46 2015

Ұлттық рух – ұлттың асыл қасиеті. Б.МОМЫШҰЛЫ

¦ÄIËÅÒ Газет 2010 жылғы 5 мамырдан шыға бастады

web: www.adiletgazeti.kz

№46 (249) = 27 қараша = Жұма = 2015 жыл

ҰЛТТЫҚ АПТАЛЫҚ

???

E-mail: adilet.media@mail.ru

НАЦИОНАЛЬНЫЙ ЕЖЕНЕДЕЛЬНИК / NATIONAL WEEKLY / ULUSAL HAFTALIK / ‫اﻟوطﻧﯾﺔ اﻷﺳﺑوﻋﻲ‬

Мемлекет басшысы Тұңғыш Президент – Елбасы қорының басшылығымен кездесті Кездесу барысында Елбасы Қордың биылғы қызметінің қорытындылары туралы есепті тыңдады. Нұрсұлтан Назарбаевқа жүзеге асырылып жатқан жобалар мен мекеменің орта мерзімге арналған жоспарлары да таныстырылды.

Қордың атқарушы директоры С.Нұрахановтың айтуынша, 2015 жылы үш негізгі бағыт – ғылыми жəне шығармашыл жастарды қолдау, əлеуметтік бағдардағы жобаларды жүзеге асыру жəне қайырымдылық шаралары, сондай-ақ ақпараттық-талдамалық қызмет бағытында жұмыс жүргізілді.

– Қор жыл бойы сыйақылар, стипендиялар мен гранттар тапсыру жөніндегі конкурстық бағдарламаларды ғана жүзеге асырып қоймай, «Алтын тобылғы» жаңа əдеби сыйлығы сияқты жаңа бағдарламалар да ұсынды, оның нəтижелері желтоқсанда жарияланады, – деді С.Нұраханов. Кездесу барысында сөз сөйлеген Əлемдік экономика жəне саясат институтының директоры С.Əкімбеков биылғы қарашада Назарбаев орталығында өткен Астана клубы отырысының қорытындылары туралы баяндады. Бұл шарада əр жылдары мемлекеттер мен үкіметтер басшыларының əкімшіліктерінде жұмыс істеген, қазіргі кезде өз елдерінің саяси элитасына консультативтік қолдау көрсетіп жүрген əлемдік зияткерлік ірі орталықтардың сарапшыларының бір үстелдің басына жиналғаны атап өтілді. Нысанда болу барысында Қазақстан

Тұңғыш Президент күніне арналған дөңгелек үстел Қырғызстандағы Қазақстан елшілігінде Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті күніне арналған дөңгелек үстел өткізілді. Салтанатты шараға Жогорку Кенеш депутаттары, Қырғызстан министрліктері мен ведомстволар өкілдері, соның ішінде Қырғызстанның СІМ өкілдері, қоғам қайраткерлері, сарапшылар мен журналистер қатысты. ҚР елшісі Айымдос Бозжігітов өз сөзінде 2015 жылдың 1 желтоқсанында Қазақстанда жаңа мемлекеттік мереке - Тұңғыш Президент күні үшінші рет аталып өтетінін хабарлады. Соңғы он жылда Қазақстанда өнеркəсіп өнімін шығару 20 есеге, сыртқы сауда көлемі 12 есеге көбейгенін, жұмыссыздық көрсеткіші екі есеге азайып, азаматтардың табысы 16 есеге ұлғайғанын, $180 млрд-тан аса инвестиция тартылғанын, білім беру бюджеті 10 есеге артқанын атап өтті. А. Бозжігітов Қазақстанның жаңа тарихы, елдің қазіргі жетістіктері Отан мен халық өмірі үшін жауапкершілікті мойнына алған ҚР Тұңғыш Президенті Н.Ə.Назарбаевтың идеяларымен жəне қызметімен байланысты екенін жеткізді.

«Елбасы және Оңтүстік» фотокөрмесі Президенті елдің түрлі аймақтарының қайталанбас көріністері қойылған «Беймəлім Қазақстан» фотокөрмесін аралап көрді. * * * Есепті кезеңде Қор 24500-ден астам адамды қамтыған 46 əлеуметтік, ғылыми, мəдени іс-шаралар өткізді. Тағы 17 ісшараны жыл аяғына дейін өткізу жоспарлануда. Жыл сайынғы «Əлеуметтік идеялар мен жобалар» жəрмеңкесінде Қазақстан өңірлерінен 22 үкіметтік емес ұйым Қордың қаржылық қолдауына ие болды. Соның ішінде

мүмкіндігі шектеулі адамдарды əлеуметтік бейімдеуге жəне сауықтыруға, инклюзивті қоғамды дамытуға, түрлі этнос өкілдері арасындағы достық, татулық жəне келісімді нығайтуға, отбасының əлеуметтік ортадағы (социумдағы) мəртебесі мен рөлін арттыруға бағытталған жобалар жүзеге асырылды. «Мектепке жол» қайырымдылық шарасы аясында тасқын судан зардап шеккен өңірлерден 1000 бала 1 қыркүйекте оқушы сөмкесі мен мектепке қажетті құралдар алды. Балаларды қорғау күнінде жетім жəне ата-ана қамқорлығынсыз қалған 300 балаға

сыйлықтар берілді. Өңірлік арнаулы мектепинтернаттардағы мүмкіндігі шектеулі 1300 бала «Аман Келешек» атты балалар мəдени-спорттық фестиваліне қатысты. Қор сондай-ақ шығармашылық жобаларды жүзеге асыруға жəне ғылыми зерттеулер жүргізуге 9 грант бөлді, мəдениет пен ғылымның жас қайраткерлеріне 20 сыйлық тағайындады. Қазақстан қалаларының белсенді əрі талантты 80 студентіне дəстүрлі стипендиялар берілді.

Akorda.kz

ҚР Тұңғыш Президенті күніне орай Шымкент қаласындағы бейнелеу өнері мұражайында Елбасының өмірі мен қызметіне арналған «Елбасы жəне Оңтүстік» атты фотокөрме ашылды. Фотосуреттер көрмесінде Мемлекет басшысының Оңтүстік Қазақстан облысына келген жұмыс сапары жəне өңірдегі əлеуметтік нысандар мен өндіріс орындарын аралаған сəттері бейнеленген. Суреттерді жергілікті фотографтар түсірген. Көрмеге қойылған суреттерде Президенттің кəсіпорын ұжымымен, жастармен жəне қарапайым еңбек адамдарымен кездескен сəтіндегі көңіл-күйі бейнеленген. Шараға келген қонақтарды Тұңғыш Президент күні мерекесімен құттықтаған Шымкент қаласы əкімінің орынбасары Қайрат Нұртай Елбасының тəуелсіздік тұғырын тұрақты етуге жəне еліміздің əлемдік деңгейдегі мəртебесін көтеруге қосқан сүбелі үлесі мен еңбегін ерекше атап өтті, деп хабарлайды қала əкімдігінің баспасөз қызметінен. Көрме 10 желтоқсанға дейін жалғасын табатын болады. ҚазАқпарат

Болатбек ҚЫСТАУОВ, Қазығұрт ауданының әкімі:

Жыл көрсеткіштері жоспарланғаннан жоғары болары анық

Патриотизм їлгісіне айналєан

ЕЛ АЄАСЫ Соғыс... Бүгінгі ұрпақ бұны көрген жоқ, һəм көрмесін! Біздің көзімізден мөлтілдеп қос жастың үзіліп түспеуі үшін, еңсеміздің бүгінгідей биік болуы үшін күресті олар. Елбасы Н.Назарбаев айтқандай, «Бұл жеңіссіз тəуелсіз Қазақстан болмас еді...». Ол – 1941-1945 жылдардағы қиян-кескі ұрысқа толы Ұлы Отан соғысы. Жеңіс туы жауға қарсы арыстандай жүректерін ала жүгірген бүгінгі ардагерлеріміздің батырлығының арқасында желбіреді. Бүгінде Ұлы Жеңістің 70 жылдығын егеменді, зайырлы мемлекетіміз үлкен деңгейде тойлап келеді. Той төрі көздеріне қуаныштың жасын алып, қуанған ардагерлерімізге беріліп, оларға ерекше құрмет көрсетілуде. Бұл жас буынның өткенге деген тағзымы деп білеміз. Осы орайда біз де Қазығұрт ауданының Құрметті азаматы, соғыс ардагері Иса Телікбайұлымен сұхбаттасқан едік. Біз сендердей жаңа ашылған гүл едік, Жерге бақыт, елге бақыт тіледік. Отан-ана отқа күйіп жатқанда, Біздер ме едік үй бағатын тірі өлік, – деп, атамыз Иса Телікбай Т.Молдағалиевтің өлең жолдарын тілге тиек етіп, өзінің жастық шағын ұрпағы үшін, Жеңіс үшін қиғанын жеткізді.

3-бетте

Елбасы Н.Назарбаевтың «100 нақты қадам» Ұлт жоспары облыс көлемінде кеңінен насихатталуда. Бұл іске Қазығұрт ауданының әкімшілігі де өзіндік үлес қосып отыр. Жалпы, биыл аудан жұртшылығы жылды көптеген көрсеткіштер бойынша жақсы қорытындылауға жақын. Біз осыған орай аудан әкімі Болатбек Қыстауовқа жолығып, бірнеше сауал қойған едік.

– Болатбек Дүйсенбекұлы, тəуелсіз еліміз үшін биылғы жыл ерекше болды. Қазақ хандығының 550, ҰОС Жеңістің 70, Қазақстан халқы ассамблеясының 20 жылдығы кең көлемде аталып өтті. Бұл республикалық іс-шараға Қазығұрт ауданы да лайықты үлес қосты деп ойлаймыз. Сондай-ақ Елбасы Н.Назарбаев «100 нақты қадам» Ұлт жоспарын жариялады. Осы жоспарға байланысты аудан көлемінде атқарылып жатқан жұмыстарға тоқталып өтсеңіз.

– Облыс əкімдігінің 2014 жылғы 26 желтоқсандағы «Қазақстан халқы ассамблеясының жылын жəне Қазақстан Республикасы Конституциясының 20 жылдығын мерекелеуге дайындық жəне оны өткізу туралы» №408 қаулысын басшылыққа алып, аудан əкімдігінің қаулысымен комиссия құрамы жасақталып, іс-шара жоспары бойынша тиісті шаралар атқарылуда. Қазығұрт ауданы əкімдігінің 2015 жылғы 16 сəуірдегі «Қазығұрт ауданының Қазақстан Халқы ассамблеясының қоғамдық келісім кеңесін құру туралы» №140 қаулысы қабылданып, барлық ауыл округтерінде осы тектес кеңестер жасақталды.

4-бетте

Ұстаздарын ұлықтаған шәкірттер Қай заманда болсын, ұстаздарға құрмет жоғары болған. Бүгіннен немесе кешеден ғана ұлы мамандық иелеріне құрмет көрсетіліп келе жатқан жоқ, ықылым заманнан бері ұстаздықтың шоқтығы биік тұр. «Тамшысымен тас тесетін бейнебір су тəрізді» жандарға ілтипат таныту – адамгершілігіңнің ілгері басуының бір қадамы. Өйткені, ұстазға құрмет көрсету – білімге құрмет көрсету. Білімді құрметтемеген, ұстазын қадір тұтпаған шəкірттің ғылымда нəтижеге қол жеткізе алмайтындығы, қол жеткізсе де, тиісінше кəдеге асыра алмайтындығы қасиетті Құранда да жазылған. Тарихта ақылпарасаты мол тұлғалардың көпшілігі ұстазына ерекше құрметпен қарап, əрдайым ізетпен еске алғаны мəлім.

3-бетте

Ақпараттың

«АҚ ВОЛГАСЫ» (Эссе)

Жігіттер, өткен іске өкінбелік, Біз бекер тәуекелге бекінбедік. Алтын күн домалайды аспанымда, «Волгамның» дөңгелегі секілденіп. (Журналистік фольклордан) 5-бетте

Қазақша 4000 кітапты оқуға мүмкіндік беретін ұялы телефон қосымшасы іске қосылды

ЕЛ ТЫНЫСЫ

¦ÄIËÅÒ

1 ЖЕЛТОҚСАН – ҚР ТҰҢҒЫШ ПРЕЗИДЕНТІ КҮНІ

Елбасының кемел қасиеті Қазақ елінің тəуелсіздігін əлем мойындады. Тұңғыш төл теңгеміз шыққанда, өз қазынама иелік ететін күнім туғанда, ерекше толғаныста болғанымды тілмен айтып жеткізу мүмкін емес. Елтаңбамыз қабылданды. Қарулы Күштеріміз құрылды. Дана қиялынан туған алып Астана бой көтерді. Бала қиялынан туған ертегідегі алып шынар, көз жетпес Бəйтерекке айналды. Осы атрибуттардың ең басында осы тұңғыштарды тұңғыш еткен Еліміздің Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Əбішұлы Назарбаев тұр.

16 желтоқсан Қазақ мемлекетінің тарихындағы жалпыұлттық мемлекеттік мереке – Тəуелсіздік күні. Бұл мереке Қазақстанның бүкіл азаматтары мен Елбасы бірлігінің символы болып табылады. Мемлекет басшысының стратегиялық бағытын жүзеге асыруда тұрақтылықтың нығаюы мен қоғамның топтасуына жағдай жасайтын мереке. Біздің мемлекетіміз тұңғыш рет дербес мемлекет ретінде Біріккен Ұлттар Ұйымына, Еуропадағы қауіпсіздік жəне ынтымақтастық ұйымына, Шанхай ынтымақтастық ұйымына, ЮНЕСКО, ИЫҰ, АӨСШК жəне басқа да беделді халықаралық ұйымдарға мүше болды. 2010 жылы Қазақстан ЕҚЫҰ-ға төрағалық етіп, 1-2 желтоқсанда оның 11 жыл бойы өтпеген саммитін ұйымдастырды. Мемлекет басшысының өзі қызмет етіп келе жатқан жылдарының əрбір айлары мен жылдары, апталары мен күндері тұңғыш сөзімен тікелей байланыса кетеді. Тəуелсіз жаңа мемлекет үшін жасалып жатқан ізгілікті істердің бəрі де тұңғыш сөзіне сыяды. Өткенге көз салсақ, жас Қазақстан мемлекеті үшін елде бейбітшілік пен келісімді сақтау бірінші кезекті міндеттердің бірі деп ұғынған Елбасымыз 1992 жылы өткізілген Қазақстан халқының тұңғыш форумында этносаралық мəселелер бойынша қоғамдық институт құру туралы идея айтты. 1995 жылғы наурыз айында Президент жанынан жаңа консультативтік-кеңесші орган –Қазақстан халқы Ассамблеясы құрылды. «Қазақстандықтар бірлігі – ол Қазақстанның бұлжымай алға басуының баға жетпес кепілі», деп атап көрсеткен

Елбасымыз ортақ үйімізде мəңгілік тыныштық пен бейбітшіліктің салтанат құруы жолында қажырлы еңбек етіп, тер төкті. Нұрсұлтан Əбішұлы еліміздің тəуелсіздігі жылдары ішінде барлық салада халқымыздың парасаты мен рухани құндылықтарының, ой-санасының, дəстүрі мен салтының, өнері мен мəдениетінің, тарихи мұраларының қайта өркендеуіне кең жол ашты. Тəуелсіз елдің астанасының халықаралық ЭКСПО-2017 көрмесін өткізу орталығы ретінде танылуы да Отанымыздың əлемдік қоғамдастықта зор беделге ие екенін əйгілегендей. Елімізде жүргізілген баянды реформалар мен игілікті істердің қорытындысы мен бағындырған белестеріміздің басынан Елбасының бейнесін айқын көреміз. Тұңғыш Президентіміздің салиқалы саясаты арқасында тарихта болмаған мектептер, ауруханалар, спорт ғимараттары, балабақшалар мен саябақтар бой көтерді. Игілігін ел көріп жатқан осы жағымды жаңалықтар мен жақсылықтар Тұңғыш Президентіміздің еңбегінің жемісі. Əлемдегі болып жатқан ақпараттар ағыны үйіңізде, төрткүл дүние төріңізде, ұл-қыздарыңыз шетел асып, білім алып жатыр. Тарихыңды зертте, ақтаңдақтарыңды ақтар, өткеніңді оят, келешегіңді болжа – бəріне зор мүмкіндіктер қарастырылған. Елбасымыз айтқандай, бүгінгі ұрпақ 90-шы жылдардағы этносаралық соғыстар мен қақтығыстарды, күйреуді көрген жоқ. Сондықтан көпшілігі Қазақстандағы тұрақтылық пен қолайлы өмірді туғаннан солай болуы тиіс сияқты қабылдайды. Расында да бір мемлекеттің қауіпсіздігі мен ел ішіндегі ынтымақтастықты тұрақты ұстап тұру үшін қанша күш пен жігер, салмақ пен сана кетті десеңізші. Тұлғасы жылдар өткен сайын биіктей түскен Тұңғыш Президентіміздің мерекесі мерейлі, тəуелсіз еліміздің болашаққа апарар жолы нұрлы, таңы арайлы, сапары сəтті болғай! Берікбай МИХЕЕВ, № 83 жалпы орта мектебінің директоры. Шымкент қаласы

Азаматтық парызымыз Бұл баршамызға ортақ салтанатты оқиға, бүкіл қазақстандықтардың тарихи таңдау күні, халық бірлігі мен келісім күні. Мереке Қазақстан халқының Елбасы Нұрсұлтан Əбішұлы Назарбаевқа жоғары сенімінің, терең қадір-құрметінің жарқын көрінісі болып табылады. Бұл күні өздерінің этностық жəне діни қатыстылығына қарамастан, бүкіл қазақстандықтар Мемлекет басшысының тəуелсіздік жылдары, жəне болашақта еліміздің тұрақты дамуының іргетасына айналған идеясы мен саясаты төңірегіне топтасады.

1991 жылы, еліміз мемлекет құрудың бұлжымайтын жолына түсуі аса күрделі тарихи кезеңде оны республика халқын топтастыра жəне қоғам дамуының негізгі міндеттерін айқындай білген жалпыұлттық Көшбасшының басқаруымен байланысты. Нұрсұлтан Əбішұлы Қазақстанның бірлігін, Ата Заңымызды, адам мен азаматтың құқықтарын жəне бостандықтарын қорғауды қамтамасыз еткен жаңа тəуелсіз мемлекеттің негізін қалаушы болып табылатындығы күмəнсіз. Елбасымыз атабабаларымыздың тəуелсіздік туралы ғасырлар бойғы армандарын ақиқатқа айналдыруға

мүмкіндік туғызды. Сонымен қатар ол əлеуметтік-экономикалық, саяси қарқынды дамып келе жатқан мемлекеттің бірегей моделін жасаған осы заманғы аса көрнекті мемлекеттік жəне саяси қайраткер. Қазақстан 24 жыл ішінде ауқымды саяси, экономикалық жəне əлеуметтік реформаларды табысты жүзеге асырған осы заманғы, тұрақты, мықты да көркейген мемлекетке айналып отыр. Қазақстанның ұлтаралық бірлік пен келісім тəжірибесі көптеген елдер үшін үлгі болып табылады. Біздің жерімізде 140-тан астам ұлттар мен ұлыстар бір шаңырақ астында тату-тəтті өмір сүруде. Мемлекет басшысының елордамызды көшіруі нағыз батыл да ерлікке пара-пар əрекет болды, биыл оған 21 жыл толып отыр. Еуразияның інжу-маржаны, асқақ Астана тəуелсіздіктің ерекше рухымен, жеңістер мен жаңа жетістіктер рухымен Қазақстанды бұрынғыдан да нығайта түсті. Республика Президенті тарих үшін қысқа мерзімде кең байтақ ақ селеулі далада Қазақстанның нұр шашқан жаңа астанасын бой көтертіп, əлемде бұрын-соңды болмаған жобаны жүзеге асырды. Бүгіндері Астана — Шығыстың да, Батыстың да мəдениетін үйлестірген бірегей қала, барша

қазақстандықтардың мақтанышы, мемлекет бірлігі мен ұлттық идеяны іске асыру символы. Астананың «ЭКСПО-2017» дүниежүзілік көрмесі өтетін қала ретінде таңдалуы — осындай ауқымдағы іс-шаралар үшін елордамыздың лайықты орын екендігін мойындау. Бұл — бүкіл Қазақстан үшін ортақ жеңіс жəне халықаралық қоғамдастықтың зор сенімінің, Мемлекет басшысының жүргізіп отырған саясатына берілген жоғары бағаның кезекті айғағы. Қазақстандықтар өз Отаны мен өз Президентін мақтан тұтады. Қазақстан азаматы болу — зор абырой жəне биік мəртебе. Сондықтан Отанымызды қастер тұтып, Тəуелсіз Қазақстанның Тұңғыш Президенті — Негіз қалаушы, Реформатор жəне Жасампаз ретінде Отанымыздың жəне əлемнің тарихына енген Елбасымызға сенім арту — əрқайсымыздың азаматтық парызымыз. Біз қол жеткізген жетістіктерімізге тоқмейілсімеуге тиіспіз. Халқымыздың еркімен сайланған Мемлекет басшысының бағытын ұстана жəне қолдай отырып, жаңа табыстар мен жетістіктерге жетуіміз қажет. Бижан АРЫСТАНБЕКОВ, əділет аға лейтенанты, ҚР ІІМ ОҚО бойынша ҚАЖ департаменті

Халықтың бағына жаратылған Қазақ елінің президенті 1940 жылы 6 шілдеде Алматы облысының Қарасай ауданына қарасты Шамалған ауылында Əбіш пен Əлжанның қарапайым отбасында дүниеге келген.

