici en sub-contractors zullen wij U halfs zijn Bewaking, wij in staat een budgettering voor een - Datasystemen; en welke aandachtspunten geadvijaarlijks aanbieden en met U bespreken. s Parkeertechniek, van 10 jaar te maken zodat U weet -s termijn Datasystemen, Liften/Roltrappen; seerd worden direct aan te pakken. wat U te wachten staat. Rapportages van STB -s Liften/Roltrappen, Bliksembeveiliging; Na de eerste onderhoudsbeurt Storingsdiensten en Gebouwbeheer- zijn technici en sub-contractors zullen wij U halfsystemen -s jaarlijks Bliksembeveiliging, Omroepsystemen; wij in staat een budgettering voor aanbieden en met U bespreken. Middels de normale storingsmeldingen -s Omroepsystemen, Vervanging; een termijn van 10 jaar te makenof de gebouw-beheersystemen zullen wij calamis Vervanging, - Storingsdiensten Renovatie; en Gebouwbeheerzodat u weet wat u te wachten staat. teiten adequaat aanpakken en oplossen. 24 s Renovatie, - systemen Keuringen; Rapportages van STB technici en subs Keuringen, uur per dag paraat en wanneer noodzakelijk de normale storingsmeldingen of de contractors zullen wij u halfjaarlijks -s Middels Klachten, Klachten; is onze monteur zeer snel ter plaatse (binnen zullen wij calami-s gebouw-beheersystemen Contracten, Contracten; en met u bespreken. 2aanbieden uur). adequaat aanpakken en oplossen. 24 -s teiten Telefoonnummers, Telefoonnummers; uur per dag paraat en wanneer noodzakelijk Neem contact op met de STB-directie of infor-s Contactpersonen, Contactpersonen; Storingsdiensten en is onze monteur zeer snel ter plaatse (binnen meer eens bij onze bestaande relaties. s Afhandeling. - 2 uur). Afhandeling. Gebouwbeheersystemen Middels de normale storingsmeldinLaten we eerlijk zijn: hoeveel tijd bent U bezig Laten we eerlijk zijn:dehoeveel tijd of bent gen of de gebouw-beheersystemen Neem STB-directie informet uw contact gebouw op en met technische installaties? Is meer onze bestaande relaties. u bezigeens metbij uw gebouw technizullen wij calamiteiten adequaat bijvoorbeeld een goed klimaaten niet belangsche installaties? Is bijvoorbeeld een aanpakken en oplossen. 24 uur per rijk voor een prettige werkomgeving? U wilt continuïteit en zoekt naar een professionele, goed klimaat niet belangrijk voor dag paraat en wanneer noodzakelijk ervaren en efficiënt werkende onderhoudsoreen prettige werkomgeving? U wilt is onze monteur zeer snel ter plaatse ganisatie. Zo komt u al snel bij STB uit. continuïteit en zoekt naar een profes(binnen 2 uur). sionele, ervaren en efficiënt werkende STB, werkend vanuit Eindhoven en Houten, onderhoudsorganisatie. komt u al Neem contact op met de STB-directie met een duidelijke organisatie.Zo Onze projectsnel bij STB uit.medewerkers staan dag en of informeer eens bij onze bestaande managers en hun nacht voor U klaar. STB is een specialist op relaties. het gebied van klimaattechniek, met eigen STB, werkend vanuit Eindhoven technici wordt het onderhoud en functioneel en Houten, met een duidelijke

Gebouwmanagement Technisch beheer en onderhoud

Bedrijfsprofiel

FACILITY MANAGEMENT MAGAZINE | JAARBOEK 2011

109

facility services bedrijfsprofiel Nederland. Hiermee bieden wij u de voordelen van een regionale aanpak én die van een grote, professionele organisatie. Gom is ook actief in België, Frankrijk en Engeland.

Hostmanship

Contact contactpersoon R.J. Alsema adresgegevens Gom Schoonhouden Karel Doormanweg 4 Postbus 144 3100 AC Schiedam tel.: 010 298 11 44 fax: 010 298 11 01 info@gom.nl www.gom.nl

al overtuigd. En onze decennialange ervaring in uitgaansgelegenheden, gecombineerd met een klantspecifieke oplossing, overtuigde in 2012 onder andere een toonaangevende bioscoopketen om voor ons te kiezen.

Aan onze vakkundigheid voegen wij graag een extra dimensie toe: Hostmanship! Gom investeert hier intensief in, omdat wij ons realiseren dat onze medewerkers kunnen bijdragen aan een prettige omgeving in uw gebouw: door houding en gedrag dragen zij bij aan het gevoel dat uw gebouwgebruikers welkom zijn. En door de opkomst van dagschoonmaak en Het Nieuwe Werken maken onze mensen daarin écht een verschil; een typisch voorbeeld van een oplossing voor veranderende klantbehoeften.

Als pionier en voorloper in de schoonmaaksector heeft Gom in de loop der jaren een lange reeks van specialismen ontwikkeld waarmee we werkelijk iedere opdrachtgever van dienst kunnen zijn en elke klus kunnen klaren. Deze gespecialiseerde benadering onderscheidt zich in: -- de voedingsmiddelenindustrie (Gom Food); -- specialistische reiniging (Gom Specialistische Reiniging); en -- gezondheidszorg (Gom Zorg Support).

Specialiteiten

Ook voor retail en leisure bieden wij u specialistische ondersteuning, en denken wij met u mee over de voor ú meest geschikte aanpak en dienstverlening. Onze slogan kent u waarschijnlijk al: ‘Gom, schoonmakers die vooruitdenken.’ Hoe wij dat voor u invullen, vertellen wij u graag. U kunt ons bereiken via 010 - 298 11 44.

Met klanten in tal van segmenten realiseren wij ons ook dat elk segment zijn eigen veranderende eisen en wensen heeft. Daarom spreken onze oplossingen opdrachtgevers aan. Zo zijn we pas sinds enkele jaren actief in de retailbranche, maar heeft onze oplossing grote winkelketens

Schoonmakers die vooruitdenken

Bedrijfsprofiel Deskundig, inspirerend, effectief en innovatief, dat is Gom ten voeten uit. Wij onderscheiden ons door onze systematische aanpak met een sterk gevoel voor efficiency. Dit gekoppeld aan onze sterke focus op de wensen van onze opdrachtgevers én medewerkers, maakt dat wij een succesvolle, groeiende onderneming zijn. Van kantoor tot retaillocatie, van onderwijslocatie tot ziekenhuis, van evenementengebouwen tot Voedingsmiddelenindustrie: wij bieden een passende oplossing. Gom is onderdeel van Facilicom Services Group, de meest veelzijdige dienstverlener van Nederland. Wij zijn een landelijk werkend schoonhoudbedrijf met vijftien vestigingen verspreid over

Facility Management Magazine | Guide 2013 | 89

facility services bedrijfsprofiel Mensen maken het verschil bij Trigion. Beveiligingsinstallaties en communicatiesystemen kunnen nog zo geavanceerd zijn, uiteindelijk is het de mens die de risico’s moet beoordelen en beslissingen moet nemen.

Gespecialiseerde business units De ruim 8.000 medewerkers leveren alle bekende diensten op het gebied van beveiliging, veiligheid en services. Dat doen zij vanuit een aantal gespecialiseerde business units binnen Trigion.

Contact contactpersoon R.B. Franken, Commercieel directeur adresgegevens Karel Doormanweg 4 Postbus 144 3100 AC Schiedam tel.: 010 298 11 33 fax.: 010 298 11 31 info@trigion.nl www.trigion.nl

Bedrijfsprofiel Trigion staat voor decennia aan ervaring, opgedaan bij gerenommeerde en veeleisende opdrachtgevers. Het maakt Trigion tot dé toonaangevende partner die veiligheid creëert. Door altijd de juiste middelen aan te wenden en steeds de juiste mensen op de juiste plek in te zetten. Trigion hecht belang aan customer excellence. De klant staat bij ons altijd centraal. Wij leveren maatwerk en staan voor vakmanschap en dienstbaarheid. Trigion is het meest complete beveiligingsbedrijf in Nederland en stelt zich vier belangrijke kernwaarden, te weten: - Toonaangevend; - Samenwerken; - Resultaatgericht; - Betrouwbaar.

- De beveiligsactiviteiten zijn binnen Trigion Security Services ondergebracht in vijf regionale districten. Alle voorkomende beveiligings activiteiten, van objectbeveiliging tot mobiele surveillance en alarm opvolging, worden vanuit deze districten aangestuurd. - Trigion Event Security levert specialistische veiligheidszorg voor elk evenement, of het nu gaat om een productpresentatie, een politieke conventie of een grootschalig muziek- of sportevenement. - De uiterst moderne AlarmService Centrale is communicatiecentrum én lifeline voor duizenden opdrachtgevers en alle eigen medewerkers. Professionele centralisten verzorgen op afstand alarmafhandeling, bewaking, cameratoezicht en virtuele surveillance. - Trigion Brand en Beveiligings techniek adviseert, levert en installeert alle mogelijke beveiligingssystemen. Ook bouwkundige beveiligingsmaatregelen worden in eigen huis gerealiseerd. - In het speelveld rond publiek private samenwerking geldt de dienstverlening van Trigion Toezicht & Handhaving als aanvulling op overheden en hulpdiensten. Vanuit deze business unit

worden alle functies op het gebied van toezicht en handhaving op maat ingevuld, onder regie van overheden. - Receptiediensten zijn ondergebracht bij Trigion Services. Deze business unit levert gastvrouwen en gastheren die klanten, bezoekers en relaties van opdrachtgevers vriendelijk, snel en gastvrij ontvangen. - Hoffmann (een zelfstandige entiteit binnen Trigion) doet al sinds 1962 rechercheonderzoek en geeft preventieadviezen in en voor het bedrijfsleven en publieke sector.

Ervaring en referenties Trigion is onder andere werkzaam voor landelijke en gemeentelijke overheden, is actief op luchthavens en op andere logistieke knooppunten en beveiligt tal van bedrijven in de vitale sectoren. Ook is Trigion vaste leverancier van financiële instellingen en andere dienstverleners, grote retailketens en industriële bedrijven in bijvoorbeeld de (petro)chemie en de voedingsmiddelenbranche. Daarnaast verzorgt Trigion collectieve beveiliging op vele bedrijventerreinen, toezicht en handhaving in tal van winkelgebieden en wijken en parkeertoezicht en parkeercontrole in diverse gemeenten.

facility services bedrijfsprofiel

Contact contactpersoon P. Polak adresgegevens Prorest Catering Postbus 144 3100 AC Schiedam Karel Doormanweg 4 tel.: 010 298 11 99 fax: 010 298 12 55 info@prorest.nl www.prorest.nl

Bedrijfsprofiel Prorest. Brengt professionaliteit in uw restaurant Bedrijven stellen steeds hogere eisen aan de lunch. Restaurants moeten gezellig en trendy zijn, het eten lekker, gezond en het liefst ook nog duurzaam of zelfs biologisch. De cateringmedewerkers moeten de gasten kennen en precies weten wat ze de mensen moeten aanbieden. De derving moet minimaal zijn en de exploitatie zeer efficiënt. Prorest biedt die professionaliteit.

