Ұлттық рух – ұлттың асыл қасиеті. Б.МОМЫШҰЛЫ
¦ÄIËÅÒ Газет 2010 жылғы 5 мамырдан шыға бастады
web: www.adiletgazeti.kz
№44 (247) = 13 қараша = Жұма = 2015 жыл
ҰЛТТЫҚ АПТАЛЫҚ E-mail: adilet.media@mail.ru
НАЦИОНАЛЬНЫЙ ЕЖЕНЕДЕЛЬНИК / NATIONAL WEEKLY / ULUSAL HAFTALIK / اﻟوطﻧﯾﺔ اﻷﺳﺑوﻋﻲ
Болгария мен Түркия «ЭКСПО-2017» көрмесіне қызығушылық танытты
ЕЛБАСЫНЫҢ СПОРТТЫҚ ЖАТТЫҒУЛАРЫ надий Головкин, Гузаль Манюрова жəне т.б.) жетістіктері көрсетілген. Белгілі спортшылардың жаттығулары мен жеңістері ҚР Президенті Н. Назарбаевтың жаттығу кадрларымен алмасып отырады. Айта кетейік, Мемлекет басшысы жеке үлгісімен саламатты өмір салтын жəне спортпен шұғылдануды белсене насихаттайды. Ол үшін сүйікті спорт түрінің бірі – теннис. Нұрсұлтан Назарбаев ракетканы еркін меңгерген жəне кортқа жүйелі түрде шығып тұра-
Ақорданың баспасөз қызметі өзінің Facebookтағы парақшасына ҚР Президенті Н.Назарбаевтың қатысумен видеоролик жариялады.
ды. Айта кетерлігі, теннисті көптеген саясаткерлер мен түрлі елдердің көшбасшылары ойнайды. Өз кезінде Мемлекет басшысының лайықты əріптесінің бірі Ресейдің тұңғыш президенті Борис Ельцин болды. Бүгінде Нұрсұлтан Назарбаев матчтарға жиі қатысып, өзінің тамаша бабында екенін көрсетіп қана қоймай, жаңа бастаған теннисшілерге шеберлік дəрісін де өткізіп тұрады. Оған қоса, Қазақстанда жыл сайын ел Президентінің кубогы үшін теннис турнирі
өтеді. Президенттің тағы бір əуес ісі – гольф. Мемлекет басшысы өзге де белгілі əлемдік саясаткерлер жəне бизнесмендердің қатарында түрлі халықаралық турнирлерге де жиі қатысады. Өзінің айтуынша, Мемлекет басшысы алғаш тау шаңғысын аяғына 55 жасында байлапты. Содан бері Нұрсұлтан Назарбаевты Шымбұлақ шатқалында жəне басқа да таулы курорттарда жиі көруге болады. Inform.kz
Президент баспасөз қызметі мен Da Gudda Jazz тобының бірлескен бейнеролигі 2013 жылы түсірілген. Видеода Қазақстанның танымал спортшыларының (Серік Сəпиев, Илья Ильин, Александр Винокуров, Ольга Рыпакова, Ген-
Қазақстан Президентінің атына жаңа үйге қоныстанған азаматтардан алғысқа толы хаттар келіп түсті. Авторлар өздеріне ең бір қиын сəттерде көрсетілген көмектің маңыздылығын атап өткен.
Қарағандылықтар Елбасыға алғыс айтты
«Сол кезде, осыдан алты ай бұрын, біздің көпшілігіміз шын мəнінде баспанасыз қалдық. Жылдар бойы жинағанымызды, тірнектеп жүріп салған үй-жайымызды əп-сəтте лай басып, мүлде жарамсыз болып қалды. Көпшілігіміздің қолымызда шиеттей бала-шаға, қарттар бар еді», – делінген хатта. Тұрғындар осындай жағдайда Мемлекет басшысы өздерін назарынан тыс қалдырмай, қол ұшын созғанын атап өткен. «Біз ақшалай өтемақы алдық. Баспанасыз қалғандарды жатақханаларға, жалдамалы пəтерлерге орналастырды. Еліміздің барлық тарапынан жедел көмек ретінде дəрі-дəрмек, жылы киім, азық-түлік келе бастады. Сосын əкімдік қызметкерлері келіп, Сіздің тапсырмаңызбен біз үшін жаңа үйлер салынатынын айтқанда, жүрегімізді зор қуаныш кернеді», – деп жазады авторлар. Сонымен қатар олар орындауға бөлінген мерзімнің қысқа болуы себепті тапсырманы жүзеге асыру мəселесіне қатысты алаңдағандарын да айтқан. «Бірақ бүгін, бұрынғымыздан əлдеқайда жақсы, жаңа, жылы əрі жайлы үйде отырып, алдағы суықта қайтеміз деген қорқыныштан арылған кезде алаңдаушылығымыз бекер болғанын түсіндік. Тағдырымызға Өзіңіз тікелей араласқан кезде күмəндануымыз негізсіз еді. Сіз өзіңіз үшін азаматтардың аман-саулығынан асқан маңызды міндет жоқ екенін тағы да дəлелдедіңіз», – делінген хатта. * * * Қарағанды облысы биыл көктемгі тасқын судан ең көп зардап шеккен өңірдің бірі болды. Табиғи апат салдарынан 449 үй тұруға жарамсыз деп танылып, 2017 отбасы зардап шекті. Облыста Мемлекет басшысының тапсырмасы аясында оларға көмек көрсету жөніндегі жұмыстар ұйымдастырылды. Атап айтқанда, өтемақылар уақтылы төленді, ал 5 мамырда жаңа үйлер құрылысы басталды.
Тәттімбет пен Құрманғазының бірге түскен суреті табылды Шертпе күйдің шебері Тəттімбет Қазанғапұлының Құрманғазы Сағырбайұлымен түскен көне суреті табылды. Тарихи жəдігер осы уақытқа дейін күйшінің Омбы қаласына қоныстанған санаулы ұрпақтарының бірінде сақталып келген. Бұл туралы Омбы қаласында тұратын күйшінің бесінші ұрпағы, 66 жастағы Молдабек Зікіршин айтты. Тарихи сурет туралы Молдабек Зікіршин ұзақ уақыттан бері ешкімге айтпаған. Ол суретті атасы Зікірші өмірден өтер алдында аманаттап, əкесі Төремұратқа жоғалтып алмауын қатты тапсырған. Оның атасы Зікірші Қазанғапов 1948 жылы Семей қаласында сүзек сырқатымен өмірден өткен. Қазір бұл
суретті елге жеткізіп, ұлттық музейге тапсыру үшін дəулескер күйшінің ұрпақтарымен келісім жүргізіліп жатыр. Суретте қилы заманда қуғын көріп, Арқадағы Тəттімбет Қазанғапұлын сағалап келген Құрманғазы Сағырбайұлы бейнеленген. Көне суреттің түсірілгеніне бір жарым ғасырға жуық уақыт болса да, ұқыпты сақталыпты. Сонымен қатар, Молдабек Зікіршин Тəттімбет күйшінің Қарқаралы уезінің аға сұлтаны Құнанбай Өскенбайұлына Кенесары Қасымұлына көмек беруге атсалысу туралы 1849 жылы жазған тарихи хатын сақтап келіпті. Аға Сұлтанға жазылған қос парақ хат уезді билеген биге дер кезінде жетпей қалып, Тəттімбеттің өзіне қайтып келген. Төте жазумен жазылған көне хатта Кенесары ханға көмек
Композитор, жазушы, өнер зерттеушісі, суретші Илья Жақановтың бүкіл саналы ғұмыры халқына қызмет етумен өтіп келеді. Оның «Әселім – әнім», «Даниярдың әні», «Еділ мен Жайық», т.б. да тамаша әндері, «Екі жирен», «Бірінші концерт», «Махаббат вальсі», «Аққулар қонған айдын көл» атты бірегей кітаптары, сондай-ақ халық композиторлары туралы зерттеу еңбектері қазақ өнерінің алтын қорына қосылған дүниелер. Адам өмірінің айтулы бір биігі саналатын сексенінші асуға аяқ басып отырған ағамыздың қаламы әлі де қарымды. Соңғы кезде зерттеп жазған туындыларының бірі «Зәуреш» деп аталады. Қалың жұртшылыққа әлі де толықтай жете қоймаған осы еңбекті жариялауды жөн көрдік. Алдағы уақытта «Әділет» ұлттық апталығы біртуар композитордың таңдамалы еңбектерін оқырман назарына ұсынуды жалғастыратын болады.
Илья Жақановтың
бірегей туындысы 7-бетте
көрсетуден бөлек, малдың жазғы жайылымының тарылып бара жатқандығы мен Қарқаралының төңірегіне орыстардың жаппай қоныстануына наразылық білдірген елдің мұңы айтылған. Алдағы күнде бұл қос жəдігер елге жеткізіліп, Астанадағы ұлттық мұражайға жайғасады. Қазір еліміздің зиялы қауым өкілдерімен бірлесіп, қымбат қазынаны елге алдыру мəселесі туралы бейресми келіссөздер жүргізіліп жатыр. Себебі, мұндай қымбат қазынаны Омбы қаласындағы Орта Азия мұражайы сатып алуға ниет білдіріп отыр. Осыдан 9 жыл бұрын Абылай хан мен Қазыбек бидің шапаны, сондай-ақ, Бөгенбай батырдың сынған семсер қылышы олардың ұрпақтарынан мемлекет иелегіне қабылдан-
ған еді. Ол уақытта мұндай игі іске қоғам қайраткерлері Мырзатай Жолдасбеков, Əбіш Кекілбаев сынды ел ағалары жұмылдырылған-тын. Қазіргі таңда, аталған абыз ақсақалдардың алыс жолға шығуға денсаулығы сыр беруіне байланысты академик Тұрсын Жұртбай, ақын Жүрсін Ерман жəне айтыскер ақын Аманжол Əлтаев сынды елдің игі жақсылары жұмылдырылып отыр. Тəттімбет Қазанғапұлы – (1815-1862) Қарқаралы уезі, Түндікті болысында туып, сол жерде өмірден өткен. Қазақтың күйшікомпозиторы, домбырашы, шертпе күйдің шебері, орындаушылық мектебінің негізін қалаушылардың бірі, халық күй өнерінің классигі. Bnews.kz
Уәлихан ҚАЙНАЗАРОВ, Сайрам ауданының әкімі:
Қазақ тілі – ұлтаралық қатынас тілінің міндетін атқарып келеді Ауданның əлеуметтікэкономикалық жағдайы облысымыздың өркендеуіне сəйкес жылдан жылға жақсарып келеді. Атқарылып жатқан жұмыстар Елбасының жыл сайынғы Жолдауы, еліміздің стратегиялық жəне өңірдің «Даму» бағдарламасы аясында жүзеге асырылып жатыр. Мемлекеттік бағдарламалардың негізгі бағыттарын іске асыру мақсатында тиісті жұмыстар жүргізілуде. Биыл Қазақстан тарихында ерекше жыл болды. Қазақтың бірігіп, хандық құрғанына 550 жыл толды. Елдің бірлігі мен ынтымағына айтарлықтай үлес қосып жатқан Қазақстан халқы ассамблеясының 20 жылдығын атап өттік. Конституциямыздың да дəл осындай атаулы күнін бар сəн-салтанатымен қарсы алдық. Қысқасы, елдің бүгініне ғана емес, ертеңіне де алаңдайтын Елбасымыздың сарабдал саясатының нəтижесі болар, бүгінде халықтың əл-ауқаты артып, экономикалық даму көрсеткішіміз көш ілгері дамыды.
4-бетте
Қазақ қызы Халисаның портреті. 1870 ж. Фото. Анри Мозер қорынан. Берн тарихи музейі
Қазақ дәстүрін дәріптеген Швейцария азаматы Анри Мозер жинақтаған қазақ жәдігерлері елімізге қайтуда
Жаңа жылдан бастап дəрігерлер мен ұстаздардың жалақысы 29%-ға дейін өседі
¦ÄIËÅÒ
100 НАҚТЫ ҚАДАМ
Былтыр желтоқсан айында «Қазақстан2050» Стратегиясы жария етілді. Ол Қазақстанның əлемдегі ең дамыған 30 мемлекеттің біріне айналуын көздейді. Бұл мақсатқа жетуге еліміздің толық мүмкіндігі бар. Біздің тəуелсіздік жылдарындағы жетістіктеріміз бұған айқын дəлел бола алады. Бүгінде əлем Қазақстанды өзара тиімді ынтымақтастық пен интеграцияны жақтайтын бейбіт сүйгіш ел ретінде біледі. Елбасы Н.Ə.Назарбаев «Екі ең маңызды басымдық жаңа экономикалық саясат үшін арқауға айналуы тиіс. Ол, біріншіден, инновациялардың басты қозғаушысы – адамның дамуы үшін барлық қажетті жағдайлар жасау. Екіншіден, бизнес пен кəсіпкерлік бастамаларды дамыту үшін жағдайлар жасайтын институттық ортаны жетілдіру» тиіс деген еді. Сондай-ақ Нұрсұлтан Əбішұлы Назарбаев «100 нақты қадам» Ұлт жоспарын жариялады. Оның 37, 38, 39, 40, 41, 42, 43, 44 жəне 45-қадамдары тікелей біздің жұмысымызды жақсартуға бағытталған. Нақтырақ айтқанда, салық жəне кеден саясатын жəне ресімдерін оңтайландыру. «Бір терезе» қағидатын енгізу. Салық жəне кеден жүйелерін интеграциялау. Салыққа қатысты жаңалықтар. Бұлардың қай-қайсысы да департамент жұмысын жақсартудың жаңа мүмкіндіктерін ашады. Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша Мемлекеттік кірістер департаменті ағымдағы жылдың 10 айының қорытындысы бойынша белгіленген міндеттер мен тапсырмаларды абыроймен орындап, осы жылға қойылған мақсаттарға қол жеткізуге толық мүмкіндіктер барын көрсетеді. Нақты көрсеткіштерге тоқталатын болсам, мемлекеттік бюджетке 10 айда 169 млрд. 361 млн. теңге өндірілді, ол межеленген 156 млрд. 782 млн. теңге жоспардан 12 млрд. 579 млн. теңгеге артық немесе жоспар 108% орындалды. Бюджеттер кесіндісінде тарқатып айтар болсам, 10 айға жоспарланған республикалық бюджет 112% орындалды, жоспарланған 82 млрд. 96 млн. теңгенің орнына, нақты 91 млрд. 782 млн. теңге түсіп, 9 млрд. 686 млн. теңге артығымен орындалуы қамтамасыз етілді. Ал, жергілікті бюджеттің жоспары 10 айға 74 млрд. 686 млн. теңге мөлшерінде бекітілген болса, нақты 77 млрд. 579 млн. теңге өндіріліп, 2 млрд. 893 млн. теңге артығымен немесе жоспар 104% орындалды. Былтырғы жылдың осы кезеңімен салыстырғанда, жергілікті бюджеттің кірістері 15 млрд. 45 млн. теңгеге немесе 24% артып отыр. Бұл үлкен жетістік деп айтуға толық мүмкіндік береді. Кірістерді тиімді əкімшілендіру нəтижесінде, ағымдағы жылдың басынан мемлекеттік бюджетке 11 млрд. 444 млн. теңге қосымша резервтер өндірілді, бұл барлық түсімдердегі үлесі 7,7% болып отыр. Қосымша резервтерден республикалық бюджетке 6
мен олардың нақты жұмыс жасауы бақылау барысында қамтылды. Бақылауға 502 салық жүктемесі төмен, жасыру деректері байқалатын төлеушілер іріктеліп, оларға хронометраждық зерттеу жұмыстары жүргізілуде. Бүгінгі таңға 368 бизнес өкілдеріне жүргізілген хронометраждық зерттеу жұмыстары аяқталып, зерттеу қорытындысы бойынша жасырын табыстары 815 млн. теңгеге, ал жалдамалы жұмысшылар саны 709 ұлғайтылды. Алкоголь өнімдерін сататын кəсіпкерлерге де бақылау жұмыстары жүргізілуде. Тек, Шымкент қаласының орталық базарларында рейдтік іс шаралар барысында, 91 заңбұзушылық анықталды. Мысалы, 84 азамат мемлекеттік кірістер органында тіркелмей кəсіпкерлік қызметпен айналысқаны жəне 7 кəсіпкер бақылау кассалық машиналарын қолданбайтыны əшкереленді, оларға əкімшілік шаралар қолданылды. Сонымен қатар, біздің мамандармен беймəлім есепбақылау маркалы, лицензиясыз алкоголь өнімдерін сатып жатқан кəсіпкерлер анықта-
Алтынсары ҮМБЕТӘЛИЕВ, ОҚО бойынша Мемлекеттік кірістер департаментінің басшысы
МІНДЕТТЕР
млрд. 21 млн. теңге, ал жергілікті бюджетке 5 млрд. 423 млн. теңгесі тиесілі болды. Қосымша кіріс көздерінің бірі – бюджет алдындағы бересінің уақтылы өндірілуі. Есепті кезеңде 3,3 млрд. теңге көлемінде бересі қалыптасып, ол жыл басымен салыстырғанда 1,0 млрд. теңгеге немесе 25% кемітілді. Қазіргі жағдайда, бюджеттің кіріс бөлігін көбейту талабын орындауға, салық жəне кеден саясатын оңтайландыру жолын жетілдіру, қолма-қол түсімдерінің толық көрсетілуіне салықтық бақылауды күшейту жəне т.б. сол сияқты іс-шаралар арқылы қол жеткізуге болады. Осы орайда, Республика көлемінде жүргізіліп жатқан қолма-қол түсімдердің толық көрсетілуіне салықтық бақылауды күшейту бойынша бақылау іс-шаралары ағымдағы жылдың маусым айынан бастап жүргізілуде. Ісшара барысында облыс аумағында орналасқан барлық мейрамхана, дəмхана, жылдам тамақтану объектілері, букмекерлік кеңселер, брендті бутиктер, сауда қатарлары, базарлар, сауда үйлері жəне т.б. объектілер зерттелді. Сонымен қатар, бақылау-кассалық машиналардың, POS-терминалдардың бар болуы
Тəуелсіздік – ең алдымен қазақ халқының бостандыққа ұмтылған асқақ армандары мен қайсар рухының жемісі. Сондықтан да біз үшін Тəуелсіздік күні – ең қастерлі күн. Елбасы Н.Назарбаевтың «Қазақстанның тəуелсіздігі қазақтарға тартқан тағдырдың сыйы емес, өзінің ежелгі жерінде қилы кезеңді бастан кешу арқылы қол жеткен өз мемлекеттілігін құруға деген заңды құқығы. Бұл даусыз жəне саяси фактіге ешкім күмəн келтірмеуі тиіс», – деп атап көрсетуінде үлкен мағына жатыр.