1960 жылы Днепродзержинск техникалық училищесін, 1967 жылы Қарағанды металлургия комбинатына қарасты жоғары оқу орнын, 1967 жылы Кеңес Одағы Коммунистік партиясы Орталық комитетіне қарасты Жоғары партия мектебін бітірген. Еңбек жолын 1960 жылы Теміртау қаласындағы Қарағанды металлургия комбинатында қатардағы жұмысшы болып бастап, Қазақстан КП Орталық Комитетінің хатшысына дейінгі жолдан өтті. 1984-1989 ж.ж – Қазақ КСР Министрлер Кеңесінің төрағасы. 1989-1991 ж.ж – Қазақстан КП ОК бірінші хатшысы. 1990 ж ақпан – сəуір айларының аралығында Қазақ КСР Жоғары Кеңесінің төрағасы болды. 1990ж. сəуірінен – Қазақ КСР президенті 1991 жылғы желтоқсанның 1-інде тұңғыш рет Қазақстан Республикасы Президентінің жалпыхалықтық сайлауы өтті. Сайлау нəтижесінде Нұрсұлтан Əбішұлы Назарбаев басым дауыспен (98,7%) жеңіске жетті. 1995 жылы сəуірдің 29-ында жалпыхалықтық референдум нəтижесінде Қазақстан Республикасының Президенті өкілеттігі 2000 жылға дейін ұзартылды. 1999 жылы қаңтардың онында өткен жалпыхалықтық сайлаудың нəтижесінде Н.Назарбаев 79,78% дауыс алып, Қазақстан Республикасы Президенті болып қайта сайланды. 2005 жылы желтоқсанның төртінде сайлаушылардың 91,5% дауысын алып, Қазақстан Республикасының Президенті болып қайта сайланды. Елбасымыздың көптеген кітаптары, өлеңдері мен дəйексөздері бар. Мысалы: «Қазақ қазақпен қазақша сөйлессін», «Қазақстанның болашағы – қазақ тілінде», «Бейбітшілік кіндігі», «Ғасырлар тоғысында» жəне т.б. Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Əнұранының сөзін жазуға да атсалысқан Елбасымыз екенін ұмытпаған жөн. Нұрсұлтан Назарбаев есімін əртүрлі нысандарға беру туралы ұсыныстар жиі түсіп жатыр. Алайда, Елбасы ол ұсыныстарға келісімін берген жоқ . Өз есімін білім жəне ғылыммен байланыстыруды дұрыс санаған Н.Назарбаев өз атындағы университет пен зияткерлік мектептердің ашылуына келісімін берді.

E-mail: adilet.media@mail.ru

Аталған білім беру орталықтарын өз бақылауында ұстауға тырысады. Назарбаев атындағы білім беру мекемелері Назарбаев қоры мен Назарбаев орталығының үйлестіруімен жүзеге асырылды. Н.Назарбаев 24 жыл президент болып келе жатыр. Осы 24 жылдың ішінде көптеген жетістіктерге жетіп, қазақ елінің ішкі – сыртқы саясатын, экономикасын едəуір көтерді. Тіпті макроэкономикалық тұрақтылық орын алды, өнеркəсіп жанданып, қаржы – бюджет, салық жүйесі құрылды, жекешелендіру жүргізілді, зейнетақы жинақтау жүйесі дүниеге келді. 1995 жылы тамыз айында еліміздің Негізгі Заңы қабылданып, дін бостандығы сияқты азаматтық қоғамның құндылықтары конституциялық нормаларға айналды. Назарбаевтың «Қазақстан – 2030» стратегиясы мемлекет дамуының басым бағыттарын айқындады. Назарбаевтың экономист жəне саясаткер ретіндегі жеке беделі елде қолайлы инвестициялық ахуалдың қалыптасуына, көптеген мемлекеттер мен халықаралық қаржы институттары қарқынды экономикалық ынтымақтасуға игі ықпал етті. Елбасымыздың осылайша мемлекетті басқаруының арасында Дүниежүзілік сарапшылар арасында «Қазақстандық үлгі» термині пайда болды. Қысқа ғана мерзім ішінде үлкен дəрежеге жеткен Қазақстан халықаралық ынтымақтастық тұжырымдамасын қалыптастырды. Назарбаев ТМД, ОАО, Кеден одағы, Шанхай Ынтымақтастық Ұйымы, Еуразия одағы сияқты халықаралық құрылымдарды дүниеге əкелудің бастамашысы. Елбасымыздың бастамасымен көптеген оқу орындары ашылды. Олар: Еуразия Ұлттық Мемлекеттік заң университеті, Назарбаев Университеті, лицейлер мен колледждер, Президенттік «Болашақ» бағдарламасы іске асуда, ол бойынша жастар дүниежүзінің ірі оқу орындарында білім алып жатыр. Аса талантты балалар үшін президенттік «Дарын» сыйлығы тағайындалған Н.Назарбаев – Қазақстанның ең жоғары ерекшелік белгісі «Алтын Қыран» орденімен, сонымен қатар көптеген елдердің жоғары наградаларымен марапатталған. С.СРАЙЛОВА, заңгер, ОҚО ҚАЖ департаменті

Игілігін ел көрген жағымды жаңалықтар №46 (249) Тұңғыш Президент еңбегінің жемісі 27.11.2015 жыл

2

«ЖАСАЙ БЕР, ЌАЗАЌСТАН» атты мерекелік шара «Ел қадірін көрген біледі, Жер қадірін жүрген біледі» демекші, күні кеше ғана ƏлФараби атындағы Қазақ ұлттық университетіне «Флагман» бағдарламасы бойынша орыс тілін үйренуге келген американдық студенттердің басым көпшілігі қазақ тілін факультативті сабақ ретінде үйренуге ниет білдірген болатын. Бұл студенттер Қазақстан жеріне тұңғыш аяқ басқан екен. Қазақ жері, қазақ елі туралы көп білмей келген студенттер бүгінгі күні қазақтың жері, мəдениеті, салт-дəстүрі, тұрмыстіршілігін азды-көпті таныпбілген. Олардың елімізге деген сүйіспеншілігі, махаббаты қуантарлық. Факультативті сабақ болғандықтан да уақыт шектеуіне қарамастан тілімізге, мəдениетімізге деген құрметтері ерекше. Осы уақыт аралығында мемлекетіміздің астанасы – Астана қаласын, тарихи қалаларымызды, мысалы, Түркістанды көріп, тəнті болғандарын да, қала берді Алматы қаласындағы «Медеу» мұз айдыны, «Тұңғыш Президент саябағы», т.б. көптеген жерлер жайындағы сезімдерін, жалпы айтқанда біздің елге деген сүйіспеншіліктерін де жасырмайды. Əл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті орналасқан жерінен бастап, «Керемет» студенттерге қызмет көрсету орталығы жайында, университет қызметкерлері мен оқытушы-профессорлар құрамына алғыстары мол. Сондай-ақ университетіміздің, факультетіміздің студенттерімен достық қарым-қатынас орнату мақсатында аптаның əр бейсенбі күні қазақ, орыс, ағылшын тілдерінде пікір алмасу клубы жұмыс істейді. Бұл клуб американдық студенттер ұсынысымен құрылған еді. Оның жұмысына «Қазақ тілі мен мəдениеті» пəнінің оқытушылары, жалпы тіл білімі жəне Еуропа

тілдері кафедрасының доценттері белсенді атсалысып келеді.

2015 жылдың 11 қарашасында «Қазақстан Республикасының Тəуелсіздік күні» мерекесін алғаш болып атап өтуді бастаған да осы «Флагман» бағдарламасы бойынша университетіміздің филология жəне əлем тілдері факультетінде оқып жүрген американдық студенттер. Бұл студенттер осы екі жарым ай ішінде біршама ауызекі сөйлеуге дағдыланған, азды-көпті əн үйреніп, қазақтың ғұлама ақындары мен танымал тұлғалары жайында да мəліметтер алған. Мерекелік шара 5 кезеңге бөлінген: қазақ тілінде топты, өздерін таныстыру; қазақ тілінде мəнерлеп оқу; жағдаяттық, яғни танысу, өз сезімін білдіру; қазақ тілінде əн салу; əрине соңғы кезең - «Қара жорға» биі. Мереке шымылдығы еліміздің Əнұранымен ашылды. Көрермендер де, өнер көрсетуші американдық студенттер де

Сөздің құдіретін қазақтан артық білетін халық жоқ десек, асылық болмас. Халқымыз қашанда ақыны мен би-шешендерінің, жырауларының сөзіне тоқтап, көзі ашық, көкірегі ояу азаматтарын алақанына салып аялаған.

əнұранды қосыла орындап шығып, сценарий бойынша мереке жалғасын тапты. Американдық студенттер Қазақстанға, Алматыға деген құрметін сөздерімен де, қазақ билерімен де таныта алды. Абайдың «Желсіз түнде жарық ай» əнін бір топ шырқап жатса, келесі бір топ эстрадалық əндерден попурри, үшінші топ «Еркемай» халық əнін шырқап, көрермендерін сүйсіндірді. Екі сағатқа со-зылған мерекелік шараның соңында «Қара жорға» биін керемет билеп, көрермендерін де биге шақырып, еліміздің тəуелсіздік мерекесі басталып та кетті. Өнерлі студенттерге кафедра оқытушыларының əзірлеген ұлттық сый-сыяпаттарын ф.ғ.д., профессор Э.Д.Сүлейменова тарту етті. Бұл мерекелік шарада тек американдық студенттер ғана емес, факультетіміздің студенттері мен магистранттары да өз өнерлерін көрсетті. Қазақтың

жоғарыда аты аталған əріптестердің есімдері қаз-қатар тізілген. М.Жолдыбаев ол кезде Бас саяси-ағарту комитеті төрағасының қызметін уақытша атқарып жүрді. Қазақ тіліндегі оқулықтар, кітаптар мен аудармалардың қолжазбалары ең бірінші соның қолынан өтті. Бұл лауазымға сауатты,

АЛҒАШҚЫЛАР

киелі домбырасымен 4-курс студенті Шерияздан Нұртас халық күйлерін күмбірлетсе, гитарамен магистрант Тəуербек Бозекенов əн салып, қуанышты көңіл-күй сыйлады. Мерекелік шараға университеттің тəрбие бөлімінен, факультет оқытушылары, студенттер мен Жалпы тіл білімі жəне Еуропа тілдері бойынша келген шетелдік қонақтар да қатысты. Көрермендер де, өнер көрсеткен студенттердің де қуанышында шек жоқ. Өз өнерлеріне өздері қуанған студенттер ары қарай тілді үйренуге құштарлықтары артқанын білдіріп, алғыстарын жаудырды. Расымен мерекелік шара қуанышқа бөлей алды, көтеріңкі көңіл-күй сыйлады. П. Т. МЕДЕТБЕКОВА, М. Қ. МƏМБЕТОВА, Əл-Фараби атындағы ҚазҰУ, Жалпы тіл білімі жəне Еуропа тілдері кафедрасының доценттері, ф.ғ.к.

шаңырақ иесімен кездесуге асықты. Балқашевтің отбасы Узбекская көшесінде, қазіргі Сейфуллин даңғылының бойында Шевченко мен Жамбыл көшелерінің аралығындағы екі қабатты үйде тұрды. Қазір ол үйдің орнында көп қабатты ғимарат бой көтерген. Зерттеуші Р.Соколовский: «Зощенко соғыстың ең ауыр жылдары өзіне пана болған қазақтың қонақжай қаласы мен халқын ұмытқан жоқ. Ол «О юморе в литературе» мақаласында қазақ сықағының

Қазақ журналистика институтының алғашқы жетекшіcі Үмітбай Балқашев хақында 1934 жылы Одақ көлеміндегі ең алғашқы журналистика институтының Алматыда ашылуы бекер емес: сұраныс болды, халықтың көкейіне сенім мен білім ұялатуға дайын жастардың тарапынан ұсыныс та дер кезінде жасалды. Соның нəтижесінде саламыздың қыр-сырына баулитын тұңғыш мектеп – Қазақ коммунистік журналистика институты құрылды. 1934 жылы Ү.Балқашевтің басшылығымен институт алғашқы студенттерін қабылдай бастады. Əл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті Журналистика факультетінің фойесінде қара шаңыраққа басшылық еткен барлық декандардың суреттері қаз-қатар тізілген. Галереядағы екінші суретке еріксіз назарыңыз түседі: көзқарасы қатал, батыр тұлғалы азамат. Өзі толтырған сауалнамаға сүйенсек, Балқашев Үмітбай Меңдекеұлы 1898 жылы қазіргі Солтүстік Қазақстан облысында, қарапайым қазақ отбасында дүниеге келген. 1921 жылдан бастап комсомол мүшесі. 1922 жылдың желтоқсанынан 1926 жылдың маусымына дейін Қазақ автономиясының астанасы Орынборда жұмысшы факультетінде оқыды. Екінші Мəскеу мемлекеттік университеті педагогика факультетінің қоғамдық-экономикалық бөлімінің студенті бола жүріп, партия қатарына өтті. Үмітбай Меңдекеұлы онда 1926 жылдың қыркүйегінен 1930 жылдың мамырына дейін білім алған болатын. Бұл кезеңде ол өзінің жерлесі, ақын Мағжан Жұмабаевпен жақын араласуға мүмкіндік алды. Ташкенттегі қызметінен соң 1923-1926 жылдары Мағжан Мəскеуде Жоғары əдебиет-көркемөнер институтында оқи жүріп, Шығыс еңбекшілері коммунистік университетінің студенттеріне тіл үйреткен еді.

1934 жылдың санаулы айында Қазақ коммунистік журналистика институты директорының қызметін ресми түрде М.Жолдыбаев атқарды. Профессор Сағымбай Қозыбаев: «Қазақ журналистика институты жетекшілерінің тізімінде қазақтың тұңғыш кəсіби журналистерінің бірі Молдағали Жолдыбаев бар. Ол төңкеріске дейінгі кезеңде-ақ «Айқап» журналы мен «Қазақ» газетімен тығыз байланыста болды. «Алаш» қозғалысының белсенді мүшесі. Кеше ғана 95 жылдығын атап өткен «Егемен Қазақстан» газетінің ізашары – «Еңбекшi қазақтың» алғашқы редакторларының бірі. 1937 жылы М.Жолдыбаев қуғын-сүргінге ұшырап, ату жазасына кесілді», – деп жазады. Молдағали Жолдыбаев (1887-1938) туралы деректерге толық қанығу үшін мұрағатты қарадық. Ол Ахмет Байтұрсынұлы, Аспандияр Кенжин сынды жетекшілер тұсында Халық комиссариаты Коллегиясының мүшесі əрі қызметкері болды. Сəкен Сейфуллинмен (Халық ағарту комиссарының орынбасары), Архип Бочаговпен (Мемлекеттік баспаның Бас басқармасының төрағасы) тізе қосып жұмыс істеген. Бұған ҚР Орталық мұрағатындағы құжат – «Халық комиссариаты Коллегиясы мүшелерінің тізімі (1922 жылғы 12 қыркүйектегі жағдай бойынша)» дəлел бола алады. Құжатта

жауапкершілігі жоғары əрі қатал азаматтар тағайындалатын. Жолдыбаевтың бойынан бұл қасиеттердің бəрі де табылды.

1922-1923 жылдары Молдағали Жолдыбаев Қазақ АКСР Халық ағарту комиссариаты жанынан құрылған ғылым, баспа жəне əдебиет мəселелері жөніндегі орталыққа төрағалық етті. 1927 жылы «Жаңа мектеп» (қазіргі «Қазақстан мектебі») журналының бірінші редакторы, Қазақ АКСР Халық ағарту комиссариаты жанындағы оқу-əдістемелік кеңестің төрағасы болды. «Рабочая книга для чтения» оқу құралының (Қызылорда, 1929) мен «ХІХ ғасыр мен ХХ ғасыр басындағы қазақ əдебиеті» (Мұхтар Əуезов, Əуелбек Қоңыратбаевпен бірлесіп жазылған; Алматы, 1933) жəне 4-сыныпқа арналған «Əдебиет хрестоматиясы» (Əуелбек Қоңыратбаев, Мұхамеджан Қаратаевпен бірлесіп жазылған, 2-бөлім, Қызылорда, 1934) оқулықтарының авторы.

1934 жылдың маусымында Қазақ коммунистік журналистика институтының директоры қызметіне Ү. Балқашев тағайындалды. Бұл лауазымға оның көп жылдық жұмыс тəжірибесі əбден лайық еді: еңбек жолын Ақмола губерниясы Еменалы болысындағы Қазақ кеңестік мектебінде мұғалім болып бастады (1919-1922). Одан кейін Петропавл қаласындағы уездік комсомол ұяшығында ұйымдастырушы-нұсқаушы (1921), Еменалы болысындағы болыстық комсомол комитетінің жауапты хатшысы (1922) қызметтерін атқарды. Мəскеуден оралған соң Алматыдағы Қазақ мемлекеттік баспасында саяси редактор (1930), Қазақ педагогикалық институтының сырттай оқу бөлімінің меңгерушісі (1930-1931), сол институтта диалектикалық жəне тарихи материализм кафедрасында ассистент (1931-1932), доцент (1932), ҚазПИ директорының оқу ісі жөніндегі орынбасары болды. Ұстаздықты ұлағатты кəсіп деп білген Үмітбай Балқашев журналистердің ұстаханасын басқара жүріп, философиядан дəріс оқыды. Екінші дүниежүзілік соғысқа дейін үзбей маман даярлады. Майдан баспасөзін қолдау мақсатында 1942 жылы Мəскеудегі Қазақ өкілеттілігінің қарамағына ауысты. Соғыс басталған шақта Балқашев майдандағы екі қазақ газеті – «Отан үшін» мен «Қызыл Армияның» редакторы болды. Мына бір дерекке ерекше назарымыз түсті: майдан даласына аттанарда ол өзі тұрған бөлмені босатып кетеді. Эвакуация кезінде, 1941 жылдың қазанынан 1943 жылдың көктеміне дейін ол бөлмеде белгілі мəскеулік жазушы-сатирик М.Зощенко тұрды. Жазушы көршілерінің қайырымдылығының арқасында (Балқашевтің жары мен үш баласы көршілес бөлмеде тұрды) аштықтан аман қалғанын жəне «Перед восходом солнца» повесін бастауға мүмкіндік туғанын ерекше тебіреніспен еске алады. Аталмыш шығарманың алғысөзінде М.Зощенко қазақтың қаласы мен оның тұрғындарына деген ерекше ілтипатын жеткізген. Үмітбай Балқашевтің отбасынан мол шапағат көрген жазушы 1943 жылы Мəскеуге орала салып,

фольклорлық бастаулары туралы кеңінен сөз қозғаған. Ол кезде Қазақстанда жазбаша сатира болған жоқ еді. Осы жанрды қалыптастыру жолында еңбектеніп жүрген қазақ əдебиетінің негізін салушылар сталиндік қуғын-сүргіннің құрбанына айналып, қазақ сатирасы бұрынғыдай ауыз əдебиетінде, нақтырақ айтқанда ақындардың өлеңі мен Алдар көсе туралы ертегілерде ғана өмір сүрді. Күлкі шақырмай қоймайтын бұл ертегілерді орыс тіліне алғаш боп аударған да – Зощенко. Қазақ фольклорымен жете танысудың арқасында сатираның қазақ халқымен біте қайнасып келе жатқанына жазушының көзі жетіп, сықақ халықтың жазба əдебиетінен де тиісті орын алуы керек деген қорытындыға келді», – деп жазады. Сөздің емес, істің адамы ретінде өз ортасында аса сыйлы болған Үмітбай Балқашев қоластындағыларға үнемі қолдау көрсетіп, жауапты жетекші бола білді. Мұрағаттағы құжаттардың арасында оның өз жазбасы да сақталыпты: «Қазақ журналистика институты университет құзырына өтіп, кредиттің жабылуына байланысты, 1.VII – 7. VII аралығындағы кезеңде институттан жалақы ала алмадым. Сондықтан негізгі еңбекақымнан 1000 рубль жəне шалғайдағы қызметім үшін 260 рубль үстемақы төлеуіңізді сұраймын. 12 VIII. 1941 ж.». Əскери журналистер майдандағы сарбаздармен теңестірілетіні белгілі. Балқашев бір жүрген майдандастарының ерік-жігерін жаныды, жауды тезірек талқандап, Отанға жеңіспен оралуға деген сенімдерін арттыра түсті. Соғыс аяқталған соң ол жоғарғы оқу орнында сабақ беріп, жүзге тарта ізбасарын дайындады. Ү. Балқашевтің өз ұрпақтары да əке атын өшірмей келеді. Қызы Римма Үмітбайқызы –энергетика саласының ардагері, «Ардагер энергетик. Қазақстан Электр энергетикалық Қауымдастығы» (2009) атағының кавалері. Ол ұзақ жылдар бойы «Казсельэнергопроект» институтында қызмет етті. Өкінішке қарай, қазақ журналистика мектебінің бастауында тұрған азаматтардың есімі көлеңкеде қалып келеді. Қазақстандағы журналистік жоғары білім беру жүйесінің 80 жылдығы қарсаңында отандық медиабілім ізашарларының еңбегіне лайықты баға берілуі керек деп есептейміз. Əсіресе, Қазақ журналистика институтын бірнеше жыл бойы табан аудармай басқарған бірінші директоры Үмітбай Балқашевтің есімі атаусыз қалмауы тиіс. Бүгінде аталмыш оқу орнының озық дəстүрін əл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің журналистика факультеті жалғап келеді. Қайролла МҰҚАНОВ, Халық ағарту ісінің ардагері, «Мəдениет қайраткері», өлкетанушы. Петропавл қаласы

Бəрі де Отанымыз бен өскелең ұрпақтың болашағы үшін

ЕЛ мен ЕР

¦ÄIËÅÒ ЕРЛІК

ПАТРИОТИЗМ ҮЛГІСІНЕ АЙНАЛҒАН ЕЛ АҒАСЫ

Иса атаның əулеті (Соңы. Басы 1-бетте). Тоқсанды еңсерген ержүрек атамыз бүгінде тың. Жайдары жүзбен, өмірінің өрнегін бізге ширата айтты.

– Мен 1922 жылы 25 желтоқсанда дүниеге келгенмін. 1930 жылдары əке-шешеден жетім қалып, балалар үйінде тəрбиелендім. Кейіннен мені нағашыларым іздеп жүріп тауып, үйлеріне алып келді. Сөйтіп нағашыларымның қолында өстім. Қазығұрт ауданының орталығында орналасқан орта мектепте білім алып, енді бітіремін деп жүрген уақытта, 1942 жылдың 1 мамырында қатарластарымызбен бірге соғысқа аттанып кеттік, – дейді қария. Иə, бұл кезде жалынды жастар қайда кетіп бара жатқанынан бейхабар еді. Бірнеше күн өткен соң, олар ешқандай дайындықсыз Ленинград түбіндегі майданға қатысқан. «Батырға таяқ та – жарақ» деген осы болар. Одан əрі бірнеше рет Фин шығанағында жауға қарсы кеуде тосып, ұрпақ мұраты үшін күреседі. Осы ұрыстан кейін Иса Телікбайұлы жарақат алып, Ленинград госпиталінде емделеді. Денсаулығы біршама түзелген соң майдангерді Ленинград түбіндегі 22 бекініс ауданы, 106 пулеметші-артиллерия батальонына жіберіпті. Батыр атамыз бір топ қаруластарымен түнгі барлауға да шыққан.

