Corporatiebouw 2013-6 by MIXpress

CORPORATIE BOUW

bouw, renovatie en onderhoud voor alle corporaties

Corporaties bouwen kleiner

Hotspot-aanpak woninginbraken

Thema Techniek: Dakvensters

Ben van Baardwijk, ZOwonen

â&#x20AC;&#x2DC;Nieuwe woning achter historische gevelâ&#x20AC;&#x2122; 2e jaargang - nummer 6 - december 2013

DUCO at HOME

De totaaloplossing voor een gezond en comfortabel binnenklimaat

Duco CO2 System

Duco Comfort System

DucoTronic System

Eenvoudige ‘natuurlijke’ ventilatie

‘Plug & Play’ met Vraaggestuurde Ventilatie

De ultieme vorm van ‘Natuurlijke’ Ventilatie

De DucoBox wordt gestuurd op basis van

Eenvoudig te installeren Vraaggestuurd

Vraaggestuurd

CO2 metingen in de leefruimte. Dit maakt het

Natuurlijk Ventilatiesysteem ‘VNV’. Ideaal voor

‘VNV’. Stuurt de luchttoevoer en -afvoer

Ventilatiesysteem

eenvoudig, efficiënt en budgetvriendelijk.

renovatieprojecten. Ventileert op basis van

volledig automatisch op basis van °C, CO2

Voor de toevoer is een uitgebreid gamma

CO2 en RH (vochtmeting). Meting aan de bron.

en RH (vochtmeting). Meting aan de bron.

zelfregelende roosters beschikbaar.

Communiceert draadloos via Z-wave protocol.

Keuze uit compleet gamma ZR roosters.

Keuze uit compleet gamma elektronische toevoerroosters.

0,11 Cwinst

0,14 Cwinst

NEN 7120

C4a

C4b

NEN 8088-1

We inspire at www.duco.eu

info@duco.eu - Handelsstraat 19 - 8630 Veurne - Belgium - tel +32 58 33 00 33 - fax +32 58 33 00 44

HOME OF OXYGEN

Natuurlijk

VOORWOOR

VO ORWO ORD

SJOEWNE SJPOARKOLONIE Slopen? Dat leek de enige optie in de Sittardse wijk Sjpoarkolonie (Spoorkolonie). Bij nader inzien - en op stevig aandringen van de oorspronkelijke bewoners - koos de woningcorporatie echter voor behoud van de oorspronkelijke gevels. En daarachter bouwde ze 55 nieuwe woningen en appartementen met energielabel A.

CORPORATIE BOUW

bouw, renovatie en onderhoud voor alle corporaties

Corporaties bouwen kleiner

Deze operatie vergde zeer speciale bouwdetails en vereiste bovendien slim indelen van de nieuwe woningen op de bestaande ruimte. En tijdens dat proces had de corporatie steeds volop te maken met actieve bewoners die hun mondje roerden.

Hotspot-aanpak woninginbraken

Thema Techniek: Dakvensters

Typisch zo’n project waar je als bouwer en opdrachtgever je hartje bij op kunt halen. Niet rechttoe-recht-aan, maar heel bijzonder. Een project Ben van Baardwijk, ZOwonen waarin alle facetten van corporatiebouw aan bod ‘Nieuwe woning achter historische gevel’ komen. Constructief bouwen, slimme producten, gefundeerde samenwerking met diverse partners en de bewonerstevredenheid als centraal uitgangspunt. Thema’s waar je als woningcorporatie voortdurend tegenaan loopt. 2e jaargang - nummer 6 - december 2013

Precies daarom ziet u deze onderwerpen weer terug in deze editie van dit vakmagazine. Lees maar eens over de co-makers van de co-makers in een Portaal-project. Over het constructieve belang van spouwankers. Of over de manier waarop ze in Leidschendam de woninginbraken tegengingen. Ook kunt u lezen wat de bouw van een passiefwoning kost. De database van Thijs Luijckx vertelt het precies. Kortom: deze Corporatiebouw staat weer bol van interessante bouw-, renovatie- en onderhoudskost. Bijna jammer dat we maar zes edities per jaar kunnen maken. Want er zijn voldoende mooie initiatieven. ‘Sjoewn’, zoals ze in Sittard zeggen.

Marc Nelissen Hoofdredactie Corporatiebouw

Heeft u nog tips heeft voor onze redactie? Op www.corporatiebouw.nl/tip ontvangen we ze graag.

- CORPORATIEBOUW DECEMBER  -



Hoofdredactie Marc Nelissen Redactie Robert Dingemans Tim van Dorsten Hans Fuchs Louis Jongeleen Ramona Kezer Thijs Luijkx Arjen de Vries

KLEINER BOUWEN Lange tijd kon het niet op: woningen werden almaar groter. Ook in de sociale huur. Aan die groei lijkt een einde gekomen. Woningen hebben tegenwoordig minder vierkante meters. Hoe staat de branche daar tegenover? En kunnen plattegronden slimmer, ter compensatie van verloren meters? Twee corporaties en een architect geven hun visie.

Fotografie Marjolein Ansink Eef Bongers Marcus Peters

Vormgeving Jules Bakker, Spoor & Partners, Zandvoort

SPOORKOLONIE SITTARD

Close Ups Advertorials

Vochtproblemen, slechte isolatie, verouderde plattegronden: met de voormalige arbeiderswoningen in de Sittardse Spoorkolonie was zoveel mis, dat sloop de enige optie leek. Maar uiteindelijk kozen corporatie ZOwonen, gemeente en bewoners voor een opmerkelijk alternatief: behoud van de karakteristieke voorgevels en daarachter nieuwe woningen en appartementen met energielabel A.

Redactieadres MIXpress Postbus 55 5240 AB Rosmalen T: 073.503.43.47 F: 073.503.81.53 E: corporatiebouw@mixpress.nl W: www.corporatiebouw.nl Abonnementen losse nummers € 9,75 (ex 6% btw) jaarabonnement € 50 (ex 6% btw) www.corporatiebouw.nl/abo Abonnementsvoorwaarden check www.mixpress.nl/abo Stopzetten abonnement Opzeggingen (schriftelijk) dienen 8 weken voor afloop van de abonnementsperiode in ons bezit te zijn.

13 CORPORATIES DOEN ACTIEF MEE In Leidschendam-Voorburg slaan gemeente, politie, OM en de corporaties WoonInvest en Vidomes de handen ineen tegen het toenemende aantal woninginbraken. Zij doen dat met de zogenaamde hotspot-aanpak woninginbraken. En die aanpak werkt. Wat is het geheim?

Advertenties Bureau van Vliet Postbus 20, 2040 AA Zandvoort Frank Oudman T: 023.571.47.45 E: f.oudman@bureauvanvliet.com

Algemene voorwaarden Alle advertentie-opdrachten worden uitgevoerd volgens de Algemene Leverings- en Betalingsvoorwaarden van Bureau van Vliet B.V. zoals die gedeponeerd zijn bij de K.v.K. Haarlem onder nr. 34037301 alsmede de Regelen voor het Advertentiewezen.

CO-MAKER HELPT CO-MAKER Zoals corporaties samenwerken met co-makers, werken die co-makers weer samen met hun eigen co-makers. Voor een gigantisch groot-onderhoudsproject van Portaal in Utrecht koopt aannemer Van Ieperen niet alleen tegels bij de bouwmaterialenhandel, maar laat hij ze ook het tegelwerk aanbrengen. Zo hebben aannemer en corporatie het gemak van één aanspreekpunt en complete garantie en zijn ze allebei ontzorgd.

ISSN 2214-465X

 - CORPORATIEBOUW DECEMBER  -

VIDOMES PAKT ALLE ‘VERDACHTE’ KOPGEVELS AAN

VOORWOORD

CORPORATIENIEUWS

Voor steeds meer na-oorlogse woongebouwen in Nederland nadert het einde van de destijds berekende levensduur. Dat wordt akelig duidelijk als er weer ergens een gemetselde gevel van een portiekflat instort. De oorzaak is vaak te herleiden tot doorgeroeste spouwankers. Maar soms is het ingewikkelder, zoals blijkt uit ervaringen van de onderhoudsspecialisten bij woningcorporatie Vidomes.

Branchenieuws

VAKTUEEL Kleiner bouwen

CORPORATIEPROJECT Spoorkolonie Sittard

MIJN CORPORATIE Alfred Busser, Dunavie

Rob van den Broeke, QuaWonen

ONTWIKKELINGEN DAKVENSTERS STAAN NIET STIL

GOED BESTEED

Wat kost de bouw van passiefhuizen?

VAKTUEEL Hotspot-aanpak woninginbraken

PROJECT IN BEELD Elf 13

CORPORATIEPARTNER Co-maker helpt co-maker

‘VAN ELK HUURHUIS WEET IK WIE ER WOONT’

VAKTUEEL ‘Verdachte gevels aanpakken’ 28

Opzichter Nils van de Laan (36) werkt bij WBV Langedijk, een kleine woningbouwvereniging in de Noord-Hollandse plattelandsgemeente Langedijk. Alle huurders wonen in Langedijk. Het is precies die kleinschaligheid die van hem en zijn collega’s intensieve aandacht en veelzijdigheid vraagt.

THEMA TECHNIEK DAKVENSTERS Nieuwe generatie dakvensters 32 KORT BESTEK Lopende projecten

PRODUCTINFORMATIE Opmerkelijke producten

41, 45

HANDEN UIT DE MOUWEN

MANIFESTATIE DE VOORSPRONG

Opzichter

Manifestatie De Voorsprong, een prijsvraag voor het beste woningbouwconcept en de meest innovatieve opdrachtgever, resulteerde dit jaar in een manifestatie met 300 deelnemers op 21 november. In een uitverkochte zaal werden de winnaars bekendgemaakt. Woningstichting Bergh ging er met de prijs voor meest vernieuwende opdrachtgever vandoor.

BLIK OP BEWONER Rapportcijfer van een bewoner

- CORPORATIEBOUW DECEMBER  -



BRANCHEPAGINA CorporatieNL

Energiesprong an Platform31

CLOSE UP VGO-Keur

Gebr. Bodegraven

C O R P O R AT I E N I E U W S

HOOGSTE PUNT

‘ELEKTRISCHE WIJK’

BAM bouwt in Kerk en Zanen tachtig eengezinswoningen in opdracht van WonenCentraal. 12 november jongsleden bereikte de sociale huurwoningen in deelgebied Klop III het hoogste punt. Dat werd gevierd met bouwvakkers en nieuw huurders. Drie maanden geleden werd de start van de bouw gevierd. Dankzij het W&R-concept van BAM Woningbouw is het hoogste punt nu al bereikt. De woningen hebben een ruime woonkamer met open keuken en drie of vier slaapkamers. Iedere woning heeft een achtertuin met berging en aan de voorkant een tuin of een plaatsje. Doordat de gevels van de woningen verschillend zijn, krijgt de buurt een levendig straatbeeld.

In Katwijk worden plannen gesmeed voor een energieneutrale wijk met een volledig elektrisch netwerk. In principe krijgen alle woningen en voorzieningen uitsluitend een aansluiting voor elektriciteit die in of nabij het gebied met wind- en zonne-energie wordt opgewekt. Verwarming en koeling gaat met warmte-koudeopslag. Het initiatief van de gemeente Karwijk en het Rijksvastgoed- en ontwikkelingsbedrijf (RVOB) moet een aantrekkelijk woon-, werken recreatiegebied met maximaal 5.000 woningen, een werkpark, sport, recreatie en maatschappelijke voorzieningen opleveren. In vijftien tot twintig jaar moet de wijk hier naartoe groeien. De wijk moet verrijzen op de locatie van het voormalig Marinekamp Valkenburg.

TRANSFORMATIE

JAREN 50-UITSTRALING

In een getransformeerd kantoorgebouw aan de Kaap Hoorndreef in de Utrechtse wijk Overvecht heeft Jebber vijftig startersappartementen gerealiseerd. Jebber houdt zich bezig met het realiseren van huur- en koopwoningen voor starters die niet meer dan vijf jaar geleden hun hoogst genoten opleiding hebben afgerond. De Kaap is het eerste project in Utrecht waarbij tientallen sociale huurwoningen tegelijk via een loting zijn verhuurd. 580 woningzoekenden schreven zich in voor de loting. De verbouwing van De Kaap werd in zes maanden afgerond. In februari ging de bouw van start en in augustus werden de twee- en driekamerappartementen opgeleverd. Begin september kregen de huurders de sleutels van hun nieuwe woning. (Beeld: Bianca de Wit Photography)

‘NEGATIEVE EPC’ Woningstichting Tubbergen en Groothuis Wonen hebben een realisatieovereenkomst getekend voor de bouw van twee energieleverende woningen in Tubbergen. De twee-onder-een-kapwoningen worden extra energiezuinig dankzij onder andere een goede isolatie, een uitgekiend ontwerp, zonnepanelen, een zonnecollector en gebalanceerde ventilatie. De samenwerkende partijen verwachten dat deze woningen bij gemiddeld energiegebruik meer energie opleveren dan ze verbruiken. Met een epc van -0,32 zitten ze dik onder de nieuwbouwijs van 0,6.

Hegeman Bouwgroep is in opdracht van Woningstichting SWZ gestart met de bouw van 25 huurappartementen aan de Geert Grootestraat in Dieze-Oost. De architectuur van het nieuwe appartementencomplex past bij de jaren ’50-uitstraling van de Zwolse wijk. Elementen die terugkomen in het gebouw zijn onder meer de hekjes op de balkons, de rollagen in het metselwerk en de indeling van de ramen. Aan de kant van de parkeerplaats komt een opvallende hoofdingang. Op iedere van de vijf bouwlagen bevinden zich vijf driekamerappartementen. Op de begane grond is één tweekamerappartement. De huurprijzen liggen allemaal onder de huurtoeslaggrens. Medio april 2014 moet de bouw van het nieuwe complex afgerond zijn.

- CORPORATIEBOUW DECEMBER  -



C O R P O R AT I E N I E U W S

TWEE MIJLPALEN

DE VOORSPRONG Tijdens Manifestatie De Voorsprong zijn de prijzen uitgereikt voor de sinds 2011 jaarlijks terugkerende prijsvraag voor energiezuinige concepten van bouwpartijen. In 2013 werd er gezocht naar het meest innovatieve, beste energienota-nul woningconcept voor renovatie en voor nieuwbouw. De eerste prijs in de categorie renovatie ging naar ‘Huisvanu’ van Plegt-Vos. De jury was vooral te spreken over het consequente oog voor bewonersbeleving. Het concept Smart Collectie van Bam Woningbouw ging er met de eerste prijs vandoor in de categorie nieuwbouw. De opdrachtgever die er met de prijs voor de meest innovatieve opdrachtgever naar huis ging, was Woningstichting Bergh. Er was ook een publieksprijs voor Groene Vingers (nieuwbouw) en Huisvanu (renovatie).

De bouw van 74 energieneutrale huurwoningen in Tongelresche Akkers in Eindhoven is van start gegaan. Met een spectaculaire lasershow werd ook gelijk het bereiken van het hoogste punt gevierd. De IQwoning, waarvan er in opdracht van corporatie Woonbedrijf 74 worden geplaatst, is een innovatief woonconcept van Ballast Nedam dat grotendeels in de fabriek wordt vervaardigd. Per dag worden er twee woningen geplaatst. De woningen zijn energieneutraal door extra goede isolatie en door toepassing van verschillende duurzame installaties, waaronder zonnepanelen. Na plaatsing worden de woningen binnen zes weken in zijn geheel afgewerkt. Naar verwachting zijn de laatste woningen april 2014 gereed.

WONEN IN EEN WEEK

69 JONGERENWONINGEN In het stadshart van Zoetermeer worden 69 jongerenwoningen gerealiseerd. Op 18 november tekenden de gemeenten en projectontwikkelaar Synchroon hiervoor een overeenkomst. Het plan maakt deel uit van het bouwplan Cadenza. Het plan bestaat uit een supermarkt, een kleine winkelruimte, een casino, horeca, jongerenwoningen en parkeerplaatsen. Woningcorporatie De Goede Woning zal de 69 woningen aankopen en verhuren. De appartementen worden gerealiseerd boven de winkels en horeca en verdeeld over twee blokken: een met drie woonlagen en een met vijf woonlagen. Bij de woningen horen 35 niet overdekte parkeerplaatsen en een individuele berging. Synchroon verwacht medio 2014 met de realisatie te starten. Halverwege 2016 moet het project worden opgeleverd. (Beeld: Erwin Dijkgraaf Fotografie)

SLEUTELOVERDRACHT Dunavie heeft de eerste woning in nieuwbouwwijk Westerhage in Rijnsburg opgeleverd. Bewoners Van Klaveren en Brundel kregen als eerste hun sleutel uit handen van projectmanager Pieter Geene. In februari 2014 levert de woningcorporatie de laatste van de 52 eengezinswoningen op. De bewoners van de appartementen zijn naar verwachting in augustus 2014 aan de beurt.

 - CORPORATIEBOUW DECEMBER  -

Haag Wonen lanceert een snelle oplossing voor studentenhuisvesting. Studenten die een woonruimte zoeken kunnen vanaf nu op maandagochtend bellen voor het beschikbare aanbod, dezelfde dag nog de woning bezichtigen en op vrijdag al hun nieuwe woning betrekken. De woningen in de bekende Schilderswijk worden op termijn gesloopt. Bij leegstand verhuurt Haag Wonen de woning aan studenten. Deze zijn flexibel en hechten minder waarde aan een langdurig huurcontract. Voor de flexibiliteit worden studenten beloond met een volledige woning met eigen woonkamer, badkamer en keuken voor een prijs tussen de € 130 en € 230 per maand, exclusief gas, water en licht. Bijkomend voordeel voor studenten is dat de woningen centraal gelegen zijn in de nabijheid van centrum, ov en Hogeschool.

C O R P O R AT I E N I E U W S

GELD NAAR DAKISOLATIE PARTNERS UITGELICHT CO-PAY BOUW WINT AWARD Co-Pay Bouw heeft de VVCM/MaxCredible Innovatie Award 2013 gewonnen. De VVCM/MaxCredible Credit Management Innovation Award is een initiatief van de VVCM met als doel Credit Management als vak verder door te ontwikkelen. De jury roemde Co-Pay voornamelijk om het eenvoudige principe waarop het concept is gebaseerd: ‘Co-Pay hanteert een eenvoudig principe dat gelden aangewend moeten worden waarvoor ze bestemd zijn. De door haar geboden oplossing zorgt dat geldstromen bij de juiste bedrijven komt en op het juiste tijdstip. De eenvoud is vaak de kracht van de oplossing.’

Het Rijk wil dat huurwoningen in 2020 allemaal Energielabel B of beter hebben. Met dat vooruitzicht in het achterhoofd deed BouwKennis onderzoek naar de bestedingen van corporaties aan energiebesparende maatregelen. Wat blijkt: aan het verbeteren van de isolatiewaarde van het dak wordt het vaakst geld besteed. Ook het plaatsen van HR-glas en zuinige cv-ketels zijn populair. Hoewel het doorvoeren van energiebesparende maatregelen hoge prioriteit heeft bij corporaties, hebben nog niet alle corporatiewoningen een energielabel. In 2014 verwachten corporaties dat 95% van hun eigen woningbezit een label heeft. In 2015 zien ze dit groeien naar 96%. Het gemiddelde label van woningen die al wel van een energielabel voorzien zijn, is D. Uit de energieprestatiemonitor van Aedes Shaere blijkt dat nog maar 18% van de woningen in 2012 label B of hoger heeft.