E-mail: adilet.media@mail.ru
ат салысатыны əрине, қуантарлық жайт. Кеден қызметіне келер болсам, бұл салада да жыл басынан бері бірнеше маңызды шаралар өткізілді. Ағымдағы жылдың есепті кезеңінде облысымыздың сыртқы сауда айналымының көлемі 1 млрд. 606 млн. АҚШ долларын құрады, оның ішінде тауарлар экспорты 625 млн. АҚШ долларын құраса, тауарлар импорты 981 млн. АҚШ долларын құрап отыр. Жаһандық экономикалық дағдарысқа байланысты, өткен жылдың осы кезеңімен салыстырғанда облысымыздың сыртқы сауда айналымы 858 млн. АҚШ долларына немесе 35% кеміп отыр. Кеден ережелерін бұзу фактілерін əшкерлеу жəне жолын кесу бағытында, есепті кезеңде кедендік бақылау барысында 215 əкімшілік іс жəне 2 қылмыстық іс қозғалды. Көрші Өзбекстан Республикасымен шекаралас болғандықтан, халыққа жəне сол жерде қызмет атқаратын мамандарға қолайлы жағдай жасау мақсатында бірінші кезекте «Жібек жолы» кеден бекетінің Жолаушылар терминалы күрделі жөндеуден өткізілді. Қызмет қажеттілігіне байланысты қосымша 12 жұмыс бөлмесі салынды жəне ең бастысы, газ құбыры тартылып, бірнеше жылдан бері шешімін таппай жүрген жылу мəселесі өз шешімін тапты. Кедендік төлемдер мен салықтар бойынша қосымша резервтер анықтау мақсатында, тауарлардың кедендік құнына 7745 қосымша тексерулер жүргізілді. Тексеру қорытындысымен 5615 кедендік құн түзетіліп, мемлекет қоржынына қосымша 1 млрд. 662 млн. теңге
абыроймен орындалды
Заңның үстемдігін бекіту
Осы жылдар ішінде елімізде қыруар істер атқарылды. Атап айтсақ тарихи жеріміздің шекарасы халықаралық шарттарға сай бекітілді. Мемлекеттік рəміздеріміз, Ата заңымыз, ұлттық валютамыз жəне Сарыарқаның кең жазық даласында барша елдің өзінің тез көркейіп өсуімен таң қалдырып, жаңа Астана дүниеге келді. Əлемдік қауымдастық алдында Қазақстан Республикасы деген асқақ рухты елдің бар екенін мойындаттық. Ел экономикасы да жылдан-жылға нығайып, мəдени, рухани даму деңгейі белеске көтерілуде. Өзіне тəн барлық институттары бар, əлемдік қауымдастықтың ықпалды мүшесі болып табылатын тəуелсіз мемлекет құрылды. Тəуелсіздік жылдарында ел экономикасымен қатар дербес сот билігі қалыптасты. Мемлекет басшысы жүргізіп отырған сабырлы да салиқалы саясаты азаматтық қоғам институттарының қалыптасуына қамтамасыз етіп, сот саласындағы реформалардың дамуына үлкен ықпал етті. «100 нақты қадам» Ұлт жоспарының екінші бөлімі «Заңның үстемдігін қамтамасыз ету» деп аталады. Осы бөлімнің 16-дан бастап, 27-қадамды қоса тұтасымен сот жұмысын жетілдіруге, əлемдік деңгейге көтеруге бағытталған. 2000 жылдың 25 желтоқсанында «Сот жүйесі мен судьяларының мəртебесі туралы» заңы қабылданып, тəуелсіз елімізде сот-құқықтық реформаны одан əрі жетілдірілді. Аталған конституциялық заң сот саласындағы құқықтық реформа шеңберіне үлкен серпін берді. Судья-
Ұлттық жоспардың 37-45 қадамдары №44 (247) тікелей салық-кеден саласына арналған 13.11.2015 жыл
лардың құқықтық мəртебесі көтеріліп, олардың сот төрелігін жүзеге асырудағы тəуелсіздігі нығайтылды. Жергілікті судьялар Президенттің Жарлығымен тағайындалады, ол судьялардың мəртебесін жоғарылатып, сот төрелігін жүзеге асыруда тəуелсіздігінің нығаюына жол ашты. Соттар материалдық-техникалық жағынан қамтамасыз етілді. Тəуелсіз еліміздің сот реформасы жалғасып, өз жемісін беріп, қылмыстық ісін жүргізу тəжірибесіне алқабилер институты енгізілді, барлық облыстарда мамандырылған ауданаралық экономикалық, əкімшілік, кəмелеттік жасқа толмағандарға байланысты жəне қылмыстық істер бойынша соттар толық құрылып, жұмыс істеуде. Айыпталушыға, сезiктiге бұлтартпау шарасы ретiнде қамауға алу, тек соттың санкция беруiмен ғана қолданылатын болды. Жаңадан Қазақстан Республикасының Қылмыстық Істер кодексі мен Қылмыстық істер жүргізу кодексі қабылданбақ, осы аталған кодекстерге сəйкес сот процесін жүргізуде де үлкен өзгерістер орын алуда. Тəуелсіздік жылдарында еліміздің сот жүйесі əлемдік талаптарға сай қалыптасып, халықаралық cудьялар қауымдастығының құрамына енді. Сот жүйесінің халық үшін ашық, қолжетімді жəне тəуелсіз болуы мақсатындағы жұмысы одан əрі жалғасатын болады. Нұрлыбек КОЛИБАЕВ, Еңбекші аудандық сотының бас маманы. Шымкент қаласы
лып, əкімшілік жауапқа тартылуда. Жыл басынан 145 тексеру шаралары ұйымдастырылып, 3 млн 337 мың.теңгені құрайтын 14184 дана алкоголь өнімдері тəркіленді, құқық бұзған тұлғалардан 6 млн. 842 мың.теңге айыппұлдар өндірілді, ал жасырын түрде ірі мөлшерде алкоголь өнімін көтерме саудалап жүрген 3 кəсіпорын басшыларына қылмыстық іс қозғалды. Мұндай бақылау-профилактикалық іс-шаралар жылдың соңына дейін жалғастырылады. Сондай-ақ, халықтың салықтық мəдениетін арттыру, көлеңкелі экономиканың көлемін қысқарту, азаматтардың тұтынушы ретінде өз құқығын қорғауға тəрбиелеу, бақылау-касса машинасын қолдану арқылы салық төлеушілер арасында салық тəртібін талап етіп, бюджетке салық түсімдерін көбейту мақсатында, ағымдағы жылдың сəуір айынан бастап, «Түбіртекті талап ет – жүлдені ұтып ал!» атты акциясы жүргізілуде. Акция ағымдағы жылдың соңында өз мəресіне жетеді. Аталмыш акцияға қатысатын облыс тұрғындарының саны ай сайын артып келеді. Осы ісшараға халықтың белсенді қатысып, жұмыла
кедендік төлемдер мен салықтар өндірілді. Сол сияқты, тауарлардың сыныпталуы бойынша 130 сыныптау шешімдері қабылданып, қосымша 48 млн. 584 мың теңге өндірілді. Ал, алдын-ала сыныптау бойынша 8 шешім қабылданып, бюджетке 116 мың 673 теңге өндірілді. Шет елден əкелінетін тауарларды электрондық түрде кедендік декларациялау жұмыстары да қолға алынуда, қазіргі таңда тиісті бағдарламалық жүйелерді жетілдіру жұмыстары жүргізілуде. Айта кететін жайт, Қырғызстан Республикасы Еуразиялық экономикалық одағына қосылу жөніндегі шарт ағымдағы жылдың тамызында күшіне енді. Осы орайда, Оңтүстік Қазақстан облысы аумағында Қырғызстан Республикасынан импорт-экспорт операцияларын жүргізетін салық төлеушілерді Еуразиялық экономикалық одағы шеңберінде салық салу нормаларымен таныстыру мақсатында, Департамент қызметкерлері облыс көлеміндегі ірі сауда орындарында семинарлар өткізді. Шымкент қаласының аумағындағы бірнеше базарларда түсіндіру жұмыстары жүргізілді. Кездесулер барысында Департамент
Өзге ұлттың ортасында туылып, оның тілін өз ана тіліндей біліп, салт-дәстүрі мен әдет-ғұрпын талбесікте жатқаннан бойына дарытып өскен, жүрегі таза, парасаты биік адамды, қазір кез келген халық өз елінде қалыптастыруды мерейлі мұрат тұтып жүрген достықтың, туыстықтың нағыз дәнекері деуге болар. Өйткені ол өзін қос ұлттың перзентіндей сезінеді. Оның қаршадайынан бірге өскен құрбы-құрдасы, досжолдасы – сол өзі алақанының аясында өскен ұлттың перзенттері. Елімізде тұрып, өмір сүріп жатқан алуан ұлт өкілдерінің басқа жұрт үлгі-өнеге тұтып жүрген өзара тәтті татулығының тіні – сондай ұлты бөлек, ұлысы бір азаматтар. Солардың бірі – өзіміздің Асан Ибадуллаев (суретте). Бүкіл болмысымен шардаралық Асанның тəжік ұлы екенін, өзгені өзектен итеріп, бөлінуді, əсте, білмейтін шардаралықтар бұл күнде ұмытып та кеткен шығар. Солай болары да жөн-ау. Өйткені хатқа түспей, ұрпақтан-ұрпаққа ауызекі жалғасып келе жатқан, жалпы исі қазаққа тəн шежіре бойынша бұлардың арғы тегі Найманға барып тіреледі екен... Асанның əкесі Ибадулланың өзі қазақ даласының бұл күнде Өзбекстанда қалған бір өңірі Шымқорғанның тумасы. Шардараға 1939 жылы қоныс аударған. Қазіргі Қоссейіт жерінде бау-бақша өсірумен шұғылданыпты. “Ол бауда жеміс ағаштарының алуан түрі бар еді”, – дейді білетіндер. Одан қалған бір-екі түп ағаш, тіпті 70-ші жылдарға дейін сақталыпты. Сол Ибадулла қарияның кіндігінен өрген төрт перзенттің кішісі – Асан 1951 жылы ақпан айында осы Шардарада дүниеге келген. Ол осы ауылдың “қара домалақтарымен” бірге ойнады, балалық шағын бірге артта қалдырып, мектеп табалдырығын аттады. 1968 жылы солардың қатарында Ш.Уəлиханов атындағы орта мектепті бітірді. 1969-71 жылдары Совет Армиясында азаматтық борышын өтеп қайтты. Есейген шағында атажұртына жолы түсті. 1972-1977 жылдары Душанбе қаласында В.И.Ленин атындағы университетте оқып, экономист мамандығын алып шықты. Бұл енді кез келген адамның бір-біріне ұқсас өрілетін балалық пен бозбала дəуренді, жігіттікті артқа тастап, өзі-
мамандары салық төлеушілерге салықтық міндеттемелерді тапсырудың мерзімдері мен нысандарын түсіндірді. Экономикалық тергеу қызметі де жыл басынан бері бірқатар елеулі жұмыс атқарды. Бұл саланың атқарған қызметінің нəтижесінде, биылғы алғашқы жартыжылдықта экономика жəне қаржы саласында жалпы 417 қылмыс анықталып, өндірістегі қылмыстық істер бойынша мемлекеттік бюджетке 2,3 млрд. теңге өндірілді, ал 2,2 млрд. теңге көлеміндегі мүлікке шектеу салынды. Жыл басынан Департамент мамандары жалған кəсіпкерлікпен айналысқан тұлғаларды анықтау бойынша қомақты жұмыс атқаруда. Жүргізілген жедел-іздестіру іс-шаралары барысында жалған шот-фактуралар жасайтын 5 ұйымдасқан қылмыстық топ əшкереленді, 45 жалған кəсіпорындардың мөрлері, бухгалтерлік жəне құрылтай құжаттары тəркіленді. Сондай-ақ, 36 заңсыз ойын орындары анықталды, оның ішінде 4 жасырын казиноның қызметі тоқтатылып, 355 ойын құралдары мен 350 мың.теңге жəне 100 АҚШ доллары ақшалай қаражат тəркіленді. Заңсыз айналымнан 294 мыңнан астам алкогольдік өнім, 51067 жалған есептеу бақылау маркалары, 23,2 тонна этил спирті мен 4 тонна шарап тəркіленді. Өндірісте болған барлық қылмыстық істер бойынша мекемелер мен тұлғаларға заң бұзушылықтардың себептер мен жағдайларын жою туралы 31 ұсыныс жолданды. Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша Мемлекеттік кірістер департаменті осы жыл ішінде, Шымкент қаласының бірқатар Жоғарғы оқу орындары мен колледждерінің басшыларымен жəне Тілдерді дамыту, жастар саясаты жəне білім басқармасымен ынтымақтастық жөніндегі Меморандумдарға қол қойды. Департаменттің қызметкерлері жұмыспен қатар, салауатты өмір салтын белсенді ұстанады. Мəселен, мемлекеттік қызметшілер күні кəсіби мерекесінің қарсаңында, халыққа салауатты өмір салтын насихаттау, дене шынықтыру мен спорттың бұқаралығын арттыру мақсатында облыстың мемлекеттік органдардың қызметкерлері арасында ІІ-ші Спартакиада өткізілді. Онда, біздің Департаменттің қызметкерлері жалпы командалық есеп бойынша 1-ші орынға ие болғаны біз үшін мақтаныш. Ағымдағы жылдың қыркүйек айында Шымкент қаласында «Салауатты өмір салтын ұстан!» ұранымен денсаулық шеруі өтті. Бұл акцияға да біздің қызметкерлер белсене қатысты. Осылайша, Мемлекеттік кірістер органдары көрсетілген міндеттерді абыроймен орындап жəне алдағы уақытта да қойылған талаптарды жүзеге асыруға бар күш-жігерін салып, еліміздің экономикалық жетістіктерге жетуіне, өңірдің барлық азаматтарының əл-ауқатын арттыруға ықпал ететіндігіне жəне дамыған 30 елдің қатарына кіруге өз үлесін қосатынына сенімдімін.
жылы əңгімелер айтылады қазірге дейін. Мінсіз қызметі үшін бірнеше Үкіметтік наградалармен марапатталды. Кеңес Одағының азаматтары үшін басты міндет саналатын интернационалдық борышын орындау жолында Ауғанстанда қызмет еткен 1982-1984 жылдар да Асанның өмірінде оның азаматтық жарқын қасиеттерін танытқан ұмытылмас ерекше кезеңнің бірі болып
Екі ұлттың ТӨЛ ПЕРЗЕНТІ нің қандай азамат болып қалыптасқанын көрсететін кез. Бұдан былай жұрт сені алғашқы қадамыңнан парасат-пайымыңа, қабілет-қарымыңа, білім мен білігіңе қарап бағалайды. Асанның еңбек жолы оның қызметке араласқан сол алғашқы кезден бастап жас кадрдан талап етілетін жақсы қасиеттермен танылғанын көрсетеді. 1977 жылы Шардара аудандық ішкі істер бөлімінің сол кезде Социалистік меншікті талан-таражға салуға қарсы күрес (ОБХСС) бөлімшесіне қызметке шақырылған ол осы салада 1998 жылы зейнеткерлікке шыққанға дейін істеді. Алдымен қатардағы инспектор болып келген Асан ұзақ жыл бөлімшені басқарды. Бұл осы бір күрделі де жауапты салада адал, таза, талапқа сай еңбек еткенін көрсетеді. Бөлімнің басты міндеті – орын алған қылмысты тіркеп, əшкерелеу, кінəліні жауапқа тарту ғана емес, ең бастысы, сол қылмыстың алдын алу, қысқасы, оған жол бермеу екені анық. Бүгінге дейін Асанның соңынан жаман сөз ерген жоқ, керісінше, принципшіл-дігі, адалдығы, алдымен, жақсылық жасауға, жаңылып, жаңсақ басқандарды жолға салуға дайын тұратындығы туралы
2
қалды. Ол Кеңес Үкіметінің елшілігінде, Ауғанстанның ішкі істер министрлігінде қызмет атқарды. Бандаларға қарсы бірнеше операцияларға қатысты. Ондағы қызметі Ауғанстанның “Қызыл Жұлдыз” орденімен, Кеңес Одағының “Ерлігі ү ш і н ” м ед а л і м е н ба ғ а л а н д ы . Награда текке берілмейді. Бұл Асан шетелде де ерекше көзге түсті деген сөз. Асан Ибадуллаев 1998 жылы ішкі істер бөлімінен зейнеткерлікке шығып, кəсіпкерлікті қолға алды. Бұл күнде жеке кəсіпкер. Табыссыз емес. 2007 жылы Мекке Мадинаға барып, мұсылмандық парызының бірін өтеп қайтты. Қажы. Аудандық ішкі істер ардагерлері кеңесінің төрағасы, ауған соғысы ардагерлерінің аудандық кеңесінің төраға орынбасары. Əкесі де қазақ жерінде туылып, ғұмыр кешкен, өзі Шардарада дүниеге келіп, бүкіл саналы ғұмырын осында өткізіп келе жатқан, балаларының да кіндік қаны осында тамған Ибадуллаев Асанды екі ұлттың төл перзенті деуіміздің сыры осында, шындығы да осы. Қазақтың көрнекті ақыны Қасым Аманжолов айтқандай, оның шағын мемлекеті – отбасы да көпұлтты.
Жұбайы – кəріс қызы Павлина Пак екеуінен өрген үш қыз қазақ жігіттеріне тұрмысқа шықты, ұлы əзірге жар таңдап жүр. Ес біліп, есейіп, азамат атанғалы бері Шардара, Қоссейіт ауылдарында шофер, механизатор болып еңбек етіп келе жатқан ағалары – Əнуар, Сана, Үсендер де қазақтармен құда болып, ғасырлық туыс атанып отыр. Жалпы, Ибадулланың қара шаңырағынан өрбіген отбасылар қазір 16-ға жетті, тұтас бір ауылға айналып келеді. Ол ауыл əлі ұлғая береді... Сөз соңында айтарымыз, соғыс жəне еңбек ардагерлерінің аудандық Кеңесі мен қалалық қауымдастық Қазақстан халқы Ассамблеясының 20 жылдығы аясында ауданның экономикасы мен əлеуметтік дамуында, халықтар достығын нығайтуда лайықты үлесі бар, өзін қазақтың да бір перзенті санайтын Асан Ибадуллаевты “Құрметті азамат” атағына ұсынып, ол аудан басшылығы тарапынан қолдау тауып жатса, нұр үстіне нұр болар еді. М. АҢЛАМАСОВ. Шардара ауданы, Оңтүстік Қазақстан облысы
Бүгінде шырайлы шаһар Шымкентіміз – №44 (247) Қазақстандағы ең ірі үш қаланың бірі 13.11.2015 жыл
ҚОҒАМ
¦ÄIËÅÒ
Мемлекеттің басты байлығы Елбасының көреген саясатын тағы бір қырынан айқындаған жоба – Ұлт жоспары, яғни бес реформасын жүзеге асыруға бағытталған «100 нақты қадам» екені анық. Ұлт жоспарында денсаулық сақтау саласы да кеңінен қамтылған. Айталық, 81-қадамда жекеменшік медицинаны дамыту, медициналық мекемелерге корпоративтік басқаруды енгізу туралы айтылған. Бұл жай Шымкентте қалай іске асырылып жатыр? Жекеменшік емдеу орталықтарының жұмысы қаншалықты тиімді екеніне көз жеткізу мақсатында Шымкентте орналасқан «Гипотоцентр» ЖШС-нің табалдырығынан аттадық.
Еркін Бектанұлы Бүгінгі таңда еліміздегі мемлекеттік жəне жекеменшік емдеу орталықтарының жұмысы жылданжылға жоғары деңгейге өсуде. Бұған ауруханалардағы білікті мамандар мен мекеменің заманауи медициналық қондырғылармен толығуы бірден-бір сеп. Медицина саласындағы жасалып жатқан реформаның қайсысы болсын дəрігерлердің əлеуметтік хал-ахуалының жақсаруына ықпал етуде. 81-қадамда жекеменшік медицинаны дамыту, медициналық мекемелерге корпоративтік басқаруды енгізу туралы айтылады. Одан əрі мемлекеттік медициналық ұйымдарды жекешелендіруді ынталандыру, мемлекеттік емес ұйымдар арқылы тегін медициналық ұйымдарды жекешелендіруді, көмектің кепілдендірілген көлемін беруді кеңейту қажеттігіне тоқталады. Мұның бəрі уақыт талап етіп отырған мəселелер. Медицинаның ақылы болуы дəрігердің алдына ауырып барған адамға дұрыс диагноз қойып, сапалы емдеуге жол ашатын болады деген сенім. Халыққа керегі денсаулық саласы қызметкерлерінің өз жұмысына адалдығы, кəсібилігі. Мұндай шеберлікті біз тек мемлекеттік медициналық мекемелерден ғана емес жекеменшік емдеу орталықтарынан да көреміз. Жалпы жекеменшік емдеу орта-
лықтарының ерекшелігі науқастар ұзын-сонар кезекке тұрмайды. Оған мақала жазу барысында аталмыш мекемеге барып көз жеткіздік. Бүгінде қоғамда белең алып отырған бауыр ауруын емдейтін орталыққа кіргеннен-ақ, іші мұнтаздай таза, жарық, қызметкерлер құрақ ұшып,иіліп тұрды. Кез-келген сауалыңа əлдекімдер секілді қабақ шытпай, зор ілтипатпен жауап береді. Бекітілген кесте бойынша ем-дом жасайды. Жұмыстың жүйелі жүріп жатқандығы білікті де іскер басшы, дəрігер – Еркін Кульманбетовтың ұйымдастыра білу қабілетінің арқасында екендігі анық. Жоғарғы санатты дəрігер-гепатолог Еркін Бектанұлы отыз жылдан астам уақыт бауыр ауруын емдеп, сонымен қатар зерттеп жүрген бірден-бір дəрігер. Облыстық жұқпалы аурулар ауруханасында жиырма екі жыл жұмыс істеп, оның он жеті жылында бөлім меңгерушісі қызметін атқарған. Бүгінде əлемнің дамыған мемлекеттерінде өз білімін жетілдіріп, халқымыздың денсаулығын жақсартуға бар күшін салуда. Атап айтсақ, дəрігер Түркия, Израиль, Қытай, Ресей сияқты медицинасы дамыған мемлекеттерде болып, біліктілігін арттырып, бүгінге дейін сол елдердің дəрігерлерімен пікір алмасып тұрады.
- Біз жұмысымызды 2011 жылдың 1-ші қаңтарынан бастадық. Бастапқыда ешнəрсе оңай болған жоқ. Тек алға қарай талпындық. Орталыққа заманауи құрал-жабдықтар алдық. Негізі бұл дертті емдеу үшін аса бір құрал-жабдықтардың қажеті жоқ. Ең бастысы – дұрыс диагноз қоя білу. Бізге келген науқастарды өзіміз бас-аяғына дейін тексеру жүргізіп, жағдайын анықтап болғаннан кейін ғана емдеуге кірісеміз. Тексеруден өткізу үшін УЗИ аппараты мен зертхана жұмыс істейді. Бүгінде орталыққа алыс-шалғай ауылдардан да науқастар келіп емделеді. Қарапайым халықтың қалтасы көтеретіндей ем жүргіземіз. Мəселен, қарт атаапаларымыз келгенде тіпті ақысыз кеңестер беріп, тікелей емдеуге көшеміз. Кей науқастар елу пайыздық жеңілдікпен емделуде. Жалпы бүгінде науқастардың көпшілігін түрлі сəулелермен емдеп жүрміз. Бұл дертті сəулелермен емдеуде, дертке қарсы иммунитет қалыптастыру жағы көңілден шығады. Ал, ол емдеудің бір күндік ақысы 1500 теңге ғана. 1-курстық емдеуде 10 күн ем жүргізіледі. Сонда науқас 15 мың теңге көлемінде қаржы жұмсап, өз денсаулығын жақсартуына мүмкіндігі бар. Бұл - біздің орталық емінің баршаға қолжетімділігінің айғағы. Негізінде, бауыр дертіне қарсы
Осыдан бірер жыл бұрын ҚР Президенті Н.Ə.Назарбаев Оңтүстікке келген бір сапарында: «Қазақстанда екі мегаполисті: Астана мен Алматыны дамыту жоспарланған. Бұл екі қаламен қоса, Шымкент те мегаполистер қатарына қосылуы мүмкін» деген еді. Иə, бүгінде шырайлы шаһар Шымкентіміз – Қазақстандағы ең ірі үш қаланың бірі. Осы мəртебеге сай қала күннен-күнге қанатын кеңге жайып келеді. Тұрғыны миллионға таяған қаланың проблемасы да жетерлік. Үлкен мəселелердің бірі қаладағы көлік кептелісі болып тұрғанын күнделікті көріп жүрміз. Он бес жылдай бұрын көлік кептелісі деген Алматының ғана «бас ауруы» еді. Осы «ауруды» 5-6 жыл бұрын іске қосылған Алматы метросы да, одан кейін салған жиырмаға жуық жол айырықтары мен көпірлері де біржола «жаза» алмады. «Өгізге туған күн бұзауға да туады» – демекші, кептеліс деген Шымкентке де келіп жетті. Қала əкімін де, тұрғындарды да мазалаған «Кептелістен қалай құтыламыз?» деген сауалдың жауабын «мен таптым» деп редакциямызға бір ақсақал келді. Бұл кісі бəрімізге таныс отырарлық азамат – Бекбатыр Айменов көкеміз екен.