– Сұрапыл соғыста 4 жыл жүріп, бір көзді бердім. Сөйтіп 1945 жылдың 25 желтоқсанында елге оралдық, – дейді соғыс ардагері. – Көрсеткен ерліктерім үшін бірнеше рет III дəрежелі «Даңқ» орденімен, соғыс біткеннен кейін «Ленинградты қорғағаны үшін», «Германияны жеңгені үшін» медальдарымен, «Ұлы Отан соғысының II дəрежелі» орденімен марапатталдым. Иса Телікбайұлы сынды соғыстың куəсі болған аталарымыздың өмірбаяны мен естеліктері ұлт тарихынан сыр шертеді. Қазақтың көрнекті демо-

крат-ақыны Сұлтанмахмұт Торайғыров айтқандай, «неше мың жыл өтсе де тарих білмек». Ендеше кейінгі ұрпаққа елдің нəубетке толы тарихы мен сындарлы жылдарынан естелік айту келешегіміз үшін маңызды іс. Бұл сөзімізді Иса атамыз өткенді білмей, келешекке нық қадам басу мүмкін емес екендігін айта отырып, құптады.

– Мен майданнан келгеннен кейін бір-бір жарым айдай Шақпақтөбе колхозында басшы болдым. Сол кездері соғыстың ел əлеуетіне де ызғары тиген еді... Кейіннен бұрынғы Қаратас аудандық партия комитетінің бірінші хатшысы Серікбаев Сапардың шақыруымен, оның атына арыз жазып, аудандық партия комитетіне қабылдандым, – дейді батыр атамыз.

1946 жылдың қаңтарынан бастап Иса Телікбайдың еңбек жолы аудандық партия комитетінде нұсқаушы қызметімен жалғасқан. 1953 жылы Алматы Жоғары партия мектебіне жіберіледі. Онда жан-жақтан келген түрлі ұлт өкілдерінің арасынан біршамасы іріктеліп қабылданған екен. Соның қатарынан ержүрек Иса Телікбайұлы да табылған.

– 4 жылдық Алматы жоғары партия мектебіне менің соғыс көргенімді ескерді ме, кім білсін, бірқатарымызды алып қалды. 1958 жылы аталған мектепті бітіргеннен соң, мені қазіргі Бəйдібек ауданына жіберді. Біраз жылдан кейін Шаян аудандық атқару комитеті төрағасының бірінші орынбасары қызметінде істедім. 1962-1964 жылдары бұрынғы Ленин ауданындағы «Комсомол» орта мектебінде директор, 1964-1967 жылдары Əлішер Науаи атындағы ұжымшарда партия комитетінің хатшысы, 1967-1983 жылдары Ленин аудандық партия комитетінің ұйымдастыру бөлімінің меңгерушісі қызметін атқарған едім. 1985 жылы зейнеткерлікке шықтым. Соғыс жылдарынан кейін де жұмыстың ауыр-жеңіліне қарамастан, талмай еңбек еттік. Бəрі де Отанымыз үшін, өскелең ұр-

пақтың болашағы үшін, – дейді көнекөз қария. Нар тұлғалы соғыс ардагерінің, білікті басшының партия жəне кеңес аппараттарында атқарған 34 жылдық қызметтері бағалаусыз қалмады.Ол Қазақ ҚСР Жоғарғы Кеңесінің Құрмет грамотасымен, КСРО Жоғарғы Кеңесінің жарлығы бойынша «За трудовую доблесть», «За трудовое отличие» медальдарымен, облыстық кеңестің грамоталарымен марапатталған. Сондай-ақ, СССР Жоғарғы Кеңесінің жарлығымен 13 түрлі медаль жəне ҚР Президентінің жарлығымен «Құрмет» ордені табысталып, Қазығұрт ауданының «Құрметті азаматы» атағына ие болған. 2002 жылдан бері Қазығұрт ауданының Төбе биі атанып, бүгінде түрлі іс-шараларға қатысып, мемлекетіміздің бірлігі мен ұлтаралық ынтымақты насихаттап келеді.

– Ауданға Төбе би болғалы көптеген танымдық, тарихи-мəдени іс-шараларға қатысып келемін. Əсіресе жастармен кездесуге жиі шақырады. Оларға жер əлемді сілкінткен соғыста жеткен жеңістің оңай жолмен келмегенін, қандай да бір табыстың артында үлкен еңбектің тұратынын айтып отырамын. Сөз орайында тарихта өткен батырлар мен орақ тілді ақындарды, бүгінгі ел тұтқасын ұстап жүрген азаматтардың еңбегін мысалға келтіре кетемін. Соның бірі Қазығұрт ауданынан шыққан сауатты да білікті маман, заңгер, тура сөздің жақтаушысы – Бекет Тұрғараев. Ол айналасындағыларға үнемі адал еңбек ету қажеттігін, еңбексіз ештеңенің де өнбейтінін айтудан жалықпайды. Ауданымызға, мемлекетімізге сіңіріп жатқан еңбегі мол, қаншама игі істің бастаушысы. Бүгінгі жас буынның бойына отансүйгіштік пен еңбекқорлық қасиеттерді сіңіру маңызды іс қой. Кешегі қара түнек, қаһарлы соғыстан ұлтымызға тəуелсіздіктің ақ таңын алып берген азаматтарымыздың ерлігі Бекеттей ел азаматтарының еңбегімен үндесуі керек деп ойлаймын. Сонда ғана жеңіс-тің жемісті болары анық, – дейді қасиетті рухы бүгінгі бейбіт тірлігімізге шуағын шашатын ардагерлеріміздің бірі Иса Телікбайұлы. Қазір атамыздың қара шаңырағында 18 немере, 21 шөбере баянды ғұмыр кешуде. Бүгінде балаларының, немере, шөберелерінің жүрегі мақтаныш сезіммен лүпілдей соғады. Себебі, күндей күркіреп өткен соғыстың сындарынан елге аман оралып, шаңырағының ұйытқысы болып отырған аталары өз ұрпағы үшін ғана емес, елі үшін де асыл қазына. «Елбасы Н.Назарбаев тəуелсіздігіміздің тұғырлы, бірлігіміздің бекем болуы үшін аянбай тер төгуде. Соғыс ардагерлеріне ерекше қамқорлық көрсетіп келеді. Биылғы жылды «ардагерлер жылы» деп жариялап, бізге деген құрметті еселей түспекші. Бұл тарихқа деген тағзым мен құрмет деп білемін. Ел босағасына қуаттылық, жастар қайратына беріктілік тілеймін!» – деген Телікбай Иса Телікбайұлына біз де ұзақ ғұмыр тілеп, салиқалы сұхбатына алғыс білдірдік. Н. ДƏУЛЕТҚЫЗЫ

ТАҒЗЫМ

ҰСТАЗДАРЫН ҰЛЫҚТАҒАН ШӘКІРТТЕР

Ұстаз... Жаратылысынан өзіне айтылғанның бәрін жете түсінген, көрген, естіген және аңғарған нәрселердің бәрін жадына жақсы сақтайтын, жақындарына да, жат адамдарына да әділ, жұрттың бәріне жақсылық пен ізгілік көрсетіп, қорқыныш пен жасқану дегенді білмейтін батыл, ержүрек болуы керек. Әбунәсір ӘЛ-ФАРАБИ

Патриотизм – Отанға деген сүйіспеншілік, жеке адамның аман-саулығы, қоғамдық, мемлекеттік қауіпсіздікке тікелей байланыстылығын сезіну, өзінің мемлекетке тәуелді екендігі мемлекетті нығайту дегеніміз жеке адамды күшейту екенін мойындау, қысқасын айтқанда, патриотизм дегеніміз мемлекет деген ұғымды, жеке адамның өткенімен, бүгінгі күнімен және болашағымен қарым-қатынасын барлық жағынан біріктіреді. Бауыржан МОМЫШҰЛЫ Қай заманда болсын, ұстаздарға құрмет жоғары болған. Бүгіннен немесе кешеден ғана ұлы мамандық иелеріне құрмет көрсетіліп келе жатқан жоқ, ықылым заманнан бері ұстаздықтың шоқтығы биік тұр. «Тамшысымен тас тесетін бейнебір су тəрізді» жандарға ілтипат таныту – адамгершілігіңнің ілгері басуының бір қадамы. Өйткені, ұстазға құрмет көрсету – білімге құрмет көрсету. Білімді құрметтемеген, ұстазын қадір тұтпаған шəкірттің ғылымда нəтижеге қол жеткізе алмайтындығы, қол жеткізсе де, тиісінше кəдеге асыра алмайтындығы қасиетті Құранда

№46 (249) 27.11.2015 жыл

3

ДЕНСАУЛЫҚ Елбасымыз Н.Назарбаев Ұлт жоспары стратегиялық бағдарламасында медициналық мекемелердің жұмысын күшейту жөнінде айтқан болатын. Нақтылап айтсақ, жоспардың 80, 81, 82-қадамдарында алға қойған мақсаттарды айқындап берген еді. Мысалы, 80-қадамда міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыруды енгізу жайы айтылады. Ал кезекті 81-қадамда жекеменшік медицинаны дамыту, медициналық мекемелерге корпоративтік басқаруды енгізу міндеті қойылған.

БӘСЕКЕ

сапаға бастайды Елбасы белгілеп берген қадамдардың ішіндегі міндетті əлеуметтік сақтандыруға тоқталғым келіп отыр. Онда «Мемлекет, жұмыс беруші жəне азаматтың ынтымақтасқан жауапкершілігі қағидаты негізінде денсаулық сақтау жүйесінің орнықтылығын күшейту. Бастапқы медициналық-санитарлық көмекті (БМСК) басымдықпен қаржыландыру. Бастапқы көмек аурудың алдын алу жəне ерте бастан күресу үшін ұлттық денсаулық сақтаудың орталық буынына айналады» – деп атап көрсетілген. Халқымыз «Ауырып ем іздегенше, ауырмаудың жолын ізде» дейді. Елбасының осыдан біраз жыл бұрын ұсынған «Саламатты өмір салтын орнықтыру» бағдарламасы да осы халықтық қағидатпен үндеседі. Енді өмірлік мəні бар бұл мəселе «100 нақты қадамда» тұжырымдалып отыр. Медициналық қаржыландыруда бұдан былай аурудың алдын алуға, санитарлық шараларға, бастапқы дəрігерлік көмекке басымдық беріледі. Стоматологиялық қызметтің негізгі буыны осы медициналықсанитарлық көмек болып табылады. Аудандағы 1-18 жасқа дейінге 29,5 мың бала тұрақты бақылауымызда. Олар жыл сайын арнайы дəрігерлік тексеруден өткізіледі. Бұдан тыс əлеуметтік жеңілдіктер қарастырылған 4000-нан астам мүгедектер, 2-2,5 мыңға жуықтайтын аяғы ауыр жəне босанған əйелдерге медициналық санитарлық көмек көрсетіледі. Бұлардың бəріне қажетті қаржы мемлекет есебінен аударылады. Келешекте бұған сақтандыру қоры қатыстырылады. Яғни, қаржыландыру орнықты болады деген сөз. Қазір ауыз қуысы ауруларымен аудандық стоматологиялық емхана, бір аудандық, 3 учаскелік кабинет шұғылданады. Біз өз тарапымыздан жұмыс сапасын жақсартуымыз керек. Президент ұсынған Бағдарламада жекеменшік медицинаның дамытылатыны атап көрсетілген. Мұның түпкі мақсаты бəсекелестікті күшейту болып табылады. Бəсекелестік бар жерде сөзсіз сапа жақсарады. Жекешелендірудің тиімділігін біз өз тəжірибемізден жақсы білеміз.

1994 жылы жауапкершілігі шектеулі серіктестік болып құрылған едік. Қызметіміз туралы халық арасында жақсы пікір қалыптасқан. Енді мына Бағдарлама жүзеге асырыла бастаған жағдайда, жаңа əріптес бəсекелестер шығуы мүмкін. Енді соған дайын болу – уақыт талабы. Ендігі жерде жұмысымызды одан əрі жетілдіріп, неғұрлым жоғары сапаға қол жеткізуіміз керек. Т.ƏЛМЕНОВ, “Альменов и К” ЖШС төрағасы, Шардара ауданының Құрметті азаматы.

ЫНТЫМАҚ

Менің елім

іс-шарасы Ассамблеяның 20 жылдығына арналды

Ұлбала əже мен Ілес атаны алтын ұя құрметпен қарсы алды да жазылған. Тарихта ақыл-парасаты мол тұлғалардың көпшілігі ұстазына ерекше құрметпен қарап, əрдайым ізетпен еске алғаны мəлім. Айталық, Ескендір Зұлқарнайын – Аристотельді, Абылай хан – Төле биді, Шəкəрім – Абайды, Бердақ – Күнқожаны, Жамбыл – Сүйінбайды өзіне ақылшы əрі ұстаз тұтқан. «Ұстазы жақсының ұстамы жақсы» дегендей, олар өздерінің өмірде бағындырған зор асуларына ұстаздарының сіңірген еңбегі көп екенін жақсы түсінген. Осылардың қатарына «Жеті жарғы жəне Қожаберген жырау қайырымдылық қорының» төрағасы, заң ғылымдарының докторы, профессор Бекет Тұрғараев мырзаны қосуға болады. Ел азаматы 92 жастың төріне шыққан өзінің алғашқы ұстазы болған Ұлбала Орманбекова мен Қазақ ССР еңбегі сіңген мұғалімі, ауыл ақсақалы Ілес Бейсековты ерекше құрметке бөледі. Ардақты ұстаздарын арнайы Шарапхана елдімекенінде, өздері көп жыл еңбек еткен Ыбырай Алтынсарин атындағы білім ордасына шақырып, сондағы қызмет етіп жатқан мұғалімдер мен білім алып жатқан оқушылардың көмегімен құрмет көрсетті.

E-mail: adilet.media@mail.ru

Алғашқыда дəлізде сап түзеген оқушылар кіріп келген Ілес ата мен Ұлбала əжейге ду қол шапалақтап, қосыла «Ұстазым менің, ұстазым» əнін шырқады. Ардақты ұстаздар əннің қайырмасын оқушылармен бірге айта бастады. Кешегі мұғалімдерін ұлықтауға мұнда оның көптеген шəкірттері келді, өздері бүгінде немере сүйіп отырған шəкірттері өз уақытын аямай, өзгенің уақытын аялаған Ұлбала əже мен Ілес атаны төрге оздырды. Айтып өтер ұстаздың ерекше қасиеті, Ұлбала əжей əр шəкіртін есімдерімен, фамилияларымен атап отырды. Ұлбала əжейдің құрметіне мектепке көптеген азаматтар келіп, оған өздерінің құрметін білдірді. Тілек, құрметтерден соң өнегелі ұстаздық жолында тынбай еңбек еткен Ұлбала əжейге Біріккен Ұлттар Ұйымының біздің елімізде ашылған «Бейбітшілік əлемі» Халықаралық Қазақ творчестволық бірлестігі «Құрмет белгісі» орденін табыстады. «Адамның адамшылығы – жақсы ұстаздан» деп, ұлы Абай айтқандай, мұғалім тəрбиесі мен өнегесі – оқушының болашақ азығы. Жақсы ұстазға кезігіп, тəлім-тəрбие алған шəкірттері өмір майданында мойы-

май күресіп, болашақ жолдарда бағытынан таймасы анық. Осындай құрметті өз ұстазына көрсеткен Бекет Тұрғараев бастаған шəкірттері ұстазды қастерлеудің ең басты мағынасын жүрегімен сезіне білді. Ұлбала апай нағыз халық мұғалімі бола білді. Мұғалім – адамды қалыптастыратын, адамды адам етіп тəрбиелейтін мамандық иесі! Жаһандану заманында ұлттық бəсекеге қабілетті болудың көрсеткіші – білім деңгейімен өлшенеді. Сондықтан, əлемдік білім кеңістігіне кірігіп, білім беру жүйесін халықаралық биікке көтеру кезек күттірмейтін өзекті мəселе. Бұл мəселені шешудің кілті – ұстаздардың қолында. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев «Болашақта еңбек етіп, өмір сүретіндер – бүгінгі мектеп оқушылары, мұғалім оларды қалай тəрбиелесе, Қазақстан сол деңгейде болады. Сондықтан ұстазға жүктелетін міндет ауыр» – деген еді. Ұрпаққа тəрбие беру, білім нəрімен сусындату – екінің бірінің қолынан келе бермейді. Сондықтан, ұстаз болу – жүректің батырлығы деп бағалауға болады. Əлімхан ДҮЙСЕНҒАЛИЕВ

Бүгінде елімізде 136 ұлт пен ұлыстың өкілдері бір шаңырақтың астында тату-тəтті ғұмыр кешіп жатыр. Бір мемлекетте осынша ұлттың топтасып, келісім мен ынтымақта өмір сүруі ерекше феномен əрі əлемнің ешбір мемлекетінде жоқ құбылыс. Тəуелсіз Қазақстан болғалы алған асулар мен жеткен жетістіктерде осы ұлт өкілдерінің əрқайсысының қосқан өз үлесі бар. Ұлтаралық татулық пен келісім болуының арқасында баршамыз алаңсыз өмір сүріп, білім алып, еңбек етіп, бақытты ғұмыр кешудеміз. Биыл осы ынтымақ пен бірліктің символы болған Қазақстан Халқы ассамблеясының 20 жылдығын халқымыз еліміздің түпкір-түпкірінде атап өтуде. Осыған орай, жуырда Ақдала ауылдық округінде Жастар орталығының ұйымдастыруымен «Менің елім» атты іс-шара өтті. Шараның негізгі мақсаты – жастардың Отанымызға деген сүйіспеншілігі мен патриотизмін арттырып, елімізде тұрып жатқан түрлі ұлт өкілдері арасындағы өзара түсіністік пен келісімді көздің қарашығындай сақтау болып табылды. Елдегі ішкі саяси тұрақтылықты сақтауды көздеген жиында жастар түрлі этностардың мəдениетімен танысып, түрлі тілде өлеңдер оқып, өнер көрсетті. Сонымен қатар Отан, туған ел туралы нақыл сөздер мен мақал-мəтелдерді жарыса

а йт ы п, ө з белс е н ді лі к те р і н танытты. Ал сұрақ-жауап сайысында жастар елімізде мекендейтін ұлттар туралы ақпараттарды ортаға салып, Қазақстан Халқы ассамблеясының атқаратын қызметін түсіндірді. Шара барысында Айадас Еркінбек, Шынар Қалмахан, Ақбота Əбдірахман жəне Жұлдыз Қайып сынды қатысушылар ұлттар мəдениетін терең əрі жанжақты ашып, көрермен көзайымына айналды. Тартысты өткен дода қорытындысы бойынша Гүлдана Еркінова – 1-орын, Аида Ораз – 2-орын, Сымбат Рүстем 3орынды иемденді. Іс-шара соңында ерекше көзге түсіп, белсенділік көрсеткен қатысушыларға алғыс хаттар мен сыйлықтар табысталды. Ф. ҚАРАБАЛАЕВА, Арыс қалалық жастар орталығының инспекторы

¦ÄIËÅÒ

100 НАҚТЫ ҚАДАМ

(Соңы. Басы 1-бетте). Аудандағы барлық білім беру мекемелерінде «Қазақстан Республикасының Конституциясына – 20 жыл», «Қазақ хандығының 550 жылдығы» жəне «Қазақстан Халқы ассамблеясы жылы» атты тақырыптық жиналыстар, конференциялар, ашық сабақ, көрмелер, дөңгелек үстелдер, семинарлар, тағы басқа іс-шаралар ұйымдастырылды. Жыл барысында аудандағы 16 ақпараттық насихаттық топ жəне барлық мекеме басшылары болып, барлық елді мекен тұрғындарына мерекелерді атап өту барысында төмендегі тақырыптар насихатталып, түсіндірілді.

- Қазақстанның жетістіктерін, демократиялық жəне саяси жүйені қалыптастыру жəне дамыту үрдісіндегі Конституцияның рөлін насихаттау; - Қазақстан Халқы ассамблеясы жылы мерекесінің маңыздылығын атап өту; - Қазақстандықтардың өміріне қолайлы жағдайлар жасау, қоғамдық-саяси тұрақтылықты қамтамасыз ету жəне халықтың құқықтары мен еркіндіктерін жүзеге асыру бойынша мемлекет қызметінің нəтижелерін көрсету; - Елбасының «Нұрлы жол – болашаққа бастар жол» атты Қазақстан халқына Жолдауындағы белгіленген міндеттерді насихаттау; - Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың бес институционалдық реформасын жүзеге асырудың «100 нақты қадамы» атты Ұлт жоспарын насихаттау; - Тəуелсіз Қазақстанның қалыптасуына жəне дамуына еліміздің тұңғыш Президенті Н.Ə.Назарбаевтың сүбелі үлесін басты назарға алу; - Қазақстан еліндегі барлық ұлттардың тарихи түп тамыры тереңде жатқаны, Қазақстан халқының татулығы мен толеранттылығы. Аудан көлеміндегі барлық ауыл округтерінде Қазақстан Республикасы Конституциясының 20 жылдығы мен Қазақстан Халқы ассамблеясы жылына арналған салтанатты жиындар мен көпшілік серуендер өткізілді.

28-30 тамыз күндері халықтың əлеуметтік əлсіз топтарын, мұқтаж жəне кедей азаматтарды, көп балалы жəне толық емес жанұяларды қолдау, қайырымдылық акциялары барлық ауыл округтерде ұйымдастырылды. Мерекеге орай аудан көлемінде барлық білім беру мекемелерінде мемлекет қалыптасуының тарихымен, қоғамдық өмірдің түрлі салаларының қазіргі жағдайымен, жетістіктері, халықтардың достығы мен толеранттығы жəне республиканың келешек дамуымен байланысты тақырыптар бойынша тəрбие сағаттары, мəдени шаралар ұйымдастырылды. Қазығұрт ауданында ішкі саяси тұрақтылық пен этноконфессиялық толеранттылықты нығайту бағытында əр мерекелік даталы күндері жəне түрлі шаралар мен салтанатты кештерге түрлі ұлттар өкілдері бірлесе қатысады. Олардың ішінде «Өзбек мəдени орталығы» қоғамдық бірлестігі белсенділік танытып, тұрақты түрде «Достық айлығы», «Ырыс алды – ынтымақ» қоғамдық форумы аясында «Қазақстан Халқы ассамблеясының 20 жылдығы» мерейтойына орай «Ошка Мархамат» атты аспазшылар сайысы өткізілді. Сонымен қатар түрлі ұлт өкілдерінің өнер, шығармашылық сайыстарын өткізіп, ұлтаралық татулыққа үлкен үлес қосып келеді. Елбасымыз Н.Ə.Назарбаевтың «100 нақты қадам» Ұлттық жоспарындағы бірлік мəселесін көтеріп, оны насихаттау мақсатында түрлі ұлт өкілдерінен құрылған «Оңтүстік – достық мекені» облыстық керуені «Қазақстан Халқы ассамблеясының 20 жылдығы» тақырыбымен жергілікті халықпен кездесулер өткізді.

– Соңғы кездері ауыл шаруашылығына деген көзқарастың өзгергені мəлім. Қазір бұрынғыдай жаппай мақта, жаппай күріш, жаппай бидай егу сияқты біржақтылық жоқ. Нарықтың талаптарына сай əр аймақ өзіне қолайлы, өтімді өнімдер өндіруге бет бұрған. Сіздің аудан диқандары, шаруа қожалықтары қандай бағыт ұстанып отыр?

