Przeglad Zbozowo-Mlynarski 1'2020

PRZEGL ĄD ZBOZOWO MŁYNARSKI WYDAWNICTWO SIGMA-NOT

WYDAWNICTWO SIGMA-NOT

WYDAWNICTWO SIGMA-NOT

WYDAWNICTWO SIGMA-NOT

PL ISSN 0033-2461 e-ISSN 2449-9943

1 / 2020

styczeń-luty Ukazuje się od 1957 r.

CENA 40,00 ZŁ (W TYM 8% VAT)

WYDAWNICTWO

WYDAWNICTWO SIGMA-NOT

WYDAWNICTWO

WYDAWNICTWO SIGMA-NOT WYDAWNICTWO

WYDAWNICTWO SIGMA-NOT

WYDAWNICTWO

WYDAWNICTWO SIGMA-NOT

34 120 000

TYTUŁY

PUBLIKACJI

on-line

WYGODNY DOSTĘP DO ARTYKUŁÓW FACHOWYCH

on-line

WIRTUALNA CZYTELNIA NA PORTALU INFORMACJI TECHNICZNEJ

www.sigma-not.pl

PRZEGL ĄD ZBOZOWO MŁYNARSKI

PL ISSN 0033-2461 e-ISSN 2449-9943

1/2020 styczeń-luty ROK LXIV

Organ Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Przemysłu Spożywczego 02-532 Warszawa, ul. Rakowiecka 36 pok. 251 tel. 22/849 92 51, tel. kom. 605 453 537 tel./fax 22/606 37 64 e-mail: redakcja@pzmlyn.pl www.pzmlyn.pl Redakcja Monika Soszyńska-Masny – redaktor naczelna Małgorzata Zawadka – sekretarz redakcji Paulina Kania-Lentes – redaktor językowy Stali współpracownicy: prof. dr hab. Kazimierz Bogaczyński, prof. dr hab. Leszek Mościcki, prof. dr hab. Wiktor Obuchowski, mgr inż. Jadwiga Rothkaehl, dr inż. Anna Szafrańska, mgr inż. Krzysztof Zawadzki Rada Programowo-Naukowa

Moinho de Leitão (więcej na str. 48)

Spis treści

przewodnicząca – dr inż. hab. Iwona Konopka, prof. UWM członkowie: dr hab. Grażyna Cacak-Pietrzak, prof. dr hab. Dariusz Dziki, dr Waldemar Korol, prof. dr hab. Jan Michniewicz, mgr inż. Piotr Piąstka, mgr inż. Jadwiga Rothkaehl, dr inż. Anna Szafrańska

4 Wysokie ceny na rynku pszenicy

-Pietrzak, Krystian Szczepański, Alicja Sułek

6 Wstęp do budowy modeli prognozu-

30 Wołki i ich zwalczanie – Stanisław

Wydawca:

8 Co nas czeka w 2020 roku – zmiany

Wydawnictwo Czasopism i Książek Technicznych WYDAWNICTWO SIGMA-NOT Sp. z o.o. WYDAWNICTWO SIGMA-NOT SIGMA-NOT 03-450 Warszawa, ul. Ratuszowa 11 tel. 22/818 09 18, 22/818 98 32, faks 22/619 21 87 WYDAWNICTWO http://www.sigma-not.pl WYDAWNICTWO SIGMA-NOT SIGMA-NOT Reklama Redakcja tel. 22/849 92 51, tel. kom. 605 453 537 WYDAWNICTWO e-mail: redakcja@pzmlyn.pl WYDAWNICTWO SIGMA-NOT SIGMA-NOT Dział Reklamy i Marketingu: tel./fax 22/827 43 65 WYDAWNICTWO SIGMA-NOT WYDAWNICTWO e-mail: reklama@sigma-not.pl SIGMA-NOT Prenumerata We wszystkich sprawach związanych z warunkami, reklamacjami, fakturami VAT prosimy kontaktować się z Działem Kolportażu Wydawnictwa SIGMA-NOT tel. 22/840 30 86, tel./faks 22/840 35 89, faks 22/891 13 74 e-mail: prenumerata@sigma-not.pl Skład i druk Drukarnia SIGMA-NOT 01-595 Warszawa, ul. Ks. J. Popiełuszki 19/21 tel./faks 22/833 40 69, tel. 22/832 16 11 e-mail: drukarnia@drukarnia.sigma-not.pl Nakład: do 2000 egz.

Odpowiedzialność za treść i formę reklam ponosi reklamodawca. Kopiowanie, przedrukowywanie, rozpowszechnianie całości lub fragmentów czasopisma bez zgody Wydawcy jest zabronione.

PRZEGLĄD ZBOŻOWO MŁYNARSKI

– Mirosław Marciniak

jących ceny zbóż i produktów zbożowych – Wojciech Moszczyński podatku VAT oraz związane z nimi zmiany w CIT i PIT – Jacek Paprocki

12 Zmiany w prawodawstwie ważne

Ignatowicz

34 Wpływ gęstości ziarna w stanie zsyp-

nym na wartość technologiczną uzyskanej mąki – Anna Szafrańska

40 Porównanie właściwości utleniają-

dla branży zbożowo-młynarskiej – Jadwiga Rothkaehl

cych wybranych przetworów zbożowych – Joanna Czerech, Iwona Konopka

16 European Green Deal – Europejski

46 Bühler. Nowy punkt skupu zbo-

Zielony Ład – Jadwiga Rothkaehl

18 Spotkanie noworoczne członków

ża w Moser Agrar w Großmehring w Niemczech

RP

48 Ocalić od zapomnienia. W bieli

21 Wiadomości z Sekretariatu Euro-

50 Marketing. Współczesne przemiany

Stowarzyszenia Młynarzu – Jadwiga Rothkaehl

pejskiego stowarzyszenia Młynarzy EFMA – Jadwiga Rothkaehl

24 Straty i marnotrawstwo żywności

w produkcji zbóż konsumpcyjnych – Sylwia Łaba, Grażyna Cacak

i w błękicie – Anna Wytrykus

społeczne a nowoczesny marketing – Aneta Banaszak, Sławomir Banaszak

52 Zarządzanie pracownikami. Przywództwo (cz. 12) – Jarosław Ropiejko

Autor za publikację artykułu naukowego w „Przeglądzie Zbożowo-Młynarskim” otrzymuje 5 punktów, zgodnie z rozporządzeniem MNiSW z dn. 22.02.2019 r. w sprawie ewaluacji jakości działalności naukowej. Nowa punktacja obowiązuje od 1 stycznia br. „Przegląd Zbożowo-Młynarski” jest indeksowany w bazach: AGRO, POL-Index oraz Index Copernicus.

1/2020 1

Drodzy Czytelnicy,

Początek roku przyniósł nowe szczyty w notowaniach pszenicy, zarówno na giełdach towarowych, jak i transakcjach na rynkach rzeczywistych. A wszystko przy wciąż rekordowych zapasach, jakie w styczniowym raporcie przedstawili analitycy z USDA. Skąd zatem tak wysokie ceny?

rozpoczęte w 2019 roku, ale z powodu ich dużej liczby ustępujący parlament nie był w stanie uchwalić ich wszystkich. Zgodnie z obowiązującymi zasadami, prace legislacyjne dotyczące danej regulacji prawnej muszą być w parlamencie nowej kadencji prowadzone od początku, bez względu na stopień zaawansowania prac w poprzedniej kadencji.

Szczególnie dużo zmian następuje w bieżącym roku w zakresie ogólnie rozumianego prawa pracy oraz w przepisach regulujących prowadzenie działalności gospodarczej, zwłaszcza w biznesie żywnościowym, a do takiego zaliczany jest przemysł zbożowo-młynarski.

Rozpoczynamy serię artykułów dotyczących budowy modeli prognozujących ceny zboża i produktów zbożowych. Są one przeznaczone dla przedsiębiorców zajmujących się skupem i magazynowaniem zboża.

Modele te będą budowane dzięki bezpłatnym, dostępnym w Internecie narzędziom. Te bezpłatne programy i skrypty należeć będą do najnowocześniejszych, w pełni profesjonalnych narzędzi używanych przez ekspertów Data Science.

W dniu 11 grudnia 2019 roku Ursula von der Leyen – nowa przewodnicząca Komisji Europejskiej, przedstawiła główne założenia polityki KE na najbliższe lata, w tym kierunkowe – blisko i dalekoterminowe – działania w ramach „Europejskiego Zielonego Ładu” oraz ich harmonogram. Pod tym hasłem określono wieloletnią strategię skoordynowanych działań w celu realnej poprawy uwarunkowań życia obywateli UE we wszystkich aspektach związanych z rolnictwem, środowiskiem naturalnym i zdrowiem. Kluczowe elementy Europejskiego Zielonego Ładu mogą znacząco wpłynąć na funkcjonowanie branży młynarskiej w UE, a tym samym i w Polsce.

Znacząca liczba ustaw i rozporządzeń opublikowanych w drugiej połowie minionego roku (i wcześniej) wchodzi w życie z dniem 1 stycznia 2020 roku, a wkrótce spodziewane jest uchwalenie także wielu aktów prawnych, nad którymi prace zostały

Zgodnie z wieloletnią tradycją w styczniu w Warszawie, w gmachu Instytutu Biotechnologii Przemysłu Rolno-Spożywczego, odbyło się „Spotkanie Noworoczne Członków Stowarzyszenia Młynarzy RP”. Zaproszeni do udziału w tym spotkaniu,

podobnie jak w minionych latach, byli także wszyscy Sympatycy młynarstwa oraz inne osoby zainteresowane tematyką spotkania. Spotkanie składało się z dwóch części: informacyjno-dyskusyjnej i spotkania „członków założycieli” Polskiego Związku Pracodawców Przemysłu Zbożowo-Młynarskiego.

W listopadzie 2019 r. odbyło się posiedzenie Rady Sekretarzy Generalnych Europejskiego Stowarzyszenia Młynarzy EFMA. Przedstawiono tam najważniejsze informacje z posiedzenia Komitetu Techniczno-Prawnego EFMA. Społeczeństwo się zmienia. To fakt oczywisty. Ale czy na pewno te przeobrażenia wywierają wpływ na marketing jako formę komunikowania się z rynkiem i oddziaływania na ludzi? Prawda, że to dziwne pytanie?

Bo przecież w nim zawarta jest już odpowiedź: „rynek”, „ludzie”. A więc społeczeństwo we fragmencie. I trudno inaczej rozumieć marketing. A także zarządzanie oraz ekonomię, jako naukę o gospodarce. Nie bez przyczyny klasycy myśli ekonomicznej posługiwali się terminem „ekonomia polityczna”. Oznaczało to po prostu, że gospodarowanie człowieka jest częścią społeczeństwa jako całości.

Dziś warto więc podkreślać, że marketing jest konstruowany przez ludzi i dla ludzi. A że ludzie się zmieniają i że – tym samym – przeobrażeniom ulegają całe społeczeństwa, to z konieczności zmieniają się także marketingowe nastawienia przedsiębiorstw oraz instytucji.

Monika Soszyńska-Masny

2 1/2020

redaktor naczelna

PRZEGLĄD ZBOŻOWO MŁYNARSKI

erg min

Valsemøllen A/S wiodący duński producent mąki poszukuje do swojego młyna w Esbjergu

doświadczonych młynarzy

oraz Know-how in der Weihinsichtlich Labor und operatorów maszyn pakujących iges, verantwortungsOprócz doświadczenia w pracy w młynie od kandydatów wymagamy komunikatywnej znajomości . języka niemieckiego lub angielskiego. Nie jest wymagana znajomość języka duńskiego.

Oferujemy bardzo dobre warunki zatrudnienia oraz bardzo miłą atmosferę pracy w naszym zespole.

als Müllereitechniker/in Jeśli jesteś zainteresowany, prześlij dokumenty aplikacyjne (m.in. CV) bezpośrednio do naszego kierownika ds. technicznych (pan Niels Jessen) na adres: nje@valsemollen.dk Na pytania odpowiemy także telefonicznie pod numerem telefonu +45 40515027

Bundesgrenze entfernt, Valsemøllen A/S eistungen einen sicheHavnegade 58 7600 Esbjerg Arbeitsklima, mit langDania eichen Aufgaben und Valsemøllen A/S, założona w 1899 roku, ma w Danii trzy młyny (w Esbjergu, Køge oraz Svendborgu). t.

Posiadamy certyfikat FSSC-22000 i jesteśmy wiodącym dostawcą mąki m.in. dla piekarnictwa oraz sektora detalicznego.

Angestellte, dänische tzung.Zur Verstärkung unseres Teams in Esbjerg suchen wir zum nächstmöglichen Termin eine/n engagierte/n

Müller/in n Ihrem Beruf haben, en BewerbungsunterWir erwarten von Ihnen Erfahrung und Know-how in der Weizen- und Roggenmüllerei, gern hinsichtlich Labor und Getreideanalysen, sowie selbstständiges, ittstermins anauch unseren verantwortungsvolles Arbeiten und gute Teamfähigkeit. sen: nje@valsemollen.

Meisterprüfung und/oder Ausbildung als Müllereitechniker/in ist selbstverständlich kein Nachteil.

Gegründet 1899, nur 80 km von der Bundesgrenze entfernt, bieten wir neben den üblichen Sozialleistungen einen sicheren Arbeitsplatz in einem freundlichen Arbeitsklima, mit langfristiger Perspektive, abwechslungsreichen Aufgaben und einem hohen Maß an Selbstständigkeit.

Wir haben mehrere deutschsprachige Angestellte, dänische Sprachkenntnisse sind keine Voraussetzung.

English speaking applicants are also welcome.

Wenn Sie flexibel sind und Freude an Ihrem Beruf haben, senden Sie bitte Ihre vollständigen Bewerbungsunterlagen mit Angabe des möglichen Eintrittstermins an unseren technischen Manager Herrn Niels Jessen: nje@valsemollen.dk , bei Fragen Telefon +45 4051 5027. de Mühle. Valsemøllen Valsemøllen A/S hl, Handelswaren und Havnegade 58 hen, Supermärkte und 7600 Esbjerg/Dänemark

aren Valsemøllen für den A/S Export. ist Dänemarks führende Mühle. Valsemøllen entwickelt, vermahlt und verkauft Mehl, Handelswaren Samen/Kerne in Bäckereien, Großküchen, Supermärkte und die Backindustrie ert und verfügt und über Waren für den Export. Valsemøllen ist FSSC-22000 zertifiziert und verfügt tionsstätte und in verschickt Esbjerg, über jeweils eine Verwaltung und Produktionsstätte in Esbjerg, Køge sowie Svendborg.

RYNEK ZBÓŻ

Wysokie ceny na rynku pszenicy zapasy końcowe są jednak niższe aż o 5,7% w stosunku do poprzedniego sezonu. Tym można tłumaczyć obserwowany w ostatnich tygodniach wzrost cen pszenicy, zarówno na giełdach towarowych (notowania pszenicy na CBOT oraz na giełdzie MATIF znalazły się na najwyższym poziome od ponad roku), jak i na rynkach rzeczywistych, czego najlepszym przykładem jest Egipt, czyli jeden z największych importerów pszenicy. Jak pokazuje wykres nr 1, państwowa spółka GASC, odpowiedzialna za organizację przetargów, w ciągu zaledwie kilku miesięcy musiała zapłacić aż 15% więcej za pszenicę, a stawki z dostawą do egipskich portów zwyżkowały do najwyższych poziomów od marca 2019.

Początek roku przyniósł nowe szczyty w notowaniach pszenicy, zarówno na giełdach towarowych, jak i transakcjach na rynkach rzeczywistych. A wszystko przy wciąż rekordowych zapasach, jakie w styczniowym raporcie przedstawili analitycy z USDA. Skąd zatem tak wysokie ceny? Na to pytanie postaram się odpowiedzieć w artykule.

Jeszcze inne spojrzenie na światowy bilans pszenicy

W poprzednim numerze analizowałem światowy bilans pszenicy z wyłączeniem Chin, gdzie znajduje się aż 50% globalnych zapasów. Wpływ Chin na kształtowanie cen jest jednak niewielki, gdyż wyprodukowana pszenica jest konsumowana wewnętrznie. Wyłączenie Chin ze światowego bilansu spowodowało, że jest Tab. 1 on już zdecydowanie mniej komfortowy.

BILANS PSZENICY (główni eksporterzy*) Jeszcze ciekawiej pre(mln ton) 2017/18 2018/19 zentuje się bilans pszenicy wśród kluczowych Zapasy początkowe 68,29 69,53 eksporterów, którzy Import 11,26 10,84 w największym stopniu oddziałują na ceny.

Produkcja 380,08 353,92 Tabela nr 1 w jednoZapotrzebowanie 234,80 226,63 znaczny sposób poEksport 155,61 146,23 kazuje, że pomimo Zapasy Końcowe 69,53 61,42 zwiększonej produkcji *USA, Rosja, Ukraina, UE, Kanada, Argentyna, Australia pszenicy u największych graczy (+6,1%),

2019/20 61,42 9,73 375,71 231,71 157,24 57,89 źródło: USDA

Pomimo wyższych zbiorów, tempo rosyjskiego eksportu pszenicy wciąż pozostaje o 14% niższe niż w analogicznym okresie poprzedniego sezonu (na koniec grudnia kraj opuściło 22,2 mln ton ziarna), a ceny w ciągu ostatnich 4 miesięcy poszybowały w górę o 15% i znajdują się na najwyższym poziomie od blisko roku.

Już w poprzednim artykule zwracałem uwagę na kilka czynników, które wpływają na spadek tempa eksportu rosyjskiej pszenicy: większa konkurencja z Ukrainy i UE, poprawa kondycji finansowej i infrastruktury magazynowej farmerów, a przede wszystkim rosnący popyt wewnętrzny. Eksporterzy są coraz mniej konkurencyjni w stosunku do młynów i mieszalni pasz, zwłaszcza w centralnej i wschodniej części kraju, gdzie zlokalizowana jest nadwyżka pszenicy.

Warto jednak mieć na uwadze fakt, że Rosja wciąż ma do zagospodarowania ok. 10 mln ton ziarna z ubiegłorocznych zbiorów na eksport, zasiewy pod zbiory 2020 są o 4% wyższe, a ceny pszenicy z nowych zbiorów są średnio o 25 usd niższe niż obecnie. Kluczową kwestią będzie wiosenna ocena przezimowania pszenicy. Jeśli nie dojdzie do większych wymarznięć, to rosyjscy farmerzy nie będą czekać ze sprzedażą do czerwca.

Unia Europejska utrzymuje rekordowe tempo eksportu pszenicy

CENY ZAKUPU PSZENICY, PŁACONE PRZEZ EGIPT (GASC)

CENY ZAKUPU PSZENICY PŁACONEJ PRZEZ EGIPT (GASC)

wykres nr 1

Coraz więcej pytań o bilans pszenicy w Rosji

280 270 260 250

260,58 250,79 245,5 238,25

USD C&F

240

234,5

220

230,05

227,23

230 221

218,78

220,91 210,9

210

209,2

218,8

215,54 218,25 213,44 210,46

216,3

232,2

235,2

221,2 219,35 213,95 210,46

200 190 180

20.02.2019

20.03.2019

20.04.2019

20.05.2019

20.06.2019

20.07.2019

20.08.2019

20.09.2019

20.10.2019

20.11.2019

20.12.2019

Zdecydowanie większe zbiory pszenicy w bieżącym sezonie powodują, że UE dysponuje zdecydowanie większą nadwyżką eksportową. Według szacunków z Brukseli (wykres 2), na dzień 20 stycznia obszar celny UE opuściło już 15,7 mln ton pszenicy miękkiej, co oznacza wzrost aż o 71% w stosunku do analogicznego okresu poprzednie-

4 1/2020

PRZEGLĄD ZBOŻOWO MŁYNARSKI

RYNEK ZBÓŻ wykres nr 2

Coraz większy wpływ pogody na notowania pszenicy w kolejnych miesiącach

EKSPORT PSZENICY MIĘKKIEJ Z UE

25

MLN TON

20

15

10

5

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53

TYGODNIE

go sezonu. Największy udział w unijnym eksporcie przypada na Francję, która dotychczas wyeksportowała już blisko 5,4 mln ton. Równie duży eksport odnotowano w Rumunii (3,03 mln ton). Rośnie także eksport pszenicy z krajów basenu Morza Bałtyckiego (w chwili obecnej to już 4,8 mln ton).

Rekordowe tempo eksportu zachęca firmy analityczne do korygowania szacunków eksportu unijnej pszenicy w bieżącym sezonie. Najwięksi optymiści prognozują wzrost nawet do 31 mln ton (z 22 mln ton w sezonie 2018/19).

Mam jednak wątpliwości, czy UE będzie w stanie osiągnąć tak wysoki eksport. Analizując stronę podażową, nadwyżka pszenicy wśród głównych unijnych eksporterów może wynieść dodatkowe 11-12 mln ton, co w połączeniu z 15,7 mln ton, które już opuściło obszar celny UE, daje 27-28 mln ton.

Ograniczeniem dla unijnego eksportu może się także okazać strona popytowa – większość największych importerów kupuje pszenicę z realizacją marzec/ kwiecień, co oznacza że powoli zamykają zakupy na bieżący sezon. Poza tym, UE musi się także liczyć z konkurencją w eksporcie, chociażby ze strony Rosji (ta wciąż posiada nadwyżki), Argentyny lub Stanów Zjednoczonych.

Aktywny początek roku w krajowych portach Ostatnie trzy miesiące minionego roku okazały się bardzo pracowite w krajowych portach, które opuściło aż 700 tys. ton pszenicy (głównie poza UE). A łączna wielkość eksportu pszenicy drogą morską w pierwszych 6 miesiącach bieżącego sezonu wynosi 1,02 mln ton i jest o 237 tys. ton wyższa

PRZEGLĄD ZBOŻOWO MŁYNARSKI

2018/19

2019/20

EKSPORT PSZENICY PRZEZ KRAJOWE PORTY 350 000 300 000 250 000

TONY

2017/18

Światowy bilans pszenicy w bieżącym sezonie został już w dużej mierze zdyskontowany przez rynek, zwłaszcza strona podażowa, która nie powinna już ulec większym zmianom (zbiory na półkuli południowej zostały zakończone).

Dlatego też coraz bardziej na znaczeniu będzie zyskiwała pogoda na półkuli północnej i perspektywy

200 000 150 000 100 000 50 000 0

VII

VIII

IX

2017

niż w tym samym okresie poprzedniego sezonu. Wszystko wskazuje na to, że równie pracowity będzie pierwszy kwartał roku 2020 – sami eksporterzy przyznają, że tak pracowitego początku roku dawno nie mieli.

Wzrosty cen na rynkach światowych, a także zwiększone zapotrzebowanie ze strony największych importerów znalazło przełożenie na notowania pszenicy krajowych portach, gdzie w połowie stycznia za standardowe 12,5% białka oferowano 820-825 PLN. To aż o 120 PLN więcej niż na początku września, co zachęciło rolników, zwłaszcza z północy, do sprzedaży znacznych ilości ziarna.

Wysokie ceny w portach nie pozostały bez wpływu na ceny pszenicy wewnątrz kraju. Aby pozyskać ziarno do przemiału, młyny na północy zmuszone zostały do akceptacji cen na poziomie nawet 780 PLN (to jedyny sposób na zatrzymanie ziarna w kraju). Zdecydowanie niższe stawki obowiązywały na południu, jednak i w tych regionach dało się odczuć oddziaływanie portów – firmy handlowe były w stanie zaoferować 720-730 PLN w magazynie sprzedającego na Dolnym Śląsku, czy Opolszczyźnie.

X

2018

XI

XII

2019

zbiorów na nadchodzący sezon, które nie pozostaną bez wpływu na zachowanie uczestników rynku.

W mojej ocenie pogoda to w chwili obecnej jedyny czynnik, który może stanowić potencjalne wsparcie dla cen pszenicy.

Czy zatem jest się czego bać?

Punkty „zapalne” na dziś to przede wszystkim: Europa Zachodnia (Francja, Wielka  Brytania), gdzie wyjątkowo mokra jesień wpłynęła na niższy areał zasiewów pszenicy ozimej, a także gorszą kondycję upraw.

Region Morza Czarnego, zwłasz cza południowa Rosji i wschodnia Ukraina, gdzie z kolei problemem jest deficyt opadów.

Zachodni pas uprawy pszenicy  ozimej HRW w amerykańskim stanie Kansas, który także boryka się z niedoborem wody.

Oczywiście na tym etapie za wcześnie na wyciąganie daleko idących wniosków, jednak należy z uwagą śledzić dalszy przebieg pogody we wspomnianych powyżej regionach.

Mirosław Marciniak InfoGrain

1/2020 5

data science w przemyśle młynarskim

Wstęp do budowy modeli prognozujących ceny zboża i produktów zbożowych Artykuł ten dedykuję przedsiębiorcom zajmującym się skupem i magazynowaniem zboża.

Działalność ta w ogromnej mierze opiera się na przewidywaniach przyszłych cen zbóż oraz produktów przerobu zbóż. Pisząc o zbożach mam na myśli przede wszystkim pszenicę, jęczmień i żyto oraz pszenżyto i owies.

W następnych artykułach pokażę jak zbudować proste modele prognostyczne, które pozwolą osiągnąć przewagę konkurencyjną w obszarze obrotu surowcami rolnymi. Modele te będą budowane dzięki bezpłatnym, dostępnym w Internecie narzędziom. Te bezpłatne programy i skrypty należeć będą do najnowocześniejszych, w pełni profesjonalnych narzędzi używanych przez ekspertów Data Science.

Należy podkreślić, że rynki surowcowe różnią się istotnie od rynków walutowych czy rynków kapitałowych. Na początku przedstawmy najważniejsze cechy rynku zbóż oraz produktów zbożowych.

Różnica między rynkami surowcowymi a rynkami kapitałowymi 1. Rynki surowcowe, w tym rynek zbóż są w niewielkim stopniu powiązane ze wskaźnikami stanu gospodarki takimi jak poziom inflacji, wzrost PKB, poziomu zadłużenia. Inaczej jest w przypadku giełd walutowych i kapitałowych. Tam stan gospodarki wpływa dynamicznie na poziom notowań. Dla inwestorów spekulacyjnych ograniczone powiązania rynku zbóż z gospodarką oraz indeksami rynków kapitałowych są okazją do zdywersyfikowania portfeli inwestycyjnych w celu zmniejszenia poziomu ryzyka prowadzonych inwestycji.

2. Największy wpływ na rynki surowcowe mają podmioty wykorzystujące surowce notowane na tych rynkach. Zboża i surowce zbożowe są bezpośrednio wykorzystywane w prze-

twórstwie spożywczym. Cena jest więc w ogromnej części odzwierciedleniem zapotrzebowania gospodarki na określone produkty zbożowe. Oczywiście na rynku zbóż działają również inwestorzy spekulacyjni, lecz ich wpływ na rynek surowcowy jest daleko mniejszy niż na innych giełdach.

3. Kolejnym istotnym elementem, który różni rynki surowców rolnych od rynków kapitałowych jest brak wpływu informacji poufnych. Według teorii rynku doskonale konkurencyjnego, ceny kształtowane są przez uczestników gry rynkowej, posiadających pełną informację rynkową. Rynki kapitałowe nigdy nie są doskonale konkurencyjne z powodu istnienia „insidersów”, czyli osób posiadających szczególną i niedostępną dla innych wiedzę, z racji zatrudnienia w firmach, których walory są przedmiotem obrotu. Pracownicy zatrudnieni w firmach wiedzą lepiej od innych, jaka jest prawdziwa kondycja finansowa ich firmy oraz jakie istnieją szanse i zagrożenia rozwoju. Zjawiska takiego nie ma na rynku surowców rolnych. Tutaj każdy uczestnik gry rynkowej ma dostęp do tych samych informacji. Pojawienie się suszy lub plagi w oczywisty sposób zwiększy ceny zbóż, nie będzie to jednak zjawisko trudne do wyjaśnienia.

4. Rynki kapitałowe w większym stopniu ulegają zjawisku „bańki inwestycyjnej”. Tam ceny kształtowane są przez często nieracjonalne, emocjonalne zachowania inwestorów. Szybkość transakcji oraz wrażliwość na informacje czynią rynek kapitałowy dużo trudniejszym do prognozowania w porównaniu do stabilnych rynków surowcowych.

Rynki zbożowe, w porównaniu do rynków walutowych i rynków kapitałowych, znacznie wolniej reaguje na zmiany w gospodarcze. Krach na giełdzie surowców rolnych (rozumiany jako kilkudziesięcioprocentowy spadek wartości surowców) jest praktycznie niemożliwy

do spełnienia. Może zdarzyć się nagły, skokowy wzrost cen surowców zbożowych, w przypadku jakiegoś nagłego kataklizmu klimatycznego lub wojny.

Wolne reakcje rynku są czynnikiem ułatwiającym budowanie efektywnych modeli prognostycznych.

5. Rynki surowcowe różnią się od rynków kapitałowych regularnością i trwałością cykli i trendów. Regularne cykle i trendy rynku zbóż i surowców zbożowych są ściśle powiązane z kalendarzem pór roku i zbiorów. Dodatkowym elementem, niwelującym nagłe wahania sezonowe cen zbóż, jest branża magazynowa (elewatory zbożowe). Wyraźna cykliczność pozwala na wypracowanie precyzyjnych i efektywniejszych modeli prognostycznych.

Co to jest model prognostyczny?

Model prognostyczny to równanie, które jako wynik przyjmują szukaną wartość. Gdy budujemy model prognozujący cenę żyta, wynikiem równania będzie przyszła cena żyta.

Aby model, czyli równanie prognostyczne, działało musi mieć zmienne objaśniające. Na przykład model liczący objętość chleba z mąki będzie miał zmienną opisującą w postaci ilość cm3 mąki zaś wynikiem będzie ilość cm3 chleba. Nietrudno się domyślić, że w tym wypadku modelem prognostycznym będzie receptura wypieku chleba.

Teraz zapoznamy się z przykładowymi, powszechnie znanymi zmiennymi, które wpływają na cenę zbóż. Gracze rynkowi, budując modele prognostyczne, używają różnorodnych zmiennych, często pozornie niezwiązanych ze zmienną wynikową. Używają też rozmaitych wskaźników będących kombinacją proporcji różnych zmiennych. To, jakie zmienne opisujące należy wprowadzić do modelu zależy od doświadczenia, celu oraz zakresu modelu.

Poniżej prezentuję przykładowe zmienne, które wykorzystamy w na-

6 1/2020

PRZEGLĄD ZBOŻOWO MŁYNARSKI

MŁYNARSTWO stępnych publikacjach przy budowie prostego modelu regresji liniowej.

•

Zmienne opisujące dla modelu prognostycznego cen zbóż

Miesięczny raport Departamentu Rolnictwa Stanów Zjednoczonych (USDA). Publikacja tego raportu ma wielki wpływ na światowe ceny zbóż, również na ceny zbóż w Polsce. Weryfikuje on prognozy wielkości produkcji. Gdy raport wskazuje na wysokie, wyższe od przewidywanych przez rynek, zbiory zbóż, ceny na rynku ulegną obniżeniu. Nietrudno zauważyć, że zyskają ci, którzy stworzyli najbardziej trafną prognozę wielkości zbiorów.

Cykle pór roku. W przypadku surowców rolnych istnieje wyraźna stała cykliczność cen wynikająca z pór roku. W przypadku pszenicy w ostatnich kilkunastu latach obserwuje się regularny spadek cen zaczynający się na początku marca. Trend ten utrzymuje się aż do żniw, kiedy ceny są najniższe w roku. Od sierpnia cena pszenicy rośnie aż do jesieni, kiedy znowu następuje ponowny spadek cen. Bardzo silna i jednocześnie powtarzająca się od kilkunastu lat cykliczność na rynku pszenicy może być jedyną zmienną objaśniającą w najprostszym model regresji liniowej. Dzięki powtarzalności cyklów model ten może okazać się trafny w swoich prognozach.

Prognozy pogody. Powszechnie wiadomo że najlepsze modele pogodowe mają amerykańskie ośrodki rządowe. Dlatego ich długoterminowe prognozy pogody mają największy wpływ na rynki surowcowe, również na rynki zbóż. Wysokość plonów uzależniona jest przede wszystkim od ilości opadów w kwietniu i maju.

Prognozowany okres początku wegetacji, ściśle powiązany z temperaturą, ma w opinii ekspertów drugorzędne znaczenie. Jeżeli w opublikowanej prognozie pogody w kwietniu i maju pojawi się groźba suszy, światowe ceny pszenicy wzrosną i ewentualnie zmienią się po opublikowaniu raportu departamentu stanu o aktualnej wielkości zbiorów.

Informacje polityczne. Istotnymi, lecz nie najważniejszymi, czynnikami kształtującymi ceny pszenicy i zbóż są zapowiedzi zmian politycznych. Niestety trudno jest przetworzyć na wartości cyfrowe zapowiedzi wprowadzenia embarga na dostawy zbóż do jakiegoś regiony. Modele prognostyczne wykorzystują wyłącznie zmienne cyfrowe.

Istnieje bardzo dużo rozmaitych zmiennych, które mogą okazać się istotne przy budowie modeli prognostycznych. Odpowiedni dobór zmiennych może przyczynić się do zbudowania modelu, który przyczyni się do wypracowania wysokich zysków na rynku surowcowym.

W procesie tworzenia modeli prognostycznych największe znaczenie ma znajomość i wyczucie rynku. Umiejętności technologiczne i statystyczne osób tworzących modele nie mają tak dużego znaczenia jak zdobyte doświadczenie i znajomość rynku.

Wojciech Moszczyński

•

•

•

PRZEGLĄD ZBOŻOWO MŁYNARSKI

PRZEGL ĄD ZBOZOWO MŁYNARSKI

Możesz nas zaprenumerować: e-mailem: prenumerata@sigma-not.pl faksem: 22/891 13 74, 22/840 35 89 przez internet: www.sigma-not.pl listownie: Zakład Kolportażu

Wydawnictwa SIGMA-NOT Sp. z o.o.

ul. Ku Wiśle 7, 00-707 Warszawa wpłata na konto: Wydawnictwo SIGMA-NOT Sp. z o.o.

PKO BP 24 1020 1026 0000 1002 0250 0577

z dopiskiem:

prenumerata „Przeglądu Zbożowo-Młynarskiego”

Prenumerata na 2020 rok Oferujemy następujące warianty prenumeraty: • roczna • roczna PLUS* • roczna PLUS* z 10% upustem, umowa ciągła PRENUMERATOROM „Przeglądu Zbożowo-Młynarskiego” w wariancie prenumerata roczna plus oferujemy roczny dostęp do elektronicznych publikacji naszego tytułu od 2004 r. na PORTALU INFORMACJI TECHNICZNEJ (www.sigma-not.pl)

Ceny brutto „Przeglądu Zbożowo-Młynarskiego” w 2020 r.

– 1 egz. 40,00 zł – roczna w wersji papierowej: 240,00 zł – roczna PLUS 360,00 zł – roczna PLUS (umowa ciągła): 324,00 zł

Do cen (poza prenumeratą PLUS) jest doliczana roczna opłata za dostarczenie czasopisma – 15 zł.

W przypadku zmiany stawki VAT na czasopismo i – w konsekwencji – zmiany ceny brutto prenumeraty, prenumeratorzy są zobowiązani do dopłaty różnicy.

Prenumerata zagraniczna. Dla prenumeratorów zagranicznych obowiązuje cena według kursu waluty NBP z dnia bezpośrednio poprzedzającego datę wystawienia faktury plus koszty wysyłki.

Informacje dla Autorów. Redakcja przyjmuje do publikacji tylko prace oryginalne, niepublikowane wcześniej w innych czasopismach. Autor przesyłając do redakcji niezamówioną przez nią publikację jednocześnie udziela Wydawnictwu SIGMA-NOT Sp. z o.o. nieodpłatnej i niewyłącznej licencji do utworu. W przypadku publikacji zamawianych przez redakcję, Autor otrzymuje do podpisania umowę z Wydawnictwem SIGMA-NOT Sp. z o.o. o przeniesieniu praw autorskich na wyłączność Wydawcy lub umowę licencyjną – do wyboru Autora.

Z chwilą przyjęcia artykułu przez redakcję następuje przeniesienie praw autorskich na Wydawcę, który ma odtąd prawo do korzystania z utworu, rozporządzania nim i zwielokrotnienia dowolną techniką, w tym elektroniczną oraz rozpowszechniania dowolnymi kanałami dystrybucyjnymi. Redakcja nie zwraca materiałów niezamówionych oraz zastrzega sobie prawo redagowania, skracania tekstów i dokonywania streszczeń. Za merytoryczną treść artykułów odpowiadają Autorzy.

1/2020 7

prawo

Co nas czeka w roku 2020 – zmiany podatku VAT oraz związane z nimi zmiany w PIT i CIT W 2019 r. uchwalono wiele istotnych zmian przepisów podatkowych. Część z nich zaczęła obowiązywać w ostatnich miesiącach 2019 r., część wejdzie w życie od 1 stycznia 2020 r. Poniżej prezentujemy w skrócie najważniejsze z nich.

Biała lista podatników VAT Od 1 września 2019 r. zaczęła działać tak zwana biała lista podatników VAT, czyli wykaz informacji o podatnikach VAT. Lista jest dostępna na stronie Ministerstwa Finansów oraz w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG). To, co najbardziej interesuje przedsiębiorców, to lista numerów bankowych podatników – są to numery rachunków firmowych podane przez przedsiębiorców przy zakładaniu firmy. Jeżeli ktoś zmienił rachunek na inny niż podał, powinien jak najszybciej zaktualizować tę informację, składając odpowiednie zgłoszenie aktualizacyjne.

Spółki zarejestrowane w KRS składają aktualizacje do urzędu skarbowego na druku NIP-8, a spółki cywilne na druku NIP-2.

Osoby prowadzące indywidualną działalność gospodarczą dokonują aktualizacji za pośrednictwem CEIDG. Wszelkie należności na rzecz innego przedsiębiorcy podatnika VAT powinny być przelewane na rachunek widniejący na białej liście (lista aktualizowana jest raz dziennie, w każdy dzień roboczy).

Dlatego też, przed zapłatą za fakturę należy sprawdzić, czy podany na niej numer rachunku bankowego jest zgodny z podanym na liście.

Do końca 2019 r. zapłata na inny rachunek nie powodowała żadnych konsekwencji. Począwszy od 1 stycznia 2020 r. jeżeli przedsiębiorca zapłaci kwotę powyżej 15 tys. zł na inny rachunek niż podany na białej liście, nie będzie mógł zaliczyć do kosztów uzyskania przychodów kwoty w części przekraczającej 15 tys. zł. Przy ustalaniu kwoty 15 tys. zł bierze się pod uwagę wartość jednorazowej transakcji, bez względu na liczbę

wynikających z niej płatności. Inaczej mówiąc, rozłożenie płatności na raty nie zmienia sytuacji, jeżeli cała transakcja przekracza 15 tys. zł Dodatkowe ryzyko polega na tym, że w przypadku gdy kontrahent nie zapłaci od takiej transakcji należnego podatku VAT, przedsiębiorca ponosić będzie ryzyko solidarnej odpowiedzialności z kontrahentem za jego zaległości podatkowe. Od solidarności tej można się uwolnić składając w terminie trzech dni od dnia zlecenia przelewu na niewłaściwe konto stosowne zawiadomienie o tym fakcie do urzędu skarbowego właściwego dla kontrahenta, który wystawił fakturę. Odpowiedzialności solidarnej nie ponosi się, gdy zapłata nastąpiła za pośrednictwem split payment.

Obowiązkowy split payment Od 1 listopada 2019 r. podatnik dokonujący zapłaty za towary wymienione w załączniku nr 15 do ustawy o VAT, gdy kwota należności wynikająca z faktury przekracza brutto 15 tys. zł obowiązkowy jest stosować mechanizm podzielonej płatności (zapłata odpowiadająca wartości netto dokonywana jest na rachunek rozliczeniowy sprzedawcy, a kwota podatku VAT na rachunek VAT dostawcy).

Towary wymienione w tym załączniku to między innymi (paliwa, stal i wyroby stalowe, złom i odpady, metale szlachetne i nieszlachetne, smartfony, tablety, konsole, usługi budowlane, części i akcesoria do pojazdów silnikowych, węgiel i produkty węglowe, maszyny i urządzenia elektryczne, ich części i akcesoria) – pełny wykaz patrz załącznik nr 15 do ustawy.

Przed zapłatą za fakturę należy sprawdzić czy nosi ona stosowne oznaczenie – zgodnie z ustawą o VAT sprzedawca obowiązany jest umieścić na niej adnotację o konieczności zapłaty mechanizmem podzielonej płatności. Jeżeli adnotacja taka znajduje się na fakturze, a nabywca zapłaci ją bez tego mechanizmu (np. cała należność zostanie przelana na rachunek rozliczeniowy sprze-

dawcy) nie będzie mógł zaliczyć tego wydatku do kosztów podatkowych.