Een goede inkoop, een strakke organisatie én medewerkers met een passie voor gastvrijheid en lekker eten. Dat zijn de ingrediënten voor een succesvol restaurant. Prorest heeft dat als geen ander begrepen. Alle kennis en ervaring die is opgedaan in vele honderden bedrijfsrestaurants, heeft Prorest samengebald in strakke werkmethodieken. Kwaliteit, hygiëne, efficiency en een gedegen organisatie zijn daarmee geborgd. Maar dat is nog maar de basis. Want bij Prorest combineren we die gedegenheid met passie voor eten. Eten dat lekker en gezond is, bereid met goede basisproducten en trendy ingrediënten. We serveren luxe broodjes, lekkere en verantwoorde snacks, heerlijke salades en lekkere drankjes die ook op de kaart van trendy zaken in de stad niet zouden misstaan. Lunchgerechten die bovendien perfect zijn bereid en in een aangename ambiance worden geserveerd. Door medewerkers die hun gasten kennen en weten wat gastvrijheid is. Prorest. Maakt uw lunches lekker, gezond, duurzaam en biologisch De lunch is een welkom rustpunt in een hectische werkdag. Organisaties en medewerkers zien een goed verzorgde catering dan ook steeds vaker als een belangrijke secundaire arbeidsvoorwaarde. Een gezellig restaurant draagt bovendien bij aan de werksfeer en de uitstraling van het bedrijf. En als zo’n restaurant ook gezonde en verantwoorde lunchgerechten biedt, past het ook nog eens perfect in het gezondheidsbeleid. Lekker en gezond gaan steeds vaker samen. Steeds meer mensen realiseren zich hoe belangrijk goede voeding is als ze zich prettig willen voelen. Ze zoeken naar authentieke en pure producten, vaak biologisch of toch in ieder geval duurzaam geproduceerd. Prorest vertaalt deze trend naar het bedrijfsrestaurant. We bouwen steeds vaker bestaande restaurants om tot trendy locaties met

een horeca-uitstraling. Binnen zo’n ambiance bieden we lunchgerechten die niet alleen lekker zijn, maar ook gezond en vaak voldoen aan de normen van ‘Ik Kies Bewust’. Ook letten we op duurzaamheid en kiezen we waar mogelijk voor biologisch. Bij verschillende organisaties hebben we zelfs het totale assortiment herzien en is nu maar liefst 70 procent van het gehele aanbod duurzaam, gezond, fair trade én biologisch. Prorest. Geheel gericht op de wensen van u en uw gasten U wilt een restaurant dat precies past bij uw wensen. Dat door zo veel mogelijk gasten wordt bezocht. Waar gasten graag terugkomen omdat ze zich welkom voelen en omdat ze er lekker kunnen eten, in een sfeer die ze aanspreekt en tegen een prijs die ze passend vinden. Daarom levert Prorest voor iedere locatie in feite maatwerk. En dat kan heel ver gaan. Van alleen het vaststellen van het assortiment, tot het meedenken over de bouw van een geheel nieuw restaurant. Prorest is geen cateraar met één standaardconcept. Integendeel. Prorest levert in feite op elke locatie maatwerk. Zelfs bij bedrijven met meerdere restaurants kijken we per locatie naar het soort werk dat er uw medewerkers verrichten en de samenstelling van de populatie. Waar nodig inventariseren we al de wensen die gasten hebben. Die informatie gebruiken we bij het bepalen van de aankleding, het vaststellen van het assortiment, het opstellen van het exploitatiemodel en de bijbehorende prijzen en de training en instructie van de cateringmedewerkers. Natuurlijk allemaal in overleg met de opdrachtgever. Want we begrijpen heel goed dat de beleving van het restaurant een grote bijdrage levert aan het werkplezier van de medewerkers en de uitstraling van uw bedrijf. En dat de lunch een belangrijke drager kan zijn van het gezondheidsbeleid dat u nastreeft.

Facility Management Magazine | Guide 2013 | 91

de relatie tussen opdrachtgever en leverancier

Tekst: Peter Runhaar Foto: Maarten Krol ‘Mijn team is een klein team, bestaande uit vier personen’, vertelt Verberne. ‘We werken op basis van een extreem hoge mate van outsourcing. Wij gaan zelf echt alleen over de strategie. We managen de vragen vanuit de organisatie en de individuele kantoren en toetsen of ze passen binnen de financiële kaders en de beleidskaders en bij

‘Er zijn altijd punten die je op incidentele basis moet vastleggen’ onze visies op facilitair of real estate-gebied. Vervolgens leggen we de opdracht neer bij onze facilitaire partner AAFM en zeggen we: succes! Zij kunnen het binnen de kaders uitvoeren zoals zij denken dat het uitgevoerd moet worden. Ik noem ons geen regieorganisatie, want regie vind ik een verkeerd woord. Ik denk dan aan een regisseur die in een stoel zit en zegt: ‘Doe dit, doe dat…’ Mijn team geeft een generiek omschreven opdracht aan een professional, die weet hoe hij die moet uitvoeren. Wij staan

tussen onze eigen organisatie, demand, en de leverancier, supply, in. Van bovenaf hebben we de kaders voor wat kwaliteitsniveau en budget betreft, dat is de opdracht die we krijgen vanuit de Raad van Bestuur. Wij verzorgen de continue vertaalslag tussen demand en supply, om te zorgen dat die vraag geleverd gaat worden. Wij beperken ons echt tot de wat-vragen. Hoe de leveranciers dat invullen laat ik aan hen, daar zijn het professionele partners voor.’

Toverstaf ‘Contractmanagement is de basis waarop je samenwerkt. Het contract moet goed, pragmatisch en uitvoerbaar zijn, zonder dat je daarin alles kapot reguleert in procedures. Vanuit het contract manage je de werkzaamheden. We hebben één groot contract met AAFM. Zij subcontracteren alle 27 diensten en managen alle leveranciers. We hebben maandelijks overleg en we laten HC Consultants jaarlijks een aantal kantoren auditen op het naleven van het service level agreement. Het is niet mijn bedoeling om daarmee een stok achter de deur te creëren, maar juist om een toverstaf te vinden die ons

facility services artikel helpt om de dienstverlening en samenwerking te verbeteren. Onze outsourcing is gestart in 2009. Het contract stond vol met de meest uitgebreide rapportages en meetwaardes die AAFM moest opleveren. Als voorbeeld: een kopje koffie moest een temperatuur hebben van 89,7 graden. Dit is niet de informatie op basis waarvan ik de geleverde prestatie kan monitoren. We hebben samen met AAFM het service level agreement het afgelopen halfjaar helemaal op de kop gezet en gekeken wat we konden verbeteren. Daaronder lag een primaire audit van HC Consultants. Zij hebben gekeken: dit is jullie contract, dit is jullie huidige service level agreement en dit moet je krijgen. Ze gaven hun professionele mening over zaken die bijvoorbeeld wat overdreven waren uitgewerkt of juist ontbraken.’

Overdreven dichttimmeren ‘Je zult bij het maken van een contract ook gewoon moeten accepteren dat je op het punt komt waarop je zegt: dit kunnen we met de beste wil van de wereld niet meer omschrijven, zodat we het altijd als een Handboek Soldaat kunnen hanteren. Er zijn altijd punten die je op incidentele basis moet vastleggen. Dan moet je met je partner afspreken dat je aan beide kanten gaat managen en dat je aan beide kanten de teams vrijwaart van een situatie dat ze in een battle scene terechtkomen. Als je weet om welke punten het gaat, dan kun je dat ook managen. Als je contracten overdreven probeert dicht te timmeren kunnen je teams er uiteindelijk niet meer mee werken. Een voorbeeld: in ons oude contract met AAFM stond een procedure die we moesten volgen als we een dienst zouden wijzigen. Dat was keurig procedureel omschreven: de ene partij dient het in, vervolgens heb je zo veel dagen om te reageren, dan moet de ander weer reageren, daarna komt de een er weer binnen tien werkdagen op terug, et cetera. Op papier een waterdichte constructie; in de praktijk heeft nooit iemand ernaar gekeken. Ik zeg dan: laat dingen maar wat vrij en heb vertrouwen in elkaar. Ik vind het ook juist goed en een bewijs van professionaliteit als een leverancier aangeeft dat wij een vraag niet goed hebben geformuleerd. Dus niet: u vraagt, wij draaien. Challenge ons maar! Ook dat is vertrouwen.’

Krimp ‘Wij hebben in 2009 een contract voor vijf jaar afgesloten. Het huidige contract zou eigenlijk

David Verberne

eind 2013 aflopen, maar ik heb het opengebroken om het voortijdig te veranderen en te verlengen. We moesten wel een aantal zaken wijzigen met elkaar, omdat Van Lanschot aan het krimpen is. Ik zie dat veel contracten alleen maar gericht zijn op groei, en we zitten in een economische fase van krimp. Er zijn maar heel

‘Er zijn maar heel weinig contracten goed ingericht op krimp’ weinig contracten goed ingericht op krimp. Er zijn in contracten vaak staffels opgenomen waarbij je een lagere prijs per eenheid gaat betalen als je meer gaat afnemen. Je kunt echter voor een rare situatie komen te staan als je juist

Facility Management Magazine | Guide 2013 | 93

facility services artikel

Vastgoed in beweging Van Lanschot Bankiers heeft 25 vestigingen in Nederland, variërend van bankkantoor tot hoofdkantoor. Momenteel is Van Lanschot met verhuisbewegingen bezig, worden er gebouwen gesloten, maar ook weer nieuwe panden gehuurd of gekocht. Per saldo betekent dat een vermindering van het aantal vierkante meters. Het betreft dan vooral een optimalisering van het klantendistributiemodel. Van Lanschot had voorheen allemaal zelfstandige bankkantoren in Nederland. Daardoor had bijvoorbeeld het kantoor in Roosendaal te weinig body om een volwaardig team met financieel specialisten te huisvesten en waren er op de locaties te veel generalisten. Daarom heeft de directie besloten om een project te lanceren dat leidt tot een aantal sterke regiokantoren met daaromheen satellietkantoren. Die satellietkantoren kunnen terugvallen op de specialisten in het veel grotere regiokantoor. Deze operatie betekent dat op enkele locaties volwaardige bankkantoren verlaten worden en vervangen worden door een cliëntontvangstlocatie in een Regus-plus-achtige setting. Dat zijn geen volwaardige bankkantoren, maar twee spreekkamers in een fullserviceomgeving waarin Van Lanschot onderhuurder is, maar wel met de eigen look and feel. Deze operatie is bijna afgerond.

minder eenheden gaat afnemen. Ik zie dat als een belangrijke ontwikkeling in contractmanagement, dat we bij het opstellen van contracten heel goed moeten gaan kijken naar hoe je krimp inregelt.’

‘AAFM heeft mijn prestatie en portemonnee in handen’ Vertrouwen

alles subcontracteert. AAFM levert de managementoplossing op facility managementgebied. Ik zeg altijd dat zij aan mijn kant van de vesting moeten staan als een verlengstuk van mijn organisatie; AAFM heeft mijn prestatie en portemonnee in handen. Wij zijn heel tevreden over deze aanpak. Hij werkt op het moment dat je aan je leverancier het vertrouwen durft te geven. Als ik me met mijn team focus op de demandzijde en de watvraag, en dat vervolgens omdraai en de leverancier de ruimte geef om te leveren op zijn manier, dan werkt het.’

‘Uiteindelijk is in de samenwerking met je leverancier vertrouwen de basis. Je moet er volledig op kunnen vertrouwen dat je leverancier de belangen van jouw organisatie verdedigt. AAFM is typisch een total facility managementprovider die zelf geen diensten levert en die

in het kort Contractmanagement is volgens David Verberne van Van Lanschot Bankiers de basis waarop je samenwerkt. Belangrijk vindt hij dat het een goed, pragmatisch en uitvoerbaar contract is. ‘Het overdreven dichttimmeren van contracten, maakt het onwerkbaar.’ Heel weinig contracten zijn bovendien goed ingericht op een krimpende economie, meent Verberne. Vertrouwen is daarnaast volgens hem van groot belang bij een samenwerking voor een goede basis.