тұрудың бірінші жолы – бұл ауруды ерте сатыда анықтау үрдісі. Қазір осы бағытты Қазақстан медицинасы тереңінен меңгерді десек те болады. Дегенмен, мемлекеттік мекемеде кезегін күтіп жүрген науқастар мыңдап саналады. Олар өз кезегін күтіп жүргенде ауруын асқындатып алуы əбден мүмкін. Сондықтан жекеменшік емдеу орталықтарын қолдауды Елбасымыз Н.Назарбаев өз жолдауында бекерден-бекер айтып отырған жоқ. Ұлт саулығы – мемлекеттің байлығы екені даусыз. Мемлекет қолдау көрсетіп жатса, неге қарапайым халыққа қолжетімді емдеу орталықтарын көбейтпеске, - дейді орталық басшысы. Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаев өзінің бір сөзінде: «Адам ресурсы дегеніміз, ол – сіз бен біздер, Қазақстанның азаматтары. Ол – қоғамның басты байлығы, қозғаушы күші жəне дамуының қайнар көзі. Кез келген мемлекеттің экономикалық өсімі халықтың санына, білімі, мəдениеті мен өмір сүру деңгейі жəне өзге де өлшемдер бойынша көрсеткіштерге тікелей байланысты болады», – дегені бар. Сондай ақ «Дені сау азаматтар – мемлекеттің ең бағалы капиталы» деген қағиданы барлығымыз білеміз. Дана халқымыз: «Денсаулық – зор байлық» деген тəмсіл қалдырған. Басымыз ауырып, балтырымыз сыздай қалса, ем іздеп алдына баратын дəрігерлер қауымының қоғамдағы орны ерекше. Сондықтан да оларға көрсетілетін құрмет, айтылар алғыс шексіз болуы тиіс. Осыдан кейін Елбасымыздың бекiткен «100 нақты қадамының» арқасында мемлекеттiк ауруханалардан басқа жеке емдеу мекемелерi де жоғары дəрежедегi қызмет көрсететiн болады. Бұл бiздiң елiмiз үшiн өте маңызды қадамның бiрi. Өйткенi, Қазақстанның болашағы денi сау ұрпақтың қолында. Ақжібек ƏЛƏЙДАРҚЫЗЫ
ход), бағдаршам, метро, көше ортасын бөлетін қорған, көше ортасына жарық түсіретін шам ілетін бағаналар, т.б. болмайды. Осы құрылғылар аспа жол туралы суретте, видеороликте көрсетілген. Аспа жолды жасау метродан мың есе, автобустардан жүз есе арзан, əрі жасауға кететін құрылыстық заттар (материалдар) түгел Қазақстанда шығады. Аспа жолдың қауіпсіздік жағдайы толық есептелген. Аспа жолда жүретін вагондар күн, жел энергиясымен қозғалады. Экологиялық жағынан таза. Əрбір вагонға 15-20 кісіден отырады. Вагон мен екінші вагон арасы (интервалы) 2-3 минуттан жүріп отырады. Вагон күтіп тұрмайды, уақытты үнемдейді.
3
10 қараша күні Оңтүстік Қазақстан облысы Білім, жастар саясаты жəне тілдерді дамыту басқармасының «Облыстық жас туристер» станциясында оқушылардың күзгі демалысын тиімді өткізуге арналған «Қызықты демалыс» атты сайыс ұйымдастырылды.
Қызықты демалыс арқылы ПАТРИОТИЗМГЕ ТӘРБИЕЛЕУ
Сырлы табиғаттың сұлу мезгілдерінің бірі – күз де жетті. Бұл күні қоңыр күз өзінің нұрлы жаңбыры мен қара суығын шетке сырып, оқушылардың демалыс күндеріне қолайлы ауа райын сыйлағандай болды. Облыстық жас туристер станциясының алаңында 5 топқа бөлінген үйірмешілер сайысқа белсене қатысып, түрлі сынақтардан сүрінбей өтті. – Қосымша білім беру мекемелерінің негізгі мақсаты – оқушылардың бос уақытын тиімді де мазмұнды өткізу. Бүгінгі ісшара үйірмешілерді салауатты өмір салтын насихаттап, бұқаралық спортты дамыту, сымбаттылық пен ептілікке тəрбиелеу мақсатын көздейді, – дейді облыстық жас туристер станциясының директоры С.Өмірбаева. – Ең алдымен балаға білімнен бұрын дұрыс тəрбие берілу керек. Ол осындай ісшаралар мен түрлі бағытта ұйымдастырылған жұмыстар арқылы шыңдалады. Табиғат аясына, лагерьге бара алмаған оқушылардың демалыс кезіндегі уақыттарын тиімді өткізуге біз осылайша күшімізді салып отырмыз. Яғни, қозғалыс арқылы балаларды дамытуға үлес қосуды көздедік. Оның ішінде табиғатта серуендеу, конференция, жорық, жарыстар мен семинар сынды іс-шаралар бар. Жалпы, оңтүстік өңірі өзінің тамаша табиғатымен мақтанады ғой. Жас үйірмешілерді салауатты өмір салтын сақтап, елін, жерін сүюге тəрбиелеуде табиғаттың көрікті жерлері де аса зор рөл атқарады. Сайысқа қатысушы оқушылар ең алдымен мекеме медбикесі əзірлеген «Қозғалыс бұл өмір» тақырыбындағы баяндаманы тыңдады. Одан кейін балаларды ширату
гиясымен жүреді. Күндіз күн ашық жəне желді болса, солардың энергиясымен жүреді. Егер көгілдір энергия жетіспеген жағдайда автоматты негізде орталық сетьке қосылады. Артық энергияны аккумуляторлық негізде жинақтап, ұстап тұра алады. Экологиялық жағынан таза. – Аспа жолдың аялдамасы қалай шешілмек? Жəне аспа жолдың басқарылуына кеңірек тоқталсаңыз... Б. Айменов: Аялдама – үлкен əңгіме. Ол сол кезде айтылады. Əзірге ол құпия. Суретті, кинороликті көрген адам толық түсінеді. Енді басқаруына келсек. «Кептеліс» əдетте адам көп жүретін уақытта болады. Таңертең, түсте, кеш мезгілінде қозғалыс көп болады.
мақсатында қызықты «сəлемдесу» ойыны ұйымдастырылды. «Аппликация», «допты мəреге жеткізу», «капитандар жарысы», «кнопка жəне шар», «аңшылар» жарысымен жалғасқан іс-шара қызықты əрі əсерлі флешмобпен аяқталды. – Бізге бүгінгі сайыс қатты ұнады. Күзгі демалысымызды осындай жарыстарға қатысып, көңіл көтеріп өткізгенімізге қуаныштымыз. Бұл жерде басқа да мектептің балаларымен таныстық. Өзімізге көп достар таптық, - деп Ұ.Еркінов, Е.Бейімбет, Г.Камалова жəне басқа да үйірмешілер сайыстан алған əсерін жарыса жеткізді. Айтулы сайысқа Астана қалалық жас туристер станциясының директоры М.Əбенов қонақ ретінде қатысып, өз пікірін білдірді. – Біз Оңтүстік Қазақстан облыстық жас туристер станциясымен үнемі байланыстамыз. Тəжірибе алмасып, түрлі сайыстарда кездесіп тұрамыз. Біздің бір-бірімізден алар іс-тəжірибеміз мол. Бүгінгі өткізілген іс-шара балаларды сабақтан тыс уақытта бір сергітіп, демалыстарын тиімді өткізуде ерекше орын алды деп ойлаймын, - дейді М.Қабдуллаұлы. Сайыс соңында əділқазылар нағыз мықтыларды анықтап, оларды арнайы мақтау қағаздарымен марапаттады. Еліміздің жас өрендерін көшбастаушылыққа, білімдарлық пен отансүйгіштікке тəрбиелеу жолында бүгінгідей сайыстар арқылы салауатты өмір салтына бейімдеудің маңызы зор. Себебі білімді де салауатты ұрпақ – ел болашағы болмақ. Н. ДƏУЛЕТҚЫЗЫ, С. ҚОСАЕВ (Фото)
мүгедек жандарға, т.б. жеңілдіктер қарастырылады. Ондай кісілерге сол банкоматтарда өзіндік белгілері бар. Сол бойынша кассалық аппаратқа сұққанда ақша алмайды, алса да көрсетілген пайыздық жеңілдіктеріне сəйкес алатын болады. – Бір маршруттан екінші бір маршрутқа ауысып міну қалай болады? Б. Айменов: Қысқасы, аспа жолмен жүретін вагон қозғалысы арнайы компьютермен реттелген график бойынша жүріп отырады. Керек десеңіз қай жерге қанша уақытта баруға болатынын, т.б. мəліметтерді қалаған уақытта алуыңызға болады. Көше шетіндегі электр желісі, телефон кабелі т.б. тартылған қаншама бағаналар тұр. Осының барлығы аспа жолдың үстіне шығып кетеді. Оны суреттен көрулеріңізге болады. – Шымкент қаласындағы жолаушылар тасымалдау қызметінің жұмысын зерттеп көрдіңіз бе? Б. Айменов: Соңғы 3 жылда, яғни 2013 жылы 162, 2014 жылы 167, 2015 жылы 210 автобус алыныпты. Барлығы 539 автобус алынған. Орта есеппен бір автобус 60-70 мың долларға түскен. Бұл қаражатқа дерлік аспа жол салып, тасымал мəселесін шешуге болады ғой... Бүгінде Шымкент қаласында 29 көлік компаниясы күніне орта есеппен 400 мыңнан астам халыққа қызмет көрсетеді екен. Шымкент қалалық жолаушылар көлігі жəне автомобиль жолдары бөлімінің көлік жəне коммуникация секторының меңгерушісі Наурыз Сүгіралиевтің 2015 жылы берген мəліметінде қалада 81 бағытта жолаушы тасымалдайтын 1189 қоғамдық көлік тіркелген. Оның 58-і (881кесте) автобус бағыттары, 23-і (406 кесте) шағын автобустар бағыттары. Кептеліс осыдан туады. Міне, осыған қарап тұрсақ қаншама ауаны былғап, экологиялық зиян келтіріп жатқанын көруге болады. Егер аспа жол салынса, бұның біреуі де болмас еді. Аспа жолдың ерекшелігі өте көп, оны түгел айтудың əзірге қажеті жоқ деп отырмын. Ойланып, ой қосатын кісіге айтармын. Метроға қарағанда əлденеше есе арзанға түсіп, аспанға жақындап, мəртебең жоғарылап, жер бетіндегі күйбең тіршілікке жоғарыдан қарап ойлану, ой толғау – лəззат емес пе?! Келешек көше кептелісін жоятын екі-ақ жағдай бар. Ол жер асты, не жер үсті жолы. Жер үстіне не жетсін! – Əңгімеңізге рахмет! Алмас АҚЫЛБЕК
КЕПТЕЛІСТЕН ҚҰТЫЛУДЫҢ БІР ЖОЛЫ БАР...
– Ал, аға, құлағымыз Сізде... Б. Айменов: Адам баласы екі нəрсенің қадірін білмейді. Бірінші - денсаулықтың қадірін. Ауырмайтындай сезініп, əр нəрсеге ұрынып, қолдан денсаулығын бұзып, пұшайман болады. Əсіресе жастар денсаулығын бағалай бермейді. Осыны білген қазақ «Денсаулықтың қадірін ауырғанда білерсің» – деп дəл айтқан. Екінші бір дүние – уақыт. Күнделікті тіршілікте жай əншейін уақыт дейміз де қоямыз. Уақыт – ол қозғалыс. Сағат тілінің айналуы – секунд, минут, сағат. Ал жердің өз өсінен бір айналуы – бір тəулік. Айдың жерді бір айналуы – бір ай. Жер мен айдың, күнді бір айналуы – бір жыл. Күн жүйесінің (тоғыз планетамен есептегенде) галактиканы бір айналуы – бір дəуір. Дəуір – мыңдаған жылға созылады. Бұл үлкен əңгіме... – Үлкен əңгімені кейінге шегере тұрсақ... Əлемдегі ірі мегаполистер Мəскеу, Лондон, Стамбул, Токио т.б. біздегідей кептеліс мəселесін жүз жыл бұрын жер асты жолы, яғни метро арқылы шешіп қойған. Бізге де осы үйреншікті жолмен жүрсек болмай ма? Б. Айменов: Соңғы кезде лаңкестердің ірі қалалардағы метроларда жарылыс жасап, соның салдарынан мыңдаған адамдар мерт болуда. Бұл оқиғалар метроның қорғаныстық қасиетінің күні өткендігін білдірсе керек. Сонымен бірге метро ұшан-теңіз шығын əкеледі. Оның дəлелі, адам тасымайтын жəне таситын уақытта метроның микро климатын, жағдайын жасау жолаушы тасудан əлденеше есе қымбатқа түсе бастады. Енді метро қазу тиімсіз екендігін адамзат ойлануда. Осының дəлелі Алматыдағы метроны қазғанымызға отыз жыл болды. Барлық жол 7,2 шақырым ғана. Бұған кеткен шығынды айту қорқынышты. – Бүгінгі таңда метро экономикалық жағынан тиімсіз əрі уақыты өткен деп отырсыз. Сонда біз кептелістен қалай құтылмақпыз? Б. Айменов: Біз əлі Кеңес Одағы кезіндегі стандарттан шыға алмай келеміз. Өндірісте болсын, құрылыста болсын. ҚР Президенті
E-mail: adilet.media@mail.ru
Н.Ə.Назарбаев биылғы халыққа жолдаған Ұлт жоспары стратегиясында еліміздің даму бағытын көрсететін нақты 100 қадамды айқындап берді. Осы стратегияның құрылысқа қатысты 48 жəне 49-қадамдарына назар аударалықшы. 48-қадам. Құрылыстың сметалық ҚҰНЫН АНЫҚТАУДЫҢ РЕСУРСТЫҚ ƏДІСІН ЕНГІЗУ. Құрылыста баға қалыптастырудың жаңа əдісін енгізу материалдардың, бұйымдардың, жабдықтардың жəне еңбекақының қолданыстағы бағаға сəйкес нақты нарықтық бағасына байланысты құрылыстың сметалық құнын анықтауға мүмкіндік береді, сонымен бірге жаңа материалдармен, жабдықтармен жəне технологиямен сметалық-нормативтік базаны жедел жаңартуды қамтамасыз етеді. 49-қадам. Кеңестік кезеңнен бері қолданылып келе жатқан ҚҰРЫЛЫСТЫҢ ЕСКІРГЕН НОРМАЛАРЫ МЕН ЕРЕЖЕЛЕРІНІҢ ОРНЫНА ЕУРОКОДТАР ЖҮЙЕСІН ЕНГІЗУ. Жаңа нормативтерді қабылдау инновациялық технологиялар мен материалдарды қолдануға, құрылыс қызметі нарығындағы қазақстандық мамандардың бəсекеге қабілеттілігін арттыруға, сонымен бірге құрылыс саласындағы шетелдік қызмет нарығына қазақстандық компаниялардың шығуына мүмкіндік береді. Міне көрдіңіз бе, Елбасымыз əлемдік, еуропалық стандарттарға ұмтыл, солармен теңес, жаңа технологияға, тың жобаға көш деп отыр. – Сонда, Сіз бұрын-соңды болмаған жаңа жоба ұсынбақсыз ба? Б. Айменов: Адам алға, жоғарыға, болашаққа ұмтылу керек. Адам ұшақпен аспанға ұшса, сол аспанға жол салып, өрмекшідей жоғарыға өрмелеп тіршілік жасап, «кептеліс» деген уақыт тажалын жоятын кез келді. Енді менің демегім, кептелісті жоюдың ең тиімді жолы аспалы жолдар (жер асты емес, жер үсті жолдары). Адам қажеттілігін қанағаттандырады деген мақсатта мына төмендегі жобамды ұсынып отырмын. Менің жобамда автобус, жаяу жол (пеше-
Аспа жол көше ыңғайына қарай бірнеше қабат болып та кете береді. Салыну əдісі: аспа жолдың детальдары арнайы осында жасалынып келеді де, сол жол үстінде құрастырылады. Уақыттың да, арнайы көшені жауып жатудың да қажеті жоқ. Салынуы жылдам орындалады. Құрылыстың жасалу жолдары, оның форма үлгісі видеороликте көрсетілген. – Жобаңызды нақтырақ түсіндірсеңіз... Б. Айменов: Аспа жолмен жүретін вагондардың үстіндегісінің дөңгелегі астында, ал астында жүретін вагонның дөңгелегі үстінде. Астындағы вагон екі-үш аялдамада бір-ақ тоқтайды. Экспресс секілді. Жоғарыдағыдан жылдам жүреді. Вагон пультпен басқарылады. Электр энер-
Осы кезде əрбір аялдамаға жиналған жеке кісілердің санын, жалпы маршрутты бейнекамерадан (орталықтан) көріп отырған кісі арнайы аялдамаларға қойылған (резервтегі) вагондарды жұмысқа қояды да, топтанған жолаушыларды азайтады. Ал, аялдамалардағы адам саны азайғанда маршрутта жүрген вагондарды алып (резервтерге) арнайы жерге қояды. Өйткені бос жүру – шығын. Осыны болдырмауға тырысады. Бұның барлығын арнайы жоспар ендірілген компьютер реттеп отырады. Ол қарапайым, яғни көлікке (вагонға) мінетін кісінің қолында карточка (банкомат картасы секілді) болады. – Жеңілдікпен жүретіндердің жағдайы қандай болмақ? Б. Айменов: Зейнеткерлерге, оқушыларға,
Міне, Бекбатыр ағамыз осылай дейді. Егер жаңа жоба ірі компанияларды, жеке қалталы азаматтарды қызықтырып жатса, Б. Айменовтің ұялы телефонына (8 705 9604356) хабарласуына болады. Және қаладағы кептелісті жоюдың шешімін күндіз-түні ойластырып жатқан қала әкімі Ғ.Әбдірахымов мырзаға да жобаны ұсынғымыз келеді.
АЙМАҚ
¦ÄIËÅÒ
Бағдарламаның үшінші бағыты бойынша жұмыс берушінің қажеттілігі шеңберінде оқыту жəне қоныс аудару арқылы жұмысқа орналасуға жəрдемдесу болса, 12 адам қайта даярлау, кəсіби əзірліктен өтті, сөйтіп жұмысқа орналасты. Орта жəне жоғары оқу орындарын бітірген жастарға «Жастар практикасын» ұйымдастыру қарастырылды. Осы кезеңде 12 адам 2 мамандық бойынша қайта даярлау курстарын бітіріп, толығымен жұмыспен қамтылды. 9 айда 119 жас түлекке «Жастар практикасы» ұйымдастырылып, 17 азамат арнайы оқуды бітірсе, оның
(Соңы. Басы 1-бетте).