KOSTENNEUTRAAL HERGEBRUIK

HOGERE INKOMENSGRENS De Tweede Kamer wil een hogere inkomensgrens voor sociale huurwoningen. Een motie om de huidige grens van € 34.229 op te trekken naar € 38.000 werd gesteund door een meerderheid. In de toekomst zou de grens zelfs naar € 43.000 kunnen. Volgens de motie mogen woningcorporaties voortaan 20% van de vrijkomende woningen toewijzen aan huishoudens met een inkomen tussen de € 34.229 en € 38.000. De regeling moet gelden vanaf een huurprijs van € 536. De goedkoopste corporatiewoningen blijven daarmee voorbehouden aan de lagere inkomens.

Monier heeft een recyclingmethode ontwikkeld voor hergebruik van betondakpannen als zandvervangend granulaat bij de productie van nieuw beton. Inmiddels is een netwerk van verwerkers opgezet. zij houden oude dakpannen apart en regelen de logistiek voor transport naar de recyclingbedrijven waarmee hierover afspraken zijn gemaakt. Deze verwerkers zijn lid van de Stichting Dakmeester en dragen ook het predikaat Dakmeester. Zij geven de schriftelijke garantie dat de geproduceerde granulaten van gecertificeerde kwaliteit zijn en gebruikt zullen worden als zandvervanger in nieuw beton. In een renovatieproject van Ymere in Hoofddorp zijn de betondakpannen van 220 woningen gerecycled.

BRANDBRIEF

PARTNERSCHAP WOONZORG EN UNICA

Betaalbaar wonen in de Gooi- en Vechtstreek staat op de tocht. Dat schrijven negen gemeenten en woningcorporaties uit de regio in een brandbrief naar minister Blok en de Tweede Kamer. De schrijvers van de brief baseren zich op een rapport van onderzoeksbureau RIGO, zo valt te lezen op de website van koepelorganisatie Aedes. In het rapport wordt het te verwachten aanbod van woonruimte afgezet tegen de te verwachten vraag naar huur en koopwoningen in de verschillende prijssegmenten. Aan de onderkant is het aanbod ten opzichte van de vraag niet voldoende. Er wordt gevreesd voor stagnatie op de woningmarkt met negatieve effecten op de economie in de regio. De huurtoeslag voor de allerlaagste inkomens moet volgens de briefschrijvers omhoog, zodat meer woningen voor hen betaalbaar worden.

Woonzorg Nederland en Unica Ecopower hebben een raamovereenkomst getekend voor drie complexen. Huurders van de corporatie profiteren hierdoor van duurzame warmte en koude uit een warmte/koude-opslaginstallatie (WKO). De corporatie profiteert met verdere verduurzaming van haar vastgoed. Woonzorg Nederland biedt zelfstandige woonruimte voor senioren en daarnaast ook wooneenheden in verzorgings- en verpleeghuizen. In diverse complexen maakt de corporatie gebruikt van WKO’s. Unica Ecopower is specialist op het gebied van de ontwikkeling, realisatie en exploitatie van WKO’s. Beide partijen willen de samenwerking nu meer gestructureerd oppakken.

- CORPORATIEBOUW DECEMBER  -



VA K T U E E L

Trend of tijdgeest?

Kleiner bouwen Door Hans Fuchs

Woonburg, Oost-Souburg.

Lange tijd kon het niet op: woningen werden almaar groter. Ook in de sociale huur. Aan die groei lijkt een einde gekomen. Woningen hebben tegenwoordig minder vierkante meters. Hoe staat de branche daar tegenover? En kunnen plattegronden slimmer, ter compensatie van verloren meters? Twee corporaties en een architect geven hun visie.

 - CORPORATIEBOUW DECEMBER  -

Hedonisme, dat is het woord dat Jaap Uithof, directeur ontwikkelen bij de Haagse corporatie Staedion gebruikt om de woonmarkt van de afgelopen jaren te beschrijven: “Alles moest luxe, alles moest groot. Ook in de sociale huur. Woonkamers hadden voor 1990 zestien tot achttien vierkante meter, erna werd het twintig, vijfentwintig en ineens kon je zelfs een woning huren met een woonkamer van dertig vierkante meter. Dat gaat niet meer.” Dat is nu verleden tijd, de woningen worden weer kleiner, constateert Uithof: “Groot wonen is duur wonen. Voor de huurder betekent het: hoge woonlasten. De energieprijzen stijgen. En nu wij als corporaties de huren mogen verhogen, krijgen we steeds meer te maken met betaalachterstanden.” En, stelt Uithof: “We moeten af van de hoge onrendabele investering per woning. Dat kunnen we niet meer opbrengen.” Met dat laatste is directeur Marco van der Wel van de Zeeuwse corporatie Woonburg het eens: “Corporaties hebben minder geld en moeten kritisch kijken: wat mag een woning nog kosten? Het gemiddelde lag zo rond de € 180.000. Dat budget gaat nu terug naar

€ 150.000 tot € 160.000. Kleiner bouwen is een manier om dat te bereiken. Maar kleiner bouwen is geen vurige wens. Het is een noodzaak. Dus: is het een trend of is het de tijdgeest, klein bouwen?”

MINDER SCHILDERWERK Groot is ook duur voor de corporaties, stelt Uithof: “Meer vierkante meters betekent meer onderhoud. Ook daarom moet het nu compacter en duurzamer. Wij moeten zorgen dat we de boel minder vaak hoeven te verfen.” Anders dan Uithof ziet Van der Wel daar weinig winst voor de corporaties: “In energielasten scheelt het, een kleine woning. Maar ik geloof niet dat het qua onderhoud voor een corporatie zo veel uitmaakt als er kleiner gebouwd. Keuken, CV, mechanische ventilatie, dat is in alle woningen aanwezig. Natuurlijk heeft een kleinere woning minder schilderwerk. Maar ik geloof niet dat een corporatie tien procent besparing op het onderhoud haalt bij een woning die tien procent kleiner is.”

EENPERSOONS Desalniettemin ligt de toekomst in kleiner bouwen, stelt Uithof. Althans, in de steden:

VA K T U E E L

“Daar zijn de een- en tweepersoonshuishoudens voor corporaties een stabiele markt. Die groep kunnen we bedienen met kleine, slimme woningen. En het gaat in de steden toch richting appartementen. Zo kunnen we toe naar sociale huur zonder onrendabele top. 70% van de huidige woningvoorraad bestaat uit eengezinswoningen, terwijl die groep maar 30% van de markt beslaat. De gezinnen zijn voldoende bediend, op dit moment.” Bert Karel Deuten, architect en oprichter van architectenbureau Sputnik in Rotterdam ziet bouwen voor starters als de belangrijkste opgave: “Dat kan klein en slim. Slim bouwen betekent hier: een woning ontwerpen met één slaapkamer. Dat is goed voor de doorstroom. Zodra er kinderen komen, moeten de starters doorverhuizen. Die starterswoning kun je weer relatief goed verhuren. Stop je die mensen van meet af aan in een te grote woning, dan komt de markt tot stilstand. Groot is niet altijd beter.” In het Zeeuwse ligt het accent iets anders. De corporatie van Van der Wel is actief op Walcheren: “Ook wij zetten in op kosten besparen, maar er is een zekere huiver om kleiner te bouwen. In deze regio is het zwaartepunt toch nog de eengezinswoning. Hier kiezen consumenten voor volume. Dat zie je terug in de aanpak van onze projecten. Wij bouwen op dit moment eengezins- en levensloopwoningen in Oost-Soeburg, waar we toch proberen om in de ontwerpfase kritisch te kijken hoe we op een slimme manier zo groot mogelijk kunnen bouwen.”

WWS-PUNTEN Los van de discussie, zit er volgens Deuten ook gewoon een harde grens aan de mogelijkheden om sociale huur nog groot te bouwen: “Bij nieuwbouw op WWS-punten, ben je al 93 punten kwijt alleen al om te voldoen aan de kwalitaiteve eisen uit het bouwbesluit; isolatie, installaties en dergelijke. Bij 142 punten ligt het overslagpunt van sociale huur naar vrije sector. Dan hou je maar 49 punten over voor verblijfsruimten. Bij één punt per vierkante meter, is dat dus 49 m² verblijfsgebied. Dat is de realiteit, in het huidige bouwbesluit. Je kunt met het WWS geen rendabele woning bouwen. Bij eengezinswoningen heb je al gauw 160 punten nodig. Corporaties maken die ook wel, maar vragen vervolgens een andere huur dan de punten feitelijk aangeven. Dat zit de institutionele beleggers in de weg, dat is een vorm van oneerlijke concurrentie.” In het recente verleden speelde heel even de gedachte om de sociale huur te koppelen aan de WOZ. Deuten: “Daar zitten natuur-

lijk ook nadelen aan, maar bij een huur van maximaal 4,5 procent van de WOZ-waarde - een voorstel uit het vorige regeerakkoord - en een huurgrens van ongeveer € 660 huur per maand, moet een sociale huurwoning een WOZ-waarde van € 176.000 hebben. Bij een gemiddelde taxatiewaarde van tweeduizend euro per vierkante meter BVO, kom je dan op een woning van 88 m2.” Zo’n woning is volgens Deuten te bouwen voor ongeveer € 80.000: “Dan hou je een ton over voor de rest van de stichtingskosten, inclusief de nieuwe verhuurdersheffing. Deze woning is met dezelfde huurprijs 23 m2 groter dan binnen het WWS.”

MINDER WOONKWALITEIT Betekent kleiner ook een verlies aan woonkwaliteit? Van der Wel vindt van wel, en niet alleen dat: “In tijden van een crisis is het soms nodig om minder kwaliteit te leveren. In dit geval gaat het dan vaak om oppervlakte. Dat is natuurlijk slechter voor bewoners. En daar komt bij: wat gebeurt er als de markt weer aantrekt? Dan willen bewoners weer volume. In geval van schaarste kan het nodig zijn om kleine woningen toe te voegen aan de voorraad. Maar kijk bijvoorbeeld naar de HAT-eenheden uit de jaren tachtig: die zijn nu net te klein en niet flexibel. De vraag is: moeten we spijt hebben van die HAT-eenheden omdat we er niet veel mee kunnen nu? Of kan de spijt achterwege blijven, omdat de HAT-eenheden destijds domweg een vraag vervulden? Anders gesteld: moeten we misschien de exploitatieperiode van deze woningen verkorten? En gaat de geschiedenis zich nu herhalen?” Uithof heeft vertrouwen in de Hollandse architectuur: “We zijn in Nederland heel goed in de plattegrond, na de doorzonwoning hebben we in de sociale huur veel goede voorbeelden van slimme plattegronden gezien. Denk aan Carel Weeber en de Peperklip. Hij realiseerde begin jaren tachtig binnen kleine beuken heel compacte, kleine woningwetwo-

ningen, met de keuken in het midden. Nederland heeft wat dat betreft traditie.” Van der Wel ziet dat anders: “Ik geloof niet dat in de plattegrond nog veel winst te halen is. De meest efficiënte plattegrond is denk ik al uitgevonden, daarom liggen de woningplattegronden ook allemaal zo dicht bij elkaar.”

LOFT MET KUBUS Uithof ziet echter kansen in flexibele plattegronden, volgens hem een goede optie voor de grote doelgroep van de toekomst, de een- en tweepersoonshuishoudens: “In Eindhoven is dat in Strijp-S al realiteit, in de voormalige Philips-panden Anton en Gerard van woningstichting Trudo. Daar ontwierpen Bureau DiederenDirrix (Anton) en Jo Coenen architecten (Gerard) lofts, grote vrij overspannen woonruimtes met daarin een vrij plaatsbare kubus, de Qbi, met natte cel en kookeiland.” Ook Staedion ziet hier kansen: “We hebben aan de Tinaarloostraat in Den Haag een project met veel luxe en ruimte opnieuw laten ontwerpen - en nu met slimme, compacte plattegronden.” Architecten hebben hier een belangrijke rol, aldus Uithof: “Architecten laten het programma tegenwoordig wel heel vaak over aan de opdrachtgever of aan de ontwikkelaar. Vroeger had men daar echt een visie op; Kraaivanger, Van den Broek en Bakema, Rudy Uittenhaak. Kom eens met visies op de kleine woning, huidige generatie architecten!” Deuten: “Architecten geen visie op de plattegrond? Ik voel me niet aangesproken. Wij puzzelen graag, halen graag het maximale uit het minimale. Natuurlijk is er in de sociale woningbouw weinig geld. Dan kiezen we niet voor de valkuil van grote plattegronden met aan de gevels allemaal ellendige materialen. Wij ontwerpen dan liever een kleine, optimale plattegrond en laten de woning bouwen in goede materialen. Klein kan ook karaktervol zijn.”

Sputnik, Bergen op Zoom.

- CORPORATIEBOUW DECEMBER  -



- advertorial -

u ke

n & S a n it

air

Woningstichting uit Friesland ontdekt Bruynzeel Service Compleet

HUURWONINGEN VERKOPEN IS NU EEN STUK EENVOUDIGER! De verkoop van bestaand vastgoed is op dit moment een van de grootste uitdagingen voor woningcorporaties in Nederland. Een woningstichting uit Friesland ontdekte onlangs hoe Bruynzeel Service Compleet de verkoopkansen van incourante huurwoningen aanzienlijk vergroot. Sterker nog, de pilotwoning was binnen één dag verkocht…. We spreken Gerza van IJs van Bruynzeel Keukens over het unieke concept waarmee woningcorporaties zonder 1 euro investering vooraf hun huurwoningen kunnen aanbieden mét een nieuwe keuken, badkamer en toilet. Gerza van IJs is verkoopleider zakelijke markt bij Bruynzeel Keukens en heeft vrijwel dagelijks contact met woningcorporaties. Gerza: “Overal zie ik dezelfde knelpunten bij de verkoop van huurwoningen. Kopers willen een instapklare woning, terwijl de meeste voormalige huurwoningen een verouderde keuken en sanitair hebben. De woningen opknappen vraagt een flinke investering van de woningcorporatie en het blijft nog altijd de vraag of de nieuwe keuken en badkamer naar de smaak van de kopers zijn. Bij Bruynzeel Keukens

hebben we hier een unieke oplossing op bedacht: Bruynzeel Service Compleet. Dit is een totaalpakket, bestaande uit een nieuwe keuken, badkamer en toilet dat door ons voor elke individuele woning wordt ingemeten en samengesteld. Vervolgens wordt de huurwoning samen met dit pakket aangeboden, de kosten worden in de vraagprijs verrekend. De koper die voor de woning kiest, kan vervolgens de afwerking en invulling van keuken, badkamer en toilet helemaal naar eigen wens laten uitvoeren. De complete installatie wordt door ons gecoördineerd en de oplevering vindt altijd vóór de sleuteloverdracht plaats, zodat de koper direct van zijn kant-en-klare woning kan genieten.”

Geen investering vooraf, geen extra kosten De woningstichting uit Friesland is buitengewoon enthousiast over Bruynzeel Service Compleet. Gerza: “Deze woningstichting wil in totaal zo’n 30 voormalige huurwoningen verkopen. Voor een open dag heeft ze onlangs alvast één woning voorzien van een nieuwe Bruynzeel keuken, badkamer en toilet. De woning werd op vrijdag opgeleverd en al tijdens de open dag op zaterdag verkocht. Diverse andere geïnteresseerden hebben zich inmiddels gemeld. En het mooie is: de woningstichting heeft er zelf geen omkijken naar. Wij coördineren alles. We maken

VAN HUURWONING NAAR ZORGELOZE KOOPWONING

een ontwerp en tekenen een mooie impressie die de makelaar in de woning kan plaatsen, vervolgens overleggen wij met de klant over de verdere invulling. Het enige wat de woningstichting hoeft te doen, is ons toegang tot de woningen verschaffen. En dat allemaal op basis van no cure, no pay; geen verkoop, geen kosten. De huidige markt vraagt om nieuwe antwoorden, dat is precies wat wij bieden met Bruynzeel Service Compleet.”

C O R P O R AT I E P R O J E C T

Bouwen achter bestaande gevels

Spoorkolonie Sittard Door Hans Fuchs

Ben van Baardwijk, ZOwonen

- CORPORATIEBOUW DECEMBER  -



C O R P O R AT I E P R O J E C T

PROJECTGEGEVENS Project: renovatie 55 woningen Spoorkolonie, Sittard Opdrachtgever: ZOwonen, Sittard Architect: SATIJNplus Architecten bv, Born Realisatie: Van Wijnen Sittard B.V. Investering ZOwonen: € 7,8 mln Bijdrage gemeente gevelrenovatie: € 0,6 mln Oplevering: december 2013 Gemiddelde oude huur terugkerende bewoners: € 338 per maand Nieuwe huur terugkerende bewoners: € 574 per maand Niet alles is altijd wat het lijkt. Dat geldt zonder enig voorbehoud ook voor de Spoorkolonie, het tuindorp in de Sittardse wijk Limbrichterveld. De Spoorkolonie is beschermd stadsgezicht sinds 2009 en op het oog voorbeeldig gerenoveerd. Het karakteristieke driehoekig bouwblok met 56 woningen, gebouwd tussen 1921 en 1924, is prachtig opgeknapt en heeft al zijn oorspronkelijke details behouden: de plint van Kunradersteen, het oorspronkelijke metselwerk, het fraaie stucwerk op de verdiepingen, de gemetselde details, de kappen: alles behouden en teruggebracht naar de oorspronkelijke staat. Maar schijn bedriegt hier. Ben van Baardwijk was namens corporatie ZOwonen bij dit project betrokken. ZOwonen verhuurt 14.000 woningen in de gemeenten Sittard-Geleen, Beek, Schinnen, Onderbanken, Brunssum en Echt-Susteren, en is eigenaar van de Spoorkolonie. Van Baardwijk: “Bij de Spoorkolonie zijn alle 56 woningen uit

 - CORPORATIEBOUW DECEMBER  -

de jaren twintig gesloopt. Het enige dat we behouden hebben, zijn de voorgevels. Die zijn vervolgens geïntegreerd in de nieuw gebouwde woningen die we achter de historische gevels hebben opgetrokken.” De nieuwe woningen hebben zodoende aan de buitenzijde een historische gevel. Van Baardwijk: “Aan de binnenzijde is, vrijstaand van de gevel, een metal studwand geplaatst. Dit frame van stalen U-profielen is opgevuld met isolatie en aan de binnenzijde voorzien van dubbele gipsplaten. Omdat de voorgevels zijn losgekoppeld van de woningscheidende wanden en vloeren, werden ze tijdens de bouw gestut. Nadat de verdiepingsvloeren waren geplaatst, konden de gevels via de vloeren aan de nieuwbouw worden gekoppeld.” En de beeldbepalende daken aan de straatzijde? Zijn ook die behouden en gerenoveerd? Nee, meldt Van Baardwijk: “De sporenkappen aan de straatzijde zijn allemaal nieuw. Hier is dus niet gekozen voor behoud, maar voor het kopiëren van de dakvormen uit de jaren twintig. De daken aan de straatzijde zijn dus compleet vernieuwd en onderdeel van de moderne woningen achter de voorgevel.”

