45 2015

Ұлттық рух – ұлттың асыл қасиеті. Б.МОМЫШҰЛЫ

¦ÄIËÅÒ Газет 2010 жылғы 5 мамырдан шыға бастады

web: www.adiletgazeti.kz

№45 (248) = 20 қараша = Жұма = 2015 жыл

ҰЛТТЫҚ АПТАЛЫҚ E-mail: adilet.media@mail.ru

НАЦИОНАЛЬНЫЙ ЕЖЕНЕДЕЛЬНИК / NATIONAL WEEKLY / ULUSAL HAFTALIK / ‫اﻟوطﻧﯾﺔ اﻷﺳﺑوﻋﻲ‬ Мемлекет басшысының төрағалығымен Үкіметтің кеңейтілген отырысы өтті. Отырыста биылғы 10 айдағы əлеуметтік-экономикалық даму, индустриялық-инновациялық бағдарламаны жүзеге асыру, сондай-ақ «Самұрық-Қазына» ҰƏҚ транформациялау жөніндегі тапсырмалардың орындалу қорытындылары қарастырылды. Мемлекет басшысы қалыптасқан экономикалық жағдайда оған бейімделуге жəне əрі қарай дамуға қажетті мүмкіндіктерді табу маңызды екенін атап өтті.

– Бүгінде мемлекеттік шығыстар 1,5 триллион теңгеге қысқарды жəне ол ауыртпалықсыз жасалды. Бюджеттің кіріс бөлігіндегі қиындықтарға қарамастан, мемлекет тарапынан əлеуметтік кепілдіктер уақтылы орындалуда. Бұл өте маңызды, – деді Қазақстан Президенті. Нұрсұлтан Назарбаев Үкімет пен Пар-ламент «100 нақты қадам» Ұлт жоспары аясында бірлескен ауқымды жұмыс атқарғанын, нəтижесінде 2016 жылдың 1 қаңтарына дейін барлық

Тәуелсіздік жылдары 960 мың адам Қазақстан азаматтығын алды

– Əлемде Қазақстанда бизнес жүргізуге деген зор қызығушылық бар. Менің жыл басынан бері мемлекет басшыларымен өткен кездесулерімнің барысында Ұлыбритания, Франция, Қытай, Жапония сияқты экономикалық жағынан қуатты елдердің инвесторларымен жалпы құны шамамен 46 млрд. доллар болатын 130 келісімге қол қойылды. Осы уағдаластықтарды жүзеге асыру бізге əлемдік нарықта сұраныс бар тауарлар өндіруге, мыңдаған жаңа жұмыс орындарын ашуға мүмкіндік береді. Сондықтан Үкімет пен əкімдер осы келісімдерді жүзеге асыруға кірісіп, қатаң мониторинг жасауы тиіс, – деді Мемлекет басшысы. Нұрсұлтан Назарбаев инвестициялық заңнаманы жетілдіру, инвестициялық субсидиялар мен салық артықшылықтарын енгізу, шетелдік жұмыс күшін əкелу үдерісін жеңілдету, визасыз кіру қарастырылған елдер тізімін ұлғайту сияқты шаралар қағаз жүзінде қалып қоймауы тиістігін айтты. Мемлекет басшысы сондай-ақ кəсіпкерлікті қолдау жəне бөлінген қаражатты сапалы игеру жөніндегі жұмыстарды тиімді жүргізу қажеттігіне де назар аударды. Елбасы «Самұрық-Қазына» қоры активтерінің құрылымы оның шағын əрі тиімді басқарылуын қамтамасыз ететін межеге дейін оңтайландырылуы керектігін айтты.

– Қазіргі сəтте қорда «айналмалы

Нұрсұлтан Назарбаев Үкіметке «Самұрық-Қазына» қорын трансформациялау бағдарламасын жүзеге асыру жөнінде қажетті шаралар қабылдауды, 2016 жылғы 1 сəуірге дейін басқарудың жаңа моделі мен құрылымына көшуін қамтамасыз етуді тапсырды. Қазақстан Президенті сондай-ақ бүгін «Мемлекеттік қызмет туралы» заңға өзінің вето қойғанын, ол жетілдірілу үшін Парламентке қайтарылғанын айтты. Мемлекет басшысы елде қабылдануы тиіс мейлінше нақты шаралар биылғы жыл соңына дейін Қазақстан халқына арналған Жолдауда жария етілетінін айтты. Нұрсұлтан Назарбаев күрделі жағдайда да Үкімет пен өңірлердің əкімдері экономикалық өсімді ынталандыру, жұмыспен қамту жəне халықтың кірістерін қолдау үшін резервтер қарастыруы тиістігін атап өтті. Сонымен қатар Қазақстан Президенті бағаны ұстап тұру іскерлік ахуалды нашарлата отырып, бизнеске қысым жасау тетігіне айналмауға тиістігіне назар аударды.

– Бағаның дəлелді түрде арттырылуы мен пайда табу мақсатында өсірілуін айқын ажырату қажет. Тауардың шынайы нарықтық бағасы болуға тиіс. Аса қажетті тауарларға қатысты алыпсатарлыққа жол бермеген жөн. Барлық өңірдегі ахуалды қадағалап отыру керек. Ең алдымен, бұл үшін жеке жауапкершілік

есіктер» қағидаты бойынша мемлекеттік органдардан «Самұрық-Қазынаға» жəне кері бағыттағы ротация үрдісі байқалып отыр. Шетелдік тəжірибеде топменеджерлар жетістіктері мен бизнес құрылымдарында жұмыс машығы жеткілікті кəсіпқойлар арасынан іріктеледі. Ал бізде қорға ұлттық компаниялардағы жоғары лауазымдарға өмір бойы мемлекеттік қызметте жұмыс істеген адамдар қабылданады. Сосын ол адамдар активтерді, компанияларды мемлекеттік қызметте əкімдікті, департаментті немесе бөлімді басқарғандай əдістермен басқарады. Қордың 6 басқарма мүшесінің 5-еуі бұрын бизнесте бір күн де жұмыс істеп көрмеген, – деді Нұрсұлтан Назарбаев. Бұл ретте Қазақстан Президенті маңызды орындарға халықаралық компанияларда табысты тəжірибелері бар кəсіпқойларды тартқан жөн екенін айтты.

əкімдер мен Үкімет мүшелерінің мойнында болады, – деді Нұрсұлтан Назарбаев. Мемлекет басшысы барлық бағыт бойынша нəтижелі жұмыс талап етілетінін айтты.

– Біздер үшін істеріміздің ар жағында нақты нəтижелер, нақты пайда жəне қоғамның игіліктері тұратын жаңа кезеңі басталды. Үкіметтің əр мүшесі мен əрбір еңбеккердің қызметі осылай бағаланатын болады. Іс-қимылды, реформалардың жəне еліміздің экономикасының жаңа формаға көшуінің мезгілі келді, – деді Қазақстан Президенті. Жиын барысында сондай-ақ ұлттық экономика министрі Е.Досаев, инвестициялар жəне даму министрі Ə.Исекешев, «Самұрық-Қазына» ҰƏҚ» АҚ басқармасының төрағасы Ө.Шөкеев жəне Ұлттық банк төрағасы Д.Ақышев баяндама жасады.

Akorda.kz

Жеке жауапкершілік әкімдер мен Үкімет мүшелерінің мойнында болады

институционалдық реформаларды жүзеге асырудың заңнамалық негізі қамтамасыз еті-летінін айтты. Мемлекет басшысы əлемдік экономика өсімінің баяулауы негізгі шикізат тауарларына сұраныс пен бағаның төмендеуі жағдайында, сондай-ақ теңгенің еркін айналым бағамына көшуге байланысты дағдарысқа қарсы жүйелі жəне жедел шаралар қабылдау қажеттігі туындайтынына назар аударды. Атап айтқанда, Қазақстан Президенті дағдарыс өзінің теріс салдарларымен бірге отандық экономиканы қайта құрылымдау үшін, оның бəсекелік қабілетін арттыру үшін жаңа мүмкіндіктер беретініне тоқталды.

– Өзінің бəсекеге қабілетін көрсеткен күшті компаниялар ғана қалатын уақыт келді. Қалғандары кетуі тиіс, олардың орнына заманауи менеджмент, жаңа маркетингтік стратегия, жаңа мамандар əкелетін жаңа басқарушылар келеді. Бұл үдерістердің айқын регламенттелуі жəне ашық заңнамалық негізі болуы тиіс, – деді Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев Парламент оңалту жəне банкроттық туралы заңна-

маға меншік иесін ауыстыру жəне кредитордан қорғау тетіктерін жақсартатын түзетулер қабылдағанын айтты. Елбасы жекешелендірудің екінші «толқынының» қарқыны жеткіліксіз екеніне тоқталды.

– Менің тапсырмам бойынша Үкімет мемлекетсіздендіру жəне жекешелендіру амалдарын түбегейлі қайта қарады, олар бүгінде Парламентте қаралып жатқан жаңа заң жобасында көрініс тапты. Үкіметке ұлттық холдингтер мен республикалық меншіктегі мейлінше ірі 65 кəсіпорынды, сондай-ақ «СамұрықҚазына» қорының 182 еншілес кəсіпорнын қамтитын жекешелендіру нысандарының басымдылығы бар тізбесін бекітуді жəне оны дереу жүзеге асыруға кірісуді тапсырамын. Бұл ретте нысандарды жекешелендіруге беріп қана қоймай, олардың сатылым алдындағы дайындығын қамтамасыз ету керек, – деді Нұрсұлтан Назарбаев. Қазақстан Президенті жария ету, заңдастыру аясындағы көрсеткіштің көлемі жеткіліксіз екеніне назар аударды. Науқан жарияланғалы бері небəрі 388,5 млрд. теңгенің мүлігі жария етілген.

Нұрсұлтан Назарбаев мемлекетжекеменшік серіктестігінің түрлі формалары экономиканың барлық саласында қолданылып, инфрақұрылымды, соның ішінде əлеуметтік инфрақұрылымды дамытудың негізгі тетігіне айналуы тиістігін атап өтті. Мемлекет басшысы бұл орайда халыққа мемлекет-жекеменшік серіктестігінің негізгі қағидаттарын түсіндірудің қажеттілігін жəне соның аясында шетелдік инвестициялар тарту жұмыстарын күшейту керектігін айтты. Елбасы елде жүзеге асырылып жатқан индустриялық-инновациялық жəне «Нұрлы жол» бағдарламалары өнеркəсіпті жəне инфрақұрылымды дамытуға зор ықпал ететінін атап өтті.

– Инвестициялық белсенділік пен сұраныс төмендеуде, ал бəсеке тек күшейіп келеді. Сондықтан индустриялықинновациялық бағдарламаны жандандыру барысында өнімділік пен тиімді-

лікті арттыруға, өнімділігі аз салаларды қолдаудан бас тартып, алдымен экспортқа бағытталған перспективасы барын ғана таңдауға ден қойған жөн, – деді Қазақстан Президенті. Мемлекет басшысы өткен жылдары көптеген индустриялық жобалар іске қосылғанын айтты.

– Алайда, солардың көпшілігі қазіргі жағдайда бəсекеге қабілетсіз болып, мемлекеттік қолдаудың есебінен ғана тұр. Осының бəрі сан қуалаудың салдары. Өңір басшылары кім көп құрылыс салады деген жарыс ұйымдастырды. Енді бұл кəсіпорындар жұмыс орындарын қысқартатынын мəлімдеп, Үкіметтен көмек сұрап жүгіріп жүр, – деді Нұрсұлтан Назарбаев. Қазақстан Президенті соңғы уақыттары біздің елмен ынтымақтасқысы келетін əлемнің жүзден астам ірі компаниялары басшыларымен кездескенін айтты.

VIII Media Құрылтайда қазақстандық БАҚ сапасы талқылануда

Шенеуніктер кірістері мен шығындарын жариялап отыруға міндеттеледі Шенеуніктерге пайда мен шығындарын жариялау міндеттеледі. Бұл туралы ТМД елдерінің сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес мемлекетаралық кеңесінің отырысында ҚР Президентінің көмекшісі, ҚР Қауіпсіздік кеңесінің хатшысы Нұрлан Ермекбаев мәлім етті. «Президент автономды, кəсіби мемлекеттік аппаратты құруды, заң үстемдігін қамтамасыз етуді, экономиканың индустриаландыру мен əртараптандыруды, қоғам алдында есеп беретін ашық Үкіметті құруды тапсырды. Осы тапсырмаларды орындау мақсатында біздің елде жемқорлықты мониторингілеу, жемқорлық тəуекелдерін талдау шараларын енгізетін «Жемқорлыққа қарсы күрес туралы» жаңа заң қабылданды. Қаржылық бақылау шаралары күшейтілді. Егер бұрындары мемлекеттік лауазымды тұл-

ғалар мен квазимемлекеттік сектордың субъектілері тек өздерінің пайда көздерін жариялап келген болса, енді декларацияда шығындарын да көрсетуі міндеттелетін болады. Кіріс пен шығындарын «А» корпусының саяси жəне əкімшілік қызметкерлері жоғары лауазымды тұлғалар, Парламент депутаттары, судьялар, квазимемлекеттік сектордың басқарушы тұлғалары көрсетулері шарт. Мұндай мəліметтер міндетті түрде жарияланып отыруы тиіс», - деп атап өтті ол.

Inform.kz

Алматыда VIII Media Құрылтай өз жұмысын бастап кетті. Биыл конференция «Өзгеретін уақыт пен өзгерістер заманы» атты тақырып аясында сөз қозғайды.

Конференцияға қатысушылар бүгінге дейін қалыптасқан қазақстандық БАҚ нарығындағы жағдайды талқылайды. Мерзімді басылым мен интернеттегі ақпараттық қызметтің айырмашылығы, жылтыр қағазды БАҚ-тың жағдайы, жарнама мəселесі сынды тақырыпта пікір таластырылмақ. Қатысушылар арасында қазақстандық БАҚ, аймақтық жəне республикалық телеарна, газет-журнал, ақпараттық агенттіктер мен порталдар, салалы ассоциациялар, жарнама агенттіктері, сараптама жəне ғылыми жүйелер, халықаралық жəне қазақстандық үкіметтік емес ұйымдар мен жоғары оқу орындарының жетекшілері мен ұйымдастырушылары болады.

«VIII Media Құрылтайды

Туризм – экономиканы дамытудың негізгі көздерінің бірі. Елімізде туризм саласын дамыту үшін қажеттіліктің барлығы бар. Соның ішінде Оңтүстік Қазақстан облысы еліміздегі туристік əлеуеті жоғары, мəдени-тарихи құндылықтарға бай өлкелердің бірі. Бүгін біз аймағымыздағы туризмнің дамуы турасында облыстық кəсіпкерлік, индустриалды-инновациялық даму жəне туризм басқармасы басшысының орынбасары А.Абихановпен тілдескен едік.

ң і т к і т с ү Оңт ы т а ғ и б та туризмнің дамуына қолайлы е 8-бетт

ұйымдастыру бізге тек қуаныш сыйлайды. Себебі, бұл жер медиа-нарықтағы маңызы зор, һəм өзекті мəселелерді ортаға салып, жан-жақты талқыланатын орынға айналды. Қазіргі экономикалық жағдайға байланысты БАҚ стратегиясының өзгеруі жайлы ой қозғағымыз келеді. Еліміздегі əр өзгеріске БАҚ-тың əрқашан өзіндік көзқарасы болуы керек», - дейді Қазақстан баспасөз клубының президенті Əсел Қарауылова. Биылғы конференцияның тақырыбы «Өзгеретін уақыт пен өзгерістер заманы» деп аталады. Қатысушылардың барлығы жаңа табыстар мен жаңа белестерге жету үшін жаңа серпіліс, яғни өзгеріс керек екендігін жақсы сезінеді.

Bnews.kz

Қайрат ӘБДУӘЛИЕВ, Түлкібас ауданының әкімі

ӘЛЕУМЕТТІК МӘСЕЛЕЛЕР

рет-ретімен шешімін тауып келеді Елбасы Н.Назарбаевтың əлеуметтік саладағы салиқалы саясатының негізгі мақсаты – халықтың тұрмыстық жағдайын жақсарту. Биылғы жариялаған «100 нақты қадам» Ұлт Жоспары да ел əлеуетінің жақсаруы мен тыныштығын көздейді. Бүгін біз Оңтүстік Қазақстан облысындағы Түлкібас ауданында аталған Жоспардың насихатталуы мен ауданның бүгінгі əлеуметтік хал-ахуалына тоқталамыз. Назарларыңызға аудан əкімі Қайрат Əбдуəлиевпен болған сұхбатты ұсынамыз.

3-бетте

Қазақтың қызы Гүлжан Молдажанова Ресейдегі үздік 25 компания басшыларының қатарында

Нұрсерік ШӘРІПОВ, Оңтүстік Қазақстан облыстық сотының төрағасы

ЖАҢА АЗАМАТТЫҚ ІС ЖҮРГІЗУ КОДЕКСІНІҢ АРТЫҚШЫЛЫҚТАРЫ Елбасымыз Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев тура осыдан екі жыл бұрын, 2013 жылғы 20 қарашада Қазақстан Республикасы судьяларының VI съезінде сөйлеген сөзінде судьялар қоғамдастығының алдына азаматтық істерді қарау тәртібін процесс тараптары үшін ыңғайлы және жылдам ету әрі екі жақ тараптарды татуластыру бағытын ұстану, қазіргі заманғы технологияларды кеңінен пайдаланып, азаматтық сот ісін жүргізуді жаңғырту міндетін қойған болатын.

О

сы маңызды тапсырманы іске асыру мақсатында Жоғарғы Сот тарапынан азаматтық істерді қараудың жылдам əрі жеңілдетілген жəне процеске қатысушылар үшін қымбатқа түспейтін, сондай-ақ сот төрелігі талаптарын қанағаттандыра алатын оңтайлы іс жүргізу тəсілдері іздестіріліп, оған жергілікті соттардың судьялары да атсалысқан еді.

1999 жылғы 1 шілдеде қолданысқа енгізілген Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексін өзгертуді шын мəнінде қоғамның өзі қажет еткен-ді. Осыған байланысты қолданыстағы Азаматтық іс жүргізу кодексіне «Қазақстан Республикасының кейбiр заңнамалық актiлерiне сот төрелігін іске асыруды одан əрі жеңілдету, төрешілдік рəсімдерді азайту мəселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасының 2014 жылғы 17 қарашадағы заңы қабылданған болатын. Биылғы 11 наурызда еліміздің Президенті Н.Назарбаев «Нұр Отан» партиясының XVI съезінде 5 институционалдық рефор-

маларын ұсынды. Бұл реформалардың ішінде басты бағыттардың бірі ретінде «Заң үстемдігін қамтамасыз етуге» басымдық берілген. Осы орайда, сот саласында туындап отырған өзекті мəселелерді шешудің нақты қадамы ретінде Елбасы азаматтардың сот төрелігіне қолжетімділігін жеңілдету үшін сот жүйесін оңтайландыруды талап еткені белгілі. Соған байланысты «Заң үстемдігін қамтамасыз ету» бағытында алға қойылған мақсаттарды жүзеге асыру үшін жедел түрде Қазақстан Республикасының жаңа Азаматтық іс жүргізу кодексін дайындау қажет болды. л ба с ы м ы зд ы ң « 1 0 0 нақты қадам – баршаға арналған қазіргі заманғы мемлекет» Ұлт Жоспарында қарастырылған шараларды іске асыру жолында Жоғарғы Соттың тарапынан ауқымды жұмыстар атқарылып, Қазақстан Республикасының жаңа Азаматтық іс жүргізу кодексі (АПК) дайындалып, оны Қазақстан Республикасының Парламенті толығымен мақұлдады.

2015 жылғы 31 қазанда ел Президенті Нұрсұлтан Назар-

Е

Сонымен қатар, менің тапсырмам бойынша облыстық соттың Оқу орталығы жаңа АПК бойынша бірнеше аудандық соттарға арнайы барып, Сарыағаш, Түркістан жəне Шымкент қалаларында үш аймақтық (ауданаралық) семинарлар өткізді. Сондай-ақ облыстық сотта адвокаттар алқасы мен нотариалды палатаның алқа мүшелерін шақырып, олардың қызметтеріне қатысты өзгерістер бойынша «дөңгелек үстел» мəжілісін өткізуге дайындық жасалуда. алпы, жаңа Азаматтық іс жүргізу кодексі қағидалардың түсініктілігі сот шешімдерінің орындалу деңгейінің неғұрлым жоғары болуы жеңілдетілген рəсімді сот ісін жүргізудің оңтайлы нысаны ретінде кеңінен қолдануға мүмкіндік береді. «100 нақты қадам» Ұлт жоспарының сот рəсімдерін жеңілдету жəне сот процестерін жеделдету үшін азаматтық-құқықтық даулар жөніндегі соттарға прокурордың қатысуын қысқартуды көздейтін 26-шы қадамы жаңа АПК-де тікелей іске асырылып отыр. Жеңілдетілген рəсімдерді жетілдіру электрондық сот ісін жүргізуді одан əрі дамытуға жаңа серпін береді деп есептеймін. Электрондық технологияларды белсенді түрде енгізу жəне қолдану біздің еліміздің сот жүйесінің басты жетістіктерінің бірі деуге болады. Жаңа АПК бойынша бітімгершілікке келу жəне сотқа дейінгі татуластыру шараларын кеңінен қолдануға мол мүмкіндік береді жəне татуластырумен əдеттегідей медиаторлармен қатар ендігі жерде бірінші жəне апелляциялық сатылардағы судьялар мен адвокаттар да айналысатын болады. Бұған қоса Кодексте қалпына келтіретін сот төрелігін дамытуға ықпал ететін медиация институтын одан əрі жетілдіру көзделеді, тараптарды татуластыруға мүмкіндік артады. Мəселен, жекелеген санаттағы істер бойынша дауды сотқа дейінгі реттеудің міндеттілігі көзделген. Бұл тараптарға дауды (шиеленісті) қысқа мерзімде, материалдық жəне моральдық шығындардың көлемін барынша қысқартып, реттеуге мүмкіндік береді.