Қалың жұртшылық Сайрамның атынан да, затынан да хабардар болса керек. Облыс орталығының дəл түбіне орналасқан ауданымыздың жері ғана емес, елі де бай. Бір үйдің баласындай болып кеткен 42 ұлт пен ұлыстың мекені болған Сайрам киелі де, шежірелі өлке. Елбасы Н.Назарбаев мұнда талай болып, елдің етене тірлігіне, ауызбірлігіне жоғары баға берген. Еліміздегі тұңғыш өзбек драма театрын өзі ашып, сондағы айтқан салиқалы сөзі əлі күнге əрбір сайрамдықтың жүрегінде жаттаулы тұр десек, қателесе қоймағанымыз. АуданУәлихан ҚАЙНАЗАРОВ, дағы 6 ұлттық мəдени орталық халықтың бірлігін ғана емес, елдің əлеуметтік дамуыСайрам ауданының әкімі: на да сүбелі үлестерін қосып келеді. Сайрамнан шыққан қоғам қайраткерлері, елге белгілі тұлғалар қай ұлттың өкілі болғандығына қарамастан, елдің ынтымағын арттыруға, адамгершілік, тату көршілік, бауырмалдық, ізгілік пен өзара құрмет сезімдерін қалыптастыруға күш салып келеді. Олар Сайрамнан шыққандарын, осы елдің тумасы екенін əркез мақтаныш тұтады. ҚР Парламентінің депутаты Розақұл Халмұрадов, ҚР Халық əртісі Құрман Шойынбаев, облыстық қаржы басқармасын басқарған Исмайлбек Шалабаев, «КазФосфат» ЖШСнің бас директоры Мұқаш Искандаров сынды азаматтар елді қалай сүйсе, елі де оларды барынша құрмет тұтып, арқа сүйейді. Жалпы өңірлік өнім көлемі былтыр ауданда 118,1 млрд.теңгеге жетсе, биылғы жылдың соңына дейін оны119,0 млрд. теңгеге жеткізу көзделіп отыр. Жалпы өңірлік өнімнің 16,2% өнеркəсіп саласы құраса, 35,3% ауыл шаруашылығының еншісінде. Аудан бойынша жалпы өңірлік өнім көлемі биылғы 9 айда 80,4 млрд. теңгені, жан басына шаққандағы жалпы өңірлік өнім көлемі 406,9 мың теңгені құрады.Өнеркəсіптік өнімнің көлемі 13,0 млрд.теңгені, инвестиция тарту көлемі 15,9 млрд., шағын кəсіпкерлік субъектілерінің өндірген өнім көлемі 40,4 млрд., ауыл шаруашылығы өнімдерінің көлемі 28,4 млрд., сондай-ақ құрылыс жұмыстарының көлемі 16,2 млрд. теңгені құрап, сонымен қатар 14901 шаршы метр тұрғын үй іске қосылды. Жұмыссыздық деңгейі 5,4% болса, экономикалық белсенді халықтың саны 149,2 мыңға жетті. Ал орташа жалақы мөлшері 75739 теңгені, ең төменгі күнкөріс деңгейі 17340 теңгені құрап, салыстырмалы түрде ол 3,7% өсті. Ауданның аграрлық саласы бұрыннан қалыптасқан дəстүрді нығайта түсті. Мысалы, 2010-2015 жылдары тамшылатып суару əдісімен 347гектар жерге жемісжидек, жүзім өсірілді.Сондай-ақ, 90 гектарға қарқынды бау өсіру қолға алынды. 2012 жылы жалпы өнім көлемі 31 млрд. 25 млн. ішінде 13 азамат тұрақты жұмыспен қамтеңге болса, 2014 жылы 35 млрд. 707 млн тылды. теңгеге өсті. 3 жыл көлемінде жалпы өнім 4 Биылғы жылы аудан бойынша барлығы млрд. 682 млн. теңгеге өсті, жоспар 115,1%117 мүмкіндігі шектеулі жанды жұмыспен ды құрады. қамту жоспарланса, 9 айдың ішінде 160 Сайрамдық диқандар жердің қадірін адам жұмыспен қамтылды. 3 пайыздық квожақсы біледі жəне оны күтіп-баптау жағына та есебінен мүмкіндігі шектеулі 53 азаматты аса мəн береді. Соның арқасында дəнді жұмыспен қамту жоспарланып, 47 адам кводақыл, бау, көкөніс өнімдері бойынша тамен жұмысқа орналастырылды. Осылайоблыста көш басынан көрініп жүр. ша, халықты жұмыспен қамту бойынша атқарылған іс-шаралардың негізінде ауданАуданның малшылар қауымы саланың дағы жұмыссыздық деңгейі 5,3 пайызды өнімдерімен республиканың бірнеше өңірінқұрады. дегі тұрғындарды қамтамасыз етіп отыр. Əсіресе, ет, сүт өнімдерін өндіріп, оны қайта Еліміздің ғылым мен білім беру жүйесінің өңдеу бағытындағы атқарылып жатқан жұалдында тұрған жауапты міндеттердің бірі – мыс ауыз толтырып айтарлықтай. Мəселен, Қазақстанның гүлденуіне, егеменді елімізосыдан төрт жыл бұрын ауданда мал саны дің өсіп-өркендеуіне өз үлесін қосар білімді, 121000 болса, ал бордақылау орны 273-ті мəдениетті жастарды тəрбиелеу. Мемлеқұрайтын еді. кетіміз болашақта Қазақ Елінің көсегесін көгертіп, ғылымын дамытар деген үмітпен Малдың саны бүгінде 137132-ні құрайды, жас дарындарға үлкен назар аударып отыр. мал бордақылау орны 537 болып отыр. Бұл бордақылау орындарында 31 мың ірі қара семіртуге қойылған. Сүт өндіру де өз нəтижесін беріп отыр. Əр сиырдан сауылатын сүттің мөлшері артып келеді. Қалың Биылғы 9 айда халықты жұмыспен жұртшылық қамтудың жылдық жоспары барлық санатСайрамның атынан да, тар бойынша орындалды. Мысалға, жұмыспен қамтуға жоспарланған 966 жұзатынан да хабардар болса керек. мыссыздың орнына 1420, өздігінен Облыс орталығының дəл түбіне жұмыспен қамтылатын 1330-дің орнына орналасқан ауданымыздың жері ғана 1505, аз қамтылған 6 адамның орнына 535 адам нақты жұмыспен қамтылды. емес, елі де бай. Бір үйдің баласындай Кешенді жоспарда жыл ағымында болып кеткен 42 ұлт пен ұлыстың бос жұмыс орындарына 1356 адамды, мекені болған Сайрам киелі де, мемлекеттік жəне аймақтық дамыту бағдарламалары бойынша 160 адамды шежірелі өлке. Елбасы Н.Назарбаев жұмыспен қамту жоспарланса, тиісінше мұнда талай болып, елдің етене бос жұмыс орындарына 1733 адам, бағтірлігіне, ауызбірлігіне дарламалар бойынша 920 адам жұмыспен қамтылды немесе жылдық жоспар 175 пажоғары баға берген. йыз орындалды. “Жұмыспен қамту-2020 жол картасы” бағдарламасы да жүйелі түрде іске асырылуда. Ауданның білім беру жүйесі өткен жылы Кəсіпкерлік бастаманы ынталандыру жалпы білім беру жəне біркелкі жүйе арқылы жəне тірек ауылдарды кешенді дамыту жұмыс тəжірибе нəтижесін қадағалау сабағыты бойынша 66 адамға шағын несие пасын жетілдіру бойынша дарынды балаберу жоспарланса, 9 айдың ішінде 51 адамлармен жұмысты жетілдіру, болашағынан ға 145 млн. теңге шағын несие берілді. үміт күттіретіндерді іздеу, табу, қолдау; мүмШағын несие алған азаматтардың есебінен кіндіктері шектеулі, мүгедек, өмірдің қиын 69 жаңа жұмыс орны ашылды. Кешенді жосжағдайларына душар болған, кəмелетке парға сəйкес 15 адам кəсіпкерлік негіздеріне толмағандармен жұмысты жетілдіру, білім оқытылып, шағын несиемен қамтылды.
Олар Сайрамнан шыққандарын, осы елдің №44 (247) тумасы екенін əркез мақтаныш тұтады 13.11.2015 жыл беру үдерісі жəне денсаулық сақтау қауіпсіздігі шарттарының қамтылуы, білім беруді басқаруда қоғамның қатысуын кеңейту бағыттарында біршама дамыды. Талабы таудай балаларымыз үшін қосымша сапалы білім беретін мектептермен, асханалармен, спортзалдармен, медициналық кабинеттермен қамтамасыз ету назардан тыс қалған емес. Биылғы жылы ауданымыздың білім беру бөліміне қарасты 89 мекеме жұмыс атқаруда. Атап айтқанда: 71 мектеп, (оның ішінде 1-еуі мектеп интернат), 3 қосымша білім беру мекемесі, (1 саз мектебі, «Болашақ» балаларды жазғы сауықтыру лагері, 1 жас туристтер станциясы), 12 мемлекеттік жəне 1 туберкулезге қарсы сауықтыру балабақшасы, 1 психологиялық-педагогикалық
себепті де білім сапасын арттыру, оқушылардың дарындылығын айқындап, біліміне, ойлау қабілетіне сай деңгейлеп оқыту, ғылыми ізденіс қабілеттерін қалыптастыру əрбір ұстаздың міндеті. Осы мақсатта ұстаздарымыздың атқарған істері мол. Биыл наурыз айында Ресей Федерациясының мəдениет министірлігі өткізген тарихи-əдебиеттік байқауында «Лев Николаевич Толстой – наше достояние» атты халықаралық байқауға орыс тілі жəне əдебиеті пəнінің əдіскері Егінбаева Гүлжан қатысып, Л.Н.Толстойдың немересі Елена Толстаяның «Алғыс хатына» ие болды. Үдемелі индустриялық-инновациялық даму бағдарламасы аясында 2010-2015 жылдар аралығында 22 кəсіпорын іске қосылып, 1622 жұмыс орны ашылған. Кəсіпкерлерге маңызды 4 бағытта жеңілдіктер беретін «Бизнестің жол картасы 2020» бағдарламасы аясында 2011-2015 жылдар аралығындағы жобалық құны 44
4
көлемінде 2010-2015 жылдар аралығында 688 жоба 4683,2 млн. теңге көлемінде несиеленді. Олар арқылы 5 жыл ішінде 1569 жұмыс орны ашылып, бюджетке 7,5 млн. теңге көлемінде салық түсті. 2015 жылы облыстық маңызы бар КХ-97 автомобиль жолының 2,2-7 шақырым аралығының қайта құру жұмыстарына облыстық бюджет есебінен 1614369,2 мың теңге қаржы қарастырылып, соның ішінде 2015 жылы 689480,6 мың теңгеге 3,5 шақырым жолды, ал қалған 924888,6 мың теңге қаржыға 1,3 шақырым жолдың қайта құру жұмыстарын жүргізу 2016 жылға жоспарланды. Қазіргі таңда мердігер «ТүркістанЖол-Сервис» ЖШС тарапынан жөндеу жұмыстары жүргізілуде. Одан бөлек 2015 жылы аудандық бюджет есебінен 19 көшені орта жөндеу жұмыстарына 197 202,0 мың теңге жəне «Өңірлерді дамыту» бағдарламасы бойынша 8 көшеге республикалық бюджет есебінен 99992,7 мың теңге қаржы қарастырылып, орта жөндеу жұмыстары жүргізілді. Ауданның негізгі бағыттарында көлік қозғалысы қарқынын жақсарту бойынша
ҚАЗАҚ ТІЛІ – ұлтаралық қатынас тілінің міндетін атқарып келеді
E-mail: adilet.media@mail.ru
түзету кабинеті,1 оқу-өндірістік комбинаты. Өзбек Мектепке дейінгі 47 жекеменшік балалар ағайындардың бақшасы жұмыс атқарады. Оқу жылын мемлекеттік тілді меңгеру 45965 оқушы аяқтаса, қазіргі таңда балабақшаларда 8978 бала тəрбиедеңгейі өте жоғары. Орта ленуде. Қазіргі таңда аудан аумағынмектепті бітіруші өзбек ұл-қыздары да мемлекеттік 12 балабақшада соңғы жылдары ұлттық бірыңғай тест жəне 15 мектеп жанындағы шағын о рт а л ы қ т а ж а л п ы 2 3 0 1 ба л а тапсыруға қатысып, жақсы тəрбиеленсе, ал 47 жекеменшік нəтижелермен қазіргі кезде еліміздің балабақшада 5997 бала, яғни түрлі-түрлі қалаларындағы жоғары оқу балабақшамен қамтылған балалардың 72 пайызы мектепке деорындарында оқып жүр. Елбасымыз йінгі жекеменшік мекемелерде тəрНұрсұлтан Назарбаевтың биеленуде. Бұл мектепке дейінгі «Қазақстанның болашағы – қазақ жеке-меншік мекемелер мемлекеттік – жекеменшік əріптестік негізде жұмыс тілінде» деген сөзі осылай істейді. қазірдің өзінде шындыққа Соңғы бес жылдың ішінде ауданда 4 айналып отыр. мемлекеттік балабақша, 47 жекеменшік жəне мектеп жанынан 14 шағын орталық, мектепке дейінгі 65 мекеме іске қосылды, мектепке дейінгі мекемелерде 2000-нан млрд. 923,8 млн.теңгені құрайтын 69 жоба астам адам жұмыспен қамтылып отыр. қолдау алды. Əр ұстаз – ХХІ ғасыр мұғаліміне сай Соңғы бес жылда шағын жəне орта кəсіпболуы үшін ізденімпаз, психолог, жан-жақты керлік субъектілердің саны 66 пайыз өсті. шебер, тынымсыз еңбекқор, қазыналы 2015 жылдың қаңтар-қыркүйек айларында білімпаз, кез-келген ортаның ұйытқысы жұмыс істеп тұрған 14045 шағын жəне орта болуы керек. Ежелгі грек материалисі, кəсіпкерлік (ШОК) субъектілерінде 22795 философ Демокрит айтқандай: «Еңбек адам жұмыс атқаруда, 2014 жылмен саүздіксіз үйренгендіктің арқасында жеңіллыстырғанда жұмыс істеп тұрған мұндай дей түседі». субъектілер саны 106,1%-ды құрады. (оның Аудандық білім беру бөлімінің жаныішінде 2014 жылдың сəйкес мерзімімен санан біліктілікті арттыру курсынан өтіп лыстырғанда заңды тұлғалар 125,1% артсертификатталған мұғалімдердің курсқан, жеке кəсіпкерлер 104,9%, шаруа қожатан кейінгі жұмысын үйлестіруге, меклықтары 104,3%-ға артқан), соған сəйкес тептердегі сертификатталған мұғаонда жұмыс істейтіндер саны 106,1%-ға лімдердің жұмысын бір орталықтан артып, өнім шығару көлемі 100,5%-ды немеұйымдастырып, мұғалімдер арасында се 49,4 млрд. теңгені құрады. Олардан бюдтəжірибе алмасулар мен бірін-бірі оқыту жетке түскен салық төлемдерінің көлемі жұмыстарын үздіксіз жүргізу іске асып отыр. 2063,7 млн. теңгені құрап, 2014 жылдың Жүйелі жұмыстардың арқасында 2015 сəйкес мерзімімен салыстырғанда 106,3 %жылы Алматы қаласында өткен республиға өсті. калық «Мен жəне менің коучингім» байқауКəсіпкерлік жаңа экономиканың қозғауында, «Кəсіби қауымдастық құруға ықпал шы күші болып табылады. Сондықтан да, етуші коуч» номинациясымен Бабыр шағын жəне орта кəсіпкерлікті қолдауға атындағы жалпы орта мектептің мұғалімі барынша жағдай жасалған. Осының бір Сиддиков Сайфулла арнайы марапатталайғағы ретінде айтар болсақ, облыс əкімінің ды, облыстық «Жаңа мұғалім – жаңа қолдауымен құрылған, басты қызметі шағын ұстаным» байқауында Сейфуллин жəне жəне орта бизнесті қаржыландыру, кəсіпкерРүстемов атындағы мектеп-гимназияларылерге банктерден жəне басқа да қаржы ның мұғалімдері Г.Ешметова мен А.Меңліинституттарын несие алуға көмек беру бобаевалар жүлделі болды. лып саналатын «Аймақтық инвестициялық орталық «Максимум» ЖШС арқылы аудан ХХI ғасыр – білімділер ғасыры. Сол
алдағы жылдары жол қауіпсіздігін алдын алу мақсатында «Өңірлерді дамыту» бағдарламасы аясында мүгедектерге қолайлы жағдай жасау жұмыстарын ұйымдастыру жаңа үлгідегі қызмет көрсетуге бағдарланған жүргіншілер өткелдерін дыбыстық құрылғылармен жабдықтау жəне арнайы сандық көрсеткіші бар жаңа бағдаршамдар пайдалануға тапсырылды. Қарабұлақ ауылдық округінде жергілікті қоғамдастық өкілдері автомобиль жолдары бойында орналасқан мектептер алдына жол əрекеттерін ретке келтіретін белгілер орнату бойынша жұмыс жүргізді. Қазіргі таңда Сайрам ауданы аумағынан өтетін облыстық маңызы бар автомобиль жолдарын ағымдағы жөндеу, күтіп ұстау жəне қыс мезгілінде қардан тазалау жұмыстарын конкурс жеңімпазы «Оңтүстік жолдары» ЖШС тарапынан қыс мезгілінде қардан тазалауға техника, құм жəне тайғаққа қарсы инертті материалдарын дайындау жұмыстары жүргізілуде. ҚР Президенті Нұрсұлтан Əбішұлы Назарбаевтың жыл сайынғы Жолдауларындағы жүктелген тапсырмаларды іске асыру бағытында ауданда түрлі спорттық іс-шаралар ұйымдастырылып, өткізілуде. Маусым айында мемлекеттік қызметшілер күніне арналған спорт түрлерінен мемлекеттік қызметшілер мен мемлекеттік орган қызметшілері арасында аудандық спартакиада мен жарыс ұйымдастырылып, өткізілді. Осы аталған іс-шаралар Қазақ Хандығының 550 жылдығына, Ұлы Жеңістің 70 жылдығына жəне Қазақстан халқы ассамблеясы жылына арналып өткізілуде. Наурыз айында Семей қаласында өткен волейболдан жасөспірімдер арасында Қазақстан Республикасының чемпионатында Оңтүстік Қазақстан облысының құрама командасының сапында өнер көрсеткен ауданымыздың жасөспірімдері 2-орынды иеленді. Сондай-ақ, Қарағанды қаласында өткен еркін күрестен республика чемпионатында 1-орынды иеленген ақсукенттік Төлеген Ұлан маусым айында Үндістанда өткен Азия чемпионатына қатысып, тəжірибе жинақтап қайтты. Наурыз-сəуір айларында өткен Оңтүстік Қазақстан облысының аудандық спорт мектептері арасындағы «Спорт – есірткіге қарсы» ұранымен спорттың 10 түрі бойынша Бəсекеде ауданымыздың №1 спорт мектебі бірінші орынды, №3 спорт мектебі үшінші орынды иеленді. Наурыз айында Тайланда өткен «Житкундо» спорт түрі бойынша Манкент ауылынан Ирисметов Аль-Бухари халықаралық турнирге демеушілер есебінен қатысып, 1орынды иеленсе, Өзбекстанның Əндіжан қаласында өткен бокстан жастар арасындағы ірі халықаралық турнирде Ханқорған ауылынан Дүйсалы Асқар жүлделі 3-орынмен оралды. Сөзіміздің басында ауданда 42 ұлттың өкілдері тату-тəтті өмір сүріп отырғанын айттық. Олардың қай-қайсысы да, əсіресе жастар қазақ тілін жақсы меңгерген. Сайрам ауданында қазақ тілі ұлтаралық қатынас тілінің міндетін ойдағыдай атқарып келеді. Себебі, басқа ұлт өкілдерінің, əсіресе саны көп өзбек ағайындардың мемлекеттік тілді меңгеру деңгейі өте жоғары. Орта мектепті бітіруші өзбек ұл-қыздары соңғы жылдары ұлттық бірыңғай тест тапсыруға қатысып, жақсы нəтижелермен қазіргі кезде еліміздің түрлі-түрлі қалаларындағы жоғары оқу орындарында оқып жүр. Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаевтың «Қазақстанның болашағы – қазақ тілінде» деген сөзі осылай қазірдің өзінде шындыққа айналып отыр. Əңгімелескен Ердəулет СҰЛТАН, «Исфиджаб» ЖШС-нің директоры
МҰРА
¦ÄIËÅÒ Шымкенттегі «Әдет-ғұрып және салт-дәстүрлер» орталығының мәжілістер залында «Дүние жүзі қазақтары қауымдастығы» республикалық қоғамдық бірлестігі Оңтүстік Қазақстан аймақтық филиалы, ОҚО ішкі саясат және дін істері басқармасы және «Киелі Қазығұрт» қоғамдық қорының ұйымдастыруымен ғылыми конференция өтті. Онда «Киелі Қазығұрт» қоғамдық қорының төрағасы Жарқынбек Төлтебай баяндама жасады. Сондай-ақ белгілі ғалым Мекемтас Мырзахметов, атыраулық кәсіпкер, меценат Төкен Танаұлы, жазушы-журналист Сәрсенбек Сахабат, Ордабасы аудандық білім бөлімінің басшысы Майхан Нақыпов сөз сөйледі. Олардың қайқайсы да Ордабасының қазақ тарихында алар орны ерекше, айрықша болғанына тоқтады. Оның тарихи маңызы әлі де күшін жойған жоқ. Жастарға патриоттық тәрбие беруде қазіргі кезде де атқарар рөлі үлкен. Иә, біз көп жылдар бойы тасада қалған тарихи Ордабасы биігіне тұңғыш Президентіміз Нұрсұлтан Назарбаевтың бастамасымен 1993 жылы оралдық. Сол жылғы мамыр айының 29-ы күні Ордабасыда ұлы жиын өтті. Оған 200 мыңға тарта халық жиналды. Жиынға Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев арнайы келіп, Тутөбенің ұшар басына шығып, тәуелсіздік туын желбіреткен еді. Сонда «Береке басы – бірлік» атты баяндама жасағаны күні кешегідей көз алдымызда тұр. Тутөбе биігіне Н.Назарбаевпен бірге көршілес туысқан елдер Өзбекстан мен Қырғызстан президенттері И.Каримов пен А.Ақаев та көтеріліп, сонда Ордабасы декларациясы қабылданып, «Ордабасы» ұлттық тарихи-мәдени қорығын құру туралы Елбасы жарлығы оқылғанда қалың елдің ризашылық білдіргені де ұмытылмас, сірә. Арада өткен 20 жылдан аса уақытта көп нәрсе өзгерді. Қазақстан Республикасын әлем мойындады. Оңтүстік Қазақстан аймағы да республикамен бірге дамыды. «Ордабасы» ұлттық тарихи-мәдени қорығы пайда болды. 1997 жылы Ордабасы тауының етек жағында Тәуелсіздік монументі көтерілді. Сөйтіп бір кезде құлазып жатқан таудың айналасы абаттанып, жолы жөнделді. Көп жұмыстар атқарылды. Әлі де қолға алар іс-шаралар баршылық. Ғылыми-конференция сондай мәселелерге жұртшылықтың назарын аударуды көздеген екен. Ол – сонау 1993 жылы басталған жаппай рухани оянуды рухани сілкініске жалғастыру. Ол үшін, әрине, Ордабасы жиынының тарихи мәнін ауық-ауық еске салып, тарихи ұлы жиынды жастар арасында кеңінен насихаттау керек.