– Негізгі басым бағыттар ауыл шаруашылығы саласына (мал бордақылау, жылыжай,

Астық өндіру саласы бойынша Қазығұрт №46 (249) ауданы облыста көш бастап тұр 27.11.2015 жыл

егін шаруашылығы т.б.) ығысты. Биылғы жылы астық өндіру саласы бойынша Қазығұрт ауданы облыста көш бастап тұр. Онда қырық мың бір жүз гектар алқапқа егін егіліп, гектарынан 24 центнерден өнім алып, облыста өткен Алтын күз мерекесінде астық өндіруден бірінші орын, мақсары өндіруден аудан алдыңғы үштіктің қатарына еніп, 6 номинация бойынша бірінші орынға шығып аудан шаруаларының жаз бойы төккен маңдай тері ақталды. Одан бөлек биыл ауданымызда мемлекеттік бағдарламалардың орындалу деңгейі де жоғары. Мəселен, жылыжай көлемі 82,8 га жеткізілді. Ағымдағы жылға берілген 8 га жылыжай салу тапсырмасы 9 айда 8,18 га болып, 102,3 пайызды құрады (олардан өндірілген 32800 тонна өнім Алматы, Астана, Шымкент қалаларында сатылуы қамтамасыз етілді).

ОҚО əкімі Б. Атамқұлов Қазығұртқа келгенде

Болатбек ҚЫСТАУОВ, Қазығұрт ауданының әкімі:

деу жұмыстары жүргізілуде. ОҚО Қазығұрт ауданы С.Рақымов ауыл округі Майбұлақ, Қызылата елді мекендеріне жеткізуші орта қысымды газ өткізгішінің құрылыс нысаны бойынша облыстық бюджеттен 90 663,65 мың теңге қаржы бөлініп, мердігер «Əлем Строй-1» ЖШС-ы құрылыс монтаж жұмыстарын жүргізуде. Құрылыс монтаж жұмыстары өндірістік кестеге сəйкес 2015 жылдың 30 қарашаға аяқтау жоспарлануда. «Қақпақ-АГТС»-тен газ алатын Қызылқия ауыл округінің 2 елді мекенін (Қызылсеңгір, Тұғыртас) табиғи газбен қамтамасыз ету құрылысының жобалық-сметалық құжаттарын дайындауға облыстық бюджеттен 11984,0 мың теңге қаржы бөлініп, жалпы құны 377648,0 мың теңгені құрайтын ЖСҚ əзірленіп, мемлекеттік сараптама алынды. ОҚО энергетика жəне тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық басқармасына ұсынылып, 2015 жылға құрылыс жұмыстарына облыстық бюджеттен 150 000,0 мың теңге бөлінді. Мердігер «Əлем Строй-1» ЖШС құрылыс монтаж жұмыстарын жүргізуде. Ағымдағы жылы Қызылсеңгір, Тұғыртаселді мекендеріне жоғары қысымды жеткізуші газ құбырын тарту құрылыс-монтаж жұмыстары жүргізілу-

ЖЫЛ КӨРСЕТКІШТЕРІ жоспарланғаннан жоғары болары анық Тамшылатып суару əдісі қолға алынып, барлығы 1543 га жерге осы əдіс ендірілді. Қақпақ, Қызылқия ауыл округінде биылғы жылы «Аманкелді» ЖШС 200 га жерге жемісжидек егіп, көшет өндіру жұмыстарын қолға алды. Тапсырмадағы 850 га тамшылатып суару əдісін ендіру 9 айда 596,8 га немесе 70,2 пайызға орындалды. Соңғы жылдары интенсивті бау егу жұмыстары қолға алынып, «Алатау Фурит» ЖШС Алтынтөбе ауыл округінде бүгінгі таңға тамшылатып суару əдісімен 20 га бау екті. Сондай-ақ «Аманкелді» ЖШС ағымдағы жылы Қызылқия, Қақпақ ауыл округтерінде 180 га бау отырғызды. Суғармалы жерді ұлғайту бойынша тұрақты жұмыстар жүргізілу нəтижесінде 2 жыл көлемінде 3790 га суармалы жер айналымға қосылды. Тапсырмадағы 1100 га суармалы жерді ұлғайту есепті кезеңде 1100 га немесе 100 пайызға орындалды. «Сыбаға» бағдарламасымен 800 бас аналық мал басын алу тапсырмасы берілген болса бүгінгі таңға 1100 бас аналық мал басын сатып алып, тапсырма 137,5 пайызға орындалған. «Құлан» бағдарламасы бойынша 280 бас аналық мал басын алу тапсырмасы ағымдағы жылдың 9 айында 351 бас болып, 125,4 пайызға орындалып отыр. «Алтын асық» бағдарламасы бойынша 1500 мал сатып алу тапсырмасы 1800 бас болып 120 пайызға, жұртшылық табынға асыл тұқымды бұқа сатып алу тапсырмасы 30 бас болса бүгінгі таңға 75 бас алынып, 250 пайызға орындалған. Жыл басында ауданда 6 мың басқа жуық ірі қара мал 210 алаңда бордақыланса, есепті кезеңде 530 алаңға жетіп, 8000 басқа жуық мал бордақылануда.

– Өнім өндіру бір басқа, оны өндеу бір басқа, айталық, тұтынуға дайын өнім шығару жағы қалай дамып келеді?

– Индустрияландыру картасы бойынша ауданда бүгінгі күнге дейін жалпы құны 1129,5млн.тг. құрайтын 3 жоба жүзеге асырылған. Олар: «Компания SERPER Invest» ЖШСнің «Қазақтың ет деликатестері» өнімі 10 айдың жоспары 180 тонна болса, орындалғаны 190 тонна, жылдық жоспар – 220 тонна; «Сапа-2002» ЖШС-нің «Өсімдік майын өндіру» өнімі 10 айдың жоспары 800 тонна болса, орындалғаны 1114,3 тонна, жылдық жоспар 1000 тонна; «Қайып ата» ЖШС-нің «1000 бас ірі қара мал бордақылау алаңы» ет өнімі 10 айдың жоспары 800 тонна болса, орындалғаны 827,1 тонна, жылдық жоспар 1000 тонна.

да аунап-қунап, қазақ тілінде еркін сөйлеп өстік. Туған жердің салт-дəстүрін бойымызға сіңірдік. Үлкенді тыңдап жастайымнан елгезек болдым. Ата-анамның жұмысына байланысты Арысқа көшіп келіп, осындағы орыс мектебінде білім алдым. Əкем бізге «Суын ішіп, нанын жеген елдің

Сондай-ақ, «Аманкелді» ЖШС дақылдар өсірумен жəне қайта өңдеумен айналысады (бидай, мақсары, жеміс-жидек жəне жүзім). Қазығұрт елдімекенінде тəулігіне 200 тонна ұн шығару диірмені жұмыс жасайды. Сатып алушылар Қазақстан аумақтары мен Өзбекстан, Ауғанстан, Тəжікстан Республикалары. «Қарқын 2030» ЖШС «Максимум АИО» ЖШС арқылы мал бордақылау жобасына 45,0 млн. теңге несие қаржы алып, Павлодар облысынан 400 бас «Симментал» тұқымды ірі қара мал басын əкеліп бордақылап, бүгінгі таңда тəулігіне 1,5-2,0 тонна 10-15 түрлі шұжық өнімдерін шығарып келеді.

– Соңғы жылдары жер-жерде мектеп салу, балабақша салу жұмыстары кең көлемде жүргізіліп келеді. Қазір үш ауысымда оқытатын мектептер, апатты жағдайдағы ескі мектептер азайды. Бұл проблема Сіздерде қалай шешіліп отыр? Мектепке дейінгі бүлдіршіндерді балабақшамен қамту жағы қалай? Ауданға 2015 жылы құрылыс саласына ж а л п ы б е к і т і л ге н ж о с п а р ы б о й ы н ш а 1 880,616 млн. теңге бөлінді, оның ішінде 176,0 млн. теңгесі Республикалық бюджеттен 29.06.2015 жылы пайдалануға тапсырылған 2 мектеп нысаны (Алтынтөбе а/о, Қаржан е.м. 300 орындық мектеп, Жаңабазар а/о, Жаңаталап е.м. 300 орындық мектеп), 1616,5 млн. теңгесі облыстық бюджеттен, оның ішінде 2014 жылы құрылысы басталып 29.06.2015 жылы пайдалануға тапсырған 4 мектеп нысаны (Алтынтөбе а/о, Қосағаш е.м. 300 орындық мектеп, С.Рақымов а/о, Майбұлақ е.м. 200 орындық мектеп, Қарабау а/о, Үшбұлақ е.м. 300 орындық мектеп, Тұрбат а/о, Еңбек е.м. 200 орындық мектеп) жəне 1 мəдениет үйі – (С.Рақымов а/о Көкібел е.м 200 орындық).

2015 жылы басталып 2016 жылы пайдалануға тапсырылатын 5 мектеп (С.Рақымов ауыл округі Көкібел елді мекеніндегі 200 орындық мектеп, Тұрбат ауыл округі Қызылдихан елді мекеніндегі 200 орындық мектеп, Жігерген ауыл округі Тесіктөбе елді мекеніндегі 150 орындық мектеп, Қара-бау ауыл округі Жұмысшы елді мекеніндегі 200 орындық мектеп, Қ.Абдалиев ауыл округі Еңбекші елді мекеніндегі 200 орындық мектеп) құрылысы жəне Ұлттық қордан 270,0 млн. теңгеге (Қақпақ ауыл округі Қақпақ елді мекеніндегі 300 орындық мектеп) құрылысы.

2015 жылғы бекітілген жоспар бойынша облыстық бюджеттен жалпы 20,4 млн. теңгеге Қызылқия ауыл округі Қызылсеңгір елді мекенінен 300 орындық мектеп құрылысының жобалық-сметалық құжаттарды əзірленуде.

– Бүгінде жас ұрпаққа сапалы білім, саналы тəрбие беріп жүрген ұлағатты ұстазсыз. Алғашқы еңбек жолын қайдан бастадыңыз?

– Вагон депосында қарапайым жұмысшы болдым. Содан 1974-77 жылдар аралығында Владивосток қаласында Отан алдындағы əскери боры-

Расиль БАЙКОВ, спорт ардагері, татар-башқұрт мəдени орталығының төрағасы:

Сонымен қатар 5 мектеп – 300 орындық Қазығұрт а.о (О.Жандосов), Алтынтөбе а.о (1-Мамыр), Қызылқия а.о (Ынталы), Қақпақ а.о (Қақпақ), 200 орындық С.Рақымов а.о (Көкібел) мектеп құрылысына ЖСҚ-ы əзірленіп, мемлекеттік сараптамадан өтіп, тиісті салалық басқармалардың келісімімен республикалық бюджетке ұсынылып отыр. Ауданда үш ауысымда оқытатын мектептер жоқ. Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламаға сəйкес 2020 жылға қарай мектепке дейінгі тəрбиемен жəне оқытумен 3-6 жастағы балаларды 100 пайыз, оның ішінде 2015 жылы 80,0 пайыз қамту міндеттелген. Осыған орай, ауданда 2015 жылдың 1 қарашасына 13 мемлекеттік балабақшада – 1840 бала, 11 жекеменшік-мемлекеттік əріптестік аясында қамтылған балабақшада – 1155 бала, 2 жекеменшік балабақшада –150 бала, 49 шағын орталықтарда – 2795 бала тəрбиеленуде. Барлығы 5940, (20 бала 2 жас) 5920 бала қамтылып, бұл көрсеткіш 80,4 пайызды құрады.

– ҚР Президенті Н.Назарбаев, Қазақстан Үкіметі халықтың əлеуметтік жағдайын жақсартуға тұрақты көңіл бөліп келеді. Аудандағы жол, көлік, газбен, таза ауыз сумен қамтамасыз ету жағы қалай шешілген?

– Аудан аумағындағы 64 елді мекеннің 42 елді мекені ауыз су жүйесімен қамтылған. Оның ішінде 16 елді мекеніне 24 сағат бойы ауыз су беріледі, қалған 26 елді мекенде су қорының жетіспеуінен 24 сағат бойы су беруге мүмкіндік болмай отыр. Ауыз сумен қамтамасыз ету бойынша бірінші кезекте су құбыры жоқ 19 елді мекеннің, екінші кезекте қолданыстағы су құбырларын қайта құруды қажет ететін 11 елді мекеннің жер асты су қоры бекітілуі тиіс. Қазіргі күнде аудан аумағында 19 елді мекенде жер асты су қорларына іздеу-барлау жұмыстары жүргізілуде.

2015 жылы Қазығұрт ауыл округі Қазығұрт елді мекені Қ.Абдалиев, А.Жұбанов көшелерінің ауыз су жүйелерін, №3 ауыз су қоймасын, №1 ауыз су қоймасын ағымдағы жөндеу жұмыстарына аудандық бюджеттен 15,0 млн. теңге бөлініп жұмыстар атқарылды. «Өңірлерді дамыту бағдарламасы» бойынша 107164,0 мың теңге бөлініп, 4 нысанда жұмыстар жүргізілуде. Аудан көлеміндегі 64 елді мекеннің 13-і немесе 20 пайызды табиғи газбен қамтылған. Бүгінде құрылысы аяқталған 31 елді мекендерге табиғи газды қосу үшін «ҚазТрансГазАймақ» АҚ ОҚӨФ-на сенімгерлік басқаруға беруге нысандардың құжаттарына түген-

йін өстім. 1986 жылы Төлеген Тəжібаев атындағы балалар үйінде оқу ісінің меңгерушісі, 2001-2003 жылдар аралығында директор қызметін атқардым. 2003 жылдан бүгінге дейін қаламыздағы В.Комаров атындағы мектепте психолог-социолог, дене тəрбиесі пəнінің мұғалімімін.

– Қаламыздағы татар-башқұрт мəдени орталығының төрағасысыз. Жалпы этномəдени орталық қандай жұмыстарды атқарып жа-

де. Нысан 2016 жылға өтпелі. Қақпақ АГТС-нен жеткізуші газ құбыры жəне Қазығұрт елді мекенін табиғи газбен қамтамасыз етудің ІІ-кезеңі үшін жобалықсметалық құжаттарын əзірлеуге облыстық бюджеттен 14 369,0 мың теңге, 5 нысанға орта қысымды газ құбырын жүргізу үшін жобалық-сметалық құжаттарын əзірлеуге аудандық бюджеттен 18 648,0 теңге қаржы бөлініп, тиісті жұмыстар атқарылуда. Аудан аумағында жалпы жолдар 664,1 шақырымды құрайды. Оның ішінде республикалық маңызы бар жолдар 49 шақырым, облыстық маңызы бар жолдар 278 шақырым, аудандық маңызы бар жолдар 337,1 шақырым. Аудан бюджеті есебінен 2015 жылы 4,86 шақырым 9 көшеге 32,001 млн. теңге қаржы бөлініп (Қазығұрт ауыл округі С.Рақымов, Еңбекші көшесі, Шарапахана ауыл округі Ы.Алтынсарин көшесі, Шанақ ауыл округі Болыс, Береке, Емхана, Шаттық көшелері, С.Рақымов ауыл округі Азимқұлов көшесі) орта жөндеуден (асфальт төсеу) өткізілуде. Сонымен қатар елді мекендердегі жалпы пайдаланым ішкі шаруашылық 34 көшеге (49 ш/қ) шағал төселді. Аудан орталығындағы Болашақ, Қ.Сəтбаев орта мектептеріне баратын А.Яссауи, Қ.Əбдалиев, Ж.Төлеев, Д.Шахабаев, Ш.Уəлиханов жəне Жібек жолы, Қазыбек би көшелерінің қиылысындағы көшелері бойына аудан бюджетінен 25,4 млн теңгеге аяқжол жəне Д.Қонаев, А.Тоғаев көшелерінің қиылысына 1,3 млн теңге «Оң жақ бұрылыс» жолы салынды. Аудан аумағындағы елді мекендердегі топырақ жолдарды орта жөндеу (шағал-тас) төсеу жұмыстарына сметалық құжат дайындауға 5,1 млн. теңге бөлініп, жалпы саны 224 көше мен елді мекендерге кірме аудандық маңыз жолдардың ұзындығы 175,2 шақырым жəне 130 шақырым асфальттауға, ұзындығы 30,7 шақырым көшеге сметалық құжаттары дайындалуда. Аудандық маңызы бар 337,1 шақырым автомобиль жолдарды күтіп ұстау жұмыстарына 4,4 млн. теңге бөлініп, 1,3 мың текше метр асфальт жолдардың ойылған жерлеріне жөндеу жұмыстары жүргізілуде. Қол жеткен табысымызға, жеткен жетістігімізге тоқмейілсімей алдағы кезде де жобалаған іс-жоспарларымыздың үдесінен шыға беру басты мақсатымыз болып тұр. Осы бағытта ауданның əлеуметтік-экономикалық дамуына аудан халқын барынша жұмылдыра беретін боламыз.

– Сұхбатыңызға рахмет! Жұмыстарыңыздың табысты болуына тілектеспіз! Назипа НҰРТАЕВА

кеткенбіз. Жергілікті тұрғындардың қатысуымен жыл сайын өзіміздің төл мерекеміз – сабантойды үлкен деңгейде өткізіп тұрамыз. Қаламызда қандай мерекелік шара болсын, белсенді түрде қатысып, үн қосып отыру біз үшін мəртебе.

– Адамды арман өсіреді. Бала кездегі арманыңыз қандай еді?

– Жастайымнан спортшы болуды армандадым. Жасөспірімдер арасындағы күрестен өткен облыстық

Бір үйдің ұл-қызындаймыз – Аға, балалық шағыңыз қайда өтті?

– Мен Отырар ауданының Көксарай ауылында дүниеге келдім. Əкем Ахметзия мен анам Минибанудан бес ұл, бір қыз ауылдың шаңын-

тілін еркін меңгеріңдер. Көптің тілін тапсаң, күліп жүресің, кімнің қандай екенін біліп жүресің», – деп, ақыл айтып отыратын. Əкем өмір бойы адалдық пен тазалықты, елдік пен татулықты жақтаумен өтті.

E-mail: adilet.media@mail.ru

4

шымды өтеп қайттым. Əскерден келген соң балалар жəне жасөспірімдер спорт мектебінде күрестен бапкер болып орналастым. 1981 жылы осы мектепте оқу ісінің меңгерушісі болып, 1982 жылы директорлыққа де-

тыр?

– Баршамыз мемлекетімізде тыныштықтың болғанын қалаймыз. Ұлттар арасындағы достықты сақтау ісінде жұмыс жасаудамыз. Қаладағы өзге де ұлт өкілдерімен туыс болып

жарыстардың бірнеше дүркін чемпионы болып, өз мүмкіндігімді байқап көрдім. Спортқа деген құштарлықтың арқасында 1974 жылы Қазақстан жастары арасында өткен біріншілікте алтын медальды қанжығама байлап,

спорт шебері атандым. Сонымен қатар қалада өтіп жатқан спорт саласындағы барлық іс-шараларға қатысуға тырысамын. Көптеген шəкірттерім еліміздің абыройын асқақтатып, өз жеңістерін дəлелдеді. Əлі де жастарды тоғызқұмалақ, күрес, футбол сынды спорт түрлеріне баулып, бағыт-бағдар беріп жүрмін. Аллаға шүкір, еңбегім еленбей қалған жоқ. «ҚР Білім беру ісінің үздігі» атандым, Сағадат Нұрмағанбетовтің төсбелгісін кеудеме тақтым. Зайыбым Жүзім екеуміз бір ұл, екі қыз тəрбиелеп өсірдік. Үлкен қызым Эльмира Комарова мұғалім, Зүлфия Астанада жоғары оқу орнының бірінде есепші, ұлым Талғат дене тəрбиесі мамандығы бойынша білім алып жатыр.