Ж

баевтың бұқаралық ақпарат құралдарының алдында жария түрде Қазақстан Республикасының жаңа Азаматтық іс жүргізу к од е к с і н е қ ол қ о ю ы – б ұ л құжаттың маңызы зор екендігін көрсетеді. Кодекске қол қою рəсімінде Елбасымыз: Маңызды өзгерістер қатарында азаматтық-құқықтық даулар жөніндегі сотқа прокурордың қатысуын азайту, соттардың қарауындағы істерді оңтайландыру, жаңа жағдаяттарға байланысты істі қайта қарау тəсілін енгізу мəселелері қарастырылғанына тоқталып, жалпы азаматтық іс жүргізу заңнаманы жаңғырту жөнінде ауқымды жұмыстардың атқарылғанын атап өтті. Осы арқылы Елбасымыз Жоғарғы Соттың жұмысын жоғары бағалап, оған үлкен сенім білдіргені бізді қуантты. Жуырда Оңтүстік Қазақстан облыстық сотында Қазақстан Республикасының жаңа Азаматтық іс жүргізу кодексінің қабылдануына байланысты облыстық сот судьяларының қатысуымен семинар өтті. Семинарда Кодекске бес сатылы сот жүйесінен үш сатылы сот жүйесіне көшу, азаматтық-құқықтық даулар бойынша сотқа прокурордың қатысуын қысқарту, барлық сот процестеріне аудио-бейне тіркеуді енгізу, инвестициялық дауларды жаңа тəртіпте қарау туралы нормалар енгізілгені атап өтілді.

Жаңа кодекс талқыланды

Оңтүстік Қазақстан облыстық сотында ҚР жаңа Азаматтық іс жүргізу кодексінің қабылдануына байланысты облыстық соттың судьяларының қатысуымен семинар өтті. Семинарды облыстық соттың төрағасы Нұрсерік Шəріпов ашты. Жаңа АПК-нің негізгі новеллаларын талқылау барысында облыстық соттың судьялары А.Елшібаев, Б.Тəңірбердиев, А.Сағындықова, Л.Такишева жəне азаматтық жəне əкімшілік істер жөніндегі апелляциялық сот алқасының төрағасы М.Балкен кодекстің жаңа редакциясында азаматтық істердің қаралу тəртібі жеңілдеп жəне оның азаматтарға түсінікті, ашық əрі қолжетімді бола түскенін атап өтті. Семинарға қатысушылар кодекстің жаңа редакциясы азаматтық істерді қарау тиімділігін, сот төрелігінің сапасын арттыратынын, азаматтардың заңды құқықтары мен мүдделерінің қорғалуын күшейтуге мүмкіндік беретінін ортаға салды. Жиынды қорытындылай келе, Н.Шəріпов облыстық соттың Оқу орталығына осы тақырыпта аудандық соттарға арнап 4 ауданаралық семинар ұйымдастыруды жəне облыстық сотта облыстық адвокаттар алқасы мен нотариалды палатаның алқа мүшелерін шақырып, олардың қызметтеріне қатысты өзгерістер бойынша дөңгелек үстел мəжілісін өткізуді тапсырды. Қабыл ДҮЙСЕНБИ, ОҚО сотының ақпараттық қамтамасыз ету бөлімінің басшысы

E-mail: adilet.media@mail.ru

ы т с ы л А

р е т е н жаќы

«100 нақты қадам» – халықтың əлеуметтік жағдайын жақсартуға арналған жоба. Еңбекші ауданы бойынша Мемлекеттік кірістер басқармасында халықтың əлеуметтік жағдайын жақсартуға жəне бюджетті толықтыруға бағытталған көп жұмыс атқарылып жатыр. Оларға нақтырақ тоқталсақ. Апта сайын ашық есік күндерін жариялап, салық төлеушілерге салық есебі, салықтық өтініштерді интернет арқылы тапсыру жəне салық заңнамасы бойынша түсіндіру жүргіземіз. Сонымен қатар, салық төлеушілерге электронды шотфактураны қалай жасауды көрсетіп, болашақта барлық салық төлеушілер электронды түрде өтуіне жағдай жасалуда. Қағаз жүзінде салық міндеттемесін орындап келген салық төлеушілерге интернет арқылы тапсыруға үйрету де маңызды. Көптеген төленбеген айыппұлдарды қысқарту жəне өсімпұлдарды алып тастау бойынша жұмыстар атқарылады. «Нұрлы жол – болашаққа бастар жол» атты жолдауын тыңдай отырып, Елбасымыздың халыққа жанашырлығы мен ыстық ықыласын сезіндік. Н.Ə.Назарбаев айтқандай, «Ең бастысы – Республикамыздағы тұрақтылық пен ынтымақтастықты сақтап қана, біз болашаққа нық сеніммен қарап, барлық сынақты өткере аламыз». Бұл жолдауда Елбасы жол құрылысына баса мəн беріп отыр: «Жолдар – Қазақстан

ЖОСПАР

үшін өмір желісі. Біздің кең-байтақ жерімізде жолдар бойында əркезде де өмір пайда болған жəне дамып отырған. Біз Астанадан барлық жақтарға автомобиль, теміржол жəне авиациялық магистральдар тарайтындай көлік желісін құруға тиіспіз. Жүректен тарайтын артериялар сияқты. Күннен тарайтын шұғыла сияқты». Шынында Қазақстан ұшқан құстың қанаты талатын ұлан-ғайыр аумақты алып жатыр. Еліміздегі жол қатынасын дамыту арқылы экономикамыз бен мəдениетімізді дамытуға мүмкіндік аламыз. Себебі ол, біріншіден, жұмыссыздықты жоюға көмектессе; екіншіден, облыстар бір-бірімен сауда-саттық жасасып, барыс-келістер күшейеді. Осылайша, алысты жақын ету арқылы Президентіміз бірнеше мəселесінің шешілуін қарастырған. Шағын жəне орта бизнесті дамытуды қолға алып отырғаны қуантты. Атап айтқанда, жалға берілетін үйлер құрылысы, мектептерді жөндеуден өткізу жəне бала-бақшалар санын көбейту. Елбасы жолдауы болашаққа сенім береді. Алға қойған міндеттердің орындалуы – халқымыздың əлеуметтік-экономикалық жағдайын жоғарылатуға жəне геосаяси дағдарыстан тезірек өтуге көмектеседі. Н.ТУЛЕЕВ, Еңбекші ауданы бойынша Мемлекеттік кірістер басқармасының басшысы. Шымкент қаласы

«Қазақстан-2050» Стратегиясында Елбасымыз діліміздің институционалдық негіздеріне айрықша назар аударған болатын: «Дəстүр мен мəдениет – ұлттың генетикалық коды». Қазақстан мен Орталық Азия өзінің географиялық орналасуы, табиғи ресурстары жəне төл мəдениетімен еуразиялық саяхатшылардың ерекше назарын жаулағаны белгілі. Сондықтан мəдениетіміз бен тарихымыз жайлы сыр шертетін құжаттар мен мемуарлардың бай қоры шекара асып, бүгінде Батыс (Париж, Франция, Берн, Швейцария, Будапешт, Венгрия) пен Шығыстың (Бейжің, КХР, Ұлан-Батор, Моңғолия) атақты музейлеріндегі құнды жəдігерлерге айналған.

Қазақ дәстүрін дәріптеген Швейцария азаматы

Анри Мозер жинақтаған қазақ жәдігерлері елімізге қайтуда

Қазақстан мен Орталық Азия тарихына қатысты дереккөздердің ішінде аз зерттелгені – швейцариялық саяхатшы Анри Мозердің қоры. Анри сағат саудасымен аты шыққан, Ресейден дүкендер желісін ашқан атақты швейцарлық саудагер Генрих Мозердің отбасында дүниеге келген. 1868-1889 жылдары Орталық Азияға, Қазақстанға төрт рет саяхат жасап, олардың қорытындысы бойынша құнды мемуарлар жазды. 1914 жылы дүниежүзілік соғыс басталған тұста зерттеуші өзінің жеке мұрағаты мен топтамаларын Берн тарихи музейіне тапсырған. Олар күні бүгінге дейін сонда сақтаулы. Өзінің алғашқы сапары кезінде А.Мозер генерал Черняев, Ресей империясының Бұхар əмірлігіндегі елшісі Витгенштейн ханзаданың жəне Санкт-Петербургтағы Франция елшілігінің əскери атташесі, полковник барон де Серменнің жол көрсетуімен «Орынбор – Орск – Қазалы – Ташкент» бағыты бойынша қазақ даласын кесіп өтті. Саяхатшы жол бойы түрлі зерттеулер жасаған, жергілікті басқарушылармен кездесіп, қазақтардың мəдениеті, шаруашылығы мен тұрмысы туралы керемет суреттемелер қалдырған. Отандасымыз, ҰҒА-ның корреспондентмүшесі, тарих ғылымдарының докторы, профессор М.Қ. Əбусейітованың білімдарлығының арқасында Батыс Еуропадан, Берн музейінен табылған бірегей жəдігерлер ұзаққа созылған келіссөздердің нəтижесінде Қазақстанның мемлекеттік тұтастығының бұлтартпас дəлеліне айналды. Мозердің қазақ жеріне саяхаты туралы 472 беттен тұратын үш тілдегі (қазақ, орыс, ағылшын) иллюстрацияланған жинақ – швейцариялық əріптестерімізбен ынтымақтастықтың жылнамасы жасалды. Сапалы басылған фолиантта Анри Мозердің қазақ жерінде кездескен адамдары мен тапқан деректерінің түрлі-түсті суреттері берілген. Шығыстану институтының мамандары Ə.Муминов пен Ш.Тоқтабаева жəдігерлердің этномəдени ерекшелігі туралы сараптамалық қорытынды жасады. Мұның барлығы Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың бастамасымен тарихымыз мен мəдениетіміздің түп тамырын зерттеуге бағытталған мемлекеттік бағдарламалардың арқасында жүзеге асқанын айта кеткен жөн. Швейцария тарапынан бұл жобаға Берн тарихи музейінің директоры Петер Йецлер, Анри Мозер қорын сақтаушы Томас Пеот, профессор Анке фон Кюгельген мен нумизмат Симона Сала қатысты. Басылым тарих пəнінің оқытушылары үшін оқу-əдістемелік құрал, ал студенттер мен оқушылар үшін қазақ мəдениетінің энциклопедиясына айналары хақ. Жинақта көрініс тапқан қазақ дегдарларының киімдері, бас киімдері мен тұрмыстық заттарының қанық түсі таңғалдырмай қоймайды, ақ-қара түсті суреттердің өңі кіріп, құлпыра түскен. Жіті бедерлеудің арқасында күміс пен теріден жасалған, ақықпен көмкерілген əшекей бұйымдар ажарлана айшықталған. Тігін бұйымдары, білезіктер, қамшы мен қару-жарақтарға да еріксіз назарыңыз түседі: пропорциялар дəлдігі, сызықтардың нəзіктігі көздің жауын алады. Басылым халқымыздың көшпенді тұрмысы туралы бір кітаптан екіншісіне «көшіп» жүретін дəстүрлі көзқарасты түбегейлі өзгертеді. Орталық Азияның логикасы ғажап! Қазақ мəдениетінің əлеуетін осылай бағалауға болатын шығар. Табылған

Сауран минареттері. ХІХ ғ. Фото. Анри Мозер қорынан. Берн тарихи музейі

¦ÄIËÅÒ

№45 (248) 20.11.2015 жыл

2 Қазақ қызы Халисаның портреті. 1870 ж. Фото. Анри Мозер қорынан. Берн тарихи музейі

Н. Назарбаев ҚР жаңа Азаматтық іс жүргізу кодексіне ел алдында қол қойды

ЖАҢА ТАРИХ

деректер қиялға қанат бітіріп, ежелгі мəдениетімізге қайта үңілуге, көнерген дүниелерді қайта ақтаруға итермелейді. Елбасымыз айтқан ұлт «кодының» ұмытыла бастаған қалыбы жаңа заманға сай жаңғырғандай. Қылқалам шеберлері, жазушылар, киногерлер тарихтың бұл табысы туралы əлі талай туындылар тудырары анық. Кезінде саяси көзқарастары үшін Алматыға жіберілген атақты жазушы Юрий Домбровский «Алтын адамның» шыққан тегі туралы өз болжамын айтқаны белгілі. Оның алтын ханшайым туралы нұсқасы əлі күнге дейін ғылымда қолданысын жойған жоқ... Мозердің сол кезеңдегі беделді адамдар туралы естеліктері, қазақтың салт-дəстүрі, жөн-жоралғылары мен түркі əйелдерінің биязылығы мен бостандық сүйгіштігі туралы əңгімелері аса тартымды. Зерттеушіні қазақ ауылдары құрметпен қарсы алып, дəулетті отбасылар қымбат сый-сияпаттар жасаған: қақталған қылыш, тоқыма кілемдер, əшекей бұйымдары мен киім-кешек, ат əбзелдерін ұсынған. Анри топтамасындағы заттардың бір бөлігін қазақ қонақжайлығының белгісі ретінде Жантөрин, Сейдалин, Баймұхамедов сынды сұлтандар сыйға тартқан. А.Мозер суреттерінде киіз үй жиһаздары, əйелдердің орамалдары мен кимешектері, теріден жасалған заттар (бас киімдер, ішіктер) айқын көрініс тапқан. Тіпті, діни бұйымдарды да кезіктіруге болады. Егер қазақтың біртуар ұлы Шоқан Уəлиханов ұзағырақ өмір сүргенде, швейцариялық саяхатшының сұхбаттасы, жолсерігі болар ма еді?! Жат жұрттық зерттеушінің қазақтың мəдениеті мен тарихына қызығушылық танытқанына сүйсініп, дерек жинауына көмектесер еді, біз білсек. Қалай болғанда да, Анри Мозердің қазақ мəдениетінің насихатшысы ретінде қажырлы еңбегіне алғыстан басқа айтарымыз жоқ. Қазақтың қолөнер бұйымдарын Халықаралық көрмелерде (1900 жылы Париждегі көрме, т.б.) таныстыру арқылы Мозер «ЭКСПО-2017-нің» бастамашысы, ізашары болғандай. Оны бұл іске итермелеген не? Бас пайда емес, əрине. Қазақтың қасиетін дəріптеу жолындағы ыждаһаттылықтың арғы жағында ұлттың «кодына» деген құрмет жатыр. Қазақ қызы Халисаның Мозер түсірген көркем портреті мен ат үстіндегі суреті əлі күнге дейін сақтаулы. Кім біледі, қазақ аруларының бірі зерттеушінің жүрегін жаралаған да шығар. Берн тарихи музейіндегі Анри Мозер топтамасының ұлттық мəдениет пен тарих үшін маңызы профессор М.Əбусейітованың 2005 жылы Батыс Еуропаға сапары кезінде дəйектелген болатын. «Музейге қойылған заттардың ішінде аппликациялық өрнектермен көмкерілген киіз үйдің арқалығына келушілердің назары ерек түседі. Киіз үй ішінде дөңгелене жайғасқан қонақтардың иерархиялық дəрежесін көрсететін бұл жəдігер жатжұрттықтардың қазақ мəдениетіне деген қызығушылығын тудырмай қоймайды», – дейді Меруерт Қуатқызы. Айтпақшы, М.Əбусейітова Швейцария тарапының келісімі бойынша зерттеу кезінде табылған деректер мен олардың көшірмесін ресми түрде таныстыруға рұқсат алған Қазақстандағы жалғыз адам екенін айтпай кетуге болмас. Қазақстан мен Швейцарияның бірлескен жобасының нəтижелерін, зерттеу барысында ашылған ғылыми жаңалықтарды көпшілікке таныстыруға арналған барлық шаралар Бернмен келісілуі тиіс. Мəселен, біз тілге тиек еткен кітап-альбомның тұсаукесері 8-11 қазан аралығында Швейцарияда, Цюрих университетінде өтті. Ендігі қадам – альбомды қазақстандықтарға таныстыру. «Анри Мозер қорындағы Қазақстан тарихы мен мəдениетіне қатысты қолжазбалар мен артефактар» деп аталатын жинақтың біздің еліміздегі тұсаукесері Қазақстан Республикасы Тəуелсіздігінің 25 жылдығы қарсаңында өтсе, нұр үстіне нұр болар еді. Жоба Есік қорымынан табылған «Алтын адамның» таныстырылымы сияқты турне түрінде ұйымдастырылар болса, көрме Орталық Азияның барлық республикаларында аншлагпен тамашаланары сөзсіз. Шетелдіктерге қазақ мəдениетін насихаттаған Анри Мозер зерттеулерінің заңды жалғасы ретінде алдымыздағы айтулы шара – «ЭКСПО-2017» барысында да қонақтардың назарына халқымыздың төл дəстүрін, тұрмыс-тіршілігін танытатын этно-тарихи еңбектердің көрмесі ұсынылады деп ойлаймыз. Бұл ұлттың «кодын» қайта жаңғыртуға бағытталған сатылы қадамдардың бірі болмақ. Гүлнар МҰҚАНОВА, тарих ғылымдарының кандидаты, əл-Фараби атындағы ҚазҰУ профессоры. Алматы қаласы

¦ÄIËÅÒ

100 НАҚТЫ ҚАДАМ

(Соңы. Басы 1-бетте).

– Тəуелсіз еліміз үшін биылғы жыл ерекше болды. Қазақ хандығының 550 жылдығы, ҰОС Жеңістің 70 жылдығы, Қазақстан халқы ассамблеясының 20 жылдығы кең көлемде аталып өтті. Сондай-ақ Елбасы Н.Назарбаев «100 нақты қадам» Ұлт Жоспарын жариялады. Осыған орай Ұлт Жоспарына байланысты аудан көлемінде атқарылып жатқан жұмыстарды атап өтсеңіз.

– Қазақстан Республикасы Президентінің 5 институционалды реформасын жүзеге асыруға бағытталған «100 нақты қадам» Ұлт Жоспарын Түлкібас ауданында түсіндіру бойынша 2015 жылғы 23 шілдеде ақпараттық-насихаттық топтардың жұмыс кестесі бекітілген. Жұмыс кестесіне сəйкес аудан əкімінің орынбасарларының жетекшілігімен жəне құрамында бөлім басшылары болып 5 ақпараттық-насихаттық топ құрылып, ауылдық округ, поселкелерде кездесулер өткізген болатын.

бау, 143,5 гектар жерге жүзімдіктер отырғызылды. 2007-2009 жылдар аралығындағы отырғызылған алма көшеттері өз жемісін бере бастады. Бүгінде біз Түлкібас ауданын жемісжидекті аймаққа айналдыру мақсатында көптеген жұмыстар атқарудамыз. Алма егуге ниет білдірген ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілерге қосымша 353 га жер берілді. «Қарқынды бау шаруашылығын дамыту өңірлік іс-шарасы бойынша» биыл Мичурин ауылдық округіне қарасты «Мөлдір» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі Түркияның «Яула Филис» компаниясымен бірлесіп, 110,0 гектар жер учаскесіне интенсивті бау отырғызды. Алдағы мерзімде бұл жұмыстар жалғасын тауып, интенсивті бау көлемі 400-500 гектарға жеткізіледі. Сонымен бірге бұл серіктестік жоғары сапалы (вируссыз) көшет өндіретін питом-

Ұлт жоспарын жүзеге асыруға №45 (248) шымкенттіктер де бір кісідей жұмылып отыр 20.11.2015 жыл

қамтылған, оның ішінде 55 елдімекенде ауыз су тəулігіне 24 сағат берілуде, 4 елдімекенде (Балықты, Шарафкент, Майтөбе, Мыңбай) кестемен ауыз су берілуде. Балықты, Шарафкент елдімекендерінің су көзінің насос станциясын ағымдағы жөндеу жұмыстарына аудандық бюджеттен қаржы қарастырылып, қазіргі таңда мердігер «Жасұлан» ӨК-і жалпы сомасы 1 183,35 мың теңгеге жұмыстар атқаруда. Майтөбе елдімекеніне 2015 жылдың 30 қарашасына қайта құру жұмыстарына жобалау-сметалық құжаттамалары дайын болады. Мыңбай елдімекеннің ауыз су құбырын ағымдағы жөндеу жұмыстарына аудандық бюджеттен қаржы қарастырылып, қазіргі таңда мердігер «Бак-Нур-1» ЖШС-і жалпы сомасы 15 975,22 мың теңгеге жұмыстар атқаруда. Ауыз су құбырымен қамтылмаған Арыс ауылдық округіне қарасты Қайыршақты елдімекенінде 7 үй, халық саны – 39, Келтемашат ауылдық округіндегі Ақсай елдімекенінде 11 үй, халық саны – 81, Даубаба-2 елдімекенінде 20 үй, халық саны – 173. Бұл елдімекендер экономикалық тұрғыдан тиімсіз елдімекендер қатарына ендірілгендіктен құдық суын пайдалануда.

Оңтүстік Қазақстан облысының əкімі Б.Атамқұлов Түлкібас ауданында

Қайрат ӘБДУӘЛИЕВ, Түлкібас ауданының әкімі

ƏЛЕУМЕТТІК МƏСЕЛЕЛЕР Қазақстан Республикасы Президентінің 5 институционалды реформасын жүзеге асыруға бағытталған «100 нақты қадам» Ұлт Жоспарын Түлкібас ауданында түсіндіру барысында туындаған маңызды мəселелер туралы ауылдық округ, поселке əкімдерінің, дербес бөлім басшыларының аудандық «Шамшырақ» қоғамдық-саяси жəне «Машат» еркін апталық газеттерінде мақала жариялау жөніндегі медиа-жоспары жасалып, газет беттерінде мақалалар жарияланды.

– Түлкібас – ауыл шаруашылығы жақсы дамыған, əсіресе бау-бақша өсірумен аты шыққан аудан. Соңғы кездері ауыл шаруашылығына деген көзқарастың өзгергені мəлім. Қазір бұрынғыдай жаппай мақта, жаппай күріш, жаппай бидай егу сияқты біржақтылық жоқ. Нарықтың талаптарына сай əр аймақ өзіне қолайлы, өтімді өнімдер өндіруге бет бұрған. Сіздің аудан диқандары, шаруа қожалықтары қандай бағыт ұстанып отыр? Түлкібастың алмалары көп жағдайда Алматының апорттарынан кем соқпайды. Бұл бағытта қандай жұмыстар жүргізіліп келеді?