Ордабасы – ел жүрегі, жер кіндігі. Н. Назарбаев
№44 (247) 13.11.2015 жыл
5
Ќазаќ тарихында Ордабасыныѕ АЛАР ОРНЫ АЙРЫЌША батырлары да алға шықты. Жұдырықтай түйілген қазақ əскері қалмақтың күлін көкке ұшырды. Жазушы Момбек Əбдіəкімнің Ордабасыға қатысты бір пікірімен келіспеу қиын. Ол Ордабасы жиыны бір жолғы соғыстың емес, елдіктің – Биыл Қазақ хандығының 550 мəселесін шешуде маңызды рөл жылдығы ел көлемінде кеңінен атқарғанын былайша мəністейді: аталып өтті. Мерзімді басылымдар «Қолбасшыларға еріп келген мол осынау айтулы датаға орай Қазақ əскердің болғаны рас, бірақ кейінгі тарихына қатысты материалдарды ұрыстарға белсене қатысқан қазақ жарыса жариялады. Ондаған жаңа қолдары Ордабасы жиынына бəрі кітаптар жарық көрді. Проза, поэзия, бірге келген емес. Өйткені аталмыш драматургия жанрлары бойынша жиын бір жерге бар əскерді шоғырреспубликалық əдеби байқау мəреландыру мақсатында емес, алдағы сіне жетті. Беймəлім жатқан талай күні басталатын соғыстың стратетарихи дереккөздері табылып-ашыгиясын талқылауды көздеген». Иə, лып, белгілі тарихи тұлғалар мен Ордабасы биігінде бірігудің жолы оқиғаларға қатысты уақыт талабына табылды. орай тың көзқарастар жария етілді. Араға біржарым жыл салып, Бұрын-соңды ұшқары айтылған Бұланты бойында (Қалмаққырылпікірлер түзетілді. Жартылай ойлар, ған), Итішпес көлігінде (Аңырақай) болжамдардың иі қандырылып, қалмақты күйрете соққан қазақтың тұжырымға айналды. Əлбетте, аты тарих оқулығының беттеріне бəрін төңкеріп тастадық, бітіріп алтын əріптермен жазылды. Бұдан қойдық деуге əлі ерте. Ел Презибылайғы жерде рухы оянған Қазақ денті, Ұлт көшбасшысы Нұрсұлтан елі өз мұратына жеткізер ерлік дəуіріне аяқ басты. Ордабасы тауыНазарбаевтың осынау ды. Алайда, қажетті əскери күш ке қазақ сұлтандарын ның шын мəртебесі осында. Қазақ тамаша бастамасы талай «Бұ қазақ бөлініп те көрген, бірігіп те көрген. топтастыра алмады. қою саясатын қолға алақолы қай жерде шайқасқа түссе де жылдарға жалғасын таҚалмақтың кезекті шабуылы 1698 ды. Жасы мосқал Шығай Бөлінгені – Ақтабан, біріккені – Ордабасы» жеңістен-жеңіске жетті. барына кəміл сенеміз. жылы басталды. Күлтөбеде «күнде хан екі жылдан соң тағын Елдікті сақтау мақсатында ОрдаАлғысқа қоса тарихН. Назарбаев жиналғандар» іс бітіре алмаған сыТəуекелге өз еркімен басы тауына жиналған қазақ құрылшыларға, жазушыларға ңайлы. Үш жүздің мұнан соңғы бас тапсырып, тақуалық жотайының бар мəнісін талдап-сараайтар назымыз да бар. қосқан жері – Мəртөбе. Бұл Сақ лына түседі. Елді Ер лауды кəнігі мамандардың еншісіне Мəселен, Оңтүстік Қазақзаманынан қалған, тасын қолмен Есім хан билеген тұста қалдырып, жалпы сипатын сөз етустан облысы тарихының Қадымғы ғұн мен үйсін, қаңлы бола тасып үйген көне қамал, жасанды қалмақ Жетісу, Қашқарға жортуымен шектелдік. Ордабасы тауы – Қазақ хандығына қатысты тұстары ма, көк түрік пен түркеш, қарлық төбе. Қазақтар осы жерде 1710лын күшейтті. Мұның басты себебі ұласпалы Тəңірі тауының бір сілемі, к еңінен қамтылып, жан-жақты бола ма, қай-қайсысы да өз тариҚазығұрттың тиемемел еншілесі. 1715 жылдары əр жыл сайын бас олармен өшіккен Қытай сауданың ашылды дей алмаймыз. Ақ Ордахында Оңтүстікке бір соқпай өтпейБұған Даланың қазынасы – ауыз қосып тұрды. Қалмақ арасы бұл күре жолдарынан, қалалардан қалның, яғни Жошы ұлысы Сығанақта, ді. Кир, Дарий, Ескендір, Құтайба, əдебиетіміз басты дəлел-дəйек. Қакезде біршама тыныш жатқан. мақты шетке ысырып, шалғай теСауранда, ал оның табиғи мұрагері хорезмшаһтың жер шаңғытқан жозақ тарихындағы орны айрықша Мəртөбеде жаудан қалай қорғануріскейге қуып тастаған еді. Сауда– Қазақ Ордасы Созақ пен Түркісрықтары да Оңтүстікке жеткенде О рд а ба с ы н ы ң қ а д ы р - қ а с и ет і н мен қатар ел ішіндегі дау-дамай, ның күретамыр жолдарына жету, танда орналасқаны бесенеден бетұмсығы тасқа тиіп, ойсырай жеңілтүгендеген сүбелі еңбектер қытайлардан есе қайтару лгілі. Хандық алғаш шаңырақ көген, біржола тоқыраған. Əмір Теміржазыла берсін деген ой салоларға басты арман болатын. тергенде ол негізінен Созақ пен «Ордабасы – қазақ рухының қағбасы» дің Шағатай ұлысын екіге жіктеп, мақ шынайы ниетпен бүгінгі Сібірге жетіп, күш алған Қаратау теріскейін, Жетісудің шығыМəуреннаһр мен Моғолстанға айӘ. Кекілбай басқосуымызға зиялы қауымотаршылдық қалмақтың бассындағы, Ұлытаудың теріскейіндегі налдырған тəжікесі де, Бабұрдың ды шақырып отырмыз. көзге қарамаған өшпенділігін атажұрт-атамекендерімізді қайтару М.Шайбаннан жеңіліп, Сайрамды * * * өз пайдасына шебер бұрып үшін жан алысып, жан беріскен. паналағанда əл жиып, Үндіге атҒылыми конференция əкетті. Қаншама оқиғалар, қанды қырғынтанып, жаңа мұсылман империясын жұмысының аяғына таман шаруашылық, көші-қон мəселелері Қалмақтың тұра ұмтылғаны – дар, келіссөздер мен келісімдер құрған атышулы жорығы да Оңбіраз уақыттан бері жемісті жұде қаралған. Оңтүстік, хан ордасы – Түркістан, орын алды. Олардың толық тарихи түстіктен басталады. Сыр бойындамыс жүргізіп келе жатқан «Киелі Қалмақтың жойқын шабуылы сауданы сапырған Ташкент болды. шежіресі, ғылым тілімен айтқанда ғы қалаларға таласқан Бұқар мен Қазығұрт» қоғамдық қорының 1718 жылы басталып, Оңтүстікті ойТəуке хан заманында қазақтың хронологиясы əлі жасалған жоқ. Сығанақ-Түркістанның жүзжылдық дəстүрлі сыйлықтарын тапсырурандап кетті. Содан он бес жыл жақсы-жайсаңдары бірнеше рет бас Бесенеден белгілі жайларды шиырсоғысы да Оңтүстікке кіндігінен ға жалғасты. Бұл жолы «Қазығұрт бойы тыншып, 1723 жылғы жаздың қосып, жауға тойтарыс беруді ойлап, тасада жатқандарын жалғанбайлаулы. Ата хандарымыз Керей – Алтын қазық» белгісіне ғалым, ортасындағы сұрапыл жорығы «Ақластырған. Осы мақсатта үш мəрте ның жарығына шығарып, ғылыми мен əз-Жəнібек керегемізді керіп, Оңтүстік Қазақстан облысының табан сұламаны» бастап жіберді. жиын өткерген. Алдымен Ташкент айналымға қоса алмай жүрміз. Өте қазығымызды қағып берді. Бұл кез Қ ұ рм ет т і а за ма т ы М е к ем т а с Болат хан да, үш жүздің бетке іргесіндегі Күлтөбе айтылады. Қалөкінішті. Бүгінгі жиынның арқау келген билеуші мен ханның маңдаМырзахметов, кəсіпкер, Атырау ұстар билері мен сұлтандары да, дін мақтар 1683 жылы қайтара шабуылтақырыбы етіп Ордабасыны алуыйына жазыла бермейтін мəртебелі қаласының Құрметті азаматы иесі қожалар да қазақ біріксе, бет дағанда Сайрам, Манкент, Құрлықмыздың басты себебі де осында. тағдыр. Төкен Танаұлы, кəсіпкер Жұмағақаратпайтын күш-қуаты барын осы тың жұртын тонап, қисапсыз олжа Қазақ елі мен жерінің ата тарихы, Қазақ пен қалмақ руларын қосып ли Білісбеков жəне мемлекеттік жолы Ордабасы тауында айдай мен малды алдына сап айдап əкетүпдерегі орта ғасырлардан емінбилеген ұлы Ер Тəуекел мен оның қызметкер Бейбіт Сыздықов ие əлемге паш етті. Бұл жолы хан мен теді. Жауға тойтарыс бермек болған еркін арыға асып, қадым заманға, емшектес інісі Ер Есім Ата үмітін болды. сұлтандар, билермен қатар қазақ Тəуке хан Күлтөбеде жиын шақыратіпті көне дəуірге дейін барады. мейлінше ақтап, жер-жердегі билікЗ. ҚЫСТАУБАЙҰЛЫ Жарқынбек ТӨЛТЕБАЙ,
«Дүниежүзі қазақтары қауымдастығы» Республикалық қоғамдық бірлестігінің ОҚ аймақтық филиалының төрағасы, «Киелі Қазығұрт» қоғамдық бірлестігінің төрағасы:
Белгілі бір ұлттың өз тарихын білместен алға жылжимын дегені – теңізден қайықсыз өтемін дегенімен тең болар. Бүгінгі жас буынның тарихымыз мен дəстүрімізді, тіліміз бен дінімізді білуі жəне оны құрметтеуі аса маңызды іс. Келер ұрпаққа ел тарихынан ғылыми-танымдық мол мəлімет беріп, насихаттайтын мекемелердің қатарында мұражайдың орны ерекше. Бүгін біз ОҚО, Түлкібас ауданында орналасқан Тұрар Рысқұлов атындағы аудандық тарихи-өлкетану мұражайы туралы айтпақпыз.
кенттегі мұғалімдер институтына қабылданады. Бірақ оны аяқтай алмайды. Қазақстан мен Орта Азияда ұлт-азаттық көтерілісі бұрқ ете қалып, Т.Рысқұлов соған белсене атсалысады. Əулиеатадағы көтерілістің ұйымдастырушысы ретінде тұтқынға түскеннен кейін де өзінің идеялық мақсатынан айнымаған. Т.Рысқұлов – түркітілдес халықтардың
жеке архивінен алынған құжаттар мен фотосуреттер, республикалық кинофонд архивінен алынған «Революция түлегі» атты деректі фильмдермен толыққан. «Көне заман, ортағасырлық тарих жəне этнография» бөлімінде тас дəуіріндегі аудан көлемінде орналасқан үңгірлер мен тұрақтар, Сақ дəуірі жəне Түркі қағанаты, Жібек жолы,
1926-1937 жылдардағы Ресей Федерациясы Халық комиссарлары кеңесi төрағасының орынбасары Тұрар Рысқұловқа дейiн қазақ баласы дəл мұндай қызмет атқарып көрмеген болатын. Н. НАЗАРБАЕВ.
Құнды жәдігерлерге
Тарихи-өлкетану мұражайы 1963 жылы қоғамдық негізде М.Симченко, Д.Салибеков, П.Левченко, Н.Сарыбековтердің бастамасымен құрылған. 1976 жылы мемлекеттік мекеме мəртебесін алса, 1983 жылы облыстық тарихиөлкетану мұражайының бөлімшесі болып қайта құрылды. Ал 1994 жылы мұражайға Мемлекет жəне қоғам қайраткері, ХХ ғасырдың 20-30 жылдары қазақ халқының азаттық жолында күрескен зиялы азаматтарының бірі Т.Рысқұловтың есімі берілген. ХАЛҚЫНА ПАНА БОЛҒАН ТҰЛҒА Тұрар Рысқұлов 1894 жылы Верный уезіне қарасты Шығыс Талғар болысында (қазіргі Алматы облысы) дүниеге келген. Əкесі Рысқұл Жылқайдаровтың 1904 жылдың желтоқсанында патша үкіметінің зорлық-зомбылығына қарсы шыққаны үшін он жыл каторгалық жұмысқа кесіліп, Сахалинге жер аударылғаны тарихтан белгілі. Бұл кезде он жастағы бала Тұрар да Верныйдағы түрмеде əкесінің қасында болған. Кішкентайынан байлардың қол астында жалшылықта жүріп мал баққан. 1907 жылы Қырғызбаев деген жалған тек алып, Меркідегі бұратаналарға арналған орысша-қазақша бастауыш мектепке түседі. 1910-1914 жылдары Бішкектегі ауыл шаруашылығы мектебінде оқып, 1916 жылы Таш-
E-mail: adilet.media@mail.ru
конфедерациясын жариялы түрде ұсынып, экономикалық-саяси жақтан тəуелсіз болуды армандаған. Қанаушылықты, отаршылдықты, шовинизмді, ұлттық саясатты бұрмалаушылықты орталық үкіметке ашық жеткізген... Ол – болашақты болжай білген, əлемдік деңгейдегі реформатор тұлға. Ғылым-білімнің қай саласын болмасын жете меңгерген терең ойлы, аса талантты адам. ТӨРТ БӨЛІМ ЖҰМЫС ЖАСАЙДЫ Елбасымыз Н.Ə.Назарбаев: «Тарих - өткеннің сабағы, алдағының кейінгіге өнегесі» деген болатын. Олай болса, біз сөз етіп отырған мұра-жайды кейінгі ұрпаққа тарихымыз бен Т.Рыс-құловтай нар тұлғалы азаматтардың өнегелі ғұ-мырынан сабақ беретін «ұстаз» десек болады. Аталмыш мəдени нысан Т.Рысқұловтың 100 жылдығы мерейтойының қарсаңында күрделі жөндеуден өтіп, бүгінде мұражай қонақтарын халқымыздың тарихи-рухани мұраларымен таныстыруда. Мұражай 4 экспозиция залы мен қор қоймасынан тұрады. «Тұрартану» бөлімінде мұражайға келушілер «Өмірдерек», «Т.Рысқұлов – кемеңгер», «Алаштың ардақтысы – Тұрарға тағзым» атты тақталар арқылы көрнекті қайраткердің өмірі мен қызметі туралы мəлімет ала алады. Бөлім Т.Рысқұловтың қызы Сəуле Тұрарқызының
Тұрар Рысқұлов атындағы аудандық тарихи-өлкетану мұражайы
БАЙ МҰРАЖАЙ қазақ ғұламалары мен хан-билері туралы деректер қойылған. Мұндағы экспозициялар қатарында археологиялық қазба жұмыстарынан табылған көне жəне ортағасырлық тарихи құнды жəдігерлер бар. Қазақтың бай салт-дəстүрінен сыр шертетін ата-бабаларымыздың қолданған ұлттық бұйымдары мен тұрмыстық заттары да көрер көздің жауын алып тұр. Бұдан бөлек XIX ғасырдың 80 жылдары Ресей, Украина, Повольже елді-мекендерінен Түлкібас ауданына жер аударылған славян халықтарының өмірінен мағлұмат беретін жəдігерлер орын алған. Мұражайдың «Түлкібас ауданының тарихы туралы» бөлімі де құнды мəліметтерге бай. Мұндағы экспозициядан ауданның алғашқы құрылған кезеңі, артель, колхоздастыру, сол кездегі ауыл шаруашылығы мен өндіріс туралы біле аламыз. Сонымен қатар, 1937-1938 жылдары репрессияға ұшыраған аудан азаматтары мен Ұлы Отан соғысының ардагерлері, білім жəне мəдениет қайраткерлері, еліміздің егемендік алғаннан кейінгі жылдардағы жетістіктері көрсетілген. Соңғысы – «Табиғат» бөлімі. Мұнда Түл-
кібас ауданының географиялық жағдайы, Ақсу-Жабағылы қорығындағы аң-құстар, «Қызыл кітапқа» енген өсімдіктер, дəрілік шөптер жəне қазба байлықтары туралы деректер берілген. Сондай-ақ мұражайда Түлкібас ауданына, облысқа танымал суретшісұңғатшы, қолөнер шеберлері мен зергерлердің еңбектерін халыққа көрсету мақсатында көрме залы ұйымдастырылған. ТАРИХ. ТАҒЫЛЫМ. ТАҒЗЫМ Бүгінде Т.Рысқұлов атындағы Түлкібас аудандық өлкетану-мұражайы бай тарихи жəдігерлері мен ұйымдастырған іс-шаралары арқылы халыққа еліміздің өткені мен бүгінін саралап, түсіндіруде. Бұл Мемлекет басшысы Н.Ə.Назарбаевтың «100 нақты қадам» Ұлт Жоспары негізінде жүзеге асып отыр. – Соңғы жылдары мұражайға келушілер саны артуда. Мұны ел азаматтарының тарихқа деген құрметі, болашаққа деген сенімі деп білемін. Қазіргі қоғамда тіліміз бен тарихымызды насихаттау арқылы жас өрендердің бойына патриоттық тəрбие қалыптастыруымыз аса қажет, – дейді мұражай меңгерушісі
Лесбек Махмұтов. – Ел тарихындағы əрбір елеулі оқиғаларға арналған іс-шаралар мақсатына жетуде. Мəселен, ағымдағы жылы Кеңес əскерлерінің Ауған жерінен шығарылғанына 26 жыл толғаны белгілі. Осыған орай жылдағы дəстүр бойынша ардагерлерге көмек көрсетіліп, аудан орталығындағы Ауған соғысы ардагерлеріне қойылған ескерткіш жанында салтанатты жиын ұйымдастырылды. Ресми қызметкерлердің қатысуымен ардагерлерге мерекелік медальдар табысталып, ауған жерінде қаза тапқан азаматтарға құран бағышталды. Бұл іс-шара біздің мұражай алдында да жалғасын тапқан болатын. Сондай-ақ Ұлы Жеңістің 70 жылдық мерейтойы қарсаңында ардагерлер мен жас буынның қатысуымен кездесу ұйымдастырылды. Тарихтан шертілген сыр кейінгіге үлгі-насихат қой. Ендеше жастардың бойында патриоттық сезім шоғын жағуда үлкен маңызы бар мұндай жиындар мұражайымызда əлі де көп болмақ. Иə, тарихи кештер жастарға қаншама тарихи фактілерді, оқиғаларды, ерлік пен батылдықты баяндайды. Осының бəрі жас өреннің жүрегіне, ісіне, мінезіне əсер етпей қоймасы анық. Келер ұрпақ бойында рухани құндылықтарды арттыруда себі мол Тұрар Рысқұлов атындағы Түлкібас аудандық тарихи-өлкетану мұражайының жұмысы жемісті болғай. Назипа НҰРТАЕВА
АНАЛИТИКА
¦ÄIËÅÒ Как все начиналось… Наша республика вышла из рублевой зоны одной из последних стран бывшего Советского Союза. Национальная валюта Казахстана была введена в обращение 15 ноября 1993 года в соотношении 1 тенге — 500 рублей СССР. Первые деньги суверенного государства были отпечатаны старейшей английской компанией «Харрисон и сыновья». Собственная банкнотная фабрика открылась в стране уже в 1995 году. Сегодня казахстанский тенге, обладающий 18 степенями защиты, входит в число самых защищенных валют мира. В Казахстане, наряду с монетами денежного обращения, ограниченными тиражами чеканятся юбилейные и памятные монеты из сплава нейзильбер. Кассы филиалов Национального Банка РК осуществляют продажу инвестиционных монет из драгоценных металлов – золота и серебра. Казахстан имеет наиболее продвинутую банковскую систему в Центральной Азии. Американские доллары и евро можно легко обменять на тенге практически во всех банках и обменных пунктах. День ввода в обращение национальной валюты Казахстана объявлен Днем национальной валюты. 15 ноября также считается профессиональным праздником работников финансовой системы республики.
Это мы уже проходили… На пути своего развития казахстанская валюта пережила многое: и несколько волн девальвации, и инфляцию в размере 30 — 61 % в год. Первая девальвация прошла в апреле 1999 года, когда тенге обесценился на 64,6 процентов. Вторая девальвация случилась 4 февраля 2009 года. Ссылаясь на опыт девальвации 1999 года, руководство Национального банка сделало акцент на том, что другие методы поддержки национальной промышленности кроме девальвации тенге, неэффективны. В качестве одной из главных причин девальвации тенге Национальный банк назвал также необходимость сохранения золотовалютных резервов. Третья девальвация нагрянула в феврале 2014 года на фоне резкого повышения курсов евро и американского доллара по отношению ко многим валютам стран СНГ. 11 февраля 2014 года глава Национального банка объявил о девальвации тенге. В заявлении было указано, что будет установлен новый коридор колебаний курса по отношению к доллару США от нового уровня 185 тенге за доллар плюс/минус 3 тенге. Ранее курс составлял 155,5 тенге за доллар США. Четвёртая девальвация произошла в августе 2015 года после объявления Нацбанком о введении свободного курса тенге. Наиболее вероятной причиной такого шага является стремление поддержки национальной экономики на
В
15 ноября - День рождения тенге
№44 (247) 13.11.2015 жыл
Тенге! Как много в этом слове… А председатель правления Народного банка Умут Шаяхметова (и ранее не раз высказывавшаяся в пользу различных девальваций) даже сейчас считает, что тенге по-прежнему достаточно сильно переоценен для того, чтобы оказать существенную поддержку отечественным производителям: – … для сохранения конкурентоспособности нашей экономики, наверное, тенге пока еще сильный. Так, наша продукция становится
В крайне неустойчивом состоянии встречает свою очередную годовщину национальная валюта Казахстана. фоне резкого снижения курса российского рубля. Премьерминистр Карим Масимов подчеркнул, что формирование рыночного курса без участия государства создаст предпосылки для восстановления экономического роста,
повышения кредитной и инвестиционной активности, создания новых рабочих мест и снижения инфляции.