Ponadto obowiązany będzie zapłacić karę w wysokości 30% kwoty podatku wykazanego na tej fakturze – tak zwane dodatkowe zobowiązanie podatkowe.

Ponadto, zgodnie z ustawą o VAT będzie solidarnie odpowiadał z kontrahentem za jego zaległości podatkowe w części podatku proporcjonalnie przypadającego na dostawę. Powyższe sankcje nie będą stosowane jeżeli faktura nie była prawidłowo oznaczona.

Sprzedawca, który wbrew obowiązkowi nie umieści na fakturze adnotacji o podzielonej płatności będzie musiał zapłacić karę w wysokości 30% podatku VAT wykazanego na fakturze. Kary nie zapłaci, gdy nabywca (mimo braku takiej adnotacji) zapłaci należność w mechanizmie podzielonej płatności.

Faktury do paragonów Od 1 stycznia 2020 r. w przypadku sprzedaży zaewidencjonowanej przy zastosowaniu kasy fiskalnej potwierdzonej paragonem fiskalnym, fakturę na rzecz podatnika VAT wystawić można tylko wówczas, gdy na paragonie jest numer NIP. Jeżeli sprzedawca mimo to wystawi fakturę fiskus może nałożyć na niego sankcję w wysokości 100% kwoty podatku VAT wykazanego na fakturze.

Sprzedawcy nieposiadający kas fiskalnych umożliwiających wpisanie NIP klienta na fakturze powinni informować klientów przed dokonaniem przez nich zakupu o tym, że późniejsze wystawienie faktury nie będzie możliwe.

Kasy fiskalne online Od 1 stycznia 2020 r. kasy „online” stosować muszą warsztaty samochodowe (także naprawiające jednoślady) i stacje paliw. Od 30 czerwca 2020 r. obowiązek ten obejmie stacjonarne placówki gastronomiczne (także sezonowe), usługi w zakresie krótkotrwałego zakwaterowania, a także sprzedaż paliw stałych.

8 1/2020

PRZEGLĄD ZBOŻOWO MŁYNARSKI

prawo Nowa matryca stawek VAT Od 1 kwietnia 2020 r. wejdzie w życie większość zmian dotyczących stawek podatku VAT. Nowe stawki w zakresie dostaw towarów oparte zostaną na klasyfikacji Scalonej Nomenklaturze

Towarowej Handlu Zagranicznego – w skrócie Nomenklaturze Scalonej (CN).

W odniesieniu do usług nadal stosowane będzie PKWIU, tyle że z roku 2015.

Nowa matryca upraszcza system i ujednolica stawki z równoczesną zasadą równania ich w dół. Obniżone zostaną

między innymi do 5% stawki na wszystkie rodzaje pieczywa i ciastek.

JPK zamiast VAT-7 i VAT-7K Od 1 kwietnia 2020 r. deklaracje VAT-7 i VAT-7K zastąpione zostaną nowym plikiem JPK_VAT.

Najważniejsze zmiany w podatku PIT i CIT od 1 stycznia 2020 r.

Dwa limity dla 9% stawki CIT Od 1 stycznia 2019 r. obniżona została, do 9%, stawka podatku CIT dla małych podatników oraz podatników rozpoczynających działalność gospodarczą w pierwszym roku jej prowadzenia.

Nowa stawka dotyczy podatników, których przychody w danym roku podatkowym nie przekroczyły kwoty będącej równowartością 1,2 mln euro.

Podatnik, który będzie chciał korzystać z obniżonej stawki CIT w 2020 r. musi spełnić dwa warunki: jego przychody w roku 2020 nie będą mogły przekroczyć równowartości 1,2 mln euro i równocześnie jego przychody z roku 2019 nie będą mogły przekroczyć równowartości 2 mln euro.

Mały podatnik – nowy limit przychodu Od 1 stycznia 2020 r. ulega zmianie kwota limitu przychodu osiągniętego w roku poprzednim. Wzrasta ona z równowartości 1,2 mln euro do kwoty stanowiącej równowartość 2 mln euro.

Do przeliczania tych kwot oraz innych limitów podatkowych i rachunkowych bierze się pod uwagę średni kurs ogłaszany przez NBP na pierwszy dzień roboczy października roku poprzedniego.

Zatem do przeliczania limitów w euro, ważnych dla rozliczeń podatkowych w 2020 r., stosuje się kurs ogłoszony 1 października 2019 r. Tego dnia wynosił on 4,3734 zł za euro. Oznacza to, że limit przychodów decydujący o statusie małego podatnika dla celów PIT i CIT

PRZEGLĄD ZBOŻOWO MŁYNARSKI

(2 mln euro) będzie wynosił 8 747 000 zł (po zaokrągleniu do 1 tys. zł). Będzie więc o ponad 3,6 mln zł wyższy od tego z 2019 r.

Status małego podatnika daje między innymi prawo do jednorazowej amortyzacji środków trwałych do kwoty 50 tys. euro rocznie. Metodę tę można stosować dla maszyn i urządzeń zaliczonych do grup 3–8 Klasyfikacji Środków Trwałych, z wyłączeniem samochodów osobowych. I choć obecnie nie ma on już tak dużego znaczenia jak kiedyś, bo wszyscy przedsiębiorcy (nie tylko mali i rozpoczynający prowadzenie działalności) mogą korzystać z jednorazowej amortyzacji do kwoty 100 tys. zł rocznie, to ta ostatnia dotyczy tylko fabrycznie nowych środków trwałych zaliczanych do grup 3–6 i 8 Klasyfikacji Środków Trwałych, a więc nie obejmuje środków trwałych używanych i środków transportu.

Oznacza to, że prawo do jednorazowej amortyzacji, np. samochodu ciężarowego lub jakiegokolwiek używanego środka trwałego ma wyłącznie podatnik mający status małego podatnika lub rozpoczynający w danym roku działalność gospodarczą.

W roku 2020 r. wspomniany próg 50 tys. euro będzie wynosić 219 tys. zł, czyli o 5 tys. zł więcej niż w roku 2019.

Ulga na złe długi w PIT i CIT Od 1 stycznia 2020 r. do ustaw podatkowych wprowadzone zostają rozwiązania mające na celu ograniczenie zatorów płatniczych – tak zwana ulga

na złe długi, na wzór mechanizmu funkcjonującego w przepisach ustawy o VAT. Rozwiązania te szczegółowo omawiamy w artykule „Ulga na złe długi w podatku PIT i CIT”.

Sankcje w PIT i CIT 1 stycznia 2020 r. wchodzą w życie przepisy ustaw o PIT i CIT przewidujące sankcje podatkowe dla przedsiębiorców naruszających niektóre obowiązki określone w ustawie o VAT – szczegóły: patrz „Co nas czeka w roku 2020 – zmiany podatku VAT oraz związane z nimi zmiany w PIT i CIT”.

Nowe formularze PIT Ministerstwo Finansów opracowało nowe wzory oświadczeń, deklaracji i informacji podatkowych dotyczących podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT), dostosowane do zmian ustawowych. Formularze uwzględniają między innymi wprowadzone w roku 2019 zwolnienie z podatku dla młodych podatników.

Rozporządzenie określa wzory oświadczeń (PIT-2, PIT-2A i PIT-3), deklaracji (PIT-4R, PIT-6 i PIT-8AR) oraz informacji (PIT-8C, PIT-11, PIT-R i IFT-1/IFT-1R).

Nowe oświadczenia mają zastosowanie do przychodów, dochodów (strat) uzyskanych (poniesionych) od początku 2020 r. W przypadku deklaracji i informacji będzie to początek 2019 r.

Oczywiście, jak w każdym roku obowiązywać będą nowe zeznania o wysokości osiągniętego (dochodu poniesionej straty) w roku podatkowym.

1/2020 9

prawo

Ulga na złe długi w podatku PIT i CIT Przy opodatkowaniu dochodów z działalności gospodarczej obowiązuje tak zwana zasada memoriału. Zgodnie z nią przychód podatkowy stanowią kwoty należne, choćby faktycznie nie zostały otrzymane. Identyczne regulacje dotyczą większości kosztów podatkowych. Zobowiązania na rzecz kontrahentów stanowią koszt podatkowy i obniżają podstawę opodatkowania, nawet jeśli nie zostały uregulowane. Nie trzeba nikomu tłumaczyć, że system ten jest krzywdzący dla wierzycieli, którzy niejednokrotnie zapłacić muszą podatek od dochodu, którego nie uzyskali i korzystny dla dłużników, którzy nie płacą podatku, mimo że faktycznie mają dochód, bo nie ponieśli wydatków.

Nowe regulacje ustawy o PIT (art. 26i) i ustawy o CIT (art. 18f) mają pozwolić wierzycielom na pomniejszenie podstawy opodatkowania o zaliczaną do przychodów należnych wartość wierzytelności, jeżeli wierzytelność ta nie zostanie uregulowana lub zbyta w ciągu 90 dni od dnia upływu terminu jej płatności określonego w umowie lub na fakturze (rachunku). Równocześnie dłużnicy zobowiązani będą do doliczenia do podstawy opodatkowania (zaliczanej uprzednio do kosztów uzyskania przychodu) wartości zobowiązania nieuregulowanego w powyżej wskazanym terminie. Co istotne, przyjęte rozwiązania nie wiążą się – tak po stronie dłużnika, jak wierzyciela – z nadmierną biurokracją. Przypomnijmy, że przepisy mające na celu przeciwdziałanie zatorom płatniczym wprowadzono kilka lat temu, ale były na tyle niedopracowane i wiązały się z ogromną pracą księgową oraz koniecznością prowadzenia dodatkowych ewidencji, na przykład przez podatników prowadzących podatkową księgę przychodów i rozchodów, że szybko z nich zrezygnowano.

Ulga na złe długi, bo tak się potocznie przyjęło ją nazywać, dotyczy wyłącznie wierzytelności od transakcji handlowych. Przez transakcję handlową należy rozumieć umowę, której przedmiotem

jest odpłatna dostawa towaru lub odpłatne świadczenie usługi, jeżeli strony zawierają ją w związku z wykonywaną działalnością gospodarczą.

Zgodnie z art. 26i ust. 1 ustawy o PIT: „Podstawa obliczenia podatku ustalona zgodnie z art. 26 ust. 1, art. 30c ust. 2 lub art. 30ca ust. 3 (generalnie chodzi tu wyłącznie o dochody osiągnięte w ramach prowadzonej pozarolniczej działalności gospodarczej) oraz po uprzednim odliczeniu kwot określonych w art. 26e (ulga na działalność badawczo-rozwojową): może być zmniejszona o zaliczaną do przychodów należnych wartość wierzytelności o zapłatę świadczenia pieniężnego w rozumieniu art. 4 pkt 1a ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom, która nie została uregulowana lub zbyta, przy czym zmniejszenia dokonuje się w zeznaniu podatkowym składanym za rok podatkowy, w którym upłynęło 90 dni od dnia upływu terminu zapłaty określonego na fakturze (rachunku) lub w umowie; podlega zwiększeniu o zaliczaną do kosztów uzyskania przychodów wartość zobowiązania do zapłaty świadczenia pieniężnego w rozumieniu art. 4 pkt 1a ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom, które nie zostało uregulowane, przy czym zwiększenia dokonuje się w zeznaniu podatkowym składanym za rok podatkowy, w którym upłynęło 90 dni od dnia upływu terminu zapłaty, określonego na fakturze (rachunku) lub w umowie.

Uwaga: zwiększenia lub zmniejszenia dokonuje się, jeżeli do dnia złożenia zeznania podatkowego zobowiązanie nie zostało uregulowane.

Ulgę na złe długi stosuje się również do wpłacanych w ciągu roku zaliczek.

Wierzyciel ma możliwość „bieżącego” korygowania przychodu firmy o wartość nieuregulowanych faktur. Identycznie u dłużnika powstaje obowiązek uwzględniania przy wyliczaniu podstawy obliczenia zaliczki wartości nieregulowanych w terminie należności.

•

•

Wierzyciel Jeżeli w danym roku podatkowym, w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą wierzyciel osiągnie dochód, to skorzysta z ulgi do wysokości osiągniętego dochodu. Pozostała wartość niezapłaconych wierzytelności może zostać przez niego wykorzystana do obniżenia podstawy opodatkowania w kolejnych latach podatkowych, nie dłużej jednak niż przez okres trzech lat, licząc od końca roku podatkowego, za który powstało prawo do zmniejszenia, o ile wierzytelność nie zostanie uregulowana lub zbyta. Identyczna zasada obowiązywać będzie, gdy w roku podatkowym wierzyciel dochodu nie osiągnie lub rok zakończy się stratą.

Jeżeli jednak po roku podatkowym, za który wierzyciel dokonał odpowiednio zmniejszenia podstawy opodatkowania lub zwiększenia straty podatkowej wierzytelność zostanie uregulowana lub zbyta, wierzyciel zobowiązany będzie do zwiększenia podstawy obliczenia podatku lub zmniejszenia straty w zeznaniu podatkowym składanym za rok podatkowy, w którym wierzytelność zostanie uregulowana lub zbyta – odpowiednio o wartość kwot uprzednio odliczonych albo doliczonych. Gdy kwota straty będzie mniejsza od kwoty ją zmniejszającej, wówczas różnica zwiększy podstawę opodatkowania.

Dłużnik Dłużnik z kolei ma obowiązek zwiększenia podstawy opodatkowania lub zmniejszenia poniesionej straty, o zaliczaną do kosztów uzyskania przychodów wartość przeterminowanych zobowiązań. Jeżeli wartość przeterminowanych zobowiązań jest wyższa od kwoty straty to różnica między nimi zwiększy podstawę opodatkowania.

W przypadku uregulowania zadłużenia po zakończeniu roku podatkowego, dłużnik uprawniony będzie do zmniejszenia podstawy opodatkowania lub zwiększenia straty w zezna-

10 1/2020

PRZEGLĄD ZBOŻOWO MŁYNARSKI

olej parafinowy o czystości farmaceutycznej do dzielarek chleba (Glimek, Wieczorek, Turri, Gostol, Jeremy, IBIS), linii do bułek (W&P, Backtech, Sottoriva), krajalnic (Vabama, niu podatkowym składanym zaHartrok man). Olej z dopuszczeniem podatkowy, w doktórym zobowiązanie bezpośredniego kontaktu z żywnościąJeżeli NSF 3Hwartość numer zostanie uregulowane.

142228 (http://www.techmasz. zapłaconych w ten sposób zobowiązań eu/www/pliki/pdf/H3_Finavebędzie wyższa stan_360_tlumaczenie.pdf). od kwoty osiągniętego Olej sprawdzony w większości dochodu, dłużnik uprawniony będzie dzielarek, nie zakleja maszyn, jełczeje, jest pozbawiony do rozliczenia nie nadwyżki zapłaconych zapachu i barwy. Brak zobowiązań w smaku, kolejnych trzech latach negatywnego wpływu na trwapodatkowych. łość urządzeń. Olej grzewczy do pieców termoolejowych w klasie lepkości ISO VG32 mineralny zamienny dla większości olejówpamiętać, w tej samej klasie lepkości.

Należy jednak że aby wieMożliwa wysoka temp. pracy rzyciel mógł skorzystać z ulgi, muszą do 320°C w cienkim filmie olejowym. Opakowania 20 l i 280 l.

Produkcja: tace do dzielarek bułek – dowolny typ według marki i typu maszyny lub przesłanego wzoru. Noże do krajalnic z chromoniklu o unikalnej trwałości (ostrzenie co 120-150 tys. skrojonych bochenków). Pasy i taśmy dla przemysłu spożywczego. Stemple do znakowania kajzerek oraz zgarniacze.

Tel./fax 23/661 60 07, tel. kom. 575 575 575, 575 555 555 techmasz@techmasz.eu www.techmasz.eu

Warunki skorzystania z ulgi

nowe i używane po remoncie: miesiarki, dzielarki, ubijaczki, wałkownice i inne. Atrakcyjne ceny.

Tel. kom. 502 581 460, jaroslawrothe@op.pl

wytrzymałości do wszystkich typów ubijaczek.

Tel. 42/633 13 89, tel. kom. 604 396 855, www.brzozowicz.com

czych.

Tel. kom. 609 216 724, fah@urzadzeniapiekarskie.pl www.urzadzeniapiekarskie.pl

prawo

wykonujemy obliczenia war-

łącznie być spełnione następujące wa- Usługi (rachunek) lub została zawarta umowa, tości odżywczych.

Tel. 61/814 60 kalendarzowy, producent runki: – artykuły koszya w przypadku, gdy55rok karskie, koszyczki z atestem, dłużnik na ostatni miesiąca komory garownicze, w którym pod wy- wystawiono fakturę (rachunek) zamiatacze, strychówki, formy, dzień miar klienta. blachy itp. poprzedzającego dzień złożenia zezna- jest inny niż technika rok kalendarzowy, w którym piekarska. Sprzedaż, Tel. kom. 609 216 724 Tel. 12/283 26 14, montaż, serwis palników ga-2 lata, niakom. podatkowego po- zawarto umowę – gdy nie upłynęły fah@urzadzeniapiekarskie.pl tel.

502 595 720 nie jest w trakcie zowych, olejowych, części zawww.urzadzeniapiekarskie.pl stępowania restrukturyzacyjnego, pos- licząc od końca kalendarzowego mienne,roku naprawy pieców. kom.

608 733 624, tępowania upadłościowego lub w trak- późniejszej Tel. z tych czynności; piec obrotowy REVENT, piec firmaczechu@wp.pl usługi w zakresie modernizacji transakcja handlowa wykonywana cie likwidacji; półkowy IBIS 9,6 m, mieszałki i projektowania piekarni, stodo ciasta, pieczywo, odwózki datyna wystawienia fakturyprzepisów (ra- prawa jest buw ramach działalności wierzyciesowania koszyki do transportu pieczydowlanego i umaszynowienia firma Amerpharma.com chunku) lub zawarcia umowy dokumenla oraz działalności dłużnika, poszuz których wa, Grobelnik, wagodzielarkę, piekarni świadczy doświadczokuje podwykonawcy ciastek, dzielarkę do bułek, patelnię tującej wierzytelność nie upłynęły 2 lata, dochody podlegają opodatkowaniu ny specjalista z uprawnieniami wafelków, czekolad, wypieków, do pączków, ubijaczkę cukierbudowlanymi – rzeczoznawca muffinów, batoników, pieczyliczącsito oddokońca roku kalendarzowego, podatkiem dochodowym na terytorium niczą, mąki, mieszacz ds. BHP. wa bezcukrowego, ze słodzikawody, piece pizza system z gaw którym została wystawiona faktura Rzeczypospolitej Polskiej.

Mgr inż. arch. mi i białkiem.

•

•

•

rownikiem, krajalnicę do pieczywa.

Tel. kom. 605 982 276

Włodzimierz Gubała, tel. 22/842 93 46, tel. kom. 608 366 566

O G ŁO S Z E N I A D R O B N E

Sprzedam

Tel. kom. 601 934 932, 513 527 040

mklementowski@amerpharma.com

Zapłata podatków od 1 stycznia 2020 r.

– tylko na indywidualne konto bankowe

funkcjonującą, rentowną, dobrze wyposażoną piekarnię-cukiernię.

Woj. łódzkie, tel. kom. 508 160 515 super wyposażoną piekarnię – sprzęt.

Tel. kom. 602 783 303, 696 063 216

• OGŁOSZENIA DROBNE •

Od początku 2020Chcesz r. podatki PIT, CIT i VATużywaną bęsprzedać lub kupić maszynę? dzie można płacić tylko za pomocą zwanego Zamieść tak ogłoszenie drobne w mikrorachunku bankowego, czyli Piekarskim indywidualne„Przeglądzie i Cukierniczym”. go rachunku podatkowego.

Za pomocą mikroOgłoszenia te – po ukazaniu się numeru – zamieszczamy także na stronie rachunków podatkowych można będzie płacić www.ppic.pl podatki PIT, CIT i VAT (bez wybierania oddzielInformacje: Małgorzata Zawadka nych rachunków dla różnych podatków). Obectel. 22/849 16 49, tel./fax 22/606 37 64, ne numery rachunków urzędów skarbowych do m.zawadka@ppic.pl wpłat były natomiast aktywne do 31 grudnia Druk zamówienia na stronie www.ppic.pl 2019 r.

Ogłoszenia do Od 1 stycznia 2020 r. każdy podatniknumeru będzie1/2020 przyjmujemy do 9 grudnia. mieć swój jeden, stały, indywidualny rachunek, który będzie służyć do wpłat podatków PIT, CIT i VAT. Indywidualne numery rachunków podatkowych są nadawane każdemu podatnikowi/ płatnikowi w automatyczny sposób, tak więc nie ma potrzeby złożenia odpowiedniego wniosku.

Każdy taki rachunek, oprócz identyfikatora podatkowego, zawiera cyfry 1010 0071 222.

Numer swojego mikrorachunku można sprawdzić przez Internet na stronie Ministerstwa Finansów (za pomocą automatycznego generatora) lub w dowolnym urzędzie skarbowym.

Wystarczające do tego jest podanie swojego numeru PESEL (osoby fizyczne) albo NIP (organizacje).

PRZEGLĄD ZBOŻOWO MŁYNARSKI

Polub nas na

Przegląd Piekarski i Cukierniczy grudzień 2019

1/2020 11

71

prawo

Zmiany w prawodawstwie ważne dla branży zbożowo-młynarskiej Nawiązując do opublikowanych w PZM w 2019 roku artykułów o nowościach w zakresie regulacji prawnych, ważnych dla branży zbożowo-młynarskiej, także na początku 2020 roku podaję informacje o kolejnych zmianach w tym zakresie. Znacząca liczba ustaw i rozporządzeń opublikowanych w drugiej połowie minionego roku (i wcześniej) wchodzi w życie z dniem 1 stycznia 2020 roku, a wkrótce spodziewane jest uchwalenie także wielu aktów prawnych, nad którymi prace zostały rozpoczęte w 2019 roku, ale z powodu ich dużej liczby ustępujący parlament nie był w stanie uchwalić ich wszystkich. Zgodnie z obowiązującymi zasadami, prace legislacyjne dotyczące danej regulacji prawnej muszą być w parlamencie nowej kadencji prowadzone od początku, bez względu na stopień zaawansowania prac w poprzedniej kadencji. Tak więc przed Sejmem i Senatem stoi ogromne zadanie, aby jak najszybciej wykonać prace legislacyjne, niezbędne do umożliwienia realizacji kolejnych etapów strategii rządowej.

Szczególnie dużo zmian następuje w bieżącym roku w zakresie ogólnie rozumianego prawa pracy oraz w przepisach regulujących prowadzenie działalności gospodarczej, zwłaszcza w biznesie żywnościowym, a do takiego zaliczany jest przemysł zbożowo-młynarski. Liczne obecnie zmiany w regulacjach prawnych wynikają zwłaszcza z dwóch poniższych przyczyn: – realizowania rządowej Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju, nakreślonej w perspektywie do 2030 roku, której wprowadzenie wymaga wielu zmian systemowych, aby umożliwić m.in. cyfryzację administracji państwowej, ograniczenie zatorów płatniczych oraz dalszą intensyfikację rozwoju gospodarczego w działach gospodarki uznanych za strategiczne, – realizację zmian wdrażanych na forum unijnym, m.in. w zakresie urzędowej kontroli żywności w Unii Euro-

pejskiej, która ma być ujednolicona we wszystkich krajach członkowskich UE, co powoduje konieczność licznych zmian w prawie polskim w celu dostosowania obecnego systemu kontroli urzędowej w naszym kraju do opisanego w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/625 z dnia 15 marca 2017 roku w sprawie kontroli urzędowych i innych czynności urzędowych przeprowadzanych w celu zapewnienia stosowania prawa żywnościowego i paszowego oraz zasad dotyczących zdrowia i dobrostanu zwierząt, zdrowia roślin i środków ochrony roślin. Dotyczy ono wszystkich producentów i przetwórców żywności oraz całej urzędowej kontroli żywności. Więcej informacji o tym rozporządzeniu można znaleźć w artykule w PZM nr 5/2019.

W Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U.) publikowane są krajowe akty prawne, takie jak m.in.: – ustawy, – rozporządzenia rządowe i poszczególnych ministrów, – obwieszczenia.

W tab. 1 podano liczbę pozycji publikowanych w Dz.U. w wybranych latach. W 2004 roku było tych pozycji 2889, co wydaje się oczywiste w świetle Tabela 1. Liczba pozycji opublikowanych w Dzienniku Ustaw w wybranych latach Rok

Liczba pozycji w Dz.U.

2000

1346

2004 Od 1 maja Polska członkiem UE

2889

2005 Znaczne rozszerzenie prawa żywnościowego w UE

2260

2006

1859

2010

1776

2016

2306

2017

2509

2018

2548

2019

2566

włączenia w Polski tym roku w struktury gospodarcze Unii Europejskiej.

W kolejnym roku rozpoczęło się wprowadzanie znaczących zmian do prawa żywnościowego UE, co także wymagało wdrożenia do polskiego systemu prawnego znaczącej liczby nowych regulacji.

W kilku następnych latach obserwujemy znacząco mniejszą liczbę pozycji w Dz.U., zaś od 2016 roku – początku wdrażania nowej strategii rządowej – liczba pozycji w Dz.U. znowu zaczęła znacząco rosnąć. Szacuje się, że rocznie jest zmienianych lub wprowadzanych ponad 600 nowych ustaw, a przecież do każdej z nich istnieje przynajmniej jedno rozporządzenie wykonawcze. Ranga wprowadzanych zmian jest różna – od porządkowych, np. takich jakie musiały być wprowadzone po likwidacji ARR oraz ARM i powołania w ich miejsce Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa (KOWR), do regulujących zupełnie nowe zakresy życia gospodarczego lub wprowadzających nowe strategiczne działania.

Często jedną ustawą zmienia się kilka lub nawet znacznie więcej ustaw dotychczas istniejących. Uczy to, że należy dokładnie zapoznawać się z treścią każdej opublikowanej ustawy, a nie tylko z jej tytułem, bo można nie zauważyć zapisów ważnych dla prowadzonej działalności gospodarczej.

Typowym przykładem takiej właśnie sytuacji jest ustawa z dnia 9 sierpnia 2019 roku o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług oraz niektórych innych ustaw1), która weszła w życie z dniem 01.11.2019 roku. Jeżeli nie sprawdzimy jakie ustawy są wymienione w odsyłaczu to nie będziemy wiedzieć, że tą ustawą zmienia się także zapisy w 5 poniższych ustawach: – z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa, – z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe, – z dnia 10 września 1999 r. – Kodeks karny skarbowy,

12 1/2020

PRZEGLĄD ZBOŻOWO MŁYNARSKI

prawo – z dnia 16 listopada 2006 r. – o opłacie skarbowej, – z dnia 12 kwietnia 2019 r. – o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług oraz niektórych innych ustaw.

Wchodząca w życie z dniem 01.01.2020 r. ustawa z dnia 19 lipca 2019 roku o zmianie niektórych ustaw, w celu ograniczenia zatorów płatniczych, zmienia 13 ustaw, zaś wchodząca w życie w tym samym terminie ustawa z dnia 31 lipca 2019 r. o zmianie niektórych ustaw, w celu ograniczenia obciążeń regulacyjnych, zmienia ponad 30 ustaw.

W świetle powyższego niezbędne jest stałe śledzenie publikowanych w Dzienniku Ustaw RP nowych lub zmienianych krajowych regulacji prawnych, zaś unijnych – w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej. Obecnie znakomicie ułatwia sprawę dostęp do internetowych wersji ww. dzienników. Należy także pamiętać, że wiele zmian w polskich regulacjach prawnych jest efektem zmian wprowadzanych do unijnych regulacji prawnych. Publikacja nowej regulacji w Dzienniku Urzędowym UE jest sygnałem ostrzegawczym, że już wkrótce może się pojawić nowa polska regulacja prawna, bo ta unijna wymaga, aby zawarte w niej postanowienia były dostosowane w określonych zakresach do specyfiki kraju członkowskiego.

W tab. 2 zestawiono zmiany w polskich regulacjach prawnych, które w pierwszym półroczu 2020 roku już zaczęły lub wkrótce zaczną obowiązywać, a są istotne dla osób prowadzących działalność gospodarczą w branży zbożowo-młynarskiej.

Spośród opracowywanych obecnie projektów krajowych regulacji prawnych, które powinny być opublikowane w najbliższym czasie, gdyż prace nad nimi są już mocno zaawansowane, jako bardzo istotny dla branży młynarskiej należy wymienić projekt ustawy o zmianie ustawy o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych.

Projekt ww. ustawy został przyjęty przez rząd we wrześniu 2019 roku i został przekazany do Sejmu. Prace w Sejmie były już zaawansowane w poprzedniej kadencji Sejmu, ale w związku z ogromną liczbą prowadzonych prac legislacyjnych nie zakończono pracy nad tym projektem przed upływem ka-

PRZEGLĄD ZBOŻOWO MŁYNARSKI

Tabela 2. Zmiany w polskich regulacjach prawnych, które wchodzą w życie w pierwszym półroczu 2020 roku, istotne dla osób prowadzących działalność gospodarczą w branży zbożowo-młynarskiej Pozycja Wprowadza m.in.: w Dz.U. Z dniem 1 stycznia 2020 roku Ustawa z dnia 19 lipca 2019 roku – nową wysokość odsetek ustawowych o zmianie niektórych ustaw w celu za opóźnienie w transakcji handlowej, ograniczenia zatorów płatniczych1) – rekompensatę za koszty odzyskiwania należności z nieopłaconej faktury, 1) Ustawa zmienia także 13 innych ustaw – obowiązek składania oświadczenia o statusie dużego przedsiębiorcy, Dz.U. 2019 – termin zapłaty w umowie maksymalnie poz. 1649 do 60 dni, jeżeli dłużnikiem zobowiązanym do zapłaty za towary lub usługi jest duży przedsiębiorca, a wierzycielem jest mikroprzedsiębiorca, mały przedsiębiorca albo średni przedsiębiorca, – ulgę za „złe długi w PIT i CIT”, Ustawa z dnia 31 lipca 2019 r. o zmianie duża część Pakietu Przyjazne Prawo, w tym niektórych ustaw w celu ograniczenia m.in. „punktowe ułatwienia dla biznesu”: obciążeń regulacyjnych – prawo do błędu obejmujące Ustawa zmienia ponad 30 innych ustaw Dz.U. 2019 przedsiębiorców zarejestrowanych w CEIDG, poz. 1495 – możliwość założenia spółki bez utraty statusu rzemieślnika, – korzystniejsze zasady rozliczenia VAT w imporcie (od 1 lipca) Ustawa z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie – nowe zasady wystawiania faktur ustawy o podatku od towarów i usług Dz.U. 2019 do paragonów fiskalnych, oraz niektórych innych ustaw poz. 1520 – indywidualne rachunki podatników, do płacenia podatków PIT i CIT oraz VAT Ustawa z dnia 4 października 2018 r. Średniej wielkości firmy rozpoczynają o pracowniczych planach wprowadzanie Pracowniczych Planów Dz.U. 2018 Kapitałowych kapitałowych poz. 2215 – firmy zatrudniające od 50 do 250 osób Ustawa zmienia także 21 innych ustaw Regulacja prawna

Ustawa z 14 grudnia 2012 r. o odpadach – znowelizowana ustawą z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy o odpadach oraz niektórych innych ustaw oraz rozporządzenie Ministra Klimatu z dnia 23 grudnia 2019 r. w sprawie rodzajów odpadów i ilości odpadów, dla których nie ma obowiązku prowadzenia ewidencji odpadów Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r.

Ordynacja podatkowa

Rejestrację w bazie Danych o Produktach i Opakowaniach oraz o Gospodarce Dz.U. 2019 Odpadami (BDO) przedsiębiorców, którzy poz. 1403 wytwarzają lub przetwarzają odpady albo wprowadzają na rynek produkty i opakowania Dz.U. 2019 poz. 2531

Sankcje za zapłatę faktury na rachunek Dz.U. 2019 spoza tzw. białej listy VAT jeżeli kwota poz. 900 zapłaty przekracza 15 tys. zł Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r.

Dz.U. 1991 docelową niższą stawkę podatku o podatku dochodowym od osób Nr 80, dochodowego od osób fizycznych fizycznych poz. 350 (na poziomie 17%). z późn. zm.

Z dniem 1 lutego 2020 roku Ustawa z dnia 12 grudnia 2019 r.

Mały ZUS plus o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń Dz.U. 2019 społecznych oraz ustawy o Krajowej poz. 2550 Administracji Skarbowej Z dniem 1 marca 2020 roku Ustawa z dnia 30 sierpnia 2019 r.

Możliwość tworzenia Prostej Spółki Dz.U. o zmianie ustawy – Kodeks spółek Akcyjnej 2019 poz. handlowych oraz niektórych innych ustaw 1798 Ustawa zmienia także 13 innych ustaw Z dniem 1 kwietnia 2020 roku Ustawa z dnia 11 marca 2004 r.

– likwidacja obowiązku składania deklaracji Dz.U. 2004 o podatku od towarów i usług VAT-7 i VAT-7K oraz VAT-27. Zamiast tego Nr 54 nowe pliki JPK_VAT. Najpierw – duzi podatnicy, poz. 535 – zmiana zasad klasyfikacji usług i towarów z późn. zm. oraz ustalania ich stawek VAT

1/2020 13

prawo dencji. Ze względu na zasadę dyskontynuacji prac legislacyjnych, bez względu na stopień ich zaawansowania, rząd ponownie zaakceptował ww. projekt w dniu 10 grudnia 2019 roku i skierował go ponownie do Sejmu.

Sejm po wznowieniu obrad w piątek 10 stycznia 2020 roku w ostatnim dniu plenarnego posiedzenia przeprowadził pierwsze czytanie rządowego projektu nowelizacji ustawy o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych. Następnie posłowie podjęli decyzję o skierowaniu tego projektu do sejmowej komisji rolnictwa. Wszystkie kluby poselskie opowiedziały się za dalszym procedowaniem projektu.

Według rządowego projektu, przygotowanego przez ministerstwo rolnictwa Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych (IJHARS) ma odpowiadać za kontrolę jakości handlowej żywności podczas całego procesu wytwarzania żywności – w produkcji, przetwarzaniu i dystrybucji – tj. „od pola do stołu”.

Obecnie jakość handlowa żywności jest kontrolowana – w zależności od etapu – przez dwa odrębne organy państwowe: – Inspekcję Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych, podległą ministrowi rolnictwa, która kontroluje żywność na etapach produkcji i dystrybucji, – Inspekcję Handlową, nad którą pieczę sprawuje prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, a która kontroluje żywność w sklepach.

Obie te instytucje kontrolują żywność niezależnie od siebie, bez wzajemnego informowania o wynikach kontroli i uznawania wyników badań pobranych próbek żywności wykonanych w laboratoriach tej drugiej inspekcji.

W procedowanym projekcie ustawy o zmianie ustawy o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych, funkcję kontroli jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych powierza się jednemu organowi – IJHARS, która będzie kontrolować jakość żywności na wszystkich etapach obrotu. Według opinii podanej przez Centrum Informacji Rządowej umożliwi to: – szybsze reagowanie na pojawiające się na rynku nieprawidłowości,

– przyczynienie się do efektywniejszego eliminowania produktów niespełniających wskazane na etykiecie standardy jakościowe, – nadzór nad jakością handlową artykułów rolno-spożywczych będzie przejrzysty i skonsolidowany.

Ponadto w projekcie ustawy wzmocniono rolę nadzorczą Głównego Inspektora IJHARS wobec wojewódzkich inspektorów IJHARS, co ma ujednolicić działania tej jednostki kontrolnej na terenie całego kraju.

Nowy IJHARS będzie więc zajmował się kontrolą jakości handlowej produktów rolno-spożywczych – u producenta, na giełdach żywności prowadzących sprzedaż hurtową oraz nadzorował jakość handlową w obrocie detalicznym np. w sklepach i na bazarach, oraz kontrolował żywność w placówkach gastronomicznych, np. w restauracjach, i catering.

Według autorów projektowanej ustawy, nowe rozwiązanie jest korzystne także dla konsumentów, bo przyczyni się do lepszego nadzoru nad jakością żywności oraz skuteczniejszego eliminowania nieuczciwych praktyk w handlu, np. fałszowania żywności.

Znowelizowane przepisy mają wejść w życie z dniem 1 lipca 2020 roku. Zależy to jednak od tempa prac w naszym Parlamencie.

Zmiana ustawy o IJARS jest także elementem dostosowania polskiego prawodawstwa żywnościowego do postanowień rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/625 z dnia 15 marca 2017 roku w sprawie kontroli urzędowych i innych czynności urzędowych przeprowadzanych w celu zapewnienia stosowania prawa żywnościowego i paszowego oraz zasad dotyczących zdrowia i dobrostanu zwierząt, zdrowia roślin i środków ochrony roślin. Obowiązuje ono od 14 grudnia 2019 roku.

Celem, który ma być osiągnięty poprzez wdrożenie postanowień ww. rozporządzenia jest zharmonizowanie we wszystkich państwach członkowskich UE organizacji kontroli urzędowych w całym łańcuchu rolno-spożywczym, z uwzględnieniem przepisów dotyczących kontroli urzędowych określonych obecnie w rozporządzeniu 882/2004

oraz w odpowiednim prawodawstwie sektorowym. Zasady i zakres przeprowadzania kontroli urzędowej powinien być znany nie tylko osobie kontrolującej, ale także osobom w jednostce kontrolowanej. Wtedy wiadomo bowiem co kontrolerowi wolno, a czego nie ma prawa żądać.

Bardzo ważne dla branży zbożowo-młynarskiej jest opublikowane w dniu 22.10.2019 r. w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2019/1746 z dnia 1 października 2019 roku zmieniające rozporządzenie wykonawcze (UE) 2017/1185 ustanawiające zasady stosowania rozporządzeń Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1307/2013 i (UE) nr 1308/2013 w odniesieniu do przekazywanych Komisji powiadomień o informacjach i dokumentach.

Rozporządzenie 2019/1746 weszło w życie siódmego dnia po jego opublikowaniu w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej, ale stosowane będzie dopiero od dnia 1 stycznia 2021 roku.

Rozporządzenie wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach członkowskich.

Prace nad ww. rozporządzeniem rozpoczęły się w 2016 roku, gdy Parlament Europejski wezwał wszystkie zainteresowane strony w łańcuchu dostaw żywności do wzmocnienia przejrzystości i lepszego informowania o danych rynkowych na wszystkich etapach tego łańcucha, a zwłaszcza informacji na temat cen w całym łańcuchu dostaw produktów rolnych i żywności. Postanowiono więc o rozszerzeniu sprawozdawczości cenowej w tym zakresie.

Wezwano także KE do wzmocnienia przejrzystości na rynku rolnym i rynku żywności na szczeblu Unii, w tym poprzez udoskonalenie gromadzenia danych statystycznych niezbędnych do analizy mechanizmów kształtowania cen w całym łańcuchu dostaw produktów rolnych, aby ułatwić podmiotom gospodarczym i organom publicznym dokonywania bardziej świadomych wyborów.

Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2019/1746 z dnia 1 października 2019 roku zobowiązuje państwa członkowskie UE m.in. do:

14 1/2020

PRZEGLĄD ZBOŻOWO MŁYNARSKI

prawo – cotygodniowych powiadomień o cenach rynkowych reprezentatywnych dla każdego zboża oraz grupy jakościowej zboża uznanych za istotne dla rynku Unii, za tonę produktu – obowiązek przekazywania powiadomień dotyczy wszystkich państw członkowskich UE, a ceny odnoszą się, w stosownych przypadkach do aspektów jakości, miejsca notowania i etapu wprowadzania do obrotu każdego produktu, – innych niż cotygodniowe powiadomień o cenach, produkcji i rynku produktów wymienionych w załącznikach II i III, przy czym: ○ w załączniku II wymieniono: ■ ceny rynkowe reprezentatywne dla ekologicznej pszenicy zwyczajnej, pszenicy durum i żyta, za tonę produktu. Okres powiadomienia: do 25. dnia każdego miesiąca w odniesieniu do poprzedniego miesiąca, ■ ceny sprzedaży (przemysł młynarski) reprezentatywne dla mąki pszennej, za tonę produktu. Okres powiadomienia: do 25. dnia każdego miesiąca w odniesieniu do poprzedniego miesiąca, ■ ceny zakupu (sprzedawcy detaliczni lub inne podmioty działające na rynku spożywczym) reprezentatywne dla mąki pszennej, za tonę produktu. Okres powiadomienia: do 25. dnia każdego miesiąca w odniesieniu do poprzedniego miesiąca. ○ w załączniku III nie jest uwzględniony żaden produkt lub surowiec branży młynarskiej.

Określono także poniższe reguły dostarczania informacji: – informacje o cenach mają być podawane w walucie urzędowej danego kraju, bez podatku VAT, – cotygodniowe informacje o cenach należy przekazać na formularzu udostępnionym przez Komisję w systemie informacji, nie później niż o godz.