– Ауданымыз таулы аймақта орналасқандықтан ауа райы қоңыр салқын, жеміс ағаштарын өсіруге өте қолайлы аймақ болып есептеледі. Бүгінгі таңда барлық бау көлемі 2791 гектарды құрап отыр. 2007 жылдан бастап мемлекеттік бағдарламаға сəйкес алма-бау мен жүзімдік көлемі ұлғайтылып, жаңа 1064 гектар жерге алма-

рет-ретімен шешімін тауып келеді ник ашып, 750,0 мың алма көшеттерін өсірді. Қазір оларды сатуда. Ауданның ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілер көшет іздеп, Алматы облысына, Мерке ауданына бармайтын болды. Көшетті өзіміздің ауданымыздан алуға болады. Алма-бау көлемін 220,0 гектарға жеткізген «Көктал» шаруа қожалығы биыл 3 мың тонна өнім жинап, оны өзінің қоймасында сақтауда. Сонымен бірге «Зерде агро» шаруа қожалығы, «Кентау» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі алма-бау отырғызып, үлкен жетістіктерге қол жеткізуде.

– Өнім өндіру бір басқа, оны өңдеу бір баса. Тұтынуға дайын өнім шығару жағы қалай дамып келеді?

– Азық-түлік қорын, оның ішінде ауыл шаруашылығы өнімдерін сақтайтын жалпы сыйымдылығы 12600,0 тоннаны құрайтын 9 жеміс-көкөніс сақтайтын қойма іске қосылған. Арыс ауылдық округі аумағынан қуаттылығы жылына 2000 тонна жеміс-көкөніс өнімдерін қайта өңдейтін «Арсен-Ас» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің тұсауы кесілді.Сонымен қатар келер жылы тағы осындай 3 кəсіпорынды іске қосу жоспарлануда.

– Соңғы жылдары жер-жерде мектеп салу, балабақша салу жұмыстары кең көлемде жүргізіліп келеді. Қазір үш ауысымда оқытатын мектептер, апатты

жағдайдағы ескі мектептер азайды. Бұл проблема Сіздерде қалай шешіліп отыр? Мектепке дейінгі бүлдіршіндерді балабақшамен қамту жағы қалай?

– Ауданда 42 орта, 6 негізгі, 8 бастауыш білім беру мекемелері бар. 2014 жылы облыстық бюджет есебінен Алғабас, Жиынбай, Еңбек ауылдарында 200 орындық жəне Сарытөр ауылында 150 орындық мектеп салынып, пайдалануға берілді. Бүгінде аудан орталығында республикалық бюджет есебінен 280 орындық балабақшаның құрылысы, Жаңаталап ауылында 150 орындық мектеп пен жергілікті бюджет есебінен қаржыландырылған, апаттық жағдайдағы Əл-Фараби мектебінің 150 орындық жаңа мектеп құрылысы жүргізілуде. Аудан орталығындағы оқушылар орнының тапшылығын жою мақсатында «Жанкент» мөлтекауданында 600 орындық жаңа мектеп құрылысының жобалықсметалық құжаттары дайындалып, облыстық бюджет есебінен биылғы жылға 30 млн.теңге бөлініп, бүгінгі күні құрылысы жүруде.

2009 жылы 3 мектеп, 2010 жылы 2 мектеп, 2011 жылы 1 мектеп, 2012 жылы 4 мектеп, 2013 жылы 1 мектеп пен 1 балабақша құрылыстары салынып, пайдалануға берілді. Оның ішінде 3 апатты мектептің

«ҚазТрансОйл» акционерлік қоғамы – Қазақстандағы табысты кәсіпорындардың бірі. Ал Шымкент мұнай құбыры басқармасы өңірдің өндірістік көшбасшылары қатарында. Ол өз қызметімен өңір халқының әлауқаты өсуіне, әлеуметтік дамуына үлесін қосып отырғанын мақтанышпен айтуға болады. Шымкент мұнай құбыры басқармасы үнемі тұрақты даму үстінде, барлық өндірістік көрсеткіштерді табысты орындауда.

мəселесі шешілді. Аудандағы 56 мектептің ішіндегі саманнан салынған жəне ыңғайластырылған мектептер саны жоғарыда аталған жұмыстардың есебінен азайып отыр. Қазіргі таңда ауданда 30 балабақшада – 3905 бала, 13 жекеменшік балабақшада – 1725 бала, мектеп жанындағы 37 шағын орталықта – 1534 бала тəрбиеленуде. Жыл соңына дейін 1305 баланы балабақшамен қамту жоспарланған. Олар Жабағылы, Жаңаталап, Жаскешу, Ынтымақ ауылдары мен Састөбе поселкесінде болмақ. Келер жылы Абай, Жыланды, Тастұмсық, Жаскешу, Көксағыз ауылдарында жекеменшік балабақша ашу көзделген. Онда 500 бүлдіршін балабақшаға баратын болады. Ал 2017 жылы Көкбұлақ, Шақпақ баба, Таусағыз ауылдары мен Састөбе, Түлкібас ауылдық округтерінде де жекеменшік балабақша ашу жоспарланған. Олар ашылса, 430 бала балабақша табалдырығын аттамақ.

– ҚР Президенті Н.Назарбаев, Қазақстан Үкіметі халықтың əлеуметтік жағдайын жақсартуға тұрақты көңіл бөліп келеді. Аудандағы жол, көлік, газбен, таза ауызсумен қамтамасыз ету жағы қалай шешілген?

– Аудан бойынша 62 елдімекеннің 59-ы орталықтандырылған ауыз су құбырымен

асыруда «ҚазТрансОйл» АҚ-ның еңбегі зор екенін көрсетеді. Компанияның жетістігі еңбекші аға ұрпақтың баға жетпес тəжірибесінен жəне жас ұрпақтың жаңа идеялары мен қуат-жігерінен қалыптасып отыр. Тəуелсіз, егемен елдің басты белгілерінің бірі – тіл. Əр халықтың аса бай рухани қазынасы – туған ана тілі. Туған тіл домбыраның күмбір қаққан сазындай. Асқан əуезділігі – шырқап салар əніндей. Оған қазақ халқының ұрпағы ғана емес, Қазақстанды мекендеп жатқан барлық халық үлес қосуы тиіс. Ол үшін ана тіліміздің қадір-қасиетін өзіміз білуіміз, дəріптеуіміз, насихаттауымыз керек Мемлекеттік тіл – зерделі қазақтың кеудесінен ешуақытта шықпайтын, күн

Мұнай тасымалдаушылардың белсенділігі Бүгінгі күні Шымкент мұнай құбыры басқармасы 500 шақырымға созылған құбыржолын қамтиды. Бұл «Жуантөбе», «Созақ» мұнай айдау стансалары, «Шолаққорған», «Шымкент» бас мұнай айдау стансалары, «Шағыр» мұнай құю пункті, «Шымкент» қабылдау-тапсыру пункті, үш апаттық қалпына келтіру пункті: «Шолаққорған» бас мұнай айдау стансасының апаттық-қалпына келтіру пункті, «Шымкент» тіректік апаттық-қалпына келтіру пункті жəне «Шардара» апаттық-қалпына келтіру пункті. Басқармада 400-ден астам адам жұмыс істейді. Жұмыскерлердің əлеуметтік дамуына да үлкен ықылас бөлінеді. «ҚазТрансОйл» АҚ қызметкерлері медициналық сақтандыру, материалдық көмек сияқты əлеуметтік қызмет көрсету пакетімен қамтамасыз етілген. Ал 2015 жылы Созақ ауданының Шолаққорған елдімекенінде «ҚазТрансОйл» АҚ-ның демеушілігімен 220 орынға арналған балабақша құрылысы басталды. Екі жылдан бері Қоғам басшылығы өз жұмысшыларының балаларын лагерге жіберіп отырса, биыл Түркия еліне саяхат ұйымдастырды. Акционерлік қоғамда

E-mail: adilet.media@mail.ru

3

мемлекеттік тілге тұрақты қамқорлық көрсетіліп келеді. Басшының өзі де тілге қызығушылық танытып, қызметкерлердің қазақ тілін үйрену сабақтарына қатысуын қадағалап отырады. Сондай-ақ мұнда ашық сабақтар, дөңгелек үстелдер, мерекелік кештер жүйелі өткізіледі. Ісшараларда мемлекеттік тілдің қолданылуына көңіл бөлінеді. Жақында Қазақстан Республикасы құбыр көлігінің 80 жылдық мерейтойы аталып өтті. Мерейтойға орай тіл мерекесі ұйымдастырылды. Оған өзге ұлт өкілдері белсенді қатысты. Мерекелік іс-шараны жүргізушілердің бірі Юрий Юрьевич былай деді: – Əр халықтың басты байлығы, баға жетпес қазынасы – ана тілі. Демек, мемлекеттік тілді құрметтеу – біздің əрқайсымыздың парызымыз. Қазақ тілінің мемлекеттік мəртебесі Конституцияда айқындалған. Елбасымыздың өзі: «Қазақстанның болашағы – қазақ тілінде» деп атап көрсетті. Бізде Тіл туралы заң жұмыс істейді. Бұған қосымша Президент жарлығымен бекітілген «тілдерді қолдану мен дамытудың 2001-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы» бар. Осы заң актілері əрбір Қазақстан азаматы үшін бұлжытпай орындалуға тиісті құжат-

тар болып табылады. Мерекенің мазмұнды өтуіне Ұлықбек атындағы №3 мектептің оқушылары белсенді ат салысты. Лəззат Адырбекова бастап келген мектеп өнерпаздары кешті патриоттық əндермен өрнектеді. Кеш барысында Шахзод мынадай пікір айтты: Менің тілді үйренуім керек. Бұл менің азаматтық парызым. Тіл деген алтын мұхит түбі терең, Піспегі толқын шашқан күбі ерен. Қадірін тілдің сұра сақаулардан, Көзіне жас алып бір күбірлеген. Оның пікірін Гүлвира ары қарай жалғастырды: Тіл деген жарық жұлдық аспандағы, Арманның қиял жетпес баспалдағы. Қадірін тілдің сұра мылқаулардан, Көлінен ұшпай қалған қасқалдағы. Біз бүгін «ҚазТрансОйл» мекемесінде өткен бір ғана кештен үзінді келтірдік. Шындығында мұндай маңызды іс-шаралар жиі өткізіліп тұрады. Компанияның жоғары кəсіби ұжымы – оның мақтанышы, бұл кадрлық жəне əлеуметтік саясатты табысты жүзеге

тəртібінен түспейтін мəңгілік тақырып. Халқымыз үшін басты мəселе ұлты, ұлтының тілі, мəдениеті, əдет-ғұрпы, салтдəстүрі, бір сөзбен айтқанда ұлттық құндылықтары. Тіл – біздің ең қымбат қазынамыз. Біздің тіл - əйгілі би-шешендеріміз, атақты Жамбыл, Абай, Мұхтар, Ілияс сынды данагөйлеріміз сөйлеген тіл. Туған тілімізді жете білу арқылы өнер-білімнің, мəдениет пен ғылымның биігіне жете аламыз. Біздің тəуелсіз Қазақстанымыз – көп ұлтты ел, əралуан тілде сөйлейміз. Біздің елімізде достығымыздың, татулығымыздың, бірлігіміздің арқасында 100-ден астам ұлт өкілдері тату-тəтті өмір сүруде. Еліміз өз тəуелсіздігіне қол жеткізгеннен кейін, қазақ тілі мемлекеттік тіл болып бекітілді. Тілді жасаушы – халықтың өзі. Тіл халыққа қызмет етеді. Ана тілін қадірлемеген халықтың болашағы жоқ. Қазақ тілінің байлығы – қазақ ұлтының байлығы. Осы байлықты бағалай білуіміз керек. Сонда ғана біздің Қазақстан кез-келген мемлекетпен иық теңестіре алады. Гүлшахар ƏБДІҒАППАРОВА, Шымкент қалалық тілдерді оқыту орталығының оқытушысы

2015 жылы облыстық бюджет есебінен Жəрімбетов ауылын сумен қамтамасыз ету үшін мердігер "Өркениет-К" ЖШС құрылыс жұмыстарын жүргізуде, биыл 1 желтоқсанда аяқталмақ. Кершетас ауылын сумен қамтамасыз ету құрылысын мердігер "СтройЖолСервис KZ" ЖШС-і жүргізуде, олар да 1 желтоқсанда жұмыстарын аяқтайды. Бүгінде 2016 жылы Жоғарғы Шұқырбұлақ, Алғабас, Кемербастау, ауылдарын ауыз сумен қамтамасыз ету құрылысының жұмыс жобасы бойынша сметалық құны дайындалып, облыстық энергетика жəне тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық басқармасына ұсынылды. Аудандық маңызы бар жолдарды күрделі жөндеуге 40 млн. теңге қаржы бөлініп, толығымен игерілді. Аудан елдімекендерінің 25 көшесіне (жалпы ұзындығы 32,3 шақырым) 216428,0 мың теңге қаржы бөлініп, орта жөндеуден өтті. Аудан елдімекендері табиғи газбен 96 пайыз қамтамасыз етілген. 2015 жылы Т.Рысқұлов ауылы,Т.Рысқұлов көшесіндегі тұрмыстық-коммуналдық нысандарына газ өткізгішінің құрылысына 69 млн. 543 мың теңге бөлініп қаржысы толығымен игерілді.

– Сұхбатыңызға рахмет! Жұмыстарыңызға табыс тілейміз! Назипа ДƏУЛЕТҚЫЗЫ

Ұлттың ұйытқысы Қазақстан Республикасының Президенті – Елбасы Н.Назарбаевтың мемлекеттік тілге қатысты саясаты мен ұстанымының арқасында тілімізді тұғырына қондырудың түрлі жолдары қалыптасуда. Елбасы жыл сайынғы жолдауларында, Қазақстан халқы Ассамблеясының жиындарында, «Нұр Отан» партиясының съезінде, түрлі орындарда жасаған баяндамаларында тілдің мəселесін тұрақты көтеріп, қадағалап, елдің есіне ұдайы салумен келеді. Еліміздің экономикасын, əлеуметтік жағдайын көтерумен бірге, тілімізге де көп көңіл бөлініп отыр. Елбасы биылғы Жолдауында ел халқының алдына дамыған, озық 30 елдің қатарына енуді міндет етіп қойды. Бұған жету үшін үлкен күш-жігер мен жұдырықтай жұмыла əрекет ету қажет. 30 елдің қатарына ену үшін біз барлық салада да бəсекеге шыдас бере алатындай болуымыз керек. Бұдан тіл саласы да қалыс қалмайды. Елбасы биылғы Жолдауында тіл туралы: «Қазақ тілі бүгінде ғылым мен білімнің, интернеттің тіліне айналды. Қазақ тілінде білім алатындардың саны жыл өткен сайын көбейіп келеді. Еліміз бойынша мемлекеттік тілді оқытатын 57 орталық жұмыс істейді. Олардан мыңдаған азаматтар қазақ тілін үйреніп шықты, əлі де үйренуде. Былтырғыға қарағанда, биыл қазақ тілін білемін деген өзге ұлт өкілдерінің саны 10 пайызға өскен. Бұл да біраз жайттан хабар береді. Тек соңғы 3 жылда мемлекеттік тілді дамытуға Республика бойынша 10 миллиард теңге бөлінді. Енді ешкім өзгерте алмайтын бір ақиқат бар. Ана тіліміз Мəңгілік елімізбен бірге Мəңгілік тіл болды! Оны «даудың тақырыбы емес, ұлттың ұйытқысы ете білгеніміз жөн» деген сөзі көптеген пікірлерге айқындық бергендей болды. Тіл – қай ұлттың да тірегі, ел болашағы. «Ана тілі – халық болып жасағаннан бері жан дүниеміздің айнасы, өсіп-өніп түрлене беретін, мəңгі құламайтын бəйтерегі» – деп жазушы Жүсіпбек Аймауытов айтқандай, тіл тағдыры – ел тағдыры екенін есімізден шығармайық. Тілге құрмет – елге құрмет екенін де ұмытпайық. Б. МЫРЗАЛИПОВ, Шымкент қаласы Қаратау аудандық сотының бас маман-сот мəжілісінің хатшысы

¦ÄIËÅÒ

Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев Қазақстан халқына арнаған «Нұрлы жол – болашаққа бастар жол» атты Жолдауында «2015 жыл – ұлттық тарихымызды ұлықтау және бүгінгі биіктерімізді бағалау тұрғысынан мерейлі белестер жылы. Қазақ хандығының 550 жылдығын, Қазақстан халқы ассамблеясы мен Конституциямыздың 20 жылдығын, Ұлы Жеңістің 70 жылдығын атап өтеміз. Осынау тарихи белестер жаңа қазақстандық патриотизмді ұрпақ жадына сіңіруде айрықша рөлге ие. Біз 2015 жылды Қазақстан халқы ассамблеясы жылы деп жарияладық. Елдің тұтастығы мен бірлігі, татулығы мен тыныштығы ең басты назарда» деген болатын.

Е

ліміздің татулық пен бірлікте өмір сүруі, бүкіл азаматтардың тұрмысы мен ұлтына қарамастан тең құқыққа ие болуы Елбасымыздың арқасы. Бүгінгі таңда елімізде ұлтты ұйыстыру мен халықты біріктірудің ең басты факторы ол – мемлекеттік тілімізді жетік меңгеріп, ана тілімізде анық сөйлеу. Заман талабына сай ана тілімізді, яғни қазақ тілін жақсы меңгерген өзге ұлт өкілдері аз емес. Елімізде 130-дан аса өзге ұлттар бар. Статистикалық мəліметтерге сүйенсек, облыс бойынша 100-ден астам өзге ұлттар болса, ауданымызда 10-ға жуық өзге ұлт

Достық пен бірліктің символындай болған бұл Таукент

ЫНТЫМАҚ

тұрды. Анасы молдаван ұлтынан болатын. Олар омарташылықпен айналысты. Қызметімді 1974 жылы Ленгірдегі медицина училищесін бітіріп келгеннен кейін Темір ауылының балабақшасында медбике болып бастадым. Ол жерде 2 жылға жуық жұмыс атқарып, сосын аудандық ауруханаға келдім. Міне, осы жерде 32 жыл қызмет істеп, зей-

БАЛАЛАРЫМЫЗ ҚАЗАҚШАҒА СУДАЙ

өкілдері өмір сүріп жатыр. Соның бірі Шəуілдір ауылының тұрғыны Раиса Константиновна Вордовьянц. Ауданымыздағы денсаулық сақтау саласында 32 жыл қызмет етіп, бүгінде зейнеткерлік демалыста отырған Раиса апай «Қазақстан – біздің ортақ үйіміз» дейді. «Менің өмірім Қазақстанда, киелі Отырар өңірінде өтуде. Өзім осы Қоғам елдімекенінде, Сырдарияның жағасында дүниеге келдім. Осында туып өсіп, осы ауылдың тумасы Михаил Вордовьянцпен отандастым. Армениядан жер аударылып келген Михаилдың ата-анасы өмірінің соңына дейін осында

неткерлікке шықтым. Қызметте жүрген жылдары басшылық жасаған Жұмахан Əбдешов, Болат Алтынбеков, Баян Андамас сынды азаматтарға алғысым шексіз. Қандай жағдай болмасын бұл азаматтар жағдайға түсіністікпен қарап, қолдарынан келген көмектерін аяған емес. Қазақта «жақсының жақсылығын айт, нұры тасысын» деген сөз бар ғой (күліп). Медбике болып қызмет істеп жүргенімде аудан басшылары тарапынан Алғыс хаттармен бірнеше рет марапатталдым. Бұл бірлік пен тұрақтылықты сақтау жолындағы еңбегімнің жемісі мен дəлелі» деп білемін.

Үстіміздегі жылы еліміз Ата Заңымыздың және Қазақстан халқы ассамблеясының 20, Қазақ хандығының 550 жылдығын атап өтуде. Осы атаулы мерекелерге орай, аудандық мәдениет үйінде қызғылықты іс-шара өтті. Бұл күні аудандағы өзбек, славян, неміс, түрік, күрді этномәдени орталықтарының өкілдері сахнада бас қосып, «Дәстүрім, салтым – тірегім» деген тақырыпта өзара өнер жарыстырды.

Күрділердің тілді меңгеруі көңілден шықты

Байқауға қатысушылар негізінен үш шартты орындауы тиіс болды. «Менің елім» тақырыбында қолөнер мен сурет көрмесін ұйымдастырып, «Туған жерім – түп қазығым, айбыным» сайысында топтар өздерін мемлекеттік тілде таныстырып, «Дəстүрім, салтым – тірегім» деген соңғы талап бойынша өз ұлтының салт-дəстүрін қазақ тілінде көпшілік қауымға паш етуі тиіс болды. Алғашқы болып сахнадан көрінген өзбек этномəдени орталығы өкілдері өздерін мемлекеттік жəне өзбек тілдерінде таныстырып шықты. Кейін славян, неміс, түрік, күрді мəдени орталықтары кезегімен өз өнерлерін көрерменге қазақ тілінде жеткізді. Өзбек мəдени орталығы «Келін сəлемі» деген сахналық қойылым көрсетті. Жаңа түскен келіннің бетін ашып, қайынжұртымен таныстырды, сəлемін салдырды. Жаржар айтылып, беташар кезінде айтылатын өзбек əндері шырқалды. Славян этномəдени орталығы атынан сахнаға шыққандар қызға құда түсу салтын көрсетсе, неміс этномəдени орталығы өкілдері ұлттық билері жөнінде қысқаша мағлұматтар беріп, би көрігін қыздырды. Түрік этномəдени орталығынан келгендер қызға құда түсу салтын сахналады. Соңғы кезек күрді этномəдени орталығына келді.