TUINDORP MET LIFT De ongewone aanpak van de arbeiderswoningen in de Spoorkolonie leidt tot wat verwarring bij het bepalen van de juiste term voor de ingreep die hier is gepleegd. Van Baardwijk houdt het op een renovatie: “Bouwkundig hebben we het bij dit project over een vaag grensgebied, van behoud en nieuwbouw. Maar officieel is het een renovatie, want in het kader van de huurwet hebben we het hier over oude huurders, wiens huurcontract niet ontbonden werd, want ze komen op dezelfde plek

terug, op het zelfde adres en met hetzelfde huurcontract - maar dan wel in een compleet nieuwe, moderne woning met energielabel A, wat wel leidt tot een hogere huur.” Alle nieuwbouw achter de historische gevels voldoet volledig aan het Bouwbesluit, van afwerking tot duurzaamheid, vertelt Van Baardwijk: “Van de 56 woningen die er stonden, zijn er 55 teruggebouwd, waarvan 41 grondgebonden woningen en veertien appartementen, allemaal sociale huur. De bestaande situatie bepaalde hier de invulling. Op de spitse hoek van het driehoekige blokje waarin de woningen gegroepeerd zijn, konden we geen grondgebonden woningen maken. We zouden daar met de plattegronden en de achtertuinen in de knoop komen. Daarom hebben we besloten om hier veertien appartementen te realiseren, zeven op de begane grond en zeven op de eerste verdieping Eén oorspronkelijke woning is ingericht als trappenhuis voor het appartementenblok, inclusief een lift. Een kostbare ingreep, maar een voorziening die past in ons beleid om passend te bouwen voor senioren.”

BEUKMAAT BEPALEND De nieuwe woningen en appartementen zijn op een traditionele manier gebouwd; binnen- en buitenblad met spouw, breedplaat verdiepingsvloeren en een houten kapconstructie. Het bouwen achter bestaande gevels had wel consequenties voor de nieuwbouw. Van Baardwijk: “De nieuwbouw heeft een iets smallere beukmaat dan in nieuwbouw gebruikelijk; geen 5,40 meter, maar 4,98 meter, vasthoudend aan de bestaande beukmaat uit de jaren twintig. Maar het standaardprogramma past hier prima, we hebben achter de bestaande gevels toch een standaard programma kunnen realiseren. De eengezinswoningen variëren van 119 tot 138 m2 BVO, hebben drie slaapkamers, een tuin en deels parkeerruimte op het eigen erf. De appartementen van 94 m2 BVO hebben allemaal twee slaapkamers.” Duurder was deze oplossing wel: “Voor ZOwonen bedroeg de investering € 7,8 mln. De gemeente verleende een subsidie van € 600.000 voor de gevelrenovatie, waarmee men uitdrukking gaf aan de waarde die men hecht aan het behoud van de voorgevels. Want met deze oplossing is een buurtje ontstaan waar modern gewoond wordt, terwijl tegelijkertijd het karakteristieke aanzicht van het tuindorpje behouden blijft.”

SOCIAAL STATUUT De aanpak van de Spoorkolonie kent een lange voorgeschiedenis, aldus Van Baardwijk: “ZOwonen doet al vanaf 2001 onderzoek naar de toekomstmogelijkheden van deze woningen.

C O R P O R AT I E P R O J E C T

De woningen zijn in de loop der tijd een aantal malen gerenoveerd, maar het laatste groot onderhoud dateert alweer van 25 jaar geleden. In 2001 werden de gebreken aan de woningen steeds duidelijker zichtbaar. Er was sprake van optrekkend vocht uit de funderingen, met alle gevolgen van dien voor het binnenklimaat. In sommige woningen was het binnenklimaat zo slecht, dat leegstand optrad. En ook de woonkwaliteit was slecht: de plattegronden stamden in grote lijnen nog uit de jaren twintig en bewoners hadden zelf her en der allerlei aanen bijbouwen neergezet.” Vijf jaar later, in 2006, werd de noodzaak om in te grijpen nog dringender. Van Baardwijk: “Er was sprake van loskomend stucwerk, houten ondervloeren waren aangetast. In mei 2006 werd daarom besloten dat het sociaal statuut van toepassing was op deze woningen. Bewoners konden verhuizen, met alle ondersteuning vanuit het sociaal statuut.”

‘Met deze oplossing is een buurtje ontstaan waar modern gewoond wordt, terwijl tegelijkertijd het karakteristieke aanzicht van het tuindorpje behouden blijft’ Na dat besluit kwam de uitstroom goed op gang, aldus Van Baardwijk: “41 huurders vertrokken, waardoor ook 41 van de 56 woningen leeg kwamen te staan. Er kwam een leegstandsbeheer-organisatie om, als een soort anti-kraak, de leegstaande woningen bewoond te houden.”

ACTIECOMITÉ De vijftien overgebleven bewoners stichtten het Actiecomité 56 Huizen. Zij waren tegen sloop en voor het behoud van alle woningen. Van Baardwijk: “Het waren natuurlijk relatief goedkope huurwoningen, en sommige woningen waren er ook minder slecht aan toe. Bovendien was men erg gehecht aan het buurtje waarin men woonde.” Maar in de loop van de tijd veranderde de houding van het Actiecomité. Van Baardwijk: “Er werd geen vooruitgang geboekt in het verschil van inzicht tussen bewoners en ZOwonen. Het werd de bewoners duidelijk dat alleen actievoeren en een nee tegen sloop, niet zouden leiden tot een voor hun acceptabele oplossing.” Het Actiecomité werd omgedoopt tot Bewonerscomité 56 Woningen, en men werd gesprekspartner van ZOwonen. In die periode verschoof het accent, van tegenstand bieden naar verbinding zoeken. Hieruit ontstond uiteindelijk tussen ZOwonen en het bewonerscomité een langlopend communicatie- en participatietraject, waaraan ook gemeente en de architect deelnamen.

Uit dit traject blijkt volgens Van Baardwijk hoe belangrijk het is om bewoners vroegtijdig te betrekken bij een project, als je wilt slopen en nieuw bouwen: “Doe je dat niet, dan heb je bewoners die de kont tegen de krib gooien en kom je geen stap verder.” Uiteindelijk bereikte men overeenstemming over de aanpak van de Spoorkolonie. Van Baardwijk: “Gemeente en bewoners vonden dat de cultuurhistorische kwaliteiten van het tuindorp bewaard moesten blijven. De Spoorkolonie bestond oorspronkelijk uit drie droehoekige stedenbouwkundige blokken, elk met iets meer dan vijftig woningen. Van die drie blokjes was alleen het blokje van ZOwonen als samenhangend stedenbouwkundig ensemble bewaard gebleven. Dat bepaalde mede de beslissing om de oorspronkelijke gevels te behouden en bij de nieuwbouw vast te houden aan de historische dakvormen. Zo konden we het straatbeeld van de Spoorkolonie behouden en herscheppen.” De laatste bouwbedrijven zijn inmiddels verdwenen, de laatste bouwketen weggesleept. Wat lange tijd bouwplaats was, is nu weer woongebied. Na de oplevering in december 2013, zijn twaalf huurders teruggekomen naar een sociale huurwoning die er aan de voorkant nog net zo uitziet als voorheen. Maar met de sleutel van een compleet nieuwe, eigentijdse woning, die van energielabel E of F naar label A ging, en met al het comfort van een moderne woning.

SJPAORKOLONIE De ‘Sjpaorkolonie’, zo noemen ze in Sittard de Spoorkolonie in de wijk Limbrichterveld. De woningen aan de Tunnelstraat, Akkerstraat en Korenstraat werden van 1921 tot 1924 gebouwd als arbeiderswoningen voor de spoorwegarbeiders en machninsten die werkten op het aangrenzende rangeerterrein van Sittard. Opmerkelijk aan de woningen: diepe achtertuinen, door veel toenmalige bewoners in gebruik als moestuin. Bij de huidige renovatie zijn niet alleen de woningen nieuw gebouwd. Ook het achterterein is aangepakt. Projectleider Ben van Baardwijk: “De diepe achtertuinen waren in de loop der jaren volgebouwd met aanbouwen en schuurtjes. Dat was niet alleen rommelig, het maakte het achterterrein ook slecht toegankelijk en onveilig.” Na de renovatie hebben alle woningen een achtertuin en is binnen het driehoekige bouwblok een semi-openaar binnengebied ontstaan, met veel groen (in de vorm van twee groene hofjes) . Van Baardwijk: “Een deel van de huurders kan tevens op het eigen erf parkeren. Zo wordt de parkeeroverlast in de omliggende straten verminderd.”

- CORPORATIEBOUW DECEMBER  -



M I J N C O R P O R AT I E Door Tim van Dorsten

Alfred Busser directeur/bestuurder Dunavie

‘We blijven volop in beweging’

HOE GROOT IS DUNAVIE? “Wij hebben zo’n 8.000 woningen, garages en bedrijfsruimten in ons bezit. Ook voor een huurwoning in de vrije sector of een koopwoning kunnen woningzoekenden bij ons terecht. Ruim 30% van alle woningen in de gemeente Katwijk zijn huurwoningen van Dunavie. Onze vastgoedstrategie heeft dan ook grote invloed op het dorpsbeeld van Katwijk, Rijnsburg en Valkenburg.”

WAAR BENT U HET MEEST TROTS OP? “Dat we volop in beweging zijn en blijven. Ondanks de crisis bouwen we op dit moment 140 woningen (koop en huur) in de wijk Westerhaghe in Rijnsburg. We zijn gestart met de bouw van 99 sociale huurwoningen in ’t Duyfrak, een nieuwe wijk in Valkenburg. Daarnaast voeren we een aantal grotere renovatieplannen uit, waarbij we naast noodzakelijk onderhoud ook aandacht kunnen hebben voor de wensen van onze huurders. Denk daarbij aan een scootmobielruimte en een gezamenlijke ruimte waar bewoners elkaar treffen.”

WAAR LIGT NOG DE GROOTSTE UITDAGING? “Onze taken zo goed mogelijk blijven uitvoeren. We moeten nog scherpere keuzes maken in waaraan we ons geld uitgeven. Daarnaast hebben we de huurverhoging nodig om aan de verplichtingen uit het woonakkoord te voldoen. Terwijl het voor onze doelgroep financieel ook steeds lastiger wordt. Om hierin een goede balans te vinden, is een behoorlijke uitdaging.”

HOE BELANGRIJK IS DUURZAAMHEID? “Bij nieuwbouw en renovatie is er volop aandacht voor duurzaamheid. Bij renovatie streven wij er bijvoorbeeld naar om het energielabel terug te brengen naar label B.”

HOE BELANGRIJK IS HUURDERSTEVREDENHEID? “Dunavie vraagt regelmatig de mening van haar huurders over de geboden dienstverlening. Eerder deden we dit door een groot klanttevredenheidsonderzoek te organiseren. Sinds oktober zijn we gestart met een pilot in continu onderzoek: hiermee kunnen we eerder inspringen op de wensen van onze klant en verbeteringen doorvoeren als het gaat om de dienstverlening.”

 - CORPORATIEBOUW DECEMBER  -

M I J N C O R P O R AT I E

Rob van den Broeke directeur/bestuurder QuaWonen

‘We zijn er voor mensen met een kleinere portemonnee’ HOE GROOT IS QUAWONEN? “Wij hebben 8.600 woningen in Schoonhoven, Bergambacht, Nederlek en Krimpen aan den IJssel. Doordat we alleen in de Krimpenerwaard – een prachtig gebied in Het Groene Hart - actief zijn, zijn we sterk lokaal verankerd.”

WAAR BENT U HET MEEST TROTS OP? “Op onze vernieuwingsstrategie: door op grotere schaal te renoveren, te slopen en nieuw te bouwen, maken we onze dorpen en wijken aantrekkelijker en vitaler. Het gaat om grootschalige verbeteringen van het dorpshart. Het nieuwe centrum van Krimpen aan de Lek is voor de helft klaar, in Bergambacht en Schoonhoven-Noord zijn we bezig en voor het centrum van Krimpen aan den IJssel worden nu de plannen gemaakt.”

WAAR LIGT NOG DE GROOTSTE UITDAGING? “Het verbeteren en toch betaalbaar houden van onze woningen. Door ze energiezuiniger te maken, verlagen we de woonlasten. Het is spannend of dit met minder geld gaat lukken; de verhuurdersheffing tikt immers flink aan. Wat we zeker niet gaan doen, is de huurprijzen extra fors verhogen om die heffing te betalen. Wij zijn er voor mensen met een kleinere portemonnee. Onze maatschappelijke taak is leidend. Om financieel gezond te blijven, richten we onze organisatie anders in.”

HOE BELANGRIJK IS DUURZAAMHEID? “Onze ambitie op het gebied van duurzaamheid komt voort uit de wens om de woonlasten van onze huurders te beperken en hun wooncomfort te verbeteren. We zijn nu bezig met een project om 240 woningen zó te renoveren dat ze weer vijftig jaar mee kunnen en veel energiezuiniger worden. Het energieverbruik daalt met 45% tot 64%. Bijzonder aan dit project is ook dat we het aan de markt hebben overgelaten om met de goede oplossingen te komen. Door anders te werken, wordt zo’n omvangrijk renovatieproject betaalbaar.”

HOE BELANGRIJK IS HUURDERSTEVREDENHEID? “De meeste huurders hebben weinig keuze en zijn aangewezen op de corporatie in het gebied waar ze willen wonen. Dat schept een verplichting, want de dienstverlening moet heel goed op orde zijn. Hieraan hebben we het afgelopen jaar hard gewerkt. In feite is het heel eenvoudig: ‘Zeggen wat je doet en doen wat je zegt.’”

- CORPORATIEBOUW DECEMBER  -



GB UNI-Flexplug

GB XL hoek

Voor isoleren en verankeren.

Voor het monteren van gevelvullende elementen en kozijnen aan de constructie.

NIEUWE LENGTES GB heeft het programma UNI-Flexpluggen uitgebreid met de lengtes 220, 240 en 260 mm. Hierdoor is de plug nu ook toepasbaar voor eenvoudige bevestiging van spouwisolatie tot een dikte van maar liefst 220 mm. De nieuwe pluggen hebben de gebruikelijke diameter Ø8 en vormen in combinatie met de bijpassende UNI-Slagspouwankers Ø4 het vertrouwde systeem voor spouwverankering.

Het = = = =

XL Hoekanker is vervaardigd uit sendzimir verzinkt staal (SV). snel en eenvoudig op hoogte te stellen gemakkelijk te fixeren diverse typen leverbaar met slobgat en ronde gaten Gelijkmatig verdeelde belasting tot 3,2 kN per hoekanker (afhankelijk van de situatie en bevestiging)

Met deze uitbreiding speelt GB verder in op de toenemende vraag naar passiefbouw oplossingen.

Dankzij het slobgat is het hoekanker eenvoudig en snel op hoogte te stellen en vervolgens te fixeren. U realiseert hiermee een sterke en betrouwbare bevestiging.

GB Bovendorpelhoek

GB Vloerkozijnstrip

Voor de bevestiging van kozijnen waar de bovendorpel “afwaterend” is gefreesd.

Voor een sterke montage van kozijnen en elementen.

In de praktijk worden de bovendorpels of spouwlatten ter plaatse van de bovendorpel, afwaterend gefreesd. Hierdoor is de montage van traditionele hoekankers (90° gezet) vaak tijdrovend. Voor een sterke verbinding die snel en eenvoudig bevestigd wordt heeft GB een 100° Bovendorpel-anker, ontwikkeld. Deze zorgt voor een betere aansluiting van de bovendorpel met de binnenwand (ook voor zware kozijnconsructies). Door de passende helingshoek kan eenvoudiger luchtdichting worden realiseerd.

= = = = = =

Krachtige ondersteuning Eenvoudig te monteren Nauwkeurig waterpas m.b.v. GB drukplaten 5 types, 9 montage mogelijkheden corrosie bestendig (SV, EV en TV) Belasting: 80 tot 230 kg per vloerkozijnstrip

Naast een eenvoudigere montage voor de verwerker is deze strip geschikt om van buitenaf luchtdichting te realiseren.

website: www.gb.nl - tel: 0172 520110 - e-mail: info@gb.nl

CLOSE UP

Cultuuromslag in vastgoedsector Nieuwbouw is uit, onderhoud en beheer zijn in. Volgens emeritus hoogleraar André Thomsen van de Technische Universiteit Delft, tevens voorzitter van het College van deskundigen van het VGO-keur, moeten de bouwen vastgoedwereld zich opmaken voor een ingrijpende omslag. wordt bepaald door een enorme beheeropgave. Wat dat betreft komt de jaarproductie van 80.000 nieuwe woningen van begin deze eeuw niet meer terug. “De bouwsector moet zich concentreren op onderhoud, renovatie en transformatie van bestaand vastgoed, inclusief een beperkt aandeel vervangende nieuwbouw.”

RELATIE “We zitten aan het einde van een cyclus. De periode van wederopbouw van na de oorlog is afgelopen en het accent verschuift van nieuwbouw naar onderhoud en beheer.” De introductie van het VGO-keur door branchevereniging OnderhoudNL is in de ogen van Thomsen het gevolg van wat hij een ‘ingrijpende paradigmaverschuiving’ noemt. Na de Tweede Wereldoorlog (1940-1945) moest het land zo snel mogelijk worden opgebouwd. Dit leidde volgens Thomsen tot een bouwproces waarin alles draaide om de laagste prijs voor een bepaalde - vaak minimale - opleveringskwaliteit. “Over wat er na de oplevering met de bouwkwaliteit gebeurde, maakte niemand zich echt druk. Tot de eerste grote onderhoudsbeurt, meestal schilderwerk, uitgevoerd moest worden.” De gedurende vele decennia ontwikkelde ‘hitand-run’-cultuur past volgens de hoogleraar niet bij de huidige en toekomstige markt die

De paradigmaverschuiving in de bouwsector van nieuwbouw naar renovatie en onderhoud leidt er volgens Thomsen toe dat opdrachtgevers en -nemers een veel langdurigere relatie dan voorheen aan zullen gaan. Want de investeringen in onderhoud en technisch beheer bedragen een veelvoud van de nieuwbouwkosten. In ‘de nieuwe vastgoedwereld’ zal om die reden niet de nieuwbouw tegen zo laag mogelijke kosten centraal staan, maar de gehele exploitatiecyclus. Als gevolg van deze verschuiving willen moderne opdrachtgevers met hun leveranciers over een lange termijn, bijvoorbeeld gedurende de hele exploitatieduur van het gebouw, resultaatgerichte afspraken maken. Een langdurige relatie opbouwen kan volgens Thomsen niet zonder vertrouwen. Maar vertrouwen alleen is niet genoeg. Want opdrachtgevers vragen ook om zekerheden, bijvoorbeeld wat betreft de soliditeit van de organisatie van een marktpartij. Thompsen: “Krijgen

ze die niet, dan gaat het wiel niet draaien.” Doel van het VGO-keur, dat onafhankelijk wordt gecertificeerd, is om in die behoefte aan zekerheden tegemoet te komen. Het college van onafhankelijke deskundigen, met onder meer vertegenwoordigers van grote corporaties als Ymere en HaagWonen, ziet hierop toe. Thomsen: “Het VGOkeur verzekert opdrachtgevers er van dat een bedrijf bijvoorbeeld over de vereiste kennis en ervaring beschikt en voldoende solvabel is.” Thomsen verwacht dat corporaties en vastgoedeigenaren, ondersteund door het VGO-keur, steeds vaker voor een resultaatgerichte aanbesteding van het onderhoud kiezen. “Want zij kunnen zich dan efficiënter organiseren en hebben de handen vrij voor hun kerntaken.”