Власти надвое сказали… Из истории развития тенге, его обвальных падений и невнятных тому объяснений, извините за выражение, специалистов, можно лишь почерпнуть один вывод. Нашей экономикой и соответственно валютой управляет что угодно: курс российского рубля и американского доллара, цена на нефть и другое сырьё, экономическая ситуация в России, Китае или ЕС, решения ФРС США, даже упомянутые Ильфом и Петровым «таинственные силы гемоглобина». Попытки официальных лиц мотивировать нынешнюю девальвацию и предсказать будущее тенге также очень невнятны и становятся все более уязвимыми. Мало того, судя по последним выступлениям некоторых официальных лиц и части представителей крупного бизнеса – единая версия событий не выстроена даже в этих кругах. Наоборот, скорей наблюдается полный разброд и шатание. Короче, каждый «гнет» свою версию, кто во что горазд. Вот, например, бывший министр финансов, а ныне глава Банка развития Казахстана Болат Жамишев, в своем телевизионном интервью выдвинул довольно забавное объяснение происходящему. По его мнению, виной
стали высокие девальвационные ожидания последних полутора лет. Ну, то есть, если постоянно чего-то ждешь нехорошего, то оно, безусловно, и случается. – Девальвационные ожидания, они в стране были очень высокими, – рассуждал с экранов телевизоров Болат Бидахметович. – После девальвации в России, после девальвации валют целого ряда стран, понятно, что все предполагали, что будет девальвация… Высокие девальвационные ожидания они должны были закончиться именно девальвацией… В общем, получается сами и накаркали. И теперь, опять-таки, по словам бывшего главного финансиста страны, населению ничего не остается, как смиренно наблюдать за курсовыми пертурбациями ("В этом большом временном промежутке национальная валюта будет иметь тенденцию к ослаблению по сравнению к основным мировым валютам..."), но при этом продолжать свято верить в светлое будущее тенге: – Только по мере того как будет укрепляться доверие к национальной валюте и к ее предсказуемости. Пусть это даже будет в режиме плавающего курса, но, тем не менее, доверие, безусловно, должно быть. Только тогда может развиться, открыться рынок национальной валюты… В общем – «надейся и жди". Хотя чего, собственно, ждать, так и остается неясным.
неконкурентоспособной... В накал валютных страстей внесли свой градус представители крупного бизнеса, так называемые олигархи. – Я считаю, это спасение сегодня для экономики Казахстана, для малого и среднего бизнеса, для пищевой промышленности, для машиностроения. Это просто спасение, потому что, все должны жить в конкурентной среде… – соловьем заливался глава "Eurasian Resources Group" Александр Машкевич. Ему охотно подпевал президент ТОО "Казахмыс Холдинг" Владимир Ким, также проявивший отеческую заботу об абсолютно всем местном бизнесе: "Переход к свободно плавающему курсу тенге положительно отразится на казахстанском содержании… Я думаю, на сегодняшний день мы снова станем конкурентоспособными, как минимум…»
Кто – то теряет, а кто-то находит… Но, надо же понимать, что олигархи своего не упустят, и у них уже давно разработана своя стратегия по поводу сохранения своих миллионов. Или банкиры… Вон бедного Кайрата Келимбетова, по его же признанию, очередная девальвация по голове шарахнула прямо ночью, во время сна. Проснулся, а во дворе девальвация. И такое бывает… А если говорить о действиях бизнеса
в условиях девальвации, то их уже вполне ощутили на себе буквально все граждане страны. Первыми отреагировали магазины, торгующие импортом, что не удивительно – ведь им ведь приходится закупаться, отнюдь не за национальную валюту. Затем постепенно начали подтягиваться остальные производители и поставщики (даже те, кто, кому доллар не указ). В "интересах операторов рынка" правительство отменило регулирование цен на ходовые марки бензина, что, как уже говорилось выше, вызвало нездоровый ажиотаж на рынке и откровенное социальное напряжение в обществе. В итоге, даже по сдержанным данным департамента статистики, за последние месяцы в стране значительно подорожали хлеб, мясо, и, что особенно показательно, в очередной раз начались паническая скупка сахара, в тот же момент отреагировавшего ростом своих как оптовых, так и розничных цен. Про алюминий, медь, феррохром и всевозможные окатыши, в этих сводках, конечно же, нет ни слова. Да и в общем то народу это особо не интересно. Ведь в таких случаях как-то меньше всего думаешь о том насколько комфортно ощущают себя господа Машкевич, Ким, Миттал и иже с ними. В первую очередь приходится думать о себе и о своем завтрашнем дне. А простому народу в любой ситуации терять особо и нечего. Ему остается только относится ко всему с некой долей юмора. Кстати, анекдот в тему: Бежит мартышка по лесу и кричит: -"Кризис, кризис!". Выходит волк из кустов и спрашивает: "Ты чего орешь?" "Так ведь кризис же..." "Ну и что, я как ел мясо, так и буду есть." Бежит мартышка дальше и кричит: -"Кризис, кризис". Выходит лиса из кустов и спрашивает: "Ты чего орешь?" "Так ведь кризис же..." "Ну и что, я как носила шубу, так и буду носить." Бежит мартышка дальше молча и думает: "А чего я кричу, ведь как ходила с голым задом, так и буду ходить…».
Обманули?.. Обидно одно - правительство обещало: до конца года девальвации не будет. Поражает, как государство поступило с гражданами. Хотя опытные люди и понимали, что девальвация неизбежна, но ожидали, что правительство будет аккуратно менять курс. Однако "чудо" произошло одномоментно, да еще когда многие были в отпусках, за границей. Тенге будет уважаем только тогда, когда он станет средством накоплений и инвестиций. Тогда люди будут за него держаться. А сегодня нет интересных инструментов вложения. Даже казахстанские инвесторы бегут из тенге, так как не верят, что в стране можно во что-то вкладывать, что что-то будет
6
развиваться. Мы роняем тенге, потому что не создаем его привлекательность… Поэтому как для потребительского, так и для промышленного рынка девальвация скорее означает лишь удорожание продукции, сокращение платежеспособного спроса, предпочтение более дешевых и менее качественных товаров, замедление оборотов и падение доходности предприятий. Для экономики в целом – сокращение рабочих мест, снижение реальных доходов населения и усиление социального расслоения общества. А растущий разрыв между бедными и богатыми – крайне нежелательная и небезопасная тенденция… В общем, общая картина пока выглядит достаточно пессимистично. Но в любом случае, та самая "новая экономическая реальность", в которую приходится вживаться всем нам, рядовым казахстанцам, – уже не гипотетическая вероятность, а вполне свершившийся факт. Первые самые болевые и шоковые ощущения, конечно уже позади. А вот что впереди – большая загадка, тем более, что как видим, официальные комментарии на этот счет не только не способствуют пониманию ситуации, а скорей наоборот – напускают дополнительного туману. А значит, в истинных первопричинах и целях проведенной девальвации (как, впрочем, и угроз аналогичных, последующих), нам все-таки придется разбираться самостоятельно. Ну а уже потом, переходить ко второму извечному вопросу.
Что делать? Ответ на этот вопрос мы получили в прошлом месяце от Президента РК Нурсултана Назарбаева, который предупредил, что наступает настоящий кризис. Об этом Президент сказал на встрече с премьер-министром Каримом Масимовым. Елбасы отметил, что тяжелая экономическая ситуация видна из переговоров, которые состоялись в Китае, США и России. — Наше население должно знать текущую ситуацию, которая означает уменьшение прибыли наших предприятий, снижение доходов и возможное сокращение рабочих мест. Наступает настоящий кризис – более сильный, чем в 2007-2009 годах. В связи с этой ситуацией, Президент поручил правительству подготовить план антикризисной работы и довести его до населения. При этом Глава государства подчеркнул, нельзя допустить снижения социального самочувствия граждан. Для этого существует программа «Нурлы жол», которая сможет поддержать граждан программой занятости, обучением новым профессиям. Благодаря этому люди при необходимости получат дополнительную специальность. Вот конкретные задачи, на которых, скорее всего, чтобы выжить в трудных условиях кризиса и девальвации, должны сосредоточиться и мы, и наша власть.
Шымкент станет Лас – Вегасом!
скоре после назначения на пост главы самого южного областного центра Казахстана Габидулла Абдрахимов сделал интересное заявление. Оно случилось во время диалога с проектировщиками, представившими мэру эскизы строительства подземных и надземных переходов с эскалаторами. Правда, руководитель проектной фирмы пожаловалась новому акиму, что ее проект отвергли. "Мне возразили, мол, Лас-Вегас хотите здесь построить", - смеясь, рассказала проектировщица. Внимательно посмотрев на проект, Габидулла Абдрахимов добавил: "Шымкент должен быть лучше, чем Лас-Вегас! Народ Шымкента этого заслужил!" Как подтвердило время, аким города слов на ветер не бросает. Не прошло и двух месяцев, как он представил на суд главы Южно-Казахстанской области Бейбута Атамкулова и общественности уникальный проект Концепции развития Шымкента на 2016-2020 годы. «В предстоящие пять лет Ш ы м ке н т д ол же н т р а н с ф о рм и р о ват ь с я в современный мегаполис, комфортный для жителей и привлекательный для гостей», - таков лейтмотив продемонстрированного документа. Проект определяет главные задачи развития города на предстоящую пятилетку и охватывает все стороны жизнедеятельности Шымкента, включая вопросы ЖКХ, образования и культуры, безопасности и здравоохранения, архитектуры и градостроительства, предпринимательства. Большое внимание в Концепции уделяется развитию городской инфраструктуры. К примеру, предполагается строительство пяти очистных сооружений в присоединенных районах города, которые остановят слив канализации в городские реки Бадам и Кошкарата. Кроме того, для разгрузки магистралей города предложено соорудить пять автомобильных развязок. Важное значение аким города придал обеспечению горожан доступом к питьевой воде, системам канализации, газу, тепло и электроснабжению. Габидулла Абдрахимов считает необходимым обеспечить освещение дворов и улиц города, а также их оснащение системами видеонаблюдения. Это должно не только повысить комфорт жителей,
E-mail: adilet.media@mail.ru
Аким сказал – аким сделал
но и сделать Шымкент более безопасным местом для жизни. Кроме того, аким уделил особое внимание вопросу развития городской службы скорой помощи. «Необходимо добиваться того, чтобы бригада скорой помощи прибывала на место вызова менее, чем за 15 минут. Для этого понадобится не только приобрести дополнительный автотранспорт, но внедрить необходимые инновации в работу», - заявил глава города. В Концепции развития города говорится и о необходимости обновления городского автобусного парка, который должен быть способен качественно обслуживать потребности горожан в транспортировке. Ожидаются изменения и в школах города. В них, наряду с внедрением системы конкурсного отбора директоров, планируется создать попечительские советы, а также обеспечить родителей современной формой электронного контроля посещаемости и успеваемости детей. В целом, город Шымкент планируется развивать в качестве «умного», а значит удобного города, центра малого и среднего предпринимательства, притягательного для туристов и инвесторов. Это потребует не только изменения внешнего облика Шымкента, внедрения новых технологий, но и самое главное - преображения самих жителей. «Нам нужно сформировать в себе новый менталитет – менталитет жителей третьего казахстанского мегаполиса», - отметил Габидулла Абдрахимов. Стоит также отметить, что в планах городских властей создание нового современного жилого и делового района «Shymkent City», который должен стать прообразом будущего Шымкента. Глава области Бейбут Атамкулов дал высокую оценку представленному проекту развития. Вместе с тем, глава региона выделил ряд моментов, требующих дополнительной проработки. Первое, на что обратил внимание аким области, недостаточная изученность мирового опыта в сфере развития городов. «Необходимо учитывать индикаторы мировых рейтингов глобальной конкурентоспособности ВЭФ, «Doing Business»,
что обеспечит вхождение Казахстана в тридцатку наиболее конкурентоспособных стран мира»,подчеркнул Бейбут Атамкулов. Кроме того, было отмечено отсутствие комплексного плана развития частного жилого сектора. При отсутствии особого внимания к данному вопросу, по мнению главы региона, частные жилые массивы станут сдерживающим фактором для развития города. Также требуется комплексное решение вопроса ЖКХ. В данной сфере необходимо совершенствование системы оказания коммунальных услуг, которая пока не соответствует требованиям, предъявляемым к современным городам. Четвертым пунктом стало принятие мер по энергосбережению, улучшению экологической обстановки и развитию элементов «зеленой» экономики. В числе предложенных мер: установка солнечных аккумуляторов на крышах жилых домов, развитие велосипедной инфраструктуры,
продолжение перехода на энергосберегающие лампы освещений улиц и пр. Важным вопросом остается безработица. «Решением может выступить разработка карты МСБ. Здесь надо изучить опыт развитых городов мира и СНГ»,- отметил глава региона. Кроме того он подчеркнул, что работа должна основываться на создании наилучших условий для будущих поколений и стратегия работы должна быть нацелена на 20-30 летний рубеж по развитию агломерации города. Важно отметить, что Глава государства Нурсултан Назарбаев в рамках рабочей поездки в ЮКО заявил, что Шымкент имеет потенциал стать третьим по величине мегаполисом в Казахстане. Габидулла Абдрахимов отметил, что важно не только строить и менять облик города, но и воспитывать самих горожан. Надо развивать в людях менталитет жителей третьего казахстанского мегаполиса.
Аким области Бейбут Атамкулов поддержал его, добавив, что необходимо массово вовлекать горожан в процесс развития Шымкента, чтобы люди понимали важность участия в этом процессе. А для этого решено разработать механизмы мотивации горожан. Кроме того, руководитель региона предложил выстраивать работу таким способом, чтобы можно было планировать и действовать на 20-30 лет вперед, а акимам не приходилось все начинать сначала. Концепция разработана на основе всестороннего анализа проблем и перспектив развития города Шымкента. Его разработке предшествовали встречи градоначальника с различными группами населения, проведение экспертных интервью и комплексного социологического исследования. Это позволило разработчикам концепции учесть мнения жителей города, сформировать более объективную картину проблем Шымкента, рассмотреть различные пути их решения.
Страницу подготовил Анвар ГАРИФ, фото из Интернета
«Зəуреш» əнінің беймəлім тарихына ойда-жоқта кез болдым
ТАНЫМ
¦ÄIËÅÒ
АЛҒЫСӨЗ ОРНЫНА Илья Жақанов – қаламы қарымды жазушы, музыка зерттеушісі, көрнекті ғалым. Қазақ өнерінің зерттеушісі ретінде ол кісінің Қазақстанда шарламаған аймағы, анықтамаған халық композиторлары мен халық әншілері жоқ. Қазақ теледидарының музыкалық редакциясында жұмыс істеген жылдары ол кісінің телехабарлары Біржан сал, Ақан сері, Мұхит, Үкілі Ыбырай, Естай, Әсет, Кенен, Мәди сияқты ән өнерінің жұлдыздарына арналды. Сол жылдары халық арасында музыкалық фольклорды зерттеумен айналысып, Сүгір, Ақбала, Әлшекей, Қайыпназар, Қалдыбек, Төлеген Момбеков, Генерал Асқаров, Мәкен Тұрлығұлқызы сияқты әнші-күйшілер туралы қомақты еңбектерді жариялады. Бесаспап ғалымның, зерттеушінің, жазушының қаламынан «Қайта оралған ән»» (1968), «Қош бол, вальс!» (1968), «Екі жирен» (1971), «Бірінші концерт» (1979), «Махаббат вальсі» (1983), «Аққулар қонған айдын көл» (1988), «Аққу әні» (2006), «Зәуреш» (2012) атты шығармалары әдебиет пен өнерді құрметтейтін қалың көпшіліктің сүйікті кітаптарына айналды. Илья Жақановтың шығармашылық әлемі аса кең: Ол – тамаша қаламгер жазушы, шебер драматург, ел ішін ерінбейжалықпай шарлап халық әндері мен әншілер туралы дерек іздеуші фольклоршы, саяхатшы – ғалым, қазақ радио пьесасы атты өнер саласының негізін салушы, халық композиторлары мен халық әншілері туралы телехабарлар жүргізудің майталман шебері. Сөз соңында айтарымыз: Илья Жақановтың «Зәуреш», «Аққу әні», «Ықылас», «Қайта оралған ән», «Махаббат вальсі» және т.б шығармаларын республиканың жоғары оқу орындары мен арнаулы оқу орындарында мұғалімдік мамандықта оқитын барлық студенттерге оқып үйренетін құрал ретінде ұсыну қажет деп санаймын. Әсіресе бұл еңбектер қазақ тілі мен әдебиеті, журналистика, тарих, музыка және өнер мамандығы студенттерінің үстел үстіндегі ең бірінші кітаптарына айналуы қажет. Себебі бұл еңбектерде жас педагогтар мен ғалымдар үйренуге қажетті нәрселердің бәрі бар. Илья шығармаларының ғажап тілі, ғалымның зерттеу әдістері мен аса мол ғылыми деректері болашақ мамандар үшін таптырмайтын құндылықтар болып табылады. (Ш.Нағимовтың «Қазақ өнерінің жанашыры» атты мақаласынан үзінді).
Пенденің басына түсетін жазмыш ісі дерлік қасіреттің ең ауыры – бауыр еті баласынан айырылған зардан артық зар жоқ. Ол шердің не екенін «Зəуреш» əніндегі қайғыны бастан кешкен жан ғана біледі… «Зəуреш» əні – азалы реквием. Əлі есімде, бүгіндері Ақтөбе қаласында Құдайберген Жұбанов атындағы университетте істейтін белгілі тіл маманы Есет Жұбанов 1967 жылдың жаз айында «Қозы Көрпеш – Баян Сұлу» эпосының тілі» деген тақырыпта кандидаттық диссертация қорғады. Соның ертеңінде бір тымырсық кеште академиктер – Смет Кеңесбаев, Мəулен Балақаев, Ғайниден Мұсабаев, профессор Мəлік Ғабдуллин бастаған бір топ еңселі ғалымдар Есеттің екі бөлмелі шағын үйінде отырыс жасады. Есетпен жақын араласып жүргендіктен осы көшелі жиында біз Өмірзақ Айтбаев (қазір филология ғылымының докторы, профессор) екеуіміз үлкен кісілерге қызмет көрсеттік. Сері көңілді Смет ақсақал Өмірзаққа ауық-ауық əн салдырды. Əзіл-қалжың жүріп жатты. Дастархан дуы қыза бергенде академик Ахмет Қуанұлы Жұбанов келді. Отырғандар орындарынан өре түрегеліп, Ахаңды төрге шығарды. Бұл кісінің аты жаман науқасқа шалдыққанын білетін едім. Енді, міне, бұрын да қаршығадай ғана қағылез жан əбден меңдеген дерттен құр сүлдесі қалған. Көзі шүңірейе тереңдеп, екі жағы суалып, қарлығаштың қанатындай жұп-жұқа еріні кезеріп, екі білегінің терісі салбырап, еттен арылған. Қимылы мүлде баяу. Самарқау. Селқос. Осы жағдайын іштей сезіп отырған зиялы топ бəйек бола қозғалақтап, алдына бас тартып, іле-шала сөз берді. Ахаң: – Бүгін біздің Естай бəйгіден келді. Ол сіздердің арқаларыңыз. Естайдың ғалым болатын жөні бар. Еңбегін жалғастыра берсін. Сіздерге алланың рахымы жаусын,– деп академиктерге бас иіп, ізет білдірді. Көп ұзамай үзіліс болды. Біз Өмірзақ екеуіміз Ахаңды екі жағынан қолтықтап, тысқа алып шықтық. Лүп еткен леп жоқ. Тыптыныш мүлгіген қапырық кеш. Қонақтар екеу-үшеуден бөлініп, өздіөзі сөйлесіп тұрды. Мен Ахаңның қасынан кете алмадым. Ахаң үнсіз. Бірдеме деп тіл қату қиын. Қалжау тартқан. Жеңіл күрсінеді. Соның өзінде мөлдіреген бір бекзат. Бір кезде анадай жерде біреулермен сөйлесіп тұрған Мəлік Ғабдуллин бізді көре салып: – О, Аха, – деп үйіріле кеп Ахаңды жайлап қана құшақтай алды, – құдай қаласа жазылып кетесіз, реңіңіз жақсы. Кеше радиодан бір музыкалы əңгіме еріліп, онда «Зəуреш» əнін Леонид Шаргородскийге тапсырып, оркестрге қалай түсірткеніңізді келістіріп тұрып айтты. Мұхит та түпсіз терең бір əлем екен. Оны жанжүрегімен сезінген Шаргородскийдің да атасына мың да бір рахмет. «Зəурешті» тыңдағанда Абайдың «Елсіз жер тұрғандай бір хаққа мүлгіп» деген сөзі еске түсіп, тұңғиық ойға беріліп, одан зорға арылдым. «Зəуреш» хикаясын Əнуарбек Байжанбаев та бар жанын салып оқыды. Япырай, бұл «Зəуреш» ең ауыр дейтін «Топан» сияқты күйлерден де ауыр реквием екен ғой. Мəлік Ғабдуллиннің бұл сөзіне разы болғандай Ахаң жай ғана бас изеп, бірдеме дегісі келді де, бірақ, үндемеді. Біраз тұнжырады. Сəлден соң: – Ана бір жылдары Күлəш… Мұқан Төлебаев… Мұқтар Əуезов… Қаныш Сəтбаев… ой, құдай-ай, бəрі де кетті-ау… Сонда солардың ең соңғы азалы сəтінде осы «Зəуреш» зар төкті. Сонау қырық екінші жылдың аяғында оркестрге бас дирижер боп Леонид Шаргородский келді. Ол біздің
оркестрмен бұрыннан тығыз байланыста еді. Мен алғаш рет оркестрге «Жиырма бес», «Екі жирен», «Қараторғай» əндерін Брусиловский, Зильбер, Хамидилерге беріп оркестровка жасаттым. Ал, өзім «Айдидай», «Жанбота», «Зəуреш» əндерінің партитурасын жаздым. Осы əндердің ішінде Леонид Шаргородский «Зəурешке» таңғалды да жүрді. Тағы бір дирижеріміз Сергей Шабельский де «Зəурешті» жиі-жиі тыңдады. Оларға біздің Латекең… Хамиди қосылып, «Зəуреш» төңірегінде ұзақ философия толғайды. Сондай бір күндері Леонид Шаргородский: «Дүниеде Моцарттың «Реквиемінен» асқан не бар деуші едік. Бетховеннің де жан күйзелтетін қайғылы музыкасы жеткілікті ғой. Соның бəрін ойлағанда «Зəурештің» шері басым екен. Бұл əн ғой. Бар болғаны əн… ал, оркестрде ол – азалы симфония!» деді. Мен тұрып оған: «Олай болса «Зəурешті» сол симфониялық толғауға түсіріп көріңізші» деп тілек еттім. Көп ұзамай ол əн «Зəурешті» аспаптық шығарма табиғаты қалпында жүрек сыздата жазып шықты. Е, Мəлік інім… Мəлікжан, мен өз реквиемімді осылайша жасаттым, - деді. Мəлік: – Аха… Аха… – деп дір-дір ете кемсеңдеп, не істерін білмеді… Келер жылы – 1968 жылдың маусым айының бірінші жұлдызында Алматы жұртшылығының жер қайысқан азалы қауымы Абай атындағы опера жəне балет театрының даладай кең фойесінде академик Ахмет Қуанұлы Жұбановпен соңғы рет қоштасып тұрып, «Зəурештің» азалы зарымен көз жастарын көлдетті. «Зəуреш»… Ел жүрегінде «Зəуреш» хикаясы қилы-қилы сыр болып айтылып жатады. Соның бəрі түрлене құбылып кеп, Ахмет Жұбанов жазған тарихқа тоқтайды. Ол көбіне Орал мен Ақтөбе жағында сақталған əңгімелер. Басқа жерлерге оның сарыны ғана жетеді. Лақап…долбар…жорамал…тіпті, көршілес жатқан Атырау елі «Зəурештің» жайын ақтөбеліктердей жақсы біле бермейді. Оған көзім анық жетті. 1995 жылдың тамыз-қыркүйек айларында ақтөбеліктер өздерінің бір сүйікті арысы – көрнекті ақын Қуандық Шаңғытбаевтың жетпіс жылдық тойын тойлап, елді аралатты. Ақынның желеуін көтерген бір топ Алматылық серіктері боп біз де сол бір естен кетпес жақсы күндердің қадірін бірге көрдік. Сол сапарда мен жылдар бойы алаңдатқан «Зəуреш» əнінің беймəлім тарихына ойда-жоқта кез болдым. Дəл осы жерде сол бір сəтті өзімнен гөрі бізбен сапарлас боп бірге жүрген белгілі тарихшы, профессор Төреғали Қаратаевтың баяндағанын жөн көріп, оның «Қазақ əдебиеті» газетінде (1997 жыл, 15 көкек) жарияланған «Мұхитқа əн шығартқан Зəуреш – кім?» атты мақаласынан мынадай бір үзіндіні алға тартқым келеді: «…Ырғыз ауданында бірер күн болып, енді Шалқарға қарай аттанар алдындағы қоштасу рəсіміне «қолымызда өскен Қуандығымызды шығарып саламыз» деп, бір-екі көне көз қария да келген екен. Дастархан басында əлгі қарияның біреуі (əттеген-ай, аты есімде қалмапты!) осы өңірде ертелікеш өмір кешкен тұлғалар туралы əңгімелеп отырды да: «Мұхит əнге қосқан Зəурештің сүйегі де осы Ырғыз іргесінде жатыр» деп қалғаны. Илья елең етіп: – Бейітін көрсете аласыз ба? – деді. – Көрсетем, машинаға он бес–жиырма минут жер, – деп қария келісе кетті. Ильяның: – Ал, қане, менімен бірге қайсың барасың? – деуі мұң екен, мен орнымнан атып тұрдым.»