12.00 (czasu obowiązującego w Brukseli) w każdą środę w odniesieniu do poprzedniego tygodnia, – państwa członkowskie mogą zlecić podmiotom gospodarczym bezpośrednią transmisję cen i ilości do systemu informacji Komisji, przy czym państwa członkowskie informują Komisję o tożsamości podmio-

PRZEGLĄD ZBOŻOWO MŁYNARSKI

tów gospodarczych, które są przedmiotem takiego delegowania.

W pierwotnym projekcie omawianego rozporządzenia powiadomienia dotyczące mąki pszennej również miały być przekazywane co tydzień i miały to być ceny jednego wybranego typu mąki pszennej – tego samego we wszystkich państwach członkowskich UE. Dzięki aktywnym działaniom Europejskiego Stowarzyszenia Młynarzy EFMA ceny mąki pszennej mają być podawane raz na miesiąc, a każde państwo członkowskie UE może wybrać typ mąki pszennej, który samo uzna za reprezentatywny dla swojego rynku.

W efekcie ankiety przeprowadzonej kilka lat temu przez EFMA stwierdzono, że we wszystkich państwach członkowskich UE wytwarza się łącznie blisko 600 typów mąki pszennej, a podstawą systemów typizacji mąki są różne czynniki, które nie pozwalają ustalić typu mąki reprezentatywnego dla całej UE. Wynika to ze zróżnicowania gatunków pieczywa tradycyjnie wytwarzanego nie tylko w różnych państwach członkowskich, ale

także w różnych regionach poszczególnych państw, co warunkuje konieczność produkcji mąki pszennej o zróżnicowanej jakości technologicznej.

Poszczególne państwa członkowskie same ustalają reprezentatywny typ mąki pszennej, którego ceny będą podawane do KE. Organizacje branżowe młynarzy powinny ustalić to jak najszybciej (w 2020 roku) w swoim kraju z odpowiednimi urzędami administracji państwowej.

Jak wynika z powyższych – na pewno niekompletnych – informacji o regulacjach prawnych, które wchodzą w życie w I półroczu 2020 roku, każda osoba prowadząca własną działalność gospodarczą w branży młynarskiej lub pracująca w zakładzie zbożowo-młynarskim, musi zwracać baczną uwagę na „kalendarium prawodawstwa w 2020 roku”, bo jak mówi porzekadło „na nieznajomości przepisów zawsze się traci”.

Jadwiga Rothkaehl Stowarzyszenie Młynarzy RP

SPIS REKLAM

Bühler Group ��������������������������������������������������� III okł.

Fargo Schule ��������������������������������������������������� IV okł.

Kastenmüller ������������������������������������������������������I okł.

SITSpoż. ������������������������������������������������������������������ 11 Wydawnictwo Sigma-NOT �����������������������������II okł.

Valsemøllen �������������������������������������������������������������� 3

1/2020 15

prawo

European Green Deal – Europejski Zielony Ład W dniu 11 grudnia 2019 roku Ursula von der Leyen – nowa Przewodnicząca Komisji Europejskiej, przedstawiła główne założenia polityki KE na najbliższe lata, w tym kierunkowe – blisko i dalekoterminowe – działania w ramach „Europejskiego Zielonego Ładu” oraz ich harmonogram.

Pod hasłem programowym European Green Deal – Europejski Zielony Ład określono wieloletnią strategię skoordynowanych działań w celu realnej poprawy uwarunkowań życia obywateli UE we wszystkich aspektach związanych z rolnictwem, środowiskiem naturalnym i zdrowiem. Liderem w realizacji tego programu ma być Frans Timmermans (Holandia) – wiceprzewodniczący KE, a współodpowiedzialni będą: Stella Kyriakides (Cypr) – komisarz ds. Zdrowia, Janusz Wojciechowski (Polska) – komisarz ds. Rolnictwa, Phil Hogan (Irlandia) – komisarz ds. Handlu.

Program Europejski Zielony Ład nawiązuje do wielu już realizowanych w przeszłości programów, z których jako pierwszy został ogłoszony „New Deal” (Nowy Ład), ogłoszony przez prezydenta USA Franklina Delano Roosevelta w następstwie Czarnego Czwartku, czyli krachu na giełdzie nowojorskiej w dniu 24 października 1929 roku, oraz w obliczu nadchodzącego Wielkiego Kryzysu, rozpoczętego w październiku 1929 roku i rozszerzającego się w okresie kilku miesięcy na cały świat. Jego skutki trwały w niektórych rejonach świata aż do przełomu lat 1935-36. „New Deal” w USA obejmował kompleksowe reformy systemu finansowego, podatkowego i gospodarczego, w tym zwłaszcza energetyki i zasad inwestowania, w celu pobudzenia gospodarki i uniezależnienia jej od nieodnawialnych surowców oraz przeciwdziałania zmianom klimatu.

W ramach tego programu stworzono m.in. miliony nowych miejsc pracy.

Kolejne wersje programów, określanych mianem „nowego zielonego ładu”, pojawiały się w miarę coraz silniejszych ruchów społecznych na rzecz ochrony środowiska naturalnego oraz ochrony interesów pracowniczych. W ostatnich latach były to m.in.:

•

Raport Fundacji Nowej Ekonomii (NEF) ogłoszony 21 lipca 2008 roku autoryzowany przez Grupę „Zielony Nowy Ład” – cele to przeciwdziałanie zmianom klimatycznym, kryzysowi finansowemu i dalszemu zwiększaniu wydobycia ropy naftowej; Globalny Zielony Nowy Ład – Program Środowiskowy Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP), ogłoszony 22 października 2008 roku w Londynie, nawołujący do znaczącego wzrostu liczby „zielonych miejsc pracy”, a także restrukturyzacji globalnego systemu gospodarczego w taki sposób, by zmniejszyć zależność od paliw kopalnych; „W stronę Zielonego Nowego Ładu: bodźce ekonomiczne i akcja polityczna dla uniknięcia podwójnego kryzysu” – to australijskie oświadczenie sześciu organizacji ekologicznych, wydane 9 stycznia 2009 roku, w wyniku którego zorganizowano w październiku 2009 roku konferencję w Melbourne. Jej celem było sformułowanie „Zielonego Nowego Ładu dla Australii” oraz omówienie jego kontekstu, zarysu, treści i sposobu wdrożenia; Zielone Nowe Łady i zielone bodźce gospodarcze uwzględniono w narodowych programach gospodarczych na przełomie lat 2008-2009 jako „zielone aspekty”, np. w USA, Japonii, Korei Południowej, Nowej Zelandii i Australii; Europejska Partia Zielonych podczas kampanii przed wyborami do Parlamentu Europejskiego w 2009 roku przyjęła manifest wyborczy „Zielony Nowy Ład dla Europy”, na rzecz którego działa obecnie Grupa Zielonych w Parlamencie Europejskim; Zielona Fundacja Europejska – związana z Europejską Partią Zielonych – wydała serię raportów na temat Zielonego Nowego Ładu z perspektywy globalnej, UE oraz poszczególnych krajów członkowskich; Zielony Nowy Ład w Polsce – promujący „zieloną gospodarkę i zielone miejsca pracy” – był przedstawiony podczas ceremonii otwarcia Światowej Konferencji Klimatycznej COP 14 w Poznaniu w grudniu 2008 roku, a zaprezentował go prezy-

•

•

•

•

•

•

dent Lech Kaczyński w obecności sekretarza generalnego ONZ Ban Ki-moon.

Wskazano na potrzebę głębokich zmian w sposobie aktualnego myślenia o walce ze zmianami klimatu, tak aby działania temu służące były jednocześnie sprzyjające polepszaniu warunków życia i walką z ubóstwem społeczeństwa.

Ogłoszony w grudniu 2019 roku przez KE program „Europejski Zielony Ład” ma być wspólnie realizowanym działaniem 28 krajów członkowskich dotyczącym ochrony środowiska i walki ze zmianami klimatycznymi. Podano dopiero jego wstępny zarys definiując główne elementy programu działań.

W marcu 2020 roku oczekiwane jest uszczegółowienie tego programu.

Główne elementy Europejskiego Zielonego Ładu są następujące: Wprowadzenie neutralności klimatycznej UE do 2050 r., a do 2030 r. wdrożenie „prawa klimatycznego” do prawa UE na poziomie co najmniej 30%; Promowanie rozwiązań wspierających ochronę i odtwarzanie ekosystemów i ich bioróżnorodności: – niezbędne jest dokonanie przeglądu całego istniejącego prawodawstwa dotyczącego rolnictwa i leśnictwa, aby zapewnić jego zgodność z ustalonymi wymaganiami w zakresie walki ze zmianami klimatu oraz o zachowanie bioróżnorodności; – należy rozszerzyć zakres planu odtwarzania lasów w Europie, tak aby obejmował on również inne ekosystemy, takie jak: torfowiska, użytki zielone o dużej różnorodności biologicznej, strefy przybrzeżne i obszary morskie. Mogą one zapewnić znaczące pochłanianie dwutlenku węgla, co przyczyniłoby się do zwiększenia odporności środowiska naturalnego na skutki zmian klimatu; – należy wyznaczać prawnie wiążące cele dla UE jako całości i jej państw członkowskich w zakresie powstrzymania procesu utraty bioróżnorodności; „Od pola do stołu” – wypracowanie przyjaznego dla środowiska systemu wytwarzania i dystrybucji żywności: – należy wypracować zasady zrównoważonej diety i konsumpcji w UE,

• •

•

16 1/2020

PRZEGLĄD ZBOŻOWO MŁYNARSKI

prawo – likwidacja wszystkich potencjalnych źródeł zanieczyszczeń w celu wyeliminowania do 2027 roku problemu zanieczyszczenia wody i w maksymalnym stopniu ograniczenia utraty bioróżnorodności wód słodkich śródlądowych; Zwiększyć znacząco poziom finansowania działań na rzecz ograniczenia zmian klimatycznych – powinien stanowić nawet do 50% przyszłego budżetu UE, przy obecnie wskazywanym poziomie 25%. Działania te powinny obejmować także różnorodność biologiczną i ochronę przyrody; Nowe partnerstwo między instytucjami UE i państwami członkowskimi: aby KE mogła lepiej włączyć Cele Zrównoważonego Rozwoju do Europejskiego systemu. Musi ona zobowiązać się do realizacji strategii na rzecz zrównoważonej Europy 2030 – do czego wzywa Rada Europejska i Parlament Europejski. Strategia ta powinna określać, w jaki sposób UE zamierza osiągnąć Cele Zrównoważonego Rozwoju na poziomie UE oraz

•

•

jakie zmiany w zarządzaniu są konieczne, aby zapewnić należyte uwzględnienie kwestii zrównoważonego rozwoju w procesach decyzyjnych na poziomie UE, np. zmiany w procedurach lepszego stanowienia prawa, rozbudowanie systemu konsultacji społecznych.

Opracowana na lata 2020-2021 „Roadmap” podaje terminy realizacji kluczowych elementów Europejskiego Zielonego Ładu. Ich uszczegółowienie ma nastąpić w marcu br.

Kluczowe elementy Europejskiego Zielonego Ładu, które mogą znacząco wpływać na funkcjonowanie branży młynarskiej w UE, a tym samym i w Polsce, są następujące: – dążenie do poprawy przekazu informacji o żywności dla konsumenta, w tym m.in. obowiązkowe znakowanie żywności krajem pochodzenia [COOL] stwarza konieczność zmian systemu kontroli przepływu surowca ziarnowego wewnątrz zakładu młynarskiego, – zbilansowanie produkcji białka roślinnego na drodze zwiększania pro-

dukcji roślin bobowatych może ograniczać areał gruntów rolnych pod uprawę pszenicy i żyta tj. podstawowych surowców do produkcji mąki, – zrównoważony rozwój oraz promocja produkcji ekologicznej powodując zwiększanie krajowej produkcji zbóż ekologicznych, w tym pszenicy i żyta, wpłyną korzystnie na poziom jakości zdrowotnej zbieranego w Polsce ziarna zbóż. Obecnie problemem jest jednak brak odpowiednich odmian. Większa dbałość o ochronę środowiska będzie korzystna w aspekcie ograniczenia źródeł potencjalnych zanieczyszczeń rolnych i środowiskowych obecnych w zbieranym ziarnie zbóż, – zmniejszenie zależności produkcji roślinnej od pestycydów i nawozów sztucznych to również czynnik wpływający korzystnie na jakość surowców roślinnych do produkcji żywności, co w branży młynarskiej korzystnie wpłynie na jakość produktów zbożowych całoziarnowych.

Opracowała Jadwiga Rothkaehl Stowarzyszenie Młynarzy RP

Korzyści dla środowiska i konsumenta wynikające z uprawy żyta Przez ponad 1200 lat żyto było dominującym zbożem na ziemiach dzisiejszych Niemiec. Jeszcze 60 lat temu uprawiano i mielono tam więcej żyta niż pszenicy. Produkty przemiału żyta są obecnie składnikiem wielu popularnych w Niemczech rodzajów pieczywa. Na przykład chleb mieszany pszenno-żytni ma 28% udział w rynku pieczywa. Zwiększenie konsumpcji żyta i powierzchni jego upraw miałoby korzystny wpływ na płodozmian i bioróżnorodność. Zboże to udaje się na suchych glebach, co jest zaletą z uwagi na obecne zmiany klimatyczne.

Produkty przemiału żyta spełniają pozytywną rolę w żywieniu człowieka.

Pieczywo jest głównym źródłem błonnika w diecie, a żyto zawiera więcej tego składnika niż inne zboża. Spożycie pieczywa żytniego zapobiega stanom zapalnym i nowotworom jelit oraz hemoroidom.

Pieczywo zawierające składniki żytnie (np. popularny w Niemczech chleb wiej-

PRZEGLĄD ZBOŻOWO MŁYNARSKI

ski, który otrzymał tytuł produktu roku 2019) ma zazwyczaj bardziej wilgotny miękisz i wolniej ulega czerstwieniu. Przyczynia się to do ograniczenia jego strat.

W roku 2019 zebrano w Niemczech 23 mln ton pszenicy i tylko 3,3 mln ton żyta. W całej UE różnica w wielkości zbiorów tych zbóż była jeszcze bardziej wyraźna (odpowiednio 143,5 mln ton pszenicy oraz 8,5 mln ton żyta). Tylko niewielka część zebranych w Niemczech zbóż została przeznaczona do produkcji pieczywa (6,2 mln ton pszenicy i 0,678 mln ton żyta). Żyto stanowiło więc jedynie 10% ilości zbóż chlebowych.

Sytuacja ta wynika z kilku przyczyn.

Uprawa żyta jest trudniejsza niż pszenicy, ponieważ charakteryzuje się ono dłuższą łodygą. Cena 100 kg ziarna żyta jest w Niemczech o 1-2 euro niższa niż pszenicy, co zmniejsza opłacalność uprawy tego zboża. Ponadto ziemia w Niemczech jest nawożona w więk-

szym stopniu niż wymaga tego uprawa żyta. Przy uprawie tego zboża zużywa się mniej nawozów i środków ochrony roślin niż w przypadku pszenicy. Na przykład zapotrzebowanie na fungicydy jest trzykrotnie mniejsze.

Wprowadzenie przepisów ograniczających stosowanie nawozów może przyczynić się do zwiększenia produkcji żyta.

W Danii po przyjęciu takich regulacji nastąpiło 3,5-krotne zwiększenie powierzchni upraw tego zboża. (Na podstawie: Mühle+Mischfutter, 156, 21, 2019, str. 697) Tłumaczył Andrzej Tyburcy

1/2020 17

młynarstwo

Spotkanie Noworoczne Członków Stowarzyszenia Młynarzy RP Zgodnie z wieloletnią tradycją w styczniu w Warszawie, w gmachu Instytutu Biotechnologii Przemysłu Rolno-Spożywczego, odbyło się „Spotkanie Noworoczne Członków Stowarzyszenia Młynarzy RP”. Zaproszeni do udziału w tym spotkaniu, podobnie jak w minionych latach, byli także wszyscy Sympatycy młynarstwa oraz inne osoby zainteresowane tematyką spotkania.

Po raz pierwszy spotkanie Członków Stowarzyszenia Młynarzy RP, zorganizowane na początku rozpoczynającego się Nowego Roku, odbyło się w styczniu 1996 roku w siedzibie SMRP w Warszawie przy ul. Miodowej 14. Odbyły się tam także spotkania, nazywane „Opłatkiem Młynarskim”, w latach 1997-2000.

Miały one charakter spotkania towarzyskiego, a większość ich uczestników stanowili właściciele młynów – członkowie zwyczajni SMRP. Od roku 2001 zmienił się nieco charakter spotkań styczniowych. Ich celem było już nie tylko umożliwienie członkom SMRP „rozmów towarzyskich w nastroju świątecznym na początku rozpoczynającego się Nowego Roku”, ale też przekazanie informacji pomocnych osobie prowadzącej działalność gospodarczą w branży młynarskiej.

Do SMRP wstępowało coraz więcej osób pracujących w zakładach młynarskich, co było efektem już znacznie zaawansowanej restrukturyzacji branży młynarskiej oraz coraz szybszego tempa przygotowań do włączenia Polski w struktury gospodarcze Unii Europejskiej. Ze strony młynarzy istniało coraz większe zapotrzebowanie na pozyskiwanie informacji niezbędnych do poznania zasad funkcjonowania branży młynarskiej w UE oraz wszelkich nowości technicznych i technologicznych, zaś ze strony przedstawicieli wielu firm – krajowych i zagranicznych

– kierujących swą ofertę do branży młynarskiej, na spotkania bezpośrednie z przedstawicielami branży. Wtedy jeszcze nie było Internetu, obecnie łatwo dostępnego z prawie wszystkimi informacjami.

Od 2001 roku spotkanie członków SMRP rozpoczynające każdy kolejny rok składało się z dwóch części. Najpierw odbywało się seminarium informacyjno-dyskusyjne, któremu towarzyszyła prezentacja ofert wielu firm, a następnie część towarzyska – kolacja z rozmowami koleżeńskimi na podsumowanie minionego roku oraz rozpoczęcie nowego. Niekiedy była też oprawa muzyczna i tańce. W dużej mierze te ostatnie uzależnione były od proporcji w liczebności obecnych pań i panów.

W tym okresie w spotkaniach noworocznych członków SMRP uczestniczyło nawet 60-70 osób: członkowie SMRP, wraz ze swymi współmałżonkami (stanowili ok. 70%) oraz przedstawiciele firm kierujących swą ofertę do branży młynarskiej a także przedstawiciele firm handlujących ziarnem zbóż.

W latach 2001-2002 spotkania styczniowe odbyły się w ODR Poświętne w Płońsku, zaś w 2003 roku w Białowieży (Hotel Białowieski), a w jego ramach było m.in. zwiedzanie Muzeum Puszczy Białowieskiej, Rezerwatu Żubrów oraz spacer po puszczy (Aleja Dębów), a wieczorem była „kiełbasa przy ognisku”.

Wiele fachowych dyskusji związanych z problemami branży młynarskiej odbywało się także podczas nieoficjalnej części towarzyskiej.

W latach 2004-2009 oraz w 2011 roku „Spotkania Noworoczne” odbywały się w ODR Przysiek k. Torunia. Zostało odwołane spotkanie w roku 2010 z uwagi na niesprzyjające warunki atmosferyczne – niska temperatura i bardzo duże oblodzenie dróg.

Spotkania Noworoczne w kolejnych latach (aż do tego roku) odbywały się

już w Warszawie w gmachu IBPRS przy ul. Rakowieckiej 36 i coraz bardziej miały charakter spotkania informacyjno-dyskusyjnego, z zaprezentowaniem przede wszystkim informacji o aktualnej sytuacji na rynku ziarna zbóż oraz 2-3 innych aktualnych tematów. Znaczącą rolę nadal odgrywa możliwość bezpośredniej rozmowy z przedstawicielami firm innej i tej samej branży, a także zapoznanie się z nowymi osobami z branży zbożowej i młynarskiej.

Spotkanie styczniowe w 2019 roku wyraźnie rozdzielono na dwie części.

Pierwsza miała charakter seminarium informacyjnego o aktualnej sytuacji na rynku zbóż oraz o czynnikach wpływających na jakość ziarna pszenicy zbieranego w Polsce i była otwarta dla wszystkich osób zainteresowanych powyższą tematyką. W drugiej części spotkania uczestniczyli wyłącznie członkowie zwyczajni i wspierający Stowarzyszenia Młynarzy RP oraz przedstawiciele firm młynarskich zainteresowani członkostwem w tworzonej nowej organizacji branży młynarskiej w Polsce, w której członkiem zwyczajnym będzie „osoba prawna – firma młynarska”. Przedstawiciele „Grupy roboczej”, powołanej w efekcie poprzedniego spotkania członków SMRP w Warszawie w dniu 3 października 2018 roku, przedstawili projekt zasad i celów funkcjonowania ww. nowej organizacji branżowej oraz odbyła się dyskusja nad przedstawionymi propozycjami.

Podobnie zaplanowano „Spotkanie Noworoczne Członków SMRP” w dniu 14 stycznia 2020 roku. Składało się ono z dwóch części – pierwszej informacyjno-dyskusyjnej dostępnej dla wszystkich zainteresowanych jej tematyką oraz drugiej – spotkania „członków założycieli” Polskiego Związku Pracodawców Przemysłu Zbożowo-Młynarskiego.

18 1/2020

PRZEGLĄD ZBOŻOWO MŁYNARSKI

młynarstwo

Spotkanie Noworoczne Członków Stowarzyszenia Młynarzy RP – część informacyjno-dyskusyjna W części informacyjno-dyskusyjnej „Spotkania Noworocznego Członków SMRP” uczestniczyło 36 osób. Większość z nich stanowili członkowie SMRP, a wśród nich przedstawiciele 13 firm młynarskich funkcjonujących w Polsce. Obecni byli także przedstawiciele Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Instytutu Biotechnologii Przemysłu Rolno-Spożywczego, trzech firm handlujących ziarnem zbóż i dwóch firm młynarskich niezwiązanych z SMRP, Biura Rolnego Ambasady USA w Warszawie oraz redaktor naczelna „Przeglądu Zbożowo-Młynarskiego”.

Spotkaniu towarzyszyła prezentacja ofert dwóch firm skierowana do branży młynarskiej: – Biura Projektowo Inwestycyjnego CORNTECH z siedzibą w Straszynie, reprezentowanego przez Łukasza Laudańskiego. Firma zajmuje się projektowaniem i realizacją projektów m.in. zakładów przemysłu zbożowo-młynarskiego, piekarskiego i paszowego, – GRAINPOL Sp. z o.o. z Wrocławia, firmy reprezentowanej przez Jerzego Hlebionka. Dostarcza na rynek polski urządzenia i maszyny dla przemysłu zbożowo-młynarskiego, olejarskiego i paszowego, a oferowane produkty wspie-

rają następujące procesy takie jak sortowanie i magazynowanie towarów masowych oraz kontrolę ich jakości.

Spotkanie rozpoczął prezes Jerzy Kuchciak, który powitał zebranych, przedstawił program „Spotkania Noworocznego” oraz przekazał informację o ciekawych dla młynarzy imprezach, które odbędą się w I półroczu 2020 roku: – 28-30 maja – Dubrownik, Chorwacja – Kongres Europejskiego Stowarzyszenia Młynarzy EFMA, – 3-6 czerwca – Konferencja w Krynicy Morskiej organizowana przez Zakład Przetwórstwa Zbóż i Piekarstwa Instytutu Biotechnologii Przemysłu Rolno-Spożywczego im. prof.

Wacława Dąbrowskiego w Warszawie, – szkolenia specjalistyczne organizowane przez Zarząd Główny Stowarzyszenia Młynarzy RP: ■ 4-5 marca w zakresie technologii prawidłowego przechowywania ziarna zbóż oraz analizy ryzyka występowania substancji skażających w ziarnie zbóż ■ 18-19 marca w zakresie metodyki oznaczania wybranych wyróżników jakościowych ziarna pszenicy i mąki pszennej oraz interpretacji uzyskiwanych wyników

W ramach pierwszej części „Spotkania Noworocznego wystąpienia zaprezentowali: – Mirosław Marciniak (INFOGRAIN) – Aktualna sytuacja na światowym, unijnym i polskim rynku zbóż, ze szczególnym uwzględnieniem pszenicy – Jadwiga Rothkaehl (Stowarzyszenie Młynarzy RP) – Ważne dla młynarzy zmiany w regulacjach prawnych krajowych i unijnych.

Więcej informacji z powyższych wystąpień zawartych jest w odrębnych artykułach niniejszego numeru.

Po wystąpieniach odbyła się dyskusja, w ramach której Marian Borek – zastępca dyrektora Departamentu Rynków Rolnych w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi, przekazał informację na temat aktualnego stanu prac nad wdrażaniem projektu „Platforma Żywnościowa”, którego celem jest utworzenie w Polsce nowej płaszczyzny handlu płodami rolnymi, tj. Giełdy Zbożowej z transakcjami na rynku rzeczywistym, a pierwszym uwzględnionym produktem – ujętym w programie pilotażowym, który ma rozpocząć się w najbliższym czasie – ma być ziarno pszenicy.

Spotkanie „członków założycieli” Polskiego Związku Pracodawców Przemysłu Zbożowo-Młynarskiego W drugiej części „Spotkania Noworocznego” uczestniczyli przedstawiciele 13 firm młynarskich „członków założycieli” Polskiego Związku Pracodawców Przemysłu Zbożowo-Młynarskiego – nowej organizacji branży młynarskiej w Polsce, w której członkiem zwyczajnym jest „osoba prawna – firma młynarska”.

Organizacja ta została powołana w dniu 3 października 2019 roku podjęciem uchwały o jej założeniu podpisanej przez przedstawicieli 17. firm młynarskich funkcjonujących w Polsce. Członkowie „Zespołu założycielskiego”, powołanego

PRZEGLĄD ZBOŻOWO MŁYNARSKI

podczas ww. spotkania, przeprowadzili procedurę rejestracji, przygotowując wymaganą dokumentację i składając wniosek o rejestrację nowej organizacji, zakończoną wpisaniem nowej organizacji w dniu 12 grudnia 2019 roku do Krajowego Rejestru Sądowego.

Przedstawiciele „Zespołu założycielskiego” zaprezentowali zebranym wypracowane propozycje dotyczące m.in.: – wysokości składek członkowskich – trzy poziomy ich wysokości w zależności od wielkości firmy młynarskiej według kryterium masy ziarna przemielanego rocznie,

– projekcji budżetu rocznego opracowanego przy następujących założeniach: suma kwot składek członkowskich przy obecnej liczbie członków musi pokrywać założone koszty funkcjonowania organizacji w zakresie podstawowym; zatrudnienie prezesa na ½ etatu w początkowym okresie funkcjonowania organizacji; społeczne zaangażowanie w prace zarządu pozostałych jej członków – wg zapisów Statutu organizacji jej zarząd ma składać się z 3 do 5 członków łącznie z prezesem,

• • •

1/2020 19

młynarstwo

•

biuro organizacji powinno być zlokalizowane możliwie blisko centrum Warszawy co powinno ułatwiać członkom Zarządu kontakty z przedstawicielami administracji rządowej, a także umożliwiać odbywanie w jego siedzibie spotkań Zarządu, przedstawicieli członków oraz innych „grup roboczych” powoływanych do wykonania określonych zadań; zakłada się prowadzenie obsługi biurowej i księgowej przez zespół obsługujący już inne organizacje branżowe, posiadające biura w tej samej proponowanej lokalizacji; przedstawiono obecnie wytypowane propozycje lokalizacji biura; – kierunków pozyskiwania środków finansowych do realizacji określonych zadań poza obecnie ujętymi w projekcji budżetu organizacji – z innych źródeł na drodze pozyskiwania dotacji celowych, np. koszty współpracy z Europejskim Stowarzyszeniem Mły-

narzy, w tym opłacenie składki z tytułu przynależności do tej organizacji – ze środków Funduszu Promocji Ziarna Zbóż i Przetworów Zbożowych.

Po przeprowadzeniu dyskusji nad przedstawionymi propozycjami zebrani podjęli następujące decyzje: – upoważniono przedstawiciela „Zespołu założycielskiego” do sfinalizowania umowy dotyczącej lokalu na siedzibę organizacji w wybranej lokalizacji; – zobowiązano „Zespół założycielski” do opracowania projektów dokumentacji niezbędnej do zrealizowania zadań zaplanowanych podczas pierwszego Walnego Zgromadzenia członków nowej organizacji, tj.: wyboru kandydata na prezesa organizacji, wyboru pozostałych członków zarządu – zgodnie ze Statutem od 2 do 4 osób, ustalenia poziomu wysokości składki członkowskiej ze zróżnicowa-

• • •

niem dla trzech grup firm członkowskich w zależności od kryterium: masa ziarna przemielanego rocznie, przyjęcia koniecznych zmian w Statucie organizacji wynikających z zamiaru rozpoczęcia działalności gospodarczej i przeprowadzeniem wymaganego w związku z tym wpisania organizacji do rejestru przedsiębiorców, – zwołanie pierwszego Walnego Zgromadzenia Członków na dzień 25 lutego w Warszawie.

Przedstawiciele Zespołu Założycielskiego zaapelowali do wszystkich przedstawicieli firm obecnych na spotkaniu o aktywne promowanie członkostwa w Polskim Związku Pracodawców Przemysłu Zbożowo-Młynarskiego wśród pracowników i właścicieli młynów w Polsce.

•

Opracowała Jadwiga Rothkaehl Stowarzyszenie Młynarzy RP

Niepewność na światowym rynku zbożowym wobec zbyt dużej podaży i zbyt niskiego popytu Na „Global Grain Conference” w Genewie (Szwajcaria) przedstawiono uwarunkowania, które w 2020 r. będą znacząco oddziaływać na kształtowanie się sytuacji na światowym rynku zbóż: – polityczny chaos (m.in. wojna handlowa USA i Chin) oraz silne tendencje protekcjonistyczne zakładające proces globalizacji handlu, – rosnące zapasy zbóż w wyniku rosnącej produkcji na świecie; m.in. w Brazylii i Argentynie zbiory kukurydzy podwoiły się, do 70 mln ton od sezonu 2010/11, zaś na Ukrainie i w Rosji coraz większe inwestycje kapitałowe w rolnictwie prowadzą do systematycznego wzrostu wydajności i ogólnych zbiorów zbóż, – ostra konkurencja wśród czołowych producentów zbóż powoduje, że kontrola podaży np. w UE lub USA nie wchodzi w grę, gdyż natychmiast spo-

woduje to wzrost udziału rynkowego innych dużych graczy, np. Ukrainy, – co prawda „zielona rewolucja” w krajach rozwijających się zmniejszyła dynamikę rozwoju, ale szersze stosowanie nawozów, pestycydów, wysokiej jakości nasion, nowoczesnych technologii poprawia produktywność upraw i w efekcie wysokość zbiorów, – roczne spożycie zbóż rośnie o 1,8%, zaś produkcja o 2,7%, a powstająca nadwyżka odkładana jest w postaci nowych, rosnących zapasów; od suszy w USA w 2012 r. tylko w jednym roku produkcja pszenicy była niższa od popytu; w sezonie 2019-20 odnotowano rekordowe zbiory pszenicy, pomimo problemów z suszą w Australii (3 rok z rzędu) oraz pewnych utrudnień w Rosji, USA i Kanadzie, – w najbliższych latach Chiny nie będą nakręcać popytu jak dotychczas; obiecującymi rynkami zbytu wydają się

być kraje Afryki i Azji (Etiopia, Nigeria, Egipt, Indie, Pakistan), – na popyt względem zbóż pozytywnie wpływać będzie rozwój sektora biopaliw i niskie stopy procentowe na świecie sprzyjające konsumpcji, zaś ujemnie na podaż oddziaływać będą zmiany klimatyczne, – duży negatywny wpływ choroby trzody chlewnej ASF ograniczający zapotrzebowanie na pasze (zboża); np. ocenia się, że stado trzody chlewnej w Chinach (największy producent mięsa wieprzowego na świecie) może zostać zredukowane nawet o 60% w 2020 r., zaś powrót do wielkości stada sprzed epidemii ASF raczej nie jest możliwy.

W efekcie bardzo wysoki dotąd popyt na surowce paszowe (m.in. soję) w tym kraju będzie słabszy. (World Grain, grudzień 2019 r.)

Tłumaczył Krzysztof Zawadzki

20 1/2020

PRZEGLĄD ZBOŻOWO MŁYNARSKI

młynarstwo Wiadomości z Sekretariatu Europejskiego Stowarzyszenia Młynarzy EFMA

Posiedzenie Rady Sekretarzy Generalnych EFMA – Bruksela, 22 listopada 2019 roku Dla przypomnienia: najwyższą władzą Europejskiego Stowarzyszenia Młynarzy EFMA jest Walne Zgromadzenie Członków, czyli upoważnionych przedstawicieli wszystkich organizacji młynarskich, które są członkami zwyczajnymi EFMA. Odbywa się ono co najmniej raz w roku w ramach Kongresu EFMA lub „w razie potrzeby”, tj. w określonych w statucie EFMA przypadkach, gdy potrzebne jest szybkie podjęcie decyzji w określonej sprawie o dużym znaczeniu, a kompetentne do podjęcia tej decyzji jest wyłącznie Walne Zgromadzenie Członków.

Walne Zgromadzenie Członków wybiera członków Zarządu EFMA (Executive Committee) spośród kandydatów zgłaszanych przez członków zwyczajnych, wybierając tym samym skład osobowy Zarządu EFMA oraz podejmuje decyzje w kluczowych kwestiach finansowych i konstytucyjnych.

Zarząd EFMA – wspierany przez Sekretariat – kieruje pracami i reprezentuje EFMA pomiędzy Walnymi Zgromadzeniami Członków.

Członkiem zwyczajnym EFMA – zgodnie z zapisami Statutu EFMA – jest organizacja młynarska z kraju członkowskiego UE lub z kraju, który był członkiem UE. Ten ostatni zapis wprowadzono po rozpoczęciu procedury BREXIT-u w Wielkiej Brytanii. Członek zwyczajny ma m.in. prawo delegowania swojego przedstawiciela do pracy w organach roboczych EFMA, tj. do Zarządu oraz Rady Sekretarzy Generalnych (Directors Committee), przy czym członkiem Zarządu EFMA powinna być osoba „czynna w branży młynarskiej”, natomiast członkami Rady Sekretarzy Generalnych są osoby pełniące funkcję osób kierujących pracą biura danej organizacji młynarskiej, która jest członkiem EFMA reprezentując dany kraj.

Jeżeli jest kilka organizacji młynarskich

PRZEGLĄD ZBOŻOWO MŁYNARSKI

w danym kraju to muszą one uzgodnić, która reprezentuje ten kraj w EFMA lub utworzyć wspólną reprezentację. Członkami EFMA nie mogą być równocześnie dwie organizacje młynarskie z jednego kraju.

W EFMA wyróżnia się także członkostwo stowarzyszone. Takimi członkami EFMA mogą być organizacje młynarskie z krajów, których rządy rozpoczęły oficjalnie procedurę dotyczącą przystąpienia do UE (obecnie są to: Turcja i Ukraina) lub rozpoczęły taki proces, ale nie został on zakończony powodzeniem (Islandia), albo były w latach 90.

XX wieku członkami Światowej Organizacji Młynarskiej, która przestała istnieć z końcem XX wieku (Szwajcaria i Rosja).

Członkowie stowarzyszeni nie mają prawa uczestniczenia w pracach organów roboczych EFMA, tj. ich przedstawiciele nie mogą uczestniczyć w pracach Zarządu EFMA oraz Rady Sekretarzy Generalnych.

Rada Sekretarzy Generalnych EFMA koordynuje pracę poszczególnych stowarzyszeń krajowych z pracami Europejskiego Stowarzyszenia Młynarzy oraz jest głównym pośrednikiem w wymianie większości informacji pomiędzy poszczególnymi organizacjami młynarskimi.

Obecnie przedstawicielem Stowarzyszenia Młynarzy RP w Zarządzie EFMA jest wiceprezes SMRP Piotr Górski, a w Radzie Sekretarzy Generalnych EFMA – wiceprezes Jadwiga Rothkaehl, pełniąca jednocześnie funkcję Dyrektora Biura SMRP.    W posiedzeniu Rady Sekretarzy Generalnych EFMA w Brukseli w dniu 22 listopada 2019 roku uczestniczyli przedstawiciele organizacji młynarskich z Francji, Wielkiej Brytanii, Niemiec, Holandii, Belgii, Szwecji, Finlandii,

Chorwacji i Polski oraz Laurent Reverdy – Sekretarz Generalny EFMA. SMRP reprezentowała wiceprezes Jadwiga Rothkaehl.

Laurent Reverdy przekazał najważniejsze informacje z posiedzenia Komitetu Techniczno-Prawnego EFMA, które odbyło się w dniu 18.11.2019 roku w Brukseli.

Znakowanie mąki pszennej krajem pochodzenia (COOL – Country-Of-Origin-Labelling) nadal jest dobrowolne, mimo że wiele organizacji – zwłaszcza konsumenckich oraz promujących tzw. żywność o wysokiej jakości – wnioskowało, a nawet domagało się, aby COOL stało się obowiązkowe.

Jeżeli firma młynarska decyduje się na znakowanie mąki pszennej krajem pochodzenia to musi przestrzegać określonych reguł, w tym musi także podać kraj pochodzenia ziarna, z którego mąka została wyprodukowana.

Można to zrobić podając albo nazwę kraju, albo określenie „z UE” lub „spoza UE”, a także „z UE i spoza UE”. Jeżeli kraj pochodzenia ziarna i mąki jest taki sam, a na opakowaniu podawana jest informacja, że mąka została wyprodukowana w określonym zakładzie młynarskim – podany jest jego adres: miasto i kraj – to już nic więcej nie trzeba podawać, gdyż te informacje są wystarczające do identyfikacji kraju pochodzenia.

W przypadku, gdy mąka jest produkowana w wyniku przemiału mieszanki ziarna utworzonej z partii ziarna z różnych krajów (lub tworzona z mieszania mąki z przemiału partii ziarna z różnych krajów) to muszą być podane ich nazwy zgodnie z zasadą podawania kraju pochodzenia głównego składnika – ziarna pszenicy. „Główny składnik” to jeden lub kilka komponentów żywności, które stanowią więcej niż 50% danej żywności, co oznacza, że w przypadku mąki pszennej

•

1/2020 21

młynarstwo należy podać nazwy wszystkich krajów pochodzenia ziarna pszenicy, z którego ta mąka została wyprodukowana.

W krajach członkowskich UE konsumenci mogli (do października 2019 roku) tworzyć grupy (minimum 7 osób z 7 krajów zakłada taką grupę) „EAT ORIGINAL” inicjujące znakowanie produktów żywnościowych krajem pochodzenia. Utworzono formalnie tylko dwie takie grupy: we Włoszech znakowanie makaronu, a we Francji – określonego rodzaju sera.

Współfinansowanie przez EFMA oraz kraje członkowskie badań z zakresu bezpieczeństwa zdrowotnego żywności Rozpatrywano kontynuację badań rozpoczętych w latach poprzednich, tj.: – obecność alkaloidów sporyszu w mące pszennej i żytniej, – obecność olejów mineralnych w mące pszennej.

Podczas ww. posiedzenia Komitetu Technicznego EFMA, eksperci sugerowali przeprowadzenie badań w zakresie obecności w ziarnie pszenicy: pochodnej DON o symbolu 3G  – jej obecność nie jest wykrywana w żadnym z dostępnych obecnie badań szybkich tzw. „testów paskowych” i jest to wielokrotnie powodem dużych problemów przy ocenie poziomu obecności DON podczas przyjmowania partii ziarna pszenicy do magazynu, lub śladowych ilości soi w partii ziarna  przyjmowanej do magazynu tzw. „soya traces”.

Uczestnicy posiedzenia stwierdzili jednak, że nie należy wykonywać dobrowolnie badań ziarna pszenicy w zakresie ww. substancji niepożądanych, aby nie wskazać ekspertom z EFSA, że te substancje przypadkowo występują w partiach ziarna pszenicy w efekcie zakażenia na drogach transportu wewnętrznego w magazynach lub na środkach transportu. Jednorazowa „akcja” badania ich obecności w kilku czy kilkunastu partiach ziarna pszenicy pochodzących z kilku (5-7) krajów członkowskich, nie da jednoznacznej odpowiedzi co do ich obecności i spotykanego poziomu zawartości w kolejnych latach. Ponadto substancje te nie były zgłaszane jako powszechnie wystę-

•

pujące w partiach ziarna pszenicy pochodzącej z terenu UE. Pochodna DON-3G jest najczęściej spotykana w ziarnie kukurydzy, a nie w ziarnie pszenicy.

Przedstawiciele Wielkiej Brytanii i Niemiec stwierdzili ponadto, że pochodna ta występuje w bardzo małym stężeniu w próbkach ziarna kukurydzy, w których ogólnie jest niska zawartość DON i mikotoksyn. Ewentualne badania mogą niczego nie wykazać, a są stosunkowo kosztowne.