ANDRÉ THOMSEN André Thomsen is emeritus hoogleraar woningverbetering en -beheer en houdt zich in die hoedanigheid bezig met duurzame woningexploitatie, ‘life cycle management’ en de rol van bewonersvoorkeuren bij de verbetering van de woningvoorraad. Thomsen is als adviseur verbonden aan de Woonbond, de belangenorganisatie van huurders. Daarnaast was hij onder meer commissaris van woningcorporatie Woonbron.

- CORPORATIEBOUW DECEMBER  -



GOED BESTEED

Wat kost de bouw van passiefhuisprojecten? Door Thijs Luijkx

In twee vorige edities van Corporatiebouw is een project beschreven aan de hand van een vergelijking met de projectendatabase Watkostdebouwvaneenhuurwoning (WKDB). De database kan ook op andere manieren worden ingezet, bijvoorbeeld om trends te analyseren of om innovaties in perspectief te plaatsen. Dit artikel beschrijft hoe de bouwkosten van passiefhuisprojecten zich verhouden tot Watkostdebouwvaneenhuurwoning.

De Kroeven in Roosendaal

AgentschapNL heeft de kosten en baten van passiefhuizen onderzocht aan de hand van vijf projecten met eengezinswoningen in het rapport ‘Evaluatie leermomenten, investerings- en levensduurkosten van vijf DEMO/UKR-projecten, jaartal 2012’. Vier van de vijf projecten zijn inmiddels gerealiseerd. De stichtingskosten en de baten in termen van woonlasten en milieuprestaties van de passiefhuisprojecten zijn onder-

zocht door ze af te zetten tegen referentieprojecten. Deze referentieprojecten zijn afgeleid van de passiefhuisprojecten, maar zonder de maatregelen om tot een passiefhuis te komen. De bouwkosten van de passiefhuisprojecten en de referentieprojecten zijn geraamd door een bouwkostendeskundige (Winket). Het kostenniveau is daarmee getoetst aan de markt vóór aanbesteding.

Kenmerken van de vijf Passiefhuisprojecten:

Project Opdrachtgever Gemeente Tussenwoningen/rij Kopwoningen/rij Gbo Bvo passief Bvo referentie

Deest Druten 4 2 83 101 97

Kroeven Aramis Roosendaal 4 2 133 191 183

 - CORPORATIEBOUW DECEMBER  -

Columbuskwartier Goede Stede Almere 8 2 101 120 117

Gijmink Viverion Hof van Twente 2 2 126 176 168

Groen Velve-Lindenhof De Woonplaats Enschede 4 2 122 174 164

GOED BESTEED

Aantal projecten Gbo Vormfactor (gbo/bvo) Bouwlagen

passiefhuizen 5 113 0,74 2,3

De passiefhuismaatregelen in de projecten zijn gevelisolatie, vloerisolatie op de begane grond, passiefkozijnen, ‘HR+++’-glas, zonnecollector en -boiler en gasgestookte luchtverwarming in combinatie met balansventilatie. Het gebouwgebonden energiegebruik ligt daardoor op 61% van de referentieprojecten. De EPC’s van de passiefhuisprojecten variëren tussen de 0,29 en 0,55, terwijl in de referentieprojecten 0,8 is aangehouden.

VERGELIJKING De passiefhuisprojecten zijn afgezet tegen 44 van de 436 projecten uit Watkostdebouwvaneenhuurwoning die het best vergelijkbaar zijn (Stand 25 november 2013). Geselecteerd zijn projecten met gangbare eengezinswoningen die de afgelopen 14 maanden ingevoerd of geactualiseerd zijn. De woningen zijn opgeleverd in 2010, 2011, 202 of 2013 en hebben geen afwijkende bouw- of grondkosten. Alleen projecten met planstatus ‘start bouw’ of ‘nacalculatie’ zijn meegenomen in de vergelijking. Het gemiddelde gebruiksoppervlak (gbo) van de passiefhuisprojecten en referentieprojecten is vergelijkbaar met de projecten uit Watkostdebouwvaneenhuurwoning in de vergelijking. De passiefhuisprojecten hebben een lagere vormfactor dan de referentieprojecten en de projecten in Watkostdebouwvaneenhuurwoning. Dat komt doordat de passiefhuismaatregelen ruimte kosten.

BOUWKOSTEN De bouwkosten per m2 gebruiksoppervlakte (gbo) van de referentieprojecten zijn 3% la-

referentieprojecten 5 113 0,77 2,3

Vijf referentieprojecten (rood) en 44 best vergelijkbare projecten in WKDB (blauw) op de assen bouwkosten (excl btw, prijspeil 1-12013) en m2 gebruiksoppervlakte

ger dan in de 44 best vergelijkbare projecten in Watkostdebouwvaneenhuurwoning. De bouwkosten liggen daarmee op hetzelfde niveau als de projecten in Watkostdebouwvaneenhuurwoning. Het scatterdiagram illustreert dat de respectievelijke referentieprojecten geen uitschieters zijn in termen van bouwkosten en gbo. De passiefhuisprojecten liggen alle vijf relatief hoog in de puntenwolk van het scatterdiagram. De bouwkosten per m2 gbo van de passiefhuisprojecten zijn 17% hoger dan van de referentieprojecten en 13% hoger dan in de 44 best vergelijkbare projecten in Watkostdebouwvaneenhuurwoning. Dit komt door de extra bruto vloeroppervlakte die nodig is voor de passiefhuismaatregelen en de bijbehorende hogere materiaalkosten.

Vijf passiefhuisprojecten (rood) en 44 best vergelijkbare projecten in WKDB (blauw) op de assen bouwkosten (excl btw, prijspeil 1-1-2013) en m2 gebruiksoppervlakte (de referentieprojecten uit het onderzoek zijn niet in deze grafiek opgenomen)

KOSTENDEKKEND Het energieverbruik van projecten in Watkostdebouwvaneenhuurwoning is niet bekend. Op basis van de energieprestatiecoefficiënt (EPC) kan verwacht worden dat dit verbruik gunstiger is dan dat van de referentieprojecten, maar niet op het niveau van een passiefhuis. Het gebouwgebonden energiegebruik van de passiefhuisprojecten is 61% van dat van de referentieprojecten. De hogere investeringen leiden per saldo tot 5% lagere woonlasten. Op basis daarvan concludeert AgentschapNL dat de lagere woonlasten voldoende zijn om de hogere investeringen te dekken.

passiefhuizen Bouwkosten 117.000 2 Bouwkosten/m gbo 1.040 Bedragen, prijspeil 1-1-2013 excl btw

referentieprojecten 100.000 890

passiefhuizen 0,4 61%

referentieprojecten 0,8 100%

EPC Energieverbruik

WKDB 44 114 0,81 2,7

WKDB 104.000 910

Velve-Lindenhof, Enschede

MEER ONLINE WKDB 0,7 onbekend

Lees het uitgebreide artikel, inclusief energiebesparende maatregelen per Passiefhuisproject, online.

- CORPORATIEBOUW DECEMBER  -



VA K T U E E L

Hotspot-aanpak woninginbraken Leidschendam-Voorburg

Corporaties doen actief mee Door Hans Fuchs

In Leidschendam-Voorburg slaan gemeente, politie, OM en de corporaties WoonInvest en Vidomes de handen ineen tegen het toenemende aantal woninginbraken. Zij doen dat met de zogenaamde hotspot-aanpak woninginbraken. En die aanpak werkt. Wat is het geheim?

In Leidschendam-Voorburg waren de woninginbraakcijfers de afgelopen jaren ronduit alarmerend. Tussen 2009 en 2011 steeg het aantal woninginbraken in de gemeente met bijna zestig procent tot 825 woningbraken. Dat is beduidend meer dan de landelijk gemiddelde toename: in heel Nederland namen de geregistreerde woninginbraken in 2011 met 8% toe ten opzichte van 2010. In 2012 ging dat nog eens met 2,6% omhoog: er werd in Nederland in dat jaar 91.153 keer ingebroken. De veel slechtere score in LeidschendamVoorburg was voor gemeente, politie, OM en de corporaties WoonInvest en Vidomes reden om actie te ondernemen. Zij ontwikkelden een gezamenlijk plan van aanpak tegen de toenemende woninginbraken: de hotspot aanpak woninginbraken. Zo’n aanpak was ook hard nodig, aldus André van Teijlingen, rayoncoördinator van de afdeling Woondiensten bij WoonInvest: “Tussen 2009 en 2011 werden met name

 - CORPORATIEBOUW DECEMBER  -

onze woningen in de wijk Prinsenhof in Leidschendam door het inbrekersgilde bezocht. Destijds werd vooral ingebroken in onze hoogbouwappartementen. Dat was voor ons aanleiding om mee te doen met de hotspot aanpak woninginbraken, in de hoop op die manier schade aan opstallen en eigendommen van bewoners te voorkomen en om de negatieve publiciteit en stigmatisering rondom Prinsenhof te keren, omwille van de verhuurbaarheid, de waardevermindering en de veiligheidsbeleving.” Bij Vidomes is gebiedsconsulent Peter van Zundert bij de hotspot aanpak betrokken: “De veiligheidsmaatregelen die wij namen, bijvoorbeeld tijdens een renovatie, leidden niet tot minder inbraken. Het aantal inbraken nam zelfs toe, ook in wijken waar het politiekeurmerk werd behaald. Daarbij werd de schade door inbraak groter. Tegelijkertijd is inbraak een belangrijke graadmeter voor het gevoel van veiligheid in je eigen woning. Vidomes vindt het belangrijk dat bewoners

zich veilig voelen in hun woning. Vandaar onze deelname aan de hotspot aanpak. Daarnaast betekent minder inbraken ook minder schade aan onze woningen.”

ACTIEF Bij de hotspot-aanpak kijken alle partijen gezamenlijk en heel gericht naar die plekken in een wijk waar ingebroken wordt, om zo tot maatwerkoplossingen te komen. De gemeente is de regisseur van het project en zorgt voor de structuur en organisatie van het overleg. De politie zorgt voor de gegevens over waar en hoe wordt ingebroken. Van Zundert: “Door actieve monitoring worden patronen zichtbaar: waar, wanneer en hoe laat wordt ingebroken? Deze gegevens worden over de gehele gemeente via een kleurenkaart zichtbaar gemaakt. Hierdoor zien we precies waar de inbraken zich concentreren, wat de hotspots zijn.” Met deze informatie gaan de partijen de hotspots gezamenlijk te lijf. Van Zundert:

VA K T U E E L

Licht zet inbrekers in het zicht!

Ziet u iets verdachts?

Bel direct 1-1-2 Poster Donkere Dagen Offensief

“De politie surveilleert vaker op de hotspots. Maar ook huurders doen actief mee, in buurtpreventieteams. Daarin zitten vrijwilligers, ook huurders, die door de gemeente zijn geselecteerd en opgeleid. De corporaties en de gemeente steunen deze teams ook financieel. Deze buurtpreventieteams zijn de ogen en oren van de wijk.” De corporaties ontvangen van de politie ook een overzicht van de inbraken specifiek in hun woningbestand. Inclusief informatie over de modus operandi, de wijze waarop is ingebroken. Deze informatie is voor de corporaties handig om bijvoorbeeld onderhoudsaanpassingen te doen of bewoners op te roepen om betere veiligheidsmaatregelen te treffen.

STEVIGE DOELSTELLINGEN Als het gaat om de doelstellingen van de hotspot aanpak, hebben de corporaties en de andere partners de lat behoorlijk hoog gelegd. Men wil in 2013 een daling van het aantal woninginbraken met maar liefst 40% ten opzichte van 2011. Dat betekent maximaal 495 geregistreerde woninginbraken in 2013. Het ophelderingspercentage van aangiften van woninginbraken moet in 2013 zijn toegenomen naar 15%. In 2011 was dat nog 6%. En het aantal heterdaadmeldingen moet stijgen naar 25 meldingen per honderd aangiften. In 2011 waren het veertien meldingen per honderd aangiften. Stevige doelstellingen. Maar worden ze ook

gehaald? Met andere woorden: werkt de hotspot aanpak? Jazeker, stelt Van Teijlingen: “Het aantal inbraken in Prinsenhof is de afgelopen jaren sterk afgenomen, mede doordat daders en dadergroepen zijn opgespoord en vastgezet. Er is een hogere veiligheidsbeleving bij de bewoners en er is minder braakschade en schade aan inboedel.” Peter van Zundert: “De resultaten zijn zeer goed. In 2012 hebben we in de gemeente een daling aan woninginbraken gerealiseerd van 25% ten opzichte van 2011. We zijn goed op weg om de doelstelling van 40% te bereiken. Wel is het onze ervaring dat de laatste maanden van het jaar een grillig verloop kennen. De uitkomst in 2013 is dus nog onvoorspelbaar. Maar wij zijn ervan overtuigd dat onze inzet het voor inbrekers lastiger en onaantrekkelijker maakt om in te breken.”

INBRAAKPREVENTIE Over de samenwerking met de andere partijen hebben WoonInvest en Vidomes niets dan lof. Van Teijlingen en Van Zundert prijzen de zeer nauwe en goede coöperatie en de korte lijnen tussen de partijen: “De partners spreken dezelfde taal en hebben dezelfde gedrevenheid.” De bewustwording van de eigen achterban, de huurders, is een hardere noot om te kraken, stelt Van Teijlingen: “De bewustwording bij bewoners is moeilijk van de grond te krijgen, en is voor ons ook nauwelijks meetbaar.” De corporaties doen in het bestek van de hotspot aanpak ook actief aan inbraakpreventie. Van Teijlingen: “In Prinsenhof hebben wij voor al onze woningen het certificaat Veilig Wonen op complexniveau verkregen. Bij enkele complexen hebben wij in overleg met de hotspotgroep een aanvullende schouw uitgevoerd. Op kwetsbare locaties hebben wij aanvullende fysieke maatregelen getroffen. Dan moet je denken aan extra camera’s en hangen sluitwerk. Maar ook extra surveillance door de politie en artikelen op onze website.” Van Zundert: “Wij nemen diverse veiligheidsmaatregelen, ook in het licht van het PKVW. Zo hebben wij tijdens de renovatie in de wijk de Prinsenhof in Leidschendam het PKVW-certificaat behaald. Daarnaast worden beelden van beveiligingscamera’s volgens protocol beschikbaar gesteld aan

de politie. Dus mocht een inbraak hebben plaatsgevonden en verdachte personen zijn zichtbaar op beelden van onze camera’s, dan stellen wij deze beelden beschikbaar aan de politie.” Rest de vraag: is de hotspot aanpak aan te bevelen aan andere corporaties? Van Teijlingen en Van Zundert zijn hier zeer stellig: “Zeker. De samenwerking tussen de partijen, ieder op zijn of haar eigen gebied, heeft ervoor gezorgd dat het aantal inbraken is gedaald.”

DE POLITIE EVALUEERT De politie evalueerde eerder dit jaar de resultaten van de hotspot-aanpak in Leidschendam-Voorburg. De belangrijkste resultaten en conclusies: in het eerste jaar van de aanpak neemt het aantal woninginbraken in de hotspot Prinsenhof in vergelijking met het voorgaande jaar af met maar liefst 71%. In 2013 zet de afname van het aantal woninginbraken zich door. In de eerst helft van dat jaar daalde het aantal woninginbraken verder met nog eens bijna 15%. Ook de omliggende wijken van de hotspots profiteren van de integrale aanpak: ook daar is sprake van flinke afnames van het aantal woninginbraken. En de gerichte aanpak van de belangrijkste concentraties van woninginbraken en woninginbrekers lijkt ook door te werken naar andere soorten High Impact Crime. Zo neemt in 2012 ook het aantal overvallen (-45%) en straatroven (-24%) flink af. Ook het aantal aangiften van vernieling (-34%) en het aantal meldingen van jeugdoverlast (-21%) gaat fors naar beneden. De meest succesvolle elementen van de hotspot aanpak: de gecombineerde aanpak van (potentiële) daders, de actieve betrokkenheid van burgers in buurtpreventieteams op en rond de hotspots, de hotspotsurveillances nieuwe stijl met nadruk op preventie-advisering en alertering van burgers en de op maat uitgevoerde situationele preventie (bijvoorbeeld de eerste etages van de hoogbouw in Prinsenhof ). Bron: Politie / Eenheid Den Haag / Analyse & Research, rapport Werken aan duurzame veiligheid, 2013.

- CORPORATIEBOUW DECEMBER  -



PROJECT IN BEELD

Elf 13 In Eindhoven staat Elf 13. De voormalige Pastoor van Arskerk uit 1929 is door corporatie Woonbedrijf omgetoverd in een multifunctioneel gebouw. Sinds eind vorig jaar biedt het onderdak aan De Combinatie Jeugdzorg en enkele zorggerelateerde instellingen. In oktober is dit project bekroond met de publieksprijs van de Dirk Roosenburgprijs 2013. De nominatiecommissie vond de toevoeging van een gestapeld volume in de kerk de meest opvallende ingreep, maar prees ook het aangename geluidsniveau en de serene sfeer. (Beeld: Norbert van Onna)

 - CORPORATIEBOUW DECEMBER JUNI  -  

PROJECT IN BEELD

- CORPORATIEBOUW DECEMBER  -



GOED BESTEED

Co-maker helpt co-maker Door Marc Nelissen

Zoals corporaties samenwerken met co-makers, werken die co-makers weer samen met hun eigen co-makers. Voor een gigantisch grootonderhoudsproject van Portaal in Utrecht koopt aannemer Van Ieperen niet alleen tegels bij de bouwmaterialenhandel, maar laat hij ze ook het tegelwerk aanbrengen. Zo hebben aannemer en corporatie het gemak van één aanspreekpunt en complete garantie en zijn ze allebei ontzorgd.

“We proberen de overlast voor bewoners zo veel mogelijk te beperken.”

 - CORPORATIEBOUW DECEMBER  -

GOED BESTEED

PROJECTDETAILS 262 woningen 150 badkamers x 20 m2 130 keukens x 13 m2 140 x toiletten x 5 m2 alle 29 entrees incl. trappenhuizen Portaal voert groot onderhoud uit aan 216 portiek-etagewoningen en 46 galerijwoningen aan de Wickenburglaan (oneven nummers), de Scherpenburglaan, de Schonauwensingel en de Huize de Geerlaan. Door problemen met leidingen, daklekkages en verstoppingen op te lossen, werkt de corporatie aan een gezonder binnenklimaat en een veilige omgeving. De werkzaamheden betreffen asbestsanering, verbetering van de riolering, vervangen van het bestaande ventilatiesysteem, zorgen voor nieuwe sloten en sleutels, keuring van de elektrische installatie en opknappen van het trappenhuis. In een aantal woningen is het nodig om extra vernieuwingen te doen aan toilet, keuken en badkamer. Die worden geconstateerd tijdens de opname in de woning.