– Əңгімеңізге рахмет. Сұхбаттасқан Динара ОСПАНОВА. Арыс қаласы

ƏРІПТЕС

Ерекше қауышқан екеу Сол күні кешке дейін мейрам болған, Кешкісін абыройым айран болған. Көлбеңдеп көз алдымда жүріп алған, Көрінбей қайда кеттің қайран «Волгам»? (Журналистік фольклордан) Қаз МУ-дің журналистика факультетіне оқуға түсетіндердің өзіндік ерекшелігі болады. Олар абитуриент кезінен бір-бірімен таныс-білістігін байқата бастайды. Өйткені, көпшілігі оқушы кезінен қолына қалам ұстаған өрендер. «Е, сен анау екенсің ғой, мақалаларыңды оқығам», – деп кəнігі қаламгерлер секілді өзара қауқылдасып жатады. Не жазып қарық қылғандарын кім білсін, бірақ бұл тұста осылардан артық «классик» табыла қоймайды. Соларды көріп, оқуға түскенше өзіңнің өндіріп жазбағаныңа қарадай қысыласың. Бар бітіргенің небəрі бес алты мақала. Яғни, «айдағаның бес ешкі», ал ысқырығың жер жармақ түгілі көмейіңнен шықпайды. Біз де оқуға өңкей бір жазғыштармен түсіппіз. Өздері біреу емес, бірнешеу. «Жалын» журналына 7-класта оқып жүргенде ертегіəңгімесі жарияланған талдықорғандық Аймен Абдрасовадан кəдімгідей именеміз. Жүрістұрысынан бекзаттығы көрініп тұрады. Оның əңгімесін бəріміз де оқығанбыз. Тіпті, кейбір тұстарын Талғат Батырханов тақылдап тұрып жатқа айтады. Ол кезде жазуға құмартқан балалардың ішінде «Жалынға» көз салмайтыны жоқ еді. Тағы бір курстасымыз Мəди Өтеғалиевтің өңіріне тағып алған «СССР Журналистер одағының мүшесі» деген жазуы бар төсбелгісі мысымызды басады. Өзі бізден əлдеқайда ересек. Ана төсбелгі оны одан сайын есейтіңкіреп көрсетеді. Ал əрі əнші, əрі ақын, əрі сері Бауыржан Үсеновтің абырой-беделі бəрінен жоғары. Себебі, дайындық курсында оқып жүргенде-ақ өнерімен көзге түскен оны қалашықтың күллі тұрғыны түстеп таниды. Керісінше, бүгінгі Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты, аса талантты ақын Гүлнəр Салықбаева дəл сол тұста елеусіздеу ғана жүрді. Өлең жазатынын да ешкімге білдіре қоймады. Жұрттың алдына шығуға ұмтылмады. Көсіле шабатын кезі кейінірек... Менің осындай көпшілікке белгілі курстастарымның арасында екпінді екеудің даусы қаттырақ шығатын. Оның бірі – түн баласы ұйықтамай, қалғып-шұлғып отырса да, мақаласын бітіргенше дамылдамайтын Мұратбек Тоқтағазин, екіншісі – анау секілді бұрқыратып жазбаса да, ел ішінде едəуір мойындалып үлгерген Əнуарбек Əуелбеков. Бұл екеуінің арасында бұрыннан қалыптасқан шығармашылық байланыс бар. Себебі, ол да, бұл да қаршадайыңнан қаламыңды шыңдайтын «Қазақстан пионерінің» бала тілшісі болған. Оқуға түскен кезде бала тілші бала тілшіні алыстан таныды. Таныды да, бірін-бірі қапсыра құшақтады. Шымыр да ширақ əрі төртбақ Тоқтағазин арық-тұрық Əнуарбектің қабырғасын қаусата жаздады. Өзара «Өй, сен осындай екенсің ғой», – деп бір-біріне сүйсініп қарап алады да, қайта қауышады. Жатқан бір мелодрама... Тегін спектакльді тамашалап біз тұрмыз. Сөйтсек, олар үш-төрт жыл бойы Семей жері мен Сыр елінің арасын жалғап, хат жазысып тұрыпты. Бір-біріне Шоқан мен Достоевский сияқты ылғи бір сағынышты да сыршыл хаттар жолдаған. «Бұл тағдырдың сəйкестігіне қарасаңшы, – деп тебірене толғанады Тоқтағазин, – Менің алдымда екі ағам бар. Бір ғажабы, біреуінің аты – Əнуарбек, екіншісінің аты – Əуелбек». Біз болсақ, тірлігі мен тұрмысына дейін тамырласып жатқан көзі тірі «классиктерден» айбынып, алыстан ғана бақылап жүрміз. Тоқтағазиннің екі ағасының есімін еншілегенімен Əнуарбек оқу бітіргенше тынымсыз əріптесі секілді редакцияларды үздіксіз жағалаған жоқ. Тіпті редакция түгілі жатақханаға да жоламады. Дайындық курсында бірге оқыған досы Ескендір Ертаев екеуі пəтер жалдап тұрды. Екеуі де Жаңақорғанда туған. Екеуі де бірінен-бірі өткен сері. Домбыраны шебер тартады. Біреуі əн салса, екіншісі тамсанып отырады. Бүгінгі тілмен айтқанда, «екі жұлдыз». Өздері өлең-жырға жүйрік. Қысыр сөздің қалыптасқан хас маманы. Ескендірдің қалада тұратын Кала деген ағасы бар. Демалыс күндері сарылып соны күтіп отырса, Əнуарбек: «Қарайғанға қараймын Кала ма деп, Бес-алты сом Ескендір ала ма деп», – деп оны шымшылап тұрады. Сабаққа көңілдері қалаған кезде келеді. Жатақханаңа да, стипендияңа да қызықпайды. Қит етсе «жатақханадан шығарамыз, стипендиядан қағамыз» деп қорқытатын оқу орнының басшыларына тəуелді болғысы келмейді. Ал ешкім оларды жалдап тұрып жатқан пəтерінен шығарып жібере алмайды. Сабақтан соң вагоннан жүк түсіріп ақша табады. Сол Əнуарбек пəтерге тұрудың қай жағынан да тиімді екенін үнемі дəлелдеп бақты. Тамағың тоқ. Бір. Жүріс-тұрысың еркін. Екі. Армансыз жазу жазасың. Үш. Осындай мықты дəлелдерін алға тартқан соң соған еріп біз де желіктік. Бір күні Талғат Батырханов, Мұратбек Тоқтағазин үшеуміз жатақханадағы жылы орнымызды тастап, пəтерден бір-ақ шықтық. Бірақ жаны сірі ана екеуі секілді күн көру оңай емес екен. Ақыры қиындыққа шыдай алмай, екі-үш айдан соң ит құсап кеткен жерімізге қайтып оралдық. Студент кезімізде Əнуарбектің ел білетін екі лақап аты болды. Біріншісі «Капченый», екіншісі – «Қылқау». Өзі кептірілген балықтай қақпыш, ілмиген арық еді. Екі аты да əлі күнге дейін актуальдылығын жойған жоқ. Бүкіл денесі сүйегінің төрт-бес шегесіне ілініп тұр. Соған қарамастан сондай тарамыс. Кез келген жұмысты жапырып істейді. Бала кезінде оңбай құлап, сындырып алған ба, əлде біреу жұлып алмақ болып, жұлқып қалған ба, əйтеуір бір қолы қисық біткен. Жо-жоқ, енді есіме түсті, есекпен көкпар тартып жүргенде оңбай жығылған. Сунақатада жылқы жағы тапшы болған соң есекті ерттеп мінген ғой. Бірақ сол еменнің иір бұтағы секілді сол қолымен кетпенкүрек ұстағанда қолы түзу бізді жолда

E-mail: adilet.media@mail.ru

садаға кетсін! Бір кезде күллі Алматыны құшағына сыйғызып, фототілші Рахымбай Ханалиев келді жұмысқа. Оған жігіттер жалма-жан секретариатта жатқан материалды көрсетті. Оң жақ шекесіне «суретімен берілсін» деп белгі қойылыпты. Ақкөңіл Рахымбай ағамыз Əнуарбекті ертіп, дереу төменге қарай құлдилайды. Есік алдында керіліп тұрған ақ «Волганың» біреуінің қасына Əнуарбекті тұрғызып қойып, қайта-қайта суретке түсіреді. «Неге түсіріп жатырсың?», – деп сұрағандарға: «Інім ғой менің. «Волга» ұтты, почти туған інім», – деп марқаяды. Біреудің қуанышын өз қуанышындай көретін қайран ағамыз сөйтіп шалқып сала береді. Редакцияны күзететін милиционерлерге дейін айтып, сүйінші сұрайды. Суретті жедел шығарып, Əнуарбектің қолына ұстатады. Əбден есі шығып, ыржалақтап жүрген Əнуарбекті қайдам, осы жобаның бас режиссері болсам да, ақ «Волганы» ұтқанымызға өзім де сеніп қалыппын. Көптің ықыласы мұның ойын екенін ұмыттырып жіберді-ау деймін. Енді осынау көкке көтерілген көңілді пəсейту қиынның қиыны еді. Кеш батты. Жұмыстан қайтатын уақыт болды. Жұрт қайта-қайта құттықтап, жөніне кетті. Бөлмеде қиялдағы «Волгамызбен» бірге Əнуарбек екеуміз ғана қалдық. Сыртқа шығайық десек, күтіп тұрған көліктің жоқ екені есімізге түсіп, жүрегіміз сыздайды. Үйге «Волга» мініп келеді деп Əнешті күтіп отырған Жазираға не бетімізді айтамыз?

Ə. Əуелбеков

¦ÄIËÅÒ

Өз басым ақын, композитор Əнуарбектен №46 (249) журналист Əнуарбекті артық көремін 27.11.2015 жыл көрмеген адамдай тымсырайып жұмысын істеп жүр. Ту сыртынан келіп, бос шелекті қаңғыр еткіземіз. Елең етпейді. Даусы ащы қыздардың бірі байқамаған болып, баж ете қалады. Əнуарбектің шаруасы жоқ. Алыста тұрып картоп лақтырамыз. Басына тисе де былқ етпейді. Кəдімгі Ақан серінің мылқау баласы Ыбан сияқты орманға қарап ойға батып отыра береді. Осының өзі шынымен мылқау болып қалған жоқ па?! «Əй, Қылқау, қой, жаман ырым бастама, қайт райыңнан, сөйле, жырау!», – деп Талғат мəмілегерлікке бірнеше рет барып, тауы шағылып келді. Арандатушылық əрекетіміздің бəрі де сəтсіз аяқталды. Ақиқатын айтайық, бұл кезде Əнуарбектің осыдан бес-алты сағат бұрын кəдімгідей сөйлеп жүрген кезін сағына бастаған едік. Содан соң шыдамай қасына бардым да, құлағына: «Қазақ-совет мылқаулары жасасын!», – деп сыбыр еттім. Ол аңырып тұрып қалды да, бірден: «Сен жеңілдің!», – деп айқайлап жіберді.

Ақпараттың

қалдырады. Қолы қисық болғанмен, жолы қисық болған жоқ. Қаламсабы да ешқашан жантайған емес. Қазақ журналистикасында өз үні бар алымды ақпаратшы ретінде қалыптасты. Қисық қолына қағазын, түзу қолына қаламын ұстап, ұлт қамын жоқтаған мақалаларды жиі жазып тұрды.

Ұжымды ұйыстырған «ұтыс» Жүргенмін адамдай-ақ жұтып алған, Көлігім талайлардың құтын алған. Көшеге шыға қалсам, елестейді, Ақ «Волгам» спринттен ұтып алған. (Журналистік фольклордан) Бірде «Лениншіл жастағы» ағаларымыз Əнуарбекке мынадай тапсырма берді. Театрлардың бірінде роботтардың көрмесі өтетін болыпты. Кəдімгі адам кейпіндегі темір бұйымдар залдағы балалардың алдында өнер көрсететін көрінеді. Соның қалай өткені жөнінде репортаж жазуы керек. Біз оны сырттай келемеждеп күлеміз. Өмірінде робот көрмеген бейбақ не айтар екен?! Жоқ, тіпті де қиналған жоқ. Жеті атасынан бері құлтемірмен бірге ғұмыр кешіп келе жатқан адам секілді, келді де мақаланы бұрқыратып жазып тастады. Бір айналып соқсақ, қолжазбасын оқыған басшылар оны əбден мақтап жатыр екен. Əнуарбек жұрттың қолпаштағанын елең қылмай, мойны қылқиып, өз орнында бұйығып отыр. Шынында да ол репортажын өте қызықты етіп ұсыныпты. Шап-шағын ғана дүние. Бірақ бірден еліктіріп əкетеді. «Шымылдық сыртынан аяғын апыл-тапыл басқан «темір балалар» шыға келгенде нағыз балалар залды сахнаға айырбастап жібере жаздады» деп бастапты. Мақала осылай басынан аяғына дейін əдемі өріліп отырады. Баланың жанын бірден баурайды. Қайран, «Қазақстан пионерінің» мектебі... Қысқа-нұсқа, артық-ауыс сөз жоқ. Осы мақаладан соң біздің Қылқаудың редакциядағы беделі күрт өсті. Летучкада ылғи жақсы жағынан аталады. Содан Қылқау летучкаға «летучая мышь» секілді қанатын қомданып баратын болды. Тағы бірде мынадай қызық оқиға болды. Əнуарбек қолына «Спринт» лотереясының билетін ұстап жүр екен. Таңертең жұмысқа келе жатып ала салған. Кəдімгі «Ұтыс жоқ» деп жазылған құнсыз қағаз. «Үнемі алам, үнемі осылай», – деп аздап қамығып тұр. «Қой, бұған қуаныш сыйламасақ болмас». Əлгі құнсыз қағазды «Лениншіл жастың» суретшісі Владимир Черданцев лезде бақытты билетке айналдырды. Ол лезде «Волга» машинасын ұтқан болып шыға келді. Ол кезде «Волга» – көлік атаулының төресі. «Қылқау, мə билетің. Енді тек құттықтауларды қабылдап отыра бер. Кешке дейін қайсарлықпен шыда», – деп, аяқ астынан табылған «несібесін» қолына ұстатып кеттік. Онымен де тынбадық. Газеттің бланкасын алып, «Лениншіл жастың» тілшісі «Волга» ұтты!» деген мақала дайындадық. Шекесіне тиісті мəліметтерін, техникалық өлшемдерін көрсетіп, секретариатқа əкеп шиырып тастадық. Секретариаттың сенбеске лажы жоқ. Төбесінде бас редактор Уəлихан Қалижанның қолы тұр. Маған Уəлихан ағамның қолын айнытпай қоюдан оңай нəрсе жоқ. Томпитып «У» əрпін бейнелейсің де, құйрығын оң жаққа қарай бір сүйкетіп жібересің. Болды. Газет баспаханадан шыққанша қай заман?! Сəлден соң барамыз да алып тастаймыз. Мұндай тапқырлыққа Уəкеңнің өзі де риза болмақ. Содан дүние гүл жайнап сала берді. Құттықтаушылар ағылып келіп жатыр. Жетінші қабатқа астыңғы алты қабаттың, үстіңгі екі қабаттың журналистері түгелге жуық кіріпшықты. Бəрі де шын қуанып жүр. Өзі пəтерде тұратын, өзі көп балалы журналистің ойдажоқта машина ұтып алуы деген... Əнуарбектің алдындағы шоқпардай көк телефон екі иінінен демалып тұр. Журналист олжаға кенелді деген хабар жерде жата ма, он тоғыз облыс түгел құлақтанды. Ағайын-туыс, құрбы-құрдас, досжаран... Осы күнгі талайды дүрліктіретін «Розыгрыш» бағдарламасы мұның қасында

Бауыржан ОМАРҰЛЫ

«АҚ ВОЛГАСЫ» (Эссе)

Құрсын, енді бүйтіп ойнамаспыз... Алдымен облыстық газеттеріне «Журналист «Волга» ұтты» деп құттықтау береміз деп, шала бүлініп жатқан Талдықорғандағы Талғат пен Целиноградтағы Мұратбекке телефон шалдық. Сосын көліктің көңіліміздегі арманымыз екенін халыққа біртіндеп естірттік. Біреу күлді, біреу кейіді, біреу тілдеді... Бірақ бəрібір ішіміз əлемжəлем. Содан Əнуарбектің көңілін аулағымыз келіп, досымыздың атынан «Ақ «Волга» деген əзіл өлең шығардық. Себебі, мерекелік көңілкүйді одан əрі қарай жалғау керек болды. Бұл өлеңнің шумақтары осы мақаланың өн бойынан табылады. Ел ішінде кең таралған əндердің бірінің əуеніне салып, домбырамен айтқанда, жұртшылық қосыла шырқайтын. Біздің буын «Лениншіл жастан» кеткенше бұл əнді айтудан жалыққан жоқ-ты. Əсіресе, «Арманым асқақ еді, мұратым бай, Бұл бақыт мəңгі менде тұратындай. Қасымнан шырқ үйіріліп шықпай жүріп, Суретке түсірген-ді Рахымбай» деген жолдар сағынышқа айналған көп күндерімізді еске салады... Оның есесіне, Əнуарбек кейін көліктің талайын ерттеп мінді. Ал өзі ақпараттың ақ «Волгасы» секілді жүйрік журналиске айналды. Ақ «Волганың» заманында жағымды хабарлардың көбірек болғаны секілді біздің кейіпкеріміз де журналистиканың имандылық қағидаттарын берік ұстанады. Санаға сəуле түсіретін рухани нəрселерді ғана жазады. Қазіргідей атыс-шабысқа толы алқын-жұлқын ақпараттан алты қырды айналып қашады.

«Мылқау» болған Қылқау Тəп-тəуір болмасам да шопыр əлі, Ақ «Волгам» алыс жолға шақырады. Құйғытып айдап келе жатқанымда, Қасымда Жазиражан отырады. (Журналистік фольклордан) Оның ақпарат кеңістігінде көрінуі «Лениншіл жас» («Жас алаш») газетіне қызметке тұруынан басталды. Сол жылдарда осы газетте біздің курстың алты түлегі бірге жұмыс істедік. Нұржамал Байсақалова, Ғалымжан Мелдешов, Жақсылық Молдақұлов, Досымхан Қапасов, Əнуарбек Əуелбеков жəне мен. Осы аспандап ұшқан алты қаздың қай-қайсысы да кейін қонар жерін тапты. Солардың ішінде журналистикада табан аудармай келе жатқаны Əнуарбек пен Нұржамал. Бірақ сол билікке бейімдеу Нұржамалдың ілгеріде Жаркенттегі Пионерлер үйінде қызмет істеп, жеткіншектердің қамын, аудандық атқару комитетінде қызмет істеп, халықтың қамын ойлағаны бар. Ол барған мекемесі тарап кете берген соң, газетке қайтып оралған. Сонда баяғы алтаудың ішінен ақпараттың ауласынан ұзамаған Əнуарбек қана болып шығады. Сол алтаумыздың арасында көп үндемейтініміз Жақсылық еді. Ақыры ол өңшең үндемейтіндер жұмыс істейтін мекемеге ауысып кетті. Ал шындап үндемеу қажет болса, тастай қатып қалу жағынан Əнуарбекке ешқайсымыз жете алмайтынбыз. Баяғыда студент кезімізде Қостанайдың бір совхозында ауыл шаруашылығы жұмыстарында жүргенімізде Əнуарбек екеуміз бəстестік. Бəске не тіккеніміз есімде жоқ. Бірақ оның шарты бойынша, ешкіммен тіл қатыспауымыз керек. Яғни, таза мылқау болу. Аңдаусызда сөйлеп қойған адам оңбай ұтылады. Сөйлегенің не, артық-ауыс дыбысқа елең еткен адам жеңіледі. Содан ол мелшиді де қалды. «Е, байғұс-ай, өзің Қылқау едің, енді тіпті мылқау болдың-ау», – деймін. Əрине, ішімнен. Мен болсам, əншейінде ішім толып жүретін адаммын, сөйлегім келіп шыдамай өліп барам. Қалың қарағайдың арасына барып, Талғат Батырхановты тауып алып, армансыз қауқылдасып келем. Бұл бір таза партизан. Менің бұлбұлдай сайрап кеткенімді жан баласына білдірмейді. Қайтып келсем, Қылқауымда əлі үн жоқ. Тіпті өмірі сөйлеп

Құрысын, жеңілсем жеңілейін, əбден жалығып кеттім. Шынында да, ол көп үндемей, жұмысын істегенді ғана біледі. Көбіне елден оқшауланыңқырап жүреді. Сондықтан да «Мөлдір бұлақ» журналының бас редакторы Жанастан Кучукова ол туралы жазған мақаласында «Үндемей жүріп үлгеретін Əнекең» деген тіркесті қолданды. Оның үндемегенінен, дау-дамайға араласпағанынан ұлт журналистикасы тек қана ұтады. «Үндемегеннен үйдей бəле шығады» деп жатады. Əзірге үйдей бəле түгілі титтей бəле де шығып көрген жоқ. Кейіпкеріміз қазақтың ең белді басылымдарының мектебінен өтті. Əсіресе жас күнінен қамау терін алған «Лениншіл жастың» жөні бөлек. Бұл газетке он алты жыл бас редактор болған Сейдахмет Бердіқұлов тəрбиесінің шет-жағасын көрді. Мəдениет бөлімі мен студент-жастар бөлімінің тілшісі ретінде жастар газетіне жаңа леп əкелді. Оқу орындары мен жатақханаларда талай қызықты пікірталастар өткізді. Оны қызыл тілдің майын тамызып жазып, оқырманға тартымды етіп ұсына білді. «Жас алаштан» соң «Қазақ əдебиетіне» ауысты. Кейінірек «Егемен Қазақстан», «Түркістан», «Дала мен қала», «Əдебиет айдыны» газеттерінде шеберлігін шыңдады. Тоқтаңыз, ол тек газетпен шектеліп қалған жоқ. Екі ғасырдың тоғысында екі-үш жыл бойы қолына микрофон ұстағаны бар. Бұған себеп болған өзін жас күнінен жақсы білетін Қайнар ағасы еді. Жалпы, Қайнар Олжай «Хабар-2» телеарнасына директор болған кезде орта буынның құдайы берді. Бұрын газеттің мектебінен өткен, қаламы жүйрік журналистер жаңа телеарнаға шақырылды. «Лениншіл жаста» бірге қызмет атқарған əріптес ағасы таңдаған жігіттердің ішінде Əнуарбек те барды... Келе сала, «Кеше ғана орналастым «Хабарға», «Хабар» мендей корреспондент табар ма?!», – деп құлшынып іске кірісті. Жаңалықтар қызметіне бұрынғы газетшінің тигізер пайдасы көп екен. Құнарлы тілмен, жатық стильмен жазылған сюжеттер эфирден өте бастады. Əдетте жас журналистер мəтін дайындағанда бас əріп, тыныс белгі дегендеріңе пысқырып та қарамайды. Əйтеуір өздері түсінсе болды. Сол күйінде монтаж жасайтын бөлмеге барып, оқи салады. Əнуарбек сияқты сақа журналистер солардың бір қайнауы ішінде тұрған шикі дүниелерін ширатып береді. Қайнар Олжай телеарнаға жастарға қоса аға буын мен орта буынның өкілдерін тартты. Сөйтіп, үш буынның бір-бірімен сабақтастығын қалыптастырды. Алдыңғы екі буын кейінгі ұрпақтың тəлімгері болды да шықты. Сол тұста мəтінді өңдеуге ерекше үлес қосқандардың бірі осы Əнуарбек еді. Сəл кейінірек ол «Солай болған» деген хабарлар сериясын дайындады. Бір кезде елді елең еткізген тосын оқиғалардың астарына үңілді. Мəселен, оның «Академиктің ақырғы сапары» деген телематериалы ұшақ апатына ұшыраған əйгілі селекционер ғалым Кəрім Мыңбаевқа арналды. Жұмбақ апаттың жайжапсарын анықтауға тырысты. Сөйтіп, үндемейтін Əнуарбек үнсіз жатқан бірқатар деректерге тіл бітірді.