Ook interessant op fmm.nl De facility manager was altijd al verantwoordelijk voor de facilitaire dienstverlening en het beheer van het gebouw. Meer en meer wordt de facility manager nu ook verantwoordelijk voor de waarde van het vastgoed. In de syllabus Synergie van FM en CREM leest u over de ontwikkeling van de facility manager in het huisvestingsproces. > www.fmm.nl/guide2013

facility services cases

Sint Franciscus Gasthuis wint Gastvrijheidszorg Award Gastvrijheid in de zorg is meer dan een smakelijke maaltijd. Bij het meest gastvrije ziekenhuis van Nederland, het Sint Franciscus Gasthuis in Rotterdam, weten ze daar alles van. ‘We besteden erg veel aandacht aan het trainen van medewerkers in een gastvrije opstelling’, vertelt Ineke van Zetten, manager Hotel & Services van het Sint Franciscus Gasthuis in Rotterdam. Het ziekenhuis is in juni uitgeroepen tot het meest gastvrije van het land. ‘Gastvrijheid zit tussen de oren’, betoogt Van Zetten. ‘Het onderwerp maakt hier deel uit van werkoverleg en van jaargesprekken. De vraag is hoe gastvrij je zelf bent. We zien na een aantal jaren dat deze aanpak effect sorteert. Niet alleen de afdeling Facilitair Bedrijf is hier verantwoordelijk voor, maar het hele ziekenhuis. Dus bijvoorbeeld ook een afdelingsmanager op een polikliniek die ervoor moet zorgen dat vuile koffiebekertjes op tijd worden opgeruimd.’ > www.fmm.nl/sintfranciscus

Integrated Facility Management bij Vodafone Het integreren van facilitaire diensten heeft de toekomst. Dat gaat veel verder dan het leveren van multiservices: bij echt integraal werken worden alle diensten samengesmeed tot één geheel, is er één facilitair team dat verantwoordelijk is voor alles dat er op de vloer gebeurt, en is er ook echt nog maar één single point of contact. De dienstverlening wordt daarmee efficiënter én effectiever. In 2009 besloot Vodafone Nederland het facilitaire management van de hele vastgoedportfolio bij één partij onder te brengen; Facilicom Facility Solutions (FFS). FFS is verantwoordelijk voor schoonmaak, beveiliging, receptiediensten, catering, koffieautomaten, afvalverwerking, repro, postshops, groenvoorziening, servicedesks en technisch en bouwkundig onderhoud van de kantoren in Amsterdam, Maastricht, Eindhoven en Veenendaal. Bijzonder is dat het contract echt al het vastgoed behelst. Ron Overwijk van Facilicom Facility Solutions: ‘Het was initieel een multiservices-contract. Maar in het nieuwe kantoor in Amsterdam hebben we alle diensten sinds 1 januari 2012 geïntegreerd.’ Overwijk stelde voor om te gaan werken volgens het concept van Integrated Facility Management (IFM). ‘We hebben het vertrouwen gekregen

van Vodafone om het waar te gaan maken. We werken hier nu echt integraal, met één facilitair team dat verantwoordelijk is voor alles wat er op de vloer gebeurt, en ook echt met nog maar één single point of contact.’ > www.fmm.nl/ifm_vodafone

Facility Management Magazine | Guide 2013 | 95

Facilitaire organisatie 97

FGB Facility Group

facilitaire organisatie bedrijfsprofiel

Ondernemers in Facility Management FGB Facility Group staat voor visie, kennis en ervaring op het gebied van advies, bemensing en beheer van Facility Management, inkoopvraagstukken en vastgoed. De groep bundelt een sterke keten van professionals die

FGB Facility Group staat voor visie, FGB Facility Management kennis en ervaring op het gebied van - Consultancy activiteiten aangeboden, gericht op het realiseren van toegevoegde waarde, continuïteit, rendementsverbetering advies, bemensing en beheer van - Project- en Interimmanagement of kostenreductie. Van advies, werving en selectie tot Integrated Facility Management. FGB Facility Group is hét Facility Management, inkoopvraag- Inkoop- en Contractmanagement onafhankelijke alternatief in de FM markt. Ondernemers in Facility Management is niet voor niets onze missie! stukken en vastgoed. - Tijdelijke Invulling en Detachering profiteren van onderlinge samenwerking. Met elkaar wordt een totaalpakket onderscheidende en specialistische

Contact

FGB Facility Group bundelt haar activiteiten in 4 onderstaande divisies. contactpersoon De groep bundelt een sterke keten drs. R.J.C. (Ron) Dillen FGB Facility & Real Estate van professionals die profiteren van 06 12 61 30 11 - Bouwbegeleiding en -advies onderlinge samenwerking. Met elkaar - Vastgoedbeheer Facility Management Facilityadvies Support wordt een totaalpakket onderscheiadresgegevens - Conditiemetingen en ■ Integrated Facility Management ■ Consultancy dende en specialistische activiteiten Wolwevershaven 30p Meerjarenonderhoudsplanning ■ Locatiemanagement ■ Project- en Interimmanagement aangeboden, gericht op het realisePostbus 737 - Tijdelijke Invulling en Detachering ■ Servicedesk diensten ■ Inkoop- en Contractmanagement ren van toegevoegde waarde, con3300 AS Dordrecht Contact: Richard Bruins Contact: Ron Berveling tinuïteit, rendementsverbetering of tel.: 078 611 10 30 FGB Facility Support kostenreductie. info@fgbfacilitygroup.nl - Integrated Facility Management www.fgbfacilitygroup.nl - Locatiemanagement Van advies, werving en selectie tot - Servicedesk diensten - Training Facility en Coaching FacilityIntegrated & Real Facility EstateManagement. Professionals FGB Facility Group is hét onafhan■ Bouwbegeleiding en - advies Werving en selectie kelijke alternatief in de FM markt. FGB ■Facility Professionals ■ Vastgoedbeheer advies ■ Vaste en tijdelijke invulling Ondernemers in Facility Management - Werving en selectie ■ Conditiemetingen en Meerjarenonderhoudsplanning ■ Detacheren is niet voor niets onze missie! Contact: Judith Leijten-Martens Contact: Ingrid Vasenna FGB Facility Group bundelt haar activiteiten in vier divisies. Facility Management is een veelzijdig vak dat vraagt om een multifunctiFacility Management is een veelzijdig vak dat vraagt om een multifunctionele en vooral een onele en vooral een pragmatische insteek. Voor elke situatie biedt FGB Facility Group dan ook hét onafhankelijk pragmatische insteek. Voor elke situatie biedt FGB alternatief met bijpassende oplossing. Zo snijdt het mes altijd aan twee kanten. Facility Group dan ook hét onafhankelijk alternatief met bijpassende oplossing. Zo snijdt het mes altijd aan twee kanten. ‘facility matters’

‘Facility Matters’

Bekijk onze website en neem voor meer informatie gerust contact op met drs. R (Ron) J.C. Dillen via 06 12 61 30 11.

Elektraweg 5 Postbus 296 3140 AG Maassluis

Bekijk onze website en neem voor meer informatie gerust contact op met drs. R.J.C. (Ron) Dillen via 06 12 61 30 11. T 010 599 72 62 F 010 599 00 18 E info@fgbfacilitygroup.nl

www.fgbfacilitygroup.

Facility Management Magazine | Guide 2013 | 97

Realisatie geïntegreerd facilitair en vastgoedbedrijf Florence Opdracht Organiseer, begeleid en ondersteun op transparante en enthousiasmerende wijze het onderzoekstraject, dat moet resulteren in een concreet voorstel om de huidige facilitaire organisatie te transformeren in een geïntegreerd facilitair en vastgoedbedrijf voor Florence, dat op zo veel mogelijk draagvlak kan rekenen bij de stakeholders en aansluit bij de wijkgerichte besturingsfilosofie.

Humanagement adviseerde de Raad van Bestuur van Florence over het realiseren van een geïntegreerd facilitair en vastgoedbedrijf. Florence verzorgt met circa 4.700 medewerkers, duizend vrijwilligers en een jaarlijks budget van 180 miljoen euro een samenhangend aanbod van diensten op het gebied van zorg, welzijn en wonen aan circa 20.000 cliënten in diverse gemeenten rondom Den Haag en Delft.

Resultaat Bij het realiseren van de opdracht zijn de maatschappelijke ontwikkelingen binnen de sector als uitgangspunt genomen, is gekeken naar de effecten hiervan op het primaire zorgproces van Florence en is de vertaalslag gemaakt naar de consequenties voor de facilitaire bedrijfsvoering. Het advies is gepresenteerd aan de Raad van Bestuur en vervolgens aan alle stakeholders. > www.fmm.nl/humanagement_florence

Leiding geven aan FZ en organisatieadvies Provincie Flevoland Humanagement werd gevraagd leiding te geven aan de afdeling Facilitaire Zaken (22 fte’s van de Provincie Flevoland) en een organisatieadvies te schrijven voor de afdeling, passend binnen de besturingsfilosofie van de Provincie Flevoland. Opdracht Na het vertrek van de zittende manager wilde de nieuw aangetreden directeur een onafhankelijk organisatieadvies om de verdere professionalisering van de facilitaire dienstverlening te organiseren. Aandachtspunten waar het advies in ieder geval antwoord op diende te geven waren: -- Is het samenvoegen van de afdelingen Facilitaire Zaken (FZ) en Informatie & Automatisering (I&A) een goede optie? -- Wat is de plaats in de organisatie van de unit Inkoop (uitgaande van een gecoördineerde inkoop)? -- Hoe breng je de drie regiokantoren onder aansturing van de centrale afdeling FZ? -- Hoe zet de afdeling de volgende stap richting een regieorganisatie, met speciale aandacht voor: meerjarenonderhoudsplan, leveranciersmanagement, kwaliteit van dienstverlening en het frontoffice/backoffice-principe?

Resultaat Binnen drie maanden is het organisatieadvies gepresenteerd aan de medewerkers. Vervolgens is het ter besluitvorming voorgelegd aan het directieteam, de OR en uiteindelijk ter goedkeuring aan het college van Gedeputeerde Staten. De nieuwe organisatie is slagvaardiger en de focus is verlegd van operationeel naar tactisch niveau (aantoonbare output), binnen de budgettaire kaders. Tevens gaf het advies een heldere oplossing voor de belegging van de inkoopfunctie (binnen de afdeling Facilitaire Zaken) en het centraliseren van de regiokantoren (dienstverlening op basis van multi-services). > www.fmm.nl/humanagement_flevoland

facilitaire organisatie cases

Het Nieuwe Inkopen bij de Rijksoverheid Eén facilitaire regieorganisatie voor de Haagse ministeries, Het Nieuwe Inkopen en categoriemanagement voor onder andere facilitaire producten en diensten. Het zijn in de strategie van de centrale overheid belangrijke instrumenten op weg naar een kleinere en flexibelere Rijksdienst. Het beeld van inkrimpen, centraliseren, standaardiseren en kostenbesparingen zorgde voor ongerustheid op de facilitaire markt, zowel bij het mkb als bij de grotere facilitaire dienstverleners. In de nieuwe Aanbestedingswet heeft de politiek geprobeerd die zorgen weg te nemen, met proportionaliteitsregels voor (of beter: tegen) het clusteren van opdrachten en het loslaten van de laagste prijs als gunningcriterium. Het zijn lastige afwegingen voor de nieuwe categoriemanagers, die voor en samen met Facility Management en Inkoop voor hun categorie Rijksbreed beleid moeten ontwikkelen. Bij zijn aantreden in 2006 introduceerde de Chief Procurement Officer Rijk, Siep Eilander van het Regiebureau Inkoop Rijksoverheid, het begrip ‘categoriemanagement’. Inkoop was binnen de departementen te veel verticaal, intern gericht. Samenwerking tussen de overheidsdiensten ontbrak. Categoriemanagement was het antwoord. ‘Silo thinking’ vormde toen echter nog een te grote drempel om categoriemanagement snel de Rijksdienst binnen te loodsen. De tijden zijn echter veranderd. Recessies en ideeën over een kleinere, flexibele overheid hebben geleid tot breed gedragen plannen voor een ‘compacte Rijksdienst’, en dus kwam de weg naar categoriemanagement vrij. > www.fmm.nl/categoriemanagement

Innovatie begint op de werkvloer Het Facilitair Bedrijf van AEGON heeft een grootscheepse reorganisatie achter de rug, waarbij de afdelingen van de drie kantoren werden samengevoegd tot één backoffice en één virtuele frontoffice. De voornaamste les die Caroline Penterman, directeur Facilitair Bedrijf van AEGON Nederland, daaruit geleerd heeft, is om vertrouwen en verantwoordelijkheid te geven aan de medewerkers. ‘Uiteindelijk begint innovatie op de werkvloer.’ Penterman is al vijftien jaar in dienst van AEGON, aanvankelijk bij Klantenservice en Operaties van Spaarbeleg. Na haar overstap naar AEGON Nederland in Den Haag hield ze zich organisatiebreed bezig met Klantenservice en Operaties en was ze verantwoordelijk voor het Consumenten Contact Center. ‘Ik moest ervoor zorgen dat bedrijfsonderdelen zo veel mogelijk samenwerkten, met name bij de klantcontacten.’ Op het moment dat de eerste plannen ontstonden om het hoofdkantoor te verbouwen, kreeg Penterman ook de verantwoordelijkheid voor het Facilitair Bedrijf binnen AEGON. ‘Daarmee ontstond een interessante portefeuille, omdat ik naast Klantenservice en Operaties en de ‘ultieme voorkant’ van het bedrijf, het Consumenten Contact Center, ook de verantwoordelijkheid kreeg voor ‘de achterkant’, het Facilitair Bedrijf.’ Twee jaar geleden werd besloten Klantenservice en Operaties elders onder te brengen, zodat Penterman zich kon focussen op het FB, de verbouwing en de invoering van Het Nieuwe Werken. Bij Het Nieuwe Werken neemt Penterman zowel de ‘harde’ kant (facilities en ICT) als de ‘zachte’ kant (HR en communicatie) voor haar rekening. > www.fmm.nl/penterman

Facility Management Magazine | Guide 2013 | 99

facilitaire regievoering in pps

Reële ambitie of risicovol avontuur? Hoewel publiek-private samenwerking (PPS) een relatief nieuwe vorm van aanbesteden is, zijn nu al patronen te ontdekken in het type bedrijven dat dergelijke tenders weet binnen te slepen. Tot op heden wordt de markt gedomineerd door grote uitvoerende partijen die de financiële risico’s van gebouwgebonden PPS DBFMO-projecten kunnen dragen. De vraag is echter of (private) consortia geselecteerd en gecontracteerd zouden moeten worden op basis van financiële draagkracht en prijs of vooral op basis van de toegevoegde waarde die zij de klant (de publieke partij) kunnen leveren. Tekst: Yvette Brijs Facilitaire regiepartijen gaan voor dit laatste. Meerwaarde creëren voor de klant: daar draait het om! Maar wat is dan die meerwaarde? De meerwaarde van facilitaire regiepartijen zit ’m vooral in de onafhankelijke facilitaire regisseursrol die zij binnen het gehele PPS DBFMO-proces vervullen en waarmee ze de doelstellingen van de facilitair manager (of facilitaire regieorganisatie) bewaken.