OVERLAST BEPERKEN De projectleider van Portaal Erwin Schut: “In één jaar nemen wij hier 216 portieketagewoningen en 46 galerijwoningen onder handen, terwijl de bewoners volgens een strak schema in logeerwoningen verblijven. We doen er alles aan om die logistiek soepel te laten verlopen en de overlast voor de bewoners zo veel mogelijk te beperken.” De aannemer en zijn onderaannemers dragen hier in belangrijke mate aan bij. Hoofdaannemer Van Ieperen – dochter van Dura Vermeer - doet het timmerwerk zelf, maar besteedt het loodgieterswerk, het dak, de dakbedekking, de elektra en het tegelwerk uit aan vaste co-makers. En op dat laatste vlak is de co-maker een bijzondere. In plaats van een vaste tegelzetter het tegelwerk en de tegels te laten leveren, laat Van Ieperen bouwmaterialenhandel BMN Nieuwegein de tegels leveren en het tegelwerk regisseren.

GEEN OMKIJKEN Een bijzondere situatie, maar voor alle partijen goed, zo blijkt. “Om te beginnen zouden we het tegelwerk verzorgen in de badkamers, toiletten en keukens van ongeveer 100 van de 262 woningen, inclusief de bijbehorende portieken. Dat zijn er intussen 160 gewor-

den”, rekent Erik Roos van Tegelzettersbedrijf Van Putten snel even na. Hij is de uitvoerder van de tegelzetters en werkt heel veel in opdracht van BMN Nieuwegein. “BMN haalt dergelijke projecten binnen, levert de tegels, schakelt ons in voor het tegelzetwerk en geeft tien jaar garantie op het totale werk.” BMN’s vestigingsmanager Roy Fluit: “Door met vaste tegelzetters te werken, kunnen wij de kwaliteit garanderen naar Van Ieperen. En doordat zij ons inschakelen, heeft Van Ieperen geen omkijken naar het regelwerk, de uitvoering en bieden wij één totaalgarantie op tegels en tegelwerk.”

FLEXIBELER Voor Portaal is deze samenwerking nieuw, maar Schut ziet er de voordelen wel van in: “Voor ons is het belangrijk dat de hoofdaannemer met stevige onderaannemers zaken doet. Een tegelzetter met drie man personeel kan stuklopen op de omvang van dit project. Met nadelige gevolgen voor de planning én onze bewoners.” Dat de aannemer de bouwmaterialenhandel als co-maker kiest en niet de tegelzetter, vindt Schut slim. “Kies je de tegelzetter als co-maker, dan zijn de mannetjes een keer op. Terwijl de tegels eigenlijk nooit op zijn en de tegelleverancier juist meerdere tegelzettersbedrijven kan inschakelen.” Bovendien ziet hij mogelijk prijsvoordeel. “Het scheelt een schakel in het traditionele treintje van opdrachtgever, aannemer, tegelzetter, tegelleverancier- tegelfabrikant. En iedere schakel in deze keten pikt toch snel 10% marge op de tegels mee.”

GELD BESPAARD Profiteert Portaal ook van dat prijsvoordeel? Schut: “We laten alle prijsopgaven vooraf narekenen door een kostendeskundige en geven pas opdracht als hij akkoord is. Op dit tegelwerk had hij geen opmerkingen, dus is de prijs goed. Sterker nog, Van Ieperen en zijn comakers hebben juist geld voor ons bespaard. In de trappenhuizen bleek het bestaande tegelwerk namelijk muurvast op de wanden te zitten. Het geplande afkappen zou lang duren, te veel bewonersoverlast bezorgen en bovendien onnodig zijn. Dus hebben we over de bestaande wandtegels heen gewerkt met een behoorlijke besparing op de koop toe.” In de samenwerking tussen fabrikant Mosa, BMN, tegelzetters en Van Ieperen kreeg Portaal ook de volledige garantie van tien jaar op deze onvoorziene werkwijze. “Anders hadden wij het

Portaals Erwin Schut: “Onderaannemers zijn voor ons wel degelijk relevant.” risico niet genomen dat het onderliggende tegelwerk in de komende 10 jaar los zou laten en al onze onderaannemers naar elkaar zouden wijzen”, zegt Schut.

BIJZONDER WEINIG FOUTEN Schut startte al in 2008 met de budgettering van dit project, half 2011 startte de voorbereiding, in oktober 2012 startte het buitenwerk en eind van dit jaar is het helemaal afgerond. Schut: “Met een project van deze omvang loop je het risico de krant te halen. Er kan zo veel fout gaan. Van de bewonerscarroussel naar de logeerwoningen, tot de asbestsaneringen in de portieken. Om nog maar niet te spreken van de vele verschillen in het tegelwerk. Want van de 264 woningen was er geen één hetzelfde. Daarom vind ik het heel knap dat bijna alle planningen gehaald zijn en het aantal foutjes op twee handen te tellen is. Een compliment aan eenieder die hier aan meegewerkt heeft.”

INZAGE Als Portaal een werk uitbesteedt, wil de corporatie wel inzage in de onderaannemerslijst. Projectleider Schut: “In principe is dat het pakkie-an van de aannemer, maar als er iets verkeerd gaat, zitten wij ook met de problemen.” Portaal heeft een blacklist van partijen die het niet zo nauw nemen met de veiligheid of niet goed om kunnen gaan met bewoners. Zo is er ook een shortlist van ‘favoriete’ (onder)aannemers.

- CORPORATIEBOUW DECEMBER  -



VA K T U E E L

Constructieve veiligheid van oude gevels wordt urgent

Vidomes pakt alle ‘verdachte’ kopgevels aan Door Louis Jongeleen

Vlnr: Te weinig spouwankers, te korte spouwankers en slecht hechtend metselwerk (beeld: M. Ebberink)

 - CORPORATIEBOUW DECEMBER  -

Het is nu bijna twee jaar geleden dat van de kopgevel van een portiekflat aan de Tubasingel in Rijswijk het bovenste gedeelte van het metselwerk naar beneden kwam. Niemand werd geraakt door vallende bakstenen. Een aantal bewoners moest voor de zekerheid elders de nacht doorbrengen. Eigenaar van de flat, woningcorporatie Vidomes, met een bezit van 18.000 huurwoningen in en rondom Delft, liet een onderzoek uitvoeren naar de oorzaak van de instorting. Aanvankelijk stonden alle betrokkenen voor een raadsel, want de flat werd niet gerekend tot de complexen met risicovolle kopgevels. Ook Hans Blom, manager Techniek van Vidomes, was onaangenaam verrast. Blom: ”We waren toen al begonnen om in samenwerking met adviesbureau Nieman-Kettlitz Gevel -en Dakadvies negentien wooncomplexen van meer dan vijf verdiepingen te controleren op gevaarlijke kopgevels. Het complex van de Tubasingel viel buiten die categorie, maar liep niettemin zware stormschade op. Op basis van dat signaal hebben we onze

inspecties uitgebreid met nog eens 26 portiekcomplexen tot een totaal van 45 wooncomplexen. En we startten een diepgaand onderzoek naar hoe dat gedeelte van die ogenschijnlijk veilige kopgevel toch naar beneden kon komen.”

COMBINATIE Het kopgevelonderzoek aan de Tubasingel stond onder leiding van ingenieur Maaike Ebberink van Nieman-Kettlitz Gevel- en Dakadvies. Het was haar opgevallen dat er op de bakstenen die van het buitenspouwblad van de flat naar beneden waren gekomen, bijna geen specieresten zaten. En bij de eerste visuele inspectie vanuit de hoogwerker constateerde ze dat de spouwankers die uit het binnenspouwbladen staken, nog intact waren. Hier dus geen doorgeroeste spouwankers. Ebberink: “Aan die gedeeltelijk ingestorte gevel kon ik precies zien wat er mis was. Zonder instorting of zonder destructief onderzoek had ik dat nooit kunnen zien. Bij inspectie bleek dat er bij de bouw in 1965 te weinig spouw-

VA K T U E E L

ankers waren geplaatst. En ik ontdekte dat de spouw boven in de gevel breder was dan onderin, terwijl de spouwankers wel overal even lang waren. Boven de gootlijn waren alle ankers te kort om de spouwbreedte te overbruggen en om te kunnen worden verankerd in het gemetselde buitenblad. Onder die lijn zaten de ankers wel vast in binnen- en buitenblad.” Ebberink concludeerde dat de oorzaak van deze gedeeltelijke instorting een combinatie was van slecht hechtend metselwerk, te korte spouwankers, een stormachtige wind en mogelijk het afwaaien van dakpannen, waardoor de wind in de spouw kon komen.

HERSTEL Op grond van het gevelonderzoek besloot Vidomes de beide kopgevels van de flat aan de Tubasingel opnieuw te laten opmetselen en te verankeren aan het binnenblad. Vervolgens bleek dat tien kopgevels van een naastgelegen complex dezelfde gebreken vertoonden. Ook daar zijn de buitenspouwbladen vervangen. Het onderzoek plus de werkzaamheden aan alle gevels die zijn aangepakt, hebben woningcorporatie Vidomes tot nu toe in totaal bijna € 700.000 gekost. Onderhoudsmanager

Blom en zijn collega senior opzichter planmatig onderhoud Leo van der Velden kijken terug op een leerzame ervaring. Hans Blom: “Het inspectie- en hersteltraject van de kopgevels van alle flats uit de jaren ’60 en ’70 die Vidomes in bezit heeft, hebben we begin dit jaar afgerond. We willen geen enkel risico nemen met dit soort gevels. De persoonlijk veiligheid van onze bewoners en die van anderen staat voorop. In een aantal gevallen hebben we een gevel moeten voorzien van rvs-renovatieankers. Bij elke groot-onderhoudsbeurt of renovatie van deze oude complexen brengen we de verankering van de buitenspouwbladen op nieuwbouwniveau.” Opzichter Van der Velden voegt hier nog een ervaringsgegeven aan toe. “We zijn extra alert op gebouwen die in de jaren ’80 zijn na-geïsoleerd met spouwvullende isolatievlokken. Daar tref je vaak roestige spouwankers aan tussen natte isolatiewol.” Voor onderzoeker Ebberink bewijst het project ‘Tubasingel’ dat de oorzaak van het bezwijken van een buitenspouwblad van een kopgevel lang niet altijd te achterhalen is zonder destructief onderzoek. Ebberink: “ Bij visuele inspectie en onderzoek met een endoscoop (apparaat waarmee

je in de spouw kunt kijken, red.) kun je de ankers wel zien, maar je ziet niet of ze nog goed vastzitten. Daarvoor moet je een gat maken in het buitenspouwblad en een trekproef uitvoeren. Van die Rijswijkse flat weten we nu zeker dat daar niet de staat van de spouwankers oorzaak was van het instorting, maar onzorgvuldige uitvoering bij de bouw in 1965.”

SPOUWANKERS Spouwankers zijn er in vele soorten en maten. In bestaande spouwconstructies zijn ankers gebruikt van verzinkt staal, van koper, van verzinkt koper of van roestvast staal. De verzinkt stalen ankers blijken na circa vijftig jaar regelmatig aangetast te zijn. Bij het herstellen van buitenspouwbladen en renovaties worden verschillende soorten renovatie-ankers toegepast, afhankelijk van de conditie van binnen- en buitenspouwbladen. Sinds Bouwbesluit 2012 van toepassing is, moeten spouwen renovatieankers voldoen aan de Eurocode (NEN-EN 1996 ofwel Euro code 6). Voor de veilige constructie van (nieuw)metselwerk ontwikkelde SBR het handboek ‘Constructieve Veiligheid van Gevels’ (2011). Voor het onderzoek van bestaande spouwconstructies en uitvoeren van herstelwerkzaamheden bestaat nog geen Richtlijn. Wel is hiervoor een BRL in voorbereiding en ontwikkelde CUR SBR de publicatie ‘Constructieve Veiligheid Bestaande Metselwerkbuitenspouwbladen’, Protocol voor het inspecteren, beoordelen en herstellen ‘ (2012). Bij renovatie van spouwconstructies heeft de constructeur een belangrijke rol. Volgens erkende uitvoeringsnormen meet hij de sterkte en stijfheid van de bestaande spouwbladen en hij berekent hoeveel renovatieankers nodig zijn, van welke materiaalsoort deze moeten zijn en welke lengte en dikte ze moeten hebben. Spouwankers van verzinkt staal zijn niet verboden, maar moeten zo zwaar verzinkt zijn dat dit praktisch niet haalbaar is.

Tubasingel, Rijswijk, 6 januari 2012 (beeld: foto Vidomes)

- CORPORATIEBOUW DECEMBER  -



RESULTAATGERICHT SAMENWERKEN LOONT

Steeds meer corporaties kiezen voor resultaatgericht samenwerken bij onderhoud en renovatie en besparen 20 tot 50% op de kosten. Ga naar www.vgokeur.nl of neem contact op met een VGO-keur bedrijf. Bestel de nieuwe Leidraad via www.sbr.nl

CLOSE UP

Spouwankers belangrijk voor veilig en duurzame metselwerk

Klein, maar van wezenlijk belang Spouwankers zijn de constructieve verbinding tussen de gemetselde buitengevel en de hoofddraagconstructie. Daarom mag je hun belang nooit onderschatten. Als opdrachtgever, ontwerper en verwerker zou je juist meer oog moeten hebben voor de innovaties op dit gebied, de juiste verwerking, de materiaalkeuze en het aantal te gebruiken spouwankers. Bij de materiaalkeuze voor spouwankers is de bouwlocatie altijd het uitgangspunt. De locatie is belangrijk omdat hier de milieuklasse aan is gekoppeld, die de basis is voor de materiaalkeuze. RVS-A4 (AISI 316) of gelijkwaardig volstaat altijd. In sommige gevallen volstaat ook RVS A2 (AISI 304). Zeker als het gebouw een minimale referentieperiode heeft van 50 jaar. Vaak kiezen voorschrijvers of verwerkers - uit gewoonte of uit kostenoverweging - voor spouwankers uit verzinkt staal. Terwijl dat absoluut verboden is bij buitengevels en het prijsvoordeel verwaarloosbaar is. Op de totale bouwsom van een gebouw kosten de spouwankers minder dan een promille.

ANKER EN PLUG

DIEPER EN NIET-INWATEREND

Gebr. Bodegraven heeft in 2000 al de Flexplug en UNI-plug ontwikkeld. In combinatie met een spouwanker zorgt deze plug voor een zekere verbinding van spouwmuur en isolatie in één. Dit concept is inmiddels doorontwikkeld tot de UNI-Flexplug en UNI-Perfoplug: steeds meer de standaard in de bouw. De combinatie van plug en spouwankers is niet alleen veilig (geen uitstekende spouwankers tijdens metselen), maar voorkomt ook dat de minerale isolatie te ver ingedrukt wordt (matrasvorming). Bovendien onderbreek je de koudebrug van het spouwanker .

DECENNIA INNOVATIES

LANGERE ANKERS

Spouwankers werken alleen goed, als ze goed verwerkt zijn. Dit houdt in dat de verankeringsdiepte van de spouwankers in de mortel en steen van het binnen- en buitenspouwblad voldoende moet zijn (minstens 40 mm). Kortom, bestel de juiste lengte (het techniekboek op www.gb.nl helpt bij de juiste keuze). Daarnaast mogen de spouwankers nooit inwaterend geplaatst worden. In dat geval loopt het vocht namelijk in de isolatie en de binnenmuur. Indien men het spouwanker 7 á 10 mm hoger plaatst dan het hart van de lintvoeg voorkomt men problemen op de lange termijn en kan het spouwanker de benodigde krachten overdragen.

Sinds de introductie van spouwverankering in 1930 is het doel van een spouwanker niet veranderd: onderlinge verbinding van het gemetselde buitenblad met de hoofddraagconstructie. Door toepassing van nieuwe bouwmaterialen en bouwmethoden zoals afmetingen en bouwmaterialen - denk aan geperforeerd keramische stenen - zijn er door de jaren heen nieuwe spouwanker-systemen ontwikkeld. Deze nieuwe systemen hebben allemaal hetzelfde doel. De verschillende modellen zorgen voor een snellere en betere verwerking in verschillende situaties . denk aan slagspouwankers, UNI-L spouwakers en prikspouwankers.

Spouwankers evolueren dus mee met nieuwe bouwmaterialen en methoden. Maar ook de steeds breder wordende spouw (vanwege hogere Energie-Prestatie-Coëfficiënt) vraagt steeds meer om langere spouwankers. Een spouwanker moet echter voldoen aan allerlei rekenwaardes en kan dus niet zomaar langer worden gemaakt. Daardoor zou de verbinding tussen de spouwbladen te “slap” worden. Aan de andere kant kan de diameter van een spouwankers alleen groeien als de spouw ook werkelijk breder wordt. Anders wordt de verbinding te “star” en kan er sneller scheurvorming optreden in het buitenblad.

CRUCIALE AANTALLEN Het is erg belangrijk dat je het juiste aantal spouwankers per m2 gebuikt. Ontwerpers rekenen in hun bestek zelden na of er voldoende aantallen spouwankers per m2 ingetekend zijn. Vaak gebruiken ze de stelregel van 4 - 6 spouwankers per m2. Er is echter een verschil in winddruk en zuiging tussen een gevel op de begane grond en een gevel op de 4e verdieping of hoger. Bovendien verlagen steeds grotere spouwen de drukcapaciteit van het spouwanker waardoor je er meer per m2 moet gebruiken.

- CORPORATIEBOUW DECEMBER  -



THEMA TECHNIEK DAKVENSTERS

Ontwikkelingen dakvensters staan niet stil Door Joop Wilschut

Een nieuw fabrikaat, een nieuwe generatie, uitbreiding van het assortiment en een andere, goedkopere wijze van verkoop. Dat zijn een aantal van de ontwikkelingen die dakvensters het afgelopen jaar hebben ondergaan. Voor de toekomst komt de nadruk nog meer en meer te liggen op energiebesparing, daglichttoetreding en natuurlijke ventilatie. Maar ook een (verdere) koppeling aan domotica zien de fabrikanten en leveranciers als de volgende stap. Sinds april 2013 is er een nieuw merk dakvensters op de markt gebracht: Nordag Dakramen. “De dakramen bestaan uit een houten kader met een aluminium buitenframe”, licht directeur Peter Jan Timmer toe. “Door de Thermo aluminium-houtverbinding is de koude overdracht van buiten naar binnen tot bijna 100% gereduceerd, wat een behoorlijke energiebesparing oplevert. De dubbele ‘HR++’-veiligheidsbeglazing draagt daar mede aan bij. Daarnaast is het venster door deze materiaalcombinatie beter bestand tegen weersomstandigheden en zorgt het voor een behoorlijke reductie van contactgeluid. Door de zonwering aan de buitenzijde van het glas wordt intreding van zonnewarmte sterk te-

 - CORPORATIEBOUW DECEMBER  -

De nieuwe generatie dakvensters heeft allerlei ontwikkelingen in zich (Foto: Velux Nederland)

ruggebracht, ook in de open beluchtingstand. De zonwering is tevens insectenwering.” Het raambeslag van Nordag Dakramen bestaat uit ingebouwde gasveren, die de vleugel tot 15° naar binnen laat kiepen. In deze stand is het venster te vergrendelen tegen indringers en uitbrekers (kinderen). Verder is het met dit beslag mogelijk het raam ‘door te kiepen’ tot in een zogenaamde dakkapelstand, waardoor je de beglazing ook aan de buitenkant kunt reinigen. Het venster is leverbaar in twee uitvoeringen: Solem heeft een elektrisch bediend screen inclusief afstandbediening; Culex wordt zonder screen geleverd maar heeft als optie een voorzethor.