Секретариатқа сұранған сері Жігіттер, өткен іске өкінбелік, Біз бекер тəуекелге бекінбедік. Алтын күн домалайды аспанымда, «Волгамның» дөңгелегі секілденіп. (Журналистік фольклордан) Əдетте, газеттегі жұмысын секретариаттан бастаған журналистер бөлімге ауысқанша асығады. Себебі, редакцияның жүрегі саналатын секретариаттың тіршілігі тынымсыз. Мұндағы күнделікті шаруаның қайнап жататыны өз алдына, кең бөлме келімді-кетімді адамнан

5

босамайды. Жалпы, секретариат – газетжурналдың бүкіл материалы жинақталған ең құнды бөлмесі. Сондықтан оған қызметкерлерден басқа ешкім аяқ баспауға тиіс. Бірақ «Ит қорыған жерге өш» дегендей, елжұрттың жиналатын, тіпті кім көрінгеннің келетін жері осы. Солар жайғасып алып, мұрнына су жетпей жатқан макетшілерді қазақы кең қолтық əңгімеге тартады. Осыдан соң секретариатта кімнің жұмыс істегісі келеді дейсің. Жұрт өстіп секретариаттан қашып құтыла алмай жүрсе, Əнуарбек бастығына барып, секретариатқа қызметке ауысуға сұранған ғой. «Қазақ əдебиеті» газетінің бас редакторы, атақты жазушы Оралхан Бөкей оның техникалық жұмыстардың қыр-сырын меңгерсем деп ниет білдіргеніне қатты қуаныпты. «Мынауың қызық ой екен, өз басым жүз пайыз қолдаймын», – депті. Содан ол іске кіріседі. О бастан қағаз хаттауға өте ұқыпты еді. Алфавит бойынша конверттерді қатарластырып қойып, фотосуреттердің картотекасын жасайды. Бұрын шашылып жататын дүниелерді ретке келтіріп, жұмысты оңтайландырады. Орағаңның «Секретариат – біздің операциялық үстеліміз. Бұл жерде жұрт көп жиналып, жұмысқа кедергі келтірмеуі керек», – дегеніне қарамастан басылымның қонақжайлық дəстүрі ешқашан толастамайды. Əнуарбек сол у-шудың ішінде отырып, газеттің макетін сызады. Сызуға да қолы епті еді. Соған сай басылым беттері жұтынып шыға бастады. Секретариаттағы тəжірибесі бұдан кейін атқарған қызметтеріне септігін тигізді. Қанша жерден безендіру ісін меңгеріп алса да, оқырманға журналистігі арқылы көбірек танылғанын айтуға тиіспіз. Өзі қызмет істеген басылымдарда заманына сай өткір мəселелер көтеріп, əрқайсысында айрықша із қалдырды. «Жас алашта» жастар мен студенттердің мұңмұқтажын жоқтады. «Қазақ əдебиетінде» «Сананы тұрмыс билей ме?», «Дін заманға бейімделе ме, əлде...», «Талай сырды ішке бүккен қара тас» сияқты мақалалар жазып, əлеуметтік проблемаларды қозғады. Тағдыры қызық тұлғалардың табиғатына терең бойлады. Əсіресе, əйгілі əртіс Қасым Жəкібаевтың ұлы Азаматтың басынан өткен ахуал жөніндегі мақаласы елді елең еткізді. «Егемен Қазақстан» газетінде қызмет істеп жүргенде «Ел ерсіз, жер иесіз бе?», «Дəрігер неге дəрменсіз?» сынды өзекті мақалалар сериясын жариялады. Қалтай аға Мұхамеджанов басқарған «Түркістан» газетінің редакциясындағы жұмысы жемісті болды. «Таспа тазалықты тілейді», «Көпшілікке кім көмектеседі?», «Үш түйінді шешсек дейді...», «Бізді есейткен мультфильм», «Не қала емес, не дала емес...» атты мақалалары осы кезеңде жазылды. Бұл тұста білім мəселелерін көбірек көтерді. Ол осы саланың жай-күйін өте жақсы білетін. Себебі, отыздан енді ғана асқан шағында жеті баланың əкесі болып үлгерді. Сол балалары жыл құрғатпай бірінен соң бірі мектепке барып жатты. Өмірден ерте кеткен тұңғышы Динарасынан кейінгі перзенттері оған бүгінде немере сүйгізіп отыр. Сондықтан мектеп пен балабақшаның жайын Əнеш білмегенде кім білмек?! «Əдебиет айдынына», Талаптан досының қасына келгенде қарымды қаламгерлерден сұхбат алып, олардың шығармашылық лабораториясына үңілуге тырысты. «Дала мен қалада» елдік мəселелерді жиі қозғады. «Алматы ақшамында» белгілі тұлғалардың белгісіз қырларын көрсетуге ұмтылды. «Империя қуғындаған Иманжүсіп», «Ғабеңнен басталған ғұмыр», «Алғашқы Ақбаян махаббат», «Ай, жолбарысым-ай», «Секеннің сегізінші нотасы немесе домбыра сыртындағы дастан» атты мақалалары сол басылымның қабырғасында жазылды. Секретариаттағы тəжірибесі де осы тұста жемісін берді. Ол Рысқали Дүйсенғалиев, Сайлау Пернебаев, Рахымбай Ханалиев, Нұрғожа Жұбанов, Нұрманбет Қизатов сынды қазақ фотожурналистикасы марғасқаларының шығармашылық портретін жасап, əріптестерінің ықыласына бөленді. Жазған мақалаларына оқырманның назарын аударарлықтай қызықты тақырып қоя біледі. Кейбір дүниелерінің атын əдейі екіұштылау етіп құрап, оқырманды түрлі ойға жетелеп əкетеді. Мысалы, «Сталинге арнап «құран оқыған» қазақтар», «Сіз неге үй ала алмай жүрсіз?», «Театр – имене басып кіретін төр», «Адамдар аштыққа төзуі мүмкін, ал əділетсіздікке төзе алмайды», «Əуе толқынындағы «жансыздар», «Осы жұрт неменеге тер төгіп жүр?», «Алдыңғы толқын əкімдер, кейінгі толқын əркімдер» деген тақырыптар кім-кімді де бей-жай қалдырмасы анық. Ауыз екі сөзге өте ұтқыр. Студенттік кезімізде Əнуарбектің əр жерде айтқан сəтті тіркестерінің өзі жетіп артылады. Бірде басқа оқу орны жастарының басқосуына бардық. Біз көп ұзамай өзге бір жерге кетуіміз керек, ал мына кешті де қимай тұрмыз. Сонда Əнуарбек айтты: «Енді не болса да шыдайық. Артымызда арақ қалды деп алаңдамай кетейік». Мұндай тапқырлық оның журналистикасын да алға сүйреді. Қызықты деректерді табуына, оны ойнатып беруіне жол ашты. Кейіпкеріміз қазір «Алматы ақшамы» газеті бас редакторының бірінші орынбасары болып қызмет істейді. Жақсы аға, жаңашыл басшы Қали Сəрсенбайдың жанынан жайлы тұрақ тапты. Көңілі кең, пейілі зор Қалағаң талай басылымның дəмін татқан оны «Ақшамның» алтын қазығына байлады да тастады. Кейінгі жылдарда ол бұрқыратып өлең жазды. Бірнеше жыр жинақтарын шығарды. Оны айтасың, тіпті əн жазатын болды. Бірқатар əндерін есімі елге белгілі əншілер айтып жүр. Бірақ неге екенін білмеймін, өз басым ақын Əнуарбек пен композитор Əнуарбекке қарағанда журналист Əнуарбекті əлдеқайда артық көрем. Сірə, «Құдай-ай, қойған деканға тəуелді етіп, Деп жылап жүр Əнуарбек Əуелбеков», – деп өлеңдетіп тұратын сонау студент кезден серік еткен негізгі кəсібін бағалағаным шығар... Ақпараттың ақ «Волгасы» оны əлі де біраз жерге жеткізетініне еш күмəнданбаймын.

2015-ый - Год Ассамблеи народа Казахстана

АНАЛИТИКА

¦ÄIËÅÒ

Я, ТЫ, ОН, ОНА…

Б

лизится к завершению еще один год нашей жизни – жизни нашей семьи, нашей страны. Как известно, в республике он проходит под эгидой Ассамблеи народа Казахстана. А это говорит о важной роли структуры в разработке и реализации государственной национальной политики и обеспечении мира и стабильности в республике. Напомним, в начале 1990-х годов Президент РК Нурсултан Назарбаев высказал идею объединения всех национально культурных центров в единую организацию — Ассамблею народов Казахстана. Время доказало актуальность и своевременность такого решения. Казахстан — государство унитарное, но вместе с тем, история объединила здесь самые разные этносы. Еще советские идеологи называли нашу страну «лабораторией дружбы народов» и ставили в пример другим государствам. Неслучайно в 1991 году на референдуме 95 процентов населения Казахстана проголосовало за сохранение СССР. Как бы то ни было, именно благодаря проводимой политике межнационального согласия и мира казахстанцам, к счастью, удалось миновать трагических событий, постигших после распада СССР некоторые постсоветские государства, где вспыхнули вооруженные конфликты на межнациональной и этнической почве, которые унесли десятки тысяч жизней, оставили без крова и пристанища сотни тысяч людей — вынужденных переселенцев, осиротевших детей. В Казахстане проживают представители свыше 100 этносов. Вопросы самоорганизации и самоуправления каждого из них не могут не волновать общество. Современные реалии требуют выработки новых решений в реализации национальной политики на основе общегосударственных подходов, что способствует взаимодействию этнических групп в разных сферах общественной деятельности. Одним из эффективных способов регулирования межнациональных взаимоотношений выступают этнокультурные центры (ЭКЦ), чья деятельность вносит значительный вклад в гармоничное развитие казахстанского общества. В самой крупной в стране ЮжноКазахстанской области этнокультурная ситуация, характер и степень вовлеченности этнокультурных центров в политические процессы региона определяются как общими для страны тенденциями, так и региональной спецификой, обусловленной наличием 108 национальностей, 20 ЭКЦ в Шымкенте и 51 филиалом в городах и районах области. В словаре – справочнике «Этнический состав населения и этнокультурные центры ЮКО», выпущенной недавно под редакцией

Пару лет назад эксперты Международной программы по искоренению детского труда провели исследования в Алматинской и ЮжноКазахстанской областях. В результате наблюдатели констатировали, что в сельском хозяйстве страны используются запрещенные формы детского труда. Дети трудятся во вредных условиях, их рабочий день продолжается 10-13 часов, у них ограничен доступ к питьевой воде, пище, средствам первой помощи. Они жалуются на укусы насекомых и змей, головную боль, усталость, ломоту в спине, солнечные ожоги. В ходе исследования выяснилось, что работающие дети редко посещают школу. К примеру, в возрастной группе 12-14 лет 15% детей не умеют читать и 11% — писать. В период сбора хлопка 44% детей нерегулярно посещают школу. Ситуация существенно не изменилась и по сей день. Недавно в программе новостей на телеканале «Евразия 1» сообщалось о том, что в Южно-Казахстанской области учащиеся вместо учебы занимаются сбором хлопка. Ранее прокуратурой Мактаральского района с 20 по 27 октября текущего года в десяти школах проведена проверка посещаемости учащимися учебных занятий и 30 октября 2015 году в районный отдел образования направлено представление № 2-120915-06872 «Об устранении нарушений требований законодательства». В начале учебного года районным отделом образования издан приказ «О профилактике детского труда и контроле над сохранением контингента учащихся», согласно которому специалисты отдела образования регулярно проводят рейдовые мероприятия. По представлению прокуроров райотделом образования к руководителям учреждений образования приняты следующие меры: директору средней школы им. А.Фердауси К.Басиеву объявлен строгий выговор, директору

№46 (249) 27.11.2015 жыл

представитель местного бизнес сообщества успокоил народ обещанием материально поддерживать. На том и порешили. Да вот незадача: некогда деловому человеку общественными делами заниматься. Нередко

середина... Вот и получается, что проблема межэтнических отношений в большом городе становится, по мнению экспертов, одной из наиболее острых, значимость ее возрастает с

на пост руководителей ЭКЦ, безусловно, из-за пассивности его активистов, приходят случайные люди для удовлетворения только своих личных амбиций или бывшие чиновники - безынициативные, привыкшие угождать вышестоящим, ранее протиравшие штаны в служебных кабинетах. От таких ожидать реальной работы не приходиться – только очковтирательство. Хотя априори на ЭКЦ возлагались большие надежды. Увеличение численности казахстанских городов, в частности Шымкента, претендующего в ближайшей перспективе на статус мегаполиса, сопровождается не только выходом большого числа мигрантов на рынок труда, но и культурной интервенцией в публичную сферу городской жизни. И здесь ЭКЦ смогли бы, консолидируясь, обретая своих лидеров, заявляя о своих правах, гарантированных Конституцией РК, сыграть свою положительную роль. Несмотря на то, что в ЮКО проживают представители 108 национальностей исполнительная и представительная власть (к слову, и структуры правопорядка, суд, прокуратура) практически на сто процентов состоит из представителей коренного населения, которые, безусловно, в полной мере не могут быть выразителями интересов других наций. Почему бы ЭКЦ не активизировать свою деятельность в этом направлении, настойчивее предлагая своих кандидатов? В советское время почти все руководящие посты занимал так называемый старший брат, нынче картина изменилась с точностью наоборот. В национальной политике региона не выбрана золотая

активизацией миграционных процессов, которые влияют на социально-экономическую, этнокультурную среду в казахстанских регионах. Все больше южноказахстанцев некоренной национальности продолжает отправлять своих взрослых детей для получения дипломов в российские города с намерением оставить их там. Получается перекос: молодые уезжают, получают профессию и работают на благо страны, в которую отбыли. То есть мы отдаем другим государствам лакомый кусочек – работоспособную молодежь. В таких условиях ЭКЦ сыграли бы свою положительную роль, допустим, могли бы стать социально значимыми субъектами создания благоприятных этнокультурных условий с учетом особенностей развития этнических групп, возможностью реализации их интересов, профессиональных навыков. Этнокультурные общественные объединения, являясь источником ценной информации касательно вопросов межэтнических отношений, могут оказывать содействие и местным властям в принятии взвешенных решений по целому ряду социальных проблем. Однако, местные власти нередко сводят свои связи с этнокультурными обществами лишь к реализации вопросов сохранения и развития культуры – проведение праздников, концертов, фестивалей. Но даже поверхностный анализ взаимодействия региональных этнокультурных общественных объединений и властей свидетельствует о том, что оно нуждается в выработке новых подходов в рамках полиэтнической модели.

Региональные этнокультурные центры: солисты или подтанцовка? Владимира Жаринова, руководителя информационно-аналитического центра «Сухбат», приведена, на наш взгляд, довольно интересная статистика по динамике численности этносов в ЮКО за последние четверть века. Заметим, что с 1992 года по сегодняшний день численность населения ЮКО в целом выросла почти на миллион, с 1912,7 человек по 2800,2. Тройку лидеров по увеличению численности этноса возглавили, естественно, казахи, которых в регионе стало больше почти на миллион человек (972 332). Сегодня в ЮКО их насчитывается около двух миллионов (1989802). Такое рекордное увеличение Владимир Викторович объясняет и естественным приростом, и внешней миграцией. Достаточно вспомнить, что первые потоки великого переселения оралманов принял на себя Южный Казахстан. Следуя пословице «Рыба ищет, где глубже, а человек, где лучше» отметим, что оралманы, внесшие свои краски в полиэтническую палитру населения региона, к сожалению, не есть самодостаточная часть нации. На втором месте – узбеки (сальдо 171417), на третьем – таджики (13937). И тех, и других, опять же, как гласит народная мудрость, из родных пенатов в наши края привел поиск более сытой жизни. В плюсовом сальдо находятся также турки (11273), азербайджанцы (5541) и курды (2653). Если говорить об убывших, то наибольшую часть, как и следовало ожидать, составили русские – 146080 человек. Получается, что за кордон за четверть века отбыло больше половины русских. В настоящее время в ЮКО проживает 132393 русских казахстанцев. Одной из главных причин такого оттока эксперты называют языковую проблему. На второй строчке – немцы (41981), на третьей – украинцы (28419). Покинула наш благодатный край и большая часть греков (19823), чьих репрессированных предков, как, впрочем, и немцев в лихую годину благодушно приняли казахи. Безусловно, на фоне такой статистической картины деятельность по сохранению и развитию этнокультурного многообразия южноказахстанского общества становится важной стороной гражданской активности, поскольку обеспечивает межнациональное согласие и благоприятное духовное самочувствие представителей разных народностей, этносов. В этой плоскости ЭКЦ должны выступать в качестве основных ресурсов укрепления гражданской солидарности и толерантности, формирования

в массовом сознании образа Казахстана как поликультурной страны, для которой идея гражданства имеет огромное значение и является одним из главных консолидирующих факторов. Такие организации обладают большими возможностями для создания внутри страны и за ее пределами положительного образа нашей страны, с помощью которых разные аудитории смогут получить объективные знания, распространяются историко-культурные достижения казахстанских этносов. Возрастание роли этнокультурных общественных объединений изначально связывали с необходимостью решения ряда актуальных социальных проблем. Такую функцию в Южно-Казахстанском регионе поначалу образцово решали еврейский и немецкий ЭКЦ. Первый окружил заботой своих стариков, которым регулярно поставлял продукты, теплое белье, обогреватели, делал приятные подарки. Также за счет средств ЭКЦ обеспечивали одиноких захворавших сиделками, помогали делать ремонт. Даже ухаживали за могилками почивших в бозе соотечественников. У немцев большая работа проводилась с молодежью, для которой в живописном горном урочище функционировал оздоровительный лагерь. Понятное дело, и в первом, и во втором случае значительную помощь оказывали спонсоры, большей частью зарубежные. Но в последнее время, видимо, в связи со случившемся мировым кризисом, щедрость спонсоров сильно поубавилась и хорошее начинание сходит на нет. Местные спонсоры тоже помогают, но их средств недостаточно. А бюджетное финансирование ЭКЦ весьма скудное, едва на фестивальные мероприятия хватает. Не то, чтобы платить хоть какую-то зарплату активистам этнокультурных центров, которые организуют работу, изучают с детьми родной язык. Хроническое безденежье заставляет руководителей ЭКЦ идти на непопулярные меры. Так, недавно случилось довольно курьезное переизбрание председателя одного из ЭКЦ. Мало, что действующий руководитель центра сам нашел кандидатуру приемника, так вместо того, чтобы представить новичка активу, поспешил согласовать это в акимате. Там чиновники долго не заморачивались, согласились сразу. На первом же собрании актива ЭКЦ выяснилось, что новоиспеченный председатель не знает родного языка, даже поздороваться с соотечественниками распространенным приветствием не смог. Зато

образованию, услугам здравоохранения и источникам дохода. Возникает порочный круг: привлечение детей к труду ухудшает их перспективы в плане получения образования, что в свою очередь влияет на дальнейшее трудоустройство. В конечном счете, детский труд оказывает негативное воздействие на развитие человеческих ресурсов и общее социально-

«1. Каждый имеет право на свободу труда, свободный выбор рода деятельности и профессии. Принудительный труд допускается только по приговору суда либо в условиях чрезвычайного либо военного положения.

2. Каждый имеет право на условия труда, отвечающие требованиям безопасности и гигиены, на вознаграждение за труд без какой-либо

физическому, нравственному и психическому состоянию ребенка, а также имеют право на получение профессии. Это право обеспечивается службой занятости населения и органами местного государственного управления. Порядок заключения и расторжения трудового договора и другие особенности трудовых отношений с детьми, не достигшими восемнадцатилетнего возраста,

АКИМ и ДЕТИ Сможет ли глава ЮКО Бейбут Атамкулов защитить детей от трудовой эксплуатации? сш №38 им. М.Турсунзаде З.Узаковой и и.о.директора сш «Асылмұра» А.Жораевой - выговор, остальным директорам школ объявлено замечание. Кроме того, учитывая ранее имеющиеся дисциплинарные взыскания на директора сш им. А.Навои К.Нуфтуллаева, решено на очередном Совете районного отдела образования рассмотреть вопрос о несоответствии его занимаемой должности. В связи с аховой ситуацией аким области Бейбут Атамкулов взял данный вопрос под личный контроль. Отметим, что проблема детского труда существует во всем мире, как в промышленно развитых, так и в развивающихся странах. Опыт показал, что детский труд наносит серьезный, иногда непоправимый вред физическому и психо-социальному развитию ребенка. Вовлекаются в не по возрасту сложный труд, в основном, дети из наиболее уязвимых социальных слоев, из малообеспеченных семей или неполных семей, как в сельской местности, так и в городе. Эти дети вынуждены работать в опасных, вредных условиях для получения какого-либо дохода. Более того, они имеют ограниченный доступ к

E-mail: adilet.media@mail.ru

6

экономическое развитие страны. Между тем, международное и республиканское законодательство направлены на защиту детей от экономической эксплуатации и незаконного труда. Так, правила статьи 32 Конвенции ООН, ратифицированной Казахстаном, гарантируют защиту ребенка от экономической эксплуатации и от выполнения любой работы, которая может представлять опасность для его здоровья или служить препятствием в получении им образования, а также наносить ущерб его физическому, умственному, духовному, моральному и социальному развитию. В статье 32 Конвенции указывается, что государство должно принимать законодательные, административные и социальные меры, а также меры в области образования, с тем, чтобы обеспечить осуществление этих правил. Действующее казахстанское законодательство содержит основные положения, соответствующие Конвенции о правах ребенка, а также ряду других международных документов, в том числе конвенциям Международной Организации Труда. Конституция Республики Казахстан провозгласила:

дискриминации, а также на социальную защиту от безработицы. Согласно статье 16 Закона о правах ребенка каждый ребенок имеет право на свободу труда, свободный выбор рода деятельности и профессии. Дети с четырнадцатилетнего возраста вправе по разрешению родителей в свободное от учебы время участвовать в общественно-полезном труде, доступном им по состоянию здоровья и развитию, не наносящем вреда

устанавливаются законодательством Республики Казахстан о труде. Запрещается принимать или привлекать ребенка на тяжелые физические работы и работы с вредными и (или) опасными условиями труда. Выполнение работ не должно нарушать процесс обучения. В Законе о труде конкретизированы положения статьи 22 Конституции. Нормы статьи 6 Закона о труде

содержат запрет принудительного труда. Особенности правового положения несовершеннолетних в трудовой деятельности и гарантии защиты ребенка от эксплуатации и незаконного труда содержатся в нормах статей 11, 45, 48, 49, 69, 75 Закона о труде. Категорически запрещен прием на тяжелые физические работы и работы с вредными или опасными условиями труда лиц моложе восемнадцати лет (статья 11). Законодательство страны охраняет права людей в сфере трудовых отношений. Нарушение этих прав влечет ответственность нарушителя: дисциплинарную, административную или уголовную. Кодекс Республики Казахстан об административных правонарушениях предусматривает ответственность за нарушение законодательства о труде. Уголовный кодекс Республики Казахстан предусматривает ответственность за нарушение законодательства о труде (ст. 148). Учитывая важность контроля за соблюдением законодательства о труде, государство создало специальный государственный орган государственные инспекции труда[6]. Контроль за соблюдением законодательства о труде государственные инспекторы труда осуществляют путем проверок жалоб, обследования условий труда в организациях; изучения необходимых документов и сведений и т.д. Преступления в сфере трудового права, предусмотренные Уголовным кодексом Республики Казахстан, расследуются следственными подразделениями органов внутренних дел (ч. 2 ст. 192 УПК) и рассматриваются судом. Конечно, трудно опираться на законы, когда детей эксплуатируют их собственные родители, заставляя их собирать хлопок вместо того, чтобы учиться. Однако, у нас в стране перед Законом все равны, в том числе и родители.