Lifecyclebenadering in de genen In de aanloopfase voorafgaand aan de gunning zijn het met name facilitaire regiepartijen die zich van oudsher onderscheiden door hun vermogen een (gebouw)ontwerp integraal te benaderen. De focus ligt hierbij, naast de initiële

Yvette Brijs is als zelfstandig professional verbonden aan FGB Facility Group. In het kader van haar afstudeerscriptie voor de deeltijdopleiding Facility Management aan de Hogeschool Rotterdam deed zij onderzoek naar de haalbaarheid van risicodragende participatie voor facilitaire regiepartijen als FGB Facility Group in PPS DBFMO.

100

investering, vooral op de kosten en opbrengsten gedurende de gehele levenscyclus van het gebouw. De facilitair manager is immers gebaat bij een kwalitatief goed beheer en optimale facilitaire dienstverlening tijdens de exploitatiefase. Hij verwacht daarom de kennis en expertise van het consortium die leidt tot een facilitair verantwoord en duurzaam gebouw. Dit is kennis die met name facilitaire regiepartijen op strategisch, tactisch niveau beheersen en kunnen vertalen naar de operationele uitvoering.

Onafhankelijk en objectief Na realisatie van het ontwerp breekt de exploitatiefase aan, waarin gemaakte contractafspraken waargemaakt moeten worden. Indien het beheer of de dienstverlening niet conform het contract wordt uitgevoerd, is de opdrachtgever immers gerechtigd te korten op de zogenoemde beschikbaarheidsvergoeding, waardoor de terugverdiencapaciteit onder druk komt te staan. Juist in deze fase zijn het de onafhankelijkheid en objectiviteit van facilitaire regiepartijen die uitkomst bieden. Doordat directe binding met de diverse contractpartners ontbreekt, gaat een facilitaire regiepartij objectief te werk en behartigt ze het

facilitaire organisatie artikel

algemeen belang en de samenwerking tussen de verschillende partijen. Dit is een belangrijk aspect gezien de ervaringen met huidige PPSprojecten, waarin het volgens publieke partijen als de Rijksgebouwendienst schort aan échte samenwerking. Maar al te vaak vervallen de door het consortium gecontracteerde partijen in oude patronen waarbij ieder voor zich gaat, met als gevolg toenemende kortingen op de beschikbaarheidsvergoeding. Het moeten toepassen van kortingen is een automatisch gevolg van het feit dat de gewenste dienstverlening niet is geleverd en de klant (eindgebruiker) niet naar tevredenheid is bediend. Was dat niet juist de reden om alles integraal uit te besteden? Naast het feit dat facilitaire regiepartijen van huis uit gewend zijn de regie te voeren en verschillende partijen binnen een contract gezamenlijk tot hun recht kunnen laten komen, leidt de onafhankelijke positie tot een natuurlijke acceptatie van sturing op prestaties ten behoeve van het integraal belang. Het is hiertoe wel belangrijk dat de facilitaire regiepartij de rol van integrator en dus de verantwoordelijkheid voor de kosten en kwaliteit op zich neemt. Door kortlopende contracten met subcontractors te sluiten kan de facilitaire regiepartij bij blijvende ondermaatse prestaties eerder wisselen van contractpartner. Hiermee kan sneller geacteerd worden om de kwaliteit van dienstverlening naar het gewenste niveau te tillen en daarmee de klanttevredenheid te waarborgen. Hiermee ontstaat ook de mogelijkheid tussentijds invloed op de prijs uit te oefenen en optimaal van marktwerking te profiteren.

De PPS-participatiemix Het draait in PPS DBFMO echter niet alleen om een performance die, mede door de inzet van personeel en samenwerking met partners, leidt tot klanttevredenheid. Om als facilitaire regiepartij in een PPS te kunnen participeren, dienen alle hoofdingrediënten in de juiste verhouding tot elkaar aanwezig te zijn. De PPS-participatiemix moet in balans zijn. De PPS-participatiemix bevat een aantal aspecten die voor partijen essentieel zijn om participatie en samenwerking in een PPS mogelijk te maken. Alleen focus op prijs, waarmee de algehele financiële aspecten binnen een PPS worden bedoeld, volstaat niet. Het gaat om een evenwichtige invulling van propositie, performance, partners, personeel, proces én prijs.

Figuur 1. PPS-participatiemix.

Proces als pijnpunt Uit marktonderzoek blijkt dat het huidige PPS DBFMO-proces de balans in de PPSparticipatiemix voor (kleinere) facilitaire regiepartijen verstoort en participatie als risicodragende consortiumpartij bemoeilijkt. Ook publieke opdrachtgevers zoeken echter naar de juiste balans in het proces. Enerzijds dienen zij

In huidige PPS-projecten schort het maar al te vaak aan échte samenwerking de verschillende aanbiedingen vanuit de markt op basis van voldoende detailniveau met elkaar te kunnen vergelijken en anderzijds willen zij partijen de vrijheid bieden om met innovatieve ideeën te komen. Dit lijkt een contradictie en laat zich lastig in een standaard format vertalen, hetgeen tot uitdrukking komt in de huidige inschrijvingen. De totstandkoming van een aanbieding leidt, gezien de soms in detail

Facility Management Magazine | Guide 2013 | 101

Figuur 2. Voorbeeld van een schema risicodragende participatie regiepartij.

(DO-niveau) uitgewerkte outputspecificaties, tot hoge tenderkosten, en vanwege de in de exploitatiefase toe te passen kortingsmechanismen niet tot de meest innovatieve en creatieve (vaak minder beproefde) oplossingen. De klant krijgt hiermee niet per definitie de beste oplossing. Wanneer het de (waarde)propositie van facilitaire regiepartijen is om de klant een op maat gemaakte oplossing te bieden en mee te denken

Het is belangrijk dat de facilitaire regiepartij de rol van integrator op zich neemt in de processen, lijkt PPS DBFMO daartoe op dit moment niet geschikt. Een consortium zal zich noodgedwongen aan de outputspecificatie conformeren om de prijs in bedwang te houden en daarmee uitsluiting te voorkomen. Selectie geschiedt immers op basis van de economisch meest voordelige inschrijving, en hoewel het hier dus om de prijs-kwaliteitverhouding draait,

102

speelt het aspect prijs de facto een belangrijke rol in de weging. Hoewel een geldige inschrijving (inschrijving onder plafondbedrag) een ontwerpvergoeding rechtvaardigt, is deze laatste in veel gevallen niet kostendekkend. Dat betekent een (groot) financieel risico. Dit verklaart mogelijk de veelal identieke samenstelling van consortia in reeds gerealiseerde gebouwgebonden PPS-projecten. Hierin zijn vooral grote uitvoerende partijen vertegenwoordigd, die een eventuele financiĂŤle tegenvaller kunnen opvangen. Toch zien we dat gecontracteerde consortia bestaande uit financieel draagkrachtige partijen op dit moment in toenemende mate hun meerderheidsbelangen in PPS-projecten verkopen aan investeerders. De gedane investeringen zetten de financiĂŤle positie van betrokkenen namelijk danig onder druk, hetgeen investeren in nieuwe (PPS-)projecten beperkt.

Van risicovol avontuur naar reĂŤle ambitie Al met al neigt het voor facilitaire regiepartijen vooralsnog naar een risicovol avontuur. Is de realiteit dat de rol van facilitaire regiepartijen

facilitaire organisatie artikel vergelijkbaar blijft met die van een architect? Of kan gewerkt worden aan een reële ambitie waarin facilitaire regiepartijen op een ondernemender en voor het consortium aantrekkelijker wijze een bijdrage leveren? Onderzoek heeft geleid tot een aantal mogelijke scenario’s waarin facilitaire expertise in PPS DBFMO kan worden ingezet. Een van de scenario’s is om het consortium tegen kostprijs te adviseren. Pas en alleen bij daadwerkelijke gunning van het project aan het consortium zal de facilitaire regiepartij een succesfee betaald krijgen of als managing agent in de exploitatiefase de facilitaire regie over de uitvoerende partijen op zich nemen tegen een afgesproken managementfee. Naast deze ondernemende vorm van participatie blijft het scenario waarin de facilitaire regiepartij een adviserende rol speelt het minst risicovol. Aan de opdrachtgeverskant kan worden ondersteund in de voorfase bij het opstellen van de outputspecificaties en later in het traject door het (mede) beoordelen van inschrijvingen. Ook aan de consortiumzijde kan behoefte ontstaan aan ondersteuning van een facilitaire regiepartij als managing agent. Met de toenemende verkoop van meerderheidsbelangen door consortia aan investeerders ontstaat een nieuwe markt binnen PPS DBFMO. Het managen van het proces van (onderhoud en) facilitaire dienstverlening in PPS DBFMO is geen core business van investeringsmaatschappijen. Zij zullen dit willen uitbesteden aan facilitaire experts. Hoewel het onderzoek focuste op PPS DBFMO, kan participatie in een PPS-constructie als Design & Build eveneens interessant zijn. De meerwaarde en kwaliteiten die facilitaire regiepartijen kunnen bieden door de exploitatiegerichte benadering van gebouwen staan juist in Design & Build centraal. Het consortium heeft

in het kort Is facilitaire regievoering in PPS een reële ambitie of een risicovol avontuur? Onderzoek heeft geleid tot een aantal mogelijke scenario’s waarin facilitaire expertise in PPS DBFMO kan worden ingezet. Zo kan het consortium tegen de kostprijs worden geadviseerd. Het scenario waarin de facilitaire regiepartij een adviserende rol speelt, blijft echt het minst risicovol.

er in dit type aanbestedingen evengoed belang bij om een facilitair verantwoord gebouw te ontwerpen. De opdrachtgever blijft immers in de exploitatiefase verantwoordelijk voor de operations en daarmee de kosten voor het onderhoud en de facilitaire dienstverlening. Ongeacht de vorm waarin facilitaire regiepartijen in een PPS zullen participeren is duidelijk dat consortia zich op ondernemende of adviserende wijze zouden moeten laten bijstaan door onafhankelijke en veelzijdige facilitaire experts. Het gaat er in PPS DBFMO uiteindelijk om met

Een van de scenario’s is om het consortium tegen kostprijs te adviseren behoud van eigen identiteit gezamenlijk een project te realiseren op basis van een heldere en optimale taak- en risicoverdeling. Het is de taak van facilitaire regiepartijen om kritisch mee te denken in de processen van DBFMO en dit te vertalen in een facilitair verantwoorde huisvesting, met dito services en middelen, die de klant optimaal ondersteunt in de uitvoering van de core business, waardoor de organisatiedoelstellingen worden bereikt. Het ultieme bestaansrecht van facility management wordt hiermee nog maar eens bevestigd.

Ook interessant op fmm.nl In de afgelopen jaren heeft de DBFMO-constructie in de utiliteitsbouw en infrastructurele projecten haar toegevoegde waarde bewezen. Het betrof nagenoeg altijd projecten van financieel grote omvang. De vraag rijst of het DBFMO-concept ook succesvol toepasbaar is voor projecten van financieel kleinere omvang, in bijvoorbeeld onderwijshuisvesting, zorg of ander maatschappelijk vastgoed. Het antwoord op deze vraag is: ja, dat kan! Lees hierover in de FMM Bibliotheek. > www.fmm.nl/guide2013

Facility Management Magazine | Guide 2013 | 103

infogids De FMM Infogids bevat vermeldingen van bedrijven en instellingen die naar branchegroepen gerangschikt zijn. Wilt u ook in deze gids vermeld worden? Neem contact op met Lisa Kolkert via l.kolkert@weka.nl of 020 582 66 71

archief Advisering en systemen Bruynzeel Storage Systems bv Internet: www.brfs.nl E-mail: info@brfs.nl Postbus 7118 5980 AC PANNINGEN

tel: 077-3069000 Inl.: Afd. Verkoop Binnendienst

Jalema B.V.