Раиса Константинқызы жұбайы Михаил екеуі 5 ұл-қыз тəрбиелеп, оларды отансүйгіштікке, бауырмалдыққа, ешкімге қиянат жасамауға тəрбиеледі. Раиса апай өз сөзінде «Біз Михаил екеуміз ұл-қыздарымызды өз отандары Қазақстанды сүюге, патриотизмді ұстануға баулып тəрбиеледік. Балаларымыз қазақшаны жақсы меңгерді, жоғары білім

Күрділер қыз ұзату салтынан қойылым қойды. Қына жағу, тəрелке сындыру жəне де басқа да салттарын орындап, күрді əуендерін əуелетті. Байқау қорытындысы бойынша бірінші орынды славян этномəдени орталығы иеленді. Славяндықтардың намысын негізінен М.Х. Дулати атындағы жалпы орта мектептің оқушылары қорғады. Байқауға қатысушыларды көбірек тартқан да осы славян мəдени орталығы болды. Екінші орынды өзбек жəне күрді мəдени орталықтары бөлісті. Бір айта кететіні, мемлекеттік тілді жетік меңгеруде күрділер алдарына жан салмады. Ал үшінші орынға түрік жəне неміс мəдени орталықтары лайық деп табылды. Байқауға неміс мəдени орталығының атынан қаладағы № 5 мектепгимназия-ның шəкірттері қатысты. Ауданда корей халқы этномəдени орталығының филиалы тіркелгенінен хабарымыз бар. Алайда, бай-қауда олар бой көрсеткен жоқ. Тағы бір айта кететін үлкен мəселе – қазақ тілінің мемлекеттік тіл ретінде заң жүзінде қабылданғанына жиырма жылдан астам уақыт өтсе де, оны кейбір жергілікті ұлт өкілдерінің бүгінге дейін толық меңгере алмағаны. Осы орайда байқаудағы əділ қазылар алқасының мүшесі, зейнеткер, мəдениет қызметкері, баш-құрт қызы Зейтуна Шафикованың: - Біздің ауданда тұратын түрлі ұлттар мен ұлыс өкілдерінің мемлекеттік тілде таза сөйлейтін кезі əлдеқашан жетті. Бұдан əрі осы өзекті мəселеге жете назар аударғандарыңыз жөн, - деп алаңдаушылық білдіруі де кездейсоқтық емес. Жалпы ауданда ұйымдастырылатын мəдени-көпшілік шаралардың тартымды, қызықты өтуіне этномəдени орталықтар белсене атсалысып жүр. Болашақта этномəдени орталықтар арасында ұйымдастырылатын осындай шараларды таза мемлекеттік тілде өткізудің, оған балаларды, жастар мен жасөспірімдерді ғана емес, ересектерді де көбірек тартудың берері көп деп ойлаймыз. Аудандық мəдениет үйінің директоры Б.Оразымбетов пен З.Шафикова белсенділік танытқан этномəдени орталық өкілдеріне ризалық білдіріп, алғыс айтты. Сондай-ақ байқау жеңімпаздары мен жүлдегерлеріне алғыс хаттар мен ескерткіш сыйлықтар тапсырылды. О. ЗАҒАМБАР. Төлеби ауданы

алды. Соның нəтижесі болар, заңгер мамандығын алған үлкен қызым Лариса аудандық Əділет басқармасында қызмет атқаруда. Тер төгіп аянбай қызмет еткенін елеген басшылық республикалық, облыстық, аудандық басқармалардың Алғыс хаттары мен қатар медальдарымен марапаттады. Қыздарымыз Анна мен Надя Шымкент қаласында жұмыс істейді. Құдай берген 4 немерем бар. Олар да қазақ тілін жақсы түсінеді, сөйлейді. Бізді қиын жылдары тілімізге, дінімізге қарамастан жақын туысындай көріп, қызметтер ұсынып, жағдайымызды жасаған қазақ халқына деген біздің құрметіміз ерекше. Президентіміз

№45 (248) 20.11.2015 жыл

4

Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына арнаған Жолдауын отбасымызбен отырып тыңдадық. Жолдау өз жаңалықтарымен, жақсы идеяларымен мемлекетіміздің одан əрі дамуына себеп болады. Міне, жаңа жылдан бастап зейнетақымыз да көбейді. Оған да ризашылығымыз мол. Біздер үшін бейбітшілік пен келісімді нығайтудан маңызды ештеңе жоқ. Ұлттар арасындағы ең басты жетістік – татулық пен бірлік. Бүгінгі таңдағы күнкөріс жағдайымыз біршама жақсарды. Ұлттық тарих пен тілді, мəдени дəстүрлерді сақтап, оның жаңа қырларын ашуға Президентіміз Нұрсұлтан Əбішұлының ерекше назар аударуы бізді қуантады. Бірнеше ұлттың тату-тəтті бірқалыпты өмір сүруіне жағдай жасаған Елбасына алғысымыз шексіз» - деп ағынан жарылды. Елбасымыз «Қазақты қасиетті қара шаңыраққа баласақ, еліміздің барша этностары сол шаңыраққа уық болып қадалуы тиіс. Ортақ Отанымыз – Қазақстанның босағасын берік, шаңырағын биік етіп, түтінін түзу ұшыру – баршамыздың елдік мақсатымыз» деген болатын. Ұлтаралық ауызбіршілікте өмір сүріп жатқан өзге ұлттар үшін татулық пен бейбітшіліктің маңызы зор. Шолпан ДҮТБАЕВА, Отырар ауданы

Шахмар Шахмар — әзірбайжан ұлтының өкілі. Оның әкесі мен анасы бір топ отандастарымен бірге соғыс жылдары зорлықпен туған елінен жер аударылып, Қазақстанға келіпті. Оларға қоныс Шолаққорған ауылының сыртындағы тақыр жерден беріліпті. Алғашқы кезде қазақ пен әзірбайжандар бір-бірлеріне үрпиісе қарағанымен, түбі бір туысқан болған соң, тез түсінісіп, араласып кетіпті. Шахмар Шолаққорған ауылында туылған. Осында орта мектепті тəмамдапты. Шымкентте технологиялық институтты бітіріп, құрылысшы мамандығын алған. Бірақ, тағдыр оған құрылысшы болуды жазбапты. Əкесі Алы саудада істеп жүрген соң əке жолын қуды. Созақ ауданына Шымкенттен тауар жеткізуші болды. Міне, екеуміз осы салада біраз жылдар бірге жұмыс істеуімізге тура келді. Біраз уақыт оның бастығы да болдым. Менің бұл жерде айтарым басқа болатын. Оның қазақ тілін жəне ұлттық салт-дəстүр, жөн-жоралғысын жетік меңгергенін айту ғана. Бірде Шахмардың қазақ жігітін сөзден сүріндіргенінің куəсі болған едім. Сөздің реті келгенде əлгі жігіт Шахмарға: — Əй, əзірбайжан, қазақ сөзін менен артық білемін дейсің бе? — деді.

— Сенен артық білемін. Кел, екеуміз сөз жарыстырып көрейік. Оған мына кісі куə болып, төрелік айтсын, — деді Шахмар мені нұсқап. — Келістің бе? Онда аюдың баласы қалай аталады? Жігіт біраз ойланып тұрып: — Күшік, — деді.

— Оттапсың, — деді Шахмар қарқылдап күліп.

— Енді не дейді? — деді жігіт.

— Қонжық, — деді Шахмар. Анау жеңістік берер емес.

— Шахмар дұрыс айтады, — дедім мен сөзге араласып. Кеңестік жүйе ыдырап, оның қарамағында болған республикалар тəуелсіздікке қол жеткізгенде Əзірбайжан елі де өз алдарына ірге көтерді. Сол кезде екі ел арасында көші-қон сапырылысы басталып кетіп еді. Шолаққорғанда отырған біраз əзірбайжандар да көшуге буынып-түйіне бастағанда оларға Шахмар: — Қайда барып, қоныс тіксек те бір тіршілік. Іргемізді

түре көтеріліп көшетін қазақ халқы бізге қандай жаманшылық көрсетті? Əкелеріміз бен аналарымыз бас сауғалап келгенде қазақ даласынан пана тапты. Қарапайым қазақ халқының шуағына бөленіп, бар олқылығымыздың орны толды. Мен өз басым көшуге қарсымын. Осында қаламын, —деді. Шахмардың мына сөзі əзірбайжандардың күптігөй көңілдерін басты. Көшетіндері көшіп, қалатындары қалды. Шахмар қазір Таукенттегі аузы дуалы, сөзі уəлі азаматтардың бірі. Бірнеше сауда орындарын ашып, өз кəсібін дөңгелетіп отыр. Осыдан бірнеше жыл бұрын Алмалы тауынан жер алып, көшет отырғызды деп еді. Қазір оның бау-бақшасы жетіліп, жеміс беруде. Əрі осы аймақты таукенттіктер үшін демалыс орнына айналдырған. Сонымен Шахмар Алыұлы өзге ұлт деп өзекке теппеген өз қазағының бір ұлындай өмір кешіп, Қазақстанды Отаным деп, еңбек етіп, өмір сүріп жатқан азамат. Иə, күні кеше, алып одақ тараған тұста Таукент те тығырыққа тірелген еді. Еліміз тəуелсіздік алғаннан кейінгі жылдары қайта өсіп, өркендей бастады. Қазір мұнда 7 мыңнан аса тұрғын бар. Жастар жұмыс іздеп басқа аймақтарға кетпейді. Үй саламын дейтін тұрғындарға жер телімдері бөлініп, көмек көрсетіледі. Таукенттегі белгілі іскер азаматтардың бірі - Шахмар Алыұлы. Ол осында бір атаның баласындай өмір сүріп жатқан бірнеше ұлт өкілдерінің достығы туралы ризашылықпен əңгімелейді. Өзі алғаш кəсіпті бастағанда мемлекет тарапынан да, жерлестері тарапынан да көмек болғанын айта жүреді. Қуаныш НҰРМАШҰЛЫ. Созақ ауданы

ТОЛЕРАНТТЫЛЫЌ жəне ПАТРИОТИЗМ

Қай заманда болсын адамзат алдында тұратын ұлы мұраттың ең бастысы - өзінің ісін, өмірін жалғастыратын салауатты, саналы ұрпақ тəрбиелеу. Жастарды жан-жақты жетілген, ақылпарасаты мол, мəдени өрісі озық етіп тəрбиелеу – ата-ана мен ұстаздың қоғам алдындағы борышы. Ұстаз бен ата-ана үшін ұрпақ тəрбиесінен асқан маңызды міндет болмауға тиіс. Ғұлама Əбу Насыр Əл-Фараби «Тəрбиесіз қолға білім салма» десе, қазақ тілінің атасы Ахмет Байтұрсынов «Рас, біз шынында да əрқашан білімге ұмтыламыз. Негізінде, ең бірінші тəлімге ұмтылуымыз қажет» деп, тəрбиеге баса көңіл қою керектігін айтқан. Шəкіртке терең білім берумен қатар, оның жүрегіне адами асыл қасиеттерді үздіксіз ұялата білсек, жеке тұлғаның өзіндік көзқарасының қалыптасуына, қоршаған ортаны сезіне білуіне ықпал етері сөзсіз. Білім ошақтарындағы тəрбие шəкірттердің адамгершілік сана-сезімін, мінез-құлқын қалыптастыруды қамтиды. «Балапан ұяда не көрсе, ұшқанда соны іледі» дегендей, атаананың күн сайын атқарып жүрген жұмысы – балаға үлкен сабақ. Сол себепті əрбір ата-ана білім ордаларымен тығыз байланыс орнатып,

E-mail: adilet.media@mail.ru

өз балаларының білімді, мейірбан, табанды азамат болып өсуіне қадам жасаулары керек. Ұстаз қауымы мен ата-ананың бірлесе жүргізген тəрбие жұмысының нəтижесі Егеменді Қазақстанымыздың əлемдегі мықты мемле-

кет болуына негіз болары сөзсіз. Тəуелсіз мемлекетіміздің əлем кеңістігінде экономикасы, халқының əлеуметтік жағдайы, білімі мен ғылымы, өнері мен мəдениеті өркендеп, дүниежүзі мемлекеттерімен теңесуі

үшін аянбай тер төгіп, мағыналы да маңызды жұмыстар атқару – егемен еліміздің əрбір азаматының парызы. Елбасымыз Н. Ə. Назарбаев «Тарих толқынында» атты кітабында Қазақстан халқының ұлттық ерекшеліктерімен бірге жекелей мүдделерін де қорғайтын этникалық мемлекет екенін еске салу арқылы əрбір азаматқа нəсіліне, ұлтына, конфессиялық ерекшелігіне қарамастан теңдей еркіндік пен құқық берілген мемлекет екендігін айқындап берген. Осы орайда айта кететін жағдай, этностық тəрбие жалпы адамгершілік ұстанымдарымен өзара сабақтас. Адамдардың бір-бірімен тең құқылығы, адал еңбектің өмірінің өзегі болуы, қайырымдылық пен мейірімділік, қоғамда, отбасында, жалпы ұлттар арасында қарымқатынас жасауда татулық, ынтымақ, сыйластық таныту дағдыларын сабақ процесінде жəне сабақтан тыс іс-шаралар арқылы шəкірттер бойына сіңіріп отыру – ұстаз қауымының міндеті. Бұл міндет ата-анаға да үлкен жауапкершілік жүктейді. Тəрбие мəселесіне келгенде тағы бір жайтты айтқым келеді. Қазіргі кезде мемлекетімізде жастарды толеранттылық тұрғыдан қалыптастыруымыз қажет.

Нарықтық заманға бейімделген, ата-ананың ерекше қамқорлығындағы жастарымыздың өмірге деген көзқарасы келеңсіз жағдайларға себепші болып отыр. Кейбір атааналардың өз балаларын шектен тыс еркелетіп, орынсыз жағдай жасауы өз ортасында оқшауланып қалуына əкеліп соғады. Ал, жеке тұлғаның психикасы мен санасы қоршаған ортамен əрекеттестігі арқасында жəне нақты бір іс-əрекеті жеке дара емес, басқа адамдардың (ата-ана, мұғалімдер, оқушылар т.б.) іс-əрекеттерімен тығыз байланыста жүзеге асады. Қорыта айтқанда, өзі өмір сүріп отырған қоғамда тұрақтылықтың орнығып, халықтың ортақ мақсат жолына ұйымшылдықпен жұмылуы ең бірінші əр адамның азаматтық парызын қаншалықты терең сезініп отырғандығына, қоғамдық белсенділігіне тығыз байланысты. Иманды, салауатты, өркениетті ұрпақ өсіруде ата-ана мен ұстаздар қауымының бірлескен еңбегінің рөлі өте зор. Н. ЖЕТІБАЕВА, Ғ.Мұратбаев атындағы Жетісай гуманитарлық-техникалық колледж директорының тəрбие ісі жөніндегі орынбасары

Аудан əкімдігінің бастамасымен №45 (248) танымдық автокеруен сапарға шықты 20.11.2015 жыл

АЙМАҚ

¦ÄIËÅÒ

5

ЎЛЫ ƏМІРШІЛЕР ІЗІМЕН Елбасымыздың халыққа арнаған «Нұрлы жол - болашаққа бастар жол» атты Жолдауынан бастау алған Қазақ хандығының 550 жылдығы, Ұлы Жеңістің 70 жылдығы, Қазақстан халқы ассамблеясы мен Ата заңымыздың 20 жылдығы мерекелері биылғы жылы мемлекеттік деңгейде аталып отыр. Осы ізгі шараларға орай аудан əкімдігінің кіші мəжіліс залында аудан əкімі Мақсат Ш а м а н с ұ р ұ л ы н ы ң т ө р а ғ а л ы қ ет у і м е н ауданның зиялы қауым, шығармашылық өкілдерімен бас қосу жиыны, пікірлесу, ой алысу кездесуі бірнеше мəрте өткен болатын. Аталмыш жиындарға ауыл əкімшіліктері мен ондағы мектептерден келген, қолына қалам ұстаған шығармашылық өкілдері мен тарих пəнінің ұстаздары да белсене қатысып, ішінде болды. Қазақ хандығының 550 жылдығы үлкен тарихи мəні бар маңызды шараны республика көлемінде бүкіл қауым болып жаппай осы айтулы шараны жоғары деңгейде өткізіп жатыр. Аудан көлемінде тілге тиек етер, мəдени шаралар жүзеге асты. Алдымен осынау тарихи жолды жаңарту, ұрпақтар сабақтастығын жалғастыру мақсатында ауданымызда «Созақ-Қозыбасы-Созақ» та р и х и - та н ы м д ы қ а вто к е руе н ш е ру і н ұйымдастыру қолға алынды. «Керейден Кенесарыға дейін» атты қазақ хандығын, оның өнегелі ерлік істерін дəріптеу, насихаттау мақсатында кітапханалар мен мектептерде тарихи кештер, дөңгелек үстелдерді кезең-кезеңдерімен өткізу, ұлттық ат ойындары сайыстарын, ақындар айтысын ұйымдастыру, мүшайра жыр сайысын, қазақ хандығының құрылуы, оның ішінде Созақ өңіріндегі айшықты ізі туралы танымал тарихшы ғалымдардың қатысуымен ғылымитеориялық конференциялар, мектептерде тарихи сабақтар өткізу шаралары жақсы ұйымдастырылды. Осындай ұлағатты шараның бірі таяуда аудан əкімдігінің ұйытқы болуымен «Ұлы хандар ізімен» атты тарихи-танымдық автокеруен шеруі ұйымдастырылды. Аудан орталығындағы Керей мен Жəнібек хандарға арнап тұрғызылған ескерткіш түбінен тарихи-танымдық экспедициясының мүшелерін аудан əкімінің орынбасары Сəуле Еденбаева бастаған аудан əкімдігі ішкі саясат бөлімінің басшысы Ағаділ Сатыбалды, аудан əкімдігі мəдениет жəне тілдерді дамыту бөлімінің басшысы Бағдат

Айдарбеков, «Жастар орталығы» мекемесінің директоры Серік Маманов, БАҚ өкілдері шығарып салды. Экспедиция құрамында І.Кеңесбаев атындағы жалпы орта мектебінің мұғалімі, тарихшы, жас ғалым Нұрғали Маханов, аудан əкімдігі мəдениет жəне тілдерді дамыту бөлімінің бас маманы Дəуіржан Ыбыраев, «Жастар орталығы» мемлекеттік мекемесінің бас маманы Керімхан Елмұрат, «Созақ үні» газетінің жауапты хатшысы, журналист Мақсат Қарғабай, «Суындық» жалпы орта мектебінің тарихшысы Нұрмахан Сейітмаханұлы, «Жас туристер орталығы» мекемесінің директоры Жаңабай Тəжбен болды. Алғашқы сапарымыз кешегі алаштың ардақты перзенті Сұлтанбек Қожановтың кіндік ханы тамған Ақсүмбе ауылынан бастау алды. Жолай Қазақ хандығының тірек қаласы болған Созақ жеріндегі Хақназар ханның мазарына жəне Қарабура əулиенің басына тізе бүгіп, құран бағыштадық. Өзін Хақназар ханның тікелей ұрпағымын деп таныстырған Жақсылық Ақсақалов, ауылдық ардагерлер кеңесінің төрағасы Бөрғазының Өскені, ауыл əкімі Байзақ Əмет қасымызда бірге аралап жүрді. Ақсүмбе ауылында бізді ауыл қариялары Сұлтанбай Жораев жəне ауыл əкімі Оразхан Ермахан қарсы алды. Алдымен Ақбикеш мұнарасына шығып көрдік. Ақсүмбе ауылының жоғарғы тұсында ауылдан оқшау жатқан «Қылышқара» шатқалында жартас бетіне бедерленген таңбалы тасты көрдік. Бұл «Қылышқара» таңбалы тасы біз үшін тың жаңалық болды. Жартас бедеріне салынған таңбалы таста ежелгі бабаларымыздың жылқы мініп, аң аулап жүрген таңбалары б е й н ел е н г е н . Т ү й е , с и ы р с у р ет т е р і көрінбейді. Соған қарағанда тым ерте салынған таңбалар болғаны деп топшыладық. Тарихшы Нұрғали Маханов бұл жартас туралы тың деректерін ортаға салды. Осы тұста тарихқа шегініс жасап, ауыл қарияларынан естіген қазақ хандығының тарихын əңгімелесек. Тəуекел ханның орнын басқан Есім хан 1598 жылы Бұқара мен Самарқанның билеушісі Мұхаммедпен бітім шартын жасасады. Бұл бітім Қазақ хандығының ұлы жеңісін паш етті. Бітім бойынша Сырдарияның ұзына бойындағы Созақ, Түркістан, Отырар, Сайрам бастаған отызға жуық қала мен Ташкент бүкіл уəлаятымен Қазақ хандығының құрамына қосылды. Керей мен Жəнібек негізін салып, Бұрындық хан мен Қасым хан əрі қарай нығайта

Т. Бинашев

ХV ғасырдың ортасында Қазақ хандығының шаңырақ көтеруі Еуразия құрлығының қақ ортасындағы ұлы далада бір тарихи дәуір аяқталып, жаңа тарихи дәуір басталғанын паш етті. «Тарих толқынында» еңбегінде Елбасы Н.Назарбаев: «Бұл оқиғаның саяси һәм қоғамдық мән-маңызы Қазақ хандығының Орталық Азиядағы тұңғыш ұлттық мемлекет болғандығында жатыр. Оны өздерінен бұрын өткендер немесе тарихи бабалар емес, қазіргі бар түркі халқы құрды» (Алматы: «Атамұра».

211-б.), – деп көрсетті.