E-mail: adilet.media@mail.ru
№44 (247) 13.11.2015 жыл
əрекеттері үшін қуғындалған. Мұса Сейдалин – Бірінші дүниежүзілік соғыс кезінде майдандағы қазақтарға көмектесу үшін Минскіге дейін барған. Ол 1917 жылы Москвада Нəзір Төреқұловпен бірге оқыған. Міне, алты Сейдалин. Мені ойландырған жай – Ырғызда осы Сейдалиндердің қайсысы судья боп қызмет етті? Мен осы беймаза сауалмен ізденіске түстім. Егер тəңір иіп, осы Сейдалиндердің бірі Ырғызда анық қызмет етті деген дерекке кез болсам, ол, сөз жоқ, Зəурештің күйеуі! Профессор Төреғали Қаратаев зерттеген еңбектердің бəріне үңілдім. Ол жарқыратып көрсеткен Сейдалиндердің бірі асыл Зəурештің құдай қосқан қосағы боп шықса, аты аңызға айналған əн кейіпкерінің бір тылсым сыры ашылар еді. Сейдалин… Зəуреш… Мен 1999 жылдың желтоқсанынан бастап Көкшетауда Шоқан Уəлиханов атындағы университетте «Сал, Серілер мектебін» ашып, студенттерді халық музыкасына баулу мақсатында
атпен 1775 жылдың қыркүйегінен 1776 жылдың көктеміне дейін патша өкіметінің зəресін алып, есін шығарған қозғалыс жүргізгенде əкелі-балалы Досалы, Сейдалы сұлтандар осы сұрапыл оқиғалардың ішінде болған. Сол кездерде Сапардың жасы жиырма екіде екен. Күйеуін қалмақтар өлтірген. Одан кейін ол əменгерлік жолмен қайнысы Жанболатқа тиген. Сапар – «Невидимканың» (бұл қозғалыс жайында патшаға берілген рапорттардың бəрінде оның жетекшісі ылғи осылай аталған) дəл өзі. Ол «Пугачевті өлтірілген жоқ, тірі» деп жариялап, оның Уфада бір себептермен бөгеліп жатқанын, біраздан кейін көп күшпен Еділден өтіп, Орынбор губерниясына қайта келетінін жария ғып, Тама, Табындардың патша өкіметіне қарсы көтерілген қолын он мыңға жеткізген. Патша өкіметі сол бір шақтарда Башқұрттарды қазақтарға қарсы дүркін-дүркін айдап салып, қырқыстыра берген. «Невидимканың» қозғалысына жел беріп, осы ескі егесті
бір қызықты тірлікті бастап едім. Бұған студенттердің ықыласы ерекше болды. Мен оларға анда-санда келіп, əнге арналған əңгіме–концерттер өткізіп жүрдім. Ал, 2000 жылдың қыс айларында тағы бір келген сапарымда университеттің ректоры физика ғылымының докторы, профессор Абай Айтмұхамбетовтың ғалым ұлы Айдармен таныстым. Ол Қостанайдағы Ахмет Байтұрсынов атындағы университетте оқытушы екен. Əңгімелесе келе уыздай жап-жас жігіттің қазақ тарихының бізге беймəлім сырларына қанық білімпаз екеніне тəнті боп, ол тапқан деректерді қазбалап сұрай бердім. Ол қазақстандағы алғашқы халық ағарту ісінің тарихы қалай басталғанын зерттеп жүріп, көп материалдарға жолыққан. Соның бірінде – Əлмұхамед Сейдалин жөнінде: «В 1876 г. приказом по Министерству юстиции Сейдалин переведен на должность уездного судьи в Иргизский уезд» деген сөзді қаз-қалпында айтып отырмын» деді. Мен Айдардың осы сөзін ұстай алдым. Сөйттім де оған Зəурештің хикаясын шерттім. «Ел жүрегінде сақталған əңгімелерде ол Сейдалин Ырғызда бір-ақ жыл судья боп істеген» дедім. Ол бұл уəжді бас изей қоштап: «Мен тапқан деректерде де Əлмұхамед Сейдалин Ырғызда бірақ жыл қызмет еткен. Ол туралы жазған мақалам бар» деді. Ақыры бірекі күннен кейін сол мақала менің қолыма тиді. Оны бастан-аяқ оқып шыққанда Ырғыздықтар ардақтап сөз еткен Зəурештің күйеуі – осы Əлмұхамед Сейдалин деген ойға нық тоқтадым. Əлмұхамед Күнтөреұлы Сейдалин! Ол кім болған? Енді осы сауалға сəуле түсіріп, шырай таратып көрейін. Əлмұхамед Сейдалиннің нəсілі Төре тұқымынан. Өз əкесі – Күнтөре. Ұлы атасы – Сейдалы сұлтан. Ол – Досалы сұлтанның баласы. Бұл əулеттің қым-қиғаш тарихы бар. Əкелібалалы Досалы, Сейдалы сұлтандар кезінде (1773-1775 жж.) Пугачев дүрбелеңінде біресе патша өкіметінің отаршылдық саясатына қарсы болса, Пугачев бүліншілігі қанды қырғынмен басылғанда олар патша жағына шығып, екі жақты саясат ұстап бұлтақтап баққан. Олар Қобда мен Елек өзендерінің жағасын жайлаған Тама, Табын руларының екі мың түтінін басқарған. Пугачев көтерілісінен кейін дəл осы екі рудың ішінен заты Табын, Мəтен деген кісінің қызы Сапар «Невидимка», «Куктемир», «Светая» деген жасырын
өз мақсатына пайдаланған Досалы, Сейдалы көршілес Башқұрт ауылдарын көріне-көзге талап, шекара жанжалын ушықтырған. Олар түптеп келгенде Сапар бастаған халық қозғалысына шын ниетті болмаған. Сол себепті халық та оларды жек көрген. Міне, бұтағы мол сұлтан əулеті – Сейдалиндердің арғы бір тарихы осылай шертіледі. Енді Күнтөреұлы Əлмұхамед Сейдалиннің өміріне көз жіберіп көрейік. Ол Орынбордағы Неплюев Кадет корпусын бітірген. Неплюев Кадет корпусы Орынборда 1825 жылы қаңтар айының екінші жұлдызында əскери училище боп ашылған. Кейін 1844 жылы ол Неплюев Кадет корпусы болып қайта құрылды. Мұнда негізінен дворяндардың балалары оқыды. Қазақ балалары көп қабылданбады. Корпуста – Европалық жəне Азиялық эскадрон деп аталған екі бөлім жұмыс істеді. Заң бойынша мұнда қазақтың байлары мен старшындарының отыз баласы оқуға тиіс болған. Келе-келе патша өкіметі қазақтардың оқу оқып, білім алып санасының оянуынан қауіптене бастап, сол отыз балаға берілетін стипендияны қысқартып тастаған соң қазақ балаларының оқуға түсуі сирейді. Əлмұхамед Сейдалин дəл осындай бір қысталаң шақта оқиды. Сол кездерде оның тұрмыс халі қандай болғандығы жөнінде дерек жоқ. Бірақ, қалтасы мығым балалармен бірге түскендігі аян. Ол жөнінде енді Айдар Айтмұхамбетовтың «Султан Сейдалин – выпускник Неплюевского Кадетского корпуса» атты мақаласынан бірнеше үзінді келтірейін: …Точная дата его рождения не известна, вероятно, он родился в конце 30-х годов Х1Х века. Именно тогда в 30-40 гг. Х1Х века Оренбурге начинает функционировать военное училище, вскоре преобразованное в корпус. …Как и все казахи, Сейдалин учился в азиатском эскадроне военного корпуса. По окончании корпуса дети султанов с хорошей успеваемостью получали звание сотника, с плохой успеваемостью – хорунжего. Сейдалин по окончаний курса наук высочайшим приказом производится в прапорщики в Оренбургкий 4линейный батальон. В ноябре 1855г. его командировали к начальнику 23-ей пеходной дивизии с заселением батальон. Так начинается военная служба Сейдалина. 26 марта 1856г.
Зәуреш Илья ЖАҚАНОВ
Профессор Төреғали Қаратаевтың баяндағанындай біз іле-шала даланың кедір-бұдыр жолымен шоқырақтата тартып, Ырғыз өзенінің оң жақ бетіндегі қалың ескі қорымға жеттік. Жергілікті ел оны «Зират» деп атайды. Зираттың орта тұсында төңкерілген тақиядай боп топырағы теңіз тұнбасы сияқты сұрғылт жұмсақ төбенің бетінде бірнеше балбал тастарды көрдік. Бізді бастап əкелген қария əр тасқа зер сала үңіліп, кейбіреуінің бедерін саусағымен сипап, ойлана аралап бір əсем өрнекті ескерткішке қарап тұрып: – Міне, шіркін Зəурештің жатқан жері. Құлпытасы. Жаның жаннатта болғыр, Зəуреш, – деп қолы қалтырап толқып кетті, – Зəурештің күйеуі Сейдалин де осында жерленген. Зəурештің құлпытасы… Зəуреш жайында Ахмет Жұбановтан бастап қанша адам қалам тербеді. Соның бірде-бірі Зəурештің Ырғыз топырағында жаны жай тапқанын жазған жоқ еді. Себебі, олар Зəурештің қайда жатқанын білмеген болу керек. Зəурештің құлпытасы жартысына дейін жерге батқан. Түсі күңгірт тартқан. О баста бозғылт болғанға ұқсайды. Жауын мен желдің əсерінен бастапқы сыны бұзылыңқырап, біраз мүжіліпті де. Күншығыс жаққа қараған бетіндегі ирелеңдеген арабша жазуды оқу мүмкін емес. Əуелгі кезде ол жазуды ойып жазыпты. Жырым-жырым болған бедерінің іздері ғана тұр. Қасымыздағы қария: – Біздің Ырғыз жұрты осы бейітті «Зəурештікі» дейді. Ол – үлкендерден қалған сөз. Сіздерден бұрын да бұл қорымға сырттан келген талай қонақтар əдейі бұрылып, құран оқып, суретке түсіріп алып кетіп жүрді. Соңғы бір жылдарда Зəурешті іздеушілер мүлде тыйылды. Бұрынғылардан естіген сөзіміз – Зəурештің күйеуі Сейдалин деген бір зиялы адам деседі, – деді. Бізбен бірге жүрген тағы бір кісі: – Зəурештің күйеуі – сол Сейдалин – осы Ырғызда мировой судья болыпты, – деген сөзді мен де үлкендерден талай рет естідім, – деп ана кісінің сөзін бас изей қуаттады. Біз Зəурешке, басқа да аруақтарға арнап дұға оқыдық. Ел текке сөйлемейді. Біледі. Жол үстінде біз əр қайсымыз өз ойымызбен өзіміз боп, машина үстінде үнсіз мүлгідік. Мен Сейдалин деген есімді іштей қайталай бердім. Оны көбіне соңғы жылдары əртүрлі басылымдарда жарияланған тарихшылардың зерттеу еңбектерінен көзім шалғаны бар-ды. Бірақ, ол Сейдалиндердің Зəурешке қатысы бары еш қаперіме келген жоқ. Енді, міне, Зəурештің осы бір дерегі Алматыға келген соң да көп алаңдатты. Сөйтіп жүргенде профессор Төреғали Қаратаевтың жаңа əлгінде үзіндісін келтірген мақаласы жарық көрді. Ол мақаланың қызықтығы сол – бір Сейдалин емес, алты Сейдалиннің бар екендігін аян етті. Олар 1882 жылы Қазан университетінің заң факультетін бітірген (атыжөні белгісіз) Сейдалин; Əлмұхамед Күнтөреұлы Сейдалин – Төре тұқымы. 1860 жылы Петербургке барған. Орынбор сұлтандарына тілмаш болған. Оның сол сапарын Шоқан əкесіне жазған хатында (1860 жыл 9 тамыз) айтатыны бар. Т.А. Сейдалин (1837-1919 жж.). Төре тұқымы. Ол Əлмұхамед Сейдалиннің туысы болу керек. Торғай өңірінің егін шаруашылығын зерттеп, «О развитии хлебопашества по бассейну реки Тургая» деген тақырыпта еңбек жазған. Жанша Сейдалин (1877-1923жж.). Əлмұхамед Сейдалиннің баласы. Петербург университетінің заң факультетін 1904 жылы бітірген. Орынбор губерниясына қарайтын Троицк қаласында адвокат боп істеген. Алаш партиясын жақтамаған. Жанайдар Сейдалин – бірінші орыс революциясы кезінде кадеттер шығарған «Речь» газетіне мақалалар жазған. Оны Əлихан Бөкейханов ерекше қадір тұтқан. Ол саяси
7
Сейдалина назначают в ведомство Областного Правления Оренбургскими казахами с «состоянием по армейской пехоте» свидетельствует, что Сейдалин числился на новом месте как офицер императорской армии. … В 1857г. Сейдалин командирован в Санкт-Петербург для «нахождения при Бухарском посольстве». … Социальное происхождение, изысканная воспитанность, светские манеры, образованность, знание языка и восточной культуры сделали его весьма удобным человеком при Бухарском посольстве. В качестве вознаграждения за усердную службу Сейдалин удостаивается денежной премии от правительства «единовременно из кибиточного с киргизов сбора 300 руб. серебром». … 22 сентября 1858г. Высочайшим приказом по военному ведомству Сейдалин «зачислен по армейской кавалерии с оставлением при Областном правлении». Перевод по военному ведомству свидетельствует, что Сейдалин продолжал числиться в качестве кадрового офицера в вооруженных структурах. В то же время за отличную службу Сейдалин произведен в подпоручики, т.е. официально удостаивается офицерского звания, так необходимого ему дальнейшей военной карьеры. Əлмұхамед Сейдалиннің император əскерінің офицері ретінде өрлеуі өте тез болған. Орынбор өлкесінде оқыған қазақ жастарының арасында орыс тілін, жəне шығыс халықтарының тілдері, атап айтқанда, араб, парсы, түркмен, сондай-ақ, өзбек тілін өте жетік білетін мұндай жан-жақты білімді, əрі жоғары мəдениетті қызметкерді табу қиын еді. Патша өкіметінің Шығысқа, Орта Азияға дəмесі бірте-бірте күшейіп бара жатты. Сол мақсатын жүзеге асыру үшін Сейдалиндердей əскери адамға жағдай жасауы заңды да. Он тоғызыншы ғасырдың елуінші жылдарының аяғында араны ашылған Россияның Орта Азия мемлекеттерімен шарпысуы басталып, жаңа жерлерді иемденіп, жыландай жылжып, ілгерілей берді. Олар Қазақстандағы бекіністеріне сенді. Оны одан сайын күшейте түсті. Олардың ұшы-қиыры жоқ елсіз далада, аңызақты шөлде, бораған құм ішінде жүріп-тұруы, соғысуы өте қиын еді. Жəне Россияның бұл басқыншылық əрекетіне бас имеген жергілікті ел партизандық күрес жүргізді. Міне, осындай жағдайда бұл елдердің мəн-жайын білетін əскери адамдар ауадай қажет екендігі сол бір аласапыран кезеңде керемет сезілді. Жоғарыда келтірілген мақаладан тағы бір үзінді: … В таком же положении находилась Аральская флотилия, куда и была направлена военная экспедиция, в составе которой находился Сейдалин. В результате ему «за усердные труды и старания в доставлении к начальнику Аральской флотилии посланных вещей и денег 15 тыс. руб. изъявлена благодарность от Оренбургского и Самарского генерал-губернатора». Сол кездерде Россияның көкейін тескен бір жер – Қоңырат еді. Ол жерді атамзаманнан Түркменнің жауынгер рулары жайлайтын-ды. Амударияның жайқалған жағасы ғой, ол. Оған Хиуа мен Қоқан хандығы да ертеден қызығатын-ды. Россияның əскери экспедициясы бұрын бұл аймаққа алғаш рет ауыз салып көргенде ит рəсуа боп жеңіліп қайтқан-ды. Олар өткендегі осы сəтсіз əрекеттерінен қорытынды шығарып, жан-жақты дайындалып, тағы да жорық бастайды. Біз сүйеніп отырған мақаланың ендігі бір тұсында Сейдалинді осындай əскери экспедицияның құрамында көреміз: …Летом 1859г. Сейдалин вновь принимает участие в средно– азиатской экспедиции на побережье Амударьи. …Однако и в этот раз Сейдалин зарекомендовал себя с лучшей стороны и за проявленное усердие удостаивается награды единовременного полугодового оклада жалованием в 160 руб. серебром. Император əскерінің талантты, іскер, білімді офицері Сейдалин осы екі əскери экспедиция сəтті аяқталған соң Петербургке шақыртылып алынады. Əскери қызметте оның жұлдызы ерекше жарқырап, алдынан небір үміт сəулесі көрініп еді. Бірақ, осыдан бастап ол енді азаматтық қызметтерге ауыстырылады. Біз тілге тиек етіп, əр жерінен үзіп-үзіп алып, мысал келтіріп отырған мақаланың дəлдігі, құндылығы сондай – ол Сейдалиндей ірі тұлғаның бұрынсоңды ашылмаған өмірбаянын, оның өзімен замандас Шоқан Уəлиханов, Ыбырай Алтынсарин, Мұхамедсалық Бабажанов сияқты озық ойлы, өрелі бітім – болмысын енді-енді танып білуге құштар ететін өте... өте маңызды еңбек. Сол себепті оған тағы да бір үңіліп қарайық: …В Петербурге в 1860 г. Сейдалин оказался задействованным при казахской депутации, прибывшей для «представления к Высочайшему Двору», в качестве переводчика. За что всемилостивейше был награжден единовременным годовым окладом жалования в 320 руб. (Жалғасы бар).