Co do stwierdzania obecności „śladów soi” w produktach przemiału ziarna pszenicy to najczęściej są one stwierdzane w ziarnie pszenicy importowanym, gdy skażenie pozostałościami z partii nasion soi – a także innych gatunków nasion roślin bobowatych – następowało na drogach transportu wewnętrznego w elewatorach portowych.

Ponadto soja nie jest w centrum zainteresowania EFSA, gdyż nie stwarza natychmiastowego zagrożenia dla życia i zdrowia konsumentów, bowiem jej obecność nie powoduje reakcji alergicznych, takich jak np. orzeszki ziemne. Jej ślady są natomiast powodem stwierdzania obecności GMO w partiach ziarna pszenicy i w produktach ich przemiału, a także wytworzonych na bazie ziarna pszenicy lub mąki pszennej produktach żywnościowych do bezpośredniego spożycia, co stanowi niejednokrotnie duży problem dla producentów mąki.

Z ww. powodów nie podjęto decyzji o organizowaniu przez EFMA badań dotyczących obecności substancji skażających w ziarnie pszenicy, bądź w mące pszennej, w próbkach ziarna czy mąki pochodzących z krajów członkowskich EFMA. Dyskusja w tej sprawie będzie kontynuowana.

Definicja żywności wegańskiej i wegetariańskiej – jak dotąd nie ma regulacji prawnych ogólnie obowiązujących w UE, które definiowały by te pojęcia. Istnieje jedynie norma ISO definiująca co to jest żywność wegetariańska.

Co do żywności wegańskiej to o możliwości stosowania logo tej organizacji decyduje ich wewnętrzna jednostka kontrolna zwana „policją wegańską”.

Do Sekretariatu EFMA wpłynęła prośba o wydanie oświadczenia, że mąka pszenna jest produktem wegańskim.

Zdaniem uczestników posiedzenia nie

•

wolno wydać takiego oświadczenia, bo nie wiadomo co jest badane przez „policję wegańską” i z jaką dokładnością. Czy np. stosowane powszechnie dodatki do mąki (stabilizatory jakości, „koktajle enzymatyczne” itp.) wytwarzane na bazie surowców zwierzęcych pozostawiają ślady w mące, które mogą być powodem uznania przez „policję wegańską”, że mąka nie jest takim produktem. Albo produkt wytworzony na bazie mąki?

EFMA nie może wydać takiego „ogólnego oświadczenia”. Natomiast jeżeli odbiorca mąki, który jest producentem produktu wegańskiego, poprosi o takie oświadczenie określonego dostawcę, to może on wydać takie oświadczenie na potrzeby tego określonego producenta żywności wegańskiej znając technologię produkcji wytwarzania swojej mąki także w zakresie stosowania ewentualnych stabilizatorów jakości.

W USA kolejny raz powraca kampania edukowania konsumentów, że mąka pszenna nie jest produktem „gotowym do spożycia” i bezwzględnie wymaga obróbki termicznej przed spożyciem Jest to temat corocznie powracający w USA w okresie przed Świętami Bożego Narodzenia. Występująca niekiedy w mące bakteria E.coli nie stanowi zagrożenia dla życia i zdrowia ludzi jeżeli nie spożywają surowego ciasta – a jest to częste w USA i Kanadzie. Normalna obróbka termiczna (gotowanie, pieczenie czy smażenie) zabija tę bakterię, która trafia do mąki z powierzchni ziarna pszenicy, które się z nią zetknęło na drogach transportu wewnętrznego lub w magazynach zbożowych na farmach.

Jest to częste np. w partiach ziarna pszenicy HRW zbieranej w USA. ADM zażądał od wszystkich dostawców surowców na mąkę, czyli producentów ziarna pszenicy HRW i firm handlujących tym ziarnem, aby zwracali baczniejszą uwagę na obecność bakterii E.coli w magazynach i na środkach transportu, tj. wykonywali badania nie tylko ziarna, ale przede wszystkim badania próbek pobranych w magazynach i na środkach transportu w celu określenia ich czystości mikrobiologicznej a także informowali społeczeństwo o szkodliwości spożywania ciasta na surowo. Na opakowaniach jednostkowych

•

22 1/2020

PRZEGLĄD ZBOŻOWO MŁYNARSKI

młynarstwo mąki pszennej kierowanej do sprzedaży do klienta detalicznego zamieszczane są odpowiednie ostrzeżenia w USA i Kanadzie, a także w Niemczech i Finlandii.

Mąka jest surowcem produkowanym na bazie surowca rolnego, którego czyszczenie w trakcie procesu przemiału nie jest w stanie zagwarantować usunięcia wszystkich mikroorganizmów obecnych na ziarnie w efekcie uprawy polowej.

Informacja o utworzeniu w ramach nowej Komisji Europejskiej „European Green Deal” („Europejski Zielony Ład”) jako strategii działania „od farmy do widelca” w celu poprawy uwarunkowań życia obywateli UE we wszystkich aspektach związanych z rolnictwem, środowiskiem naturalnym i zdrowiem.

Szefem „Europejskiego Zielonego Ładu” ma być Frans Timmermans (Holandia), nowy wiceprzewodniczący Komisji Europejskiej. Wspólnie z nim zadania „Zielonego Ładu” realizować mają: Stella Kyriakides (Cypr) – komisarz ds.

Zdrowia, Janusz Wojciechowski (Polska) – komisarz ds. Rolnictwa i Phil Hogan (Irlandia) – komisarz ds. Handlu.

Komunikat dotyczący kierunkowych działań w ramach „Zielonego Ładu” oraz ich harmonogramu oczekiwany jest w dniu 11 grudnia br. Zaprezento-

•

wane mają być trzy możliwe scenariusze działań. Strategia „Farm to Fork” („Od pola do widelca”) ma być ustalona na wiosnę 2020 roku. Obecnie zainteresowani opiniują 17-stronicowy projekt opracowany przez DG SANTE. Kluczowe aspekty „Zielonego Ładu” ważne dla branży młynarskiej UE: – poprawa przekazu informacji dla konsumenta, w tym obowiązkowe znakowanie żywności krajem pochodzenia [COOL], – zbilansowanie produkcji białka roślinnego, – zrównoważony rozwój poprzez produkcję ekologiczną – promowanie krajowej produkcji pszenicy ekologicznej, – niezbędne zwiększenie konsumpcji produktów zbożowych całoziarnowych, – zmniejszenie zależności produkcji roślinnej od pestycydów i nawozów sztucznych.

Na początku marca 2020 roku planowane jest Forum PFP w Parlamencie Europejskim pod hasłem „Zmiany klimatu a żywność wytwarzana przez pierwszych przetwórców”. Podstawowym celem tego eventu będzie zaprezentowanie nowym europarlamentarzystom działalności PFP oraz najważniejszych obecnie problemów

•

branż, które reprezentują organizacje tworzące PFP, w tym Europejskie Stowarzyszenie Młynarzy EFMA. Kongres EFMA w Dubrowniku w Chorwacji – 28-30 maja 2020 roku Już wkrótce powinna zostać uruchomiona strona internetowa i możliwość rejestracji uczestników Kongresu. Opłata kongresowa powinna być na poziomie płaconej za udział w Kongresie w Pradze w 2018 roku. Kongres będzie się odbywał w Hotelu RIXOS. Program merytoryczny konferencji o tematyce młynarskiej jest w trakcie uzgadniania zarówno tematyki, jak i wykładowców.

Market transparency – nowy sposób prezentacji cen rynkowych mąki pszennej w krajach członkowskich UE. Ważne działanie w styczniu 2020 roku dla przedstawicieli krajowych organizacji młynarskich to kontakt z kompetentnymi przedstawicielami we własnych krajach (w jednostkach administracji rządowej) i podjęcie ustaleń w zakresie typu mąki, której cena jako „mąki reprezentatywnej” dla danego kraju ma być podawana do KE co miesiąc od stycznia 2021 roku.

Na tym zakończono posiedzenie.

•

•

Opracowała Jadwiga Rothkaehl Stowarzyszenie Młynarzy RP

Chiny zatwierdzają uprawy GMO 21 stycznia Ministerstwo Rolnictwa i Spraw Wsi (MARA) podało, że w wyniku zakończonych konsultacji publicznych dwa genetycznie zmodyfikowane rodzaje ziarna kukurydzy i jeden soi otrzymały certyfikat bezpieczeństwa biologicznego. Tym samym zostały one zatwierdzone do uprawy w Chinach.

Gatunek soi SHZD32-01, który jest szczególnie odpowiedni do uprawy w południowych Chinach, został opracowany przez Uniwersytet Jiao Tong w Szanghaju. Dwie odmiany kukurydzy GMO można uprawiać w chłodniejszych północnych prowincjach Chin. Gatunki kukurydzy DBN9936 zostały opracowane przez Beijing Dabeinong Biotechnology Co. Ltd., a gatunki „podwójnie ułożone w stosy 12-5” zostały opracowane wspólnie przez Hangzhou Ruifeng Biotechnology Co. Ltd. i Uniwersytet Zhejiang.

Trzy certyfikaty są ważne od 2 grudnia 2019 r. do 2 grudnia 2024 r.

PRZEGLĄD ZBOŻOWO MŁYNARSKI

Targi zbożowe w Turcji W styczniu w Stambule podpisano umowę o współpracy pomiędzy Międzynarodowymi Targami Młynarskimi IDMA oraz Victam Corporation. Jej efektem będzie wspólne przedsięwzięcie pod nazwą IDMA and VICTAM EMEA. Targi skierowane do przedstawicieli przemysłu zbożowego i paszowego odbędą się w dniach 11-13 marca 2021 r. w Stambule. Victam International, organizator największych na świecie wydarzeń dla sektora paszowego, umocni dzięki tej współpracy swoją obecność w Europie, Bliskim Wschodzie i Afryce.

1/2020 23

NAUKA • NAUKA • NAUKA • NAUKA • NAUKA • NAUKA Sylwia Łaba1, Grażyna Cacak-Pietrzak2, Krystian Szczepański1, Alicja Sułek3 Instytut Ochrony Środowiska – Państwowy Instytut Badawczy Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego 3 Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa – Państwowy Instytut Badawczy 1 2

Straty i marnotrawstwo żywności w produkcji zbóż konsumpcyjnych Streszczenie Straty ziarna zbóż występują zarówno na etapie uprawy polowej, jak i podczas pozyskiwania (zbioru) ziarna, a także w czasie jego transportu, magazynowania i przerobu. Według badań IOŚ – PIB poziom strat ziarna konsumpcyjnego w produkcji podstawowej stanowi średnio 1,7% produkcji. Straty jakościowe spowodowane przez mechaniczne uszkodzenia ziarna podczas zbioru mogą prowadzić do późniejszych strat ilościowych ziarna w trakcie przechowywania. Podstawowymi przyczynami strat w procesie przechowywania zbóż było zawilgocenie, uszkodzenia ziarna i szkodniki magazynowe. W trakcie transportu straty powstają głównie przez rozsypanie i zanieczyszczenie ziarna.

Słowa kluczowe: straty żywności, marnotrawstwo żywności, zboża konsumpcyjne, produkcja podstawowa

Food loss and waste in the production of consumer cereals Summary Losses of cereal grains occur in the stage of a field cultivation as well as during the grain harvesting and during its transport, storage and processing. According to the studies of the Institute of Natural Environment Protection – National Research Institute (IOŚ-PIB), the level of the losses of the consumption grain in primary production constitutes, averagely, 1.7% of the total production. The qualitative losses, being caused by mechanical damage of the grain during its harvesting, may lead to later quantitative losses of the grain during its storage. The main reasons of the losses in the process of the cereals’ storage included moisture, damage of the grain and pests, present in the storehouse. During the transport, the losses occurred mainly due to the spillage and contamination of the grain.

Keywords: food loss, food waste, consumer cereals, primary production

Produkcja zbóż konsumpcyjnych, tak jak innych surowców roślinnych, oddziałuje na środowisko naturalne przez pobieranie składników pokarmowych zawartych w glebie, zużywanie zasobów wody, nawozów i środków ochrony roślin oraz energii. Ograniczenie wpływu uprawy na środowisko wymaga wprowadzania praktyk i metod uprawy bardziej przyjaznych środowisku oraz przeciwdziałania stratom i marnotrawstwu surowca rolniczego, a także odpowiedniego zagospodarowania strat i odpadów żywności na każdym etapie łańcucha rolno-spożywczego.

Straty żywności powstają na każdym etapie łańcucha rolno-żywnościowego, począwszy od produkcji podstawowej (rolniczej, ogrodniczej). Ogniwo produkcji podstawowej obejmuje pozyskiwanie surowca roślinnego oraz jego przechowywanie w gospodarstwie rolnym i transport do punktu skupu. Według rozporządzenia (WE) 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z 28 stycznia 2002 art. 2 „żywność” (lub „śro-

dek spożywczy”) oznacza jakiekolwiek substancje lub produkty przetworzone, częściowo przetworzone lub nieprzetworzone, przeznaczone do spożycia przez ludzi lub których spożycia przez ludzi można się spodziewać. Na potrzeby przeprowadzenia badań strat i marnotrawstwa żywności określono, zgodnie z ww. rozporządzeniem, że zboża stają się żywnością, gdy są zebrane z pola i są przeznaczone na cele konsumpcyjne (do wykorzystania w przemyśle spożywczym) [11].

Punktem wyjścia badań strat żywności jest zatem moment kiedy rośliny są dojrzałe do zbioru, etap przed zbiorami nie wchodzi do systemu pomiaru i monitorowania strat żywności.

Kolejnym etapem jest transport zebranego plonu do punktu skupu/zakładu lub przechowywanie/magazynowanie w gospodarstwie rolnym i transport.

Punktem końcowym produkcji podstawowej jest moment, w którym surowiec wchodzi w fazę przetwarzania – tj. przyjęcie go na bramie zakładu przetwórczego.

Przyczyny strat w uprawie oraz podczas zbiorów zbóż Zboża na etapie uprawy oraz zbioru, zgodnie z ww. rozporządzeniem nie są traktowane jako żywność, jednak już na tych etapach może dojść do niekorzystnych zmian jakościowych, które są przyczyną późniejszych strat, kiedy to ziarno traktowane jest jako żywność.

Straty zbóż występują zarówno na etapie uprawy polowej, jak i podczas pozyskiwania (zbioru) ziarna, a następnie w czasie jego transportu, magazynowania i przerobu. Oprócz bezpośrednich strat ilościowych, następują także różnego rodzaju uszkodzenia ziaren (straty jakościowe). Przyczyną strat ilościowych oraz uszkodzeń ziarna mogą być niekorzystne warunki pogodowe w czasie wegetacji roślin i zbioru ziarna, wystąpienie szkodników i chorób (np. fuzariozy), niewłaściwe stosowanie w uprawie środków ochrony roślin (pestycydy), które może powodować zanieczyszczenia chemiczne (skażenia), stosowanie zbyt wysokiej temperatury podczas suszenia ziarna (uszko-

24 1/2020

PRZEGLĄD ZBOŻOWO MŁYNARSKI

NAUKA • NAUKA • NAUKA • NAUKA • NAUKA • NAUKA

PRZEGLĄD ZBOŻOWO MŁYNARSKI

przechowywanie masy zbożowej i mogą prowadzić do późniejszych strat ilościowych ziarna. W uszkodzonych ziarniakach intensywniej zachodzi proces oddychania, w wyniku którego następują ubytki magazynowe masy ziarna oraz zwiększa się wilgotność i temperatura ziarna. Do uszkodzonych ziarniaków łatwiej dostają się drobnoustroje, co może być przyczyną pleśnienia i zagrzewania masy zbożowej podczas magazynowania. W masie zbożowej z dużą ilością uszkodzonych ziarniaków powstają również dobre warunki do rozwoju szkodników magazynowych. Drobne uszkodzenia ziarniaków powiększają się podczas przechowywania, co zwiększa zawartość zanieczyszczeń ziarna. W rezultacie pogarsza się wartość przetwórcza ziarna – zmniejsza się wydajność produktów, np. mąki [5, 7].

W celu zminimalizowania strat i uszkodzeń ziarna należy wyregulować wszystkie

mach realizowanego projektu badawczego PROM1, przeprowadził badania w Polsce obejmujące 2017 i 2018 rok.

Badanie zostało przeprowadzone w okresie III-V 2019 r. w całej Polsce na reprezentatywnej próbie – w sektorze zbożowym z wykorzystaniem kwestionariuszy ankiety metodą PAP – ankieterzy przeprowadzali bezpośrednie wywiady kwestionariuszowe. W badaniu zebrano informacje z 246 gospodarstw, z których wszystkie wykazały produkcję zbóż w obydwu latach.

Ogólny poziom strat w 2017 roku w badanej grupie wyniósł 238,90 tony, co średnio stanowiło 1,8% strat produkcji zbóż. W 2018 roku wykazano niższą stratę, na poziomie 206,99 ton, co stanowiło 1,6% strat (wykres 1, z lewej). Średnio na jedno gospodarstwo straty oszacowano na niemal jedną tonę w 2017 roku oraz 0,84 tony w roku kolejnym (wykres 1, z prawej).

Wykres 1. Poziom strat zbóż jako średni procent strat w produkcji (z lewej) oraz masa strat w tonach na gospodarstwo (z prawej) w 2017 i 2018 roku

2,0

1,8

1,00

1,6 straty w tonach

1,5 straty w %

dzenia termiczne), a także oddziaływania części roboczych maszyn i urządzeń stosowanych podczas zbioru, transportu, czyszczenia, w wyniku których następują uszkodzenia mechaniczne [3, 5, 7].

Powodem obniżenia plonu zbóż, a w skrajnych przypadkach nawet jego całkowitego zniszczenia mogą być niekorzystne warunki pogodowe podczas uprawy, takie jak: długotrwałe deszcze, zwłaszcza w okresie żniw, wysoka wilgotność powietrza, gradobicie, susza, przymrozki lub mrozy, nadmiar lub niedostatek składników odżywczych w okresie wegetacji.

Niekorzystne warunki pogodowe powodują także obniżenie jakości przechowalniczej i przetwórczej ziarna [3, 7].

Obecnie zbiór ziarna z pola odbywa się za pomocą kombajnów zbożowych. Zastosowanie kombajnów znacznie ułatwia przeprowadzenie i skraca czas zbioru.

Zbiór kombajnowy przyczynia się jednak do powstawania większych strat ilościowych oraz uszkodzeń zbieranego ziarna (strat jakościowych) niż miało to miejsce przy zbiorze niezmechanizowanym.

Na wielkość strat ilościowych oraz powstałe uszkodzenia ziarna wpływ mają właściwości anatomiczno-morfologiczne i fizyczno-chemiczne zbieranego ziarna oraz konstrukcyjno-technologiczne parametry zespołów roboczych kombajnów [5, 8, 9, 13, 14].

Zbiór ziarna kombajnem powinien być przeprowadzany, gdy ziarno jest w pełni dojrzałe (doschnięte). Z danych literaturowych [2, 10, 12] wynika, że na wielkość plonu niekorzystnie wpływa opóźnienie terminu zbioru, gdyż wówczas może następować łamanie kłosów oraz osypywanie się ziarna. Podczas zbioru dochodzi do ilościowych strat ziarna wskutek osypywania, niedomłotu, pozostawania wolnych ziarniaków w słomie i plewach czy też nieszczelności kombajnu. Powstają także straty jakościowe w postaci uszkodzeń mechanicznych ziarniaków, głównie na etapie omłotu. Skala mechanicznych uszkodzeń ziarniaków podczas omłotu przewyższa uszkodzenia powstające podczas czyszczenia i sortowania, suszenia oraz transportu ziarna [5].

Straty jakościowe spowodowane przez mechaniczne uszkodzenia ziarniaków znacznie przekraczają straty bezpośrednie powstałe wskutek osypywania ziarna podczas zbioru. Utrudniają one

1,0 0,5

0,97

0,84

0,80 0,60 0,40 0,20 0,00

0,0 2017

2017

2018

2018

Źródło: wyniki badań własnych 2019 (projekt PROM)

mechanizmy kombajnu. Przed wyjazdem w pole podzespoły kombajnu zbożowego, mające kontakt z ziarnem, powinny zostać oczyszczone z resztek starego ziarna, pośladu, kurzu i pyłu, w których mogą rozwijać się drobnoustroje i szkodniki zbożowe. Jeżeli zaniedba się czyszczenie, wówczas przedostaną się one do zbieranego ziarna i zanieczyszczą go, co może być przyczyną strat podczas przechowywania ziarna [8].

Wielkość strat ziarna konsumpcyjnego po zbiorach W celu oszacowania poziomu strat i marnotrawstwa zbóż konsumpcyjnych w produkcji podstawowej (rolniczej), od momentu w którym definiowane są jako żywność, Instytut Ochrony Środowiska – Państwowy Instytut Badawczy, w ra-

Ze wszystkich poddanych ankietowaniu gospodarstw, straty zadeklarowało 154 gospodarstw w 2017 roku oraz 155 – w 2018 roku, co stanowiło ponad 60% respondentów.

Respondenci wykazywali straty podczas wszystkich czynności wykonywanych w gospodarstwie, począwszy od zbioru, przez transport ziarna z pola, ma Projekt „Opracowanie systemu monitorowania marnowanej żywności i efektywnego programu racjonalizacji strat i ograniczania marnotrawstwa żywności (PROM)” finansowany przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju w ramach programu GOSPOSTRATEG realizowany w latach 2018-2020 przez konsorcjum w składzie: Federacja Banków Żywności, Instytut Ochrony Środowiska – Państwowy Instytut Badawczy, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa oraz Polskie Towarzystwo Technologów Żywności.

1

1/2020 25

NAUKA • NAUKA • NAUKA • NAUKA • NAUKA • NAUKA gazynowanie, aż po transport do punktu skupu lub zakładu przetwórczego.

Przyczyny powstawania strat w trakcie przechowywania Określenie przyczyn strat żywności ma istotne znaczenie dla zrozumienia tego zjawiska oraz skuteczności działań zapobiegawczych.

Zebrane z pola ziarno zbóż musi zostać odpowiednio zmagazynowane, aby nadawało się do przetwarzania w późniejszym okresie. Na wielkość strat ilościowo-jakościowych ziarna jakie mogą nastąpić w tym czasie wpływ mają warunki magazynowania oraz stan ziarna kierowanego do magazynu (przede wszystkim dojrzałość, wilgotność, temperatura, czystość, stopień uszkodzenia) [1, 4, 6, 8].

Zboża należy przechowywać w specjalnie do tego celu zaprojektowanych i zbudowanych magazynach. Nie należy na cele magazynowe adaptować innych obiektów, np. wiat, garaży, strychów, gdyż nie zapewnią one szczelności i utrzymania odpowiednich dla ziarna zbóż warunków przechowywania [8]. Pod względem konstrukcyjnym magazyny zbożowe dzielą się na podłogowe (płaskie) zwykłe jednolub wielokondygnacyjne, podłogowe sąsiekowe oraz magazyny komorowe – silosy, komory. W magazynach podłogowych zwykłych ziarno składowane jest w pryzmach o wysokości do 10 m.

Są to najstarsze konstrukcyjnie rodzaje magazynów, w których ograniczone są możliwości transportu ziarna, jego dosuszania, przewietrzania, a większość prac jest wykonywana ręcznie lub z niewielkim udziałem urządzeń mechanicznych. W magazynach podłogowych sąsiekowych powierzchnia magazynowa, za pomocą stałych lub ruchomych przegród, podzielona jest na sektory (sąsieki), co pozwala na magazynowanie obok siebie różnych partii ziarna [1, 8].

Magazyny komorowe to zbiorniki, zwykle o cylindrycznym kształcie, których pojemność wynosi od kilku do kilku tysięcy ton. Mogą być wykonane w technologii ceglanej (dawniejsze konstrukcje), betonowej (trwałe, ale kosztowne) lub stalowej (najbardziej popularne). Mogą być budowane jako

samodzielne obiekty lub zespoły baterii w układzie gniazdowym lub szeregowym (rzędowym). Magazyny zbudowane w układzie gniazdowym są tańsze niż w układzie szeregowym, ale możliwości ich późniejszej rozbudowy o kolejne komory są ograniczone [1, 8].

Magazyny o konstrukcji stalowej mogą mieć ściany wykonane z blachy płaskiej (silosy o mniejszej pojemności) lub blachy falistej (silosy o pojemności 1,5-10 tys. ton). Silosy o mniejszej pojemności najczęściej mają dno w postaci leja, dostosowane do samoczynnego zsypywania ziarna do urządzeń transportowych. W silosach o dużej pojemności dno jest płaskie. W celu ograniczenia zjawiska skraplania się pary wodnej wewnątrz silosu i poprawienia izolacyjności termicznej można zastosować ściany o podwójnym płaszczu [1, 8].

W okresie przedżniwnym należy przeprowadzić ocenę stanu technicznego magazynów oraz urządzeń wykorzystywanych do transportu wewnętrznego ziarna (przenośniki, kosz zasypowy), czyszczenia (wialnia zbożowa, oddzielacze magnetyczne), dosuszania (suszarnie zbożowe). W magazynach podłogowych obowiązkowy jest przegląd dachów i okien, połączony z usunięciem wszelkich nieszczelności, przez które mogłyby przedostawać się opady atmosferyczne czy szkodniki. Przegląd silosów i magazynów komorowych powinien uwzględniać sprawdzenie szczelności i drożności otworów wentylacyjnych. Jeżeli w magazynie znajdują się partie ziarna z poprzednich zbiorów należy zweryfikować ich stan przede wszystkim pod względem ewentualnego porażenia przez szkodniki zbożowe.

Należy przeprowadzić dokładną ocenę czystości magazynów, dezynsekcję i ewentualnie ich deratyzację [8].

Nowoczesne magazyny zbożowe wyposażone są w systemy do wstępnego czyszczenia ziarna, jego dosuszania, załadunku i wyładunku, a w trakcie przechowywania jest możliwość stałego monitorowania parametrów temperaturowo-wilgotnościowych oraz przeprowadzenia wymiany powietrza w komorze (proces aktywnego wietrzenia).

Wszystkie prace, np. załadunek, wyładunek, przerzucanie ziarna z jednej

komory do drugiej, są w pełni zautomatyzowane [8].

Każda partia ziarna przed zmagazynowaniem powinna być oceniona pod kątem przydatności do składowania.

Najważniejsza zasada, którą należy przestrzegać przy przechowywaniu ziarna zbóż, to kierowanie do magazynowania ziarna suchego, czystego i wolnego od szkodników zbożowych.

Jeżeli ziarno nie zostało wcześniej oczyszczone i dosuszone konieczne jest przeprowadzenie tych procesów.

Czyszczenie i suszenie mają na celu poprawienie jakości przyjmowanego do magazynu zboża i doprowadzenie go do stanu umożliwiającego długotrwałe przechowywanie [1, 6].

Zebrane kombajnem zboże zawiera zawsze pewną ilość zanieczyszczeń.

W masie zbożowej znajdują się zanieczyszczenia nieorganiczne (np. piasek, drobne kamyki, sznurki, kawałki szkła, metali) oraz zanieczyszczenia organiczne (np. zielone części roślin, słoma, ziarna spleśniałe, zbutwiałe, uszkodzone przez szkodniki, porośnięte, nasiona chwastów, sporysz, martwe owady lub ich fragmenty). Zanim ziarno zostanie zmagazynowane zanieczyszczenia powinny być w jak największym stopniu usunięte jako zbędny balast zajmujący przestrzeń magazynową, utrudniający transport wewnętrzny oraz przeprowadzanie zabiegów konserwacji ziarna (suszenie, wietrzenie), a także mogący powodować pogorszenie cech jakościowych ziarna podczas przechowywania.

Jeżeli w masie zbożowej znajdują się zielone części roślin oraz nasiona chwastów ich usunięcie może dodatkowo przyczynić się do obniżenia wilgotności ziarna, nawet o 3% [1, 6].

Podstawowymi parametrami decydującymi o jakości ziarna oraz wystąpieniu strat ilościowych i jakościowych ziarna w trakcie przechowywania są wilgotność i temperatura. Ziarno zbierane z pola kombajnem zbożowym ma wysoką temperaturę, wynoszącą często 25-30oC. Wilgotność ziarna zależy przede wszystkim od stopnia jego dojrzałości oraz warunków pogodowych w okresie bezpośrednio poprzedzającym zbiór i podczas samego zbioru.

W naszych warunkach klimatycznych wilgotność zbieranego z pola ziarna

26 1/2020

PRZEGLĄD ZBOŻOWO MŁYNARSKI

NAUKA • NAUKA • NAUKA • NAUKA • NAUKA • NAUKA wynosi zazwyczaj 12-16%, ale w niektórych rejonach kraju zbiera się ziarno o wilgotności 18-21%, a w latach gdy występują anomalia pogodowe wilgotność może być jeszcze wyższa [6].

Wilgotność ziarna przeznaczonego do przechowywania w magazynach komorowych nie może przekraczać 15%, a ziarna kierowanego do magazynów podłogowych 16%, ale podczas składowania ziarno musi być często przerzucane. Jeżeli ziarno ma być składowane przez okres powyżej 6 miesięcy, jego wilgotność nie powinna być wyższa niż 13-13,5%, a temperatura 10oC. Według Górniaka [4] w naszych warunkach klimatycznych około 40% ziarna wymaga dosuszenia po zbiorze. W zależności od początkowej wilgotności ziarna proces suszenia przeprowadza się w sposób naturalny (samoczynne przechodzenie pary wodnej z masy zbożowej do powietrza kosztem ciepła otoczenia) lub sztuczny (z wykorzystaniem podgrzanego wcześniej powietrza). Po suszeniu ziarno musi zostać schłodzone do temperatury otoczenia, aby nie następowało jego nawilgocenie, a w konsekwencji rozwój grzybów pleśniowych [1].

Prawidłowe wysuszenie i schłodzenie ziarna nie jest jeszcze gwarancją, że w czasie dłuższego okresu przechowywania nie będą następować zmiany jakościowe ziarna. Na ziarno przechowywane w magazynie podłogowym lub silosie oddziałują bowiem zmienne warunki atmosferyczne. Dodatkowo w masie zbożowej zachodzą procesy życiowe – przebiega proces oddychania, podczas którego następuje utlenianie substancji zapasowych (sacharydów), a produktami reakcji są ditlenek węgla, woda i energia cieplna. W przypadku niewystarczającej ilości tlenu lub jego braku proces oddychania przebiega beztlenowo. Produktami oddychania beztlenowego (fermentacji) są alkohol etylowy (mogą być także kwas octowy, mlekowy i inne), ditlenek węgla i energia cieplna. W wyniku oddychania dochodzi do ubytku suchej masy ziarna (ubytki naturalne), a także wzrostu temperatury i wilgotności, zmianie mogą ulec również smak i zapach ziarna. Im wilgotność i temperatura ziarna są wyższe tym większa jest intensywność pro-

PRZEGLĄD ZBOŻOWO MŁYNARSKI

cesu oddychania i większe ubytki naturalne ziarna [1].

Intensywnie zachodzący proces oddychania, oprócz strat suchej masy ziarna, może w skrajnych przypadkach doprowadzić do samozagrzewania się masy zbożowej. Jest to jedna z podstawowych chorób masy zbożowej, polegająca na autokatalicznym przyspieszeniu procesów życiowych w wyniku czego następuje znaczne obniżenie jakości ziarna lub jego całkowite zniszczenie. Do czynników sprzyjających samozagrzewaniu się masy zbożowej należy obecność ziarna niedojrzałego (w którym intensywnie zachodzą procesy życiowe), obecność ziarna porośniętego, nasion chwastów, szkodników i drobnoustrojów, a także słabe przewodnictwo cieplne ziarna utrudniające odprowadzanie wytwarzanego ciepła na zewnątrz. Najistotniejszą rolę w wywoływaniu samozagrzewania mas zbożowych pełnią drobnoustroje, przede wszystkim grzyby pleśniowe.

Około 60% wytworzonego ciepła jest produktem metabolizmu drobnoustrojów [1].

Podczas przechowywania może nastąpić także porastanie (kiełkowanie) ziarna, ale w warunkach magazynowych występuje ono stosunkowo rzadko. Przyczyną porastania jest znaczne podwyższenie wilgotności masy zbożowej (do 30-36%) oraz odpowiednia temperatura i natlenienie. Ziarno porośnięte wykazuje zwiększoną aktywność amylolityczną oraz zwiększoną podatność enzymatyczną skrobi. Podczas porastania następuje częściowe rozłożenie związków wysokocząsteczkowych (skrobia, białka) do niskocząsteczkowych. Ziarno porośnięte nie nadaje się do przetwórstwa na cele spożywcze [5].

Duże zagrożenie dla przechowywanego ziarna stanowią szkodniki magazynowe. Największe szkody w magazynach zbożowych powodują różne gatunki owadów – chrząszcze i motyle, oraz roztocza, gryzonie i ptaki. Do najczęściej występujących szkodników ziarna należą wołek zbożowy, mklik mączny, kapturnik zbożowiec oraz roztocza. Uszkadzają one ziarno i pogarszają jego jakość. Do strat jakie powodują szkodniki magazynowe należy

zaliczyć ubytki masy ziarna wskutek zżerania, obniżenie jakości ziarna przez nagryzanie i uszkadzanie powierzchni, zanieczyszczanie odchodami, wylinkami, kokonami, oprzędami i martwymi szkodnikami, mogą także wytwarzać szkodliwe substancje chemiczne.

Wskutek aktywności życiowej szkodników dochodzi do wzrostu wilgotności i temperatury ziarna, co sprzyja rozmnażaniu się drobnoustrojów. Szkodniki magazynowe szybko się rozmnażają, w magazynach mają dużo pokarmu i w znacznym stopniu są izolowane przed wrogami naturalnymi, które mogłyby ograniczyć ich liczebność. Szybkiemu rozwojowi szkodników sprzyja wysoka wilgotność względna powietrza w pomieszczeniach magazynowych i brak lub nieprawidłowo przeprowadzane wietrzenie [8].

Podczas przechowywania ziarna należy na bieżąco monitorować jego wilgotność i temperaturę. Podstawowym zabiegiem podczas przechowywania ziarna jest jego wietrzenie. W magazynach komorowych przeprowadza się aktywne wietrzenie, które polega na wymuszonym przepływie powietrza atmosferycznego przez składowaną masę zbożową. Proces ten ma na celu wymianę powietrza w przestrzeniach międzyziarnowych (usunięcie wilgotnego i ogrzanego powietrza), obniżenie temperatury oraz wilgotności ziarna. W magazynach podłogowych proces ten polega na ręcznym szuflowaniu ziarna, przepuszczeniu ziarna przez wialnię zbożową lub wdmuchiwanie powietrza do systemu wentylacji podłogowej [1, 4]. Z przeprowadzonych badań wynika, że podstawowymi przyczynami strat w procesie przechowywania zbóż w gospodarstwach było zawilgocenie, uszkodzenia ziaren i szkodniki zarówno w 2017 roku, jak i 2018 roku. Mniejsze znaczenie miały pozostałe kategorie przyczyn oraz przyczyny inne niż wskazane w ankiecie (wykres 2). Największy udział w zestawieniu miały odpowiedzi wielokrotne (złożone), zawierające więcej niż jedną przyczynę. Niemniej jednak, rozkład deklaracji przyczyn w tej kategorii odpowiadał trendowi ogólnemu, przy czym większe znaczenie miała kategoria „szkodniki” (wykres 3).

1/2020 27

NAUKA • NAUKA • NAUKA • NAUKA • NAUKA • NAUKA Wykres 2. Podstawowe przyczyny wystąpienia strat w procesie przechowywania zbóż w 2017 i 2018 roku 80

74

71

70

Zawilgocenie Porośnięcie

Liczba wskazań

60

Pożar

50 40 30

29

24

16

14

10

3 3

2 3

4

2

0

Szkodniki Zapleśnienie

21

20

Uszkodzenia

35

Zmiana zapachu 2 2

1

2017

2

Złożone Inne

2018

Źródło: wyniki badań własnych 2019 (projekt PROM)

Wykres 3. Liczba wskazań przyczyn wystąpienia strat w kategorii „złożone” w procesie przechowywania zbóż w 2017 i 2018 roku 60

Liczba wskazań

50

50

48

Zawilgocenie

45

43

Porośnięcie

40

Pożar

30 20

28

26

Uszkodzenia Szkodniki

20 12

10

14

13

11 6

10

Zapleśnienie 8

Zmiana zapachu Inne

0 2017

2018

Źródło: wyniki badań własnych 2019 (projekt PROM)

Wskazywane proporcje strat zostały wyrażone również w masie ogólnej strat w odniesieniu do ich przyczyny, gdzie poza kategorią „złożone”, dominowały „zawilgocenie” i „uszkodzenia” oraz w mniejszym stopniu „szkodniki” zarówno w 2017, jak i 2018 roku. Średni poziom strat (wśród respondentów je deklarujących) wyniósł 2,82% w 2017 roku i 2,70% w 2018 roku. Należy jednak zauważyć wyraźną dysproporcję w średnim poziomie strat zależnie od jej przyczyny oraz różnicach między latami badań. Najwyższy odsetek wystąpił w kategorii „zapleśnienie” w obydwu latach i znacznie przewyższał pozostałe kategorie o jednolitej charakterystyce.

Przyczyną takiego wysokiego poziomu był duży zakres strat, gdzie maksymalna wartość przewyższała 40% u jednego ankietowanego. Niewielka liczba ankietowanych w tej kategorii podniosła średnią ogólną. Wyższe poziomy strat

wystąpiły w kategorii „zawilgocenie” w obydwu latach, na stabilnym poziomie kilku procent co może wskazywać na istotną role warunków wilgotnościowych w powstawaniu strat. Pozostałe kategorie prezentowały znikomy procent z wyłączeniem „innych”, których ocena jest trudna ze względu na różnorakie przyczyny wskazane w ankiecie.

Większość kategorii wykazała wyższy procent strat w 2018 roku, niemniej jednak wartości te opierają się na niewielkiej liczbie obserwacji, zwykle 1-4, gdzie jedna obserwacja może spowodować znaczną zmianę w wartościach statystycznych.

Transport Podstawowym wymaganiem stawianym środkom transportu przeznaczonym do przewozu ziarna jest ich czystość. Powierzchnia komory ładunkowej powinna być gładka, bez szpar i szcze-

lin, w których mogłyby zalegać pozostałości wcześniej przewożonych produktów, stanowiące dobre środowisko do rozwoju mikroorganizmów i szkodników zbożowych [8].

Podczas transportu ziarna zbóż nie może dojść do zmian ich właściwości organoleptycznych. Przewożone ziarno należy zabezpieczyć i chronić przed opadami atmosferycznymi oraz zanieczyszczeniami zewnętrznymi, np. kurzem, pyłem, a także szkodnikami, które zwabione zapachem mogą dostać się do ziarna z otoczenia. Do tego celu wykorzystuje się plandeki, które jednocześnie zapobiegają wysypywaniu się ziarna [8].

Jeżeli ziarno jest transportowane w opakowaniach jednostkowych (worki) lub zbiorczych (worki na paletach), wówczas opakowania powinny być zabezpieczone przed uszkodzeniami i zanieczyszczeniami zewnętrznymi. Uszkodzenie opakowań może prowadzić do strat ilościowych spowodowanych wysypywaniem się ziarna oraz potencjalnego zanieczyszczenia ziarna (straty jakościowe). Przy przewożeniu ziarna w opakowaniach jednostkowych lub zbiorczych dopuszczone jest jednoczesne przewożenie artykułów niespożywczych, jednak pod warunkiem, że nie wpływają one przez swoje właściwości na jakość ziarna zbóż [8].

W badanych gospodarstwach respondenci przeważnie sami dostarczali zbiory zbóż do odbiorcy (niemal 70% transportów w obydwu latach) lub korzystali z transportu odbiorcy (niemal 25% w obydwu latach). Sporadycznie korzystano z innych form jak usługa zewnętrzna czy z pośrednika handlowego (wykres 4).

W wyniku transportu łączne straty gospodarstw poddanych ankietowaniu wyniosły 20,97 ton w 2017 roku oraz 21,15 w 2018 roku, co daje średnio około 0,08 t na gospodarstwo oraz 0,68 t na gospodarstwo wykazujące stratę w tej kategorii. W odniesieniu do poziomu produkcji zbóż straty z tytułu transportu stanowiły 0,16% w obydwu latach. W większości strata wynikała z uszkodzeń mechanicznych (wykres 5). W kategorii „inne” głównie podawano osypanie. Zawilgocenie i nieodpowiednie parametry jakościowe stanowiły marginalny udział.

28 1/2020

PRZEGLĄD ZBOŻOWO MŁYNARSKI

NAUKA • NAUKA • NAUKA • NAUKA • NAUKA • NAUKA Wykres 4. Procentowy udział liczby transportów w zależności od metody prowadzenia dostawy do odbiorcy

liczba transportów w %

70,0 60,0

2017

50,0

2018

40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 Własny

Usługa zewnętrzna Pośrednik handlowy Transport odbiorcy

Źródło: wyniki badań własnych 2019 (projekt PROM)

Wykres 5. Przyczyny powstałych strat zbóż podczas transportu

25

21

liczba wskazań

Zawilgocenie

20

20

Nieodpowiednie parametry jakościowe

15 10 5

5

6

4

4

4

7

Uszkodzenia mechaniczne Inne

0 2017

2018

Źródło: wyniki badań własnych 2019 (projekt PROM)

Podsumowanie Produkcja podstawowa (rolnicza) jest pierwszym ogniwem łańcucha rolno-żywnościowego, w którym, podobnie jak w pozostałych ogniwach, dochodzi do strat i marnotrawstwa żywności.