Жаңа көшпелі мемлекеттің негізін қалаған Керей мен Жəнібек хандар əлемдегі ең алып империяны құрған асыл əулеттің өкілдері еді. Тілі мен ділі, салт-дəстүрі, əлеуметтік-моральдық қатынастары мен шаруашылық жүргізу тəсілі бірдей халықты бір өңірде ұйыстырып, дербес державаға айналдыруға тəуекел еткен жəне мақсат-мұраттарын орындап, сол замандағы халқы мол, аумағы үлкен елге айналдыра алған Орысхан ұрпақтары шын мəнінде ерекше тұлғалар болғаны күмəнсіз. Республика Президенті жоғарыда аталған кітабында: «Қазақ мемлекетінің іргетасын тап осы төре тұқымының өкілдері қалады. Қазақ қоғамындағы жоғары мəртебе иесі сұлтандар, яғни Шыңғысханның еркек кіндікті ұрпақтары – шыңғысзадалар болды», – дейді. Олардың əдет-ғұрпы, мінез-құлқы, ой-пікірі мен арман-мақсаты, түр-тұлғасы туралы тек Əбілғазы мен Қадырғали Жалайыр сияқты шежірешілер мен шетелдік саяхатшылардың жазбаларынан, Қазақ хандығымен елші алмасқан көрші мемлекеттер мұрағат-

шыңдалған Қазақ мемлекетінің елдік қасиеті өзінің көшелі арнасынан əлі де жаңыла қойған жоқ еді. Тоғым ханның талайлы тағдырына орай, қазақ мемлекетін тарих сахнасынан біржола өшіріп жіберуге ұмтылған жаулары – бір жағынан қалмақ, бір жағынан моғол, бір жағынан өзбек тоқтаусыз соғыс салып, қыспаққа алды. Əз-Жəнібек хан қайтыс болғаннан кейін Қазақ хандығының билігі Керей ханның ұлы Бұрындықтың иелігіне көшеді. Бұл 1480 жылдың шамасы болатын. Кешегі Көк Орда ұлысында, Дешті Қыпшақ даласында азаттық күресін бастап, тəуелсіздік туын тіккен Қазақ хандығы осы ширек ғасыр уақытта аяғынан тік тұрып, төңірегіндегі елдерді санасуға мəжбүр ете алатын іргелі мемлекет санатында қалыптасты. Ақылына іскерлігі сай Əз-Жəнібек өзі дара хандық құрған жеті жыл ішінде мемлекеттің құрылымын, басқару жəне заңдық жүйенің, əскери тəртібін жасап, берік орнықтырып кетті. Басқару жүйесінде биліктің ағадан ініге көшу саясаты ағайын арасында алауыздықты болдырмау, татулық, ынтымақ, ауызбіршілікті нығайту саясаты үлкен көрегендік саясаты еді. Бұрындық хан тұсында қазақ хандығы ата жауларымыз жүргізген басқын-

дың ортасында Қарағанды темір жол вокзалының алдына қойылған Бұқар жыраудың мүсіні Ла-Манштан шыққан сері Дон Кихотты еске салып оншақты жыл тұрды. Жезқазғандық бір автор таудай Қаныш Сəтбаевты иығын қушитып қашағанына куə болдық. Қазақ мемлекетін құрған Керей мен Жəнібектің бет-жүздері ғана емес, киімдері мен қару-жа-

ХАНДАР

тарында қалған сараң деректерден там-тұмдап мағлұмат аламыз. Көпшілік оқырман көркем əдебиетте жасалған портреттері арқылы таныс ертеде өткен ел билеушілерімен. Қазақтар анау айтқандай фанатик діншіл халық болмағанымен, адам бейнесін кескіндеуге тиым салған исламдық шарт Дешті Қыпшақта сұңғат өнері өркен жаюына кедергі жасағаны хақ. Болмаса, ер мен əйел сұлбасын орта ғасырларда-ақ балбал тасқа шекіп жасаған бабаларымыздың таланты да, Еуропа корольдері сияқты портреттерін жазғызуға хандарымыздың қабілет-қарымы да жетіп артылар еді. Қазақстан отарлық бұғауынан құтылған соң ұлттық сана сілкініп, тарих ақтаңдақтарының орнын толтыруға ұмтылыс басталған кезде есімі танымал, бейнесі көпшіліктің көкейінде қалған, фотосуреттері бар тұлғалармен бірге ұлттық мемлекетті құрып, іргесін бекіткен хандардың, ұлт бірлігіне ұйтқы болған аузы дуалы билердің, елдің тəуелсіздігі мен азаттығы үшін қол бастап майданға шыққан батырлардың ескерткіштерін орнату белең алды. Олардың суреті жоқ. Күрделі мəселені шешу үшін кейбір мүсіншілер олардың көзі тірі ұрпақтарының түртұлғасын үлгі етіп ұстанса, кейбіреулері ой-қиялдарына ерік берді. Дегенмен, кім, қандай ескерткіш тұрғызса да, одан қазақтың бет-жүзі ғана емес, жан-дүниесі, болмыс-бітімі аңқып тұруы – басты шарт. Осы талап орындалмай қалғандықтан талай туынды күлкі-мазақтың нысаны болып, кейбірі күресінге лақтырылды. Мəселен, тоқсаныншы жылдар-

E-mail: adilet.media@mail.ru

шылық соғыстарына күйрете соққымен жауап беріп мемлекетімізді, оның іргесін кеңейте түсті. Қазақ хандығы Көк Орданың байырғы астанасы Сығанақ қаласымен бірге Сырдарияның жағасындағы стратегиялық маңызы зор Созақ, Сауран, Аркөк, Үзкент, Аққорған сияқты қалалары мен шұрайлы аймақтарын өзіне қаратты. Жазушы Мұхтар Мағауиннің «Аласапыран» атты тарихи романының «Созақтағы кеңестен» басталуы да тегін емес. Сонда жазушы былай жазады: «Тарихтың тоғыз жүз тоқсан алтыншы, тышқан жылы (1588 жыл) наурыз туып, қар сөгіле, шығыс Дешті Қыпшақтың падишахы Тəуекелдің сауын айтып, шұғыл шақыруымен, киіз туырлықты қазақ ұлына хүкім жүргізуші қасқа-жайсаң атаулы Қаратаудың терістігіндегі Созақ қаласына құрылтайға жиналды. Бұл Тəуекел хан осыдан біраз уақыт бұрын ақ киізге көтеріліп, ата жұртын қолына алғаннан бергі, тіпті төңіректің төрт бұрышына түгел қылыш сермеген Хақ-Назар хан шаһид болғалы өткізілмек ең үлкен кеңес еді». Кеңеске орыс хан əулетінен тараған, Көкше теңізден Жемге дейінгі, Сырдың сағасынан Есілдің етегіне дейінгі аралықтағы

шежіре қариялар шертетін əңгімелер қаншама. Соның бəрін бойына сіңірді Тілекең. «Мен мүсіншілік өнерді төрт түлік малдың бейнелерін жасаудан бастадым. Біріншіден, ол туғаннан көріп, қатар өсіп келе жатқан қозылақ, құлын мен бұзауға етене жақындық болса, екіншіден, қазақ қолөнерінің барлық жабдықтары осы төрт түліктің жүн-терісі, мүйізі мен сүйектерінен жасалған емес пе! Ол – домбыраның ішегінен басталатын түрлі музыкалық аспаптар, мүйіз сапты қанжар мен садақ, қорамсақ сияқты қару-жарақ, бөрік пен тұмақ

ұлыстарды ұстап отырған ақсүйек атаулысұлтан мен оғлан түгел келді. Мұндағы мақсат қазақ ұлтын ұшпаққа қалай шығару, ертеңгі хан тізгінін ұстар ізбасарын ұлықтау, əлеуметтік-экономикалық келешегін анықтау, мал, егін шаруашылығы, қорғаныс, ауызбіршілік мəселелері бойынша келелі кеңес өткізбек. Біршама батырлар мен сұлтандар сөз кезегі тигенде «Жағат-мағұлды Жетісудан ысырайық!», «Қалмақты шығыстан, норЗайсаннан қуайық!», «Ноғайды Жайықтан ары өткізейік!», «Сырдың бойын тазартайық!», «Ешқандай қырғын соғыстың керегі жоқ. Жылжи көшіп, Сібір жұртын алайық!», «Қай тарапқа қарап шабынсаң, сол жаққа аттанамыз, баста!» десті. Қазақ жерінің шұрайлы өңірін, сəулетті қалаларын бірде алып, бірде беріп жүріп, ақыры жоғарыда айтқан билер мен сұлтандардың арман-тілегі біртіндеп орындалған еді. Алайда қазақ хандары қызба мінез, шұғыл шолақ шешімдер қабылдамай, байыпты, ақылмен стратегиялық ұтымды əдіс-айла арқылы ел мүдделерін орамды ойластырып, ел бастай білгені тарихтан белгілі. Сол күні Тайқоңыр ауылына барып түнеп шығып, таңертең негізгі бағытымыз «Таңбалы тас» өңірін бетке алдық.

- Таңбалы тасты көру көптен бергі арманым еді, - дейді Дəуіржан Ыбыраев. Ра с ы н д а э к с п е д и ц и я м ү ш ел е р і н і ң көбісінің арманы болатын.

- Созақта тұрып, «Таңбалы тасты» көрмеу ұят екен, - дейді Нұрғали аға. Түске қарай «Таңбалы тастың» төбесі де көрінді. Көптеген рулардың таңбалары тасқа қашалып салынған екен. Бұл сол уақыттағы қазақ руларының басын қосу мақсатындағы ескерткіш белгі деген ойға келесің. Аспанымыз ашылып, күніміз жарқырап, бұлтымыз сейіліп, мамыражай тіршілік кешіп жүріп, өткенімізге салауат айту – бүгінгі күніміздің парызы. Созақ даласында əлі ашылмай жатқан тың тарихтар мен шежірелер, өзен, жер, су аттары қаншама. «Арпа өзен», «Суындық», «Мықтың үйі» деп тізіліп кете береді. Олардың өзі келешек ұрпақ үшін мол мұра болары анық. Егеменді ел болдық. Ұлан-ғайыр жеріміз де бар, кең пейілді төріміз де бар. Осы кең пейілімізге сай өскелең ұрпаққа берер өнегеміз де бар, өнеріміз де бар. Ендігі міндет – сол тарихымызды зерттеп, зерделеп жинап алу! Мақсат ЖЕҢІСҰЛЫ.

шықтым. Əрине, министр Мұхтар Құл-Мұхамедтің өзі кеңесші болды. ...1992 жылы жасалған бұл жұмысым қазір Мемлекеттік мұражайда сақтаулы тұр». Абылай ханның ескерткіші көпшіліктің рухани игілігіне айналғанына қандай жағдай себеп болғаны жайлы Тілекеңнің жерлесі, республиканың еңбек сіңірген сəуТарихын білмеген ұлттың летшісі Тоқтар Ерəлиев «Біз Байырқұмнанбыз!» деген есболашағы бұлыңғыр. телігінде: «Кеңес Одағы ыдыН.Назарбаев рап, тəуелсіз ел болғаннан кейін сол кездегі Халықаралық шет тілдер университетінің рек торы, қазіргі сенатор, мемлекет қайраткері Əділ Ахметов өзі басқарған университеттің Абылай ханның есімімен аталуына көп атсалысты. Ол кісі маған телефон с оғып, университеттің алдына білімнің қуатымен санада екшеп қойылуға тиісті Абылай хан есбарып қана мүсіндейтіні күмəнсіз. керткішінің жобасын көріп беруімді Сондықтан, басқа əріптестері жүөтінді. Сөйтсем, мемлекет тарапырексінетін жұмысқа Тілекең тəуекел нан арнайы комиссия құрылыпты. етеді. Мысалы, Абылай ханның тасқа Бұл комиссияға Абылай ханның бедерленген тұңғыш бейнесі жайлы ұрпағы, көрнекті сəулетші Шота Тілекеңнің өзі жоғарыдағы еңбегінде Уəлиханов, көк байрағымыздың былай дейді: «Бір күні атақты Шота авторы Шəкен Ниязбеков еніпті. Уəлиханов қазіргі Мəдениет жəне Бəріміз Тілеубердінің шеберханасыақпарат министрі Мұхтар Құлна келіп, Абылай ханның ҚазақстанМұхамедпен таныстырды. Ұмытпада жасалған тұңғыш мүсінін көріп, сам, ол кезде Мұхаң өзі ұйымдастыркөңіліміз мейлінше толды. Бəріміз де ған «Атамұра» корпорациясының мүсінді жоғары бағалап, бірауыздан президенті болатын. Ол асықпай мен қабылдадық», – деп сыр шертеді. жасаған жұмыстармен мұқият таАлматылықтар қуана қауышқан нысып шықты. Хал-жағдайымды Абылай хан бейнесі дүниеге осылай сұрады. Сосын маған қарап: «Мені келген екен. Абылай ханның тұлғасы қатты ойСөз басында айтқанымыздай, ландырып жүр. Сенің жұмыстарыңқазақ руханияты үшін биылғы жылмен таныспын, сəтті шыққандары дың орны бөлек. Өзге мерейтойлар көп. Осы Абылай ханның мүсінін мен атаулы күндерді былай қойғанжасауды қолға алсаң қайтеді, саған да, қазіргі ұлт атауын иеленіп осындай өтініш айтқалы тұр едім», – отырған мемлекеттің құрылғанына деді сұраулы жүзбен. Басқаны 550 жыл толып отыр. Мұндай бірегей күтсем де, мұндай ұсыныс айтады тарихпен кез келген халық мағмұрладеп күтпеген едім. Тосылып қалдым. на алмайтыны хақ. Осы тарихты Қалай дегенмен, Абылайдың аты қолмен жасаған бекзада хандардың Абылай ғой. Ол жай қайраткер емес, асыл бейнелерін ортамызға оралбатыр емес, қазақ халқын соңынан тқан Байырқұмның баласы Тілеуерте білген хан ғой. Оның тұлғасы – берді Бинашев болғаны қандай барша қазақ халқының тұлғасы мəртебе! сияқты болуы керек. Ол оңай шаруа емес. Бірақ, ұсыныс менің көңілімнен Əбдімəлік АҒЫБАЙ, дөп шығып отыр. Сəл бөгелістен соң: Ермек БАЛТАШҰЛЫ, «Егер сіз сенім артып отырсаңыз, Қазақстан Журналистер неге тəуекел етпеске?!» – дедім. одағының мүшелері. Сөйтіп, бірнеше айда қазақтың ұлы Арыс қаласы ханы Абылай ханның мүсінін сомдап Қазақ хандығы тарихының аласапыран оқиғалары өткен Оңтүстік өңірдің тумасы болғандықтан да мемлекеттің қалыптасуына, ұлттың кемелденуіне қатысты деректерді, халық қаһармандары жайлы аңызəпсаналарды молынан білетіндігі, ойға алған бейнені зердедегі мол

КЕЛБЕТІН КЕСКІНДЕГЕН рақтарына дейін ескерткішті жасаған қытайлықтардан аумай қалғаны баршаның есінде. Сондықтан, мүсіншінің төлқұжатқа жазылған атыжөнінен бұрын рухы, сана-сезімі қазақ болғаны жөн. Осы жағынан келгенде, бүгінгі əңгімеміздің арқауы Тілеуберді Бинашев талапқа толық жауап береді. Бір ғажап жері, кейіпкеріміздің ең ұзап оқыған ресми өнер мектебі – Алматының Н.Гоголь атындағы көркем сурет училищесі. Мəскеудегі өнер академиясынан білім алмағанына өкініп, дүниеден баз кешіп жүргенінде белгілі қоғам, өнер қайраткері Өзбекəлі Жəнібеков іздеп келіп, Тілекеңе: «Мəскеуде оқысаң, өнерің еуропалық болып кетер еді. Өзіңді жоғалтып алар едің. Сен ауылдың академиясын үздік бітірген азаматсың. Сондықтан да сенің өнер туындыларың қазақ халқы үшін құнды» – деп, інісіне келелі кеңес берген дүр. Шынында да, ең үлкен мектеп – əркімге өмір сыйлаған топырақ, өсіп-өнген ортасы екені белгілі. Тілекең туған жер – түркі жұртының анасы Сырдария бойы. Судың орта ағысындағы, əйгілі «Мұңлық – Зарлық» дастанында сөз болатын Шөгірлі тауы мен Қаншайым аралы, Қазақ ордасының баһадүр ханы Тəуекелдің бас сардары Алатау батыр мəңгілік тыныстаған Мұрынқарақ тауы мен ежелгі мемлекеттің тірегі болды деп есептелетін Байырқұмтөбе қамал-қорғаны оның балдəурен шағына куə. Бұл өңірдегі

секілді бас киім, жүн шекпен мен ішіктон секілді киім-кешек, мəсі, етік сияқты аяқ киімдер, түрлі ас жəне үй жабдықтары, айта берсең толып жатыр ғой, шіркін!» – деп жазды «Байырқұмның баласы» кітабында (Алматы: – «Өнер ордасы», 2014. 22б.). Қазақылықтың қаймағы тұнған ортада тəрбиеленіп, болмысы қалыптасқан азамат «Өз басым қазаққа тəн дүниелерден басқаны жасай алмайтын сияқтымын» деп ағынан жарылады. Алашқа керегі сол. Себебі, Тілекеңнің қолынан шыққан əрбір туынды, соның ішінде Созақ ауданының орталығы Шолаққорғанда бой көтерген еңселі ескерткіштер – Қазақ ордасының алғашқы билеушілері Керей жəне Жəнібек хандардың, қос қапталындағы аю мен айдаһарға алаштың тізгінін бермей, азғана ғұмырында арыстандай алысып өткен Абылай баһадүрдің мүсіндері өнердің ғана емес, қазаққа тəн мінездің, дархан пейіл мен мол парасаттың, дала перзентіне тəн мейірім мен көшпелілер болмысындағы бауырмалдықтың жарасымын паш етеді. Қоладан құйылған бейненің тамырында қан лықсып, тастан қашалған сұлба тыныстап тұрғандай əсерге бөленесің. Ақын Бауыржан Жақып: Бинашев Тілеуберді – мүсін өнер! Жаныңды сенің асқақ түсінеді ел. Тірілтіп беру үшін өткендерді, Тарихы қазағымның түсіңе енер, – деп тегін жырламаса керек. Ол

Əңгімелері əдебиет əлемінде қашанда рухани қолдауға ие

ТҰЛҒА

¦ÄIËÅÒ

Ќаламгер. Ќайраткер. Ардагер Жақында Жамбыл атындағы мемлекеттік жасөспірімдер кітапханасында жазушы, жамбылтанушы, халықаралық «Алаш» сыйлығының иегері Нағашыбек Қапалбекұлының 65-жасқа толуына орай жəне жазушының «Ұлағат» баспасынан жақында жарық көрген «Сағыныш» кітабының таныстырылымы өтті. Бұл шараға жазушының қаламдас достары Нұрдəулет Ақыш, Бекжан Махметов, шəкірттері, ақын, баспагер Манарбек Ізбасаров жəне республикалық

«Мөлдір бұлақ» журналының бас редакторы Жанастан Кучуковалар қатысып жазушыға өз жүректерінен шыққан жақсы лебіздерін жеткізіп, шығармашылық табыстар тіледі. Республикалық эстрада жəне цирк колледжінің студенттері Қайрат Тоқан мен Талант Мəжитов ағаларына арнаған əннен жыр шашты. Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университетінің филология институтының студенттері жазушыға көптеген

сұрақтар қойып, тұшымды жауаптар алып отырды. Бұл кеште жазушының шығармашылығына арнайы «Қаламгер. Қайраткер. Ардагер»атты көрме ұйымдастырылып, шолу жасалынды. Соңынан жазушымен оқырмандар кешке қатысқан қонақтар естелікке суретке түсті. Шарайна ҚҰМАРОВА, Жамбыл атындағы мемлекеттік жасөспірімдер кітапханасының бөлім басшысы

Оқырман аузында айтылып жүрген əсерлі туындыларының қатарынан «Құт пен жұт», «Өкілдер» тəрізді соңғы онжылдықтың беделінде өмірге келген дүниелері де шет қала қоймайды. Бұл шығармалардың ең басты құндылығы өмірдің өз ортасынан ойып алынғандығымен құнды деп білеміз. Н.Қапалбекұлының «Таудан түскен тұман», «Жерошақтың түтіні» хикаяттары мен «Өкілдер» триптихы – еліміз тəуелсіздік алған жылдармен жарыса өмірге келген, дəуір шындығының жемісі. Оның осы үш шығарманың да мазмұны бас-аяғы жұмырланып, тұйықталып, əу бастан діттеген авторлық ойы оқиға шешіммен түйінделіп, қорытылып отырады. Жазушының кейіпкерлерінің басым көпшілігі – қоғамдық өмірдегі орындары төмен, тіршілік түйткілдерін шешіп тастауға үнемі шамалары келе бермейтіндей қолдары қысқа жарлы жандар. Олар тағдырдың əр қилы құбылыстарынан – махаббаттың, достықтың жəне адамдар арасындағы күрделі қарым-қатынастың салдарынан ғана емес, тіршілік тауқыметінен де қиындық көріп, жапа шегіп жатады.