Дəніккеннен əдетте құныққан жаман, Құныққаннан шамасын ұмытқан жаман
МƏСЕЛЕ
сами). Пить - не пью (уносят сами). Вредных привычек нет, не вредных - тоже. Согласен на вакансию акима города, района,
маңдайшасындағы ұран сөзіне қараңыз: «Шенеунік, əкім! Бəрін біл: Жемқорлық – аса ауыр зіл!». Бұл не деген ұран? Не дегені сол – бүкіл шенеуніктер мен əкімдерді топас, жемқор етіп көрсетіп тұрған жоқ па? Ə.Əссанди бұрынғы əдетімен, бұрын да жарық көрген «Ищу работу!» деген жаппай қаралауын жаңа газетінің 1-бетіне тағы жариялапты. Бұл жаңа айтылған «концепция» деген пікірімізді расқа шығарады емес пе? Жуас түйелерді жүндеп əбден дəніккен Ə.Əссанди бұл өзіне қатты ұнайтын мақаласында мəслихат хатшысынан бастап Президентке дейін, Президентті қоса кекетіпмұқатады. «Барлық мəселені білім де, білік те, тəжірибе де, мамандық та, адалдық та емес, тек қана пара шешеді» деген ойды барынша шегелейді. Бір қызығы осы мақалада елдегі жоғары лауазымды қызметтердің барлығы аталады. Жалғыз ғана прокурор тізімге
Суреттер «Факт-Ақиқат» газетінің 1-бетінде (№3, 2015 ж.) жарияланған
№44 (247) 13.11.2015 жыл
8
Ендігі кезекте газеттің атауына көз тоқтатып байқайық: «Жемқорлыққорлық». «Қорлық» сөзі екінші қатарда, көлеңкеде тұр, сондықтан оқылмайды, əріптері «жемқорлық» сөзінің тасасында қалған. Соның салдарынан
Суреттер Ə.Əссандидің əлеуметтік желідегі жеке парақшасынан алынды
Өлексеге құныққан қарсақ құлағымен ін қазады. Шама-шарқын ұмытқан Әсет сыпырғымен сын жазады
Газет те, сайт та, жалпы қалың көпшілікке хабар тарататын кез келген ақпарат көзін бүкіл əлем идеологиялық қару деп біледі. Ал осы идеологиялық қару Оңтүстікте кейбір шала сауатты, пиғылы таза емес адамдардың күнкөріс көзіне, басқаларды қорқытыпүркіту жəне жала жабу мен күйе жағу ошағына айналып отыр. Мысалы, Шымкентте тұратын Ə. Əссанди деген не кəсіби журналист мамандығы, не жоғары білімі болмаса да түрлі редакцияларда жұмыс істеп, жекеменшік газетін шығарып, елдің мазасын қашыратын өтірік пен өсекті қардай боратып келеді. Өзі шығарған газеттеріне «Біз Президенттің саясатын қолдаймыз!» деп, айқайлатып жазып қояды да, сол газеттің өзінде Елбасы жүргізіп отырған саясатты жоққа шығаруға тырысады. Сөзімізге бірер мысал келтірейік. Ə. Əссанди «Факт-Ақиқат» республикалық газетінің Бас редакторы болып отырған аз уақыт ішінде көп нəрсені бүлдіріп кетті. Мысалы, аталған газеттің 2015 жылғы 17 тамыздағы 3-нөмірінде 1-бетке Елбасы Н.Назарбаевтың Бас мүфти Е.Маямеровты қабылдап отырған суретін береді. Бірақ суретке ешқандай түсінік жоқ. Суреттің астына ірі-ірі əріптермен «Ынтымағымызға іріткі салушылар кімдер?» деп жазып, «Жалғасы 7-бетте» дегенді сүйкей салады. Шындығында жалғасы 3-бетте. Алайда осы 3-бетті түгел алып жатқан мақаланың Елбасы Н.Назарбаев пен Бас Муфти Е.Маямеровке қатысы шамалы, материал «ҚазақстанZАМАN» газетінен көшіріп алынған. Қысқасы, Бас редактор бұл арада Елбасы мен дінбасының суретін əлдебір мақалаға иллюстрация ретінде пайдаланған. Елбасының беделі мен абыройына жүрдім-бардым қараған. Ол ол ма, 1-беттегі Елбасы суретінің алдына өзінің (Бас редактордың) суретін беріп, өзін Елбасыдан жоғары қояды. Бұл қандай əдепсіздік? Бас редактордың өзі шығарып отырған газетте өзін-өзі құттықтауы да бізді ойға қалдырып отыр. Қазақта «Өзін-өзі мақтаған өгіз тентек» деген сөз бар. Өзін-өзі құттықтайтындар туралы ештеңе жоқ. Демек ондай əдепсіздер бұрын-соңды болмаған ғой.
Бұл орайда Əссанди біріншілікті ешкімге бермей тұр. «Өзін-өзі құттықтаған өгіз тентек» дейміз бе? Е, жоқ, еті де, еңбегі де адал жануарды ондай теңеуге қимаймыз. Ең таңданарлығы – Елбасын көрер көзге төмендетіп, екінші планға сырғытып отырған осы нөмірде (3-бет) ОҚО Прокурорының орынбасары Ə.Қожахметовтың «Індетпен күрес – міндет» атты бір бет мақаласы жарияланған. Демек аталған газеттің бұл нөмірі Ə.Қожахметовтың қолына тиді. Басқаша айтқанда, Елбасының абырой-беделіне нұқсан келтіретін бассыздық прокуратураның көз алдында жасалып отыр. Жалғыз Ə.Қожахметов емес, «Факт-Ақиқат» газетінің келесі біріктірілген 5-6нөмірінде прокуратураның білдей тоғыз материалы жарияланыпты. Сонда бұл өзі облыстық прокуратураның органы ма? Жалпы осы орайда «Біздің прокуратура қайда қарап отыр, өз материалдарын қандай газетте, қандай оймен жариялап отыр?» деген ой туындайды. Себебі осы аталған 5-6-нөмірде Еліміздің əкімшілік жүйесін ешқандай дəйекфактісіз жаппай қаралайтын «Мен – əкіммін...» деген өлең, сондай-ақ ҚР Министрлер кабинетін, облыстық ішкі істер басқармасын, ҚР Ұлттық банкін ешқандай дəйек-фактісіз жаппай қаралайтын «Ищу работу!» атты мақала басылыпты. Екеуінің де авторы – газеттің Бас редакторы. Мына жайды да айта кеткен жөн болар, аталған екі мақала Ə.Əссанди жұмыс істеген басқа газеттерде де жарияланды. Осы екі мақала оның газет шығару ісінде арқа сүйейтін концепциясы болса керек. Ойланатын мəселе. Əбден еркінсіген Ə.Əссанди жақында «Жемқорлық-қорлық» деген төрт тілде (қазақша, орысша, өзбекше, тəжікше) хабар тарататын республикалық басылым ашып, 1-нөмірін жарыққа шығарып, таратты. Тағы да сол – бүкіл мемлекеттік жүйені қаралау! Жалған ақпаратты шетел асыру! Газеттің
Көк байрағы желбіреген тəуелсіз Қазақстанның қазіргі басты мақсатының бірі – жеткіншектеріміздің рухани дүниесін кеңейтіп, ұлттық салт-дəстүр, əдетғұрыптарымыздың нəрлі бұлағынан сусындатып, ойлы да, парасатты, патриот азаматтарды тəрбиелеу. Бұл міндетті іске асырудың бір жолы – студенттерге музыкалықэстетикалық тəрбие беру. Музыка... Осы бір жалғыз ауыз сөзде қаншама мағына, қаншама терең сыр жатыр. Музыка тілі дүниежүзіндегі халықтарға ортақ тіл жəне музыка тілін түсінбейтін адам жоқ десе де болады. Адам осы тілмен ғана таза сөйлесе алады, əртүрлі үндермен осы тілді əсерлеп қояды. Музыка адам өмірге келген күннен бастап, оның сана-сезіміне, ой-өрісіне əсер етеді. Ана баласын музыка əуенімен тербетіп, əсем əн дүниесіне жетелейді. Музыка қай саланың да еңбек адамын, бір сөзбен айтқанда, қарапайым халық өмірін жырлайды. Сонымен қатар музыка бізді қоршаған барлық дүниенің, табиғаттың əсем де сұлу бейнесін, көрінісін əсерлі де көркем суреттеп бейнелейді. Музыка арқылы ұлтаралық достық нығайып, өзара қарым-қатынасы жақсарады. Музыка өнері – əр ұлттың ертеден келе жатқан мəдени талғамының бір арнаға құйылып, асқақты күйімен өрбіп-дамып отыратын көптеген ғасырлық үннің жемісі. Музыка –
Ұлттық рух – ұлттың асыл қасиеті. Б.МОМЫШҰЛЫ
¦ÄIËÅÒ ҰЛТТЫҚ АПТАЛЫҚ
E-mail: adilet.media@mail.ru
НАЦИОНАЛЬНЫЙ ЕЖЕНЕДЕЛЬНИК / NATIONAL WEEKLY / ULUSAL HAFTALIK / اﻟوطﻧﯾﺔ اﻷﺳﺑوﻋﻲ
Меншік иесі: «Тасс-Media» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі
Сурет «Жемқорлық-қорлық» газетінің 1-бетінде (№1, 2015 ж.) жарияланған енбей қалыпты. Əсеттің неге прокурор болғысы келмейтінін түсінбедік. Шамалап тұрмыз. Бұл оның облыс прокурорымен жақсы тұрады деген сөзді растағаны емес пе екен? Енді сол мақаланың мəтінін түгелдей келтіре кетейік: «Молодой перспективный специалист, преданный делу Лени... (извините, всем Посланиям) ищет не очень благодарную работу госслужащего. Согласен работать бесплатно! Или перечислять
заработную плату в фонд помощи Кабинету Министров. Говорю на пяти языках, думаю - на четырех, размышляю - на трех, ругаюсь - на двух, ошибаюсь - на одном, признаюсь в любви - молча! Стаж работы - 50 лет от роду плюс еще 50 (на всякий случай). Виртуозно играю на всех мыслимых и немыслимых инструментах. Особо получается играть на нервах неугодных масс. Воровать - не ворую (приносят
области. Можно начальником ДВД, председателем областного суда или секретарем маслихата. Вобщем, готов приносить пользу на любой должности, где не требуется наличие чести, совести, знаний, этики и порядочности. Если есть варианты, звоните! Кстати, могу подрабатывать министром или премьер-министром. Не откажусь поруководить Национальным банком. Да, забыл согласен на испытательный срок до одного года (больше и не надо). Но есть одно "но"! Денег на откат у меня пока нет, поэтому обещаю отдать через месяц после назначения... Ассанди, 6 сентября 2015 года». («Жемқорлық-қорлық» газеті, №1, 2015 ж.) Енді осы беттегі «Нарықтың жаңа нақылы» тақырыбымен берілген материалға қараңыз. Бұл да өз кезегінде ұлттық валютамызды аяққа таптап, «Теңге – дұшпан, доллар – дос: долларыңа доллар қос!» деп айқайлап тұр. Сонда Ə.Əссанди Елбасыны осылай қолдай ма? Бұл ұлттық экономикамызға жасалған қастандыққа жатпай ма?! Осы нөмірдің 1-бетіндегі ірі əріптермен теріліп берілген мына қағиданың мəніне ой жүгіртіп көрейік: «Қылмысты алтынмен көмкеріп қойсаң, заңның найзасы майысып қалады». Мемлекетіміздің бүкіл құқық қорғау саласына жағылған бұл күйе үшін, жалған, негізсіз айыптау үшін кім жауап береді? Төраға болып қоқырайып отырған Ə.Əссанди ме, Бас директор болып «тағайындалған» Ə.Əссандидің ұлы Мақсат Əссанди ме, əлде Бас редактор «міндетін» атқарып отырған қызы Гүлдана Дидарбек пе?
«жемқорлық» сөзі алға шығып кеткен. Ол аз дегендей, осы «жемқорлық» деген сүйкімсіз сөздің төбесіне мемлекеттік рəмізге жататын көк туымызды қондырып қойған. Сонда не болды? Біз жемқорлықты ту еткен елге айналып тұрған жоқпыз ба? Біздіңше, осының бəрі мұқият, алдын ала ойластырылған əдіс, жымысқы əрекет болса керек. Сонымен газетке «Қазақстан Республикасы Президентінің саясатын жүргізеді!» деп жазылғанымен, бұл бар болғаны ширма ғана, ал шын мəнінде газет өзінің бар мазмұнымен мемлекетімізде атқарылып жатқан жұмыстарды жаппай жоққа шығарғысы келеді. Демек бұл енді Елбасының емес, тек қана Ə.Əссандидің саясаты, соның қолтаңбасы. Бұған «сауатсыздық» деген баға беру мəселеге үстірт қарау болып табылар еді. Бұл əрекеттің бағасын беру үшін Ə.Əссанди шығарып жүрген газеттерді, ол жазып жариялаған материалдарды түгел сараптан өткізу керек. Мысалы, ол Рəміздер туралы заңда мемлекеттік туды мемлекеттік ұйымдардың көрнекті жерге орналастыруы керек екенін біледі. Ендеше біле тұра мұндай қадамға неге барып отыр? Қорыта айтқанда, бүкіл газеттің беттері мемлекетке, құқық қорғау органдарына, мемлекеттік қызметкерлерге жəне бұған қоса Ə.Əссандидің таныстарына жаппай күйе жағуға бағытталған. Ол газет ұжымдық еңбектің жемісі болуға тиіс екенін мойындамайды. Үйінде, бала-шағасымен бірге шай ішіп отырып, қаламмен емес, біліммен емес, жауапкершілікпен емес, оқырмандарға деген құрметпен емес, бар болғаны тозған «сыпырғымен қаруланып», газет шығарып отыр. Демек Əссанди сияқтылардың қолына идеологиялық қуатты қаруды бақылаусыз ұстатып қойып, əрекетсіз қарап отырудың зардабы ұшан-теңіз екенін бүгін ескермесек, ертең кеш болары анық. З. ҚЫСТАУБАЙҰЛЫ
ƏН-КЇЙ ДЕ ТƏРБИЕ ЌЎРАЛЫ жалпы өмірдің, бүкіл дүниенің, қимыл ісəрекетін образды бейнелейтін, диалектикалық құбылыстарды адам сезімімен қабыстырып, əсерлі дыбыстардың ұйқаса үндесуінің əуезді жиынтығы. Былайша айтқанда, адам жан-күйін тəрбиелейтін, эстетикалық қабілетін дамытатын, сенсорлық мəдениетке баулитын, іске батыл жетелейтін эмоциялық құралдардың бірі – музыка. Музыка – эстетикалық тəрбиенің маңызды бір бөлігі бола отырып, жеке тұлғаның ақылойы мен дене бітімін жетілдіріп, жан-жақты өмір тəжірибесін кеңейтуге, қызығушылығын, біліктілігін жəне ойлау қабілетін дамытуға, шығармашылық іскерлікке тəрбиелеуге мүмкіндік туғызады, студенттерді халықтық музыкаға баулиды. Əсіресе туған жер, туған ел, Отан тақырыбындағы əндердің жас буынның бойындағы патриоттық сезімді арттырудағы рөлі зор. Өнердің эстетикалық тəрбие беруге қатысуы оның міндетті қызметтерінің бірі болып табылады. Еліміз тəуелсіз даму жолына түсіп, ұлттық мəдениетті өркендетуге баса назар аударылып отырған кезеңде маңызды мəселе ретінде бұрынғы мəдени-тарихи мұрамыздың маңызды компоненті – халқымыздың музыкалық шығармашылығын студенттердің жалпы мəдениетін қалыптастыру құрал-
Бас редактор Захардин ҚЫСТАУБАЙҰЛЫ
дарының бірі ретінде қарастыру міндеті тұр. Жалпы білім берудің мақсатын өскелең ұрпақтың ата-бабалар жасаған рухани құндылықтарын алуы мен мəдени мұрасын игеруі деп анықтауға болады. Қазақстан мемлекетінің даму үрдісіндегі прогрессивті фукцияны оқу орындары білім берудің мазмұны тек мəдениет қалыптастырушылық бағыт болғанда ғана орындай алады. Қойылған мақсаттың жүзеге асырылуы – тұлғаның жан-жақты дамуы үшін жағдай жасалғанда жəне өскелең ұрпақтың бастауыш мектептен бастап, жоғары мектептегі білім алуы кезеңдерінде мəдени қажеттіліктерін жүзеге асыру жəне үздіксіз потенциал жағдайларын тудырғанда мүмкін болады. Халықтың ұрпақтан-ұрпаққа мұра болып келген əншілік, күйшілік шеберлігі бұл күнде жаңа кəсіби сазгерлік шығармашылығымен ұштасты. Олардың əлі күнге дейін ашылып болмаған сырлары өте мол. Сол орайда ұлттық рухани мəдениетіміздің аса бай саласының бірі – əн. Сан ғасырлық тарихи бар, ғасырлар елегінен сүрінбей өткен əндер талай-талай ұрпақтың кəдесіне жарай отырып, айшықтана, əрлене түсіп, музыкалық өнердің інжуіне, асыл қазынасына айналды. Адамға жан-жақты тəрбие беруде өнердің алар орны аса айрықша. Өнерді қастерлеп,
Республикалық «Əділет» ұлттық апталық газеті алқа кеңесінің төрағасы Нағашыбек ҚАПАЛБЕКҰЛЫ
Газет 2010 жылғы 5 мамырдан шыға бастады
web: www.adiletgazeti.kz
Тақырыпқа түсінік: Қарсақ - түлкі тұқымдас жабайы аң, Əсет - қазақ тұқымдас анайы жан.
Жауапты хатшы Мұрат СЕРІКБАЙҰЛЫ
Тілшілер Ақжібек МҰСТАФИНА
Журналистік зерттеу бөлімінің меңгерушісі Алмас АҚЫЛБЕК
Назипа НҰРТАЕВА
Тілшілер қосынының жетекшісі Мұратбек ТОҚТАҒАЗИН Меншікті тілшілер: Доқтырхан ТҰРЛЫБЕК (Алматы қаласы) Видео-фотооператор Руслан НАСИРОВ Серік ЖАУЫНБЕКҰЛЫ
Директор Асыл ЖАПАНОВ Қаржы жəне келісім-шарт бөлімінің меңгерушісі Қайыржан СЕМБАЕВ
халқымыздың игілігіне жаратуда, оны халық байлығы ретінде сақтап даму мəселесіне аса көңіл бөлінуде. Халықтың мəдени байлыққа, шығармашылыққа орасан зор құштарлығын бейнелейтін бірден-бір белгі халық əндерінің кеңінен дамуы болып табылады. Қазақ халқы – əнқұмар халық. Сондықтан сол əнді орындау үшін ол адамның бойында міндетті түрде эстетикалық тəрбие болуы шарт. Əн айта білген адамның жүрегі таза, жаны нəзік, кез келген нəрсеге жаны ашып жалпы қоғамға қарсы қатерден аулақ болары хақ. Негізгі мақсатымыз – əрбір жас ұрпаққа эстетикалық тəрбие бере отырып, ұлттық дəстүрді, өз халқының жетістіктері мен табыстарын, ұлттық мақтаныш сезімін, өз халқының мəдениетіне деген сүйіспеншілігін, ұлттық қасиеттерін халық əндері арқылы бойына сіңіріп, өз ұлты үшін жанын қиятын сапалы ұрпақ тəрбиелеу, шəкіртке музыканың құдіретті күшін таныта отырып, олардың санасына, еркіне, сезімі мен ұшқыр қиялына пайдалы əсер ету. Сонымен қатар оларды бұл өмірдің түрлі жайттарын, адам баласының қолы жеткен табыстары мен өмір шындығын сезінуге, патриоттыққа, Отанды сүю сезіміне баули отырып, білімді, жоғары идеялы, табанды, қажырлы, қандай қиындық
Мекен-жайымыз: ҚР Астана қаласы, А. Иманов көшесі, 41/127. Шымкент қаласы, Қазыбек би көшесі, 84Б-үй. Байланыс үшін тел./факс: 8 (7252) 55-85-84 Ұялы: 8-777-557-08-52 E-mail: adilet.media@mail.ru
Техникалық директор Константин МАРКОВ
Апталық Шымкент қаласы, "ERNUR" ЖШС-нің (Т.Əлімқұлов көшесі, 22-үй) баспаханасында басылады
болмасын оны жеңіп шығатын жігерлі етіп қалыптастыруымыз қажет. Бүгінгі таңда халық əндері түрленіп, өз дəрежесіне ие болып отыр. Сол түрленген халық əндері арқылы біздің əншілеріміз, шет елдерді де мойындатып жүр. Əрине, бұл үлкен ізденістің арқасы. Біз өзге елдерге өзімізді тек қана ұлттық қасиеттеріміз арқылы мойындата аламыз. Өзімізді өзге елдерге танытатын, оларды өзімізге табынтатын бір жол – ұлттық өнеріміз. Ф. ЕШМУРАТОВА, Ғ.Мұратбаев атындағы Жетісай гуманитарлық-техникалық колледжінің музыка пəні оқытушысы
УТЕРЯ Утерянный полисов АО Страховая компания «Салем» ОСВТ серии 10101 № 0182041, №0080244, 0047354, № 0183861, 0183862, 0183863, 0183864, 0183865, 0183866, 0183867, 0183868, 0183869, 0183870, серия ОПП №00057655, ДММС Э № 00007223 считать недействительным. Газет Қазақстан Республикасы Мəдениет жəне ақпарат министрлігінде есепке алынып, 27.12.2013 жылы №14077-Г куəлігі берілген. Құрылтайшысы өзгеруіне байланысты қайта тіркелген басылым 2014 жылдың 1 қаңтарынан бастап «Əділет» ұлттық апталығы болып шығып келеді. Айына төрт рет жарық көреді. Таралымы - 15 000 дана. Тапсырыс - 2924 Кезекші редактор Ақжібек МҰСТАФИНА