W Polsce wielkość strat w produkcji zbóż konsumpcyjnych szacuje się na poziomie poniżej 2%. Mimo że procentowy udział strat zbóż w wielkości produkcji nie wydaje się duży, należy pamiętać, że w badaniu strat w produkcji podstawowej brany jest pod uwagę jedynie etap przechowywania w gospodarstwie oraz transportu nadających się do spożycia surowców, a nie cały proces uprawy.

W związku z przyjętym przez ONZ celem ograniczenia do 2030 roku o połowę marnowanej żywności, ważne jest zapobieganie i minimalizacja powsta-

wania strat w każdym ogniwie łańcucha żywnościowego, również w produkcji podstawowej. Aby podjąć działania prewencyjne na etapie przechowywania i transportu zbóż należy znać przyczyny ich powstawania.

Artykuł powstał w ramach projektu: „Opracowanie systemu monitorowania marnowanej żywności i efektywnego programu racjonalizacji strat i ograniczania marnotrawstwa żywności – PROM”, realizowanego w ramach strategicznego programu badań naukowych i prac rozwojowych GOSPOSTRATEG, finansowanego przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju. Gospostrateg 1/385753/1/2018.

LITERATURA: [1] Bryś Z. 2010. Bezpieczne przechowywanie ziarna zbóż. W: Materiały szkoleniowe

Najnowsze metody uprawy i przechowalnictwa zbóż na cele konsumpcyjne. Wydawnictwo IUNG-PIB, Puławy.

[2] Ellmann T. 2011. Wpływ poziomu ochrony roślin, nawożenia azotem i terminu zbioru na plonowanie pszenicy ozimej. Fragmenta Agronomica 28(2): 15–25.

[3] Gąsiorowski H., P. Kołodziejczyk, M. Korbas. 2004. Ziarno wadliwe. W: „Pszenica chemia i technologia”. Poznań: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne.

[4] Górniak W. 2016. Bezpieczna konserwacja i przechowywanie ziarna. Przegląd Zbożowo-Młynarski 4: 24–26.

[5] Grzesiuk S., K. Kulka. 1988. Biologia ziarniaków zbóż. Warszawa: PWN. [6] Janowicz L. 2007. Współczesne przechowalnictwo ziarna zbóż. Przemysł Spożywczy 7: 24–27.

[7] Jurga R. 2011. Prawie wszystko o uszkodzeniach ziarna zbóż. Przegląd Zbożowo-Młynarski 6: 34–37.

[8] Klejdysz T., M. Mrówczyński (red.). 2017.

Metodyka integrowanej ochrony magazynów zbożowych dla doradców. Poznań: Wydawnictwo IOR-PIB. [9] Kolowca J., J. Frączek, A. Złobecki. 1988.

Wpływ cech anatomiczno-morfologicznych ziarna pszenicy na stopień i charakter jego uszkodzeń w procesie zbioru kombajnowego. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych 351: 55–61.

[10] Noworolnik K. 2011. Wpływ terminu siewu i terminu zbioru na plonowanie i zawartość białka w ziarnie owsa. Polish Journal of Agronomy, 6: 34–37.

[11] Rozporządzenia (WE) 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z 28 stycznia 2002 ustanawiające ogólne zasady i wymagania prawa żywnościowego, powołujące Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności oraz ustanawiające procedury w zakresie bezpieczeństwa żywności. Dz. U. L 031, 01.02.2002.

[12] Sułek A. 2009. Wpływ terminu ziewu i zbioru na plonowanie oraz zawartość białka w ziarnie pszenicy jarej odmiany Nawra. Fragmenta Agronomica 26(2): 138–144.

[13] Szmigiel A., M. Kołodziejczyk, A. Oleksy, A. Złobecki, T. Hebda. 2014. Odporność ziarna odmian pszenicy ozimej na uszkodzenia mechaniczne. Fragmenta Agronomica 3(3): 102–109.

[14] Tanaś W., P. Zagajski. 2010. Wpływ automatycznej regulacji zespołów roboczych na jakość pracy kombajnów zbożowych.

Inżynieria Rolnicza 4 (122): 245–251.

Chcesz wiedzieć więcej odwiedź

www.pzmlyn.pl PRZEGLĄD ZBOŻOWO MŁYNARSKI

1/2020 29

NAUKA • NAUKA • NAUKA • NAUKA • NAUKA • NAUKA Stanisław Ignatowicz

Zakład Entomologii Stosowanej SGGW

Wołki i ich zwalczanie Streszczenie Wołki, Sitophilus sp., są pospolitymi szkodnikami magazynowanego ziarna pszenicy, jęczmienia, kukurydzy i ryżu. Powodują poważne straty gospodarcze przechowywanych zbóż obniżając nie tylko masę towarową, lecz także jakość uzyskanych z nich mąki. Dobra praktyka higieniczna odgrywa dużą rolę w ograniczeniu porażenia zbóż przez wołki. Usuwanie resztek ziarna z poprzedniego sezonu jest konieczne. Do magazynowania należy przeznaczać dobrze osuszone, zawierające 10-12% wilgotności. W celu usunięcia szkodników z masy zboża można ją gazować fosforowodorem. Zabieg ten jednak nie chroni produktu przed ponownym porażeniem. Zboże może być chronione insektycydami kontaktowymi.

Wołki są stosunkowo odporne na działanie insektycydów pyretroidowych, ale giną od fosforoorganicznych.

Słowa kluczowe: wołki, Sitophilus sp., przechowywane zboże, straty, dobra praktyka higieniczna, fumigacja, insektycydy kontaktowe.

Grain weevils (Sitophilus sp.) and their control Summary Grain weevils are frequent pests of stored wheat, barley, maize, and rice. They causes extensive economic losses in stored grain by reducing not only the amount of grain available to sell, but also the quality of flour. Good storage hygiene plays an important role in limiting infestation by the grain weevils.

The removal of infested residues from the previous season’s harvest is essential. Ensuring grain is well dried at intake is very important, and the moisture content of 10-12% is desirable. Grain stocks may be fumigated with phosphine to eliminate existing infestation. However, fumigation treatments provide no protection against re-infestation. Grain may be protected by the admixture of insecticides. Grain weevils have a low susceptibility to synthetic pyrethroids but are readily killed by organophosphorus compounds.

Key words: grain weevils, Sitophilus sp., stored grain, economic losses, good storage hygiene, fumigation, contact insecticides

Wołki, najgroźniejsze szkodniki przechowywanych zbóż, należą do rodziny ryjkowcowatych (Curculionidae), u których głowa jest wydłużona w długi, charakterystyczny ryjek osadzony z przodu pomiędzy oczyma. Gryzący aparat gębowy jest umieszczony na końcu tego ryjka razem z czułkami zgiętymi w kształcie litery „V”. W rodzinie ryjkowcowatych jest bardzo wiele szkodników roślin. Atakują różne uprawy rolne, warzywne, sady, lasy oraz magazyny produktów pochodzenia roślinnego.

Niszczą pączki, zawiązki kwiatów i owoców, liście, korzenie, młodą korę drzew i ziarno zbóż. Cztery gatunki ryjkowcowatych stwierdzono w naszych magazynach, a z nich najbardziej powszechne są wołek zbożowy (Sitophilus granarius) i wołek ryżowy (S. oryzae).

Wołki zjadają przechowywane ziarno zbóż, zanieczyszczają wylinkami i trupami, wydzielinami i odchodami, zakażają bakteriami i grzybami. Gdy występują licznie, wówczas powodują zawilgocenie i zagrzewanie się zaatakowanych produktów. Pod wpływem żerowania wołków w przechowywanym zbożu za-

chodzą poważne zmiany prowadzące zwykle do pogorszenia jego jakości.

Mąka przygotowana z „zawołczonego” ziarna jest żółtawa i może być szkodliwa dla zdrowia ludzi. Straty powodowane przez wołki są olbrzymie i dlatego należy je zwalczać zaraz po wykryciu w przechowywanym ziarnie zbóż [4, 6].

Z życia wołków Wołek zbożowy ma zmienną długość ciała, najczęściej od 4 do 5 mm.

Wielkość chrząszczy zależy od warunków, w jakich żyją, a więc od pokarmu, wilgotności i temperatury. W silnie zasiedlonych i pustych magazynach, gdy brakuje ziarna zbóż, wołki są mniejsze; wtedy długość ich ciała osiąga tylko 2 mm.

Głowa wołka jest wydłużona w wyraźny ryjek, który w przekroju jest okrągły. Ciało wołka zbożowego jest smukłe, jednolitej barwy od jasnobrązowej u młodych osobników tuż po wyjściu z poczwarki do prawie czarnej u chrząszczy dorosłych. Przedplecze jest wydłużone i pokryte drobnymi dołkami, które są w zarysie podłużne. Na pokrywach dołki układają się w regularne, głębokie

rowki. Pokrywy są zrośnięte, a błoniaste skrzydła zanikły, dlatego wołek zbożowy nie potrafi latać. Natomiast odnóża są dobrze zbudowane, mocne, pozwalają wołkom szybko biegać i wspinać się po ścianach magazynu. Lekko trącone lub zaniepokojone wołki kulą odnóża i udają martwe.

Cały rozwój wołka przebiega wewnątrz ziarniaka zbóż. Samica wygryza ryjkiem otworek w ziarnie, składa jajo i zasklepia otwór lepką substancją zmieszaną ze skrobią ziarna, która szybko twardnieje, pozostawiając na powierzchni niewidoczny gołym okiem „koreczek”. Z zewnątrz ziarno wygląda na zdrowe, ale w jego wnętrzu rozwija się larwa. Z tego powodu porażenie

30 1/2020

PRZEGLĄD ZBOŻOWO MŁYNARSKI

NAUKA • NAUKA • NAUKA • NAUKA • NAUKA • NAUKA ziarna spowodowane przez wołki nazywa się porażeniem ukrytym [4].

Jedna samica składa około 150 (do 300) drobnych jaj w ciągu życia, najwięcej w temperaturze 26oC i wilgotności ziarna ponad 14%. Poniżej 10oC i powyżej 34oC składanie jaj ustaje [6]. Rozwój jaja trwa około 4-14 dni i zależy bardzo od wilgotności ziarna i jego temperatury. W wewnątrz ziarniaka rozwija się jedna larwa wygryzając kulistą komorę. Larwa jest bez odnóży, bo nie musi wędrować – cały czas przebywa wewnątrz ziarniaka, w którym przechodzi 4 linienia, następnie zmienia się w nimfę o wydłużonym kształcie, a potem w poczwarkę. Rozwój larwy w temperaturze 25oC trwa 21 dni, a w 17oC – 84 dni. Stadium poczwarki w warunkach sprzyjających kończy się po 9 dniach. Chrząszcz po wyjściu z poczwarki pozostaje przez kilka do kilkunastu dni wewnątrz ziarna, gdzie trochę żeruje, następnie wygryza w osłonce ziarna okrągły otwór i wychodzi na zewnątrz. Po wyjściu z poczwarki chrząszcze łączą się w pary, a w kilka dni później samice składają jaja.

W ciągu roku w naszych warunkach rozwijają się 2 lub 3 pokolenia. Cały rozwój wołka zbożowego trwa 35 dni w warunkach optymalnych (temperatura 26oC i wilgotność względna powietrza 85-95%), a w niższych temperaturach znacznie się wydłuża, nawet do 150-200 dni. Dolną granicę rozwoju określa temperatura 15oC i wilgotność ziarna 12%.

Dorosłe chrząszcze przebywają pomiędzy ziarnem w pryzmach lub workach ze zbożem, uszkadzają ziarno nadgryzając je od strony zewnętrznej.

Wilgotność ziarna i powietrza wyraźnie wpływają na długość życia wołka. Osobniki dorosłe żyją przeciętnie 7-8 miesięcy, najdłużej aż 873 dni!

W tym czasie chrząszcz zjada dziennie 0,5 do 1,0 mg ziarna.

Chrząszcze są bardzo wytrzymałe na głód i niskie temperatury. W temperaturze 12oC i przy całkowitym nasyceniu powietrza parą wodną mogą one żyć 115 dni bez pobierania pokarmu.

W temperaturze 6-11oC wołki odżywiają się normalnie, lecz nie składają jaj, w 5oC prawie się nie poruszają, ale mogą żyć 150 dni. W 0oC owady dorosłe giną w ciągu 67 dni, a jaja w czasie

PRZEGLĄD ZBOŻOWO MŁYNARSKI

19 dni. W – 9oC chrząszcze są żywe przez 2 tygodnie, larwy przez 30 dni, poczwarki przez 47 dni. Po obniżeniu temperatury do – 15oC chrząszcze giną po 19 godzinach, a jaja, larwy i poczwarki jeszcze szybciej [4].

Chrząszcze wołka zbożowego unikają światła i nie lubią przeciągów, dlatego w pustych magazynach zwykle zbierają się w zacisznych i zaciemnionych kątach oraz zakamarkach, do których nie dochodzą promienie słońca i gdzie jest spokojnie.

W magazynach, nawet nieogrzewanych, temperatura rzadko bywa tak niska przez dłuższy czas, że uniemożliwia rozwój wołka. W miejscach, gdzie skupiają się chrząszcze, ziarno ma wyższą temperaturę nawet o 10oC niż w innych partiach masy ziarna. W magazynach ze zbożem w ciągu całego roku można znaleźć zarówno jaja, larwy, poczwarki i dorosłe chrząszcze. Zimą jednak jest więcej dorosłych osobników wołka, które na wiosnę wychodzą z ukrycia, intensywnie odżywiają się i składają jaja. W naszych magazynach z jaj złożonych wiosną powstaje nowe pokolenie chrząszczy w maju i czerwcu, które z kolei daje początek pokoleniu pojawiającemu się w lipcu i znowu we wrześniu. W tych miesiącach szkodniki są szczególnie liczne w przechowywanym zbożu.

Dorosły osobnik wołka ryżowego (Sitophilus oryzae L.) ma długość 2-3,5 mm, ryjek cienki, nieznacznie krótszy od przedplecza, stopniowo zwężający się ku przodowi. Ciało ma brązowe, na pokrywach cztery rude plamki. Wgłębienia na pokrywach mają kształt okrągłych płytkich dołków. Skrzydła lotne są u wołka ryżowego dobrze rozwinięte, dlatego dorosłe wołki ryżowe latają!

Rozwój wołka w ziarniakach przebiega podobnie jak u wołka zbożowego, także odbywa się wewnątrz ziarna.

Larwa wołka ryżowego wygryza kulistą komorę w ziarnie i po czterech linieniach zamienia się w poczwarkę. Można ją odróżnić od poczwarki wołka zbożowego po obecności zawiązków skrzydeł lotnych.

Chrząszcze po wylęgu kopulują i samice składają po kilka jaj dziennie. Przeciętna płodność to 380 jaj, maksymalna 576 sztuk. Optymalnymi warunkami do rozwoju jest temperatura ok. 30oC i wilgotność względna powietrza 70% wilgotności względnej powietrza. W tych warunkach szkodnik jest bardziej aktywny niż wołek zbożowy. W temperaturze 27-28oC i wilgotności względnej powietrza 90-95% rozwój całego pokolenia wołka ryżowego trwa miesiąc, w 22-24oC – 35-40 dni. Dorosłe wołka ryżowego są bardzo wrażliwe na niskie temperatury [6]. Aktywne są w temperaturach wyższych niż 11oC. W temperaturze 8-10oC chrząszcze przestają się poruszać, w 0oC giną po tygodniu, a w – 8oC już po 2 dniach. Wołek ryżowy jest bardziej wytrzymały na suszę niż wołek zbożowy i może się jeszcze żerować oraz rozmnażać się w ziarnie o wilgotności 12%. W naszych magazynach rozwijają się 2 lub 3 pokolenia szkodnika w ciągu roku [6].

Wołek ryżowy występuje głównie w strefie klimatu ciepłego i gorącego, gdzie w polu atakuje ryż i pszenicę w okresie dojrzałości mlecznej. Razem z ziarnem zebranym w polu przedostaje się do magazynów, w których kończy rozwój i dalej się rozmnaża. Wraz z ryżem został rozwleczony po całym świecie. Spotyka się go w Polsce dość często, ale zimą wytrzymuje tylko w ogrzewanych lub ciepłych magazynach.

Bardzo podobny do wołka ryżowego jest wołek kukurydzowy (Sitophilus zeamais Motsch.), którego cykl życiowy i zwyczaje są też bardzo zbliżone do wołka ryżowego [4].

Szkodliwość wołków Żerowanie licznych larw i osobników dorosłych wołków w ziarnie zbóż powoduje stratę w masie przechowywanego ziarna, jego zawilgocenie i zagrzewanie się. Wołki odżywiają się ziarnem zbóż i produktami jego przemiału. Larwy żerują tylko w tych produktach, w których możliwy jest ich rozwój, a więc w ziarnie

1/2020 31

NAUKA • NAUKA • NAUKA • NAUKA • NAUKA • NAUKA zbóż, grubych kaszach, makaronach.

Dla złożenia jaj wołki wybierają całe, nieuszkodzone i nie połamane ziarniaki pszenicy, żyta, owsa, jęczmienia, ryżu i kukurydzy. Rozwój larwy jest też możliwy w gryce, pęczaku, gruboziarnistej kaszy jęczmiennej, makaronie, zasuszonym chlebie, herbatnikach i sucharach.

Stwierdzono też rozwój i żerowanie larw wołka w nasionach żołędzi, migdałach, w prosie i w mące zbitej w twarde grudki.

Dorosłe chrząszcze zjadają te same produkty co larwy i dodatkowo mogą pożywiać się drobnymi kaszami, płatkami owsianymi, mąką, kaszą jaglaną, śrutą i otrębami. Jednak największe szkody wyrządzają w przechowywanym ziarnie zbóż. Chrząszcze żerują na ziarnie od strony zewnętrznej. Przechodzą od jednego ziarniaka do drugiego nagryzając je i częściowo uszkadzając skórkę, co ułatwia rozwój grzybów i bakterii powodujących psucie się i pleśnienie ziarna. Do tak uszkodzonego ziarna mają dostęp szkodniki wtórne, trojszyki, mkliki i rozkruszki, które powodują dalsze jego zniszczenie. Silnie zawołczone ziarno po zmieleniu na mąkę jest szkodliwe dla ludzi, gdyż zawiera cząstki martwych owadów i liczne ich odchody, które powodują zaburzenia w trawieniu.

Chrząszcze i larwy żerując uszkadzają zarodki, co obniża siłę kiełkowania ziarna siewnego.

Każdego roku w USA szkodniki magazynowe powodują straty wynoszące od 1 miliarda [2] do 5 miliardów dolarów [3]. Szczególnie dużo szkód wołek powoduje, gdy zboże jest przechowywane przez dłuższy okres czasu. W Polsce wołek zbożowy niszczy około 5% przechowywanego ziarna zbóż, a w Niemczech – 2%.Larwa wołka w czasie rozwoju wyjada około 15% zawartości ziarniaka. Jeden chrząszcz wołka może zjeść 0,5-1 mg ziarna w ciągu dnia. Około 10000 wołków w ciągu roku niszczy około 750 kg zbóż.

Zwalczanie wołków Straty ponoszone przez nas w okresie długotrwałego magazynowania produktów rolnych są olbrzymie, więc musimy ciągle walczyć ze szkodnikami magazynowymi i nie dopuszczać ich do opanowania naszych magazynów i spichrzy.

Wykryć wołki w ziarnie nie jest łatwo, gdyż ich stadia rozwojowe ( jaja, larwy, poczwarki) ukryte są wewnątrz ziarniaków. Zauważyć można osobniki dorosłe poruszające się po powierzchnia ziarna, gdy jego masa zostanie poruszona.

Można monitorować aktywność wołków w masie zboża poprzez regularne odczytywanie (przynajmniej 1-2 razy w tygodniu) temperatury ziarna zbóż składowanego w magazynie płaskim lub w silosie. Pomiar temperatury ziarna jest dokonywany za pomocą termometrów, które są rozmieszczane na kilku poziomach w odległości 1,5 m jeden od drugiego. Termometry są umieszczane w rurce plastykowej wciśniętej w ziarno.

Wysoka temperatura (zwykle >30oC) wskazuje na wysoką aktywność owadów w tym miejscu.

Pułapki na chrząszcze (np. pułapki typu „pitfall”) są też często stosowane w celu wykrycia wołków i monitorowania ich aktywności. Umieszczane są na powierzchni zboża lub w małych wzgórkach wykonanych na powierzchni ziarna. Wołki, które przemieszczają się po powierzchni zboża, wpadają do pułapek. Pułapki te, gdy są regularnie przeglądane, dostarczają cennych wskazówek o stopniu porażenia [np. 1, 9]. Pułapki podłogowe są przeznaczone do nadzorowania otoczenia masy ziarna i mogą być używane w silosach lub magazynach płaskich. Inne metody monitoringu obejmują regularne pobieranie próbek ziarna lub umieszczanie specjalnych pułapek wewnątrz ziarna.

Ziarno w magazynie powinno być skontrolowane na obecność w nim szkodników. Gdy zostanie stwierdzone porażenie ziarna przez wołki, wówczas należy jak najszybciej przystąpić do zniszczenia szkodnika. W wielu krajach, m. in. w USA, przyjęto jako próg zagrożenia liczbę 2 wołków w 1 kg ziarna, a potem nie więcej niż 75 fragmentów ciał owadów w 50 g próbce mąki [8].

W przypadku stwierdzenia silnego porażenia ziarno musi być poddane fumigacji, następnie zaprawione preparatem kontaktowym o przedłużonym działaniu.

Przechowywane produkty powinny być chronione przed szkodnikami różnymi sposobami. Najważniejsze metody polegają na stosowaniu gazowych pe-

stycydów czyli fumigacji. Fumigacja jest tanią i bardzo skuteczną metodą zwalczania szkodników w przechowywanym zbożu. Obecnie stosowany jest tylko fosforowodór, powstający pod wpływem wilgoci z fosforku glinu lub magnezu Jest to gaz, który dociera do produktów tam, gdzie nie wnikają zwykłe pestycydy. Niszczy szkodniki szybko i skutecznie. Stadia larwalne i poczwarki wołków ukryte w ziarnie są zabijane przez gazowe środki ochrony roślin. Np. zabieg gazowania poczwarek wołka zbożowego fosforowodorem w dawce 0.5 g/m² przy temp. 20°C dał następujące wyniki: LT95 – 3.9 dni i 100% śmiertelności 10 dni [5]. Fumiganty należy zalecać tylko do gazowania szczelnych pomieszczeń zamkniętych, gwarantujących wysoki standard gazoszczelności, w których wymagane stężenie gazu jest utrzymywane przynajmniej przez 3-5 dni. „Organiczne” zboże z gospodarstwa ekologicznego nie wolno gazować fosforowodorem. Należy wdrożyć metodę alternatywną polegającą na zastosowaniu gorącego powietrza przez około 6 sekund, które na wylocie z grzejnika ma temperaturę 300-350°C; zabieg taki nie uszkodzi ziarna, a zniszczy szkodniki przebywające w przestrzeni międzyziarnowej [7].

W magazynach zbożowych stosowane są też insektycydy kontaktowe o długim okresie owadobójczego działania, czyli tzw. protektanty. Można nimi ziarno opryskiwać lub zaprawiać. Preparaty kontaktowe działają na owady głównie poprzez pokrycie ciała porażając układ nerwowy, ale również poprzez przewód pokarmowy, gdy są nanoszone na ziarno (pokarm wołków). Stosowane na zboża działają tylko na formy ruchliwe, żerujące na zewnątrz ziarna. Stadia larwalne i poczwarki ukryte w ziarnie nie są zabijane. Preparaty kontaktowe należą do dwóch grup: insektycydów fosforoorganicznych i pyretroidów. Preparaty te można stosować do powierzchniowego opryskiwania pustych pomieszczeń magazynowych i do opryskiwania lub zaprawiania ziarna.

Umieszczane ziarno zbóż w magazynie można opryskiwać (zaprawiać) zapobiegawczo preparatem kontaktowym, który może je uchronić przed szkodnikami nawet przez 6 miesięcy.

32 1/2020

PRZEGLĄD ZBOŻOWO MŁYNARSKI

NAUKA • NAUKA • NAUKA • NAUKA • NAUKA • NAUKA Aparat do zaprawiania ziarna składa się z kompresora i regulatora przepływu powietrza, za pomocą którego można zmieniać szerokość strumienia dyszy ustawionej nad taśmociągiem lub przy wlocie do elewatora. Przed zabiegiem należy określić masę ziarna przesuwającego się w jednostce czasu i ilość preparatu wydatkowanego z żądaną dawką.

Po zabiegu z zastosowaniem preparatu kontaktowego magazyny częściowo lub całkowicie zapełnione należy chronić przed przywleczeniem wołków z zewnątrz. Produkty i opakowania przed złożeniem do magazynu należy kontrolować, czy nie zawierają szkodników. Kontrolą należy objąć również narzędzia i maszyny używane do pracy, a także środki transportu, które również można dezynsekować szybko działającym środkiem owadobójczym.

Magazyn i zboże trzeba utrzymywać w stanie suchym stosując właściwe wietrzenie. Wietrzyć należy w dni pogod-

ne i suche, powodując przeciągi, gdyż chłodne powietrze z zewnątrz zawiera zawsze mniej pary wodnej niż powietrze wewnątrz składu. Wietrzyć trzeba krótko, aby temperatura w magazynie pozostała wyższa niż temperatura na zewnątrz. Jeżeli na dworze jest cieplej niż w magazynie, to należy wietrzyć tylko przy niskiej wilgotności powietrza, gdyż ciepłe i wilgotne powietrze wpuszczone do chłodniejszego magazynu powoduje wilgotnienie ścian i ziarna.

Literatura [1] Buchelos C.T., Athanassiou C.G. 1999. Unbaited probe traps and grain trier: a comparison of the two methods for sampling Coleoptera in stored barley. Journal of Stored Products Research, 35 (4): 397-404.

[2] Cuperus G.W., Krischik V. 1995. Stored product management. Oklahoma State University Cooperative Extension Services Circular, E-912.

[3] FGIS. 1989. Grain Inspection Handbook, Book I. Grain Sampling. Federal Grain Inspection Service, USDA, Washington, DC.

[4] Gołębiowska Z., Nawrot J. 1976. Szkodniki magazynowe. PWRi L, Warszawa.

[5] Goto M., Kishino H., Imamura M., Hirose Y., Soma Y. 1996. Responses of the pupae of Sitophilus granarius L., Sitophilus zeamais Motschulsky and Sitophilus oryzae L. to phosphine and mixtures of phosphine and carbon dioxide. Research Bulletin of the Plant Protection Service, Japan, 32:63-67 [6] Howe R.W., Hole B.D. 1968. The susceptibility of developmental stages of Sitophilus granarius (L.) (Coleoptera, Curculionidae) to moderately low temperatures. Journal of Stored Products Research, 4:147-156.

[7] Mourier H., Poulsen K. P. 2000. Control of insects and mites in grain using a high temperature/short time (HTST) technique. Journal of Stored Products Research, 36 (3): 309-318.

[8] Toews M. D., Pearson T. C., Campbell J. F. 2006. Imaging and automated detection of Sitophilus oryzae (Coleoptera: Curculionidae) pupae in hard red winter wheat. Journal of Economical Entomology, 99: 583-591.

[9] Wakefield M. E., Cogan P. M. 1999. The use of a managed bulk of grain for the evaluation of PC, pitfall beaker, insect probe and WBII probe traps for monitoring Sitophilus granarius during the winter and summer in the UK. Journal of Stored Products Research, 35 (4): 329-338.

OGŁOSZENIA DROBNE Sprzedam:

• maszyny i urządzenia z młyna pszenno-żytniego, walce młyńskie „600” i „800”.

Tel. kom. 604 931 548

• Spółka PRM Grodzisk Wlkp., jedna z ostatnich

firm kontynuujących tradycję Przedsiębiorstw Remontowo-Montażowych Przemysłu Zbożowo-Młynarskiego PREMO, poleca swoje usługi produkcyjno-remontowe.

Oferta na stronie http://www.prmgrodzisk.pl/index.php?strona=oferta

ZBOŻOWO MŁYNARSKI

PRZEGLĄD ZBOŻOWO MŁYNARSKI

Usługi:

PRZEGLĄD

Chcesz sprzedać lub kupić używaną maszynę?

Zamieść ogłoszenie drobne w

Zamówienia do numeru 2/2020 przyjmujemy do 16 marca 2020 r.

Informacje: Małgorzata Zawadka, tel. kom. 601 318 471, tel. 22/849 92 51, redakcja@pzmlyn.pl

1/2020 33

NAUKA • NAUKA • NAUKA • NAUKA • NAUKA • NAUKA Anna Szafrańska

Instytut Biotechnologii Przemysłu Rolno-Spożywczego im. prof. Wacława Dąbrowskiego, Zakład Przetwórstwa Zbóż i Piekarstwa

Wpływ gęstości ziarna w stanie zsypnym na wartość technologiczną uzyskanej mąki Streszczenie Celem pracy było określenie wpływu gęstości ziarna w stanie zsypnym na wartość wypiekową uzyskanej mąki pszennej. Przemiał ziarna wykonano za pomocą młyna laboratoryjnego MLU-202 firmy Bühler. W badanych próbkach oznaczono: szklistość ziarna, gęstość ziarna w stanie zsypnym, a także: wilgotność, zawartość popiołu, zawartość białka, ilość i jakość glutenu, wskaźnik sedymentacyjny Zelenyʼego oraz liczbę opadania w ziarnie i produktach jego przemiału. Badane próbki ziarna charakteryzowały się zróżnicowaną wartością technologiczną pod względem gęstości ziarna w stanie zsypnym, szklistości, zawartości białka oraz zawartości popiołu całkowitego. Najniższą zawartością popiołu charakteryzowały się mąki uzyskane z pierwszego, a najwyższą – z drugiego pasażu wymiałowego. Najwyższą zawartością białka ogółem i ilością glutenu charakteryzowały się mąki uzyskane z II pasażu śrutowego. Spośród badanych mąk pasażowych, najniższą liczbą opadania cechowały się mąki z I pasażu śrutowego, a najwyższą z 2 pasażu wymiałowego. Wraz ze wzrostem gęstości ziarna w stanie zsypnym obserwowano zmniejszenie zawartości popiołu w ziarnie, a także zwiększenie zawartości białka i ilości glutenu w ziarnie i otrzymanych mąkach pasażowych. Z ziarna o wyższej gęstości w stanie zsypnym otrzymano mniejszy udział mąki z pasaży śrutowych, natomiast większy – z pasaży wymiałowych.

Słowa kluczowe: mąki pasażowe, przemiał pszenicy, wartość technologiczna, wartość wypiekowa

Influence of mass per hectolitre on the technological value of flour Summary The aim of the study was to determine the influence of mass per hectolitre to the baking value of flour. Grain was obtained by using the MLU-202 Bühler laboratory mill. The following quality parameters were determined to assess the quality of tested wheat samples and milling products: mass per hectolitre, kernel vitreousity and moisture content, ash content, protein content, gluten quantity and quality, Zeleny Index and falling number. Tested wheat samples were characterized by different technological value. Flour from first reduction passage were characterized by the lowest ash content whereas the highest was characterized by flour from second reduction passage. Grain samples with higher mass per hectolitre were characterized by lower ash content whereas obtained flours were characterizd by higher protein and gluten content.

Lower amount of break flours and higher amount of reduction flours were obtained from grain with higher mass per hectolitre.

Keywords: flour passages, grain milling, technological value, baking value of flour

Jedną z głównych gałęzi produkcji roślinnej, która ma istotny wpływ na całą gospodarkę żywnościową jest produkcja zbóż, a największe znaczenie pod względem wielkości zbiorów w Polsce ma pszenica [11]. Roczne zbiory i plony zbóż w poszczególnych latach ulegają wahaniom. Zróżnicowanie regionalne produkcji jest spowodowane m.in. czynnikami biologicznymi, agrotechnicznymi, przyrodniczymi oraz organizacyjno-ekonomicznymi, ponadto jakość ziarna w dużej mierze zależy od czynników odmianowych oraz warunków przechowywania po zbiorze [13, 21]. Zróżnicowana jakość pszenicy w naszych warunkach glebowo-klimatycznych uzasadnia więc konieczność prowadzenia corocznego monitoringu

jakości ziarna zbóż oraz mąk z nich uzyskanych pod względem cech rolniczych i technologicznych [10, 18].

Minimalne wymagania dotyczące pszenicy zwyczajnej będącej przedmiotem obrotu handlowego zaproponowano m.in. w normie PN-R-74103:1996 Ziarno zbóż – Pszenica zwyczajna. Wymagania określone w Rozporządzeniu Komisji UE nr 1272/2009 dotyczące skupu interwencyjnego pszenicy różnią się od wymagań jakościowych określonych w ww. normie, m.in. dopuszczalną zawartością zanieczyszczeń, minimalną liczbą opadania oraz gęstością ziarna w stanie zsypnym. Ze względu na wiele kierunków wykorzystania ziarna i brak jednolitego standardu jakościowego w obrocie handlowym stosowane są

różne dokumenty, definiowane przez zakłady zajmujące się przetwórstwem ziarna, pozwalające na znaczne rozszerzenie wymagań jakościowych.

Gęstość ziarna w stanie zsypnym jest wyróżnikiem jakościowym pośrednio informującym o masie właściwej i dorodności zboża. Na wartość gęstości składają się masa ziarna, masa zanieczyszczeń, a także powietrze znajdujące się w przestrzeniach między ziarnami.

Gęstość zależy od kształtu ziarniaków, dorodności, stopnia wypełnienia i struktury ziarna, grubości jego okrywy oraz ilości i jakości zanieczyszczeń. Wysoka wartość gęstości w stanie zsypnym świadczy o tym, że ziarno jest duże, dobrze wyrośnięte, dobrze wypełnione skrobią i białkiem, o zbitym bielmie

34 1/2020

PRZEGLĄD ZBOŻOWO MŁYNARSKI

NAUKA • NAUKA • NAUKA • NAUKA • NAUKA • NAUKA i gładkiej okrywie, niskiej wilgotności.

Niska wartość może wynikać z mączystej struktury bielma, pomarszczonej powierzchni ziarniaka, wydłużonego kształtu ziarna, wysokiej wilgotności ziarna, obecności ziaren porośniętych, porażenia ziarna przez szkodniki lub zbyt późno przeprowadzonych zbiorów.

Obecność w zbożu słomy, plew i lekkich organicznych zanieczyszczeń, a także sporyszu i torebek śnieci, czy obecność ziaren wydrążonych i uszkodzonych przez szkodniki również obniżają gęstość ziarna w stanie zsypnym [6, 7].

Gęstość ziarna w stanie zsypnym odzwierciedla dorodność i wykształcenie ziarna, a tym samym pośrednio przydatność tego ziarna na cele przemiałowe.

Jest jednym z najstarszych i najczęściej wykorzystywanych parametrów do oceny ziarna, który wynika m.in. z prostoty oznaczenia, niskich kosztów zakupu urządzenia pomiarowego oraz obiektywnych wyników pomiaru. Systemy oceny jakości ziarna pszenicy w różnych krajach najczęściej uwzględniają gęstość ziarna w stanie zsypnym [12]. Ziarno pszenicy o dobrej jakości powinno charakteryzować się gęstością w stanie zsypnym na poziomie co najmniej 72 kg/hl, a najlepiej – ponad 76 kg/hl. Wysoka wartość omawianego parametru wskazuje na uzyskanie w efekcie przemiału wysokiego wyciągu mąki [8]. Dla pszenicy twardej stwierdzono, że przy obniżeniu gęstości z 81,9-83,3 kg/hl do 69,1-71,6 kg/hl wyciąg mąki zmniejszył się z 72,1 do 66,4%. Gęstość ziarna w stanie zsypnym wykazuje dużą zmienność w latach oraz między gatunkami i odmianami pszenicy. Ziarno pszenicy zwyczajnej uprawiane w Polsce charakteryzuje się zróżnicowaną wartością omawianego parametru w zakresie od 61,4 do 85,3 kg/hl. Z wieloletnich badań Zakładu Przetwórstwa Zbóż i Piekarstwa Instytutu Biotechnologii Przemysłu Rolno-Spożywczego wynika, że największy udział na rynku (40-50%) stanowi ziarno o gęstości w stanie zsypnym w zakresie 76-80 kg/hl [19].

Pszenicę w Polsce przeznacza się w dużej mierze na cele konsumpcyjne, uzyskując zwłaszcza mąkę wykorzystywaną do produkcji różnego asortymentu, najczęściej do wypieku pieczywa. Uzyskanie mąki pszennej o jakości odpowiedniej do wypieku uwarunko-

PRZEGLĄD ZBOŻOWO MŁYNARSKI

wane jest użyciem ziarna o odpowiednich cechach jakościowych, ale zależy również od sposobu przemiału [1, 22].

Głównym celem przemiału ziarna pszenicy, rozumianym jako rozdrobnienie uprzednio oczyszczonego i kondycjonowanego ziarna, a także międzyproduktów przemiału (tzw. mlewa) jest uzyskanie mąki o wysokim wyciągu i akceptowalnej jakości. Powszechnie wiadomo że jakość i skład mąk pasażowych różni się między sobą m.in. zawartością białka i glutenu, wodochłonnością, liczbą opadania, zawartością skrobi i witamin oraz zawartością popiołu, a świadomość występowania tych różnić może umożliwić młynarzowi komponowanie mąki handlowej o cechach jakościowych wymaganych przez odbiorcę [1, 9].

Celem niniejszej pracy była ocena zmienności wartości technologicznej mąk pasażowych, uzyskanych z próbnego przemiału laboratoryjnego ziarna pszenicy o zróżnicowanej gęstości w stanie zsypnym.

Materiał i metody badań Materiał badawczy stanowiło sześć próbek ziarna pszenicy zwyczajnej, pochodzących z towarowej produkcji rolniczej. W ziarnie oznaczono: szklistość (PN-R-74008:1970), gęstość w stanie zsypnym (PN-EN ISO 7971-3:2010), wilgotność (PN-EN ISO 712:2012), zawartość popiołu całkowitego (PN-EN ISO 2171:2010), zawartość białka ogółem (PN-EN ISO 20483:2014-2), ilość i jakość glutenu mokrego (PN-EN ISO 214152:2015-12), wskaźnik sedymentacyjny Zelenyʼego (PN-EN ISO 5529:2010) oraz liczbę opadania (PN-EN ISO 3093:2010).

Przemiał każdej badanej próbki ziarna pszenicy przeprowadzono dwukrotnie w sześciopasażowym młynie laboratoryjnym MLU-202 firmy Bühler, według metodyki opracowanej przez Sitkowskiego [16] przy kontrolowanej wydajności młyna 6 kg ziarna/godz. (±10%).

Przed przemiałem ziarno nawilżano do odpowiedniej wilgotności, uzależnionej od jego szklistości. Stosowano następujący zestaw sit: pasaż I – 30/8xxx, pasaż II – 36/9xxx, pasaż III – 40/10xxx, pasaż 1W – 40/8xxx,

pasaż 2W – 50/9xxx, pasaż 3W – 10xxx.

Wielkość szczeliny między walcami wynosiła: pasaż II – 0,10 mm, pasaż III – 0,07 mm, pasaż 1W – 0,05 mm, pasaż 3W – 0,01 mm.

W trakcie przemiału uzyskano następujące frakcje: trzy mąki śrutowe (I, II i III śrut), trzy mąki wymiałowe (1W, 2 W i 3W), otręby grube (śrutowe) oraz otręby drobne (wymiałowe). Celem pierwszego przemiału było sporządzenie mąki ogólnej z uzyskanych mąk pasażowych. Celem drugiego przemiału było otrzymanie poszczególnych mąk pasażowych. Jednakże, w dalszych badaniach nie uwzględniono mąki uzyskanej z trzeciego śrutu i trzeciego wymiału ze względu na małe ilości mąki (wyciąg poniżej 2%), której ilość była niewystarczająca do przeprowadzenia wszystkich analiz. W próbkach pozostałych czterech mąkach pasażowych i mąki ogólnej oznaczono: ilość i jakość glutenu mokrego, zawartość popiołu, zawartość białka, liczbę opadania oraz wilgotność.