Əдебиет атты күрделі де тылсым дүниенің есігін ашуға талпынған əрбір қалам иесі өзінің қарымы мен қабілетін көрсетуге ұмтылып бағатыны сөзсіз. Осы тұрғыдан алып қарағанда жазушы, журналист Қапалбекұлы Нағашыбектің көркемсөз иесі ретінде алдына қойған өмірлік кредосы жеңіл емес. Оны біз қаламгердің бүгінгі күнге дейін жазып үлгірген түрлі шығармаларынан анық байқаймыз. Нəкең де сонау мектеп қабырғасында жүрген балаң кезінен бастап қалам ұстап, өзінің қиял айнасына түскен ойларын қалың жұртшылыққа көркемсөз арқылы кестелеп жеткізуді армандаған екен. Алайда өмір атты жұмбақ əлемде арманның бəрі орындала берген бе? Жас көкіректе шемен болып, ширығып сыртқа шыға алмай, баяулап барып сөнген армандар қаншама. Ал Нағашыбек қаламгердің арманы бүгінгі таңға дейін түгелге жуық орындалды десек, күпіршілік бола қоймас. Оған дəлел –бүгінгі таңына тасырқамай,

Шындыққа шырай берген шығармалар

талантын тауысып алмай, еркін жеткен жазушының оқырманға ұсынып үлгерген жүз шақты əңгімесі, оннан аса повесті, деректі туындылары, зерттеулері, очерктері мен мақалалары жəне тағы басқа да шығармалары. Əрине, бəлен жазушы осыншалықты шығарма жазыпты, көп еңбек сіңірген екен деп тізбелеп беру айтар ауызға ғана оңай. Əр шығарманың артында қаламгердің шабыт шақырған кездері, өмір көріністерін зерттеуге кеткен, сол зерттелген дүниелерді жазуға арналған уақыттары, ең бастысы қаламының қарымына жұмсалған қажыр-қайраты жатыр емес пе. Ал əдебиетте сан емес, көркемдік сапаның басым орын алатынын ескерсек, Қапалбекұлының шығармашылық деңгейі бұл жағынан да олқы соға қоймаса керек. Өз кезінде «Еңлікгүл» атты əңгімелер жинағымен оқырманын елең еткізген болашақ жазушы мұнан кейін де «Дос жүрегі», «Қызыл елік», «Махаббатсыз өмір жоқ», «Таудан түскен тұман» атты көркем прозалық кітаптарын шығарды. Осыларға енген повесть, əңгімелердің баршасын талдап, талқылып жатуға шағын мақалада мүмкіндік аз болатыны белгілі. Бұл шығармалардағы ауылдың қарапайым адамдары, жас-кəрісіне, əйел-еркегіне жəне т.б. əлеуметтік, қоғамдық жағдайларына қарамастан , ең алдымен талғамға сай сомдалған көркем тұлға ретінде есте қалады. Бас-аяғы жұмырланып тұйықталған, айтар ойы оқырманның санасында қорытылып, жинақталып отыратын əңгімелер əдебиет əлемінде қашанда рухани қолдауға ие. Жазушы шығармашылығы да көбінесе осы өрістен табылып жатады. Оның кейіпкерлерінің басым көпшілігі тағдырдың əр қилы құбылыстарынан – махаббаттың, достықтың жəне адамдар арасындағы күрделі қарым-қатынастың салдарынан ғана емес, тіршілік тауқыметінен де қиындық көріп, жапа шегетін жандар болып келеді. Жазушыны таныстырып жататыны – өмірдің жарқылы басым əшекейі көп саласында тіршілік кешіп жатқан адамдардың өмірлері емес, қолдары қысқа, материалдық тұрғыдан қиындық көріп жүрген тақсіретті жандардың тіршілігі. Осы тұрғыдан алып қарағанда, Баяғы соцреализмнің көзімен қарағанда Н.Қапалбекұлы шығармашылығының тіпті таптық сипатқа ие болатын тұстары да жоқ емес. Егер де оның əңгіме, повестерінде қолында билігі бар шенеуніктер немесе шіренген байлар суреттелсе, олардың бойларынан алдымен есте қалатыны – көбінесе жағымсыз жақтары. Бұның өзі жазушы шығармашылығына деген жаңағы көзқарасымызды дəйектей түсетіні факті екені сөзсіз. Ал жүдепжадап жүрген қарапайым кейіпкерлерінің өзі біркелкі емес, олардың да жан-дүниелерінде қайшылықты құбылыстар қосанжарыстап жатады. Шешесі қайтыс болғанан кейін мүгедек əкесі мен кішкентай қарындасын жеткіземін деп жүрген Қайыржан сияқты жас жігіттің махаббат пен достыққа да уақыт табуы жəне

онымен шектеліп қалмай, айналасындағы адамдарға шапағатын да тигізе білетіндігі жас оқырманға үлгі боларлықтай. («Махаббатсыз өмір жоқ»). Өздеріне жетпей жүріп мұндай жандар имандылық бастауларын, басқа адамға жақсылық жасау сияқты қайырымдылық қасиеттерін бір сəт те ұмытпайды. Өздері кедей болғандарымен, мұндай жомарт жүректі кейіпкерлер жазушының «Бір тілім нан», «Қайырлы таугүл-ай», «Жұлдыз ғұмыр», «Дос жүрегі» жəне т.б. əңгімелерінде кездеседі. Жазушының «Таудан түскен тұман» повесінің бас кейіпкері Ыдырыс Қалиев те осы санаттарға ізгі жандардың қатарында. Осындағы жас адамның басынан кешкендері де ауылдағы қарапайым еңбеккер жандардың ауыр тағдырларын көлденең тартады. Əкесі Қали жазықсыздан жазықсыз сотталып кеткенен кейін ауру анасы мен кішкентай қарындасын жеткіземін деп жүрген Ыдырыс сияқты жас жігіттің махаббат пен достыққа да уақыт табуы жəне онымен шектеліп қалмай, айналасындағы адамдарға жақсылық жасауы үлгі боларлықтай. («Таудан түскен тұман»). Өз қолдары өз ауыздарына жетпей жүрсе де, мұндай жандар имандылық бастауларын, басқа адамға жақсылық жасауға бейім болып келеді. Повестің бас кейіпкері Ыдырыс Қалиев бейнесі жазушы іш тарта суреттейтін ізгі жандардың қатарында. Бұл шығармада өмірбаяндық штрихтардың басым болып келетіндігі байқалады. Басқа туындыларына қарағанда, тіпті осы хикаяттың беретін əсері басым, кейіпкерлер бейнесінің бояуы қанық. Адам тағдырының қойнауқойнауларын шегіністер арқылы көзге елестету, жекелеген кезеңдерден тағылым болар ой түюге ықыластық таныту нышандары Н.Қапалбекұлы повестеріндегі көркемдік кредолардың бірі. «Жерошақтың түтіні» повесіндегі саналы ғұмырын əжептəуір басшылық қызметте жүріп өткізген, сыртқы қалпы кеңпейіл зиялылықты танытатын бас кейіпкер Кеңес – аудан көлеміндегі талай адамның арқасүйері болуға, үлгі тұтар азаматы болуға жарайтын алдыңғы қатарлы аңғарлы азамат. Сырттай бір көрген адам осы кісінің моральдық-əлеуметтік жағдайында ешқандай кінəрат жоқ деп ойлап қалуы да ғажап емес. Алайда жазушы өткен тағдырына шегіністер арқылы барлау жасай отырып, кейіпкерінің адами қырсырын қазбалай ашады. Балалық шағы сонау ашаршылық заманына тап келген тағдыры тауқіметті жанның басынан кешкендері тек бір повеске ғана емес, шоқтықты бір романның жүгі боларлық. Бірақ автор болып жатқан оқиғаларды мүмкіндігінше ықшамдап жеткізуді мақсат ете отырып, шығарманың негізгі фабуласын повесть жанрына лайықтап құра білген. Кей тұстарда кейіпкер басындағы оқиғаларды ащатын жүрдек баяндаулардың көбірек орын алып кететіні сондықтан. Жекелеген екшеулі

E-mail: adilet.media@mail.ru

эпизодтар да осы бағытта көркемдік қызмет атқарып тұр. Ел ағасы атанып, құрметті жасқа жеткен бас кейіпкер Кеңес ойланыптолғана отырып, өзінің жастық дəуреніне, тіпті соның ар жағындағы балалық шағына да ойша көз жіберіп, саяхат жасайды. Мұндай шегініс кең тынысты эпикалық шығармаларға ғана емес, əңгіме-повестерге де тəн екенін ескерсек, бас кейіпкердің, өткенін еске ала отырып санадағы жадыны оятуы — қазақ прозашыларының көпшілігі ұтымды қолданып келе жатқан көркемдік тəсіл. Осы жағынан алып қарағанда, Кеңестің балалық шағын елестету арқылы халық тарихына қатысты қасірет кезеңінің бір ұшқынын оқырманның көз алдына көркем түрде бейнелеп жеткізуі жазушы қолданған қисынды əдістердің бірі деуге болады. Аудан деңгейіндегі басшылық қызметке көтерілген Кеңес өз балалық шағын еске алған кезде соншалықты неге тебіренетіні, жан дүниесіндегі күйзелісті жарты ғасыр өтсе де, неғып баса алмайтыны шиеленіс арқылы берілген эпизодтар арқылы белгілі болады. «Өкіл біткен күнде кеп, тезек астын, қора ішін, үйдің бұрышбұрышын істік темірмен сұкқылап, ұра іздейді. «Не тықтың» деп жан алып, мылтық кезеп, тергейді» [183-б] деген үзіндідегі суреттер бала көзімен берілсе де, 1932-1933 жылдарда қазақ даласында орын алған асыра сілтеу шындығын нанымды елестете алады. Қазақтың талғажау етіп отырған малын шырылдатып тұрып тартып алған өкімет оның артының неге апарып соғатынын білмеді деу қиын. Айналаны жау тигендей етіп күйретіп кетеді. Повесте осындай зобалаңның салдары, бейбіт елге келген нəубеті жан шошытарлық. Ашаршылық тырнағынан ағайынды төрт баланың біреуі ғана, яғни, Кеңестің өзі аман қалған. Ал қарындасы Зейне нағашысына ілесіп, қырғыз асып кеткеннен бері хабар-ошарсыз. Екі інісі Ырысқүл мен Шапанбек Кеңестің көз алдында аштық зардабынан қайтыс болады. Ауруы мендеген шешесі де көз жұмады. Үшеуінің сүйегін бір мезгілде иен үйге калдырып, белгісіз бағытқа жол тартқан бала Кеңес те сол ет жақындарының жолын қөұшуы əбден ықтимал еді. Оның аман қалуы – кездейсоқ оқиғалардың ғана əсері. Бас кейіпкер өткен шағын еске алған кезде, сол бір сұмдық көріністен əлі күнге жан дүниесі түршігетіні логикалық тұрғыдан дəлелді. Өмір өз дегенін істейді. Кейін ересейіп, ел ағасы жасқа жеткен шағында бір баласының қайтыс болып, өзі некелі əйелінен бөлек қызметтес жанмен көңіл қосуы ұстамды азаматтың пендешілік қырларын жалаңаштай түседі. Адамгершілік мораль мен жүрек қылын еріксіз шерттірген таза махаббат мəселесінің кейіпкер тағдырын қайшылыққа салуы – шығармадағы психологиялық шиеленісті ұштай түсуге себепші.

Күнделікті өмірдің жарқылы басым əшекейі көп саласында тіршілік кешіп жатқан адамдардан гөрі қолдары қысқа, материалдық тұрғыдан қиындық көріп жүрген тақсіретті жандардың образдарының бейнеленуі басымырақ. Осы тұрғыдан алып қарағанда, Н.Қапалбекұлының шығармашылығы белгілі бір мөлшерде таптық сипатқа ие болып тұрғанын да байқау қиын емес. Жазушының повестерін көктей шолып, сын көзімен талдап шығу барысында келетін қорытындымыздың бір парасы осындай. Өйткені оның повестерінде қолында билігі бар шенеуніктер немесе ауқатты адамдар суреттеле қалса, көбінесе жағымсыз жақтарымен сипатталып отыратыны байқалады. Бұның өзі жазушы шығармашылығына деген белгілі бір көзқарас қалыптастыруы да ғажап емес. Кəнігі қаламгерлерге тəн үрдіспен Н.Қапалбекұлы аталған повестерде өз кейіпкерлерінің адами болмысын, жандүниесін қайшылықта бейнелейді. Жазушы қаламына тəн бір ерекшелік – шығарманың көркемдік идеясын, кейіпкерлерінің ішкі жандүниесін ашу барысында ұзын-сонар оқиғаға, жалықтыратын құрғақ баяндауларға бой алдыра бермейтіндігі. Көркем құрал ретінде көбінесе қолданатыны – шағын штрихтар, қысқа диалогтар мен монологтар, метафора мен эпитеттер сияқты сөз құнарын арттыра түсетін бейнелеуіш құралдар, фразеологиялық тіркестер болып келеді. Əрине, кейде өзі көрген өмір шындығын оқырманына мейлінше айқын жеткізу мақсатында шығарманың фабуласын созыңқырап жіберетін тұстары кездескенімен, бүкіл шығармашылық болмысын жинақтай алып қарағанда, қаламгердің көбінесе ықшамдылыққа ұмтылып отыратыны байқалады. Нағашыбек Қапалбекұлы тарихи тақырыптарға да қалам тартудан қапы емес. Жамбыл бабамыздың балалық шағы жайында жазған «Киелі қызыл жолбарыс» повесі, «Мақаш балуан», «Қарасай, Қарасай», «Қызыл жолбарысты қызырлы би», «Құртқа тəуіп» сияқты шығармаларының өзінің көркемдік жетістігімен ғана емес, тарихи фактілерді кестелеп жеткізіп білуімен де құнды. Бұл шығармалардың басты кейіпкерлері – Жамбыл бабаның рухани жалғасы Мақаш балуан, атақты Айдосұлы Сарыбай би, халқын қорғаған Алтынайұлы Қарасай батыр, халық емшісі Құртқа тəуіп сияқты тарихи тұлғалар болып келеді. Талантты жазушы, қаламы қарымды журналист болуымен бірге түрлі қоғамдық жұмыстарға белсене араласып жүрген қайраткер ретінде де айналасына жақсы танымал Нағашыбек Қапалбекұлының қаламынан оқырмандар əлі де дəмелі. Нұрдəулет АҚЫШ, Филология ғылымының докторы, жазушы. Алматы қаласы

№45 (248) 20.11.2015 жыл

6

Ж

азушы Бейбіт Қойшыбаев жайлы жазуға талаптанғанда оның шығармашылық бастауларының, өмір өткелдерінің өзгеге ұқсамайтын жақтары көп сықылды көрінді маған. Анда-санда келетін кинодан басқа негізгі ақпарат көзі кітап болған заманда, əдебиетке деген құштарлық жас баланың бойында ерте қалыптасты. Латын қарпімен шығатын журналдарды ежелеп оқитыны, қисса, дастандарды қолмен көшіріп, өзі дүниеге келген қырық бесінші жылы жарық көрген «Абай» романы мен елу екінші жылы шыққан С.Ерубаевтың «Менің құрдастарым» кітабын екінші сыныпта жүргенде оқуға талаптануы көп нəрсені аңғартқандай. Осылайша үйдің төріндегі этажерка мен мектеп кітапханасындағы кітаптарды біраз еңсерген кезде өлең жазуға, тіпті бір түнде «дастан» жазуға дейін бəстесуі, шығарма жазғанда алдына жан салмай, грамматикалық қателері көп болса да орысша мазмұны маңызды жазбаларын əдебиет пəнінің мұғалимасы үлгі ретінде оқығаны сияқты оқиғалары да бар.

Ұлттық рухты ұлықтаушы Одан кейін журналистік жолға бет түзеп, газеттерге мақалаларының шыға бастауы Бейбітті шығармашылық мамандықтарға бағыттауы керек еді. Алайда, ол инженер мамандығын таңдады. Бұған себеп болған тағы да мектептегі қоғамдық пайдалы жұмыстар еді. Он жетіге келген жас жігіт Қазақ ауыл шаруашылық институтына оқуға түсті. Бойдағы бұлқыныс қоя ма, Бейбіт бəрібір шығармашылықтан кете алмады. Қайтадан қолына қалам алды, жазды, сызды, редакцияларға ат басын тіреді. Бірақ құшақ жая қоймады шығармашылық орта. Бекең де тойтарысқа қасқая қарсы тұрып, алған беттен қайтпады. Сонымен, жиырма бес жасқа келгенше біраз білім жинақтаған ол, əлемдік əдебиеттен де керегін ала білгендіктен, анаумынауға мойымады. лем əдебиетінің классиктерін оқи жүріп үйренді, дүниетанымын қалыптастырды. Философиялық кітаптарға ден қоя бастады. Не керек, өз жолын, өз кілтін табу үшін көп ізденді, көп оқыды. Бара-бара Бейбіттің бойында азаматтық позиция қалыптасты. Ұлттық мүдде мен ұлттық тəрбие жайлы ой айта бастады. Бірақ сеңі бұзылмаған советтік кезеңде «қоғамға жат ой иесін» қолдаушы табыла қоюы екіталай болатын. Өткен ғасырдың жетпісінші жылдарынан бастап, бұқаралық ақпарат құралдарында басшы қызметтерде істей жүріп, бірде өрлеп, бірде төмендеп жүрсе де өзінің басты қағидасы – қоғам шындығын айту, ақиқаттың адал жібін аттамау, əділдіктің жалауын желбірету сияқты əу бастағы ойларынан айнымады, ауытқымады. Ұстанған бағытын əйгілі 1986 жылғы желтоқсанда жайып салды. Сол үшін ол азап шекті. Партия тарапынан жазаланды, жұмыстан шығарылды. Бірақ, дүние орнында тұра ма, қоғамдағы өзгерістер оң нəтижесін бере бастады. Заман жақсы жағына қарай бет бұрды. Жариялылық лебі есті. Осыны дер кезінде ескеріп, 1988 жылдан бастап, алашордашыларды ақтау қолға алына бастады. Бұл орайда жазушының шығармалары ғана емес, оның қоғамдық жұмыстар арқылы да талай істерге мұрындық болғанын атап өтпеске болмайды. Тарихи «ақтаңдақтарды» ашу жолында 1989 жылы «Əділет» тарихиағарту қоғамы құрылып, оның басы-қасында Бейбіт Қойшыбаев жүрді. Кездесулер, конференциялар, дөңгелек үстелдер өткізу, оларда түрлі ой-пікірлер айтылып, жүзеге асырылды. Ширек ғасырлық бұл жұмыс та шығармашылықтан тыс қалмады. «Зерде» деген атпен шағын кітап болып басылып шықты. Ендігі мақсат – жастарды тарих арқылы тəрбиелеу. Өйткені «өткенсіз бүгін жоқ, бүгінсіз келешек бұлыңғыр». Біздің кейіпкеріміз тарихи мəселеге бел шеше кірісіп, саяси-қуғын сүргінге ұшыраған талай боздақтар жайлы публицистикалық мақалалар мен очерктерді жарыққа шығарды. Осылайша жазушы қаламынан туған көркем танымдық тарихи туындылар кейіннен «Рух-Сарай» деген атпен үлкен жобаға айналды. Жазушының «Өзім туралы» деген өмірбаяндық кітапшасында бұл жоба туралы əсерлі əңгімеленіпті. Халқымыздың өткен ғасырдан басталатын талайлы тағдырын кезеңдеп суреттейді де, оны ұлттық рухтағы рухани ғимаратқа орналастырады. Əрқайсысына ұлттық рухта тақырыптар беріп, оның мазмұнын этюд деп атайды. Бальзак ұстанған бұл тəсіл жазушы жанына жақын, мəселе жанрда емес, оны мазмұндай білуде. Жанры бөлек, жазылуы кесек, оқырманын тарих арқылы тəрбиелейтін бұл туындының қазірге дейін бес томдығы жарық көрді. ейбіт Қойшыбаев шығармашылығында балалар тақырыбы белді орын алады. Хикаяттары мен фантастикалық хикаяттары, жиырмаға жуық аудармалары балалар əдебиетінің шоқтығын көтеретін шығармалар. Бекеңнің шығармашылығы сөз болған тұста Балжан Елубайқызына да назар аудара кеткіміз келіп отыр. Өйткені осы ұлан-ғайыр еңбектердің барлығы да Балжанның оқуынан, сараптауынан өтеді. Балжан Хабдинабаспагер, баспа жəне полиграфия ісінің қайраткері.1978 жылы журналистика факультетін бітіріп, Көкшетау облыстық газетінде қызметін бастады. Кейіннен Алматыға келгеннен соң «Өнер», «Жібек жолы» баспаларында жемісті еңбек етті. Барлығын айтпағанның өзінде 2004-2011 жылдары «Жібек жолы» баспа үйінен заңғар жазушымыз М.Əуезовтың 13-50 томы жарық көрді. Əрбір том орта есеппен 360 бетті құрайды. Қалғанын өзіңіз есептей беріңіз. Сонда осы елу томдықтың бас редакторы, кəнігі маман, өз ісіне аса жауапкершілікпен қарайтын Балжан Хабдинаның еңбегі зор болғандығына əріптестері куə. Балжанның баспагер ретіндегі осындай істері қазіргі кезде «Рух БГ» баспасында жалғасып келеді. Бекең мен Балжанның шығармашылық əлеуеті арқасында былтырғы жылы ҚР Мəдениет министрлігінің «Əдебиеттің əлеуметтік маңызды түрлерін басып шығару» бағдарламасы бойынша жарық көрген ақын, жазушы, публицист С.Ерубаевтың туғанына 100 жыл толуына орай шығарылған «Саттар Ерубаев. Шығармалары» кітабы, «Əділет» туымен ширек ғасыр» публицистикалы хроникасы, биылғы жылы Бейбіт Орынбекұлының «Жастық шақ жырлары» деген атпен шығармаларының бір томдығы «Рух БГ» баспасында жарық көрді. Осы баспаның директоры, жазушының жұбайы Балжан Елубайқызының да алты асулық мерейжасы қатар келіп отыр. Шағын мақалада жазушы Бейбіт Қойшыбаев шығармашылығының кей тұстарын қамтып, оның ең бастысы - шыншылдығын, табандылығын, ұлт мұраты жолындағы күрескерлігін көрсеткіміз келді. Жетпіс жасқа келген жазушы саналы ғұмырын ұлтына қызмет етуге арнап, ұрпағымызды ұлағатты болуға тəрбиелеп келеді. Мерейжасыңыз құтты болсын, жайсаң жанды Бейбіт Орынбекұлы! Қос мерейжас иелеріне отбасылық бақыт, шығармашылық табыс тілейміз! Рахима НУРИДЕН, Л.Н.Гумилев атындағы ЕҰУ профессоры. Астана қаласы

Ə

Б

¦ÄIËÅÒ

Айырылып жалғызымнан қалғаннан соң, «Көке» деп енді мені кім айтады?