Internet: www.archiefspecialist.com E-mail: info@jalema.com Postbus 4802 tel: 077-4767676 5953 ZL REUVER fax: 077-4767690

archief

NPQ FM Solutions

Internet: www.NPQfm.com E-mail: marketing@NPQmail.com Postbus 148 tel: 030-6597411 3980 CC BUNNIK fax: 030-6567283 Inl.: V. van Doornik

ACG Klimaattechniek bv

TOPdesk

AircoRent

Internet: www.planonsoftware.com E-mail: info-NL@planonsoftware.com Postbus 38074 tel: 024-6413135 6503 AB NIJMEGEN fax: 024-6422942 Inl.: Anne-Marie Kleiss Internet: www.topdesk.nl E-mail: info@topdesk.nl Martinus Nijhofflaan 2 2624 ES DELFT

Internet: www.ultimo.net/nl E-mail: info@ultimo.net Postbus 220 8070 AE NUNSPEET

PA van Rooyen Top Movers tel: 0297-514000 Inl.: A. van Rooyen

Service Point Nederland B.V. Internet: www.servicepoint.nl E-mail: info@servicepoint.nl Genielaan 2 Postbus 164 2400 AD ALPHEN A/D RIJN

tel: 0172-504000 fax: 0172-504001 Inl.: Binnendienst sales

audiovisueel

Bedrijfshulpverlening Management

ADFORMEDIA

tel: 020-6406912 fax: 020-6407865 Inl.: B. van der Voet

AVEX B.V.

Internet: www.avex.nl E-mail: info@avex.nl De Corridor 19 3621 ZA BREUKELEN

tel: 0346-259259 fax: 0346-259700

MK2 Audiovisueel Internet: www.mk2.nl E-mail: info@mk2.nl Minervum 7352 4817 ZH BREDA

tel: 088-6526565 fax: 088-6526566

automatisering Facilities Management Axxerion Facility Services B.V. Internet: www.axxerionfs.nl E-mail: info@axxerionfs.nl Ressenerbroek 26b 6666 MR HETEREN

tel: 026-4742420 fax: 026-4742392 Inl.: ing. J.J. Verschuren

Famas Facility Management Solutions Internet: www.famas.nl E-mail: bkassels@famas.nl Saal van Zwanenbergweg 11 5026 RM TILBURG

60 104

tel: 0252-424715 fax: 0252-424716 Inl.: C. Thijssen

Advisering

tel: 010-2981133 fax: 010-2981131

beveiliging Beveiligingsbedrijven

tel: 013-4636808 fax: 013-4636815 Inl.: ing. B.J. Kassels

tel: 030-2424344 fax: 030-2424947

Mactwin Security bv

Internet: www.mactwin.nl E-mail: info@mactwin.nl Postbus 88 (PvMG Oranje 12) 6666 ZH HETEREN

tel: 026-4792233

Andrews Sykes Verhuur b.v.

Internet: www.andrewssykes.nl E-mail: haastert@andrewssykes.nl Postbus 33 tel: 010-5214455 2665 ZG BLEISWIJK fax: 010-5215719 Inl.: R.A. van Haaster

catering Advisering Internet: www.htcadvies.nl E-mail: advies@htcadvies.nl Edvard Munchweg 61 1328 MK ALMERE

tel: 036-3030550 fax: 036-3030551 Inl.: dhr. H. Simons

Sense FM BV

tel: 06-52093485 Inl.: Wim van der Meer

Internet: www.vierduinen.nl E-mail: info@vierduinen.nl Postbus 8188 6710 AD EDE

tel: 06-41804321 Inl.: Paul Hendriks

Vijverborgh Horeca adviseurs en ontwerpers Internet: www.vijverborgh.nl E-mail: info@vijverborgh.nl Paardeweide 16a 4824 EH BREDA

tel: 076-5418224 fax: 076-5425791 Inl.: F. Pannekoek

catering Cateringbedrijven Albron Catering

Internet: www.albron.nl E-mail: info@albron.nl Postbus 70 3454 ZH DE MEERN

tel: 030-6695696 fax: 030-6695600 Inl.: H. Voormolen

AppĂ¨l B.V.

Internet: www.appel.nl E-mail: info@appel.nl Utopialaan 50 5232 CE 'S-HERTOGENBOSCH

beveiliging Valbeveiliging

tel: 073-6125050 fax: 073-6124626 Inl.: Katja Vennix

Avenance Nederland

Eurosafe Solutions BV

Internet: www.eurosafesolutions.com E-mail: info@eurosafesolutions.nl Conradstraat 15 tel: 038-4671910 Postbus 40114 fax: 038-4671911 8004 DC ZWOLLE Inl.: M. van Buiten

VTD Nederland

Internet: www.vtdn.nl E-mail: info@vtdn.nl De Vecht 20 Postbus 303 8250 AH DRONTEN

tel: 0800-5555512

Vierduinen Catering Management

Trigion Beveiliging

Internet: www.nl.issworld.com E-mail: info@nl.issworld.com Rijnzathe 8 Postbus 115 3454 ZJ DE MEERN

Internet: www.aircorent.nl E-mail: verhuur@aircorent.nl Postbus 68 3740 AB BAARN

Internet: www.sensefm.nl E-mail: info@sensefm.nl Postbus 43096 3540 AB UTRECHT

beveiliging

Internet: www.trigion.nl E-mail: info@trigion.nl Karel Doormanweg 4 3115 JD SCHIEDAM

Internet: www.acgklimaat.nl E-mail: b.dronkert@acgklimaat.nl Westbaan 280 tel: 0182-395388 2841 MC MOORDRECHT fax: 0182-391028 Inl.: B. Dronkert

HTC Advies Horeca Recreatie Catering

ISS Security Services

Apparatuur en inrichting Internet: www.adformedia.nl E-mail: info@adformedia.nl Postbus 267 1180 AG AMSTELVEEN

tel: 0341-423737 fax: 0341-421172 Inl.: drs. E. Noordermeer

bedrijfshulpverlening

Jalema B.V.

Internet: www.pavanrooyen.nl E-mail: archief@pavanrooyen.nl Postbus 50 1420 AB UITHOORN

tel: 015-2700920 fax: 015-2575256 Inl.: Afdeling Verkoop

Ultimo Software Solutions bv

Internet: www.bhvtotaal.nl E-mail: info@bhvtotaal.nl Vennestraat 12 2161 LE LISSE

Internet: www.archiefspecialist.com E-mail: info@jalema.com Postbus 4802 tel: 077-4767676 5953 ZL REUVER fax: 077-4767690

Klimaatbeheersing

Planon B.V.

BHVtotaal

Archiefbeheer

binnenklimaat

tel: 0321-387010 fax: 0321-387011 Inl.: W. van Zandvoort

Internet: www.avenance.nl E-mail: info@avenance.nl Milaanstraat 21-23 Postbus 37 1170 AA BADHOEVEDORP

tel: 020-8501200 fax: 020-8501210 Inl.: Afdeling Sales

ISS Catering Services

Internet: www.nl.issworld.com E-mail: info@nl.issworld.com Rijnzathe 8 Postbus 115 3454 ZJ DE MEERN

tel: 030-2424344 fax: 030-2424947

SAB Catering B.V.

Internet: www.sabcatering.nl E-mail: info@sabcatering.nl Zwanenburgerdijk 275 Postbus 59 1160 AB ZWANENBURG

tel: 020-4079200 fax: 020-4977385 Inl.: mw. B. Wester

Sodexo Altys B.V.

Internet: www.sodexo.com E-mail: info.nl@sodexo.com Stationsplein 101 Postbus 75045 1117 ZN SCHIPHOL-OOST

tel: 020-5028000 fax: 020-5028800 Inl.: David van Stijn

fmm infogids infogids Vierduinen Catering Management Internet: www.vierduinen.nl E-mail: info@vierduinen.nl Postbus 8188 6710 AD EDE

tel: 06-41804321 Inl.: Paul Hendriks

catering

Royal Haskoning

facilities

Internet: www.royalhaskoning.com E-mail: e.tendam@royalhaskoning.com Postbus 151 tel: 024-3284471 6500 AD NIJMEGEN fax: 024-3604221 Inl.: mw. ir. E. ten Dam

Verhuur Alvero Kantoormeubelverhuur bv

Keukenapparatuur

Internet: www.alvero.nl E-mail: info@alvero.nl Mechanisatieweg 8 4906 AE OOSTERHOUT

Beuk Horeca

Andrews Sykes Verhuur b.v.

Internet: www.beukhoreca.nl E-mail: info@beukhoreca.nl Atoomweg 68 3542 AB UTRECHT

tel: 030-2410666 fax: 030-2410850

Bouter B.V.

Internet: www.bouter.nl E-mail: info@bouter.nl Postbus 674 2700 AR ZOETERMEER

tel: 079-3451515 fax: 079-3451588 Inl.: mw. K.L. Brugging

Loggere Metaalwerken B.V. Internet: www.loggere.com E-mail: info@loggere.com Postbus 5000 4803 EA BREDA

tel: 076-5240830 fax: 076-5207255

Metos BV

Internet: www.metos.nl E-mail: info@metos.nl Postbus 25 7260 AA RUURLO

tel: 0573-458455 fax: 0573-458399 Inl.: M.H.E. Hekkelman

Miele Professional

Internet: www.miele-professional.nl E-mail: professional@miele.nl De Limiet 2 tel: 0347-378883 4131 NR VIANEN fax: 0347-378429

catering

Van Duijnen Holding B.V.

Internet: www.vanduijnen.nl E-mail: esther.menken@vanduijnen.nl Postbus 60309 tel: 036-5387876 1320 AJ ALMERE fax: 036-5365733 Inl.: Esther Menken

diversen

Trigion Beveiliging

Vierduinen Catering Management Internet: www.vierduinen.nl E-mail: info@vierduinen.nl Postbus 8188 6710 AD EDE

tel: 06-41804321 Inl.: Paul Hendriks

energiemanagement

Deerns raadgevende ingenieurs bv tel: 088-3740000 fax: 088-3740010 Inl.: ir. A.G.W. Glavimans

INNAX GEBOUW & OMGEVING Internet: www.innax.nl E-mail: hhamminga@innax.nl Plesmanstraat 62 Postbus 445 3900 AK VEENENDAAL

Royal Haskoning

Total Facility Management

Internet: www.decorum.nl E-mail: info@decorum.nl Herwijk 12 1046 BC AMSTERDAM

tel: 020-6117905 fax: 020-6113005 Inl.: dhr. M.W. Kuiper

LKV Kantoormeubelverhuur Internet: www.lkv.nl E-mail: info@lkv.nl Veerweg 84 4101 AL CULEMBORG

tel: 0345-534919 fax: 0345-514371 Inl.: J. van Lienden

Varodarent

Internet: www.varodarent.nl E-mail: verhuur@varodarent.nl Postbus 132 1420 AC UITHOORN

tel: 0297-514000 Inl.: J.G.A. Berrens

facility management

tel: 088-5533300 fax: 088-5533900 Inl.: H. Hamminga

Internet: www.royalhaskoning.com E-mail: g.jansen@royalhaskoning.com Postbus 151 tel: 024-3284471 6500 AD NIJMEGEN fax: 024-3604221 Inl.: ing. G.A. Jansen

tel: 0342-405240 fax: 0342-405246 Inl.: drs. R.A.F. Veeke

Internet: www.tfm.nl E-mail: info@tfm.nl Dr. van Lookeren Campagneweg 3 tel: 038-4555120 8025 BX ZWOLLE fax: 038-4555121 Inl.: A.M Verbeek

Twynstra Gudde Adviseurs en Managers Internet: www.twynstragudde.nl E-mail: mmd@tg.nl Stationsplein 1 3818 LE AMERSFOORT

Internet: www.ucility.nl E-mail: info@ucility.nl Wolga 2 2491 BJ DEN HAAG

tel: 033-4677531 fax: 033-4677683 Inl.: mw. ir. C. van Diepen-Knegjens

tel: 035-5434343 fax: 035-5434344 Inl.: ir. G.P. Jacobs

Brink Groep

tel: 088-0023088 fax: 088-0023085 Inl.: J.E.M. (Hans) Bloemen

VFM - facility experts Internet: www.vfm.nl E-mail: info@vfm.nl Nieuwegracht 24a 3512 LR UTRECHT

Advisering Internet: www.atosborne.nl E-mail: info@atosborne.nl J.F. Kennedylaan 100 Postbus 168 3740 AD BAARN

E-mail: rob.veeke@significant.nl Thorbeckelaan 91 3771 ED BARNEVELD

Ucility BV

tel: 030-2735070 fax: 030-2724756 Inl.: V.L.N. van Hooijdonk

Yask B.V.