W otrębach śrutowych i wymiałowych oznaczono wilgotność, zawartość popiołu oraz zawartość białka. Wartość przemiałową próbek pszenicy oceniono na podstawie analizy podstawowych wyróżników technologicznych oraz obliczonego wyciągu mąki i współczynnika efektywności przemiału (K). Wyniki opracowano statystycznie za pomocą programu Statgraphics Centurion XV. Różnice między średnimi oceniono przy użyciu analizy wariancji ANOVA, przy poziomie istotności α = 0,05. Pierwszy czynnik doświadczenia stanowiło ziarno pszenicy o zróżnicowanej wartości technologicznej, drugi – produkty przemiału ziarna pszenicy uzyskane za pomocą młyna laboratoryjnego. Istotność różnic wartości średnich sprawdzono testem t-Tukey’a.

Wyniki i dyskusja Badane próbki ziarna pszenicy charakteryzowały się zróżnicowaną wartością technologiczną, o czym świadczy m.in. gęstość ziarna w stanie zsypnym w zakresie od 71,6 do 80,5 kg/hl (tab. 1).

Gęstość pięciu spośród sześciu badanych próbek ziarna pszenicy kształto-

1/2020 35

NAUKA • NAUKA • NAUKA • NAUKA • NAUKA • NAUKA Tabela 1. Wartość technologiczna badanych próbek ziarna pszenicy Próbka

Gęstość w stanie zsypnym (kg/hl)

Wskaźnik Zawartość białka Ilość sedymentacyjny (N×5,7) glutenu Zelenyʼego (% s.m.) (%) (cm3)

Szklistość ziarna (%)

Liczba opadania (s)

nr 1

71,6a

10a

11,7a

29a

23,8a

250a

nr 2

76,6b

28b

11,7a

36b

23,7a

256a

nr 3

78,0c

58d

13,7b

46c

29,1b

426d

nr 4

79,1d

56d

13,7bc

50cd

30,3b

418d

nr 5

80,1de

64e

13,9d

48c

30,0b

303b

nr 6

80,5e

50c

13,8cd

52d

30,4b

356c

a-e – wartości średnie w tej samej kolumnie oznaczone tą samą literą nie różnią się istotnie statystycznie przy α = 0,05

wała się powyżej 76 kg/hl, co świadczy o dobrym stopniu wypełnienia ziarniaka bielmem. Szklistość badanych próbek ziarna kształtowała się w zakresie od 10 do 64%. Próbka ziarna nr 5 charakteryzowała się szklistą strukturą bielma (szklistość 64%), natomiast pozostałe próbki ziarna cechowały się strukturą mączystą. Badane próbki ziarna charakteryzowały się także zróżnicowaną zawartością popiołu całkowitego (w zakresie od 1,62 do 1,86% s.m.). Badane próbki ziarna pszenicy spełniały wymagania jakościowe stawiane ziar-

gęstości ziarna w stanie zsypnym (powyżej 80 kg/hl), niską zawartość popiołu w ziarnie (poniżej 1,7% s.m.) (tab. 2), wysoką zawartość białka i dobrą jakość białek glutenowych (wskaźnik sedymentacyjny Zelenyʼego powyżej 46 cm3).

Najmniej korzystnymi cechami charakteryzowały się próbki ziarna nr 1 i nr 2 – o mniejszej gęstości ziarna w stanie zsypnym, mączystej strukturze bielma (szklistość poniżej 30%), wyższej zawartości popiołu (odpowiednio 1,73 i 1,86% s.m.), a także najniższej spośród badanych próbek zawartości białka.

Wraz ze wzrostem gęstości w stanie zsypnym badanych próbek ziarna stwierdzono zwiększenie zawartości białka oraz wskaźnika sedymentacyjnego Zeleny’ego Podstawowym wskaźnikiem stosowanym w ocenie właściwości przemiałowych ziarna pszenicy jest wydajność uzyskanej mąki. Wyniki bilansu przeprowadzonych przemiałów laboratoryjnych zamieszczono w tabeli 2 oraz na rysunku 1. Próbki ziarna pszenicy nr 5 i 6, które odznaczały się korzystnymi podstawowymi wyróżnikami jakościowymi, charakteryzowały się również wysoką wydajnością mąki. Próbki ziarna nr 1 i 2, pomimo że zostały ocenione najmniej korzystnie pod względem podstawowych wyróżników jakościowych charakteryzowały się wysoką wydajnością uzyskanej mąki ogółem. Wyciąg mąki kształtował się w zakresie 71,5-73,9%.

Ze wszystkich badanych próbek pszenicy uzyskano więcej mąki z pasaży wymiałowych (pierwszy i drugi wymiał od 43,4% do 49,6%), która uważana jest za lepszą jakościowo i wskazuje na dobre właściwości kaszkujące badanych pró-

Tabela 2. Bilans przemiału ziarna badanych próbek pszenicy Wyciąg mąki śrutowej (%)

Próbka I śr

II śr

III śr 1,6d

Wyciąg mąki wymiałowej (%) 1W

Otręby Otręby śrutowe wymiałowe (%) (%)

2W

3W

38,6ab 4,4a

0,4a

19,4b

6,7a

Wyciąg mąki ogółem (%)

Zawartość popiołu w ziarnie (% s.m.)

Współczynnik Zawartość popiołu efektywności Liczba w mące ogólnej przemiału Popiołowa (% s.m.)

K

73,9c

1,73bc

0,50bc

150b

670b

nr 1

16,5e 12,4d

nr 2

15,0d 11,0c

1,6cd

38,3a

6,9b 0,6ab

18,7ab

7,9ab

73,4c

1,86e

0,49bc

150b

668ab

nr 3

13,3c

9,9b

1,5bcd

39,6b

7,5c 0,7ab

17,7a

6,7a

72,5b

1,80d

0,52d

140a

717c

8,9a

nr 4

11,5a

0,9b

19,3ab

9,3b

71,5a

1,74c

0,48ab

150b

664ab

nr 5

12,6b 10,2b

1,4bc

41,3c

7,7c 0,6ab

17,7a

8,5ab

73,8c

1,68b

0,50cd

146b

684b

nr 6

13,3c

1,4ab

41,2c

7,7c 0,6ab

18,7ab

8,2ab

73,2bc

1,62a

0,46a

158c

636a

9,0a

1,3a

39,3ab 9,6d

nu na cele konsumpcyjne, określone w Rozporządzeniu komisji UE nr 2383 z dnia 11 grudnia 2009 roku, dotyczące skupu interwencyjnego, tj. zawartość białka powyżej 11,5% i wskaźnik sedymentacyjny Zelenyʼego powyżej 25 cm3. Liczba opadania badanych próbek ziarna pszenicy powyżej 250 s wskazuje na średnią i niską aktywność enzymów amylolitycznych [20]. Najkorzystniejszymi cechami pod względem wartości przemiałowej i wypiekowej charakteryzowały się próbki ziarna nr 5 i 6, które wykazywały najwyższe wartości

Wydajność produktów przemiału ziarna (%)

a-e – wartości średnie w tej samej kolumnie oznaczone tą samą literą nie różnią się istotnie statystycznie przy α = 0,05

80 70 60 50 40 30 20 10 0

Mąka śrutowa Mąka wymiałowa Mąka ogółem nr 1

nr 2

nr 3

nr 4

Otręby śrutowe nr 5

nr 6

Otręby wymiałowe

Rys. 1. Wydajność produktów przemiału badanych próbek ziarna pszenicy

36 1/2020

PRZEGLĄD ZBOŻOWO MŁYNARSKI

NAUKA • NAUKA • NAUKA • NAUKA • NAUKA • NAUKA

Zawartość popiołu (% s.m.)

bek pszenicy [8]. Na pasażach śrutowych najwięcej mąki uzyskano z pierwszego pasażu (11,5-16,5%), natomiast na drugim pasażu śrutowym uzyskano od 9,0 do 12,4% mąki. Wraz ze wzrostem gęstości ziarna w stanie zsypnym stwierdzono zmniejszanie wyciągu mąki z pasaży śrutowych, a zwiększanie z pasaży wymiałowych. Wyciąg mąki uzyskanej w trakcie przemiału był zbliżony do wyciągu mąki uzyskanej z większości przemielanych odmian pszenicy zwyczajnej na młynie laboratoryjnym MLU-202 firmy Bűhler, tj. 71-78% [4, 18].

Współczynnik efektywności przemiału K w badanych mąkach kształtował się od 140 do 158, a liczba popiołowa LP od 636 do 717. Im wyższa wartość współczynnika K (stanowiący iloraz wyciągu mąki i zawartości popiołu w mące) oraz im niższa liczba popiołowa, tym większa efektywność przemiału i przydatność do produkcji mąki jasnej [17]. Biorąc pod uwagę wartości tych wskaźników najlepiej spośród badanych próbek oceniono próbkę ziarna pszenicy nr 6, a najmniej korzystnie próbkę ziarna nr 3 (tab. 2).

Zawartość popiołu w badanych próbkach mąki ogólnej wynosiła od 0,46% do 0,52% (tab. 2) i świadczy o prawidłowo przeprowadzonym procesie przemiału ziarna [3]. Najniższą zawartością popiołu charakteryzowały się mąki z pierwszego pasażu wymiałowego (średnio 0,45% s.m.), a najwyższą – z drugiego pasażu wymiałowego (średnio 0,61% s.m.) (tab. 2, rys. 2).

Najwyższą zawartością popiołu wśród produktów przemiału charakteryzowa6,5 6,0 5,5 5,0 4,5 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0

Z

Mo nr 1

I śr nr 2

II śr nr 3

Tabela 3. Średnie wartości podstawowych parametrów charakteryzujących produkty przemiału ziarna pszenicy Próbka

Zawartość popiołu (% s.m.)

Zawartość białka ogółem (N×5,7)(% s.m.)

Ilość glutenu mokrego (%)

Indeks glutenu (%)

Liczba opadania (s)

Ziarno

1,74b

13,1b

27,8b

78a

335ab

Mąka ogólna

0,49a

11,6a

27,3ab

93bc

346bc

I śrut

0,50a

11,0a

25,6a

93c

316a

II śrut

0,51a

13,6b

32,5c

94c

332ab

1 wymiał

0,45a

11,2a

26,7ab

93bc

352bc

2 wymiał

0,61a

11,4a

27,3ab

89b

359c

Otręby śrut.

5,82d

17,7c

nie dotyczy

nie dotyczy

nie dotyczy

Otręby wym.

3,73c

17,4c

nie dotyczy

nie dotyczy

nie dotyczy

ły się otręby śrutowe (5,8%) i wymiałowe (3,7%) (tab. 3), co związane jest z budową anatomiczną ziarna pszenicy, gdyż najwięcej substancji mineralnych znajduje się bowiem w zewnętrznej części ziarna [14]. Ziarno o wyższej gęstości w stanie zsypnej charakteryzowało się niższą zawartością popiołu (rys. 2, tab. 2).

Ważnym wskaźnikiem w ocenie wartości wypiekowej mąki jest również zawartość substancji białkowych.

W tabeli 3 przedstawiono wyniki oceny zawartości białka ogółem oraz ilości i jakości glutenu w poszczególnych pasażach przemiałowych. Zawartość białka w mące ogólnej kształtowała się w zakresie od 10,1% do 12,3% s.m. i była zróżnicowana w zależności od pasażu przemiałowego (rys. 3). Zawartość białka ogółem zwiększała się wraz ze stopniem wymielania ziarna. Najwyższą zawartością białka charakteryzowały się

1W nr 4

2W nr 5

O śr

Ow

nr 6

Rys. 2. Zawartość popiołu w ziarnie pszenicy i produktach jego przemiału Z – ziarno, Mo – mąka ogólna, Iśr, IIśr; 1W, 2W – mąka z kolejnych pasaży śrutowych i wymiałowych

PRZEGLĄD ZBOŻOWO MŁYNARSKI

mąki uzyskane z drugiego pasażu śrutowego (13,6% s.m.). Podobne zróżnicowanie wyników uzyskano w badaniach Cacak-Pietrzak i in. [3] i Rothkaehl [14], gdzie stwierdzono zwiększanie zawartości białka ogółem od pierwszego do ostatniego pasażu przemiałowego. Mąki pasażowe uzyskane z ziarna o wyższej gęstości w stanie zsypnym i jednocześnie większej zawartości białka charakteryzowały się również większą zawartością białka na tle wszystkich badanych próbek. Mąki z poszczególnych pasaży przemiałowych, uzyskane z próbek ziarna nr 1 i 2, o najniższej zawartości białka, charakteryzowały się niższymi zawartościami białka w porównaniu do pozostałych badanych próbek.

Szczególnie duże zróżnicowanie obserwowane w przypadku mąki uzyskanej z pasaży śrutowych (rys. 3).

Ilość glutenu mokrego w badanych próbkach mąki kształtowała się od 18,2 do 36,1% (rys. 4) i była zróżnicowana w zależności od pasażu przemiałowego młyna i badanej próbki ziarna. Największą ilością glutenu charakteryzowały się mąki z drugiego pasażu śrutowego (tab. 3).

Podobnie jak w przypadku zawartości białka, próbki mąki uzyskane z ziarna nr 1 i 2 o najniższej ilości glutenu, charakteryzowały się znacznie niższą wartością omawianego parametru (nawet 8 punktów procentowych) w porównaniu do mąki uzyskanej z pozostałych próbek ziarna – w przypadku pasaży śrutowych, natomiast w przypadku pasaży wymiałowych różnice nie były mniejsze (rys. 4).

Badane próbki ziarna charakteryzowały się indeksem glutenu w zakresie 62-94%, a uzyskane z nich mąki w za-

1/2020 37

NAUKA • NAUKA • NAUKA • NAUKA • NAUKA • NAUKA 20

Zawartość białka (% s.m.)

18 16 14 12 10 8 6 4 2 0

Z

Mo

I śr nr 1

II śr nr 2

1W

2W

nr 3

nr 4

O śr nr 5

Ow nr 6

Rys. 3. Zawartość białka w ziarnie pszenicy i produktach jego przemiału

Ilość glutenu (%)

36 32 28 24 20 16 12 8 4 0

Z

Mo nr 1

I śr nr 2

II śr nr 3

1w nr 4

nr 5

2w nr 6

Rys. 4. Ilość glutenu mokrego oznaczona w ziarnie pszenicy i produktach jego przemiału

Indeks glutenu (%)

100 90 80 70 60 50

Z

Mo nr 1

I śr nr 2

II śr nr 3

nr 4

1w nr 5

Rys. 5. Indeks glutenu oznaczony w ziarnie pszenicy i produktach jego przemiału

2w nr 6

kresie 74-99% (rys. 5). Nie stwierdzono istotnego wpływu gęstości ziarna w stanie zsypnym na poziom omawianego wyróżnika jakościowego. Według danych literaturowych, pszenica na cele piekarskie powinna charakteryzować się indeksem glutenu w zakresie 55-100% [2]. Pieczywo uzyskane z mąki pszennej o mocnym glutenie (indeks glutenu powyżej 95) lub słabym glutenie (indeks glutenu poniżej 60) będzie charakteryzowało się gorszą jakością [5]. Wszystkie badane próbki mąk pasażowych charakteryzowały się wyższym indeksem niż ziarno pszenicy (rys. 5). Mąki uzyskane z ziarna pszenicy o najniższym indeksie glutenu charakteryzowały się największym wzrostem omawianego parametru, w porównaniu do mąk uzyskanych z pozostałych próbek ziarna.

Mąki pasażowe uzyskane z badanych próbek ziarna pszenicy charakteryzowały się niską aktywnością alfa-amylazy. Liczba opadania była zróżnicowana w zakresie od 272 do 437 s. (rys. 6). Najniższą liczbą opadania charakteryzowały się mąki z pierwszego pasażu śrutowego (średnio 316 s) (tab. 3). Wraz ze wzrostem stopnia wymielania ziarna obserwowano również wzrost liczby opadania, do średnio 359 s w mąkach z drugiego pasażu wymiałowego (rys. 6). Jednakże przy tak wysokich wartościach liczby opadania różnica ta nie ma istotnego znaczenia z technologicznego punktu widzenia i mieści się w granicach precyzji metody oznaczania liczby opadania określonych w PN-EN ISO 3093:2010 (odtwarzalność przy liczbie opadania od 350 do 379 s wynosi 39 s). W badaniach Rothkaehl [14], różnice w wartościach liczby opadania w próbkach mąki z poszczególnych pasaży przemiałowych młyna przemysłowego wynosiły 80-90 s. Zaobserwowano, że w przypadku badanych próbek ziarna o liczbie opadania poniżej 300 s (nr 1, 2 i 5), mąki pasażowe zawsze charakteryzowały się wyższą wartością omawianego parametru.

Mąki pasażowe uzyskane z ziarna badanych próbek nr 1, 2 i 5, wykazywały wyższe wartości omawianego parametru (w zakresie od 9 do 66 s) niż ziarno, z którego je otrzymano (odpowiednio

38 1/2020

PRZEGLĄD ZBOŻOWO MŁYNARSKI

NAUKA • NAUKA • NAUKA • NAUKA • NAUKA • NAUKA ły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego Akademii Rolniczej w Warszawie.

450 Liczba opadania (s)

400

8. Jurga R. 1994. Wartość technologiczna ziarna pszenicy. Przegl. Zboż.-Młyn., 38 (2), 19-21.

350 300

9. Jurga R. 2010. Modyfikacja właściwości użytkowych mąki pszennej. Przegl. Zboż.-Młyn., 4, 36-39.

250 200

10. Kuchciak J., A. Czubaszek. 2016. Ocena wartości technologicznej ziarna pszenicy pochodzącego od różnych grup producentów. Przegl. Zboż.-Młyn., 2, 32-35.

150 100 50 0

Z

Mo nr 1

I śr nr 2

1W

II śr nr 3

nr 4

nr 5

2W nr 6

Rys. 6. Liczba opadania oznaczona w ziarnie pszenicy i produktach jego przemiału

liczba opadania na poziomie 250 i 300 s) (rys. 6). Natomiast w przypadku mąki uzyskanej z badanych próbek ziarna o liczbie opadania powyżej 350 s, stwierdzono zawsze niższe wartości liczby opadania.

Wnioski 1. Ziarno badanych próbek pszenicy było zróżnicowane pod względem wyróżników określających jego właściwości przemiałowe, takich jak: gęstość w stanie zsypnym, szklistość ziarna, wskaźnik sedymentacyjny Zeleny’ego, zawartość popiołu, natomiast różnice między badanymi próbkami w uzyskanym wyciągu mąki ogółem były niewielkie, rzędu 2,4%.

2. Pod względem technologicznym najwyżej oceniono ziarno o numerach próbek 5 i 6, które charakteryzowało się wysoką gęstością w stanie zsypnym, dosyć niską zawartością popiołu oraz wysoką zawartością białka, co przełożyło się na wysoki wyciąg uzyskanej mąki o korzystnych cechach jakościowych.

3. Wraz ze wzrostem gęstości ziarna w stanie zsypnym obserwowano zmniejszenie zawartości popiołu w ziarnie, a także zwiększenie zawartości białka i ilości glutenu w ziarnie i otrzymanych mąkach pasażowych. Z ziarna o wyższej gęstości w stanie zsypnym otrzymano mniejszy udział mąki z pasaży śrutowych, natomiast większy z pasaży wymiałowych.

4. Ogólna wydajność mąk uzyskanych w wyniku próbnego przemiału laboratoryjnego była wysoka i kształ-

PRZEGLĄD ZBOŻOWO MŁYNARSKI

towała się powyżej 70%. Wyciąg mąk wymiałowych (pierwszy i drugi wymiał) uważanych za lepsze jakościowo był wyższy niż wyciąg mąk śrutowych (pierwszy i drugi śrut). Największe wyciągi mąki uzyskano z pierwszych pasaży wymiałowych.

5. Zawartość białka ogółem w mąkach śrutowych jak i wymiałowych wzrastała od pierwszego do drugiego pasażu. Ilość wymytego glutenu była najwyższa w mące z drugiego śrutu, natomiast w mąkach z pozostałych pasaży ilość glutenu była na podobnym poziomie. Jakość glutenu nie była znacząco zróżnicowana między poszczególnymi pasażami przemiałowymi.

Spis literatury 1. Bogaczyński K. 2012. Ocena wyników przemiału. Przegl. Zboż.–Młyn,. 9, 21-25.

2. Bonfil D.J., E.S. Posner. 2012. Can bread wheat quality be determined by gluten index? Journal of Cereal Science 56 (2), 115-118.

3. Cacak-Pietrzak G., A. Ceglińska, T. Haber, M. Woś. 2000. Porównanie wartości technologicznej pszennych mąk pasażowych.

Przegl. Zboż-Młyn.,7, 23-27.

4. Cacak-Pietrzak G., E. Gondek. 2010. Właściwości przemiałowe ziarna orkiszu i pszenicy zwyczajnej. Acta Agrophysica, 16 (2), 263-273.

5. Ćurić D., D. Karlović, D. Tušak, B. Petrović, J. Ðugum. 2001. Gluten as a standard of wheat flour quality. Food Technol. Biotechnol. 39 (4), 353-361.

6. Dziki D. 2004. Metody oceny właściwości przemiałowych ziarna pszenicy, Postępy Nauk Rolniczych 2, 103-115.

7. Jakubczyk T., T. Haber. (red). 1983. Analiza zbóż i przetworów zbożowych. Skrypt Szko-

11. Kulikowski R. 2013. Produkcja i towarowość rolnictwa w Polsce. Przemiany i zróżnicowania przestrzenne po II wojnie światowej.

PAN IGiPZ, Warszawa.

12. Manley M., M.L. Engelbrecht, P.C. Williams, M. Kidd. 2009. Assessment of variance in the measurement of hectolitre mass of wheat, using equipment from different grain producing and wxporting countries.

Biosystems Engineering (103), 176-186.

13. Muste S., C. Modoran, S. Man, V. Muresan, A. Bioru 2010. The influence of wheat genotype on its quality. J. Agroaliment. Proc.

Technol., 16 (2), 99-103.

14. Rothkaehl J. 2006. Zmienność wartości technologicznej mąki odbieranej z poszczególnych pasaży przemiałowych młyna przemysłowego. Przegl. Zboż.-Młyn. 10, 9-13.

15. Rozporządzenie Komisji (UE) NR 1272/2009 z dnia 11 grudnia 2009 r. ustanawiające wspólne szczegółowe zasady wykonania rozporządzenia Rady (WE) nr 1234/2007 w odniesieniu do zakupu i sprzedaży produktów rolnych w ramach interwencji publicznej.

16. Sitkowski T. 1993. Opracowanie kompleksowej metody oceny wartości przemiałowej ziarna pszenicy. Maszynopis CLTPiPZ, Warszawa.

17. Sitkowski T. 2011. Metodyka oceny wartości przemiałowej ziarna na podstawie wyników przemiału laboratoryjnego. Przegl. Zboż.-Młyn. 2, 35-36.

18. Stępniewska S., E. Słowik. 2016. Ocena wartości technologicznej wybranych odmian pszenicy ozimej i jarej. Acta Agrophysica, 23 (2), 275-286.

19. Szafrańska A. 2016. Wartość technologiczna ziarna ze zbiorów 2016 roku. Przegl.

Zboż.-Młyn. 6, 50-54.

20. Szafrańska A., J. Rothkaehl. 2011. Liczba opadania a maksymalna lepkość kleiku skrobiowego maki pszennej. Przegl. Zboż.-Młyn., 1, 31-34.

21. Sułek A., B. Jaśkiewicz. 2015. Regionalne zróżnicowanie produkcji pszenicy w Polsce. Roczniki Naukowe Stowarzyszenie Ekonomistów Rolnictwa i Agrobiznesu. 17(4), 308-313.

22. Vizitiu D., M. Ognean, I. Danciu. 2012. Rheological evaluation of laboratory mills.

Bulletin UASVM Agriculture, 69 (2), 440-44.

1/2020 39

NAUKA • NAUKA • NAUKA • NAUKA • NAUKA • NAUKA Joanna Czerech, Iwona Konopka

Katedra Przetwórstwa i Chemii Surowców Roślinnych Wydział Nauki o Żywności, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

Porównanie właściwości przeciwutleniających wybranych przetworów zbożowych Streszczenie W pracy przedstawiono wyniki badań jedenastu handlowych mąk, kasz, płatków i otrębów. W produktach oznaczono ogólną zawartość związków fenolowych metodą Folina-Ciocalteu, aktywność przeciwutleniającą ekstraktów z przetworów za pomocą reakcji z rodnikiem DPPH oraz przy wykorzystaniu aparatu Rancimat, mierzącego stabilność oksydacyjną oleju rzepakowego. Do oznaczeń wykorzystano ekstrakty uzyskane przez ekstrakcję produktu 80% metanolem. Zawartość związków fenolowych w produktach w przeliczeniu na D-katechinę wyniosła od 4,1 mg/100 g w mące pszennej typ 650 do 53,0 mg/100 g płatków z nasion amarantusa. Najwyższą aktywność w kierunku zmiatania rodnika DPPH miały płatki gryczane, amarantusowe i owsiane. Z kolei najwyższy potencjał przeciwutleniający oznaczono dla płatków gryczanych, mąk razowych (pszenna i żytnia) oraz płatków amarantusa.

Słowa kluczowe: związki fenolowe, właściwości przeciwutleniające, ziarno zbóż, pseudozboża

Comparison of antioxidative properties of selected cereal-based products Summary Samples of eleven cereal products – flours, groats, flakes and brans were taken to the studies. Products were used to determine total phenolic compounds

by Folin-Ciocalteu method, ability to quench of DPPH radical and their antioxidative potential in the Rancimat assay, which determines the oxidation stability of oils. To studies were used extracts prepared by extraction of products by 80% methanol. The total content of phenolic compounds measured as D-catechin equivalent ranged from 4,1 mg/100g in wheat flour type 650 to 53,0 mg/100g of amaranth seeds flakes. Buckwheat, amaranth and oat flakes had the highest activity towards quenching the DPPH radical. In turn, the highest antioxidant potential was determined for buckwheat flakes, wholemeal flour (wheat and rye) and amaranth flakes.

Keywords: phenolic compounds, antioxidative properties, cereal grain, pseudocereals

Zboża i ich przetwory stanowią główny surowiec energetyczny w diecie człowieka. Szczególnie zalecane w codziennej diecie są produkty z całego ziarna. Ważne jest również zachowanie różnorodności spożywanych przetworów, gdyż poszczególne surowce mają odmienne walory odżywcze i smakowe.

Na rynku oprócz znanych powszechnie przetworów ze zbóż chlebowych, wykorzystuje się również ziarno/nasiona roślin mniej konwencjonalnych, np. gryki i amarantusa.

Przetwory ze zbóż i pseudozbóż są źródłem licznych składników prozdrowotnych, m.in. błonnika oraz małocząsteczkowych związków bioaktywnych, takich jak m.in. polifenole, sterole, karotenoidy i tokochromanole [1, 12, 20, 25].

Spożywanie tych związków z dietą obniża ryzyko rozwoju nowotworów, miażdżycy, cukrzycy, chorób nerek i chorób

reumatycznych [7]. Jest to w szczególności efekt ich właściwości przeciwutleniających, które są kluczowym elementem w prewencji chorób, których przyczyną są wolne rodniki [7]. Silne właściwości przeciwutleniające mają zwłaszcza polifenole [14, 21]. Wpływają one na obniżenie ciśnienia krwi, zmniejszenie agregacji płytek i rozszerzanie naczyń krwionośnych przez uwalnianie tlenku azotu, a także przywrócenie prawidłowych funkcji śródbłonka, narażonego na działanie nasyconych tłuszczów i papierosów [7]. Mają również korzystne działanie przy leczeniu cukrzycy, gdyż obniżają poziom glukozy we krwi, dzięki regulacji enzymów związanych z metabolizmem glukozy, stymulacji wydzielania insuliny, ograniczeniu wchłaniania węglowodanów w jelicie i poprawie funkcjonowania komórek beta trzustki.

W diecie diabetyków najważniejsza jest

obecność kwasów ferulowego i kumarowego, które wzmagają produkcję glikogenu i wzrost poziomu insuliny we krwi [6]. Te prozdrowotne właściwości mają jednak tylko te polifenole, które zostaną wchłonięte z przewodu pokarmowego.

Takie cechy ma zwłaszcza frakcja polifenoli wolnych, niezwiązanych z frakcją lignocelulozową [12, 19].

Celem prezentowanej pracy jest ocena zawartości wolnych związków fenolowych ogółem, zdolności do zmiatania rodnika DPPH oraz wydłużenia czasu indukcji oleju rzepakowego przez ekstrakty metanolowe z wybranych handlowych produktów zbożowych. Przeprowadzone badania mają na celu porównanie przetworów otrzymanych zarówno z jednego gatunku zboża (np. pszenicy), jak i przetworów znajdujących się w obrębie jednej grupy (np. kasze, płatki), otrzymanych z różnych surowców.

40 1/2020

PRZEGLĄD ZBOŻOWO MŁYNARSKI

NAUKA • NAUKA • NAUKA • NAUKA • NAUKA • NAUKA Część doświadczalna Surowiec do badań stanowiło 11 handlowych przetworów zbożowych, których podstawową charakterystykę wartości odżywczej przedstawiono w tabeli 1.

ce Eppendorf 5810R (1600 obr/min. przez 10 min). Absorbancję zmierzono za pomocą czytnika mikropłytek FLUOstar OMEGA przy długości fali 720 nm. Oznaczenie wykonano w dwóch powtórzeniach. Zawartość polifenoli ogółem obliczono na podstawie krzywej wzorcowej roztworu D-katechiny.

Tabela 1. Podstawowy skład chemiczny (w g na 100 g produktu) badanych prób przetworów zbożowych (na podstawie deklaracji producenta na opakowaniu). kcal

białko

węglowo-dany

tłuszcz

błonnik

mąka pszenna typ 650 (Tesco)

341

11,0

68,8

1,6

3,5

mąka pszenna razowa typ 1850 (Melvit)

332

11,0

63,0

2,3

7,6

mąka żytnia typ 720 (Szczepanki)

327

5,9

77,4

1,7

b.d.

mąka żytnia razowa typ 2000 (Melvit)

334

8,0

66,0

2,2

9,0

kasza jęczmienna pęczak (Kupiec)

362

8,4

74,9

2,0

5,4

kasza owsiana (Cenos)

376

12,0

65,0

7,9

3,7

płatki gryczane (Szarłat*)

356

12,2

70,0

3,0

b.d.

Produkt

płatki z nasion amarantusa (Szarłat**)

409

16,2

51,7

7,2

13,6

płatki owsiane górskie (Kros)

366

11,9

69,3

7,2

b.d.

płatki owsiane zwykłe (Tesco)

376

12,0

62,0

7,2

6,9

otręby owsiane (Dr Zdrowie)

361

18,0

46,0

7,7

b.d.

* + witaminy B1 i B2 0,866 mg ** + skwalen 401,9 mg, witamina B2 1,8 mg, fosfor 648 mg, magnez 301 mg, żelazo 6,4 mg, cynk 3,1 mg, wapń 248 mg, potas 546 mg

Ekstrakcja związków fenolowych Zastosowano 3-krotną ekstrakcję próbek przetworów zbożowych 80% metanolem. Do oznaczenia pobrano 0,2 g produktów zbożowych, wcześniej rozdrobnionych w młynku laboratoryjnym typu WZ-1 firmy Spomasz, które następnie ekstrahowano metanolem w ilości 1 ml, wytrząsając 10 minut w urządzeniu Thermomixer comfort firmy Eppendorf. Próbki odwirowano w wirówce Centrifuge 5417 R firmy Eppendorf (1600 obr/min przez 10 minut), a następnie zlewano ekstrakt znad osadu. Wykonano trzy odrębne ekstrakcje dla każdego przetworu. Uzyskane ekstrakty połączono i wysuszono do sucha w aparacie wyparnym rotacyjnym R-210 firmy Buchi w temperaturze 45oC. Analiza zawartości związków fenolowych Ogólną zawartość związków fenolowych oznaczano metodą Folina-Ciocalteu [2]. Do 0,5 ml ekstraktu dodano 0,5 ml odczynnika Folina-Ciocalteu, 3 ml 14% węglanu sodowego oraz 6 ml wody destylowanej.

Następnie próbki odwirowano w wirów-

PRZEGLĄD ZBOŻOWO MŁYNARSKI

Oznaczenie aktywności przeciwutleniającej ekstraktów za pomocą testu DPPH Oznaczenie aktywności przeciwutleniającej polegało na określeniu % zmiatania rodnika 2,2-difenylo-1-pikrylohydrazylu (DPPH) przez ekstrakty metanolowe przetworów zbożowych [15]. Do 1 ml mieszaniny dodawano 2 ml roztworu DPPH. Następnie próbki inkubowano przez 60 minut, bez dostępu światła, po czym poddano je badaniu spektrofotometrycznemu przy długości fali 517 nm. Próbkę kontrolną stanowił roztwór DPPH z wodą destylowaną. Oznaczenie wykonano w dwóch powtórzeniach.

Ocena potencjału przeciwutleniającego ekstraktów w teście Rancimat Potencjał przeciwutleniający przetworów zbożowych oznaczano za pomocą urządzenia Rancimat. W oznaczeniu wykorzystano zjawisko hamowania utleniania oleju rzepakowego przez przeciwutleniacze zawarte w ekstraktach przetworów zbożowych. Wzrost stabilności oksydacyjnej prób oleju z dodatkiem przetworów (wydłużenie czasu indukcji) obliczono w stosunku do próby zerowej – czystego

oleju rzepakowego. Do próbówki reakcyjnej wprowadzono ekstrakt odpowiadający 0,1 g przetworu zbożowego, następnie dodano 2,5 ml oleju rzepakowego rafinowanego. Utlenianie przeprowadzono w temperaturze 110°C przy przepływie powietrza 20 l/godz. Oznaczenie wykonano w dwóch powtórzeniach.

Analiza statystyczna wyników Szczegółowe metodyki badań przedstawiono w pracy Czerech [3]. Uzyskane wyniki badań analizowano statystycznie przy użyciu programu Statistica 13.1 PL (StatSoft, Kraków, Polska). Zastosowano jednoczynnikową analizę wariancji oraz wyznaczono korelacje wybranych wyróżników na poziomie istotności α = 0,05.

Wyniki badań i ich dyskusja Zawartość związków fenolowych w badanych przetworach zbożowych Zawartość związków fenolowych ogółem w badanych przetworach zbożowych przedstawiono w tabeli 2.

Największą ilością związków fenolowych charakteryzowały się płatki z nasion amarantusa (53,0 mg/100 g), a najmniejszą mąka pszenna typ 650 (4,1 mg/100 g).

Biorąc pod uwagę mąki jasne ok. 4-krotnie bardziej zasobna w polifenole była mąka żytnia niż pszenna (15,5 vs. 4,1 mg/100 g).

Różnica ta była mniejsza w przypadku mąk razowych, ale także tutaj mąka żytnia górowała nad pszenną (29,8 vs. 17,0 mg/100 g).

Wśród pozostałych produktów najwięcej polifenoli oznaczono w płatkach z nasion amarantusa (37,5 mg/100 g). Płatki owsiane górskie charakteryzowały się niemal dwukrotnie wyższą zawartością tych związków niż zwykłe (38,0 vs. 18,8 mg/100 g).

Podobną do płatków owsianych górskich ilość związków fenolowych zawierały płatki gryczane (37,5 mg/100 g). Otręby owsiane, jak również kasza owsiana wykazywały podobną zawartość polifenoli co płatki owsiane górskie (odpowiednio 39,0 i 39,8 mg/100 g). Kasza jęczmienna pęczak zawierała jedynie 11,3 mg związków fenolowych w 100 g.

Piątkowska i in. [18] analizowali różne odmiany owsa pod kątem zawartości związków fenolowych w całym ziarnie, plewie i poszczególnych frakcjach – bielmie i otrębach. Średnia zawartość polifenoli (w przelicze-

1/2020 41

NAUKA • NAUKA • NAUKA • NAUKA • NAUKA • NAUKA Tabela 2. Zawartość polifenoli ogółem oraz aktywność i potencjał przeciwutleniający ekstraktów metanolowych z badanych przetworów zbożowych.

Produkt

Zmiatanie Polifenole ogółem rodnika DPPH [mg/100 g s.m.] [%] średnia

SD

średnia

SD

Wydłużenie czasu indukcji oleju [%] średnia

SD

mąka pszenna typ 650 (Tesco)

4,1a

0,00

24,6a

2,91

9a

0,5

mąka pszenna razowa typ 1850 (Melvit)

15,5c

0,71

37,8b

3,11

21

1,4

mąka żytnia typ 720 (Szczepanki)

17,0c

2,83

35,3b

2,26

16b

0,2

mąka żytnia razowa typ 2000 (Melvit)

29,8d

1,77

57,9d

3,66

27d

4,3

kasza jęczmienna pęczak (Kupiec)

11,3b

0,35

34,0b

4,81

17b

3,0

kasza owsiana (Cenos)

39,8e

5,30

46,2c

4,41

15b

0,4

płatki gryczane (Szarłat*)

38,0e

0,42

68,3e

5,84

35e

0,3

płatki z nasion amarantusa (Szarłat**)

37,5e

3,89

69,0e

4,3

20c

0,4

płatki owsiane górskie (Kros)

18,8c

2,47

48,2c

2,05

14b

3,7

poddana obróbce termicznej. Badania wykazują jednak, że w niektórych przypadkach zastosowanie wysokiej temperatury sprzyja wzrostowi niektórych frakcji związków fenolowych, np. wybranych wolnych kwasów fenolowych w kaszach gryczanych prażonych, co ma związek z ich uwalnianiem z połączeń nierozpuszczalnych [13]. Podobne zjawisko (wzrost polifenoli ogółem o 6%) zaobserwowano w ekstrudatach żytnich po zastosowaniu wyższej temperatury ekstruzji [8].

Wzrost polifenoli ogółem obserwowany jest również podczas przygotowania ciasta i wypieku pieczywa, szczególnie z zastosowaniem zakwasu [4].

Wartości w kolumnach oznaczone tą samą literą nie różnią się statystycznie istotnie (p<0.05)

Aktywność i potencjał przeciwutleniający ekstraktów metanolowych z przetworów zbożowych

niu na kwas chlorogenowy) w ziarnie wyniosła 181,8 mg/100 g, natomiast w otrębach 189,9 mg/100 g. Badania Filipiak-Florkiewicz i in. [5] wykazały zawartość polifenoli ogółem (w przeliczeniu na kwas galusowy) w otrębach owsianych wynoszącą 41,5 mg/100 g oraz w płatkach owsianych wynoszącą 37,8 mg/100 g. Faron i in. [4] określili zawartość związków fenolowych (w przeliczeniu na kwas ferulowy) na poziomie 4,5 mg/100 g w mące pszennej typ 650, 16,3 mg/100 g w mące pszennej typ 2000, 18,5 mg/100 g w mące żytniej typ 720 i 21,1 mg/100 g w mące żytniej razowej. W badaniach Konopki i in.

[12] nad różnymi mąkami chlebowymi najmniejszą zawartością polifenoli odznaczała się mąka pszenna wyciągowa (37,2 mg/100 g), następnie mąka żytnia wyciągowa (100,5 mg/100 g), mąka pszenna razowa (182,2 mg/100 g), największą zaś mąka żytnia razowa (281,2 mg/100 g) – wyniki podawano w tej pracy w przeliczeniu na D-katechninę. Z badań Yu i in. [24] również wynika, że mąki z pełnego przemiału charakteryzująsięwyższązawartościązwiązków fenolowych (średnio 220 mg/100 g w przeliczeniu na kwas ferulowy) niż mąki jasne/wyciągowe (średnio 131 mg/100 g).

Zawartość związków fenolowych w nasionach amarantusa, w zależności od odmiany, wynosi od 39,2 do 56,2 mg/100 g (w przeliczeniu na kwas kawowy) [10].

Jęczmień zawiera (w przeliczeniu na

Wyniki badań aktywności przeciwutleniającej wyrażonej jako wskaźnik zmiatania rodnika DPPH oraz jako wskaźnik ochrony utlenianego oleju przedstawiono w tabeli 2. Wszystkie produkty wykazały aktywność w kierunku zmiatania rodnika DPPH, przy czym najmniejszą aktywność stwierdzono dla ekstraktu z mąki pszennej typ 650 (24,6%), a największą dla ekstraktów z płatków z nasion amarantusa, gryki i ziarna owsa (68,3-70,5%). Z kolei największy potencjał przeciwutleniający (zwiększenie stabilności oksydacyjnej oleju) oznaczono dla czterech produktów: płatków gryczanych, mąki żytniej razowej, mąki pszennej razowej oraz płatków z nasion amarantusa, które wydłużyły czas indukcji oleju odpowiednio o 35, 27, 21 i 20%.

Najmniejszy wpływ ochronny na utleniany olej miał ekstrakt z mąki pszennej typ 650, który wydłużył czas indukcji jedynie o 9%. Na rys. 1 przedstawiono równania regresji przedstawiające zależności pomiędzy aktywnością i potencjałem przeciwutleniającym ekstraktów a ogólną zawartością polifenoli w ekstraktach.

Dane przedstawione na rys. 1 wskazują na silną korelację pomiędzy zawartością polifenoli w ekstrakcie a skutecznością zmiatania rodnika DPPH (R2=0,8008) oraz na słaby związek z możliwością wydłużenia czasu indukcji oleju rzepakowego (R2=0,137).