NIEUWE GENERATIE Begin van dit jaar heeft Velux een nieuwe generatie dakramen geïntroduceerd. Bij de ontwikkeling van deze dakramen was het de uitdaging om constructief de juiste onderdelen te vinden die optimale energie-eﬃciëntie garanderen en tegelijk de kwaliteit van de bewezen constructie verder verbeteren, laat het bedrijf weten. Door de toepassing van het speciaal

ontwikkelde ThermoTechnology isolatiemateriaal in de constructie zijn de isolerende eigenschappen verbeterd met een U-waarde van 1,3 voor de nieuwe standaard dakramen. Deze U-waarde is door een verdiepte inbouw, 40 mm dieper in het dak, en de toepassing van een isolatiekraag terug te brengen naar een Uwaarde van 1,2. Daarnaast biedt het bedrijf een reeks unieke glasvarianten aan, zoals de drievoudige beglazing met een U-waarde van 0,5 om die waarde van het dakraam nog verder aan te scherpen. Verder het grotere glasoppervlak voor meer lichtdoorlaat en de combinatie met speciale ‘HR++’-beglazing zodat men in het stookseizoen meer gebruik kan maken van passieve zonnewarmte. Sinds juli is ook het Integra Solar dakraam beschikbaar in de witte uitvoering van de nieuwe generatie. Dit intelligente raam wordt elektrisch aangestuurd via zonne-energie en sluit zich door de ingebouwde regensensor automatisch, zodra de eerste regendruppels vallen. Via de bijgeleverde bedieningstablet is het venster zo te programmeren dat ze op

THEMA TECHNIEK DAKVENSTERS

ten of openen. Daarnaast biedt het bedrijf ook de mogelijkheid zonnepanelen direct te integreren in de dakraamconstructie, waardoor energiewinning in het dak steeds toegankelijker wordt. Dakramen zijn daarmee meer dan ‘verzorgers’ van daglicht. Ook op het gebied van daglichttoetreding (grotere glasafmetingen - verduisteringen en dergelijke) heeft men ontwikkelingen te melden. Door ventilatieroosters in de bovendorpel te plaatsen, is het mogelijk meer glasoppervlak te creëren. Ook zijn dakramen met een onderhandgreep hoger in het dakvlak te plaatsen. Beide resulteren volgens de fabrikant in een grotere daglichtopbrengst.

UITBREIDING ASSORTIMENT

Materiaalkeuze gaat tegemoet komen aan de wensen van de afnemer (Foto: Fakro Nederland)

bepaalde tijden actief openen, sluiten en ventileren. Verder zijn er dit jaar vensters geïntroduceerd met een verbeterde inbraakwerendheid en met speciale rolluiken voor extra isolatie. Speciaal voor ruimtes waar vraag is naar extreme geluidsisolatie (Rw 42 dB), is een speciaal dakraam ontwikkeld. Dit dakraam van de nieuwe generatie is voorzien van drievoudige beglazing met een antidauwcoating en van een vochtbestendige polyurethaan beschermlaag.

natuurlijk voor een vermindering van de algehele isolatie leiden. Screens voor isolatie van koude zowel als warmte en als zon- en insectenwering maken al onderdeel uit van het programma van dakvensters. Een elektrisch te bedienen screen aan de buitenzijde van het venster maakt dat de warmte in de zomer buiten blijft en in de winter binnen. En omdat het screen op de buitenzijde van het raam is gemonteerd, blijft de werking ook intact bij een geopend venster.

ENERGIEBESPARING

MATERIAALKEUZE

Bij de ontwikkeling van de dakvensters van Roto Frank ligt de nadruk vooral op energiebesparing en daglichttoetreding. De nieuwe drievoudige beglazing Roto BlueTec met veiligheidsglas en een speciale krypton gasvulling in de spouw levert een eﬀectieve energiebesparing, een comfortabel ruimteklimaat en een actieve isolatie op. De dakvensters in deze uitvoering bereiken een Uw-waarde van 1,0 W/ m2K. Met de variant Roto BlueTec Plus is voor kunststof vensters zelfs een waarde van 0,80 W/m2K haalbaar en voor hout 0,82 W/m2K, aldus het bedrijf. De nieuwe kunststof afstandhouder draagt aanzienlijk bij aan het realiseren van deze resultaten. Bovendien zorgt de drievoudige beglazing tevens voor een verbetering van de geluidwering. Al met al bereiken dakvensters op deze wijze het punt waarop ze niet meer onderdoen voor gevelkozijnen. Een andere ontwikkeling zijn de grotere glasoppervlakken, die voor meer daglichttoetreding en meer wooncomfort zorgen in de ruimten onder het dak. Maar grote glasvlakken in een goed geïsoleerd dak kunnen

Bij Fakro is men zich steeds bewuster geworden van de impact die materiaalkeuze op de natuur heeft. Houten dakvensters worden voornamelijk uit FSC hout geproduceerd, kunststof kozijnen zijn van gerecycled pvc en de lakken ecologisch verantwoord. De introductie van kunststof bracht een nieuw niveau aan onderhoudsvriendelijkheid. ‘Ook zie je dat de smaak van de consument veranderd, aldus de fabrikant. Men wil meer vrijheid bij het samenstellen en dat betekent een breed scala aan mogelijkheden qua kleur en materiaalkeuze.’ De isolatiewaarden van dakramen zijn sterk verbeterd de afgelopen jaren. De gehele constructie van het FTT U8 dakraam biedt, in combinatie met het extra isolerende gootstuk EHV-AT Thermo, een U-waarde 0,58 W/m2K. De dakramen zijn op het gebied van isolatie dus nog meer verbeterd. Daarnaast is ook een sterke toename te zien van Solar-gestuurde producten. Zowel dakramen als zonweringen zijn uit te rusten met modules op zonne-energie die het raam automatisch slui-

Het vernieuwd dakraam Purilan Plus, dat Ubbink zeer recent op de markt heeft gebracht, is gebaseerd op het al jaren bestaande Purilan Euro dakraam. Het nieuwe raam is geschikt voor de vervangingsmarkt, maar uiteraard is het ook toe te passen in nieuwbouwprojecten. Het dakraam is van binnenuit te plaatsen door het bestaande gat, waarbij vervanging van de afwerkrand niet noodzakelijk is. De Purilan Plus heeft een buitenwerkse maat van 500 x 620 mm, wat overeenkomt met een vierpans afmeting. Aan de buitenzijde heeft het raam een universeel indekdeel met een verholen gootsysteem. Dit alles en het geringe gewicht maakt de montage eenvoudig. De panindekstroken zijn van Ubiﬂex, een loodvervanger. De isolatiewaarde bedraagt 1,6 W/m2K1; de afwerking aan de binnenzijde is wit. Dit kleine dakraam is de enige ontwikkeling van het bedrijf in het afgelopen jaar voor wat betreft dakvensters.

LOW COST Eind 2012 is er onder de naam Balio een nieuw merk dakvensters binnen Europa ge-

Nordag dakvensters is een nieuw merktype dakvensters op de markt (Foto: Nordag Dakramen)

- CORPORATIEBOUW DECEMBER  -



Dรกรกrom stapt u over op veiligheidsdeuren. Op de eerste plaats krijgen de appartementen nieuwe stalen deuren die de dieven buiten houden. Want een goed slot is dan wel belangrijk, maar dieven deinzen vooral terug voor een deur die lastig kapot te krijgen is. Maar er zijn nog meer voordelen: De deuren dichten goed af, waardoor de deur lawaai vanuit het trappenhuis tegenhoudt en zorgt voor een aangenaam binnenklimaat. Brand en brandgassen worden op afstand gehouden. Etensluchtjes blijven op hun plek en ook leveren de deuren een aanzienlijke energiebesparing op. De appartementdeuren zijn nagenoeg onderhoudsvrij en hebben een lange levensduur.

70 jaar ervaring Dat de Daloc-deuren soepeler en eleganter zijn dan je misschien zou denken, komt doordat het weerstandsvermogen van de deur afhankelijk is van de intelligente constructie van de veiligheidsonderdelen en het gebruikte materiaal. We zijn op dit gebied al actief sinds 1943, dus we weten waar we het over hebben. Al onze deuren zijn getest en gecertificeerd, de productie is gecontroleerd en de classificaties op het gebied van brand, brandgas, geluid en inbraakveiligheid zijn hoog.

Een paar uur per deur Onze professionele en gecertificeerde monteurs vervangen een appartementsdeur in minder dan een halve dag. Dus voordat u er erg in hebt, hebben de deuren niet alleen gezorgd voor tevreden en blije huurders, maar is het pand ongetwijfeld ook nog eens meer waard geworden. Kijk op daloc.nl (of scan de QR-code) voor meer informatie over de techniek achter de deuren en de diverse uitvoeringen.

Security doors

THEMA TECHNIEK DAKVENSTERS

Energiebesparing en daglichttoetreding zijn topitems bij dakvensters (Foto: Roto Frank)

lanceerd, waarvan de verkoop werkt op basis van Low Cost. “Balio is een merk van de Altaterra/RoofLite-groep die tot de VKR holding (Velux) behoort”, meldt Ernst Beumer. “Balio is een merk dakramen dat enkel de meest gangbare maten (zes maatvoeringen) in haar programma heeft. Deze vensters bieden wij aan met universele gootstukken van 0-50 mm of van 16-120 mm. Daarnaast hebben we twee typen zolderramen van 450 x 550 en 450 x 730 mm in het assortiment. Ook verduisterende gordijnen en buitenzonweringen behoren tot het pakket.” Balio levert de daken zolderramen + gootstukken enkel per volle vrachtwagen van 1836 of 66 pallets, maar wel overal in Europa, tegen de laagst mogelijke prijzen. Beumer: “Wij hebben geen afbreuk gedaan aan de kwaliteit, maar werken volgens een simpel systeem dat nagenoeg geen kosten met zich meebrengt. Balio heeft geen dure kantoren, marketing. private labels, folders etc. Dit alles zorgt ervoor dat wij 25 tot 50% goedkoper kunnen zijn dan reguliere aanbieders. De dakvensters voldoen aan alle eisen die per

Door een nieuwe wijze van vermarkten zijn fikse prijsvoordelen te behalen (Foto: Balio)

land in Europa gesteld worden. Men betaalt alleen voor wat men nodig heeft.”

TOEKOMST Gevraagd naar het toekomstbeeld van dakvensters zijn de verschillende fabrikanten redelijk eensgezind. ‘Daglicht en natuurlijke ventilatie worden de komende jaren steeds belangrijker bij het creëren van een gezond en prettig binnenklimaat, aldus Velux. Via dakramen kan eenvoudig een stack effect worden gecreëerd, waardoor het hele huis voorzien wordt van nieuwe verse lucht. Daarnaast kan het binnenbrengen van daglicht in huis bijdagen aan energiebesparing op verlichting en verwarming. Automatische systemen zullen hiervoor in de toekomst steeds vaker worden ingezet. Door middel van sensoren zal het dakraam vanzelf openen, wanneer het systeem vindt dat verse lucht in de woning noodzakelijk is of de rolluiken sluiten, als het in een ruimte te warm dreigt te worden. Allround oplossingen maken het dus eenvoudiger om de hoeveelheid daglicht en frisse lucht in een woning te reguleren en zo een uitgebalanceerd binnenklimaat te creeren. Daarnaast zullen comfortproducten op zonne-energie een vlucht nemen. Bewoners willen steeds meer comfort in huis, maar zijn ook steeds milieubewuster en willen niet dat dit comfort ten koste gaat van het milieu en hun energierekening.’ Ook bij Roto Frank geloof men dat de focus op de toekomst op energie-efficiëntie zal liggen. Maar ook de trend naar steeds comfortabeler te bedienen dakvensters is nu al te herkenen. De steekwoorden zijn ‘automatisering’ en ‘wooncomfort door een druk op de knop’. Verder zal er meer het accent gelegd worden op montagevriendelijkheid en service.

Fakro is dezelfde mening toegedaan. ‘Gekoppeld aan bestaande domotica systemen en solar constructies worden dakramen energiewinnaars die meedenken met het huis. Licht, lucht en isolatie worden automatisch geregeld. De producten worden slimmer en de technische eigenschappen blijven verbeteren. Daarnaast zal de ontwikkeling op het gebied van duurzaamheid zich sterk door blijven zetten. Aanpassing in materiaal, constructie en productie zorgen ervoor dat dit product comfort toegankelijk maakt.’ Energiezuinigheid blijft een hot item, meent Ubbink. ‘Drievoudige beglazing is geen unicum meer en daar zal het dus langzaam maar zeker naar toe gaan. De aangescherpte eisen voor dakramen lopen vooruit op de aanscherping van de Rc waarde voor gevels, daken en vloeren; naar Rc 5,0 m2K/W in 2015. Ook domotica zal steeds meer toegepast worden: elektrisch te bedienen ramen (eventueel via mobiele telefoon), elektrisch bedienbare zonwering etc.’ Ab Janssen van Dakdidak tenslotte denk dat dakramen steeds meer zullen worden ingezet voor de ventilatie en daglichttoetreding. “In de super geïsoleerde huizen zal men met minimaal drie keer per dag de deuren en dakvensters openzetten en zo via natuurlijke ventilatie de beste luchtzuivering hebben. Er zijn al vensters die via een programma op gezette tijden open en dicht gaan om de ruimte te ventileren, te koelen of te verwarmen, maar ik denk dat ze steeds meer bestuurd zullen worden via smartphones en tablets. Door ruimtegebrek zal men ook steeds meer de zolder gebruiken als serre. Een zolderruimte is vaak over dus kan men daar privé zitten. De kosten zijn ook aanmerkelijk lager dan die van een aanbouw. En door de toepassing van scharnierdaken met spoorconstructies in plaats van gordingen zullen ook steeds meer lange dakramen toegepast gaan worden.”

Een nieuw vierpans dakraam, specifiek bedoeld voor renovatieprojecten (Foto: Ubbink)

- CORPORATIEBOUW DECEMBER  -



DIGITAAL SLUITSYSTEEM. ZONDER BATTERIJEN. ZONDER ZORGEN. iLOQ is â&#x20AC;&#x2DC;s werelds eerste digitale sluitsysteem met eigen energievoorziening. Wij bieden sleutels en cilinders met een flexibel en veilig sleutelmanagement, lage onderhoudskosten en zonder zorgen. www.iLOQ.com

iLOQ Benelux BV Rietbaan 2E 2908 LP Capellle ad IJssel T. +31 107 603 075, E. batterijloos@iloq.com

Nr. 1 in

spouwmuurverankering UW EIGEN Waarom Total Wall Concept?

ABONNEMENT OP

Č&#x2C6; Í&#x2122;Í&#x2DC; Â&#x152;Â&#x192;Â&#x192;Â&#x201D; Â&#x2030;Â&#x192;Â&#x201D;Â&#x192;Â?Â&#x2013;Â&#x2039;Â&#x2021; Č&#x2C6; Â&#x203A;Â?Â?Â&#x2021;Â&#x2013;Â&#x201D;Â&#x2039;Â&#x2022;Â&#x2026;Â&#x160;Â&#x2021; Â&#x2021;Â? Â&#x192;ÇŚÂ&#x2022;Â&#x203A;Â?Â?Â&#x2021;Â&#x2013;Â&#x201D;Â&#x2039;Â&#x2022;Â&#x2026;Â&#x160;Â&#x2021; Â&#x192;Â?Â?Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2022; Č&#x2C6; Â&#x2021;Â&#x2013;Â&#x2021;Â&#x2022;Â&#x2013;

CORPORATIEBOUW?

Č&#x2C6; Â?Â&#x153;Â&#x2021; Â&#x2019;Â&#x201D;Â&#x2018;Â&#x2020;Â&#x2014;Â&#x2026;Â&#x2013;Â&#x2021;Â? Â&#x153;Â&#x2039;Â&#x152;Â? ÇŚÂ&#x2030;Â&#x2021;Â&#x2026;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2013;Â&#x2039;Ć¤Â&#x2026;Â&#x2021;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2020; Č&#x2C6; Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x192;Â?Â?Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2039;Â?Â&#x2030; Â&#x2DC;Â&#x2018;Â&#x17D;Â&#x2030;Â&#x2021;Â?Â&#x2022; Â&#x2014;Â&#x201D;Â&#x2018;Â&#x2026;Â&#x2018;Â&#x2020;Â&#x2021; Í&#x17E; Č&#x2C6; Â&#x2018;Â&#x2013;Â&#x192;Â&#x17D; Â&#x192;Â&#x17D;Â&#x17D; Â&#x2018;Â?Â&#x2026;Â&#x2021;Â&#x2019;Â&#x2013; Â&#x2039;Â&#x2022; Â&#x2122;Â&#x2021;Â&#x201D;Â?Â&#x153;Â&#x192;Â&#x192;Â? Â&#x2039;Â? Â&#x160;Â&#x2021;Â&#x2021;Â&#x17D;

www.corporatiebouw.nl/abo

Č&#x2C6; Â&#x201D;Â&#x2021;Â&#x2021;Â&#x2022;Â&#x2026;Â&#x192;Â?

â&#x201A;Ź 50 per jaar

Bel nu: 088 - 111 25 25 of ga naar spouwankerrenovatie.nl

VA K T U E E L

Onduidelijkheid purschuimisolatie blijft Door Tim van Dorsten

TWEEDE KAMER

Eind augustus verscheen het TNO-

De minister sluit zich aan bij het meldpunt. Ook hij vindt dat het TNO-onderzoek nog veel vragen onbeantwoord laat, zo laat hij in een brief aan de Tweede Kamer weten. “Het TNO-onderzoek laat weliswaar geen causale relatie zien tussen purschuim en gezondheidsklachten, maar heeft deze ook niet kunnen uitsluiten. Gezien de gesignaleerde gezondheidsklachten en de ervaringen van de GGD is er alle reden om uit voorzorg de gezondheidsrisico’s serieus te nemen”, schrijft minister Blok. Volgens hem heeft de sector de primaire verantwoordelijkheid om deze risico’s te minimaliseren. “Waar nodig zal de overheid hierin samenwerken.”

rapport over de gevaren van PURisolatie, waaruit bleek dat deze vorm van isolatie geen gevaar voor de gezondheid oplevert. Meldpunt PURslachtoffers en minister Blok van Wonen vinden echter dat dit rapport veel vragen nog onbeantwoord laat. “Uit de metingen blijkt dat de concentratie van de gevaarlijkste stoffen in de lucht niet te hoog is”, stelt TNO in haar rapport. “Een aantal stoffen kan wel tot overgevoeligheidsreacties leiden, maar voor die stoffen is bijna niemand allergisch.” Aldus het onderzoeksinstituut. Ook opdrachtgever Nuon en Kennisplatform Gespoten PUR meldden eind augustus dat gespoten PUR-vloerisolatie veilig kan worden toegepast. Beide bedrijven nemen de conclusie van TNO over. “Het blijft wel van belang om te werken met gecertificeerde bedrijven bij het aanbrengen van gespoten purschuim voor isolatie en kruipruimtes”, benadrukt het Kennisplatform. “Deze bedrijven worden regelmatig gecontroleerd door een onafhankelijke certificatie-instelling op de juiste implementatie van de veiligheidsmaatregelen.” Nuon is tevreden met de uitkomsten van het TNO-onderzoek, “waarmee zorgen bij bewoners van woningen met PURvloerisolatie kunnen worden weggenomen. Daarnaast zal Nuon de bestaande klachten zorgvuldig afhandelen”, schrijft de energieleverancier op haar site.