(Жалғасы. Басы өткен санда). Осыдан кейін арада бір жыл өтті, өтпеді, Сейдалин 1861-жылдың желтоқсан айында Орынбор ведомоствосының қазақ даласындағы қызметін бақылайтын жұмысқа жіберіледі. Бұл қызметте де ол іскерлігімен ерекше көзге түседі. Оған поручик деген атақ береді. Ал, 1862жылдың күзінде Сейдалин Облыстық Басқарманың кеңесшісі болып тағайындалады. Дəл осы бір кездерде Сейдалин Орынбор қазақтары облыстық басқармасының бастығы боп істейтін орыстың белгілі шығыстанушысы, ориенталист, профессор Василий Васильевич Григорьевпен достық қатынаста болды. Григорьев Ыбырай Алтынсариннің қазақ даласындағы ағартушылық ісіне тиянақты ақыл қосып, көмектескен жан. Осы Григорьев Орынборда қазақ өмірін жан-жақты зерттеп, бұл халықтың болашағы үшін өз ойын ашық, жəне батыл айтып, Петербургтың газеттері мен журналдарына терең сырлы мақалалар жазған. Ол үшін қаққы көріп, қудаланған да. Бірақ, əділдік жолынан еш айнымаған. Ол Сейдалиннің өрелі азамат екенін таныған. Бір күндері ол қызметтен босап, Петербургте жағдайы болмай жүргенде Сейдалинге бар мұңын шағып, онымен хат алысып тұрады. Профессор Н. И. Веселовский оның қазақ тұрмысына арналған ғылыми мақалаларын терең зерделеп: «Василий Васильевич өзі басқарған кезінде қазақтарға көп жақсылық жасады. Кейін, Орынбордан кетіп қалғанда да қазақтарға қызмет етуін тоқтатқан емес, Василий Васильевичтің қазақтарға жасаған ерекше бір жақсылығын əсте ұмытуға болмас. Оған дейін біздің Орынбор өлкесіндегі əкімшілігіміз қазақтардың өз тілі бар екенін сезбеген де еді. Біз «қазақтар тек татар тілінде сөйлейді» деген татар чиновниктерінің сөзіне сеніп келіппіз. Василий Васильевич дала əкімшілігінің ішінде бірінші болып, қазақ тілін ресми тілге айналдырды. Қазақ тілін ғылыми талдауға кіріскен Н.И. Ильминскийдің еңбектерін оның қуана мақұлдағанын ұмытуға болмайды. (Веселовский Н.И. «В.В. Григорьев, по его письмам и трудам.» 212-215 беттер.) Сейдалин… Ильминский… Григорьев… Алтынсарин… бір-бірімен иық теңестірген ірі тұлғалар! Сейдалин осы ортада ірілене түседі. Дəйім жоғарғы жақтың айрықша назарында болады. 1864-жылы штабс – ротмистр атағын алады. Содан екі жылдан кейін тағы да жаңа қызметке кіріседі: …В марте 1866г. Сейдалин «назначен исправляющим должность султана – правителя Западной части области. В момент своего назначения Сейдалин едва ли догтиг 30– летнего возраста, но по степени образованности превосходил многих. Осы тұста қазақ қоғамында ру мен ру, əулет пен əулет арасындағы өзара бақталастық, бəсеке, бақас əрекеттер ушығып, ұшынып тұрған-ды. Сейдалин өз ортасының ондай сорақылығын Шоқан Уəлиханов сияқты көріп бағады. Ол елді жаңа жолға, жаңа бағытқа бастайтын жаңа түсініктегі азамат еді. Оны ол тоқтаусыз өрлеген əр қызметінде дəлелдеп, белестен – белеске көтерілді. 1866-жылы Сейдалин ротмистр шенінде. 1869-жылы ол юстиция министрлігінің бұйрығымен сол кездерде Орынбор губерниясының құрамындағы Торғай облысының Николаевск уезінің уездік судьясы қызметіне бекітіледі. Сейдалин заң оқуын оқымаса да өзінің терең білімі, салиқалы ой – өрісінің кеңдігі арқасында Россияның заң ілімі жəне қазақ қоғамына тəн заң жолына зерек боп, судьялық қызметті мінсіз атқарады. Ол сол қызметте майор атағына ие болады. Мұндай атақты сол кездерде тек сұлтандар ғана алған. Осыдан кейін арада жеті жыл өткенде Сейдалин юстиция министрлігінің бұйрығымен 1876жылы Ырғыз уезінің уездік судьясы боп қызмет ете бастайды. Дəл осы кезде ол (1837-жылы туған. Шоқанмен замандас, екеуі бір-бірін Петербургтан біледі. Əлмұхамед Петербургке келгенде оның осы келісін Шоқанның əкесіне жазған хатынан аңғаруға болады. Ол Шоқаннан екі жас кіші.)отыз тоғыз жаста. Келіншегі – Зəуре. Өзі еркелетіп Зəуреш, деп атаған. Бір-біріне тең екі ғашық бал жаласып, ертегі дүниесіндей бір бақытты өмір құшағында болады. Ырғызда қазақ, орыс, татар, башқұрт, бұхарлық өзбек, еврей, поляк ұлттарының əртүрлі өкілдері тұрған. Ашылғанына алты-ақ жыл болған Ырғыз жəрмеңкесі де дуылдап тез жанданған. Бір кездерде Ырғыздың оң жақ бетіндегі биік жарқабақтың үстіндегі сонау Шыңғысхан заманынан қалған, тіпті, одан да ескі қорымдарға байланысты Жармола атанған бұл жер алғашында Орал бекінісі боп, кейін Ырғыз атанып, сол төңіректің əкімшілік жəне мəдени

Екі қазақ қызына жыл сайын 500 сомнан стипендия бөлініпті

ТАНЫМ Ойлап ем, мен келгенде шығар ма, деп, Атаңның хал-ахуалын сұрар ма, деп. Қозғалмай өзгелерге жатсаң-дағы, Орныңнан менің үшін тұрар ма, деп. Рухың білген шығар келгенімді, Оқыдым мінəжаттап білгенімді. Басыңды мен келгенде көтермедің, Жалғызым, жаңа білдім өлгеніңді. Қайғының жаңа жеттім қиынына, Сел болды көзім жасы қойыныма. Құшақтап қабіріңді біраз жаттым, Еркелеп асылар, деп мойыныма.

онда қанша уақыт судья боп істеді? Ол əзірше белгісіз. Сейдалиннің бұдан кейінгі өмірі, қызметі жөнінде Айдар Айтмұхамбетовтың дерегіне тағы бір назар салайық: …В 1884г. Сейдалин «указом Правительственного Сената… за номером 141 произведен на выслугу лет в Надворные Советники со старшинством». А уже в апреле 1885г. произведен в коллежские советники со старшинством. Продвижение Сейдалина шло со стремительной быстротой, вероятно, его карьера вызывала зависть окружающих, однако бесспорном остается то, что своим продвижением он обязан был упорному труду, таланту, честности и образованности. В октябре 1885 года он « указом Правительстенного Сената… за номером 102 произведен на выслугу лет в Статские Советники со старшинством. В наборе наград Сейдалина числилась светло – бронзовая на Владимирской ленте в память войны 1853 – 1856гг… Бұған қосарымыз –

Зәуреш Илья ЖАҚАНОВ

орталығына айналып, құла түзге осылайша қызу тіршілік əкеліп, жан берген еді. Мұнда қызмет ететін шенеуніктердің ішінде судья Əлмұхамед Сейдалиннің беделі ерекше зор болған. Ел сөзіне ден қойсақ – Ырғыз зиялыларының отырыс-жиындарда Зəуреш екеуінің елден ерек сəулетті көркі көз сүйсінтіп, жан қызықтырған. Ақпейіл жандар оларды Қозы-Көрпеш пен Баян Сұлудай көрсе, іші тар біреулер қызғанышты суық көзбен қараған. Өмір қашанда өмір, «көздінің көзінен, тілдінің тілінен сақтай гөр» дейтін үріп ауызға салғандай екі мұңлықтың бұл ғажайып өмірі ұзаққа бармайды. Желегі желкілдеп, бетінен бет моншағы төгіліп, тəңір иіп бере салған бір сұлулық періштесі – адамның сұқтана қарауға көзі бармайтын Зəуреш кенет жарық дүниеден жүзін үйіреді. Ертегі кейіпкеріндей сұлу Зəурешті аза тұту маған əр кез былай елестейді: Лала гүлмен құлпырған Ырғыз даласы күн тұтылғандай қарауыта қабарып, азалы күймен ызылдайды. Ырғыз суына күмістей сылдырап кеп қосылатын бұлақ біткен көз жасы боп мөлдіреп, боз таңда шырылдайтын бозторғайлардың да үні өшеді. Ырғыз жұрты ботасы өлген боз іңгендей боздап, кеше ғана Зəурешпен бірге жүрген қыз – келіндер қара жамылады. Қариялардың тарам-тарам сақалынан жас сорғалайды. Аналардың аңыраған үні даланы күңірентеді. Жыпырлаған қалың қорымның орта кезінде Төрелер зиратының ішінде топырағы суымаған бір төмпешікті құшақтап «Зəуреш, Зəуреш» деп Əлмұхамед жатыр жер бауырлап. Мен əр кез «Зəуреш» əнін шерткенімде тұла бойым осы қаралы елеспен қалтырайды… Зəуренің əкесі Медет кезінде ел тұтқасы – би болып, билікке араласқан жан еді. Құрығы ұзын, сөзі дуалы, шалқыған дəулеті бар бай атанып, Төре тұқымында даңқы шыққан сіңірлі адам. Үш əйел алған. Үшеуі үш ауыл боп ырғалып отырғанда оқтын-оқтын тосын келген індеттен Медеттің отыз ұлы түгел шетінейді. Дұшпанына тілемейтін бұл сұмдықтан үш үйдің ортасында көзінің ағы менен қарасындай боп жалғыз Зəуре ғана қалады… Қатыгез тағдырдың болжаусыз ісіне не айла – қойыны суық қара жер енді, міне, Зəурешті де алып тынады. Ел ауызында қаймағы шайқалмай сақталған осы əңгімені академик Ахмет Жұбанов қағазға былай деп түсірді: «Медет Орынборға жолаушылап кетіп, қайтып келгенінде Зəуре де өліп, тек шошайып моласы ғана қалады. Медет моланы құшақтап күңіренеді. Міне, осы трагедия Мұхитты қобалжытады. Ол домбырасын алып, Медет айтыпты деген сөздерге əн шығарады. Əннің аты халық арасында «Зəуреш» болып тарайды. Əннің сөзін түгел (əлбетте, бұл жерде бізге жетіп сақталғанын ғана түгел беріп отырмыз.Негізі бұл азалы əннің алпыстан астам шумағы болған) келтіруге тырысалық: Қарағым, сенің үшін елден келдім, Баяғы өзің көрген жерден келдім. Сен неге мен келгенде тебіренбейсің? Иіскеп, бір сүйейін деген едім.

E-mail: adilet.media@mail.ru

Құланның түзде көрдім шоқырағын, Қайыңның жаста көрдім жапырағын. Сен қалған отыз ұлдан жалғыз Зəуреш, Бір уыс бұйырмады топырағың. Жақын дос бір-біріне сыр айтады, Атасы баласына шын айтады.

Сақталмас болат пышақ қын болмаса, Өтірік неге керек шын болмаса. Зарланып саулы інгендей мен келгенде,

Басыңды бір көтерші тым болмаса. Сен едің таудан аққан бұлағым-ай, Тағдырдан өміріңді сұрадым-ай. Отыздан жалғыз қалған балам едің, Шыныңмен кеткенің бе, шырағым-ай. Көңілімді тұра алмадым елде тыйып, Бір құлаш қалқам жатыр жерге сыйып. Көзің бар жанарындай құралайдың, Кім көмді, бұл орынға көзі қиып? Отырмын əйет оқып, аттан түсіп, Шыдамай мезгіл-мезгіл қабір құшып. Көрмесем бір сағат та төзбеуші едім, Ғайып боп кеткенің бе, қолдан ұшып. Еліме Медет атым болды дəріп, Кезінде айттым билік бұзып-жарып. Таянышым ұзақ болмай сен де кеттің, Сыяды жалғыз басым қайда барып? Дүние, мына жалған кеттің қырын, Пендеге кім де болса перзент шырын. Ажал оқ саған деген маған жетіп, Алдыңда мен өлсемші үш күн бұрын. Жайнаған жай тасындай көзің қайда, Сыймадың қыз да болсаң қу маңдайға. Көкеңнің еңіреп қалған халін білсең, Күнінде қияметтің орын сайла. Ақ бетің айдын көлдің алабындай, Қасың бар молдалардың қаламындай. Алдыңнан тағдыр – құдірет жарылқасын, Кешікпей мен де артыңнан барамын-ай… Зəуреш шешек дертінен мезгілсіз дүние салып, осылайша аһ ұрғызған. Зəурештің Ырғыз топырағына жанбасы тигені дəл осы 1876-жыл сияқты. Ал, келесі жылы Сейдалинді қайтадан Николаевск уезінің уездік судьясы етіп ауыстырады. Сейдалин

Сейдалин 1873-жылы үшінші дəрежелі əулие Анна орденімен наградталған. Ендігі бір деректердің бірі – Сейілхан Оразымбетовтың «Ырғыз» атты кітабында Сейдалинді тағы да Ырғызда судья боп істеп жүргеніне көз жеткізеді. Оны дəл келтірсек: «… Ə. Сейдалин қазақ балаларын оқытуды мақсат еткен, осы игілікті ойын іске асыруда халқымыздың ұлы ағартушысы Ы. Алтынсаринмен істес, пікірлес болған көрнекті тұлға. Ол Ырғызда қазақ қыздары үшін мектеп ашуға құлшына кіріседі. Бұл жөнінде Ы. Алтынсарин досы Н.И. Ильминскийге 1889-жылы ақпан айында жазған хатында былай дейді: «Ырғызда мировой судья жəне тергеуші болып Əлмұхамед Сейдалин істейді. Ол қазақтарды оқыту ісіне өте ынталы адам. Биыл ол қазақ қыздары үшін Ырғызда қазақ сахарасындағы алғашқы 20 кісілік қыздар мектебін ашуыма көмектесті.» деген қызықты деректен Сейдалиннің гауһардай жарқыраған тағы бір қырын танимыз. Сейдалиннің Гүлжауһар, Гүлжиһан есімді екі қызы осы мектепте оқыған. (Гүлжауһар Батыс, Шығыс елдерінің əдебиеті мен тарихы, мəдениеті, əдетғұрпына зерек болған. Текті бір тұқым – Бірімжановтар əулетінің көрікті, көсем келіні. Ахмет Қорғанбекұлы Бірімжановтың құдай қосқан қосағы. Қуғын-сүргін жылдарда жанды-жақты туыстарына қорған боп, мысалы, сол кезде сергелдеңге түскен туған апасы – Рабиға (Рақыш) Əлмұқамедқызы Сейдалина-Тұнғашина (Рабиғаның күйеуі – Варшава университетінің мал дəрігерлік факультетін бітірген Ахмет Тұнғашин. Төре тұқымы.) 1888-жылы Ырғызда туып, 1959-жылы Алматыда дүниеден қайтқан.) Осындай істеріне қарағанда Сейдалиннің кейінгі өмірі Ырғызда өткен, Ол 1897 жылы отставкаға шығар алдында Орынбордың қыздар гимназиясында қазақ қыздары үшін арнайы стипендия тағайындау мəселесін көтереді. Бұл тілегі де орындалып, екі қазақ қызына жыл сайын 500 сомнан стипендия бөлінеді. Мемлекеттік қызметте Сейдалин қырық жыл бойы осылайша еңбек етеді. Əлмұхамед Сейдалин 1898-жылы дүниеден қайтады. Ол өзінің алғашқы жары Зəурештің қасына жерленеді. Оның екінші əйелі жайында əзірше дерек жоқ. Əлмұхамбет Сейдалиннің балалары жөнінде жоғарыда

№45 (248) 20.11.2015 жыл

келтірілген мақала: «После его смерти в семье осталось семеро детей, причем самому старшему – сыну Жиганшаху (Жанша) в ту пору исполнился 21год. Большая семья сушествовала на пенсию, выдаваемую за заслуги Сейдалина. Впоследствии его сын Жиганшах (Жанша) поступил в СанктПетербургский университет на юридический факультет. Жиганшах (Жанша) признавался, что испытывал материальные трудности студенческие годы. Очевидно, пенсии Сейдалина было явно недостаточно для обеспечение семьи» деген сөзбен аяқталады. Арада жылдар өтеді. Бұл азамат есейеді. Елге белгілі қайраткер болады. Оны біз Əлихан Бөкейхановтың «Таңдамалы» (Алматы. 1995, 24-бет.) жинағында келтірілген өмірбаяндық деректен көреміз: «Əлихан Бөкейхан өмірінің Самаралық кезеңі оның «Мұсылман съезіне» қатынасуымен аяқталады.

1914-жылы оны Семей қазақтары Санкт-Петерборға шақырылған Ресейдің мұсылман халықтарының тұңғыш съезіне өкіл етіп ұсынады. Мұсылман съезінің жұмысына (барлығы отыз бес депутат) Əлихан қызу араласып, Бақытжан Қаратаев, Досан қажы Аманшы баласы, Жиханша Сейдалинмен (бүкіл қазақтан төрт депутат қатысқан.) бірге иық тіресіп жұмыс істеген.» Міне, «Зəуреш» əніне байланысты осы күнге дейін тарихтың қат-қат қатпарында көміліп, елеусіз боп тұншығып жатқан тұңғиық сырдың отын тұтатып, шырағын енді ғана жағып отырғандаймыз. Өз асылдарымызды өзімізге жат қылған кешегі бір əділетсіз қоғамның жапасын шеккен (əлбетте, ол – хан тұқымы, Төре, сұлтан) бір бейкүнə жан – сұлу Зəурештің алтын айдарлы қосағы – Əлмұхамед Күнтөреұлы Сейдалинді осы жолы ғана жүректі діріл қақтырып отырып сөз еттік. Бұл алда айтылар көп тарихтың басы ғана… О, шіркін, көкіректі қарс айырған азалы жоқтау болса да бесік жырындай жан тебіренте тербейтін «Зəуреш»… Академик Ахмет Жұбановтың толғанысы: «…Халық ауызында Медет айтыпты болып келген өлең Мұхитты толқытып, оның шығарған əні осы күнге шейін тыңдаған адамның сайсүйегін сырқыратады. …«Зəуреш» дауыстың жоғарғы регистрінен басталады. Асықпай– саспай жай жүреді. Өлеңнің бір шумағы бойы мелодия қайталамай, үнемі жаңа бір үн қосылып, зар үстіне зар, қайғыға қайғы қосылып, жамала береді. Əннің негізгі контексінде артық бір дыбыс жоқ, бірі мен бірі жалғасқан, бірін-бірі толықтырып тұрған, бірінші нотадан бастап үздіксіз даму, шынығу, өрбу жолындағы мелодия толқыны аяғына шейін тыңдаушыны билеп, ұстап отырады». Ахмет Жұбанов «Зəурештің» əндік бітімін қарапайым тілмен осылайша баяндап дəл жеткізеді. Бұған осы зарды орындаушылардың бір-біріне ұқсамайтын өзіндік мəнеріндегі қиял жетпейтін қиын иірімдердің таңғажайып өрнектерін, оны күшейте түсетін аһылап-уһілеген эмоция қуатының азалы лебін қосу керек. Ахмет Жұбанов «Зəурешті» «кішігірім Реквием сатысына жарайтын шығарма» десе, бұл əннің бойынан симфонияның табиғатын сезген композитор – дирижерлар Леонид Шаргородский мен Сергей Шабельскийлер оны өз «Симфониеттасының» екінші бөлімінің негізгі тақырыбы етіп ыңырантты. Мен композитор Евгений Григорьевич Брусиловский алпыс жасқа толу қарсаңында бұл бір қазақ музыкасының заңғар ойлы корифейімен естен кетпес бір ғажайып сұхбат құрған едім. Ол əңгіме қазақ радиосының алтын қорында. Ұмытқам жоқ, сол күні біздің сөзіміз «Қыз Жібек» операсының жазылу тарихына арналды. Композитор осы операға қазақтың халық музыкасынан əндер мен күйлер таңдағанда Жібектің негізгі ариясы мен соңғы актіде Төлегендей ерден айырылған соң не өмір бар, дейтін қатерлі оймен өзін-өзі өлтірер сəттегі соңғы ариясына лайықты əн табу бір қиямет іс болған. Ол əн табыла қалған күнде алдымен Жібектің партиясын ойнайтын Күлəш Байсейітоваға, либреттоның авторы Ғабит Мүсіреповке, осылардың бəр-бəрінен «шатағы» – осы операны жазуға отырғызған Халық ағарту комиссариатының бастығы Темірбек Жүргеновке ұнауы керек. Осылардың бірі «болмайды» десе бітті, ісіңнің зая кеткені. Евгений Григорьевич ойы ілкімді, өте жинақы адам. Ол күлімсіреп отырып, сөйлеп кетті: «Сондай беймаза ізденістің үстінде бір жолы Құрманғазы атындағы ұлт аспаптары оркестрінің репетициясына қатыстым. Ахмет Жұбанов Мұхиттың «Зəурешін» жүрек сыздата зарлатып, мені керемет таңғалдырды. Əн емес бір симфонияның толғаулы сазы. Мен əр кез Франс Шуберттің «Аяқталмаған симфония-

7

сын» тыңдағанда тұңғиық ойға батып, көп өкінішті өмірді көз алдымнан өткізіп, қалжырап қалушы едім. Сондай-ақ, Эдвард Григтің Генрих Ибсен пьесасы «Пер Гюнтке» жазған симфониялық сюитасының «Азаның өлімі» атты шерлі бөлімі де мені қабырғамды сөге қамықтыратын-ды. Мен Жібектің жарық дүниемен қоштасатын соңғы ариясына осындай музыканы тілеп жүрдім. Енді, міне, қараңыз – «Зəуреш» əні жүрегімді тіліп барады. Мен үнім шықпай ішімнен «Зəуреш» əнін иемденіп, «таптым» деп нық сенімде отырдым. Бірақ, бұл ойымды Ахмет Жұбановқа айта алмадым. Айтсам да ол кісі менің сөзімді жауапсыз қалдыратын еді, деп күдіктендім. Екеуіміздің арамызға сайтан жүгіріп өткен-ді. Мен Ахмет Қуанұлының қарамағында музыка техникумындағы фольклорлық кабинеттегі жұмысымды тастап, Темірбек Жүргеновтің «əмірімен» опера жəне балет театрына көркемдік жағынан жетекші боп, ауысып кеткемді. Бұған сонау Ленинградтан мені өзі шақырып əкелген Ахмет Қуанұлы қатты тарынды. Мен кеткеніммен қоймай, кабинетімдегі рояльді қоса алып кетем, деп жынына тигем. Жəне олар маған саманнан үй салып беріп жатқан-ды. Осы жақсылықтың бəрін рия етіп, «маңғыт, ауызыңа саңғыт» деп жалт бұрылғам. Менің бұл « опасыздығымды» Ахмет Қуанұлы кешірмеді. Бір кетсе қатты кететін мінезін көріп те үлгергем-ді. Осындай жағдайда жанасып көріңіз. Сол репетиция үстінде ол кісі менің залда отырғанымды көрсе де көрмегендей боп сыр білдірмеді. Бұрылып амандасқан да жоқ. Ал, «Зəуреш» əні өзегімді өртеп, тереңнен шымырлап, жай ғана қарапайым гармониямен бір зіл батпан ауыр сазды симфониядай көз алдымда жарық дүние қарауытып, бір түпсіз ой шыңырауға тартты. Жібек осы «Зəурешпен» жылап тұрып Төлеген жатқан ана дүниені «аңсап» бір ғажайып өмірді елестеткендей сұмдық сурет аза бойымды қаза етті. Ахмет Қуанұлына тіс жарып, тіл қатпадым. Соның ертеңінде театрда Күлəшқа өз бөлмесінде «Зəуреш» əнін ойнап бердім. Күлəштің ұнататынына шүбə келтірмедім. Бұл əн емес, реквием ғой. Маған керегі осы! «Зəурешті» үн-түнсіз үш рет қайталадым. Күлəш тұрымтайдай боп кішірейіп, бүрісті де қалды. Сөйтті де шешек дағы бар бүйрек бетінің оймақтай қызылы жоғала беріп, сұпсұр боп жұп-жұқа еріні діріл қақты. Сілейіп терезеге қараған күйі: « Мен «Зəурешті» білем ғой. Бұл – ер адамның зары. Маған «дүние-ай!» деген сөзді қыз лебізімен айтқызатын ария керек. Сіз, Евгений Григорьевич, сəл сабыр етіңізші, сондай бір əн бар сияқты» деді. Мен орнымнан сүлесоқ халде тұрдым да «білмеймін, «Зəурештен» асқан азалы əнді кездестіргем жоқ. «Елім-ай» екеуі қазақтың рухы зор реквиемі. Кім біледі, сен көксеген əнді таба қалсақ осы «Зəурештің» зарындай зарға жолығармыз да. Бірақ, оған əлі көзім жетпейді» деп жығыла сөйлесем де Күлəштің «Зəурешті» қабылдамағанына қатты налыдым. Содан көп сарсаңға түсіп, тағы да Мұхит əндеріне кеп тіреле бердік. Бір күні оның «Дүниеай» деген əнін кезіктірдік. Күлəштің көктен іздегені жерден табылды. Бұл əн де ағылып жатқан шер. Мен Күлəштің сондай нəзік сыршыл сезіміне, пəк талғамына таңғалдым. «Дүние-ай» өзінің жаратылысы, сыпаты жағынан «Зəурешке» қарамақарсы нағыз əйел зары боп шықты. Сөйтіп, ол операның соңғы актісінде Жібектің азалы ариясы боп операны мүлде құдіреттендіріп жіберді. Ал, «Зəуреш» бəрібір жүрегімді ұйытты да жүрді. Жылдар өте берді. Бірде Қырғызстаннан келіп, менің класымда оқып бітіріп кеткен талантты композитор Алтынбек Жаныбеков өзінің «Бірінші симфониясын» көрсетті. Бұл симфония қырғыздың ұлы ақыны, əрі композиторы Тоқтағұл Сатылғановқа арналған-ды. Тоқтағұл патша заманында Сібірге айдалған. Айдаудан босағаннан кейін ол қазақ даласы арқылы еліне қайтады. Қазақ топырағына табаны тигенде ол қабырғасы қайысып, елдегі анасын, жарын, баласын еске алады. Өзі жоқта жан жарының дүние салғанын естиді. Симфонияның осы бір тұсында «Зəуреш» əні зар төгеді. Сондай толғанысты ауыр сəт. Мен өзім «Зəурешті» пайдаланбағаныма ішқұса боп жүргенде ол қырғыз композиторының симфониясына ерекше рух бергенін қараңыз. Мұхиттың жүрегі қандай жүрек болды екен? Осыншама шер күйігін шегу, білмеймін, ол құдіретті күшті адам қайдан алады? Қайдан? Бұл «Зəуреш» талай композитордың қиялын қозғайды, əлі. Біз бір күндері айтқызбай келетін жазмыш ісімен көз жұмамыз. Одан ешкім құтылған емес. Сол «ұйқы» үстінде «Зəурештей» азалы күй тербеп тұрса болғаны. Мынау күйбең тірліктің азабынан құтылып, жан «рахатын» сонда көрерміз…» (Жалғасы бар).