Страницу подготовил Анвар ГАРИФ, фото из Интернета

Қ. Бектаевтың үлкен сөздігінің №46 (249) атқаратын жұмысы ерекше болып тұр 27.11.2015 жыл

ТАНЫМ

¦ÄIËÅÒ (Соңы. Басы өткен сандарда). О«Зəурешке» жан – жүрегі езілген жанның бірі – ақын Иса Байзақов.Исаның Махфуза есімді белгілі артистка қызы əкесі жайлы кітап жазып жүріп, оның кейбір тарауларын радиоға əкеліп, маған көрсетіп, ақылдасып, əнге байланысты жерлерін біз эфирден бірнеше рет бердік. Сол əңгімелерді радиодан тыңдаған Қанабек Байсейітов: «Радиодан мені де сөйлетіңдерші, Күлəш… Күлəшім жайында ішіме симай жүрген мұңым көп, соны «Зəуреш» əнімен көркемдеп, зарлатып беріңдерші, мен де «Зəурешпен» мауқын басқан Иса сияқты жеңілдеп қалайын. Аққудың көгілдіріндей мөлдіреген уыздай жас, сұлу жары Шəрбан да Зəуреш сияқты ерте дүние салып, Исаны жер соқтырып кеткен жоқ па?!Сол қаралы күндерде Исаның жан дауасы «Зəуреш» болған екен. Оны мына қу көзіміз көрген еді. Исаның қызы Махфуза «Зəурешті» өз кітабында қалай жақсы келтірген» деп маған телефон шалып, егілгені бар еді. Біз Қанабек Байсейітовтің сол тебіреністі тілегін орындадық та. Қанекең радиода Күлəштің ұлы талантын, бар болмысын өбектеп, жылы сезіммен қалай ардақтады десеңізші. Сол хабарларда «Зəуреш» əні лейтмотив боп, жүрек сыздатты. Кейін Иса ақынның екі томдығы жарық көргенде қызы Махфуза Байзақованың əкесі жайлы жазған кітабынан бір үзінді – «Əкем туралы» деген əңгімеде біз мына бір эпизодты толқып отырып оқыдық: «Семейде тұрғанда, 1936-жылдың жазында Исекеңнің «Жалбырда» Серік деген жігіттің ролін ойнағаны есімде. Спектакльдің ең аяғында Елемес пен Хадишаның өлігіне Жалбыр, Серіктер тап болатын жері бар. Сонда папам мылтығына сүйеніп отырып, өз жанынан суырып салып, зар айтатын əуені – «Зəуреш» əні. Папамның дауысы өте зарлы шығатын.Сол үні əлі құлағымда. (Иса Байзақов. 2-том, 1983 ж,158-бет.) «Зəуреш» əні қарапайым жаннан бастап, музыка корифейлерін осылайша толғандырады. Кезінде «Зəурешті» Мұхиттың өз аузынан үйренген Шынтас пен Шайхы еді. Оны біздің заманымызға осы екі ірі əнші жеткізді. Бұл екеуінің демі мен лебін, аһылаған күрсінісіне дейін қаз-қалпында алып қалған Ғарифолла Құрманғалиев. Оның сай-сүйекті сырқырататын зарлы əуезі кейінгі əншілерге жалғасты. Ғарифолланаң құдіреттілігі сол – ол өнерде өзімен ұзақ жыл қадірлес боп үзеңгілес жүрген Арқа əндерінің «тірі Біржан Салы» –

Жүсіпбек Елебековты осы «Зəурешпен» сүттей ұйытты. Мен радиода бас редактор боп істеген жылдарымда, Жүсіпбек Елебековты студияға шақырып, (1974-жыл, 6-маусым.) он төрт əнін жазып алдық. Соның ең соңғысы –«Зəуреш» болды. Батыс əндерінің бірде-бірін айтып көрмеген Жүсіпбек «Зəурешті» күрсінте дірілдетті. Көп ұзамай Жүсекең де дүние салды. Сонда ойыма келгені: «Қайран Жүсекең, сол жолы «Зəурешпен» өз реквиемін өзі айтқан екен ғой…» деген сөз. «Зəуреш»… «Зəуреш»… Өмір өмір болған соң қашанда қуаныш пен қайғы қатар жүреді. Адамды қажытатын жаралы жүректің шері.

Зәуреш Илья ЖАҚАНОВ

Одан жеңілдеу оңай болып па? Əйел заты дауыс сала аңырап, көкірегін босатып алады. Зəурешін аңсаған Медеттей мұңды əкенің солықтаған шаршаулы көңіліне «Зəурештей» əн ғана дəру бопты. Сол күйікті əуез Мұхит салдың кеудесін қалай тілгілеп өтті екен? Осының бəрін адам баласы қалай ғана көтереді… қалай? Пенденің басына түсетін жазмыш ісі дерлік қасіреттің ең ауыры – бауыр еті баласынан айырылған зардан артық зар жоқ екен. Оның не екенін «Зəуреш» əніндегі қайғыны бастан кешкен жан ғана біледі… «Зəуреш» əні – азалы реквием… *** Мен «Зəуреш» хикаясын əзірше осылай аяқтап едім. Ол 2002-жылы «Жұлдыз» журналының алтыншы санында, сондай-ақ «Алтын Орда» газетінің (22-29 – қараша, 2002жыл.) екі санында жарияланды. Бұл зерттеу оқушы қауым жəне ғалымдар тарапынан кең қолдау тапты. Менің бұл еңбегімді толықтыратын пікірлерге құлақ ассам, «Зəуреш» хикаясы бізге əлі де болса күтпеген жерден табылатын беймəлім сырлары бар екендігіне еш күмəн келтірмедім.

Ол ойым да оңынан туды. Менің əңгімемнен кейін «Жұлдыз» журналында Міржақып Дулатовтың қызы Гүлнар апайдың бір текті əулет – Бірімжановтар жайында жазылған мол дерегі бар «Асылдың сынығы» атты аса қызықты мақаласы басылды. Мақаланы оқып отырғанда Əл-Фараби атындағы ұлттық университетте көп жылдар бойы қызмет еткен химия ғылымының докторы, профессор Батырбек Ахметұлы Бірімжановпен жүздескен сəтімді еске алдым. Бұл кездесу ол кісінің шəкірті, бүгінде химия ғылымының докторы, профессор, Арқалықтағы педагогикалық институттың ректоры Қосылған Күзембаевтың үйінде болды. Қосылған менімен туыс. Дəл сол күні ол докторлық диссертациясын қорғағанды. Осы қуаныш үстінде Батырбек ағай маған ерекше əсер қалдырды. Қазақтың алғашқы интеллигенциясының маңдайы жарқыраған бір өрелі тұлғасы екен. Зипа бойына ізгілігі бек жарасқан жан-жақты білімді, мəдениетті жанның Зəуреш жөнінде елең еткізген бір əңгімелері көңіл түкпірінде жүретін-ді. «Менде «Зəуреш» əнінің жұртқа белгісіз бір шумақтары бар» деген сөзі есімде. Гүлнар Дулатова апай осы Батырбек Біржановтың əулеті жайлы кең

толғап, Зəурештің күйеуі Əлмұхамедтің отбасы туралы бір жарқын деректі жарқ еткізді: «Ə. Сейдалин өмірінде екі рет үйленген кісі. Бірінші сүйіп қосылған жары Зəуреш, одан ұрпақ болмаған. (Ерте қайтыс болған.) Екінші жамағаты Гүлсім. Гүлсімнен туғандар: Жиһанша, Яхия, Зұлқарнай, Гүлжауһар, Гүлжиһан (Гүлжікей), Рабиға(Рақыш), Смағұл, Мұса, Сүйінгерей». Осы аты аталған балалардың ішінде Зұлқарнай жазып алған (Ол оны Самар губерниясы Бұзылық дейтін жерде тұратын қарындасы Жəкеннің айтуы бойынша 1909-жылдың тамыз айының жиырма бірінші жұлдызы күні түнгі сағат он бірде əндетіп отырып қағазға түсірген.) «Зəуреш» əнінің он бір шумағы ғалым Батырбек Ахметұлы Бірімжановтың жеке архивінде қын түбінде жатқан алтын кездіктей боп ұзақ жылдар бойы сақталған: Шырағым, сенің үшін елден келдім, Баяғы өзің өскен жерден келдім. Сен неге мен келгенде қозғалмайсың? Құшақтап бір сүйейін, деген едім. Алдымнан үміт еттім шығар-ау деп, Атаңның хал-аухалын сұрар-ау деп. Қозғалмай өзгелерге жатсаң –дағы, Орныңнан менің үшін тұрар-ау, деп. Сенің едің аққан менің бұлағым-ай, Құдайдан ғұмырыңды сұрадым-ай. Қалғаны отызымнан ғазизым-ай, Сенің де кеткенің бе, шырағым-ай. Құлпы тас басыңдағы айы биік, Шырағым құлаш жерге жатыр сыйып. Шамшырақтай екі көзің жарқыратып, Қойды екен қара жерге неғып қиып. Рухың білген шығар келгенімді, Оқыдым мінəжаттан білгенімді. Қаншама зарласам да жауабың жоқ, Мен сенің жаңа білдім өлгеніңді. Сақталмас болат пышақ қын болмаса, Өтірікті еш жан сүймес шын болмаса. Айырылып өз баламнан қалғанымда, Немерем қалсын дағы тым болмаса. Қайғының жапа болдым қиынына, Сел болды көзім жасы қойыныма. Құшақтап қабіріңді біраз жаттым, Еркелеп асылар, деп мойыныма.

7

Құдайым, енді мені алсын тағы, Құрығын Хазрайыл салсын тағы. Айырылып өз баламнан қалғанымда, Немерем тым болмаса қалсын дағы. Досқа дос сенгенінен сыр айтады, Баласы атасына шын айтады. Бəрі де отызымның қалды өліп, «Ата» деп енді мені кім айтады? Дүнияны фəни дерміз жалған үшін, Жақсының қысқа ғұмыры, арман үшін. Баламнан Əлмұхамед үмітім зор, Жараны кетірер деп, аруақ үшін! Шыңғырлау су боса да Жайық емес, Біздерге айту өсиет лайық емес. Сонда да ішім толып, жанса дағы, Азырақ леп шығарған айып емес. Гүлнар Дулатова апай Батырбек Бірімжанов осы он бір шумақ өлеңді «Зұлқаш (Зұлқарнай) нағашысының 1909-жылы жиырма бірінші августа Медет төренің қызы Зəурешке арналған жоқтауын қағазға түсіргеніне аттай жетпіс жыл толуына сəйкес келтіріп, шешесінен естігендерін еске түсіріп, дəл сол күні жиырма бірінші август 1979 жылы жазып қалдырғаны қандай ғанибет.» деп разылық сезімін білдіреді. Бір ойландыратын жай – Батырбек Бірімжанов шешесі Гүлжауһардан естіген əңгімелеріне сүйеніп, Зəурештің жерленген жері – Орынбор қаласы, деген пікірді айтады. Ал, Ырғыз жұрты Төрелердің ескі қорымында екі балбал тасты «Зəуреш пен Əлмұхамедтің ескерткіші» деп, тағзым ететінін жоғарыда əңгіме еттік. Осы жерде академик Ахмет Жұбановтың: «Медет Орынборға жолаушылап кетіп, қайтып келгенінде Зəуре де өліп, тек шошайып моласы ғана қалады. Медет моланы құшақтап күңіренеді» деген дерегін тағы да алға тартамын. Мұны нықтап айтып отырғаным – Атырау қаласында (2003-жыл мамыр айы) облыстық өлке тану музейінде аймақтық музей қызметкерлерінің конференциясы өтті. Осы жиналысқа Ақтөбе облыстық музейінің бұрынғы директоры, өз өлкесінің арғы-бергі тарихын жан-жақты білетін Рысжан Ілиясова да қатысып, ол кісімен Зəуреш жайында əңгімелестім. Рысжан: «Зəурештің бейіті Ырғызда жатыр.Ол анық жай. Жақында барып, басына мінəжат етіп қайттым.» деді. Бұл тек Рысжанның ғана сөзі емес дүйім Ырғыз жұртының сөзі. Осы жайларды ақылға салғанда «Зəурештің жаны жаннат тапқан жері – Ырғыз!» деген ойға тірелемін.

ЕСКЕ АЛУ Бір қараған адамға профессор Қалдыбай Бектаевтың ұстаздық қызметі – студенттерге лекция оқу, ғылыми қызметі сөздік құрастыру сияқты болып көрінеді. Шын мəнінде, ағаның шығармашылық өмір жолы жан-жақты жəне өте мəнді еді. Қысқаша айтқанның өзінде оның студенттер ғана емес, мектеп оқушыларына да, мұғалімдер мен атааналарға да ғылым негіздерін, тəрбие берудің теориялық жəне практикалық əдістерін жеріне жеткізе үйреткенін байқаймыз. Қалекеңнің шығармашылығы орта жəне жоғарғы мектепте математиканы оқыту мен тəрбие беру əдістемесі, ықтималдықтар мен комбинаторика, статистика мен модельдеу, бағдарламалау мен сынаулар, инженерлік лингвистика мен түркітану, тарих пен тілтану болып кете береді. Кандидаттық диссертациясы ықтималдықтар теориясына яғни таза математиканың өте бір күрделі саласына арналған болатын. Онда өзінің зерттеу жұмысын статистикаға негіздеп орындады. Осыдан бастап былайғы ғылыми жұмыстарында статистикалық теория аппаратын тиімді пайдалана бастады. Зерттеу объектісі етіп тілтануды (лингвистика) алды. Осы саладағы ең алғашқы еңбегі – М.Əмірбаев жəне Р.Бөкейхановпен бірігіп жазған «Русско-казахский словарь терминов математики» (Алматы: Наука, 1959), болатын. Одан кейін «Қазақ тілінің кері алфавитті сөздігі» (Алматы, 1971), «М.Əуезовтың «Абай жолы» романының жиілік сөздігі» (Алматы: Наука, 1979), « Орысша-қазақша математикалық сөздік» (Алматы: Мектеп, 1987), «М.Əуезовтың «Өскен өркен» романының алфавитті жиілік сөздіғі (Шымкент, 1988), «Русскоказахский словарь словосочетаний» (Алматы: Мектеп, 1989), «Казахскорусский краткий словарь» (Алматы, «Казахская энциклопедия»,1990), т.б. ірілі-уақты сөздіктер баспадан шықты. Бұл күрделі жұмысқа жоғарыда аталған екі автордан бөлек А.Жұбанов, С.Мырзабеков, А.Белботаев, Қ.Молдабеков, Ə.Ахабаев, Е.Керімбаев, М.Оразов сияқты зерттеуші-ғалымдар тікелей атсалысты. Қалекеңнің «Қазақша-орысша сөздік жəне орысша-қазақша сілтеме сөздік» деген еңбегі алғаш рет 1995 жылы Шымкентте басылып шықты. Бұл сөздік қазақша-орысша сөздіктердің ең толығы болды. Мұндай сөздік қазірге дейін жазылған жоқ. Сөздік үш бөлімнен тұратын. Бірінші бөлімі – қазақша-орысша сөздік 85 мың сөз бен сөз тіркестерін қамтыды. Екінші бөлімі – орысша-қазақша сілтеме сөздік, 25 мың орыс сөздерінен тұрды. Үшінші бөлімі – 750ден астам жалғауларды қамтып, сөздерді жинақтаудың алгоритмін

жоғарғы оқу орындары көбейіп, кеңселерде іс жұмыстары мемлекеттік тілде жүре бастады жəне ғылыми еңбектер қазақ тілінде жарық көруде. Тарихи қысқа уақыттың ішінде, рухани мəдениеттегі бүл табыстардың елеулі екенін еске салмақшымын. Мемлекеттік тілдің дамуына айырықша көңіл бөліп жатқан кезде, белгілі ғалым Қалдыбай Бектаевтың «Үлкен қазақша-орысша, орысшақазақша сөздігінің» атқаратын жұмысы тілге тиек ететіндей. Егеменді еліміздің көпұлтты, миллиондаған қазақстандықтар бұл сөздікті өздерінің сүйікті оқу құралы, кеңесшісі етіп ұстап, өздерінің қолдарындағы оқу құралы үйренушілерге ғана емес, барлық азаматтардың əрдайым жəрдемшісі болуы тиіс».

Қалдыбай Бектаев жұбайы Мəриямен. 1966 ж.

Ал белгілі ақын, қоғам қайраткері

ҮЛКЕН СӨЗДІК

көрсетеді. Сөздік көпшілік оқырмандарға арналып, жалпы қолданылатын лексикамен катар қазіргі əдеби тіл лексикасын, публицистикалық əдебиеттермен қатар көркем əдебиеттің тілдік нормасын сақтаған. Сонымен бірге сөздікке түрлі салалардың термин сөздері, шет елден енген сөздер қамтылған. Кітаптың алғы сөзінде автор Қалдыбай Бектаев былай деп жазады: «Академик А.Қайдаров жазған «Қазақша-орысша сөздік» жасау инструкциясында, мысалы, етістіктің 2-жақ бұйрық рай түрінде, соңғы жылдарға дейін етістіктің тұйық райы (неопределенная форма) түрі де алынып келді. Зат есімді «в форме основного падежа единственного числа» т.с. алынуды ұсынады жəне осылайша жасалынып та жатыр. Бұл жүйе ғылыми жағынан шүбə келтірмегенімен, қазақ тілін үйренемін деушілерді қанағаттандырады ма, ол жағы түпкілікті ескерілді деу қиын. Мысалы, қазақ тілін білмейтін адам «келу» түрін екінші жақ бұйрық рай түрі «кел» сөзіне түрлендіруді білмейді. Сондай-ақ, керісінше, «кел» түрін тұйық рай тұлғасы «келу»-ге түрлендіру де өте-мөте қиынға соғады. Ал түрлендіре алмаса, аударуы да екіталай. Сондықтан ұсынылып отырған сөздікке реестр сөзге «жұрнақ» (суффикс) пен аяқталатын сөздер алынды. Олай болса, бүл сөздікте етістіктің есімше, көсемше түрлері де сөз ретінде алынды. Бүл жəйт ғалымдардың пікіріне қайшы келгенімен, оқырмандар ойынан

E-mail: adilet.media@mail.ru

знакомства с научной элитой. Он всегда опережал свое время. Одним из первых не только в нашей республике, но во всем тогдашнем СССР, Калдыбай Бектаевич усиленно занялся активной проработкой проблем на стыке математики и лингвистики, инженерии и языкознания, кибернетики и филологии. Тогда еще не только не было одобрения сверху таким начинаниям, но и почти отсутствовало вообще в научном кругу понимание сути проблемы. Но Калдыбай Бектаевич сумел не только развить это перспективное направление, но самое главное – ему удалось создать мощную собственную научную школу математической лингвистики. Он всегда действовал масштабно.

шығып отырғанын жүргізілген социолингвистикалық эксперименттер дəлелдеп отырғанын айтамыз». Осы үзіндінің өзі-ақ сөздіктің жай ғана құрастырылмай, терең де ұзақ зерттеулер негізінде жазылғанын байқатады. Сонымен бірге кəсіби математик Қалдыбай Бектайұлының қазақ жəне орыс тілдерін, олардың грамматикасын терең игергенін көреміз. Кітаптың алғы сөзінде автор сөздіктің сапалы шығуына үлкен үлес қосқан ғалымдар мен ғылыми ұжымдарға алғысын айтумен бірге «Жұбайым Қожагелдиева Мария Бекейқызына осындай ауыр жұмысты орындауда көрсеткен көп жылдық шыдамдылығы мен көмегіне мейлінше жүректен шыққан ризашылығымды білдіре отырып, рақметімді айтамын» деп жазады. «Анам Ұлбосынға, əкем Бектайға арнаймын» деп басталған бұл үлкен сөздік автордың ұлы Беріктің жобасы бойынша «Алтын қазына» баспасынан 1999 жəне 2007 жылдары 7000 дана болып қайта басылып шықты. Соңғы басылымға Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев мынадай ақжолтай тілегін арнады: «Еліміздің игілігіне! Қазақстан Республикасы өзінің Ата заңында қазақ тілін мемлекеттік деңгейге көтеріп, көпұлтты қазақстандықтар мемлекеттік тілді үйренуге жаппай көңіл бөле бастады. Қазақ тіліндегі мектептер, орта жəне

Олжас Сүлейменов «Слово об ученом» деген жүрекжарды сөзін арнады. Сөздің толық мəтінін орыс тілінде келтіріп отырмыз: «Слово об Ученом Калдыбай Бектаевич Бектаев навсегда остался в памяти своих коллег, учеников и многочисленных последователей – вечно спешащим, энергичным, увлеченным, чрезвычайно активным и жизнерадостным человеком. Он торопился жить, торопился работать, торопился делать открытия, торопился помогать всем своей доброй поддержкой и советом, дельным участием. Как он был не похож на тот образ классического ученого – академика, который сложился у нас за долгие годы

Именно по инициативе Калдыбая Бектаевича на повестку Всесоюзного Комитета тюркологов в Москве был в свое время поставлен вопрос создания Машинного Фонда Тюркских языков – уникальной гиперсистемы с множеством уровней и ярусов. В дискуссии приняли участие ведущие тюркологи Москвы, Санкт– Петербурга, Баку, Ташкента, Казани. Решение была одно – координационным и головным центром по реализации этой программы может быть в рамках СССР только Казахстан, представленный авторитетной «Бектаевской школой» . Эта проблема чрезвычайно актуальна особенно сейчас, когда многие «новые» и «старые» тюркские

государства явственно ощутили необходимость и потребность унификации терминосистем, систем литературных языковых норм, взаимной адаптивности лексикографических данных, создания единых баз данных по общей истории тюркских языков, начиная с праязыковых стадий и кончая современными конкретными тюркскими языками. Он всегда работал больше и лучше других. Он был не просто душой компании, средоточием внимания и генератором идей, нет, он был гораздо больше и значительней этого – он сам всегда и во всем был живым образцом трудолюбия и энтузиазма. Он работал за всех и больше всех. Он отдыхал в работе, жил в работе, творил в работе... Словарь, который мы держим в своих руках– нагляднейшее подтверждение вышесказанному. Не в укор его коллегам лингвистам сказано – он один сделал то, над чем безуспешно билось и продолжает плодотворно работать несколько поколений отечественных ученых языковедов. Причем данный словарь не только является таковым, как конечная данность, – он представляет собой частичную презентацию уникальной программы, которая в последующем может и будет развиваться и совер-шенствоваться до бесконечности. И это делает его поистине бесценным. Говорят, творение великого художника после завершения акта создания произведения как бы отрывается от него самого и начинает собственную биографию. Труды Калдыбая Бектаевича не только продолжают жить своей жизнью – они заведомо наделены способностью вечного совершенствования и до развития, они так спрограммированы изначально. Человек – эпоха. Он был до неприличия скромен, доступен и прост в быту, общении. И до неузнаваемости нескромен, принципиален и самоуверен в работе. Его научные идеи, концепция, методология – это наука завтрашнего дня. Нам еще предстоит до конца понять то огромное везение, которое нам уготовила судьба – людям, которые знали и общались с Калдыбаем Бектаевичем Бектаевым». Бір айта кететін жағдай, үлкен сөздік 3 рет басылып шыққанмен, қазіргі кезде кітап дүкендерінен табылмайтын қат дүниеге айналды. Қазақ тіліне деген оң көзқарас қалыптасқан шақта бұл еңбекті тағы да бастырып шығарса тамаша болар еді. Шаруа ПІРМАТ