ONBEANTWOORDE VRAAG Het Meldpunt PURslachtoffers dringt echter aan op een nieuw onderzoek. Volgens dit meldpunt laat het rapport de belangrijkste vraag onbeantwoord: ‘Hoe kan het gebeuren dat minstens 500 mensen eenduidige klachten hebben gekregen na PUR-isolatie?’ In haar ogen dient een nieuw onafhankelijk, representatief onderzoek deze vraag te beantwoorden. “TNO heeft in het onderzoek alleen gekeken naar de luchtkwaliteit voor, tijdens en na het spuiten, onder optimale veiligheidsomstandigheden. Op basis van die meetwaarden is het gebruik van isolatie veilig bevonden. Er is niet gekeken naar de omstandigheden waarin de pur is opgespoten bij de slachtoffers, noch naar hun lichamelijke klachten”, stelt Meldpunt PURslachtoffers in haar persbericht. Daarom roept het meldpunt minister Stef Blok van Wonen en Rijksdienst op met de isolatiebranche zijn verantwoordelijkheid te nemen. “Als niet boven water komt waarom zo veel mensen ziek worden na PURisolatie, blijven de risico’s voor de Volksgezondheid bestaan”, aldus het persbericht.

GEVAAR? “Glas- en steenwol als isolatiemateriaal van bestaande woningen kan gevaar opleveren voor de gezondheid van bewoners en werknemers. Zo kan het leiden tot huid- en longaandoeningen, maar hiermee wordt onvoldoende rekening gehouden.” Dit schrijven acht vooraanstaande longartsen en vergiftigingsdeskundigen in een brief aan minister Blok, blijkt uit de uitzending van het tv-programma Altijd Wat van begin september. Aanleiding is het Woonakkoord dat eerder dit jaar is gesloten. Hierin is afgesproken dat € 150 mln beschikbaar komt voor het isoleren van bestaande woningen. De artsen vragen minister Blok rekening te houden met de gezondheidsrisico’s. Tijdens de uitzending van NCRV-programma Altijd Wat kwam naar voren dat het inademen van glas- en steenwolvezels kan leiden tot longfibrose, een chronische en niet te genezen aandoening die gepaard gaat met ademnood.

- CORPORATIEBOUW DECEMBER  -



KO RT B E ST E K

Korte presentatie van lopende corporatieprojecten

Woningcorporaties bouwen voorlopig door Door Robert Dingemans

Na het gesloten woonakkoord staan de plannen voor

woningbouwprojecten onderhanden. Aan de hand

nieuwbouw en renovatie behoorlijk op hun kop.

van zogeheten visitekaartjes neemt Corporatiebouw

Voor de komende jaren zijn de vooruitzichten lastig

een kijkje in de keuken van bouwende en

te voorspellen. Anno 2013 zijn er nog wel legio

renoverende corporaties.

PASSIEF WOONZORGCOMPLEX

Aan de Stationslaan in Vroomshoop realiseert Mijande Wonen een woonzorgcentrum voor mensen met een verstandelijke en/of lichamelijke beperking. Bouwbedrijf Karsten verzorgt de bouw van het complex. De appartementen worden afgenomen door de Baalderborg Groep. Integraal ontwerpen speelt een grote rol bij het gebouw dat één van de eerste passief/massief gebouwde woonzorgcentra van Nederland wordt. Er wordt gebruik gemaakt van het Bouw Informatie Model, waardoor deelname en gelijkwaardige inbreng van alle bouwpartijen is gewaarborgd. Dit bevordert de samenwerking doordat alle bouwpartijen informatie over het project delen en leidt daardoor tot meer efficiency en tijdwinst.

 - CORPORATIEBOUW DECEMBER  -

Er worden 21 appartementen en 1 ‘ouder-kindvoorziening’ gerealiseerd. Iedere bewoner krijgt een eigen appartement. Daarnaast komen er gemeenschappelijke voorzieningen, zoals gezamenlijke woonkamers, een gezamenlijke keuken en kantoorruimte. Een feitje dat de energiezuinigheid van het project onderstreept; de goede isolatie en luchtdichtheid van het gebouw zorgen er voor dat de 22 appartementen samen te verwarmen zijn met een cv-ketel die ook in een doorsnee Nederlandse woning zou kunnen hangen. Dat is onder andere te danken aan een 65 cm dikke laag glasschuimgranulaat. Een zeer licht materiaal met een hoge isolatiewaarde. De oplevering is in maart 2014.

KORT BE STE K

DE CHRYSANT De Goede Woning realiseert in de wijk Seghwaert in Zoetermeer 40 tweekamerappartementen. De woningen van ‘De Chrysant’ zijn bedoeld voor jongeren in de leeftijdscategorie van 18 tot 23 jaar met een beperkt inkomen. Het appartementencomplex bestaat uit drie woonlagen en heeft een gemeenschappelijke ingang. Er is een inpandige fietsenstalling met een elektronisch sleutelsysteem. De appartementen hebben allemaal een woonkamer met open keuken en een ruime slaapkamer. Er is een aparte badkamer en een berging met aansluiting voor de wasmachine. Beglazing van vloer tot plafond zorgen voor voldoende lichtinval. Een aantal energiebesparende maatregelen bevestigen het duurzame karakter van het project. Zo is er lage temperatuur vloerverwarming, vraaggestuurde ventilatie en een dak met sedumbegroeing. Dat laatste zorgt voor extra isolatie en het bufferen van regenwater. De zuinige ledverlichting in de algemene ruimten wordt van energie voorzien door zonnepanelen. De woningen zijn voorzien van een combi HR-gaswandketel. Die levert warmte voor de vloerverwarming en aan de warmwaterinstallatie. De appartementen worden voorzien van een vraaggestuurd ventilatiesysteem met natuurlijke luchttoevoer via zelfregulerende roosters in de gevel en een centrale mechanische afvoer van vervuilde lucht. De zelfregulerende roosters worden aangestuurd op basis van CO2metingen in de woonkamer. De appartementen moeten eind januari 2014 worden opgeleverd en hebben een kale huur van € 366 per maand.

TONGELRESCHE AKKERS

Midden in het Eindhovense stadsdeel Tongelre ligt de nieuwbouwwijk Tongelresche Akkers/Berkelbosch. De bouwstijl is geïnspireerd op die van de jaren 30 in de vorige eeuw. Dat zie je terug aan hoge kappen, forse overstekken, roodoranje bakstenen en een horizontale raamindeling. 19 november is corporatie Woonbedrijf gestart met de bouw van 74 energieneutrale huurwoningen in deze wijk. Daarbij wordt gebruik gemaakt van het IQwoning-concept van Ballast Nedam. De woningen worden grotendeels in de fabriek vervaardigd. Hierdoor kunnen er per dag twee woningen geplaatst worden. Ze worden in zeven fasen opgeleverd. De woningen uit de eerste fase

worden in week 52 opgeleverd en de woningen in de laatste fase zijn naar verwachting april 2014 gereed. De huurwoningen sluiten qua bouwstijl en kwaliteit perfect aan bij de koopwoningen die Ballast Nedam al in de wijk gebouwd heeft. Ze zijn energieneutraal door extra goede isolatie en de toepassing van verschillende duurzame installaties, waaronder zonnepanelen. Doordat de woningen voor een groot gedeelte in de fabriek vervaardigd worden, is de kwaliteit gewaarborgd. Een zeer korte bouwtijd, geen verspilling, minimale overlast en een prima prijskwaliteitverhouding zijn andere pluspunten waarmee het bouwbedrijf dit concept in de markt aanprijst.

- CORPORATIEBOUW DECEMBER  -



raam en deur ฀ ฀

฀

฀ ฀ ฀ ฀ ฀

Raam en Deur is het vakmagazine voor raam-, deuren geveltechniek, van ontwerper tot verwerker. De redactionele invulling steunt op vijf pijlers: design, techniek, toepassing, productnieuws en regelgeving. Hierdoor bieden wij meer doorzicht, overzicht en inzicht in alle componenten rond raam en deur.

raam en deur raam en deur raam en deur s

www.raamendeur-online.nl Ja, ik abonneer me op Raam en Deur en ontvang 6 edities voor € 60 (ex 6% BTW). Ja, ik ontvang graag een gratis proefnummer van Raam en Deur Bedrijfsnaam Persoonsnaam Adres + Huisnummer Postcode + Woonplaats

raam en deur

Datum

Handtekening

Faxen naar: 073 - 503 81 53 MIXpress BV, Postbus 55, 5240 AB Rosmalen, 073 - 503 43 47, raamendeur@mixpress.nl

PRODUCTNIEUWS

ZORGDEUR

KERNTREKBEVEILIGING Limburgia komt met een speciale Zorgdeur. De Zorgdeur is een deur die verschillende functionaliteiten met elkaar combineert die in de zorg van belang zijn. Voorzien van antibacteriële, onderhoudsarme en duurzame Vulcan randafwerking, brand- en geluidwerend en dit met maximale ontwerpvrijheid. Voldoet aan zware Europese norm NEN-EN 1634-1 en geaccrediteerd gecertificeerd leverbaar.

Limburgia, Someren, 0493 441 410, www.limburgia.nl

Ivana heeft het veiligheidsbeslag voorzien van kerntrekbeveiliging. De extra toevoeging aan het beslag zorgt ervoor dat de cilinder volledig afgeschermd is. Daardoor is ‘ie beschermd tegen uitboren of uittrekken. De cilinder is vaak het zwakke punt bij voordeuren. Een schild met deze beveiliging is duidelijk herkenbaar en schrikt inbrekers af. Alledrie de Ivana beslaglijnen (Necosteel, Economy en Basic) zijn verkrijgbaar met kerntrekbeveiliging. Necomij, Sassenheim, 0252.2209.40, www.ivana.com

RENOVATIEKOKER Meer luchtdoorlaat, flexibiliteit en tijdwinst, daarvoor staat het nieuwe type renovatiekoker, ontwikkeld en op de markt gebracht door Tilmar. De renovatiekoker (T050-A) is uitermate geschikt voor gebouwen waar achteraf ventilatie moet worden aangebracht in kruipruimtes, bijvoorbeeld na het aanbrengen van spouwmuurisolatie. Het nieuwe systeem is eenvoudig en doeltreffend toe te passen. De renovatiekoker is onder elke hoek te plaatsen, onafhankelijk van het niveau van het maaiveld en de vloer. Tilmar, Meppen, 0591.37.16.68, www.tilmar.nl

GRATIS SCAN

GEZOND KLIMAAT Veel gevels in Nederland voldoen niet aan de veiligheidseisen. Bij onveilige gevels is vaak de spouwmuurverankering aangetast, waardoor de buitenmuur los van de binnenmuur komt te staan. Total Wall Concept biedt een gratis scan (free scan) waarbij door middel van een korte en snelle analyse advies wordt gegeven hoe het gevelprobleem kan worden opgelost. Corporaties krijgen zo een goede indicatie over de uit te voeren werkzaamheden aan muur of gevel en de kosten daarvan.

Total Wall Concept, Sneek, 088.111.25.25, www.spouwankerrenovatie.nl

De Fixvent Mono Akevo van Renson combineert een discreet zelfregelend ventilatierooster en een windvast zonweringdoek met extra akoestisch comfort. Het ventilatiesysteem wordt als monobloc bovenop ramen van aluminium, hout en pvc geplaatst. Een windvaste screen met hoge zonweringcoëfficiënt houdt de warme zonnestralen tegen voor ze het glas bereiken en controleert de lichtinval. De Fixvent Mono Akevo past perfect binnen de energiezuinige concepten van Renson, die een gezond en comfortabel binnenklimaat nastreven. Renson, Waregem (B), 0032.56.62.71.11, www.renson.eu

- CORPORATIEBOUW DECEMBER  -



HANDEN UIT DE MOUWEN

Nils van der Laan opzichter

 - CORPORATIEBOUW DECEMBER  -

HANDEN UIT DE MOUWEN

‘Van elk huurhuis weet ik wie er woont’ Door Louis Jongeleen

Er raast die maandagochtend een zuidwesterstorm over de kustprovincies als opzichter Nils van der Laan zijn werkdag begint. Een flinke aantal huurders heeft dan al gebeld met de noodkreet dat de pannen van het dak waaien. Via de radio is alarmcode ‘rood’ afgekondigd. Van der Laan gaat meteen op pad om de schade op te nemen. De opgegeven locaties kan hij bijna blindelings vinden, want hij kent het woningenbestand van WBV Langedijk uit zijn hoofd. Zo werkt dat, als je vijftien jaar in dienst bent als opzichter bij een woningcorporatie met 1.500 huurders die allemaal in dezelfde gemeente wonen. Bij een twintigtal woningen noteert Van de Laan enige dakschade. Bij één pand heeft de wind het complete dak een stuk verschoven. Tegen de middag, als de storm geluwd is, heeft hij alle schadegevallen al gespecificeerd en de nodige opdrachten voor herstelwerk doorgegeven aan de bouwbedrijven die voor WBV Langedijk reparaties uitvoeren. Van der Laan: “Sinds vijf jaar besteden we alle onderhoudswerk uit. Een eigen onderhoudsdienst werd te kostbaar. “

GESPECIALISEERD WBV Langedijk heeft een compacte werkorganisatie met in totaal dertien werknemers, waaronder twee opzichters. Dat betekent wel dat Van der Laan en zijn collega-opzichter Pauline Bink (35) een omvangrijk takenpakket hebben en van veel markten thuis moeten zijn. Van der Laan: “Pauline en ik zorgen voor de organisatie en begeleiding van de dagelijkse mutaties. We doen de voorschouw en afschouw met vertrekkende huurders en de doorloop met nieuwe bewoners. Dat kan soms ingewikkeld zijn, want waar leg je bijvoorbeeld de grens van het mutatieonderhoud als een woning in de verkoop gaat? Ga je dan het dak of de vloer nog isoleren? En waarom zou je een mooie vloer van een mu-

tatiewoning per se weg laten halen? Daar zijn natuurlijk regels voor, maar vaak bespreek ik dit soort gevallen met Pauline en dan nemen we een gezamenlijke beslissing.” Verder hebben de beide opzichters ook ieder hun eigen specialiteiten. Van der Laan assisteert indien nodig bij werkzaamheden rondom de MeerjarenOnderhoudsPlanning. Ook is hij gekwalificeerd EPA-opnemer. Dat wil zeggen dat hij bevoegd is om van een woning het energielabel vast te stellen en te berekenen welke gevolgen dat heeft voor de hoogte van de huur. Opzichter Pauline Bink houdt zich ook bezig met een legionellabeheersplan voor een zorgboerderij.

TACTISCH EN TACTVOL De beide opzichters zijn zich ervan bewust dat ze er zijn voor de huurders. En mochten ze dat eventjes vergeten, zijn de huurders niet te beroerd om hen daaraan te herinneren. Van der Laan: “Je moet blijven communiceren. Ook als iemand bijvoorbeeld weigert om na een huuropzegging zijn woning netjes te herstellen. Ik heb in de afgelopen vijftien jaar wel geleerd dat je dan tactisch moet optreden… maar ook tactvol. Je wijst iemand bijvoorbeeld op de consequenties van zijn weigering en laat hem er één nachtje over slapen. En wat doe je met die persoon die heel vaak belt omdat hij het zo koud heeft? Je weet bij voorbaat dat bij hem de kamertemperatuur 25 graden Celsius is. Maar je beseft ook dat de man ziek is.” De middag na de zuidwesterstorm besteedt Van der Laan aan zijn administratieve taken. Hij moet de gegevens over voltooide woningverbeteringen nog in de computer zetten. Is dat alles? Van der Laan: “Nee, want ik heb met Pauline ook afgesproken dat we de warmtepompinstallatie van een van de nieuwbouwcomplexen even gaan controleren. Daarvoor moet je met z’n tweeën zijn.” - CORPORATIEBOUW DECEMBER  -



50 jaar toonaangevend in gevelconstructies

EEN GND-DEUR, EEN VEILIG GEVOEL: DAT WIL TOCH IEDEREEN? Steeds meer opdrachtgevers, architecten, gebouweigenaren en aannemers kiezen voor de zekerheid van GND-deuren; kwalitatief hoogwaardige binnen- en buitendeuren. Veiligheid en duurzaamheid staan bij ons voorop. Zo hebben we bijvoorbeeld een speciaal garantielabel ontwikkeld om de brandwerendheid van een deur aan te duiden. U herkent een brandwerende GND-deur aan het garantielabel in de hangzijde van de deur. Op het label wordt aangegeven of de deur 30 of 60 minuten brandvertragend is. Met verschillende zekerheidsklassen maken we bovendien duidelijk of alleen het deurblad of ook het hangen sluitwerk en de combinatie met het kozijn gegarandeerd voldoen aan het testcertificaat. Een GND-deur geeft een veilig gevoel. Dat wil toch iedereen?

GND is de overkoepelende organisatie van 14 toonaangevende Nederlandse deurenfabrikanten en biedt opdrachtgevers en afnemers al meer dan 30 jaar zekerheid. De aangesloten deurenproducenten maken zich samen sterk voor optimale kwaliteit en prestaties van binnen- en buitendeuren.

MET GND-GARANTIE KIEST U VOOR:

WWW.GND.NL

Larserpoortweg 32 Postbus 199 8299 AD Lelystad Tel. 0320 267 878 Fax 0320 267 876 www.robertson.nl

PRODUCTNIEUWS

EFFICIËNTE LABELVERBETERING

LICHTE GIPSVEZELPLAAT

Met het zolderisolatiesysteem Isover Sonestrong Pro kun je binnen één dag een zolder laten isoleren en zo een flinke labelverbetering realiseren. De glaswolplaten van dit alles-in-één-systeem laten zich gemakkelijk verwerken en garanderen dankzij de decoratieve, stootvaste toplaag ook meteen een strakke afwerking. Zo blijft de overlast voor bewoners tot een minimum beperkt en kunnen zij al na één dag profiteren van comfort in huis, een hoge brandveiligheid, uitstekende geluidsabsorptie en lagere stookkosten.