Отырары, Түркістаны, Сайрамы, Қазығұрты №45 (248) бар Оңтүстік - туристер үшін тартымды өлке 20.11.2015 жыл

ЕЛ мен ЖЕР (Соңы. Басы 1-бетте).

рылып, этникалық жəне балалар туризмін дамыту бағытында бірқатар іс-шаралар жүзеге асты. Облыста туризмді дамыту мақсатында «Оңтүстік Қазақстан облысында туризмді дамыту бойынша 2015 жылға арналған ісшаралар жоспары» бекітілді. Бекітілген жоспарға сəйкес, ішкі жəне кіру туризмін дамыту мақсатында «Керуен сарай – Silk Road Fair» республикалық туристік жəрмеңкесі, «ЭКСПО – 2017 халықаралық көрмесін өткізудегі өңірлік туризмнің рөлі» тақырыбында халықаралық форум, отандық жəне шет елдік туристік ұйымдар, БАҚ өкілдері мен блогерлерге «Ұлы Жібек жолында 1001 түн» ақпараттық туры, «Оңтүстік көркі – Красота юга» қолөнершілер көрмесі, «Оңтүстік Қазақстан облысында туризмді дамыту əлеуеті» тақырыбында БАҚ арасында байқау, «ЭКСПО-2017» халықаралық мамандандырылған көрмесі аясында ту-

Мемлекет басшысы Н.Назарбаевтың биылғы халыққа ұсынған «Ұлт Жоспары – 5 институционалдық реформаны жүзеге асырудың 100 қадамы» стратегиясында туризм саласына да тоқталады. 86-қадамда: «Қазақстан халқы ассамблеясының «Үлкен ел – үлкен отбасы» кең көлемді жобасын əзірлеу жəне жүзеге асыру, ол қазақстандықтардың біртектілігін нығайтады жəне азаматтық қоғамның бүтіндігін қалыптастыру үшін жағдай туғызады. Бұл барлық жұмыстар Қазақстан Республикасының туристік саласын дамытудың 2020 жылға дейінгі тұжырымдамасын (ішкі туризмді қоса есептегенде) жəне «Астана – Еуразия жүрегі», «Алматы – Қазақстанның еркін мəдени аймағы», «Табиғат бірлігі жəне көшпелі мəдениеттер», «Алтай інжулері», «Ұлы жібек жолын қайта жаңғырту», «Каспий қақпасы» өңірлік мəдени-туристік кластерлерін құруды жүзеге асырумен байланыстырылады» делінген. Қазіргі таңда, аймақ экономикасының

қоймасы жағалауында жағажай туризмін дамыту бойынша жұмыстар жүргізілуде. «Қасқасу» туристік-рекреациялық кешені жобасында түрлі санаттағы қонақ үйлер, аквапарк, спорттық кешендер, белсенді демалыс орталықтарын, шолу мұнараларын жəне т.б. нысандар орналастыру қарастырылған. Кешен бір мезетте 5 мың демалушыны қабылдауға мүмкіндік береді. Заманауи талаптарға сай тау-шаңғы курортын салу өңірде тау-шаңғы спортын дамытуға септігін тигізеді, бəсекелестікті арттырып, отандық туристік индустрияны алға жылжытуға, қызмет көрсету сапасын арттыруға, жаңа жұмыс орындарының ашылуына, инфрақұрылымды дамытуға, облыстың инвестициялық тартымдылығын арттыруға ықпал жасайды. «Сарыағаш» жаңа курорт қалашығы жобасын жүзеге асыру мақсатында IPK International» неміс консалтингтік компания-

А. АБИХАНОВ, облыстық кәсіпкерлік, индустриалды-инновациялық даму және туризм басқармасы басшысының орынбасары

ОҢТҮСТІКТІҢ ТАБИҒАТЫ əлеуетті салаларының бірі – туризм. 2014 жылдың 19 мамырында Қазақстан Республикасы Үкіметінің №508 қаулысымен бекітілген «Қазақстан Республикасы туристік индустриясын 2020 жылға дейін дамыту тұжырымдамасында» айқындалған 5 туристік кластердің тізіміне Оңтүстік Қазақстан кластері «Ұлы Жібек жолының жүрегі» ретінде енгізілген болатын.

– Оңтүстік Қазақстан облысындағы туристік нысандар мен тарихи-мəдени ескерткіштерге, жалпы туризм саласының дамуы жайына тоқталсаңыз.

– Облысымызда 1209 тарихи жəне мəдени ескерткіш орналасқан. Оның ішінде 1001-і археологиялық, 208-і сəулет ескерткіштері болып саналады. Облыс əкімдігімен өңірде туризмді дамытудың негізгі бағыттары айқындалған. Яғни Түркістан қаласы, Отырар ауданын орталық ете отырып, тарихи-мінəжат ету туризмін, Сарыағаш курортын орталық ете отырып емдіксауықтыру туризмін, ұлттық табиғи парктер мен қорықтардың аумағында спорттықэкологиялық туризмін, сондай-ақ Төлеби ауданында «Қасқасу» тау-шаңғы кешенін жəне Шардара су қоймасы жағалауында жағажай туризмін дамыту бойынша жұмыстар жүргізілуде. Облыс бойынша 27 шипажай, 6 қонақжай үйі, 6 демалыс үйі, 34 демалыс аймағы бар. Статистикалық мəліметтерге тоқталып өтсем, 2014 жылы облыс көлемінде орналастыру орындарының саны 2013 жылға қарағанда 10,5 %-ға өсті. Номер саны 2014 жылы 2013 жылмен салыстырғанда 28,9%ға артып отыр. Ал біржолғы сыйымдылық 2013 жылмен салыстырғанда 27,5% -ға өсті.

2014 жылы 133 306 туриске орналастыру орындарымен қызмет көрсетілген болатын. Бұл көрсеткіш 2013 жылға қарағанда 13,1 %-ға көп. Ал, 2015 жылдың 6 айында облыста орналастыру орындарының саны – 115, номер саны – 2332-ні құрап, 26 738 туриске орналастыру орындарымен қызмет көрсетілді.

– Облыстың туристік имиджін қалыптастыру бағытында қандай жұмыстар атқарылуда?

көзделген. Бүгінгі күні Сайрам ауданы мен Шымкент қаласында 2 жол бойы қызмет көрсету нысаны іске қосылды. Бұдан бөлек, айта кетейін, облыста орналастыру орындарының (қонақ үйлер, демалыс аймақтары, шипажайлар) қатары жыл сайын артып келеді. Туристік нысандарға алып баратын жолдарға жыл сайын ағымдағы жөндеу жұмыстары жүргізілуде.

2010-2014 жылдар аралығында облыс көлемінде 49 туристік нысан іске қосылса, оның ішінде 27 нысан «Бизнестің жол картасы – 2020» мемлекеттік бағдарламасы аясында жүзеге асырылуда.

– «Бірінші байлық – денсаулық» дейміз. Туризм саласының ең қажетті бөлігі – емдік туризм десек артық айтпаспыз. Түлкібас ауданында облыстағы тұңғыш саумалмен емдеу орталығы ашылғанын білеміз...

– Əрине, өңірде этникалық туризм мен емдік туризмді дамыту мақсатында да біраз іс қолға алынған. Облыс əкімінің тапсырмасына сəйкес, өңірімізде саумалмен емдейтін пилоттық жобаларды жүзеге асыру бойынша жұмыстар жүргізілуде. Осыған сəйкес, 2015 жылдың 3 шілдесінде Түлкібас ауданы, Кемербастау ауылында облыстағы тұңғыш «Таң-нұры» атты саумалмен емдеу орталығы іске қосылды. Бұл жобалардың

туризмнiң дамуына қолайлы – Облыстың туристік өнімін алға жылжыту бойынша ОҚО əкімдігімен бірнеше бағытта жұмыстар жүргізілуде. Атап айтқанда, өңірдің туристік имиджін қалыптастыру, туристік іс-шаралар өткізу, туристік инфрақұрылымды дамыту болып отыр. Аймақтың туристік имиджін қалыптастыру мақсатында облыс əкімдігімен жыл сайын жарнамалық-ақпараттық материалдар (журналдар, брошюралар, буклеттер, туристік анықтама, туристік карта, кəдесый бұйымдары жəне т.б.) шығарылып, республикалық жəне халықаралық көрмелерде, форумдарда, ақпараттық турларда жəне т.б. іс-шараларда таратылып, насихаттау жұмыстары жүргізілуде.

2014 жылы облыстың туристік əлеуеті туралы 5 минуттық жəне 45 секундтық бейнероликтер, 26 минуттық фильм əзірленді. Аталған бейнематериалдар республикалық жəне халықаралық телеарналарда трансляцияланды. Атап айтсақ, 45 секундтық бейнеролик Еуропа, Азия жəне Африка елдеріне арналған «CNN» телеарнасынан, 5 минуттық ролик ТМД елдеріне арналған «Russian travel guide» телеарнасынан, 26 минуттық фильм республикалық «Хабар», «Қазақстан», «Еуразия Бірінші арнасы» арналарынан жəне жергілікті «Отырар» телеарнасынан көрсетілді. Сонымен қатар, «FVW Daily», «Travel Talk», «FVW magazines», «BIZ», «Open Central Asia» халықаралық журналдарында облыстың туристік тартымдылығы туралы мақалалар жарияланды, тираж саны – 80 000.

– Ішкі жəне кіру туризмін дамыту мақсатында 2014 жылы қандай іс-шаралар ұйымдастырылды? Ал биыл ше?

– Бұл бағытта халықаралық «Бард əндері» фестивалі, «Сарқылмас саяхат» республикалық туристік жəрмеңкесі жəне «SITF: Шымкент халықаралық туристік форумы» өтті. Сондай-ақ, отандық жəне халықаралық туристік операторлар мен БАҚ өкілдеріне ақпараттық тур ұйымдасты-

ристік бизнес өкілдеріне тренингтер өткізілді.

– Туристік инфрақұрылымды дамыту мақсатында өңіріміздегі аудандарда нендей жұмыстар жүргізілуде? Аудандарда салынатын курорттық нысандар туралы айтып өтсеңіз.

– Төлеби ауданында тау-шаңғы туризмін дамыту мақсатында «Қасқасу» туристікрекреациялық кешенін жүзеге асыру бойынша, Сарыағаш ауданындағы Көктерек елдімекенінде термальді жəне минералды суларды 2020 жылға дейін дамыту мақсатында «Сарыағаш» жаңа курорт қалашығы жобасын жүзеге асыру жəне Шардара су

сымен «Сарыағаш» жаңа курортты қалашығында минералды жəне термальді суларды 2020 жылға дейін дамыту бойынша арнайы жоспар əзірленді. Əкімдік тарапынан бос жерлердің игерілуі бойынша инвентаризация жүргізіліп, жаңа курорттың аумағы белгіленді. Жобада қонақүйлер, санаторий, əуежай, ашық жəне жабық бассейн, спа жəне сауықтыру орталықтары, шығыс базары жəне т.б. нысандар салу қарастырылып отыр. Сонымен қатар «Батыс Еуропа – Батыс Қытай» халықаралық көлік дəлізінің бойында облыстың 5 аудан, қалаларында жол бойы қызмет көрсету нысандарының құрылысын жүргізу

ерекшелігі – аталған саумал орталықтарында емдеу қызметтерін тəжірибелі дəрігерлер, мамандар көрсетеді. Сонымен қатар, жоба механизміне сəйкес, орталықта саумалмен емдеу қызметінен бөлек, атпен серуендеу, балық аулау, массаж, ине терапиясы, спа-жаттығулар секілді қосымша қызмет түрлерін ұсыну қарастырылып отыр. Алдағы уақытта осындай жобаларды өңіріміздегі əр аудан, қалаларда ашу жоспарланған.

– Үстіміздегі жылдың қазан айында «Ontustik Tourism Center» туристік ақпараттық орталығы ашылды. Қазіргі таң – ғаламтор жүйесінің дамыған заманы. Ендеше, өңірдегі туристік нысандар туралы тағы қайдан ақпарат алуға болады?

– Бүгінде облыс əкімдігімен Қазақстанның өзге өңірлеріне жəне шет елге шығып, облыстың туристік өнімін алғы жылжыту мақсатында тұсаукесер өткізу, жарнамалау арқылы өңірге туристерді тарту үшін тиісті жұмыстар жүргізілуде. Одан бөлек, облысқа келген туристерге толық мəлімет ұсынатын, яғни қайда орналасуға болады, қандай турлар бар, қандай мəдени іс-шаралар өткізілуде, тағы сондай сияқты ақпарат ұсынатын, сонымен қатар облыстың туристік əлеуетін халықаралық нарықта насихаттайтын, шет елдік туристік операторлармен байланыс орнататын жəне облыстағы туристік қызмет сапасын көтеру мақсатында семинарлар ұйымдастырумен айналысатын Туристік ақпараттық орталық ашылды. Сонымен қатар бұл ақпараттық орталықтың базасында туристерге визалық рəсімдеу, облыс бойынша турларды таңдауға, билеттерді брондауға қолдау көрсетілетін болады жəне шет елдік жəне отандық туристерге облыс бойынша толық мəлімет ұсынатын арнайы желі құру жоспарда бар.

СТУДЕНТТІҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ КЕШІ тиялық партиясының Маңғыстау облыстық филиалының төрағасы, ел ағасы Жаңбырбай Матаев, филолог, ғалым-ұстаз Нағима Шамшадин, университетіміздің проректоры, ҚР ҰҒА корреспондент-мүшесі, профессор Дихан Қамзабекұлы, Журналистика жəне саясаттану факультетінің деканы Қайрат Сақ жəне де факультеттің профессор-оқытушылары қатысты. Кештің шымылдығы арнайы əзірленген бейнетүсіріліммен ашылды. Бұл бейнекөріністе Кенжебектің шығармашылығы, туған-туыстары мен туып-өскен жеріне жалпы шолу жасалған. Яғни, Сержан Кенжебек 1997 жылы Маңғыстау облысы, Ақтау қаласында, қарапайым отбасында дүниеге келген. Жастайынан ширақтығы, дарындылығы əрі өз ісіне жауаптылығымен көзге түскен Кенжебек бүгінде Қазақстан Журналистер одағының жас мүшесіне айналған жəне небəрі 17 жасында үш кітаптың авторы атанған. Бұл – жас қалам иесі үшін үлкен шығармашылық белес.

Жақында Еуразия ұлттық университетінде бұрын-соңды болмаған қызықты іс-шараны тамашаладық. Университетіміздің журналистика жəне саясаттану факультетінің бірінші курс студенті, жастайынан дарынымен көзге түскен жас ақын Сержан Кенжебек өзінің осы университеттің қабырғасындағы алғашқы шығармашылық кешін өткізді. Айтулы кеш Журналистика жəне саясаттану факультетінің акт залында ұйымдастырылыпты. Бір қуанарлығы – зал көрермендерге лық толы болғандығы. Бұл тек журналистика факультетінің ғана емес, басқа да факультет студенттерінің поэзияға деген қызығушылығының зор екендігін, тілге деген құрметі мен жанашырлығының биік екендігін көрсетеді. Осынау ісшараға қонақ ретінде еліміздің белді, беделді азаматтары - Республикалық Ардагерлер Орталық кеңесінің төрағасы Өмірзақ Озғанбаев, «Ақ жол» демокраҰлттық рух – ұлттың асыл қасиеті. Б.МОМЫШҰЛЫ

¦ÄIËÅÒ

Бас редактор Захардин ҚЫСТАУБАЙҰЛЫ

Республикалық «Əділет» ұлттық апталық газеті алқа кеңесінің төрағасы Нағашыбек ҚАПАЛБЕКҰЛЫ

Газет 2010 жылғы 5 мамырдан шыға бастады

web: www.adiletgazeti.kz

ҰЛТТЫҚ АПТАЛЫҚ

E-mail: adilet.media@mail.ru

НАЦИОНАЛЬНЫЙ ЕЖЕНЕДЕЛЬНИК / NATIONAL WEEKLY / ULUSAL HAFTALIK / ‫اﻟوطﻧﯾﺔ اﻷﺳﺑوﻋﻲ‬

Меншік иесі: «Тасс-Media» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі

8

Жауапты хатшы Мұрат СЕРІКБАЙҰЛЫ

Тілшілер Ақжібек МҰСТАФИНА

Журналистік зерттеу бөлімінің меңгерушісі Алмас АҚЫЛБЕК

Назипа НҰРТАЕВА

Тілшілер қосынының жетекшісі Мұратбек ТОҚТАҒАЗИН Меншікті тілшілер: Доқтырхан ТҰРЛЫБЕК (Алматы қаласы) Видео-фотооператор Руслан НАСИРОВ Серік ЖАУЫНБЕКҰЛЫ

Директор Асыл ЖАПАНОВ Қаржы жəне келісім-шарт бөлімінің меңгерушісі Қайыржан СЕМБАЕВ

Əдеби басқосуға келген қоғам қайраткерлері өздерінің жылы лебіздерін, ақ тілектерін арнады. Ақ жол тілеп, баталарын берді. Журналистика жəне саясаттану факультетінің деканы Қайрат Өмірбайұлы өзінің сөзінде факультетте Кенжебек секілді жас дарындардың көп екендігін,сонымен қатар университетімізде бірінші рет жас студенттің өз шығармашылық кешін өткізіп отырғандығын, бұл университетіміз үшін үлкен абырой екендігін жəне соны мақтаныш тұтатындығын баса айтып өтті. Осы арада Кенжебек жалынды өлеңдерінің біршамасын көрермендерге тарту етіп, сиясы кеуіп үлгермеген туындыларын таныстырды. Сөз тізгінін қолына алған Кенжебек ұйымдастыру шараларында үлкен қолдау көрсеткен университет ұжымына жəне өз тобының студенттері – қатарлас достарына үлкен алғысын білдірді. Сандуғаш ПАРМАНТАЙ, ЕҰУ-нің Журналистика жəне саясаттану факультетінің 1-курс студенті

Мекен-жайымыз: ҚР Астана қаласы, А. Иманов көшесі, 41/127. Шымкент қаласы, Қазыбек би көшесі, 84Б-үй. Байланыс үшін тел./факс: 8 (7252) 55-85-84 Ұялы: 8-777-557-08-52 E-mail: adilet.media@mail.ru

Техникалық директор Константин МАРКОВ

Апталық Шымкент қаласы, "ERNUR" ЖШС-нің (Т.Əлімқұлов көшесі, 22-үй) баспаханасында басылады

Назипа НҰРТАЕВА

ХАБАРЛАНДЫРУ! Шымкент қаласы Абай аудандық сотына, коммерциялық ұйымдардан, жеке жəне заңды тұлғалардан сотқа келіп түсетін арыздар, талап арыздар, шағымдар, кез-келген түрдегі тапсырылатын құжаттар тек «Сот кабинеті» ақпараттық сервисіндегі «Сот органдарына хатты жіберу» функциялары арқылы жүзеге асырылатынын хабарлайды. Шымкент қаласы Абай аудандық сотының баспасөз қызметі.

ЖАРАМСЫЗ ДЕП ТАНЫЛСЫН 1947 жылы 15 шілдеде туылған Дуйсебаев Арыстанбай Манаповичтің атына 2007 жылы 7 мамырда берілген ОҚО Арыс қаласы, Доскараев көшесі, 16-үй (№480, мем. акт кад: 19-302-0011069) құжаттарының жоғалуына байланысты жарамсыз деп танылсын.

Газет Қазақстан Республикасы Мəдениет жəне ақпарат министрлігінде есепке алынып, 27.12.2013 жылы №14077-Г куəлігі берілген. Құрылтайшысы өзгеруіне байланысты қайта тіркелген басылым 2014 жылдың 1 қаңтарынан бастап «Əділет» ұлттық апталығы болып шығып келеді. Айына төрт рет жарық көреді. Таралымы - 15 000 дана. Тапсырыс - 3003 Кезекші редактор Алмас АҚЫЛБЕК