Internet: www.yask.nl E-mail: info@yask.nl Rivium 1e straat 75 2909 LE CAPELLE A/D IJSSEL

tel: 010-2889377 fax: 010-2889342 Inl.: A. Jansen

Internet: www.brinkgroep.nl E-mail: a.veltmaat@brinkgroep.nl Postbus 177 tel: 070-3015301 2260 AD LEIDSCHENDAM Inl.: ing. A.W. Veltmaat

facility management

FGB Facility Management

Bezoekersregistratie

Internet: www.humanagement.nl E-mail: mail@humanagement.nl Papsouwselaan 119-N1 tel: 015-2150015 Postbus 535 fax: 015-2150010 2600 AM DELFT Inl.: Gerard M.J. de Bruijn Internet: www.nl.issworld.com E-mail: info@nl.issworld.com Rijnzathe 8 Postbus 115 3454 ZJ DE MEERN

tel: 030-2424344 fax: 030-2424947

Internet: www.johnsoncontrols.nl E-mail: gwsinfo.nl@jci.com Boeing Avenue 8 tel: 020-6547474 1119 PB SCHIPHOL-RIJK fax: 020-6547490

Laanbroek Schoeman adviseurs b.v. Internet: www.lsadviseurs.nl E-mail: info@lsadviseurs.nl Jan van Leentvaarlaan 25 3065 DC ROTTERDAM

tel: 010-2660044 fax: 010-2660055 Inl.: Werner Schoeman

Planon B.V.

Internet: www.planonsoftware.com E-mail: info-NL@planonsoftware.com Postbus 38074 tel: 024-6413135 6503 AB NIJMEGEN fax: 024-6422942 Inl.: Anne-Marie Kleiss

Procore huisvesting en facility management Internet: www.procore.nl E-mail: mhaan@procore.nl Hoefbladstraat 20-22 2153 EX NIEUW-VENNEP

G10 BV

Internet: www.g10.nl E-mail: info@g10.nl Middel 6 1551 SP WESTZAAN

tel: 075-6403535 fax: 075-6403566 Inl.: Sven Jansen

facility management FMIS

ISS Facility Services

Johnson Controls

Advisering Internet: www.deerns.nl E-mail: contact@deerns.nl Fleminglaan 10 2280 CE RIJSWIJK

Decorum Kantoormeubelverhuur

Humanagement tel: 010-2981133 fax: 010-2981131

tel: 0172-504000 fax: 0172-504001 Inl.: Binnendienst sales

Significant B.V.

Internet: www.fgbfacilitygroup.nl E-mail: info@fgbfacilitygroup.nl Elektraweg 5 tel: 010-5997262 3144 CB MAASSLUIS fax: 010-5990018 Inl.: drs. R.J.C. (Ron) Dillen

Advisering

Internet: www.servicepoint.nl E-mail: info@servicepoint.nl Genielaan 2 Postbus 164 2400 AD ALPHEN A/D RIJN

Internet: www.andrewssykes.nl E-mail: haastert@andrewssykes.nl Postbus 33 tel: 010-5214455 2665 ZG BLEISWIJK fax: 010-5215719 Inl.: R.A. van Haastert

AT Osborne B.V.

Koffie-automaten

Internet: www.trigion.nl E-mail: info@trigion.nl Karel Doormanweg 4 3115 JD SCHIEDAM

tel: 0162-447337 fax: 0162-454388

Service Point Nederland B.V.

tel: 088-7762670 fax: 088-7762870 Inl.: M. de Haan

Axxerion Facility Services B.V. Internet: www.axxerionfs.nl E-mail: info@axxerionfs.nl Ressenerbroek 26b 6666 MR HETEREN

tel: 026-4742420 fax: 026-4742392 Inl.: ing. J.J. Verschuren

Famas Facility Management Solutions Internet: www.famas.nl E-mail: bkassels@famas.nl Saal van Zwanenbergweg 11 5026 RM TILBURG

tel: 013-4636808 fax: 013-4636815 Inl.: ing. B.J. Kassels

NPQ FM Solutions

Internet: www.NPQfm.com E-mail: marketing@NPQmail.com Postbus 148 tel: 030-6597411 3980 CC BUNNIK fax: 030-6567283 Inl.: V. van Doornik

Planon B.V.

Internet: www.planonsoftware.com E-mail: info-NL@planonsoftware.com Postbus 38074 tel: 024-6413135 6503 AB NIJMEGEN fax: 024-6422942 Inl.: Anne-Marie Kleiss

61 Facility Management Magazine | Guide 2013 | 105

infogids TOPdesk

Internet: www.topdesk.nl E-mail: info@topdesk.nl Martinus Nijhofflaan 2 2624 ES DELFT

facility management tel: 015-2700920 fax: 015-2575256 Inl.: Afdeling Verkoop

Ultimo Software Solutions bv Internet: www.ultimo.net/nl E-mail: info@ultimo.net Postbus 220 8070 AE NUNSPEET

tel: 0341-423737 fax: 0341-421172 Inl.: drs. E. Noordermeer

facility management Inkoop Significant B.V.

E-mail: rob.veeke@significant.nl Thorbeckelaan 91 3771 ED BARNEVELD

tel: 010-2889377 fax: 010-2889342 Inl.: A. Jansen

Interim Management FGB Facility Management

Internet: www.fgbfacilitygroup.nl E-mail: info@fgbfacilitygroup.nl Elektraweg 5 tel: 010-5997262 3144 CB MAASSLUIS fax: 010-5990018 Inl.: drs. R.J.C. (Ron) Dillen

Humanagement

Internet: www.humanagement.nl E-mail: mail@humanagement.nl Papsouwselaan 119-N1 tel: 015-2150015 Postbus 535 fax: 015-2150010 2600 AM DELFT Inl.: Gerard M.J. de Bruijn

Service Point Nederland B.V. tel: 0172-504000 fax: 0172-504001 Inl.: Binnendienst sales

Total Facility Management

Internet: www.tfm.nl E-mail: info@tfm.nl Dr. van Lookeren Campagneweg 3 tel: 038-4555120 8025 BX ZWOLLE fax: 038-4555121 Inl.: A.M Verbeek

VFM - facility people Internet: www.vfm.nl E-mail: info@vfm.nl Nieuwegracht 24a 3512 LR UTRECHT

Aiber

Internet: www.aiber.nl E-mail: info@aiber.nl Oud AA 4b 3621 LB BREUKELEN

Internet: www.cegelec.nl E-mail: info.nl@cegelec.com Databankweg 7 Postbus 192 3800 AD AMERSFOORT

tel: 0346-217480 fax: 0346-217481 Inl.: M. Kok

tel: 033-4544244 fax: 078-6918333 Inl.: J.M.M. Brok

Sodexo Altys B.V.

tel: 020-5028000 fax: 020-5028800 Inl.: David van Stijn

Internet: www.struktonworksphere.com E-mail: info.ws@strukton.com Westkanaaldijk 2 tel: 030-2407320 Postbus 1025 fax: 030-2407321 3600 BA MAARSSEN Inl.: J. Winnubst

WIAR | Facility Management BV tel: 010-2701000 fax: 010-2701009 Inl.: ing. R. Witvliet

Yask B.V.

Internet: www.cegelec.nl E-mail: info.nl@cegelec.com Databankweg 7 Postbus 192 3800 AD AMERSFOORT

tel: 033-4544244 fax: 033-4554245 Inl.: J.M.M. Brok

Advisering Brink Groep

Internet: www.brinkgroep.nl E-mail: a.veltmaat@brinkgroep.nl Postbus 177 tel: 070-3015301 2260 AD LEIDSCHENDAM Inl.: ing. A.W. Veltmaat

Deerns raadgevende ingenieurs bv Internet: www.deerns.nl E-mail: contact@deerns.nl Fleminglaan 10 2280 CE RIJSWIJK

tel: 088-3740000 fax: 088-3740010 Inl.: ir. A.G.W. Glavimans

Internet: www.innax.nl E-mail: pvangameren@innax.nl Plesmanstraat 62 Postbus 445 3900 AK VEENENDAAL

tel: 088-5533300 fax: 088-5533900 Inl.: P. van Gameren

gebouwmanagement Gebouwinstallaties Royal Haskoning

Internet: www.royalhaskoning.com E-mail: g.jansen@royalhaskoning.com Postbus 151 tel: 024-3284471 6500 AD NIJMEGEN fax: 024-3604221 Inl.: ing. G.A. Jansen

gebouwmanagement tel: 010-2889377 fax: 010-2889342 Inl.: A. Jansen

facility management Receptiediensten

tel: 030-2735070 fax: 030-2724756 Inl.: V.L.N. van Hooijdonk

Internet: www.yask.nl E-mail: info@yask.nl Rivium 1e straat 75 CAPELLE A/D IJSSEL

tel: 010-2889377 2909 LE fax: 010-2889342 Inl.: A. Jansen

gebouwbeheer tel: 010-2889377 fax: 010-2889342 Inl.: A. Jansen

Onderhoud gebouwinstallaties Cegelec B.V.

Internet: www.cegelec.nl E-mail: info.nl@cegelec.com Databankweg 7 Postbus 192 3800 AD AMERSFOORT

tel: 033-4544244 fax: 033-4554245 Inl.: J.M.M. Brok

draaijer+partners bv

Advisering Internet: www.provenworkspace.nl E-mail: info@provenworkspace.nl Postbus 406 tel: 088-4055500 2501 CK DEN HAAG Inl.: D. Krens

Advisering Internet: www.deerns.nl E-mail: contact@deerns.nl Fleminglaan 10 2280 CE RIJSWIJK

het nieuwe werken

Provenworkspace

Deerns raadgevende ingenieurs bv tel: 088-3740000 fax: 088-3740010 Inl.: ir. A.G.W. Glavimans

Internet: www.draaijerpartners.nl E-mail: info@draaijerpartners.nl Postbus 436 tel: 050-5244666 9700 AK GRONINGEN fax: 050-5258982 Inl.: H. Dijksma

62 106

Geb.- en installatiebeheer op afstand

INNAX GEBOUW & OMGEVING

Strukton Worksphere

Internet: www.yask.nl E-mail: info@yask.nl Rivium 1e straat 75 2909 LE CAPELLE A/D IJSSEL

gebouwbeheer

gebouwmanagement

Internet: www.johnsoncontrols.nl E-mail: gwsinfo.nl@jci.com Boeing Avenue 8 tel: 020-6547474 1119 PB SCHIPHOL-RIJK fax: 020-6547490

Internet: www.wiar.nl E-mail: info@wiar.nl van Vollenhovenstraat 38 3016 BJ ROTTERDAM

tel: 088-5533300 fax: 088-5533900 Inl.: P. van Gameren

Cegelec B.V.

Internet: www.facilicomfacilitysolutions.nl E-mail: solutions@facilicom.nl Karel Doormanweg 4 tel: 010-2981450 3115 JD SCHIEDAM fax: 010-2981411 Inl.: R.M.G. Verbeek

Internet: www.sodexo.com E-mail: info.nl@sodexo.com Stationsplein 101 Postbus 75045 1117 ZN SCHIPHOL-OOST

Internet: www.innax.nl E-mail: pvangameren@innax.nl Plesmanstraat 62 Postbus 445 3900 AK VEENENDAAL

Yask B.V.

Internet: www.yask.nl E-mail: info@yask.nl Rivium 1e straat 75 2909 LE CAPELLE A/D IJSSEL

tel: 040-2332800 fax: 040-2332850 Inl.: Saskia Dehl

Johnson Controls

facility management

Internet: www.servicepoint.nl E-mail: info@servicepoint.nl Genielaan 2 Postbus 164 2400 AD ALPHEN A/D RIJN

Internet: www.aa-fm.com E-mail: info@aa-fm.com Postbus 80009 5600 JZ EINDHOVEN

Facilicom Facility Solutions B.V. tel: 030-2735070 fax: 030-2724756 Inl.: V.L.N. van Hooijdonk

Yask B.V.

Internet: www.yask.nl E-mail: info@yask.nl Rivium 1e straat 75 2909 LE CAPELLE A/D IJSSEL

AAFM Facility Management B.V.