Badania nad aktywnością/potencjałem przeciwutleniajacym przetworów zbożowych są liczne, ale ich interpretacja

płatki owsiane zwykłe (Tesco)

53,0f

2,83

70,5e

3,57

17b

2,5

otręby owsiane (Dr Zdrowie)

39,0e

4,95

63,2de

3,51

17b

0,1

kwas galusowy) w zależności od odmiany, od ok. 88 do 146 mg polifenoli ogółem w 100 g [1]. Zdecydowanie najwięcej polifenoli zawiera ziarno gryki.

Badania Hęś i in. [9] wykazały, że zawartość polifenoli ogółem w ziarniakach gryki różnych odmian mieści się na poziomie 63-68 mg/g (w przeliczeniu na kwas galusowy). Według Hodzic i in.

[10] najwięcej polifenoli, wyrażonych jako ekwiwalent kwasu galusowego, znajduje się w ekstraktach uzyskanych z gryki, następnie żyta, owsa, jęczmienia, natomiast najmniej z pszenicy. Wykazali równocześnie, że produkty z pełnego ziarna charakteryzują się wyższą zawartością związków fenolowych.

Podsumowując tę część badań należy stwierdzić, że rafinowane bielmo ziarniaków jest stosunkowo ubogim źródłem związków o charakterze przeciwutleniającym (wynik oceny mąki pszennej typ 650). Na zawartość związków fenolowych w produkcie wpływa sposób obróbki ziarna. Wszelkie zabiegi, mające na celu pozbawienie produktu części okrywy, prowadzą do zmniejszenia w nim zawartości polifenoli. Stosowana w trakcie produkcji obróbka termiczna lub hydrotermiczna może prowadzić do obniżenia zawartości termolabilnych związków fenolowych. Udowadniają to np. badania Worobiej i in. [23], z których wynika, iż przetwory z amarantusa (płatki i popping) odznaczają się niższą zawartością polifenoli, niż mąka, która nie została

42 1/2020

PRZEGLĄD ZBOŻOWO MŁYNARSKI

NAUKA • NAUKA • NAUKA • NAUKA • NAUKA • NAUKA 80

%

y = 0,96x + 23,942 R² = 0,8008

y = 0,1707x + 14,195 R² = 0,137

4. Oznaczenia dla produktów należących do jednej grupy (mąki/kasze/płatki) różnią się między sobą istotnie, co świadczy o tym, że to pierwotna zawartość związków przeciwutleniających w surowcu decyduje głównie o ich zawartości w produkcie (mniej istotny jest wpływ zastosowanych zabiegów technologicznych).

0 0

10

20

30

40

50

60

zawartość polifenoli ogółem [mg/100 g] Zmiatanie rodnika DPPH [%]

Wydłużenie czasu indukcji [%]

Rys. 1. Zależność wydłużenia czasu indukcji oleju rzepakowego (%) oraz zdolności zmiatania rodnika DPPH (%) przez związki fenolowe obecne w ekstraktach z przetworów zbożowych

i dyskusja jest utrudniona przez stosowanie różnych protokołów ekstrakcji, stosowanych testów oraz jednostek, w których przedstawiane są wyniki. Badania Filipiak-Florkiewicz i in. [5] na płatkach i otrębach owsianych wykazały, że średnia aktywność przeciwutleniająca, wyrażona jako ekwiwalent Troloksu, wynosiła dla tych produktów od 6,2 do 6,4 μmol/g. Faron i in.

[4] badali potencjał przeciwutleniający ekstraktów metanolowych przetworów pszennych i żytnich za pomocą urządzenia Rancimat. Czas indukcji oleju z ekstraktem mąki pszennej wynosił 9,6 h dla mąki wyciągowej i 10,4 h dla razowej, natomiast dla mąk żytnich odpowiednio 9,7 h i 9,8 h, względem 8,3 h dla próby kontrolnej (olej). Badania Yu i in. [24] dotyczące aktywności przeciwutleniającej mąk pszennych pełnoziarnistych i wyciągowych udowodniły, iż w przypadku oznaczania aktywności metodą zmiatania rodnika DPPH to mąki wyciągowe odznaczały się wyższą aktywnością, wyrażoną jako ekwiwalent Troloksu – średnio 4,82 μmol TE/g, natomiast w przypadku mąk pełnoziarnistych było to średnio 4,53 μmol TE/g.

Odwrotne wyniki uzyskali ci sami autorzy w przypadku oznaczenia metodą ORAC, gdyż mąki wyciągowe osiągnęły średnio 12,52 μmol TE/g, zaś pełnoziarniste 35,74 μmol TE/g. Hęś i in. [9] badali właściwości przeciwutleniające ekstraktów z gryki w teście DPPH. W zależności od odmiany gryki, ekstrakty metanolowe charakteryzowały się zdolnością zmiatania tego rodnika na poziomie 61-64%. Nieco wyższe wartości skuteczności zmiatania tego rodnika (ok. 80%) stwierdzono dla ekstraktów pieprzu czarnego ziarnistego [15]. Paśko i in. [17] przeprowadzili badania nad amarantusem i jego przetworami

PRZEGLĄD ZBOŻOWO MŁYNARSKI

– płatkami, mąką i poppingiem. Ocena aktywności przeciwutleniającej była przeprowadzona metodami DPPH i ABTS. Płatki z amarantusa wykazywały się najwyższą aktywnością przeciwutleniającą, wyższą również od mąki z nasion nieprzetworzonych. Wartości te, wyrażone jako ekwiwalent Troloksu, wynosiły 19,63 mmol/kg w metodzie ABTS i 5,46 mmol/kg w metodzie DPPH. Anwar i in.

[1] przebadali wpływ ekstraktów metanolowych z nasion jęczmienia na stabilność oleju słonecznikowego. Badania te wykazały, iż dodatek ekstraktów do oleju zwiększa jego stabilność i obniża powstawanie produktów utleniania 5-6-krotnie w porównaniu do próby kontrolnej, szczególnie przy zastosowaniu ekstraktów uzyskanych za pomocą 80% metanolu. Z badań Hodzic i in. [10] wynika, że ekstrakty uzyskane z poszczególnych zbóż wykazują największą aktywność przeciwutleniającą w następującej kolejności: gryka, żyto, owies, jęczmień i pszenica.

Wnioski 1. Zawartość związków fenolowych w przetworach zbożowych jest większa w tych produktach, które powstały z całego ziarna zbóż lub pseudozbóż.

2. Mniej popularne surowce skrobiowe, jak amarantus i gryka stanowią bogate źródło związków przeciwutleniających, co może przyczynić się do zwiększenia ich popularności wśród producentów żywności i konsumentów.

3. Zawartość związków fenolowych jest skorelowana z właściwościami przeciwutleniającymi produktów zbożowych, ale siła tego związku zależy od metody pomiaru tych właściwości.

Literatura [1] Anwar F., H. M. A. Qayyum, A.I. Hussain, S. Iqbal. 2010. Antioxidant activity of 100% and 80% methanol extracts from barley seeds: stabilization of sunflower oil. Grasas y Aceites, 61(3): 237-243.

[2] Cybul M., R. Nowak. 2008. Przegląd metod stosowanych w analizie właściwości antyoksydacyjnych wyciągów roślinnych.

Herba Polonica, 1 (54): 68-78.

[3] Czerech J. 2017. Porównanie potencjału antyoksydacyjnego wybranych przetworów zbożowych. Praca inżynierska, UWM w Olsztynie, Wydział Nauki o Żywności.

[4] Faron A., I. Konopka, M. Tańska, A. Swędrak. 2014. Zastosowanie testu Rancimat do badania potencjału przeciwutleniającego ekstraktów metanolowych uzyskanych z mąki, ciasta i pieczywa pszennego oraz żytniego. Bromatologia i Chemia Toksykologiczna – XLVII (3): 386-391.

[5] Filipiak-Florkiewicz A., A. Florkiewicz, K. Dereń. 2016. Zawartość składników bioaktywnych w wybranych przetworach zbożowych. Bromatologia i Chemia Toksykologiczna – XLIX (2): 194-202.

[6] Golonko A., M. Kalinowska, R. Świsłocka, G. Świderski, W. Lewandowski. 2015. Zastosowanie związków fenolowych i ich pochodnych w przemyśle i medycynie. Budownictwo i Inżynieria Środowiska, 6/4: 161-179.

[7] Grajek W. 2007. Przeciwutleniacze w żywności. Aspekty zdrowotne, technologiczne, molekularne i analityczne. Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa, 15-372.

[8] Gumul D., J. Korus, B. Achremowicz. 2007.

The influence of extrusion on the content of polyphenols and antioxidant/antiradical activity of rye grains. ACTA Scientiarum Polonorum Technologia Alimentaria, 6(4): 103-111.

[9] Hęś M., D. Górecka, K. Dziedzic, J. Kobus-Cisowska, J. Korczak. 2015. Właściwości przeciwutleniające ekstraktów z ziarniaków gryki i produktów otrzymanych w procesie ich przerobu. Żywność. Nauka.

Technologia. Jakość, 1(98): 102 – 115.

[10] Hodzic Z., H. Pasalic, A. Memiseric, M. Srabovic, M. Saletovic, M. Poljakovic. 2009.

The influence of total phenols content on antioxidant capacity in the whole grain extracts. European Journal of Scientific Research, 3: 470-477.

[11] Klimczak I., M. Małecka, B. Pachołek. 2002.

Antioxidant activity of ethanolic extracts of amaranth seeds. Food/Nahrung, 3: 184-186.

[12] Konopka I., A. Faron, M. Tańska. 2012.

Badanie wpływu fermentacji mlekowej i kiełkowania na uwalnianie związków fenolowych z połączeń nierozpuszczalnych

1/2020 43

pasze

Podstawowe etapy produkcji pelletów na cele paszowe Proces pelletyzacji opracowano i wdrożono, aby wyeliminować obecność frakcji drobnej w paszach, która nie jest całkowicie wykorzystywana przez zwierzęta hodowlane podczas karmienia. Dzięki zastosowaniu wilgoci, ciepła i ciśnienia cząstki o mniejszych wymiarach są formowane w pellety, a pasze w tej formie mogą być także bardziej smaczne.

Zazwyczaj surowiec wyjściowy do produkcji pelletów jest gromadzony w postaci zgniecionej na miazgę, w dwóch zbiornikach (binach), co umożliwia elastyczną zmianę receptury pelletów w trakcie trwania procesu. Napełnianie zbiorników masą surowca powinno odbywać się pionowo, aby zminimalizować segregację cząstek. Okrągłe zbiorniki sprzyjają jednolitemu ich opróżnianiu oraz zapobiegają zawieszaniu się i zbrylaniu surowca.

Ze zbiorników surowiec kierowany jest do podajnika ślimakowego z napędem bezstopniowym, zainstalowanego nad kondycjonerem. Kondycjoner stanowi kluczowy element we właściwym przygotowaniu surowca do produkcji pelletów.

Jest on wyposażony w łopatki, które mieszają surowiec ze skondensowaną parą wodną wstrzykiwaną do środka komory.

W efekcie otrzymuje się gorącą, wilgotną

masę gotową do pelletyzacji. Każdy surowiec ma swoją określoną charakterystykę, dlatego dodaje się różne ilości pary wodnej, aby przebieg pelletyzacji był optymalny. Początkowa wilgotność masy, zastosowana dawka pary wodnej oraz czas kondycjonowania determinują końcową wilgotność i temperaturę surowca. Po wyjściu z kondycjonera jest on kierowany na matrycę pelletyzatora, gdzie odbywa się tłoczenie masy i formowanie pelletów. Na poziom zapotrzebowania mocy podczas pelletyzacji mają wpływ: lepkość tłoczonej masy, charakterystyka surowca oraz wielkość oczek i grubość matrycy.

Otrzymywane gorące pellety przechodzą przez komorę schładzającą, w temperaturze otoczenia, gdzie usuwany jest z nich nadmiar wilgoci i ciepła, co sprzyja stwardnieniu struktury i trwałości odpowiedniej do magazynowania i transportu.

W przemyśle paszowym zwykle stosowane są chłodziarki poziome i bardziej efektywne kolumnowe, przeciwprądowe.

Jeśli gotowe pellety mają mieć mniejszy wymiar to po schłodzeniu są rozdrabniane przy pomocy zestawu wałków kruszących. Jeśli zaś wymagany jest ściśle określony, jeden wymiar wykorzystuje się przesiewacz sitowy do wydzielania z pod-

stawowej masy zbyt dużych i zbyt drobnych frakcji.

W niektórych przypadkach pellety są powlekane różnymi substancjami (np. tłuszcze, aromaty) do czego służy powlekarka natryskowa o działaniu ciągłym, która w zależności od ilości przemieszczających się pelletów dozuje odpowiednią dawkę płynnej substancji powlekającej.

Wszystkie przenośniki poziome (ślimakowe, taśmowe) czy pionowe (kubełkowe) powinny być tak zaprojektowane, aby transport pelletów mógł odbywać się łagodnie, przy możliwie niedużych prędkościach, co pozwala zminimalizować tworzenie się niepożądanej rozdrobnionej frakcji.

Coraz więcej firm oferuje automatyczne systemy kontroli i kierowania procesem pelletyzacji, szczególnie w dwóch kluczowych aspektach: zależności między wielkością zasilania systemu masą surowca, a wydajnością produkowanych pelletów i zależności między wielkością dodawanej pary wodnej, a końcową wilgotnością i temperaturą produktu opuszczającego kondycjoner. (World Grain, październik 2019 r.)

w ziarnie zbóż. Bromatologia i Chemia Toksykologiczna, XLV (3): 705-710.

[13] Majkowska A., J. Klepacka, R. Rafałowski.

2015. Analiza zawartości związków fenolowych i białka w kaszach gryczanych dostępnych na rynku w województwie warmińsko-mazurskim. Fragmenta Agronomica, 32(1): 82–91.

[14] Mikołajczak N., M. Tańska, I. Konopka.

2019. Impact of the addition of 4-vinyl-derivatives of ferulic and sinapic acids on retention of fatty acids and terpenoids in cold-pressed rapeseed and flaxseed oils during the induction period of oxidation.

Food Chemistry 278, 119-126.

[15] Newerli-Guz J. 2012, właściwosci przeciwutleniające przypraw na przykładzie pieprzu czarnego Piper nigrum L. Bromatologia i Chemia Toksykologiczna – XLV (3), str. 887–891 [16] Nowak A. 2010. Fitosterole w codziennej diecie. Postępy Fitoterapii, 1: 48-51.

[17] Paśko P., H. Bartoń, M. Fołta, J. Gwiżdż.

2007. Evaluation of antioxidant activity of

amaranth grain and by-products (flour, popping, cereal). Roczniki Państwowego Zakładu Higieny, 1(58): 35-40.

[18] Piątkowska E., R. Witkowicz, E. Pisulewska.

2010. Właściwości antyoksydacyjne wybranych odmian owsa siewnego. Żywność.

Nauka. Technologia. Jakość, 3(70): 100-107.

[19] Skrajda-Brdak M., I. Konopka, M. Tańska, S. Czaplicki. 2019. Changes in the content of free phenolic acids and antioxidative capacity of wholemeal bread in relation to cereal species and fermentation type. European Food Research and Technology 245 (10): 2247-2256.

[20] Skrajda-Brdak M., I. Konopka, M. Tańska, M. Szczepanek, T. Sadowski, B. Rychcik.

2019. Low molecular phytochemicals of Indian dwarf (Triticum sphaerococcum Percival) and Persian wheat (T. carthlicum Nevski) grain. Journal of Cereal Science, 91 [21] Tańska M., N. Mikołajczak, I. Konopka.

2018. Comparison of the effect of sinapic and ferulic acids derivatives (4-vinylsyrin-

gol vs. 4-vinylguaiacol) as antioxidants of rapeseed, flaxseed, and extra virgin olive oils. Food Chemistry, 240: 679-685 [22] Wołoch R. 2003. Zdolność eliminowania wolnych rodników przez ekstrakty uzyskane z frakcji młynarskich ziarna nieoplewionych i oplewionych form jęczmienia.

Biuletyn Instytutu Hodowli i Aklimatyzacji Roślin, 229: 263-270.

[23] Worobiej E., M. Piecyk, M. Rębiś, Ż. Rębiś.

2009. Zawartość naturalnych związków nieodżywczych i właściwości przeciwutleniające produktów z szarłatu. Bromatologia i Chemia Toksykologiczna – XLII (2): 154-161.

[24] Yu L., A.L. Nanguet, T. Beta. 2013. Comparison of antioxidant properties of refined and whole wheat flour and bread. Antioxidants, 2: 370-383.

[25] Zieliński H., B. Achremowicz, M. Przygodzka. 2012. Przeciwutleniacze ziarniaków zbóż. Żywność. Nauka. Technologia. Jakość, 1(80): 5-26.

Tłumaczył Krzysztof Zawadzki

44 1/2020

PRZEGLĄD ZBOŻOWO MŁYNARSKI

pasze

Ochrona pasz przed mykotoksynami

ważnym elementem bezpieczeństwa zdrowotnego w łańcuchu żywnościowym Pasze produkowane zarówno na skalę przemysłową, jak i w gospodarstwach rolnych, odgrywają pierwszoplanową rolę w utrzymaniu dobrostanu zwierząt hodowlanych i jakości otrzymywanego z nich mięsa.

Mykotoksyny występujące naturalnie w przyrodzie są wytwarzane przez niektóre pleśnie (fungi), które można wykryć w różnorodnych produktach rolnych i surowcach paszowych, m.in. w zbożach, orzechach, przyprawach, suszonych owocach lub kawie. W sprzyjających warunkach (ciepło, wilgotność) proces pleśnienia następuje w szybkim tempie.

Mykotoksyny mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia ludzi i zwierząt wywołując wiele objawów, od ostrych zatruć do spadku odporności i raka. Pleśnie pojawiają się nie tylko na powierzchni, ale potrafią penetrować w głąb produktów rolno-spożywczych i rozwijać się wewnątrz, stąd ich obecność nie zawsze jest widoczna na pierwszy rzut oka. W przypadku obecności mykotoksyn w paszach, nawet w niedużych dawkach, problemem jest zakłócanie metabolizmu karmionych zwierząt, prowadzące do niskiej produktywności i obniżonej opłacalności hodowli.

Wobec globalizacji handlu i zmian klimatycznych coraz trudniej przewidzieć częstotliwość i regiony pojawiania się mykotoksyn w surowcach paszowych. Obecnie zidentyfikowano ponad 500 mykotoksyn, które mogą wywoływać negatywny efekt zdrowotny u zwierząt. Rozpowszechnienie mykotoksyn sprawia, że w większości pasz występują co najmniej 2 mykotoksyny, przy czym interakcje między nimi są równie niebezpieczne, a nie uwzględniane w odnośnych przepisach czy wytycznych. Badania potwierdzają, że im większa różnorodność mykotoksyn w racjach paszowych tym silniejsza synergia ich działania w postaci wyższej śmiertelności, niższej rozrodczości i niższego stopnia wykorzystania paszy przez organizmy zwierząt.

Jest to szczególnie istotne w czasach, gdy zyski hodowców są coraz bardziej ograniczone.

Obok 6 podstawowych mykotoksyn (aflatoksyna, DON, fumonizyna, OTA, T2-HT-2, zearalenon) zwraca się też uwagę na rosnące zagrożenie pasz ze strony alkaloidów zawartych w sporyszu, co odnotowano w Europie, Kanadzie i płn. USA.

PRZEGLĄD ZBOŻOWO MŁYNARSKI

Jakość składników odgrywa podstawową rolę w utrzymaniu wysokiej produktywności wytwórni pasz, gdyż stanowią one 70-90% kosztów. Dlatego precyzyjna kontrola i analiza surowców w punkcie dostaw, a więc przed ich skierowanie do przerobu, umożliwia segregację jakościową i pozwala na taką reformulację procesu, by maksymalnie wykorzystać wszystkie frakcje jakościowe, przy spełnieniu określonych wymagań względem gotowych pasz. Ważnym aspektem w tym kontekście jest rozeznanie jak proces technologiczny wpływa na koncentrację bądź rozrzedzenie mykotoksyn w masie otrzymywanego produktu.

Istnieje wiele metod umożliwiających hamowanie rozwoju pleśni i redukcję zawartości mykotoksyn w paszach. Można je podzielić na cztery główne grupy: fizyczne, termiczne, chemiczne i neutralizujące. Trzy pierwsze skupiają się na tym jak obniżyć zawartość mykotoksyn w składnikach paszowych podczas trwania procesu produkcyjnego, zaś czwarta na tym jak zneutralizować obecność i negatywny wpływ mykotoksyn, które dostały się z paszą do układu pokarmowego (jelita, żołądek) zwierząt.

Wraz ze wzrostem pojemności magazynów zbożowych i globalnym obrotem zbóż, ziarno może trafiać do danego magazynu z różnych regionów świata i ze zbiorów zebranych w różnych sezonach różniących się warunkami pogodowymi, dlatego potencjalne zagrożenie mykotoksynami również wzrasta.

Aby efektywnie zapobiegać rozwojowi pleśni, źródła mykotoksyn w magazynowanych zbożach paszowych, konieczne jest wdrażanie wielu strategii: stosowanie inhibitorów pleśni, kontrola temperatury i wilgotności ziarna, napowietrzanie i przemieszczanie masy zbożowej, redukcja kondensacji pary wodnej wewnątrz magazynu, a także eliminacja lub ograniczanie zapasów starej paszy, która może łatwo ulec zapleśnieniu. Zawsze należy priorytetowo traktować działania prewencyjne zarówno na polu jak i w magazynie, które są najefektywniejszą metodą (przy ograniczonych kosztach) chroniącą ziarna i pasze przed mykotoksynami.

Dokładne określenie zawartości mykotoksyn w poszczególnych partiach pasz ma znaczenie finansowe, gdyż część z nich (z mykotoksynami) po odpowiednim wyselekcjonowaniu może być zagospodarowana, np. do karmienia dorosłych zwierząt o dużej masie ciała (m.in. bydło mięsne), co pozwala zminimalizować straty.

W razie wykrycia, że ziarno skierowane do produkcji paszy zawiera pleśnie, co stwarza zagrożenie mykotoksynami, rekomenduje się m.in. intensywne obłuszczanie powierzchniowe, a nawet usuwanie części okrywy i zarodków, jak też sortowanie oparte na różnicach w ciężarze właściwym i barwie, pomiędzy ziarnami porażonymi i zdrowymi.

Inną strategią kontroli mykotoksyn jest dodawanie do pasz specjalnych substancji podczas procesu mieszania. Wiążą one mykotoksyny w żołądku zwierząt, w trakcie trawienia paszy i są wydalane z nimi, zapobiegając ich kumulowaniu w organizmie.

Stosowanie środków neutralizujących działanie mykotoksyn w paszach, w UE określa regulacja nr 386/2009/EC. Rozwiązanie to wykazało w praktyce dobrą skuteczność.

Preparaty wiążące mykotoksyny zawierają substancje mineralne o właściwościach adsorbentów (zeolit, bentonit), które dzięki porowatej i kanalikowej strukturze wychwytują cząsteczki toksyn neutralizując ich trujące skutki w przewodzie pokarmowym. Jednocześnie w minimalnym stopniu wiążą witaminy i związki mineralne przez co nie obniżają wartości odżywczej paszy. Badania nad nowymi dodatkami do pasz ukierunkowanymi na neutralizację mykotoksyn trwają i są obiecujące, m.in. opracowano już preparaty zawierające mikroorganizmy i enzym, które transformują mykotoksyny na nietoksyczne związki. Na zakończenie trzeba wyraźnie podkreślić, że pasze stanowią integralną część łańcucha żywnościowego, dlatego muszą być traktowane pod kątem wymagań jakościowych i bezpieczeństwa zdrowotnego tak samo jak żywność. W tym kontekście kontrola i minimalizacja negatywnego wpływu mykotoksyn w paszach odgrywają ważną rolę w realizowaniu tego celu. (World Grain, grudzień 2019 r.)

Tłumaczył Krzysztof Zawadzki

1/2020 45

TECHNIKA

Widok zakładu Moser Agrar w Großmehring

Podwojenie wydajności

Nowy punkt skupu zboża w Moser Agrar w Großmehring w Niemczech W Bawarii rolnictwo zawsze miało duże znaczenie, a zwłaszcza region wokół Ingolstadt znany jest z żyznych gruntów ornych pod uprawę zbóż i handel nimi. Przedsiębiorstwo Moser Agrar & Baufachzentrum z siedzibą w Schweitenkirchen jest mocnym punktem tej branży już od ponad 65 lat. W Großmehring niedaleko Ingolstadt przedsiębiorstwo to zbudowało (razem z firmą Bühler) nowy punkt przyjęcia zboża.

Gdy sezon zbiorów jest w pełnym rozkwicie, ciągniki z przyczepami zmieniają się w minutowym takcie z samochodami

Suszarnia zbożowa

ciężarowymi. Moser Agrar & Baufachzentrum może przyjmować łącznie 350 ton zboża na godzinę w swoim nowym punkcie przyjęcia ziarna – przywożonych do zakładu samochodami ciężarowymi, ale także pociągami, poprzez bocznicę kolejową.

Jest to oczywiście wygodne dla rolników, ponieważ nigdy nie muszą długo czekać. Ponadto nowa lokalizacja jest dla nich o wiele wygodniejsza: nie muszą już dłużej przebijać się przez ruch miejski, aby dostarczyć zboże – mówi Thomas Goldbrunner, kierownik nowego zakładu

w parku przemysłowym lnterpark w Großmehring. Podwoiliśmy przepustowość w porównaniu z naszym starym zakładem w mieście.

Dyrektor zarządzający Georg Moser jest również wyraźnie dumny ze swojego nowego obiektu: Poczyniliśmy duże postępy w zakresie bezpieczeństwa żywności i bezpieczeństwa pracy – z przyjemnością informuje właściciel firmy. W starym zakładzie emisja pyłu stanowiła problem nie tylko dla pracowników, ale także dla sąsiadów. Decyzja o budowie nowego zakładu została podjęta kilka lat temu.

Technika transportowa w wieży maszynowej bazy zbożowej Moser Agrar w Großmehring

46 1/2020

PRZEGLĄD ZBOŻOWO MŁYNARSKI

TECHNIKA

Nowa baza przyjęcia zbóż w Interparku w Großmehring

Dla Georga Mosera szczególnie ważne było to, żeby nowy zakład został zbudowany blisko starego, ponieważ jako wieloletni partner rolnictwa regionalnego czuł się zobowiązany wobec swoich dostawców. Rolnicy z okolic od dziesięcioleci dostarczają nam swoje zboże.

90% naszych dostawców pochodzi stąd i utrzymujemy z nimi bardzo intensywne kontakty. Dla nas zaufanie jest podstawą naszej działalności biznesowej – mówi Georg Moser.

Firma z ponad 65-letnią tradycją Założone przez jego ojca w 1950 roku przedsiębiorstwo, jako barter dla produktów rolnych, Georg Moser sukcesywnie rozwijał od momentu przejęcia firmy w wieku 18 lat. Dziś Moser Agrar & Baufachzentrum składa się z trzech punktów przyjęcia zbóż oraz dwóch specjalistycznych marketów budowlanych zatrudniających łącznie 80 pracowników.

Działalność koncentruje się głównie na zbożu, które jest klasyfikowane w punktach przyjęcia, wstępnie czyszczone, w razie potrzeby suszone, a następnie sprzedawane międzynarodowym klientom. Ponadto firma zajmuje się handlem środkami ochrony roślin, obornikiem, paszą dla zwierząt i nasionami.

W parku przemysłowym Interpark w Großmehring Georgowi Moserowi udało się kupić działkę blisko drogi krajowej, do której rolnicy mogą dogodnie dojechać i która ma już bocznicę kolejową.

Ponadto dzięki zakładowi w Riedenburgu firma ma również połączenie z kanałem żeglugowym Men-Dunaj i żeglugą zarów-

PRZEGLĄD ZBOŻOWO MŁYNARSKI

Uniwersalna maszyna czyszcząca LAAB TAS

no w kierunku północnym, jak i południowym. Nie wiemy, jak zmieni się logistyka w nadchodzących latach. Dlatego ważne było dla nas, abyśmy byli dobrze przygotowani zarówno dla ruchu samochodowego, jak i kolejowego – podkreśla Georg Moser.

Długoletnie partnerstwo Jako dostawcę i partnera przy budowie nowego zakładu Moser zaangażował firmę Bühler, z którą już wcześniej zrealizował kilka projektów. Georg Moser dodał: Znamy niektórych pracowników od ponad 30 lat i dlatego znaliśmy ich potencjał. Kolejną zaletą było to, że Bühler, jako dostawca pełnego asortymentu, mógł zaoferować nam kompletną usługę – od projektu, przez dostawę maszyn i silosów, aż po załadunek na halę i montaż.

Po zawarciu umowy dano sygnał do startu – a wraz z nim zaczęła się również presja czasu. Ponieważ nowy zakład miał zacząć działać 13 miesięcy później. Następnym wyzwaniem okazała się zabudowa terenu. Granice działki były jasno wytyczone, teren był ukształtowany w formie litery L. Na nim musieliśmy wszystko pomieścić.

Wymagania to maksymalna pojemność magazynowa, stworzenie nowej wieży maszynowej z komorami operacyjnymi oraz bocznica kolejowa, która była absolutnie potrzebna. Ogólnie rzecz biorąc, nie było to łatwe zadanie, ale mimo to wykonalne – mówi Hans-Peter Konrad, kierownik ds. sprzedaży regionalnej w firmie Bühler.

Dziś siedem stalowych silosów o łącznej pojemności 16 200 ton przyciąga wzrok już z daleka. Pośrodku góruje budynek wieży maszynowej, zapewniając miejsce dla 15 oddzielnych komór ope-

racyjnych oraz systemu odpylania, maszyny sitowej, tryjera i wagi przelotowej.

Po wstępnym oczyszczeniu, zbyt wilgotne partie przechodzą również przez suszarnię, która jest w stanie utrzymać wysoką prędkość przepływu, z wydajnością 10 t/h dla mokrej kukurydzy. Jeśli chodzi o wyposażenie maszynowe, firma Moser ma najnowocześniejsze urządzenia w całym procesie obróbki. I może oferować swoim klientom wysokiej jakości towary. Im lepiej ziarno jest wstępnie oczyszczone, tym mniejsze trudności ma zakład przyjmujący w dalszym przetwarzaniu ziarna. Ponieważ na końcu wszyscy chcemy jak najczystszych produktów spożywczych – mówi Thomas Goldbrunner.

Praca w nowej fabryce to wielki krok naprzód dla wszystkich, o czym jest przekonany kierownik fabryki. Jest szczególnie dumny z nowej suszarni firmy Bühler: Dzięki nowoczesnemu systemowi sterowania możemy teraz wprowadzać żądaną wilgotność, suszarnia działa następnie w dużej mierze niezależnie, dzięki czemu nie musimy już dłużej kontrolować procesu suszenia.

Georg Moser jest również przekonany, że decyzja o zainwestowaniu w nowy punkt przyjęcia w strefie Interpark była słuszna. Mamy dobre maszyny o odpowiedniej wydajności i jakości – podkreśla dyrektor zarządzający. Ponadto wielką korzyścią dla nas jest to, że Bühler jest w stanie szybko dostarczyć nam części zamienne ze swojego zakładu w Beilngries.

Zapraszamy do kontaktu: Bühler Polska Sp. z o.o.

Tel. +48 71 3492502 e-mail: office.warsaw@buhlergroup.com

1/2020 47

OCALIĆ OD ZAPOMNIENIA

W bieli i w błękicie (korespondencja z Portugalii)

Co łączy współczesnego barmana z portugalskim młynarzem sprzed półtora wieku? Jedna drobna rzecz, dla obu panów niezbędna w codziennej pracy.

Intrygująca zagadka? Rozwiązania należy szukać w głębi prowincji Algarve.

W wiosce, w której życie toczy się lokalnym, nieco sennym rytmem. Położonej z dala od popularnych szlaków, chociaż odległość jest wartością względną.

Paderne od oceanu i zatłoczonej Albufeiry dzieli zaledwie 7 kilometrów. Mała miejscowość ma urok, którego kupić nie można. Dobrą sieć gastronomiczną i zabytki godne uwagi. Most postawiony przez Rzymian, który nigdy nie był zniszczony, a jedynie podgryzany przez upływający czas. Na szczęście, 50 lat temu został doceniony i poddany kuracji odmładzającej. Imponująco prezentuje się plenerowa pralnia publiczna z kilkunastoma stanowiskami i kamiennymi tarami. Co to takiego? – zapytają nastolatki. O zgrozo! – krzykną ekolodzy, bo prześcieradła i osobiste gatki pierze się w źródlanej pitnej wodzie.

Castelo wybudowali Maurowie w XII wieku. W strategicznym miejscu, które zapewniało kontrolę nad doliną, a teraz turyści cieszą oczy panoramą 360 stopni. Z warowni przetrwała zaledwie część łososiowych murów, ale i tak, łatwo sobie wyobrazić, jak potężne to było zamczysko. Gdy popatrzeć przez lornetkę, to w korycie rzeki dostrzec można fragmenty zamkowego młyna wodnego.

Rozwiązanie zagadki wiąże się z innym wzniesieniem, Prosiaczkowym Wzgórzem, gdzie od 1873 roku wiatrak kręcił skrzydłami na tle błękitnego nieba.

Wiatrak o nazwie logicznie prostej. Prosiaczkowy Młyn, Moinho de Leitão. Przy czym, nie chodzi o odchowanego już malucha z zakręconym ogonkiem, ale o najmniejszego, jeszcze oseska.

Kiedy w 1980 roku władze Paderne odkupiły historyczny obiekt jego stan, dyplomatycznie mówiąc, był marny. Faktycznie, żałosny. Za to cena nieruchomości nie nadwyrężyła lokalnej kasy.

Stanowisko mielenia.

Moinho de Leitão.

Tysiąc escudo to teraz około 5 euro.

Kwota symboliczna, ale prawdę mówiąc, niewiele było do kupienia. Kawałek rozpadającego się korpusu, co udokumentowano fotografią, która zdobi ścianę razem z aktem własności.

Aby było gdzie zawiesić obie ramki, na Prosiaczkowym Wzgórzu musiało się wiele wydarzyć. Prace remontowe i rekonstrukcyjne zakończono w 2017 roku.

Młyn wiatrowy zyskał status muzeum i... entuzjastę przewodnika-ochotnika, który w określone dni czeka na turystów.

Moinho de Leitão jest młynem zbożowym, typowym okazem śródziemnomorskim. Z niezbyt wysokim, pomalowanym na biało korpusem. Z błękitnym pasem u podstawy. Ze stożkowatą wie-

Rozwiązanie zagadki, miarka ze szpatułką.

życą, krótkim wałem masztowym i solidnymi drążkami, na których rozwija się żagle. Też nieco inne niż na północy Europy. Zawsze białe, krótsze, szersze, kojarzące się z trójkątnym serkiem topionym. Urządzenie ustawiające skrzydła pod wiatr schowano do środka, razem z liną trzymającą serki na uwięzi.

Na nadmiar przestrzeni młynarz nie mógł narzekać. Jedyne stanowisko mielenia znajduje się na pięterku. Na parterze zgromadzono muzealne eksponaty, ale niegdyś tutaj właśnie musiało się toczyć biznesowe życie. Panował ruch i gwar. Ważono ziarna, sprzedawano mąkę na worki lub odmierzano w... litrach. Trudno dociec skąd wziął się taki patent, ale transakcje przebiegały sprawnie. Miarką były kwadratowe skrzyneczki, najmniejsza zawierała około 3/4 litra. I tak dochodzimy do rozwiązania zagadki. Aby nie sprzedać odrobiny więcej niż należy, młynarz chwytał za szpatułkę i przesuwał od krawędzi do krawędzi pudełka. Pewnym ruchem, niczym barman, który podobnie ścina, na szklanicy z piwem, górkę piany.

Wiatrak z Paderne stanął na czubku wzniesienia, aby optymalnie wykorzystać siłę wiatru. Jednak strategiczna pozycja miała też inną zaletę, ułatwiała komunikację z okolicznymi mieszkańcami. Przekazy nie były tak rozbudowane jak np. w Holandii, gdzie układ skrzydeł zawiadamiał o radościach i smutkach u sąsiadów, dłuższych lub krótszych wakacjach młynarza. Ostrzegał przed nie-

48 1/2020

PRZEGLĄD ZBOŻOWO MŁYNARSKI

OCALIĆ OD ZAPOMNIENIA bezpieczeństwem. Portugalski wiatrak też potrafił mówić, chociaż niewiele.

Prosiaczek-Osesek nadawał tylko dwa sygnały. Jeden żagiel rozwinięty i ustawiony w górnej pozycji oznaczał drzwi otwarte i pełną gotowość do pracy.

Gdy jeden żagiel łopotał tuż nad ziemią, zniechęcał do wizyty na wzgórzu.

Młynarz był obecny, ale zajęty własnymi sprawami, np. ostrzeniem kamiennych żaren.

Status muzeum i przewodnik do kompletu to dosyć wyjątkowa sytuacja w młynarskim świecie w Algarve. Jednak inne obiekty też mają się czym pochwalić. Wiatrak w Odeceixe (Costa Vincentina) ma wszystko co trzeba. Całe otaklowanie, liny i żagle pachną świeżością, jakby je wczoraj przywieziono ze sklepu.

Ma też nowoczesną tablicę informacyjną i to w kilku językach. Co prawda niewiele tam faktów, ale zawsze coś. Młyn zbudowano w 1898 roku, przy użyciu kamienia i drewna. Jest w pełni sprawny, a kiedy zakręcił skrzydłami to mielił kukurydzę i pszenicę. Kilka razy w roku zdarzają się takie wyjątkowe dni, gdy w ramach pokazu, praca wre i pięknie skrzypią stare urządzenia. Co ciekawe, wiatrak ma troskliwych opiekunów, ale jak dotąd, nie doczekał się własnej nazwy. Istnieje jako Moinho de Odeceixe.

Błękitu w młynie pod dostatkiem.

Żarna przed drzwiami.

ocean zmierzają wytyczonym szlakiem.

Nie jest to propozycja dla leniwców, bo dystans do pokonania wynosi 4 km. Nic to, po drodze spocone czoło można wycierać ręcznikiem kąpielowym.

Zmieniamy wybrzeże, z zachodniego na południowe. Odwiedzamy kolejną wioskę, która zachowała dawny urok.

Z brukowanymi ulicami i starymi chatami rybackimi. Z plażą osłoniętą przez klify. Gdyby ktoś chciał odwiedzić Burgau na mapie to leży między Lagos a Sagres.

Przyjeżdżają tam nie tylko zwolennicy słońca i grzywiastych fal. Również osoby z chorobami skóry, bo błotnisty obszar, tuż przy kolorowych skałach, znany jest z właściwości leczniczych. Kuracja jest łatwa. Wystarczy mokrą glinką, zawierającą cenne minerały, przetrzeć ciało.

Gdy okład przeschnie, wskoczyć w wody Atlantyku. Czy przy okazji można odmłodzić się o kilka lat? Informacji brak, ale nie szkodzi spróbować.

Moinho de Odeceixe.

Bez nadmiaru fantazji, ale ważne jest, że na tle nieba prezentuje się wyjątkowo korzystnie. Do tego, dostał od losu atrakcyjną miejscówkę, z malowniczą wioską do kompletu. Odeceixe nie trzeba zachwalać. Gwar z wakacyjnego kompleksu Casas de Moinho, dochodzi aż na wzgórze. W zatoce śmiałkowie ślizgają się na falach Atlantyku, a komu brakuje odwagi, może moczyć ciało w rzece, która ogranicza plażę z drugiej strony. Zaprawieni piechurzy nad

PRZEGLĄD ZBOŻOWO MŁYNARSKI

Niczym strażnik wybrzeża.

Powyżej fal, klifów i łąki biegnącej pod górę, stoi wiatrak. Niczym strażnik wybrzeża, bo z oddali kojarzy się z fortem. Nic o nim nie wiadomo, poza nazwą, a i ta jest tylko przypuszczeniem.

Z dużą dawką prawdopodobieństwa, bo do zabytku prowadzi ulica (potem przechodzącą w ścieżkę) o nazwie, zawierającej cenną cząstkę Moinho do Encarnacão. Kamienny, beżowobury korpus nadgryzł czas. Nie ma też typowego, niebieskiego paska u podstawy, ale błękitu jest w nim pod dostatkiem.

Wystarczy zadrzeć głowę. Przez elementy drewnianej konstrukcji widać niebo Algarve w pełnej krasie.

Dla spektakularnego efektu najpierw trzeba wejść do środka. Pomysł, wbrew pozorom, nie jest ekstremalny. Ruinie brakuje drzwi, wieżycy i wału masztowego, ale... pojawiło się solidne, z kamiennych bloków, obramowanie wejścia. Trudno dociec, czy na tym jednym przedsięwzięciu kończy się remontowy program. Jeśli tak, to wielka szkoda, bo zabytek pilnie potrzebuje kaptura, który osłoni jeszcze istniejące części drewnianej maszynerii, przed niszczącą siłą oceanicznej wilgoci, wiatrów i deszczu.