Ел билеуді ғана емес, сұлулықтың қадірін де жете білген

ТІРШІЛІК

№46 (249) 27.11.2015 жыл

8

Татулықты ту, бірлікті жыр еткен

...Биылғы күз ерекше. Жаңбырлы. Сағаттап құйған жауын басылған. Өңшең байлар тұрады дейтін көшемен келемін. Қызыл, көк, сары, жасыл шатырлардан үзіліп түскен тамшылар мөп-мөлдір. Сонау биіктен құлаған (үйлер 2-3 қабатты, кейбіреулері 4 қабат) мөлдір тамшылар кемпірқосақ өрнектеген жауыннан кейінгі күнге шағылып, сезімі бар адамның көңіл пернесін дөп басып, тым-тым сүйкімді көрінеді. Табиғат тамашасына елітіп келе жатқанымда ойыма Сұлтанмахмұт Торайғыровтың өлеңі орала кеткені. Қырық жыл бұрын мектепте жаттаған осы өлең неге есіме түскенін білмеймін. «Біздерде мынадай бар, мынадай бар» - деп мақтанған байдың үйін аралап жүрген Сұлтанмахмұттың өлеңі алтын зерлі кесені ұстап тұрып: Кесені қолыма алып, қарай бердім, Ішінде нақақ көзден жас бар ма деп? – түйінделетін сияқты еді. Деп ойлап үлгергенше бір сұмдық ой сумаң етіп, жарық жылдамдығынан да ұшқыр жылдамдықпен миымды осып өтті. Əлгіндегі табиғаттың тамаша сəті көз алдымнан лезде ғайып боп, оның орнына басқа бір сурет тұра қалды. Осы шатырлардың бəрі; ақ қағазға түскен мəлімет бойынша барлығы толық біткен, əкімқаралар миллиондарға есеп беріп, ақсақалдар батасын арнап, алқызыл (кейде көк) лентасын қиған, шын мəнінде шала-шарпы ғана біткен, «бармақ басты, көз қыстымен» қабылданып, қаржының бір бөлігі басқа қалтаға түскен, мектептер мен бала-бақшалар; емханалар мен ауруханалар; мəдениет сарайлары мен клубтар; ойын алаңдары мен стадиондардың шатырлары емес пе екен? Ал, осы шатырлардан тамып тұрған, төбесі тесік, едені сықырлаған, қабырға жарықтарынан күндіз Күн «күлімдеп», түнде Ай «сығалаған», жарымаған жылудан сырт киіммен ойнап, сабақ оқитын, содан ауру тауып, көз жасы көл болған балалар,

(көңілдің кейбір сəттері)

Абылай ханның мөрі оларды емдетуге теңге таппай тентіреп, құрылысшылар мен басшыларды қарғап-сілеп, балаларымен қоса еңіреген аналардың көз жасы емес пе екен? Егер осылай болса, онда бұл тамшылар қайдан ғана мөлдір, таза болсын?! Қан аралас қоймалжың бірдеңе. Жəне бір тамшысын таңдайға бассаң, ащы, өте ащы. У татитын, зəһар. Осы ойдан соң əсем шатырлы ғимараттар зəрін шашқан айдаһардың мекеніндей болып көрінді. Еңсені езген ауыр ойдан арылу үшін жанға жайлы мекен іздедім. Төбесіне сары баклашкі байлаған (əлде жапсырған) көлікті тоқтаттым да дендросаябаққа бет алдым. Саябаққа кіргеннен сарайым ашылып қоя берді. Қаз-қатар, рет-ретімен отырғызылған емен, шынар, қайың, терек, шырша мен аршаның неше түрі... Жауыннан кейінгі талдар жуылып, (табиғаттың өзі шомылдырған) өңі кіріп, жасылдана түскен. Жардан жарға секіріп ойнақтаған лақтай,

Әр азаматтың міндеті Бүгінгі күннің өзекті мəселесі, аса қауіпті дерті – сыбайлас жемқорлық. Үлкен əлеуметтік қасірет болып табылатын ол, саяси даму тұрғысынан бір-біріне ұқсамайтын əлемдегі барлық елдердің қай-қайсысын да, оның ішінде Қазақстанды да қатты алаңдататыны анық. Мемлекеттің дамуына бармақ басты, көз қыстының тигізер кесірін бұрынғы өткен ата-бабаларымыз да дөп басып «тура биде туған жоқ, туғанды биде иман жоқ» деген. Олардың əділдік пен турашылдықты ту еткендігін ғасыр қайраткерлері Төле би, Қазыбек би, Əйтеке би жəне тағы да басқа біртуар билер мен шешендердің өмірі дəлел болатындығын біз тарихтан жақсы білеміз. Қазіргі уақытта Қазақстан Орталық Азия өңірінде ғана емес, тұтастай алғанда ТМД бойынша да жемқорлыққа қарсы заңнамасы бар ел болып табылады. Мұндай құқықтық актілердің қатарына 1998 жылғы “Сыбайлас жемқорлықпен күрес туралы” заңды, 2015-2025 жылдарға арналған сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл

Ұлттық рух – ұлттың асыл қасиеті. Б.МОМЫШҰЛЫ

¦ÄIËÅÒ

бағдарламасын қосуға болады. 2005 жылы мемлекеттік қызметшілердің Арнамыс кодексі бекітілді. Ал 2007 жылдың 12 қаңтарында “Жеке жəне заңды тұлғалардың өтініштерін қарау тəртібі туралы” заң қабылданды. ҚР заңнамаларына сəйкес, сыбайлас жемқорлық қылмыстарға негізінен лауазымды қылмыстар жатады. Өмір көрсеткендей, қызмет өкілеттігін теріс пайдалану, билікті не қызметтік өкілеттікті асыра пайдалану, пара алу, пара беру, парақорлыққа делдал болу, қызметтік жалғандық жасау, көрінеу жалған сөз жеткізу, сеніп тапсырылған бөтен мүлікті иеленіп алу немесе ысырап ету, көрінеу жалған жауап беру, сарапшының жалған қорытындысы немесе қате аудару, жалған жауап беруге немесе жауап беруден жалтаруға, жалған қорытынды беруге не қате аударуға сатып алу, лауазымды адамдардың сот үкімін, сот шешімін немесе өзге де сот актісін орындамауы сыбайластық байланыстарды пайдалану арқылы жасалады. Ел болып еңсемізді көтер-

Бас редактор Захардин ҚЫСТАУБАЙҰЛЫ

генімізге, тəуелсіздігімізді алып, шаршы əлемге танылғанымызға жиырма екі жылдан астам уақыт өтті. Өткенімізге көз салсақ, Елбасымыз Нұрсұлтан Əбішұлы Назарбаевтың көреген саясатының арқасында мемлекетіміздің тамыры тереңге тартып, нығая түсуіне бағытталған құқықтық заңнамалар мен ісшаралар қабылданып, ел экономикасы мен əлеуметтік жағдайы түзеліп, əлем мемлекеттерінің ортасынан өз орнын айқындады. Бүкіл əлемге өзінің біртұтастығымен, ажырамас бірлігімен танылды. Қоғам дамуының жаңа жолын таңдап, уақыттан туындаған əртүрлі кеселдерден айығуды міндет етіп қойды. Қоғамдық дертпен күресу жалпыхалықтық сипат алғанда ғана нəтиже берері сөзсіз. Ол үшін əр азамат өз құқығын жетік біліп, ар жібінен аттамауды өзіне басты міндет санауы керек. Сонда ғана айықпас дерттен сауығуға болады. Бекзат НУРИБЕКОВ, Абай аудандық Əділет басқармасының инспектортіркеушісі Шымкент қаласы

ҰЛТТЫҚ АПТАЛЫҚ

E-mail: adilet.media@mail.ru

НАЦИОНАЛЬНЫЙ ЕЖЕНЕДЕЛЬНИК / NATIONAL WEEKLY / ULUSAL HAFTALIK / ‫اﻟوطﻧﯾﺔ اﻷﺳﺑوﻋﻲ‬

Меншік иесі: «Тасс-Media» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі

Жуырда Қазақ хандығының 550 жылдығына орай Шымкент қаласындағы Тəуелсіздік саябағында мектеп оқушыларының арасында «Велосипед туризмі тəсілдері» бойынша қалалық жарыс өткізілді. Ұйымдастырушылар ОҚО білім, жастар саясаты жəне тілдерді дамыту басқармасының «Облыстық жас туристер» станциясы.

ВЕЛОТУРИЗМДІ ДАМЫТУ Жарыстың мақсаты оқушылар арасында велосипед туризмін, салауатты өмір салтын насихаттау. Сондай-ақ, веложорыққа қатысушылардың туристік шеберліктерін жетілдіру жəне веложорық қауіпсіздігін арттыру. Сонымен бірге Шымкент қаласының жалпы білім беретін мектептері арасынан үздік туристік топтарды анықтап, оқушылардың өзара тəжірибе алмасуына жағдай жасау. Қалалық жарыс «Фигуралық кезеңдерден өту» дистанциясы бойынша өткізіліп, жарысқа қатысушылар жасанды қысқа қашықтықтарды, кедергілерді белгіленген уақытта жүріп өтті. Жарыстың жалпы қорытындысында №30 мектеп 1-орынға, №12 мектеп 2-орынға, №94 мектеп 3-орынға ие болды. Қыздар арасында №30 мектеп 1-орынға, №12 мектеп 2-орынға, №94 мектеп 3-орынға тұрақтады. Ал, ұлдар арасында 1-орынды №63 мектеп, 2-орынды №127 мектеп, 3-орынды №33 мектеп иеленді. Мұндай қалалық жарыстардың оқушы жастарға беретін тəлімі мол-ақ. Нұржан АЙТЫМБЕТОВ, «ОҚО жас туристер» станциясы директорының орынбасары.

Республикалық «Əділет» ұлттық апталық газеті алқа кеңесінің төрағасы Нағашыбек ҚАПАЛБЕКҰЛЫ

Газет 2010 жылғы 5 мамырдан шыға бастады

web: www.adiletgazeti.kz

жоғарыдағы жапырақтан төменгі жапыраққа «секірген» тамшылар... Əсіресе, қайынатасына ма, əлде, қайынағасына ма, бəлкім, балалықпен қоштаса қоймаған ерке қылықты қайнысына (қайынсіңілісіне) ма, иіліп сəлем салып тұрған ибалы да əдепті келіндей... (жеңгедей) басы жерге сəл-ақ жетпей иіліп, төгіліп тұрған сəмбіталды (келіншекталды) айтсаңшы... Ал, осы талдың жапырақтары қандай десеңші?! Кербез келіншектің сүйрік саусағындай нəзік, жіңішке де сүйір. Ал... ал, одан тамған тамшылар ше?! Алғашқы тамшылар баданадай ірі, моншақтай доп-домалақ. Тырс, тырс, тырс тамады. Көзге (көңілге) суық көрінетін осы тамшыларды ауызға салсаң... өңешіңнен өткенше, сұлу келіншектің ынтыққан, ентіккен деміндей ыстық... өте ыстық тамшы тіліңді күйдіріп өте шығады. Ал..., ал..., дəмі ше, дəмі. Бал татиды-ау, бал татиды. Сонан соң құныққан (дəніккен, əлде, дəмін алған) көңіл шіркін екінші, үшінші, төртінші... тамшыларды. Іздеп тұрады. Соңғы тамшылар. Соңғы тамшылардың формасы бөлек, тамуы да өзгеше. Көлемі кішірейген, жапырақты бойлаған ағысы да баяу. Тыр-ры-ыс, ты-р-р-ы-ыс, ты-р-р-ы-ыс... Баяу соққан самал желмен тербеліп, діріл қаққан жапырақтың (сүйрік саусақтың) ұшына ілініп, тамсам ба, тамбасам ба дегендей, екі ұдай күйде ұз-а-а-ақ ойланып (секундтың бестен бірі, əлде, оннан бір бөлігіндей) барып, үзіліп түскен тамшыны көру... аянышты. Себебі, бұл сурет айналасына сұлулықты паш еткен, көрген адамның көңілін қытықтап, қуаныш, жабырқаған жанына лəззат сыйлайтын тамшының ажал алдындағы соңғы сəті. Үзіліп түсіп, қара жерге соғылып, өзі тарыдай тамшының жүздеген бөлшекке бөлініп шашыраған кезі... тамшының «ақтық демі бітіп, жан тапсыру» сəті... Көңіл құлазытатын көрініс. Тым, аянышты. Тамшы-ғұмыр осылайша кірпік қаққанша үзіледі екен. Осы сəт, тамшының жапырақтан үзіліп, қара жерге құлдилаған сəті... хандарымыздың жүзікмөрін көз алдыңа əкеледі. Иə, иə, айбарынан Ай жасқанып, қаһарынан Күн қаймыққан Абылай хан мен айбарынан арыстан ығып, қаһарынан қабылан қаймыққан Кенесары ханның сұқ саусақтарынан түспеген жүзік-мөрлері. Асты домалақ, ұшы сүйір тамшыжүзік. Тамшы-мөр. Тек ел билеуді ғана емес, сұлулықтың қадірін де жете білген, талғамы биік арыстандарым-ай! ...Санкт-Петербург пен Орынборға жолданған хаттарға басылған тамшы-мөрлер ақ патшаның тынышын алып, генерал-губернаторлардың түн ұйқысын төрт бөліп, қазақ Елінің дербес мемлекет екенін айқындап, үлк-е-е-ен тарихи миссияны атқарған. ...Тамшылар. Тамшы-Мөр... Тамшы-Тағдыр... Жəне, Тамшы-Ғұмыр... Алмас АҚЫЛБЕК 11.11.2015

Жауапты хатшы Мұрат СЕРІКБАЙҰЛЫ

Тілшілер Ақжібек МҰСТАФИНА

Журналистік зерттеу бөлімінің меңгерушісі Алмас АҚЫЛБЕК

Назипа НҰРТАЕВА

Тілшілер қосынының жетекшісі Мұратбек ТОҚТАҒАЗИН Меншікті тілшілер: Доқтырхан ТҰРЛЫБЕК (Алматы қаласы) Видео-фотооператор Руслан НАСИРОВ Серік ЖАУЫНБЕКҰЛЫ

Директор Асыл ЖАПАНОВ Қаржы жəне келісім-шарт бөлімінің меңгерушісі Қайыржан СЕМБАЕВ

Қазақстан халқы ассамблеясының 20 жылдығына орай Оңтүстік Қазақстан облыстық тарихиөлкетану мұражайы «Ынтымақ» этносаралық мәдени орталығы және облыстық Жас туристер станциясымен бірлесіп «Ассамблея – этносаралық келісімнің үлгісі» атты іс-шара өткізді. Өскелең ұрпақтың бойында еліміз бен туған халқымызға деген сүйіспеншілік сезімдерін қалыптастыруда, қазақ халқының тарихи-мəдени мұрасын зерттеу, сақтау мен насихаттауда, жастар бойында өзге ұлт өкілдерімен татулықты ту етуге тəрбиелеуде өңіріміздегі Облыстық тарихи-өлкетану мұражайының орны ерекше. Этно-мəдени орталықтармен бірлесе отырып көптеген ісшаралар ұйымдастырған. Бүгінгі шара соның бірі. Кештің мақсаты – ұрпақты патриотизмге, елін, жерін сүюге жəне халқын құрметтеуге тəрбиелеу. Сондай-ақ қасиетті қазақ жерін тең бесік етіп бейбітшілікке бөлеген, елдіктің өлшемі, тұрақтылықтың тұтқасы болған Қазақстан халқы ассамблеясының 20 жылдығында жас буынды бірлікке, татулыққа шақыру. Мерекелік іс-шараның алғы сөзін Қазақстан халқы ассамблеясының мүшесі, облыстық «Ынтымақ» этно-мəдени орталығының төрайымы Г.Төлепова айтты: – Елімізде Қазақстан халқы ассамблеясының 20 жылдығына орай жыл басынан бері көптеген іс шаралар өткізілуде. Біздің «Ынтымақ» этносаралық мəдени орталығының өзінде 100ден аса мерекелік іс-шаралар ұйымдастырылды. Өткізілген ғылыми конференциялар, акция мен дөңгелек үстелдер, түрлі мерекелік кештер халқымыздың татулығын насихаттауда жоғары маңызға ие деп білеміз. Елбасымыз Н.Ə.Назарбаевтың «100 нақты қадам» Ұлт жоспарын насихаттау мақсатында Кентау, Түркістан, Сарыағаш қалалары мен Төлеби аудандарында кездесулер ұйымдастырдық. Мұның бəрі – ел бірлігін нығайта түсу мақсатында жүргізілген жұмыстар. Облысымызда 100-ден аса ұлт өкілдері тұратын болса, соның бəрі Қазақстанды Отанымыз деп біледі. Себебі біздің жеріміз бір, суымыз бір, аспанымыз бір, – дейді Гаухар Уəлиханқызы. Достықтың жырын жырлап, бейбітшілікті əнге қосып, көк аспан астында мың бұрала билеген түрлі ұлт өкілдерінің өнерпаздары бүгінгі мерекелік ісшарада өнерлерін көппен бөлісті. Халықтар достығы университетінің екінші курс студенттері Г.Насырова «Хорезм»

биін, М.Данай М.Мақатаевтың сөзіне жазылған «Туған өлке» əнін орындады. №9 лицейдің 9-сынып оқушысы Б.Ордабек шырқаған «Жаса Қазақстан» əні көтеріңкі көңіл күй сыйлады. Мерекелік кештің көркін Б.Мейірбеков атындағы балет мектебінің бишілері мен «Көркем» əжелер тобы қыздыра түсті.

– Бүгінгі шара көрермендері мен қатысушыларына отансүйгіштік сезім мен көтеріңкі көңіл күй сыйлады деп ойлаймын. Мемлекет басшысы Н.Назарбаевтың «100 нақты қадам» Ұлт жоспары елімізге нақты бағдар бергені анық. Соның ішінде ұлттар татулығы үлкен маңызға ие. Біз ағымдағы жылы көптеген мерекелік шаралардың басықасында болып, белсенді түрде қатысудамыз. Қайырымдылық іс жасаудан да сырт қалмай, жуырда қаламыздағы №4 балалар үйіне 150 мың теңгені құрайтын қаражатпен көмек көрсеттік. Жуырда ғана Ассамблеяның 20 жылдығына орай ұйымдастырылған этноорталықтар арасындағы жарыста бас жүлдені жеңіп алған болатынбыз. Сол сайыста ұйымдастырушылардың бізге табыстаған тоңазытқышын «Қамар» қайырымдылық қорына бердік. Бұл біздің шығармашылығымыз арқылы халыққа берген титтей де болсын рухани, материалдық көмегіміз деп білеміз. Сондай-ақ ұлтымыздың ұлық өнерін ортаға салып, ата-əжелердің нақылын тілге тиек ете отырып, ұмыт қалып бара жатқан салт-дəстүрімізді ұрпаққа насихаттау жолында атқарар істеріміз, бұйырса, əлі алда деп ойлаймыз, – дейді «Көркем» əжелер тобының жетекшісі Р.Əлімбекқызы. Мерекелік іс-шара барысында кəріс этно-мəдени орталығы төрайымының орынбасары Е.Ким «Голубь мира» əнін орындады. Облыстық Жас туристер станциясының директоры С.Өмірбаева еліміздегі ұлттар бірлігі мен татулығын насихаттаудағы атқарылған іс-шараларымен бөлісіп, халыққа ақжарма тілегін білдірді.

– Біз облыстық тарихи-өлкетану мұражайымен 3 жылдан бері шығармашылық байланыстамыз. Бұл аралықта көптеген игі істердің бастаушысы болып та, ұйымдастырып та келеміз. Бүгінгі шара соның бір көрінісі. Еліміздің басты құндылығы – адам болса, оның бейбітшілігін насихаттауға, ұлттар татулығын байытуға осындай іс-шаралармен үлес қосу құптарлық іс деп білемін, – дейді Сəуле Өмірсерікқызы. Текті халқымыздың рухты даласы – көп ұлттың басын қосқан қасиетті мекен. Жүректері «Отаным» деп соққан əрбір ұлт өкілдерінің мəдениеті мен дініне үлкен қолдау көрсетіп, ынтымақ пен бірліктің туын биікке көтеру – əрбіріміздің асыл мұратымыз болғай! Назипа ДƏУЛЕТҚЫЗЫ, Руслан НАСИРОВ (фото)

Отбасы баќыты їшін Əйелдерге қатысты əртүрлі дискриминация түрлерін жою туралы конвенцияға (Қазақстан Республикасында 1998 жылғы 29 шілдеде ратификацияланған) сəйкес жыл сайын Республика аумағында ағымдағы жылдың 25 қарашасы мен 10 желтоқсаны аралығында «Бақытты отбасы – бақытты ел!» ұранымен «Əйелдерге қатысты

Мекен-жайымыз: ҚР Астана қаласы, А. Иманов көшесі, 41/127. Шымкент қаласы, Қазыбек би көшесі, 84Б-үй. Байланыс үшін тел./факс: 8 (7252) 55-85-84 Ұялы: 8-777-557-08-52 E-mail: adilet.media@mail.ru

Техникалық директор Константин МАРКОВ

Апталық Шымкент қаласы, "ERNUR" ЖШС-нің (Т.Əлімқұлов көшесі, 22-үй) баспаханасында басылады

зорлық-зомбылықсыз 16 күн» акциясы өту аралығында, əйелдерге қатысты зорлықзомбылық көрсетуді жою күні аталып өтеді. Акция өткізу барысында ақпараттық қағаздар мен буклеттер таратып, дəрістер мен сұхбаттар жүргізетін жылжымалы топтар жасақталады. Іс-шара өткізу кезінде мемлекеттік жəне мемлекеттік емес

ұйымдар, жергілікті атқарушы органдар, білім, денсаулық сақтау, жəне т.б. органдар өкілдерінің міндетті түрде қатысуы көзделген. Байланыс телефондары: Шымкент қаласы ІІБ Абай ПБ «Сенім» телефоны 52-02-52. Əкімшілік полиция бөлімі: 56-02-45. ҮЕҰ «Сана сезім»: 551-200, 551-300. Абай аудандық ІІБ. Шымкент қаласы

Газет Қазақстан Республикасы Мəдениет жəне ақпарат министрлігінде есепке алынып, 27.12.2013 жылы №14077-Г куəлігі берілген. Құрылтайшысы өзгеруіне байланысты қайта тіркелген басылым 2014 жылдың 1 қаңтарынан бастап «Əділет» ұлттық апталығы болып шығып келеді. Айына төрт рет жарық көреді. Таралымы - 15 000 дана. Тапсырыс - 3072 Кезекші редактор Назипа НҰРТАЕВА