Cegelec B.V. tel: 0342-405240 fax: 0342-405246 Inl.: drs. R.A.F. Veeke

VFM - facility experts Internet: www.vfm.nl E-mail: info@vfm.nl Nieuwegracht 24a 3512 LR UTRECHT

Maincontractors

INNAX GEBOUW & OMGEVING

huisvesting Advisering Aiber

Internet: www.aiber.nl E-mail: info@aiber.nl Oud AA 4b 3621 LB BREUKELEN

tel: 0346-217480 fax: 0346-217481 Inl.: M. Kok

fmm infogids infogids AT Osborne B.V.

Internet: www.atosborne.nl E-mail: info@atosborne.nl J.F. Kennedylaan 100 Postbus 168 3740 AD BAARN

tel: 035-5434343 fax: 035-5434344 Inl.: ir. P.R. Schoonhoven

Brink Groep

Internet: www.brinkgroep.nl E-mail: a.veltmaat@brinkgroep.nl Postbus 177 tel: 070-3015301 2260 AD LEIDSCHENDAM Inl.: ing. A.W. Veltmaat

draaijer+partners bv

Internet: www.draaijerpartners.nl E-mail: info@draaijerpartners.nl Postbus 63 tel: 030-6592333 3980 CB BUNNIK fax: 030-6592345 Inl.: J.H.F. Drenthen

Johnson Controls

Internet: www.johnsoncontrols.nl E-mail: gwsinfo.nl@jci.com Boeing Avenue 8 tel: 020-6547474 1119 PB SCHIPHOL-RIJK fax: 020-6547490

Jones Lang LaSalle

Internet: www.joneslanglasalle.nl E-mail: eric.martens@eu.jll.com Strawinskylaan 3103 tel: 020-5405405 Postbus 75208 fax: 020-6611566 1070 AE AMSTERDAM Inl.: Eric Martens

Laanbroek Schoeman adviseurs b.v. Internet: www.lsadviseurs.nl E-mail: info@lsadviseurs.nl Jan van Leentvaarlaan 25 3065 DC ROTTERDAM

tel: 010-2660044 fax: 010-2660055 Inl.: Werner Schoeman

Procore huisvest. en facility management Internet: www.procore.nl E-mail: mhaan@procore.nl Hoefbladstraat 20-22 2153 EX NIEUW-VENNEP

tel: 088-7762670 fax: 088-7762870 Inl.: M. de Haan

The Room Industry

Internet: www.theroomindustry.com E-mail: info@theroomindustry.com Postbus 34 tel: 010-2711050 3000 AA ROTTERDAM fax: 010-2711055 Inl.: J.A.A. Romijn

Royal Haskoning

Internet: www.royalhaskoning.com E-mail: e.tendam@royalhaskoning.com Postbus 151 tel: 024-3284471 6500 AD NIJMEGEN fax: 024-3604221 Inl.: mw. ir. E. ten Dam

Twynstra Gudde Adviseurs en Managers Internet: www.twynstragudde.nl E-mail: clm@tg.nl Stationsplein 1 3818 LE AMERSFOORT

tel: 033-4677699 fax: 033-4677683 Inl.: ing. C.E.M. Lemmens

Ucility BV

Internet: www.ucility.nl E-mail: info@ucility.nl Wolga 2 2491 BJ DEN HAAG

tel: 088-0023088 fax: 088-0023085 Inl.: J.E.M. (Hans) Bloemen

VEG Interior Building Systems BV Internet: www.vegoffice.com E-mail: info@vegoffice.com Het Eeuwsel 6 Postbus 6524 5600 HM EINDHOVEN

tel: 040-2962875 fax: 040-2449890 Inl.: ir. B. van Egmond

WIAR | Project Management BV Internet: www.wiar.nl E-mail: info@wiar.nl van Vollenhovenstraat 38 3016 BJ ROTTERDAM

Jones Lang LaSalle

office services

tel: 010-2701000 fax: 010-2701009 Inl.: ing. R. Witvliet

huisvesting

Dienstverlening en beheer Berendsen Textiel Service Internet: www.berendsen.nl E-mail: info@berendsen.nl Pieter Calandweg 2 6827 BK ARNHEM

Laanbroek Schoeman adviseurs b.v. tel: 026-3848140 fax: 026-3848147 Inl.: Front Office

Service Point Nederland B.V. Internet: www.servicepoint.nl E-mail: info@servicepoint.nl Genielaan 2 Postbus 164 2400 AD ALPHEN A/D RIJN

tel: 0172-504000 fax: 0172-504001 Inl.: Binnendienst sales

tel: 010-2660044 fax: 010-2660055 Inl.: Werner Schoeman

The Room Industry

Internet: www.theroomindustry.com E-mail: info@theroomindustry.com Postbus 34 tel: 010-2711050 3000 AA ROTTERDAM fax: 010-2711055 Inl.: J.A.A. Romijn

projectinrichting

Opleidingsinstituten

Garderobekasten

Service Point Nederland B.V.

Drechtwerk ComGuard速

Internet: www.servicepoint.nl E-mail: info@servicepoint.nl Genielaan 2 Postbus 164 2400 AD ALPHEN A/D RIJN

tel: 0172-504000 fax: 0172-504001 Inl.: Binnendienst sales

Internet: www.loggere.com E-mail: info@loggere.com Postbus 5000 4803 EA BREDA

Training

tel: 076-5240830 fax: 076-5207255

Sonesto BV (Lockers)

Trigion Beveiliging Internet: www.trigion.nl E-mail: info@trigion.nl Karel Doormanweg 4 3115 JD SCHIEDAM

Internet: www.comguard.nl E-mail: comguard@drechtwerk.nl Kamerlingh Onnesweg 1 tel: 078-6525422 3316 GK DORDRECHT fax: 078-6187460 Inl.: L. Bas / H. van Galen

Loggere Metaalwerken B.V.

opleidingen

tel: 010-2981133 fax: 010-2981131

Internet: www.sonesto.nl E-mail: info@sonesto.nl De Boeg 4 9206 BB DRACHTEN

tel: 0512-539394 fax: 0512-538801 Inl.: G. Sloots

personeel

projectinrichting

Werving en selectie

Interieurbeplanting

FGB Facility Professionals

De Klerk Bloemsierkunst & Interieurbeplanting

Internet: www.fgbfacilitygroup.nl E-mail: i.vasenna@fgbfacilitygroup.nl Elektraweg 5 tel: 010-5997085 3144 CB MAASSLUIS fax: 010-5990018 Inl.: mw. I. (Ingrid) Vasenna

Hospitality Interim

Internet: www.hospitality-interim.nl E-mail: i.debekker@hospitality-interim.nl Smallepad 13-15 tel: 033-4625556 3811 MG AMERSFOORT fax: 033-4625552 Inl.: mw. I. de Bekker

projectinrichting Kantoorinnovatie

draaijer+partners bv

Service Point Nederland B.V. tel: 0172-504000 fax: 0172-504001 Inl.: Binnendienst sales

projectinrichting Advisering

Internet: www.draaijerpartners.nl E-mail: info@draaijerpartners.nl Postbus 63 tel: 030-6592333 3980 CB BUNNIK fax: 030-6592345 Inl.: J.H.F. Drenthen

Laanbroek Schoeman adviseurs b.v. Internet: www.lsadviseurs.nl E-mail: info@lsadviseurs.nl Jan van Leentvaarlaan 25 3065 DC ROTTERDAM

tel: 010-2660044 fax: 010-2660055 Inl.: Werner Schoeman

The Room Industry

Technisch beheer Cegelec B.V.

draaijer+partners bv

Internet: www.draaijerpartners.nl E-mail: info@draaijerpartners.nl Postbus 63 tel: 030-6592333 3980 CB BUNNIK fax: 030-6592345 Inl.: J.H.F. Drenthen

DTZ Zadelhoff

Internet: www.dtz.nl E-mail: hberg@dtz.nl Oorsprongpark 12 Postbus 19125 3501 DC UTRECHT

tel: 040-2441122 fax: 040-2444889 Inl.: J. van der Hulst

Internet: www.brinkgroep.nl E-mail: a.veltmaat@brinkgroep.nl Postbus 177 tel: 070-3015301 2260 AD LEIDSCHENDAM Inl.: ing. A.W. Veltmaat

Beheer Internet: www.servicepoint.nl E-mail: info@servicepoint.nl Genielaan 2 Postbus 164 2400 AD ALPHEN A/D RIJN

Internet: www.de-klerk.nl E-mail: info@de-klerk.nl Marconilaan 203 5612 HS EINDHOVEN

Brink Groep

postkamer

Brink Groep

tel: 033-4544244 fax: 033-4554245 Inl.: J.M.M. Brok

Internet: www.lsadviseurs.nl E-mail: info@lsadviseurs.nl Jan van Leentvaarlaan 25 3065 DC ROTTERDAM

opleidingen

Internet: www.brinkgroep.nl E-mail: a.veltmaat@brinkgroep.nl Postbus 177 tel: 070-3015301 2260 AD LEIDSCHENDAM Inl.: ing. A.W. Veltmaat

Internet: www.cegelec.nl E-mail: info.nl@cegelec.com Databankweg 7 Postbus 192 3800 AD AMERSFOORT

Internet: www.joneslanglasalle.nl E-mail: roeland.houtman@eu.jll.com Alexanderveld 89 tel: 070-3181313 Postbus 84047 fax: 070-3643908 2508 AA DEN HAAG Inl.: ir. R.E.F. Houtman MRE

tel: 030-2320000 fax: 030-2369102 Inl.: ir. H.F.C. van den Berg

Internet: www.theroomindustry.com E-mail: info@theroomindustry.com Postbus 34 tel: 010-2711050 3000 AA ROTTERDAM fax: 010-2711055 Inl.: J.A.A. Romijn

Royal Haskoning

Internet: www.royalhaskoning.com E-mail: e.tendam@royalhaskoning.com Postbus 151 tel: 024-3284471 6500 AD NIJMEGEN fax: 024-3604221 Inl.: mw. ir. E. ten Dam

SV Interieurgroep bv Internet: www.sv.nl E-mail: info@sv.nl Postbus 34018 3005 GA ROTTERDAM

tel: 010-2112050 fax: 010-4223495

63 Facility Management Magazine | Guide 2013 | 107

fmm infogids infogids Ucility BV

Internet: www.ucility.nl E-mail: info@ucility.nl Wolga 2 2491 BJ DEN HAAG

tel: 088-0023088 fax: 088-0023085 Inl.: J.E.M. (Hans) Bloemen

WIAR | Contract Management BV Internet: www.wiar.nl E-mail: info@wiar.nl van Vollenhovenstraat 38 3016 BJ ROTTERDAM

tel: 010-2701000 fax: 010-2701009 Inl.: ing. R. Witvliet

vastgoed

verhuizingen

Advisering

Dienstverlening en uitvoering

RentReview

Deudekom

Internet: www.rentreview.nl E-mail: info@rentreview.nl Barbara Strozzilaan 201 1083 HN AMSTERDAM

reprografie

verhuizingen

Beheer

Advisering

Service Point Nederland B.V.

Brink Groep

Internet: www.servicepoint.nl E-mail: info@servicepoint.nl Genielaan 2 Postbus 164 2400 AD ALPHEN A/D RIJN

tel: 0172-504000 fax: 0172-504001 Inl.: Binnendienst sales

schoonmaakonderhoud Advisering

tel: 036-3030550 fax: 036-3030551 Inl.: M. van Dijken

Masterkey-Plus BV

Internet: www.masterkey-plus.nl E-mail: commercie@masterkey-plus.nl Lange Amerikaweg 67 tel: 055-5384545 Postbus 20014 fax: 055-5384546 7302 HA APELDOORN Inl.: Lisanne Hulshof

schoonmaakonderhoud Schoonmaakbedrijven Asito B.V.

Internet: www.asito.com E-mail: info@asito.com Plesmanweg 24 Postbus 375 7600 AJ ALMELO

Deudekom

Internet: www.lsadviseurs.nl E-mail: info@lsadviseurs.nl Jan van Leentvaarlaan 25 3065 DC ROTTERDAM

NEDVAN Verhuizingen/Facilitaire dienstverlening

PA van Rooyen Top Movers

Internet: www.brinkgroep.nl E-mail: a.veltmaat@brinkgroep.nl Postbus 177 tel: 070-3015301 2260 AD LEIDSCHENDAM Inl.: ing. A.W. Veltmaat Internet: www.deudekom.nl E-mail: eric.sens@deudekom.nl Industrieweg 35 1115 AD DUIVENDRECHT

tel: 020-6981981 Inl.: E.H.C. Sens

Internet: www.nedvan.nl E-mail: a.vanderkooij@nedvaninternational.com Industrieweg 15 tel: 0172-446935 2382 NR ZOETERWOUDE Inl.: A. van der Kooij

tel: 020-6981981 Inl.: E.H.C. Sens

Laanbroek Schoeman adviseurs b.v.