Fermacell introduceert een ‘arboproof ’-gipsvezelplaat met een afmeting van 90 bij 120 cm, een dikte van 12,5 mm en een gewicht onder de 16 kilo. De plaat voldoet hiermee aan de tilnorm van 25 kilo per persoon en 50 kilo per twee personen. De nieuwe platen zijn bij uitstek geschikt voor zzp’ers die vaak in hun eentje met gipsvezelplaten werken. Dankzij het lichte gewicht kun je hem met een hand vasthouden en met de andere monteren. Fermacell, Wijchen, 024.649.51.11, www.fermacell.nl

Isover, Vianen, 0347.358.400, www.isover.nl

NIEUW UITERLIJK, BETERE WAARDES De DucoLine onderging een ware gedaanteverwisseling en ruilde de gebogen binnenkap voor een volledig vlak binnenrooster. Met een extra glasgoot (38 mm) én verbeterde luchtdoorlaat beschikt dit rooster voortaan over nog meer troeven. De grootste uiterlijke verandering is ongetwijfeld het vlakke binnenrooster. Het buitenprofiel blijft echter wel beschikken over een ‘soft-line’-design. Met één en hetzelfde rooster kunnen er overigens 3 verschillende luchtdoorlaten gehaald worden, afhankelijk van de toegepaste bedieningshendel. Duco Ventilation & Sun Control, Veurne (B), 0032.58.33.00.33, www.duco.eu

VANDAALBESTENDIG SPREEKPANEEL AES, de fabrikant van DECT & GSM intercoms, heeft een nieuw spreekpaneel opgenomen in het assortiment. Het is een zeer robuust vandaalbestendig spreekpaneel, dat door zijn kunststofplaat een mooi aangezicht heeft verkregen. Het kunststof is ongevoelig voor UV-licht, zodat hij niet verkleurt. De kwaliteit van de microfoon is verbeterd, waardoor de bezoeker beter verstaanbaar is. De beperkte inbouwdiepte maakt het op veel plaatsen toepasbaar. Rodiko Nederland, Bergeijk, 0497.750.274, www.rodiko.com

DEURDRANGERS De Assa Abloy-deurdrangerserie is uitgebreid met drie instapdrangermodellen voor toepassing op standaarddeuren tot 1100 mm/80 kg; DC119, DC120, DC140. De modellen worden inclusief schaararm geleverd, hebben een universele draairichting en zijn geschikt voor toepassing op brand-en rookwerende deuren. Naast instelbare sluitsnelheid en eindslag beschikken de DC 120 en DC140 over instelbare openingsdemping. De modellen zijn volledig af te stemmen op de wensen van de gebruiker. Assa Abloy Nederland, Raamsdonksveer, 088.639.46.00, www.assaabloy.nl

- CORPORATIEBOUW DECEMBER  -



BLIK OP BEWONER

Meneer Oldenziel: ‘Je moet die vaklieden ook hun werk kunnen laten doen…’

Het echtpaar Oldenziel:

Planning: 9 Eindresultaat: 9  --CORPORATIEBOUW CORPORATIEBOUWDECEMBER JUNI  -  

BLIK OP BEWONER

‘Overleg is het halve werk’ Meneer en mevrouw Oldenziel wonen al 44 jaar in hun huurwoning in het Groningse Wildervank in de gemeente Veendam. Ze hebben er altijd met plezier gewoond. En dat wilden ze graag zo houden. Daarom wilde het echtpaar precies weten wat er allemaal zou gaan gebeuren toen woningcorporatie Acantus hun huisje een onderhoudsbeurt ging geven. Door Louis Jongeleen

Na de bouwvak van 2012 startten de bouwwerkzaamheden aan de reeks van drieonder-één-kapwoningen langs de lange Woortmanslaan in het vroegere lintdorp Wildervank. Met het geplande grootonderhoud wilde verhuurder Acantus de woningen ‘opwaarderen’ met een energiesprong van energielabel F naar label B. Een behoorlijk ingrijpende operatie, zeker voor de betrokken bewoners. Zij zouden tijdens de werkzaamheden in hun huis kunnen blijven. Meneer Oldenziel (75) zag daar helemaal niet tegenop. Oldenziel: “Mijn vrouw en ik hebben ons nauwkeurig op de hoogte gesteld van wat ons te wachten stond. We zijn naar de voorlichtingsbijeenkomst bij Acantus in Veendam gegaan. Daar was de aannemer, Benus Uithuizen, ook bij. Ik heb aan de bouwers gevraagd of ze precies wilden uitleggen wat ze met ons huis gingen doen en wanneer. En ik wou graag weten hoe lang dat allemaal zou gaan duren.”

OVERLEG

NIET KINDERACHTIG

Het was een flinke werklijst: nieuwe geïsoleerde dakplaten, dakbedekking met isolatie op de keukenuitbouw, isolatiedekens onder de vloer, verbetering van de keuken, de douche en de wc, plus vervanging van de riolering. De cv-ketel was al eerder vervangen. Omdat ze tijdig werden ingelicht over de verschillende werkzaamheden aan hun woning kon het echtpaar Oldenziel zich voorbereiden op wat hen te wachten stond. Oldenziel: “We hoefden alleen maar de keuken, de douche en de wc leeg te maken. Dat was zo gebeurd. Verder hadden we ons voorgenomen om de bouwvakkers niet voortdurend op de vingers te kijken. Je moet die vakmensen hun werk kunnen laten doen, anders schiet het niet op. Als de bouwploeg na de werkdag ging opruimen, hielpen wij een handje. Natuurlijk hebben af en toe ook wat aanwijzingen gegeven, bijvoorbeeld over het afdekken van de vloerbedekking. Want overleg is het halve werk, zeg ik altijd.”

De bouwactiviteiten hebben de bewoners niet van hun stuk gebracht. Dat ze op een dag hun douche niet konden gebruiken, was geen punt. Oldenziel: “Mijn vrouw en ik zijn allebei afkomstig van het buurtschap Wildervanksterdallen. We hebben daar allebei nog meegemaakt dat er nog geen waterleiding was, alleen een regenput. We kunnen ons best een keer aan de kraan wassen.” Het grootonderhoud van hun woning werd precies binnen de geplande tijd afgerond. De woning voelde ineens prettiger aan. Oldenziel: “Van ons krijgen Acantus en de aannemer allebei het rapportcijfer 9. Mij viel het eerst op dat er in huis veel minder lawaai van buiten doordringt. En ik voel nergens tocht meer. Het is ook fijn dat de vliering nu een bruikbare ruimte is geworden. Het is er warm en de zoldering is mooi afgewerkt. Hoe veel het scheelt in de stookkosten weten we pas als ze in december de rekening opmaken. Ik denk dat de huur ietsje hoger wordt omdat we voor dakisolatie hebben gekozen .” - CORPORATIEBOUW DECEMBER  -



Collectors item of... origineel relatiegeschenk Das Schreinerbuch/ Die gesamte Schreinerei

Het heden ligt in het verleden. Dat speelt niet

Een facsimiledruk van de eerste uitgave uit 1899, dat (Duits) begint

alleen bij renovatie en

met een verhandeling over hout en gereedschap en sluit af met 82

restauratie, maar vele

pagina’s ontwerptekeningen van poorten, binnen- en buitendeuren,

nieuwe details stoelen

al of niet beglaasd en met sierlijke bovenlichten, ramen in allerlei

- eigentijds - op de

versies en lambrizeringen. Hoe dat allemaal gemaakt moest wor-

ervaringen van eertijds.

den, toont het handboek op verdere 237 bladzijden met talloze illustraties en technieken, met details van luik- en raamconstructies,

De redactie van Corpo-

architraven, bossings en het benodigde hangen sluitwerk. Voor

ratiebouw deed enkele

restauratiewerk zelfs vandaag nog zeer interessant.

unieke vondsten die

In harde gouddruk kaft € 27

prachtig in uw collectie

passen of als bijzonder Klinken und Griffe

relatiegeschenk bewon-

Een schitterend Duitstalig boekwerk, samengesteld onder Italiaanse redactie

dering oogsten.

van Michele Colombo (ja, van die deurkrukken) en Carlo Bartoli. In 181 rijk geïllustreerde pagina’s voert het boek u door de eeuwen heen langs de ontwikkeling van sloten, grepen, deurkrukken en -kloppers. Van het brons en ijzer

en deur

uit 1500 via Franse en Italiaanse barok tot Bauhaus van begin vorige eeuw. In harde kaft gebonden kunstdruk-uitgave € 51

5700 (historische) bouwbegrippen Verklarend woordenboek. Dat betekent voor de liefhebber van

- historische - bouwmaterialen, constructies, gereedschappen en beslag zo’n 640 pagina’s smullen. Want de nieuwste druk omvat 5740 bouwkundige begrippen die uitvoerig, vaak ook

met tekeningen, worden toegelicht. Dikwijls met historische citaten en bronvermeldingen. Weet u wat een cafcoen is, een

vermetguts, een persienne, een slof en een haarstuk, een dagge en en vlagfits? De auteur was dan ook 33 jaar architect bij de Rijksdienst Monumentenzorg. Bijzonder: achterin ruim 100 pagina’s met Franse, Duitse en Engelse vertalingen van al die bouwkundige termen. Ook vanuit

CORPORATIE BOUW

de vreemde taal naar het Nederlands. Door dr. E. Haslinghuis en dr. ir. H. Janse.

In harde kaft € 57

VIA ONZE WEBSITE: BESTEL

www.corporatiebouw.nl/vakboeken

B R A N C H E PA G I N A De inhoud van deze branchepagina is tot stand gekomen buiten de verantwoordelijkheid van de redactie.

Optoppen, aanplanken en uitplinten Door Claudia Siewers

Juristen staan voornamelijk bekend om hun taalgebruik. En dan met name moeilijk taalgebruik. Nu gebruikt de bouw ook heel wat jargon. In het vakblad Bouwwereld las ik laatst over optoppen, aanplanken en uitplinten. Toen ik begreep waar het over ging, wist ik meteen dat ik daar ook wat vanaf weet. Daarom dit keer optoppen, aanplanken en uitplinten, maar dan voor juristen.1 Toekomstige ontwikkelingen Optoppen, aanplanken en uitplinten zijn ontwikkelingen die vooral veel toekomst hebben. Wie de trends volgt, ziet dat er verwacht wordt dat we in de toekomst de al in gebruik zijnde ruimte intensiever zullen gaan gebruiken. We moeten de oude boterhammen opeten. Dus we gaan meer optoppen, aanplanken en uitplinten.2

Wie is er eigenaar? Een verdieping erbij. Of een extra stuk bijbouwen. Als het technisch kan, volgt een juridische afweging. De vraag of er juridisch gezien een verdieping of een extra stuk kan worden toegevoegd is met name afhankelijk van de eigendomsverhoudingen in het gebouw. Is er slechts één eigenaar, dan kan er veel. Zijn er meerdere eigenaren, dan wordt het al moeilijk. Ik licht toe waarom. De nieuwe verdieping zal deel gaan uitmaken van het bestaande gebouw. Daarvoor moet de huidige eigenaar toestemming geven. Meerdere eigenaren betekent meerdere meningen. En bij het toevoegen van een verdieping moeten alle eigenaren vóór stemmen. En niet alleen de eigenaren, maar ook hun banken en gebruikers van het gebouw zoals bijvoorbeeld iemand die een recht van overpad heeft. Ook die moeten vóór stemmen. Hoe meer meningen, hoe lastiger het wordt om het voor elkaar te krijgen.

Appartementencomplex Als het gebouw juridisch is gesplitst in appartementsrechten, wordt de vraag nog complexer. Het toevoegen van een verdieping leidt tot het opheffen van de bestaande splitsing en hersplitsing van het nieuwe gebouw. Een stuk eraan leidt tot hetzelfde proces. Wijziging van gebruik leidt tot wijzigingen van bestaande akten. Er moeten dus notariele akten worden opgemaakt waarin het proces en de toestemmingen worden beschreven en vastgelegd.

De wet gaat uit van ‘verticale’ eigendom. Wie eigenaar is van de grond, is ook eigenaar van alles dat met de grond verbonden is. Als het gaat om appartementen, wordt een uitzondering gecreëerd door ‘eigendom te splitsen’. Die splitsingsakte regelt voortaan de gezamenlijke eigendomsverhoudingen van de eigenaars. Verandert er iets in de feitelijke situatie dan moet die splitsingsakte mee veranderen. De notaris legt die verandering vast in een nieuwe akte. Het proces en de toestemmingen worden opgenomen in de nieuwe akte. De wet maakt verschil tussen het wijzigen van een bestaande splitsing en het opheffen en hersplitsen van een splitsing. Bij beide vormen is de hoofdregel dat 100% van de eigenaars en banken moeten instemmen. In sommige gevallen mag bij een wijziging volstaan worden met 80% van de eigenaars instemt in combinatie met 100% van de banken.

Kosten en fiscaliteit Als er verbouwd wordt, kost dat geld. Voor de werkzaamheden worden bedrijven ingehuurd en die berekenen btw over hun diensten. Of die btw aftrekbaar is, hangt samen met de juridische splitsing van de appartementensplitsing. Als er wordt opgetopt of uitgeplint en daar een commercieel bedrijf in komt, kan het interessant zijn om het gebouw alsnog juridisch te splitsen in appartementsrechten. Dat maakt verschil voor de vraag of de btw wel of niet aftrekbaar is. Dit advies kan de corporatie aanzienlijk in kosten schelen.

Conclusie Optoppen, aanplanken en uitplinten vragen juridische creativiteit. Weet dat lang niet alles kan, zelfs niet als het technisch realiseerbaar is. Hoe meer eigenaren bij het proces betrokken zijn, hoe kleiner de kans dat het kan. Claudia Siewers is kandidaat-notaris

Een tipje van de sluier Opheffen en wijzigen van splitsingsakten dus. Bij meerdere eigenaars is dat ongelooflijk veel werk, geloof mij maar. En tijd is geld, dat is universeel. Wat gebeurt er?

Ik concentreer mij in dit stuk op de eigendomsverhoudingen. Ik laat het huurrecht hier buiten.

Bij optoppen wordt er een verdieping op gezet. Bij aanplanken wordt een stukje aan het gebouw gezet. En bij uitplinten gaat om het uitbreiden van de begane grond.

- CORPORATIEBOUW DECEMBER  -



Postbus 30833 2500 GV Den Haag 070.302.84.84 Website: www.energiesprong.nl Email: energiesprong@platform31.nl

B R A N C H E PA G I N A De inhoud van deze branchepagina is tot stand gekomen buiten de verantwoordelijkheid van de redactie.

Nieuwe trends en prijswinnaars

Manifestatie De Voorsprong

Foto: Sophia van den Hoek

t $PSQPSBUJFT POUTUJKH EF WFSOJFVXJOH JO IFU QSPKFDU FO NBBL EF TMBH OBBS JOUFHSBUJF WBO JOOPWBUJFG PQESBDIUHFWFSTDIBQ JO EF PS ganisatie. t #PVXQBSUJKFO TUFM KF[FMG EF WSBBH LMBOU XBBS XPSE KF HFMVLLJH van? t )FU NBOUSB WPPS UFDIOJTDIF JOOPWBUJF CFUFSF TQVMMFO MBHFSF QSJK [FO HFHBSBOEFFSEF QSFTUBUJFT t 2VB QSPDFT DPSQPSBUJFT FO CPVXQBSUJKFO [PFL FFO PQFO HFTQSFL PQ MPT WBO USBOTBDUJFT t %FO )BBH IFFGU [JO JO FOFSHJF JOOPWBUJF EF CBM MJHU PQ EF EPFMMJKO PN JO UF TDIJFUFO

%F XJOOBBST WBO EF QVCMJFLTQSJK[FO XBSFO OJFVXCPVXDPODFQU (SPFOF 7JOHFST FO SFOPWBUJFDPODFQU )VJTWBOV WBO 1MFHU 7PT "MT NFFTU JOOPWBUJFWF PQESBDIUHFWFS XFSE XPOJOHTUJDIUJOH #FSHI BBO gewezen. %F KVSZQSJK[FO XBBSBBO HFMEQSJK[FO WFSCPOEFO [JKO XBSFO JO SFOPWBUJF WPPS )VJTWBOV F QSJKT FO 1MBUGPSN3FOPWFSFO WBO 7PMLFS8FTTFMT F QSJKT %F OJFVXCPVXQSJK[FO WPPS 4."35 $PMMFDUJF WBO #". )4$ #MVF $BTDP FO 1MBUGPSN#PVXFO WBO 7PMLFS8FTTFMT %BBSOBBTU POUWJOH (SPFOF 7JOHFST FFO BBO moedigingsprijs.

Beeld: Frank Hanswijk

Eerste prototypes Stroomversnelling

Bij het begin van de zomer werd in Den Haag tussen vier bouwpartijen, zes corporaties en branche-organisaties een afspraak gemaakt om de aanzet te maken naar de renovatie van 111.000 woningen naar nul-op-de-energiemeter. In december wordt daarvan iets zichtbaar, want dan leveren de bouwpartijen hun vier testwoningen op. %F EFDFNCFSXPOJOHFO [JKO EF FFSTUF XPOJOHFO JO FFO TFSJF UFTUXPOJO HFO XBBSJO EF WJFS CPVXQBSUJKFO EJWFSTF UFDIOJFLFO FO QSPDFTTFO VJU QSPCFSFO UPU IFU QVOU WPPSKBBS XBBSPQ BMMF CFUSPLLFOFO UFWSFEFO [JKO FO EF TUBQ OBBS JOEVTUSJBMJTBUJF FO FFO SFOPWBUJFTUSPPN XPSEU HF[FU

ï&#x2122;&#x2C6;ï&#x2122;&#x192; - CORPORATIEBOUW DECEMBER ï&#x2122;&#x2026;ï&#x2122;&#x192;ï&#x2122;&#x201E;ï&#x2122;&#x2020; -

"DIUFS EF TDIFSNFO XPSEU EBBSOBBTU WFFM WPPSCFSFJEFOE XFSL WFSSJDIU EJU OBKBBS &S XPSEU HFXFSLU BBO XPOJOHTFMFDUJF QSPQP TJUJF POUXJLLFMJOH XFML UPUBBMCFFME XPSEU EPPS CFXPOFST QPTJ UJFG POUWBOHFO POUXFSQ FO FOHJOFFSJOHQSPDFT POUXJLLFMJOH WBO FFO QSFTUBUJFDPOUSBDU POUXJLLFMJOH WBO FFO FOFSHJFCVOEFM WPPSCFSFJEJOH CFXPOFSTDPNNVOJDBUJF FO EF DVMUVVSPNTMBH OBBS XFSLFO JO BOEFSF SPMMFO UVTTFO DPSQPSBUJFT FO CPVXQBS tijen. 7BOBG KBOVBSJ JT IFU NPHFMJKL EF 4USPPNWFSTOFMMJOH NFF UF NBLFO op www.stroomversnelling.net

Isover Sonestrong Pro isoleert zó snel…dat… …wij onze energielabels veel sneller kunnen verbeteren

…onze bewoners in één dag een geïsoleerde én afgewerkte zolder hebben

…de overlast voor de bewoners tot een minimum beperkt blijft

Isover Sonestrong Pro isoleert zolders 9x sneller Bekijk snel de film. Scan de QR-code of kijk op www.isover.nl/sonestrong

Het verbeteren van de energielabels van uw woningvoorraad kan nu sneller dan ooit. Met Isover Sonestrong Pro is één dag genoeg voor het compleet isoleren én volledig afgewerkt opleveren van een complete zolder. De glaswolplaten van dit alles-in-één-systeem laten zich moeiteloos verwerken en garanderen dankzij de stootvaste toplaag ook meteen een strakke afwerking. Verder profiteren uw bewoners van een hoge brandveiligheid, een uitstekende geluidsabsorptie en natuurlijk… lagere stookkosten. Ontdek hoe Sonestrong Pro 9x sneller isoleert en bekijk de film op www.isover.nl/sonestrong

OOK DAT IS www.isover.nl/sonestrong

Alleen de aanschafprijs zegt niets over de werkelijke kosten.

Bij een projectmatige ketelvervanging is de aanschafprijs vaak de blikvanger. Maar dat is nog niet de hele waarheid. Bij AWB adviseren we u daarom om niet alleen naar de aanschafprijs te kijken, maar naar de totale beheerskosten over de gehele levensduur van de CV-ketel. In het AWB Ketelbeheersplan hebben we dit helder voor u samengevat en bieden we u de financiĂŤle zekerheid dat uw kosten nooit hoger uitvallen dan afgesproken. Bovendien zorgen preventieve onderhoudsmaatregelen voor minder storingen en overlast, waardoor uw huurderstevredenheid stijgt. Dit geeft u rust en financiĂŤle zekerheid. En dat is wel zo prettig in de huidige woningbouwmarkt.

Ga naar www.AWBziethetgroter.nl