W końcu, bez wieżycy, drewniane koła, belki spróchnieją i zawalą się ciekawskiemu turyście na głowę. Jednak lepiej odrzucić pesymistyczny scenariusz i mieć nadzieję, że dla wiatraka w Burgau, właśnie zaczęło się lepsze jutro.

Na wzgórzach Algarve stoi wiele młynów wiatrowych. W różnej kondycji, ale zazwyczaj łączą je dwie cechy. Solidne i zamknięte na głucho drzwi i nieruchome skrzydła. Chyba że pojawi się profesjonalista, okaz rzadko spotykany i poszukiwany, a wtedy białe serki tańczą na tle błękitnego nieba. Szkoda, że są to tylko wyjątkowe chwile.

Anna Wytrykus

1/2020 49

NAUKA

MARKETING

Współczesne przemiany społeczne a nowoczesny marketing Społeczeństwo się zmienia. To fakt oczywisty. Ale czy na pewno te przeobrażenia wywierają wpływ na marketing, jako formę komunikowania się z rynkiem i oddziaływania na ludzi?

Prawda, że to dziwne pytanie? Bo przecież w nim zawarta jest już odpowiedź: „rynek”, „ludzie”. A więc społeczeństwo we fragmencie. I trudno inaczej rozumieć marketing. A także zarządzanie oraz ekonomię, jako naukę o gospodarce. Nie bez przyczyny klasycy myśli ekonomicznej posługiwali się terminem „ekonomia polityczna”. Oznaczało to po prostu, że gospodarowanie człowieka jest częścią społeczeństwa jako całości. Dziś warto więc podkreślać, że marketing jest konstruowany przez ludzi i dla ludzi. A że ludzie się zmieniają i że – tym samym – przeobrażeniom ulegają całe społeczeństwa, to z konieczności zmieniają się także marketingowe nastawienia przedsiębiorstw oraz instytucji. Przyjrzyjmy się więc temu, w jakim kierunku te przemiany zmierzają.

Jak się zmienia społeczeństwo?

Oczywiście, nie udzielimy pełnej odpowiedzi na pytanie, jak się zmienia współczesne społeczeństwo. Po pierwsze dlatego, że skala przeobrażeń jest dotąd niespotykana. Po drugie, wpierw należałoby zdefiniować przynajmniej to, czy chodzi o społeczeństwo polskie, czy europejskie, czy globalne. W szczególności interesuje nas społeczeństwo polskie, ale spróbujemy wskazać na ogólne tendencje, które charakteryzują cały nowoczesny świat.

Jak stwierdza jeden z najbardziej znanych i najważniejszych współczesnych myślicieli Manuel Castells, żyjemy dziś w społeczeństwie sieciowym.

Oznacza to, że globalizacja rozumiana

jako współzależność rozmaitych procesów, wiąże się przede wszystkim z dostępem do informacji. Informacja gwarantuje uczestnictwo w szeregu relacji z jednostkami i grupami. Wybory te mają charakter indywidualny, ale oczywiście ich wzory są powielane.

To znaczy, z jakiegoś powodu, mimo różnych biografii, wybieramy te same produkty, podobnie się zachowujemy i działamy.

Poza tym, większość relacji czy – lepiej – interakcji ma krótkotrwały i z konieczności powierzchowny charakter.

Dokonuje się bowiem za pośrednictwem nowoczesnych mediów, krótkich wpisów czy „śladów” fotograficznych.

Głębsze i trwalsze kontakty, budowanie wzajemnych relacji wymaga wciąż czasu i bezpośredniej interakcji z drugą osobą lub grupą. Pytania, które zadają sobie badacze dotyczą więc tego, czy ta forma kontaktu nie zniknie z międzyludzkich relacji. Póki co, twierdzi się, że raczej nie. Ale też dodaje się zaraz, że powierzchowność i krótkotrwałość stanowi kontekst decyzyjny dla nowoczesnych konsumentów. To prawda. Należałoby jednakże poczynić zastrzeżenie, że ta prawda dotyczy określonego segmentu nabywców i – tym samym – określonego segmentu dóbr.

Naszym zdaniem, kolejną ważną przemianą nowoczesnych społeczeństw jest ich emancypacja i edukacja. W konsekwencji świadomość ludzi – tak prawna, jak i ekonomiczna, kulturowa itp. – wzrasta. Może nie lawinowo. Może stopniowo, ale z pewnością wzrasta. I to nie tylko w wymiarze instytucjonalnym, lecz także jednostkowym. Oznacza to, że ludzie chcą i więcej, i lepiej: wiedzieć, uczestniczyć, decydować itd. Wiedza o świecie współczesnym staje się także bar-

dziej dostępna. Również za sprawą nowych mediów, które rozbudzają ciekawość, prowokują, szokują. Czasami też wprowadzają w błąd – umyślnie bądź nie. Tak czy inaczej, zarówno współczesny obywatel, jak i współczesny konsument, musi się w tej rzeczywistości odnaleźć, ponieważ nie sposób od niej całkowicie uciec.

Uwarunkowania te tworzą łącznie niezwykle złożony, ale i ciekawy kontekst funkcjonowania jednostek i grup.

Przede wszystkim dają im możliwości wyboru, dają możliwość porównania własnego statusu ze statusem innych.

I to nie tylko w obrębie własnej społeczności, jak to miało miejsce wcześniej, lecz także w obrębie globalnego społeczeństwa. Dziś odnosimy nasze osiągnięcia, styl życia i zachowania do mieszkańców Niemiec, Francji, Wielkiej Brytanii lub Ameryki. A nie jedynie do najbliższego sąsiada (choć pewnie do niego również…). Symbolicznie skróciły się bowiem dystanse dzielące poszczególne kraje i kultury. Liczone w godzinach taniego lotu są dla wielu, choć jeszcze nie dla wszystkich, dostępne. Czy to wpływa na kształt społeczeństwa? Czy to wpływa na konsumpcję i konsumenta? Oczywiście, że tak.

Rynkowe tendencje i uwarunkowania I tym właśnie zajmiemy się teraz.

Spróbujemy pokazać, jak opisane wyżej przeobrażenia rzutują na zachowania konsumenckie i – przede wszystkim – na sposoby komunikowania się z klientami. Najpierw należałoby jednak zauważyć, że od jakiegoś czasu mówimy już o komunikowaniu właśnie. Zakłada ono pewną podmiotowość odbiorcy, ale nie zawsze jego pełną i bezpośrednią „interaktywność”.

50 1/2020

PRZEGLĄD ZBOŻOWO MŁYNARSKI

MARKETING A wyraźną i – naszym zdaniem – wpływową tendencją nowoczesnego marketingu jest jego wielokierunkowość.

Oznacza to, że z założenia przedsiębiorstwa oraz instytucje nastawiają się na rozmowę z klientem a nie na jednokierunkowe „oddziaływanie” na niego. Tak było do niedawna. Mieliśmy prasę, radio i telewizję, które nie dawały możliwości interakcji w danym czasie i miejscu. Rzecz jasna, pozwalały na jakieś formy kontaktu (listy do redakcji, telefony do…), ale nie było to ani powszechne, ani masowe. W tym sensie można powiedzieć, że media te były jednokierunkowe. Obecnie, zwrot ku wielokierunkowości, konwersacji, interaktywności jest wyraźny i – chyba – nieodwracalny.

Zwrot ten oznacza dla przedsiębiorstw po pierwsze szersze wykorzystanie mediów społecznościowych, komunikatorów, czy Facebooka. Ale, co znacznie istotniejsze, wiąże się ze zmianą stylu myślenia o produkcie, jego promocji, o klientach i ich potrzebach. Wymaga ukierunkowania wszystkich działań na dialog, jego analizę i wdrażanie takich rozwiązań, które w pełni usatysfakcjonują konsumentów. Nie wszyscy producenci i dostawcy usług są na to gotowi. Wciąż jeszcze znajdują się ci, którzy „obstają przy swoim”, tj. przekonują klientów, że ich produkt jest najlepszy i basta.

Muszą przegrać. Dlaczego? Ponieważ przeobrażenia w sferze świadomościowej, mentalnościowej, w sferze stylu życia, postaw i wymagań są już bardzo zaawansowane. Innymi słowy – rynek, a więc i każdy konsument z osobna, stał się bardziej wymagający, obeznany z produktami, ich właściwościami, specyfiką. Stał się także – by tak to ująć – poszukujący. Dotyczy to zarówno informacji, jak i zupełnie nowych wyzwań czytaj: produktów. Wydaje się, że jest to znakomity czas dla marketerów z krwi i kości. Gorszy natomiast dla kaznodziejów…

Marketer z przekonania, pasji i kompetencji jest bowiem z założenia otwarty na rozmowę, na sugestię, na

PRZEGLĄD ZBOŻOWO MŁYNARSKI

realizację tego, co spełni oczekiwania klienta. Tym samym, czyni przejrzystość lub – jak to się dzisiaj często powtarza – transparentność istotnym motorem własnego działania. A jest to kolejna cecha nowoczesnego marketingu, która bardzo szybko puszcza korzenie tak w świecie gospodarki, jak i poza nim. Nowoczesny konsument oczekuje pełnej i wiarygodnej informacji. Nie lubi być zwodzony albo oszukany. Tego nie wybacza. A ponieważ jest wyposażony we wszelkie możliwości i narzędzia upubliczniania własnych opinii (media społecznościowe, fora), a także jest świadomy (sądy konsumenckie, stowarzyszenia), to może, jeśli tylko zechce, wpływać na kształtowanie wizerunku danej marki.

A coraz częściej chce. Nie dlatego, że jest złośliwy, lecz dlatego, że zna siłę swojej opinii i że ma poczucie wspólnoty i przynależności. Chce ostrzec i jawnie wyrazić swój pogląd.

Z poczuciem przynależności, a w pewnych wypadkach rzeczywistą przynależnością do określonej grupy, wiąże się jeszcze jedna cecha współczesnego marketingu, wyrażająca zarazem istotną przemianę w tej sferze.

Otóż jest to sieć przyjaciół oraz tzw. influencerzy. Całość zyskała już nawet miano influence marketingu. Wiąże się z wyraźnym odejściem od reklamy w jej tradycyjnej formie. Duża część współczesnych konsumentów wręcz jej unika – brak telewizora traktuje jak element stylu życia a w przeglądarce internetowej natychmiast instaluje oprogramowanie blokujące reklamy (dotyczy to prawie połowy użytkowników internetu). Dla tego typu konsumentów wspomniani influencerzy, czyli wpływowe osoby, które dostarczają wiedzy i rekomendacji odnośnie do produktów lub usług, to najważniejszy czynnik w procesie decyzyjnym. Przy czym, zaczęto już wyróżniać social graph, czyli sieć rzeczywistych znajomych, ludzi znanych, zwykle osobiście, a także interest graph, czyli tych, których się „obserwuje” na Facebooku, na forum bądź za pośrednictwem innego

portalu społecznościowego. A skoro są oni tak ważni dla konsumenta, to jest oczywiste, że muszą stać się ważni dla tych, którzy oferują produkty lub usługi. Oznacza to więc, że influence marketing jest ukierunkowany właśnie na te kategorie osób.

Uwagi końcowe Nie ma wątpliwości, że przeobrażenia współczesnego świata zmieniają nowoczesny marketing. Właściwie, można by nawet powiedzieć, że w ostatnich latach zmienił się on nie do poznania. Ale też trzeba przyznać, że część przedsiębiorstw i instytucji od wielu lat, od „ery przedglobalizacyjnej” działa w oparciu o transparentność i wielokierunkowość. To prawda, jednakże obecnie ten styl działania staje się imperatywem.

Rozmawiaj albo giń – tak brzmiałaby naczelna zasada komunikowania się z rynkiem. Czasy jednokierunkowych form mijają bezpowrotnie.

I to chyba szansa, co chcemy wyraźnie podkreślić, dla zaangażowanych specjalistów w tej dziedzinie, którzy będą w stanie połączyć swój własny system wartości z gospodarczymi wyzwaniami.

Aneta Banaszak współzałożycielka i wiceprezes firmy specjalizującej się w brandingu, strategiach marketingowych, doradztwie strategicznym i marketingowym, wykładowca akademicki.

Posiada 20-letnie doświadczenie w zakresie budowania strategii marketingowych i zarządzania marketingiem w przedsiębiorstwie.

Sławomir Banaszak prof. dr hab., wykładowca akademicki i menedżer z 20-letnim stażem, autor pierwszej w Polsce książki o menedżerach w strukturze społecznej, książek o gospodarce i zarządzaniu w gospodarce, licznych publikacji polskich i zagranicznych, szef przedsiębiorstw z różnych branż, obecnie pełniący funkcje nadzorcze.

1/2020 51

ZARZĄDZANIE PRACOWNIKAMI

Przywództwo (12)

Stabilność emocjonalna menedżera, czyli o rozwijaniu inteligencji emocjonalnej (cz. 6) …Najlepsi wcale nie odznaczają się nieograniczonymi zdolnościami, ale świadomi są swoich ograniczeń, dzięki czemu wiedzą, w czym muszą się podciągnąć albo jak współpracować z kimś, kto posiada to, czego im brakuje.…

Daniel Goleman Tym artykułem kończymy temat poświęcony inteligencji emocjonalnej (EQ – Emotional Quotient). W całym cyklu, w oparciu o podejście Daniela Golemana, opisaliśmy wszystkie grupy kompetencji osobistych1 w ramach inteligencji emocjonalnej (samoświadomość, samoregulacja, motywacja) oraz kompetencje społeczne2 z grupy pierwszej, określanej jako empatia (rozumienie innych, doskonalenie innych, nastawienie usługowe, wspieranie różnorodności i świadomość polityczna). Kończymy całość opisu drugiej i ostatniej grupy z zakresu kompetencji społecznych jaką są umiejętności społeczne. W poprzednim artykule opisaliśmy pierwsze cztery kompetencje z tej grupy, którymi były: wpływanie na innych, porozumienie, łagodzenie konfliktów i przewodzenie.

Przejdźmy do ostatnich czterech.

Umiejętności społeczne ciąg dalszy

wiedzy. Potrafią wyłamywać się ze stereotypów i przekraczać granice, nie przeciwko komuś, ale ku czemuś. Potrafią korzystać z umiejętności przekonywania innych do własnego zdania. Doskonale łączą tę kompetencję z kompetencją wpływania na innych.

Zauważają konieczność zmiany (i mają odwagę mówienia o tym) oraz uruchamiania zmian. Koncentrują się na pozytywie, rozumianym jako szukanie rozwiązań, a nie problemów. Uruchamiają zmiany i kierują nimi. Często wyróżniają się poziomem zaangażowania i pasji. Ponieważ zazwyczaj zmiana wymaga projektów, a tym samym pracy zespołowej, osobom z silnie rozwiniętą umiejętnością katalizowania zmian, bardzo przydatne stają się kolejne umiejętności społeczne, które pozwalają budować świetne zespoły i skupiać je wokół celu. Przejdźmy do nich.

Kompetencja: Katalizowanie zmian Umiejętność dostrzegania konieczności zmiany i podążanie za tym głosem, stanowi jedną z ważnych cech przywództwa. To z jednej strony pragmatyzm, z drugiej wizja. Osoby charakteryzujące się dobrze rozwiniętą tą kompetencją rozumieją, że świat czy otoczenie się zmienia. Są chętni i otwarci na przyjmowanie nowej Poziom emocjonalnych kompetencji osobistych określa poziom radzenia sobie danej osoby z samą sobą

1

Poziom emocjonalnych kompetencji społecznych odpowiada za to jak sobie radzimy w sytuacjach zetknięcia z innymi ludźmi

2

https://www.insperity.com/wp-content/uploads/2015/12/how-emotional-intelligence-canmake-you-a-better-leader-640x3021.png

Kompetencja: Tworzenie więzi Jak sama nazwa wskazuje, mówimy tutaj o umiejętnościach związanych z nawiązywaniem i podtrzymywaniem osobistych relacji z osobami współ-

pracującymi. Kompetencja Tworzenie więzi odnosi się również do zdolności tworzenia zespołów specjalistów, grup zdolnych do wykonywania konkretnych zadań. To umiejętności skupiania poszczególnych osób w zespół, dzięki zbudowanym relacjom.

Nieformalne relacje stają się zawsze dużym wsparciem dla zdolności skutecznego załatwiania wielu spraw. Zaufanie i wsparcie oraz życzliwość wynikiem wypracowania relacji, a nie dziełem przypadku. Wymaga to pracy i pielęgnacji. Wiemy do jakiego stopnia bywa to pomocne w prowadzeniu firmy czy realizacji zadań angażujących osoby z różnych działów w firmie w realizacji jednego zadania lub projektu.

Wiele spraw może zostać uruchomionych jeszcze przed uzyskaniem oficjalnego wsparcia czy decyzji. Pozwala na to współdziałanie oparte na zaufaniu.

Kompetencja, o której mówimy jest kluczowa w budowaniu relacji opartych na przyjaźni z naszymi współpracownikami. Przyjaźń może dotyczyć nie tylko pojedynczych osób. Może występować również w relacjach między firmami.

Przejawem tego jest polityka jaką prowadzimy w stosunku do naszych odbiorców czy dostawców. Firmy oferujące usługę franczyzy wiedzą, że należy wspierać franczyzobiorców w rozwoju ich biznesu. Piekarnie czy cukiernie mające swój rynek zbytu poprzez kanał sieci zewnętrznych odbiorców, wiedzą, że ważna jest nie tylko sprzedaż, ale również wspieranie biznesów odbiorców. Młyny też mogą podążać w tym kierunku. Tak rozumiana przyjaźń staje się dobrą podstawą do rozwoju.

52 1/2020

PRZEGLĄD ZBOŻOWO MŁYNARSKI

ZARZĄDZANIE PRACOWNIKAMI Kompetencja: Współpraca i współdziałanie Jak wspominaliśmy wcześniej zespoły stanowią obecnie siłę funkcjonowania firm. Ich sprawne działanie przyczynia się do tworzenia przewagi rynkowej poprzez szybkość działania, sprawność realizacji zadań i utrzymywanie wysokiej jakości. Takie efekty osiąga się poprzez współpracę i współdziałanie wewnątrz zespołów w firmie. Dotyczy to w takim samym stopniu pojedynczego zespołu, jak i poszczególnych działów w firmie.

Stąd cenne są osoby, a szczególnie menedżerowie, którzy potrafią w jednakowym stopniu zadbać o koncentrację na zadaniu, jak i koncentrację na współdziałaniu i rozwijaniu współpracy.

Na poziomie firmy będzie to się przejawiało w tworzeniu kultury sprawnego przepływu informacji, wzajemnej pomocy, życzliwego nastawienia. Wiemy jak często koncentracja pojedynczych osób lub działów jedynie na swoich celach i zadaniach, powoduje zobojętnienie na współpracę czy dobrą atmosferę w pracy. Stąd często bierze się brak dobrego nastawienia, brak dzielenia się planami i pomysłami, brak współpracy na poziomie wspierania się poprzez synchronizowanie planów czy pracy ludzi. Rodzi to wzmacnianie podziałów między działami w firmie i pilnowanie jedynie własnych interesów. Skutkiem takiego nastawienia jest również brak pomocy w rozwiązywaniu wzajemnych problemów. Kompetencja Współpraca i współdziałanie oznacza nie tylko nastawienie pojedynczej osoby na pomoc współpracownikowi czy współpracownikom. Oznacza również umiejętność skorzystania z pomocy. Na pozwolenie innym, na to aby sobie pomóc. Nastawienie na współpracę w ramach inteligencji emocjonalnej to zrozumienie również własnych braków i gotowość na uzupełnienie ich przez te osoby, które w danej dziedzinie mają większe kompetencje i chcą oraz mogą się nimi podzielić. Takie nastawienie wymaga odwagi i często przezwyciężenia, szczególnie u przełożonych własnych obaw utraty twarzy. W podejściu opartym na współpracy rozumie się siłę synergii i fakt, że mamy różne, uzupełniające się nawzajem kompetencje.

PRZEGLĄD ZBOŻOWO MŁYNARSKI

https://enterprisersproject.com/sites/default/files/styles/620x350/public/images/cio_eq_hand_ sky.png?itok=kLgiFF_D

Kompetencja: Umiejętności zespołowe Można powiedzieć, że w podejściu Golemana na tę kompetencję składają się po części wszystkie umiejętności społeczne. Umiejętności zespołowe kryją się w sprawności z jaką w praktyce wykorzystujemy wcześniej opisane zdolności do współpracy, wzajemnej komunikacji, wpływania na innych, nastawienia na wykorzystywanie i wyszukiwanie różnych talentów u poszczególnych osób i praktyczne wykorzystywanie efektu synergii zespołowej. To umiejętność korzystania z pakietu, który oferują członkowie zespołu, osoby współpracujące w innych działach, nasi dostawcy lub odbiorcy.

Dla menedżera kluczowe będzie wykorzystanie tych wszystkich zdolności do skupiania członków zespołu na realizacji wizji, celów i zadań. Na praktycznym motywowaniu i angażowaniu. Na podsycaniu dobrej atmosfery pracy.

Na budowaniu tożsamości zespołowej. Takie podejście daje dużą nadzieję na sprawne działanie firmy w momentach kryzysu wewnętrznego czy słabszej koniunktury rynkowej. Silny zespół czy zespoły potrafią przetrwać wiele zawirowań i w twórczy sposób znajdować rozwiązania i wyjścia z niekorzystnych sytuacji. Co stanowi o sile zespołów? Poza wiedzą merytoryczną, praktyczną przewagą są umiejętności zespołowe przejawiane na płaszczyźnie inteligencji emocjonalnej. To one decydują, że praca jest przyjemnością i zadowoleniem dla wykonujących ją członków zespołów. Można do nich zaliczyć w szczególności: empatię czyli współodczuwanie, dobrą komunikację w tym wymianę różnych zdań oraz dochodzenie do wspólnych decyzji, nastawienie u podłoża którego

leży wzajemne zaufanie, wspieranie się w słabościach i uzupełnianie talentów, współdziałanie z innymi zespołami i wiarę w siłę zespołu. Świadome kształtowanie i wykorzystywanie tych elementów daje menedżerowi ogromną przewagę nad tymi, którzy nie rozumieją tych zależności.

Podsumowując Intencja poświęcenia całego cyklu artykułów tematowi inteligencji emocjonalnej (EQ) jest prosta. Przy dzisiejszym poziomie rozwoju wiedzy psychologicznej, jej dostępności, osoby zarządzające nie mogą unikać prawd dotyczących podstaw funkcjonowania pojedynczych osób i zespołów. Inteligencja emocjonalna zalicza się do kluczowych obszarów, których wpływ na jakość zarządzania sobą i zarządzania innymi jest decydujący.

Patrząc na konieczność uczenia się menedżerów komunikacji dostosowanej do zmieniającego się rynku pracy – przykładowa obecność czterech pokoleń pracowników na rynku pracy, czy obecność pracowników z innych kultur – rozwijanie inteligencji emocjonalnej staje się kompetencją wręcz niezbędną. Wierzymy, że menedżerowie i właściciele firm zachęceni, podejmą pracę nad rozwijaniem tej kompetencji, umacnianiem własnych talentów i wzmacnianiem talentów współpracowników. Życzymy powodzenia w tym rozwoju!

Jarosław Ropiejko trener, coach, doradca – od wielu lat szkoli branżę piekarsko-cukierniczą z umiejętności biznesowych i zarządczych, prowadzi działania optymalizujące, warsztaty pracownicze wewnątrz firm oraz warsztaty dialogu w firmach rodzinnych, twórca Akademii Zza Lady, szkolącej ekspedientki, kierowców-handlowców, kadrę kierowniczą i właścicielską oraz wspierającej branżę w tworzeniu standardów obsługi i organizowaniu sprzedaży. Akademia wspomaga również w tworzeniu spójnego obrazu marketingowego firm, wprowadzaniu wewnętrznej polityki antymobbingowej, przygotowywaniu akcji marketingowych i pozyskiwaniu środków na projekty szkoleniowe.

1/2020 53

POLSKA – EUROPA – ŚWIAT

Światowy Dzień Mąki Mąka, zwana białym złotem życia, doczekała się wreszcie swojego dnia.

20 marca rolnicy, młynarze, piekarze i cały przemysł związany z przetwórstwem mąki – od Nowego Jorku po Sidney, od Buenos Aires po Moskwę – będą świętować i promować surowiec będący podstawą diety miliardów ludzi na całym świecie. Mąka jest codziennie przerabiana na chleb, ciasta, ciastka, makaron i wiele innych wyrobów, będąc od tysiącleci jednym z najważniejszych produktów spożywczych.

20 marca nie został wybrany przypadkowo – wtedy wypada równonoc wiosenna. Na półkuli północnej zaczyna się wiosna, a więc czas siewu, a na południowej – jesień, czyli pora zbiorów. Dla rolników i osób związanych z przetwórstwem mąki jest to więc okres nadziei i wdzięczności.

Młynarze, piekarze, cukiernicy i inni producenci wykorzystujący mąkę powinni zorganizować tego dnia specjalne akcje promocyjne, które zwrócą uwagę konsumentów na różnorodność produktów i ich walory smakowe oraz prozdrowotne. Przy okazji warto odwołać się do przysłów i powiedzeń świadczących

o przywiązaniu do chleba. Ich bogactwo w każdym języku i każdej kulturze potwierdza rolę tego podstawowego produktu.

Inicjatorem ustanowienia światowego dnia mąki było niemieckie Muzeum Mąki mogące się poszczycić największym na świecie zbiorem worków na mąkę.

Kazachstan – dynamiczny wzrost produkcji pasz Produkcja pasz w Kazachstanie w ostatnich latach notuje niespotykany wzrost, z 735 tys. ton w 2016 r. do 1,27 mln ton w 2018 r., z czego 71% jest przeznaczone dla drobiu, 18% dla bydła i 6% dla trzody chlewnej. Prognozuje się dalsze zwiększenie produkcji poprzez budowę nowych wytwórni pasz (w maju 2019 r. uruchomiono największą w kraju o zdolności 360 tys. ton pasz/rok). Blisko 60% całej produkcji pasz jest skoncentrowane w 3 regionach, z istniejących 14. Rozwój sektora paszowego jest reakcją na intensyfikację produkcji mięsa, szczególnie drobiowego. Aktualnie w trakcie realizacji są cztery wielkie fermy drobiu, a plany zakładają 4-krotny wzrost produkcji mięsa drobiowego do 740 tys. ton w 2027 r. Model funkcjonowania ferm drobiu polega na ich zaopatrywaniu się w pasze z własnych wytwórni, co pozwala redukować koszty. Wzrost produkcji mięsa drobiowego ma doprowadzić do zmiany pozycji Kazachstanu z importera w eksportera netto. Już teraz na krajowym rynku obserwuje się rosnący udział tańszego mięsa z krajowych ferm drobiu kosz-

tem importowanego, głównie z USA. W dłuższej perspektywie celem ma być realizacja eksportu mięsa drobiowego do sąsiednich krajów – Tadżykistanu, Turkmenistanu i Chin oraz na rynki Środkowego Wschodu.

We wrześniu 2019 r. podpisano ważną umowę z Chinami na dostawy mięsa wieprzowego i trzody chlewnej (żywca). W Kazachstanie, kraju w większości muzułmańskim, popyt na wieprzowinę jest ograniczony, więc wielki chiński rynek zbytu stanowi podstawę strategii rozwoju tego sektora. Według oceny Zrzeszenia Hodowców plan zwiększenia 2,5 razy hodowli trzody chlewnej i eksport do 100 tys. ton mięsa wieprzowego jest realny. Kazachstan dysponuje dużą nadwyżką zbóż krajowej produkcji, które mogą być wykorzystane na cele paszowe. Atutem jest też, że jego obszaru nie dotknął afrykański pomór świń (ASF). Podkreśla się, że eksport zboża jest znacznie mniej opłacalny niż eksport mięsa. Szacunkowo wyliczono, że zysk netto z przetworzenia jęczmienia i pszenicy na pasze i eksportu uzyskanego mięsa wieprzo-

wego jest 19 razy wyższy niż z prostego eksportu zboża.

Kazachstan planuje także wzrost eksportu wołowiny z 20 tys. ton w 2018 r. docelowo do 60 tys. ton, co mają wspierać rządowe subsydia i preferencyjne kredyty dla rodzinnych gospodarstw rolno-hodowlanych. Kazachstan należy do 10 największych eksporterów pszenicy (wartość 965 mln USD), ale nie chce być dłużej „kolonią surowcową”, tylko przerabiać ziarno na pasze, zaopatrując w nie własny sektor hodowlany i rozwijać produkcję mięsa, które w eksporcie generuje wysoką wartość dodaną.

Obserwuje się już szybką rozbudowę przemysłu mięsnego z udziałem dużych inwestorów z Chin i Rosji, a także krajowych firm.

Olbrzymim wyzwaniem dla branży rolno-spożywczej Kazachstanu są zmiany klimatyczne, które według Banku Światowego mogą wywołać spadek zbiorów zbóż nawet o 37% do 2030 r. i o 50% do 2050 r., a susze dotknąć 66% powierzchni kraju. (World Grain, listopad 2019 r.)

Tłumaczył Krzysztof Zawadzki

54 1/2020

PRZEGLĄD ZBOŻOWO MŁYNARSKI

POLSKA – EUROPA – ŚWIAT

Turcja – największy światowy eksporter mąki próbuje zapobiec skutkom dewaluacji krajowej waluty Turcja (81,3 mln mieszkańców), dzięki korzystnemu położeniu pomiędzy Europą i Azją oraz bliskiemu dostępowi do niedrogiej pszenicy przemiałowej z regionu Morza Czarnego, odgrywa kluczową rolę na światowym rynku mąki.

Według prognozy Międzynarodowej Rady ds. Zbóż (IGC) zbiory zbóż w Turcji, w sezonie 2019-20 mają osiągnąć 34,1 mln ton (sezon wcześniej – 33,5 mln ton), w tym: pszenicy 19,2 mln ton (20 mln t), kukurydzy 6,2 mln to (5,7 mln t), jęczmienia 8 mln ton (7 mln t). Produkcję ryżu ocenia się na 910 tys. ton, a powierzchnię jego uprawy na 100 tys. ton.

Popyt na ryż notuje wzrost, co wiąże się z przyrostem naturalnym i rosnącą liczbą turystów, a ryż jest niezastąpionym składnikiem pilawu – tradycyjnego tureckiego dania.

W sezonie 2019-20 Turcja ma zaimportować 10,8 mln ton zbóż (11,1 mln t), w tym: pszenicy 6,9 mln to (6,8 mln t) i kukurydzy 3,5 mln ton (3,8 mln t), zaś eksport zbóż wyniesie 5,1 mln ton (4,8 mln t), przy czym prawie cała ilość to pszenica. Import soi szacowany jest na 3 mln ton (2,8 mln t).

Wobec silnej dewaluacji tureckiej liry względem amerykańskiego dolara na poziomie 40% rok do roku, władze próbują przeciwdziałać problemom związanym z inflacją i wzrostem cen żywności.

Między innymi ograniczeniu podlega eksport krajowej pszenicy i niektórych surowców paszowych, zaś dla zahamowania dalszego wzrostu wywozu mąki i zabezpieczenia jej wystarczającej podaży w kraju, eksportować można tylko mąkę wyprodukowaną z importowanej pszenicy. Słabość waluty powoduje inflację i wzrost kosztów zakupu materiałów do produkcji rolnej jak nawozy lub pestycydy, co może obniżyć ich zużycie i przełożyć się na niższą wydajność z hektara. Rolnictwo odgrywa ważną rolę tworząc 6,8% produktu krajowego brutto i zatrudniając 18,4% siły roboczej (2017 r.). Rząd rozbudowuje sieć licencjonowanych magazynów zbożowych – w lutym 2019 r. było 67 obiektów o zdolności magazynowej 3,3 mln ton, a jeszcze 2 lata temu tylko 19. Poprzez wyspecjalizowaną agencję prowadzona jest aktywna polityka skupu zbóż, m.in. z wykorzystaniem giełd towarowych.

Filipiny – rośnie spożycie produktów pszennych Filipiny są krajem położonym w płd.-wsch. Azji, na archipelagu wysp (105,9 mln mieszkańców), gdzie rolnictwo odgrywa istotną rolę – ponad 25% ogółu zatrudnionych i blisko 10% udział w produkcie krajowym brutto.

Zbiory ryżu w sezonie 2019-20 prognozowane są na 12,6 mln ton (przy imporcie 2,8 mln ton), zaś kukurydzy na 8,3 mln ton. Innych zbóż na Filipinach się nie uprawia, dlatego import pszenicy na zaspokojenie rosnących potrzeb jest konieczny (na poziomie 7,5 mln ton) i pochodzi głównie z USA. Choć ryż pozostaje na Filipinach podstawowym produktem spożywczym (dostarcza ok. 45% kalorii i stanowi 20% wydatków w domowym budżecie) znaczenie produktów pszennych w codziennej diecie ludności szybko rośnie. W okresie 2014-19 odnotowano

PRZEGLĄD ZBOŻOWO MŁYNARSKI

dynamiczny wzrost spożycia artykułów na bazie mąki pszennej – z 23,1 kg do 33,7 kg w przeliczeniu na 1 mieszkańca.

Przemysł młynarski staje się coraz bardziej nowoczesny skupiając 21 zakładów o rocznej zdolności przemiału ponad 5 mln ton przy wskaźniku jej wykorzystania przekraczającym 50%.

Połowę produkowanej mąki zużywa się na pieczywo piekarskie, drugą połowę na makarony typu noodles, makarony tradycyjne i wyroby cukiernicze (ciastkarskie).

Przemysł paszowy liczy ok. 3000 obiektów, które produkują blisko 17 mln ton pasz. Jako surowiec paszowy preferowana jest krajowa kukurydza, choć czasami stwarza problemy jakościowe (m.in. związane z obecnością aflatoksyny). Istotną rolę odgrywają też pszenica (szczególnie w hodowli trzody chlew-

Przemysł zbożowo-młynarski w Turcji skupia 542 czynne młyny, które produkują 12 mln ton mąki przy zdolności produkcyjnej 30 mln ton, co oznacza wykorzystanie potencjału na poziomie ok. 40%. Mąka z importu stanowi 1520%, natomiast pszenicę importuje się głównie z Rosji, a także z UE, USA i Ukrainy. Turcja jest największym na świecie eksporterem mąki. Prognoza na sezon 2019-20 – 5,1 mln ton w ekwiwalencie pszenicy (Kazachstan – 2,9 mln ton, Argentyna – 0,875 mln ton, Pakistan – 0,750 mln ton, UE – 0,650 mln ton). Turecka mąka jest sprzedawana do 160 krajów.

W Turcji pracuje 28 wytwórni makaronu o potencjalne ponad 2 mln ton/rok, który wykorzystywany jest w 80% (w 2018 r. spożycie makaronu wyniosło ok. 8 kg/osobę), a ponadto 140 zakładów produkujących bulgur, ciastka, semolinę i ok. 500 wytwórni pasz o zdolności produkcyjnej ponad 30 mln ton/rok.

W Turcji uprawia się 36 odmian genetycznie modyfikowanych (10 soi i 26 kukurydzy) zatwierdzonych do wykorzystywania wyłącznie na pasze, a nie do produkcji żywności. (World Grain, grudzień 2019 r.)

Tłumaczył Krzysztof Zawadzki

nej) oraz mączka sojowa importowana w ilości ok. 3 mln ton, głównie z USA. Import soi do wytwarzania oleju nie jest znaczny (265 tys. ton), gdyż większość oleju pozyskuje się z kokosów lub palm. Olej kokosowy jest największym eksportowym produktem rolnym Filipin (produkcja na poziomie 1,7 mln ton). W styczniu 2020 r. wygasają antydumpingowe cła na turecką mąkę pszenną nałożone w styczniu 2015 r., a w lutym 2019 r. wprowadzono zmiany w zasadach importu ryżu (zamiast kwot ilościowych taryfy celne), co powinno sprzyjać wzrostowi dostaw ryżu z krajów regionu, szczególnie Tajlandii i Wietnamu.

Na Filipinach surowcem do produkcji bioetanolu (w 2018 r. – 270 mln litrów) jest trzcina cukrowa i melasa. (World Grain, listopad 2019 r.)

Tłumaczył Krzysztof Zawadzki

1/2020 55

POLSKA – EUROPA – ŚWIAT

Ze świata Brytyjska firma ABF (Associated British Ports) zainwestowała 400 tys. funtów w modernizację i rozbudowę zbożowych magazynów portowych, w porcie King’s Lynn. W efekcie łączna pojemność 42 komór wzrośnie o 6 tys. ton do 32 tys. ton. Roczne obroty towarowe portu wynoszą ogółem ok. 750 tys. ton.

ły umowę handlową, która m.in. eliminuje lub redukuje cła i wprowadza bezcłowe kontyngenty na amerykańską żywność i produkty rolne. Dotychczas w japońskim imporcie pszenica z USA stanowiła 50% (wartości ponad 600 mln USD), zaś Japonia była drugim na świecie importerem amerykańskiej kukurydzy (wartości ponad 2 mld USD).

      Na Ukrainie, w miejscowości Chmielnik firma Nibulon ukończyła budowę czterech z ośmiu silosów o pojemności 4 tys. ton z pełną infrastrukturą przeładunkową na obsługę wagonów kolejowych i samochodów (łączna długość torów ok. 1 tys. metrów).    W październiku 2019 r. po rocznych negocjacjach USA i Japonia podpisa-

Stanowy Uniwersytet Iowa (w miejscowości Ames, USA) rozpoczął budowę wytwórni pasz o potencjale 20 tys. ton/rok oraz kompleksu naukowo-dydaktycznego realizującego programy edukacyjne i kursy o tematyce: technologia pasz, nauka o zbożach, żywienie zwierząt. Inwestycja o wartości 21,1 mln USD, sponsorowana przez wiele firm, ma być ukończona latem 2021 r.

   Amerykańska firma ADM (Archer Daniels Midland) otworzyła największy w USA obiekt zbożowo-młynarski (wybudowany od podstaw), położony ok.

100 mil na zachód od Chicago (stan Illinois, USA). Nowy młyn o zdolności przemiałowej ok. 1360 ton/dobę) zastąpi 3 młyny, które zostały zamknięte.

Składa się z 3 działów: A i B przemielających pszenicę HRW (ozimą) i SW ( jarą) oraz C, który może przemielać zarówno pszenicę twardą i miękką oraz produkować mąki całoziarnowe. Całkowita pojemność magazynowa obejmuje 120 tys. ton dla pszenicy przeznaczonej do przemiału w młynie oraz dodatkowo 100 tys. ton dla kukurydzy. Obsługa transportowa uwzględnia kolej i samochody. (World Grain, październik/listopad 2019 r.)

Tłumaczył Krzysztof Zawadzki

01

Chcesz wiedzieć?

2020 s t y c z e n

PL ISSN 0033 23 13 PL e-ISSN 2449 9935 Rok zał.1953 Cena brutto 21,50 zł (w tym 8% VAT)

lauretta_przeglad_piekarski_i_cukierniczy_adwokat_205x220mm+3mm_spad_print.pdf 1 2019-11-26 11:19:06

 Czym żyje branża piekarska?  Na jakie wypieki jest popyt?  Jakiej mąki potrzebują piekarze i cukiernicy?

C

M

Y

CM

MY

CY

CMY

K

02 2020 l

u

t

y

PL ISSN 0033 23 13 PL e-ISSN 2449 9935 Rok zał.1953 Cena brutto 21,50 zł (w tym 8% VAT)

Czytaj miesięcznik „Przegląd Piekarski i Cukierniczy!

Zaprenumeruj już dziś

www.ppic.pl 56 1/2020

PRZEGLĄD ZBOŻOWO MŁYNARSKI

Zintegrowane rozwiązania w zakresie procesu obróbki nasion roślin strączkowych.

Technologia zapewnia najwyższą jakość i wyciągi.

Produkuj mąkę, ekstrudowane przekąski lub makarony z nasion roślin strączkowych na bazie technologii firmy Buhler. Każdy etap procesu zostanie dostosowany do zakładu i towaru. W ten sposób uzyskasz przetwory o najwyższej jakości i wysokich wyciągach. www.buhlergroup.com

Przyjęcie, czyszczenie i klasyfikowanie

Innovations for a better world.

Łuszczenie i rozłupywanie

Sortowanie optyczne Mielenie i ekstruzja

MASZYNY I ZAKŁADY OBRÓBKI ZBOŻA • Szybka wymiana noży: 1.5 – 2 h

• Do 3.000 kg/h

F.H. SCHULE Mühlenbau GmbH Dieselstrasse 5–9 · 21465 Reinbek · Hamburg, Germany +49 (0) 40 72 77 10 · schule@akahl.de · schulefood.de

Przedstawicielstwo w Polsce Dariusz Śliwiński +48 606 308 052 · dsliwinski@op.pl