ATIR B.V.

Internet: www.atir.nl E-mail: info@atir.nl Edvard Munchweg 61 1328 MK ALMERE

tel: 088-2050000 Inl.: mw. M. Huisman N. ter Mors

Internet: www.deudekom.nl E-mail: eric.sens@deudekom.nl Industrieweg 35 1115 AD DUIVENDRECHT

tel: 010-2660044 fax: 010-2660055 Inl.: Werner Schoeman

NEDVAN Verhuismanagement en advies

Internet: www.nedvan.nl E-mail: a.vanderkooij@nedvaninternational.com Industrieweg 15 tel: 0172-446935 2382 NR ZOETERWOUDE Inl.: A. van der Kooij

Internet: www.pavanrooyen.nl E-mail: verkoop@pavanrooyen.nl Postbus 50 tel: 0297-514000 1420 AB UITHOORN Inl.: P.A. van Rooyen

Pot Verhuizingen / Logistiek

Internet: www.potverhuizingen.nl E-mail: info@potholding.nl Databankweg 18 tel: 033-4508210 3821 AL AMERSFOORT fax: 033-4616614 Inl.: L. Aarts

Roldo Rent B.V.

Internet: www.roldorent.nl E-mail: info@roldorent.nl Postbus 273 3850 AG ERMELO

tel: 0341-564340 fax: 0341-564197 Inl.: mw. G.E. Leeuwis

Varodarent

Internet: www.varodarent.nl E-mail: verhuur@varodarent.nl Postbus 132 1420 AC UITHOORN

tel: 0297-514000 Inl.: J.G.A. Berrens

PA van Rooyen Top Movers

Internet: www.pavanrooyen.nl E-mail: advisering@pavanrooyen.nl Postbus 50 tel: 0297-514000 1420 AB UITHOORN Inl.: N. Pezerovic

Ucility BV

Internet: www.ucility.nl E-mail: info@ucility.nl Wolga 2 2491 BJ DEN HAAG

tel: 088-0023088 fax: 088-0023085 Inl.: J.E.M. (Hans) Bloemen

tel: 0546-484950 fax: 0546-484955 Inl.: J.B. Kroeze

CSU Cleaning Services Internet: www.csu.nl E-mail: info@csu.nl Veghelsedijk 2 5406 TE UDEN

tel: 0413-285111 fax: 0413-251455 Inl.: R. van Swieten

Dolmans Facilitaire Diensten Internet: www.dolmans.com E-mail: info@dolmans.com Postbus 69 3400 AB IJSSELSTEIN

tel: 088-3656200 Inl.: Afdeling Salessupport

EVON Services B.V.

Internet: www.evonservices.nl E-mail: info@evonservices.nl Zandzuigerstraat 91 1333 MX ALMERE

tel: 036-5378913 fax: 036-5376944 Inl.: J. de Vries

Hago Nederland B.V. Internet: www.hago.nl In de Cramer 8 Postbus 2619 6401 DC HEERLEN

tel: 045-5738738 fax: 045-5715264

Hectas Bedrijfsdiensten C.V. Internet: www.hectas.nl E-mail: info@hectas.nl Geograaf 30 Postbus 2197 6802 CD ARNHEM

tel: 026-3171717 fax: 026-3181818 Inl.: J.G.J. Wortelboer

ISS Cleaning Services

Internet: www.nl.issworld.com E-mail: info@nl.issworld.com Rijnzathe 8 Postbus 115 3454 ZJ DE MEERN

64 108

tel: 030-2424344 fax: 030-2424947

Uw bedrijf in de FMM Infogids? Voor € 395,– bent u vindbaar voor uw nieuwe klanten in de FMM Infogids en de FMM Bedrijvengids op www.fmm.nl Voor meer informatie neemt u contact op met Lisa Kolkert, 020-582 66 71 of l.kolkert@weka.nl

fmm guide 2013

M 39

B BIS

83 97

J Johnson Controls

Solved STB

61 88

G Gom

Prorest Catering

F Facilicom Facility Solutions FGB Facility Group

C Cormet

MK2 Audiovisueel

TBI techniek TOPdesk Trigion Twynstra Gudde

87 40 90 48

V Veenman

L Laanbroek Schoeman adviseurs

Facility Management Magazine | Guide 2013 | 109

facility management magazine 2012

Index Titel beleving Talentmanagement in dienst van klantbeleving Onderzoek facility beleving ‘Gastvrijheid zit tussen de oren’ Cocreatie essentieel bij belevingseconomie Hostmanship binnen facilitaire regieorganisaties Schoonmaken met hostmanship in de genen Gastvrijheid in het Albert Schweitzer ziekenhuis

Auteur

Editie Pagina

Peter Bekkering Stephan van Gelder Jack van Eekelen Peter Bekkering Charlotte Aaldering, Anouk van Berkum, Maurice Maassen Eliza van den Anker Marion Doets, Theo van der Voordt, Patrick Bos, Monique Willemse

198 198 201 201 204 204

22 56 50 54 22 26

206

duurzaamheid Energiekosten besparen bij leegstand Cofely en Thermae 2000 tekenen voor energievoorziening en -opwekking Veel winst te behalen bij Nederlandse ziekenhuizen Cradle to Cradle uitgangspunt bij samenwerking Renoveren of verhuizen? Van Gogh Museum streeft naar hoogste level van duurzaamheid ‘De moderne facility manager adviseert over duurzaamheid’ ESCo's garanderen energiebesparing

Anna Wouters Eliza van den Anker Annemieke van Ramshorst Eliza van den Anker Theo van der Voordt, Hilde Remøy, Tim Hendrikx Peter Bekkering Lennart van der Eerden Toine Al

197 197 199 202 202 202 203 206

21 28 20 24 50 54 22 16

fm in de zorg ‘De vakkennis moet terug’ Zorgsector kan 100 miljoen euro besparen op energie De organisatiestrategie van het Erasmus MC Roomservice in het Deventer Ziekenhuis Brandveiligheid is een continu proces Samenwerking tussen Osira Amstelring en Hago Zorg

Peter Bekkering Steven van Dort Elkie Abas, Naomi Venema Jack van Eekelen Peter Bekkering Eliza van den Anker

205 205 205 205 205 206

10 44 48 52 56 26

fmis Uw FMIS in de Cloud Trends en ontwikkelingen in de FMIS-markt 2012 Rondetafelgesprek FMISmonitor Integratie PDC met FMIS kan inzicht opleveren

Wolter Lier Job van Barneveld Jack van Eekelen Marieke Spapens

197 203 203 203

50 48 52 56

198 199 200 201 201 203 204

18 30 26 26 42 38 18

204 204 204 205

48 52 56 28

197 197 198 199 199

31 34 34 34 42

200 200 201 201 202 202

28 34 18 36 18 34

het nieuwe werken HNW: ideaal en praktijk Millenials en komende generaties denken echt anders Nieuw interieurconcept voor flexwerkplek Amstelcampus kiest voor FLOW Draagvlak bepaalt succes videoconferencing De werkomgeving in 2020 ARAG introduceert Het Nieuwe Werken in bestaand gebouw Ruimtelijke gevolgen van Het Nieuwe Werken Waterschap Hollandse Delta houdt HNW tegen het licht ‘Het wachten is op de facility makelaar’ Wat is de ideale Third Place? huisvesting en vastgoed Nieuw kantoor voor gemeente Beverwijk BP Raffinaderij Rotterdam Hoofdkantoor Vodafone Amsterdam Hoofdkantoor KPN Den Haag De toekomst van kantoren Bestaand vastgoed succesvol hergebruiken UPC-kantoor Leeuwarden Provincie Utrecht kiest voor duurzame restyling in voormalig Fortis-pand Stadhuis Zaanstad Beter ontwerpen en beheren met BIM Siemens Hengelo

110

Leon Geerdink, Naomi van Dam, Karin Bosman, Michaël Geerdink Judith Chin Kwie Joe-Donkers, Erick Wuestman Eliza van den Anker Annelies Meijers Jack van Eekelen Jan Joost Flim, Arrien Termaat Peter Bekkering Anouk Maat, Leonie Janssen-Jansen, Guido Kuijer, Hanneke Woutersen-Vreman Jack van Eekelen Toine Al Lisa Hut

Marieke Ordelmans Eliza van den Anker Eliza van den Anker Eliza van den Anker Eliza van den Anker Thijs Edelkoort, Niels Vlieg, Stef Weekers, Pepijn Schoonhoven Eliza van den Anker Peter Bekkering Eliza van den Anker Peter Bekkering Eliza van den Anker

index

Titel

Auteur

ING cluster vijf panden in de Entree Nieuwe hoofdkantoor van Eneco Rotterdam De aantrekkingskracht van gebouwen Sigmax Enschede Tussenbalans nieuwe huisvesting Kromhout Kazerne Verpleeg- en behandelcentrum Laarstaete, Lelystad Regiokantoor Joulz

Peter Bekkering Eliza van den Anker Frank van Enckevort, Ronald Beckers Eliza van den Anker Peter Bekkering Eliza van den Anker Eliza van den Anker

203 203 204 204 205 205 206

16 30 28 32 22 32 32

inkoop en contractmanagement Kosten besparen door energie (opnieuw) aan te besteden Aanbesteden 2.0 Hospitality gaat samen met duurzaamheid Het nieuwe inkopen bij de Rijksoverheid Yask en Digit Parc Breda tekenen samenwerkingsovereenkomst PPS-constructie bij Defensie Cormet nieuwe cateraar Wageningen UR Categoriemanagement bij het Rijk DBFMO-constructie voor duurzame huisvesting Optimaliseren van facilitaire contracten Samenwerking Vitam Catering en Waternet ‘Uitbesteden is de kunst van het loslaten’ Van ontzorgen naar prestatieafspraken

Jos van der Heijden Joop van Duren en Ger Lugger Eliza van den Anker Walter van der Es Eliza van den Anker Jack van Eekelen Eliza van den Anker Walter van der Es Albert Hulshoff Eliza van den Anker Eliza van den Anker Eliza van den Anker Peter Bekkering

197 197 198 198 199 200 201 201 203 203 205 198 206

18 23 28 40 28 16 24 30 24 28 26 44 46

‘Facility manager moet financiële consequenties kennen’ ‘Het businessplan is geen statisch stuk’ Rapport benchmark facilitaire organisaties geeft inzicht

Elsbeth de Korte, Merle Blok, Lottie Kuijt-Evers, Paul Iske, Peter Vink Pieter van den Herik Jack van Eekelen Claudio Lange

198 199 200 205

30 24 20 16

facilitaire organisatie Niet kijken, maar zien FM in de toekomst Het moet kloppen Trends en uitdagingen in een onvoorspelbaar decennium Geen project of programma, maar aanpak Marketing steeds belangrijker in facility management Pionieren met een facilitair bedrijf in het museum Veiligheid boven alles ‘Onderschat je mensen niet’ ‘Facility manager moet bovenal flexibel zijn’ Daadwerkelijk kosten besparen binnen FM ‘Liever nuchterheid dan luchtkastelen’ ‘Branding IKEA-FM grootste uitdaging’ ‘Houtskoolschets in plaats van haarvaten’ Innovatieplatform Essent geeft energie

Peter Bekkering Nico Lemmens Peter Bekkering Nico Lemmens Peter Bekkering Peter Bekkering Caroline Berkhof Peter Bekkering Peter Bekkering Peter Bekkering Marjon van der Ven-Klootwijk Peter Bekkering Toine Al Peter Bekkering Peter Nefkens

197 197 198 198 199 199 199 200 201 202 202 203 204 206 206

10 54 10 50 10 48 56 10 10 10 26 10 10 10 50

facilitaire dienstverlening Van facility naar demand management Facilicom en FMM: al bijna 25 jaar twee zielen, één gedachte FM = formulemanagement

Bote Scholtens, Dick Plomp, Herman Kok Peter Bekkering Fred Meijer

197 200 202

40 48 30

performance management Innovatiemanagement en FM

Editie Pagina

Facility Management Magazine | Guide 2013 | 111

NUR 801 ISBN 978 90 5883 385 3 WEKA Uitgeverij BV

112