Ұлттық рух – ұлттың асыл қасиеті. Б.МОМЫШҰЛЫ
¦ÄIËÅÒ Газет 2010 жылғы 5 мамырдан шыға бастады
web: www.adiletgazeti.kz
№42 (245) = 30 қазан = Жұма = 2015 жыл
ҰЛТТЫҚ АПТАЛЫҚ E-mail: adilet.media@mail.ru
НАЦИОНАЛЬНЫЙ ЕЖЕНЕДЕЛЬНИК / NATIONAL WEEKLY / ULUSAL HAFTALIK / اﻟوطﻧﯾﺔ اﻷﺳﺑوﻋﻲ
МЕМЛЕКЕТ БАСШЫСЫ ЕЛШІЛЕРДЕН СЕНІМ ГРАМОТАЛАРЫН ҚАБЫЛДАДЫ Елбасыға Еуропалық одақтың Қазақстандағы өкілдігінің басшысы Траян Лауренциу Христеа, Польша Республикасының Төтенше жəне өкілетті елшісі Мачей Ланг, Түркияның Төтенше жəне өкілетті елшісі Невзат Уянык, Венгрияның Төтенше жəне өкілетті елшісі Андраш Барани, Вьетнам Социалистік Республикасының елшісі Доан Тхи Хиен Суан сенім грамоталарын тапсырды.
Мемлекет басшысы дипломаттарды біздің елдегі қызметтерінің басталуымен құттықтады, сондай-ақ олардың Қазақстанға мазмұнды əрі маңызды оқиғаларға толы кезеңде келгенін айтты. Қазақстан халқы жуырда Қазақ хандығының 550 жылдығын атап өтті. Бұл – қазақ ұлты мен мемлекеттігінің қалыптасуында зор рөл атқарған елдік құрылым. Ерте заманда бұл Ұлы даладан Шығыс пен Батысты жалғаған Ұлы Жібек жолының бір бөлігі өтіп жатқан. Қазақстан сол дəстүрді жаңғырта отырып өз дам уының жаңа белесіне көтерілді. Елімізде «Нұрлы» жол» инфрақұрылымдық даму бағдарламасы іске асырылуда. Оның мақсаты – Қазақстанның көлік-транзиттік əлеуетін барынша арттыру, – деді Нұрсұлтан Назарбаев. Сондай-ақ, Қазақстан Президенті индустриялықинновациялық даму бағдарламасын жүзеге асыруға, «Астана» халықаралық қаржы орталығын құруға, халықаралық «ЭКСПО2017» көрмесін өткізу дайындығы мен Бес институционалдық реформаға қатысты мəселелерге тоқталып өтті.
Осы бастаманың бəрі тиімді ынтымақтастық үшін жаңа п е р с п е к т и ва л а р ғ а м ү м к і н д і к береді, – деді Мемлекет басшысы. Сонымен қатар, Нұрсұлтан Назарбаев күн тəртібіндегі сыртқы саясат мəселелеріне тоқталды. Бір ай бұрын Біріккен Ұлттар Ұйымы Бас ассамблеясының мерейтойлық 70-ші сессиясы а ш ы лғ а н ы белг і лі . О н да ғ ы дебаттар адамзат дамуының жаңа парадигмасын əзірлеудің аса қажеттігін дəлелдеп берді. Біз «Жаһандық Стратегиялық Б а с та м а – 2 0 4 5 » ж о с п а р ы н ұсынамыз. Оның мəнісі – соғыстар мен қақтығыстардың себептеріне жол бермейтін стратегия жасау, – деді Қазақстан Президенті. М емлек ет басшысы XXI ғ а с ы рд а а д а м з а т т ы ң ба с т ы
мақсаты ядролық қарусыз əлемді орнықтыру болуға тиіс екенін, сол үшін Қазақстан Біріккен Ұлттар Ұйымының Ядролық қарудан ада əлемге қол жеткізу жөніндегі жалпыға ортақ декларациясын қабылдауды ұсынатынын айтты. Қазіргі уақытта терроризм мəселесі өте өзекті болып тұрғаны атап өтілді. Нұрсұлтан Назарбаев Ислам радикализмі мен бейбітсүйгіш ислам ұғымдарының ара-жігін ажыратудың маңыздылығына назар аударды. Осыған байланысты біздің ел «Ислам терроризмге қарсы» атты форум өткізу туралы идея ұсынып отыр. Қазақстан Президенті Еуропалық Одақ Қазақстанның əлемдегі басты сауда жəне инвестициялық серіктесі екенін атап өтті. Елдің жалпы тауар айналымы
мен шетелдік инвестиция көлемінің жартысына ж уығы Еуроодаққа тиесілі. Менің Брюссельге былтырғы қазан айындағы сапарым кезінде біз Кеңейтілген серіктестік жəне ынтымақтастық туралы келісім жөніндегі, сондай-ақ Қазақстанның Дүниежүзілік сауда ұйымына кіру шарттары туралы келіссөздерді аяқтадық. Осы тарихи құжатқа қол қою үшін Еуроодақ басшылығының Астанаға ресми сапармен келуін күтеміз, – деді Нұрсұлтан Назарбаев. Мемлекет басшысы Қазақстан мен Венгрия халқын ортақ тарих мен мəдениет байланыстыратынын айтты. Екі елдің саяси, экономикалық ж ə н е м ə д е н и - г у м а н и т а рл ы қ байланыстары стратегиялық
серіктестік аясында дамып келеді. Біз Премьер-министр В.Орбанның биылғы сапарының қорытындысын жоғары бағалаймыз, – деді Қазақстан Президенті. Нұрсұлтан Назарбаев арада жоғары деңгейдегі өзара сенімді диалог орнағанын айта келіп, Қазақстанның Польша Республикасымен өзара тиімді ынтымақта с т ы қ т ы д а м ы т у ғ а м ү д д ел і екеніне назар аударды. Біріккен Ұлттар Ұйымы Бас ассамблеясының 70-ші сессиясы аясында Президент А.Дудамен к езд е с т і к . С а уд а - э к о н о м и к а байланыстары жанданып, өзара тауар айналымы ұлғаяды деп үміттенеміз, – деді Мемлекет басшысы. Қазақстан Президенті еліміздің Вьетнам Социалистік Республикасымен ынтымақтастықты дамытуға зор маңыз беріп отырғанын айтты. Біз Вьетнам бизнесінің Қазақстан нарығына қатысу аясын кеңейтуге мүдделіміз. Тоқыма өндірісі, жиһаз жасау, халық т ұ т ы н ат ы н т а у а рл а р ө н д і р у саласында бірлескен өндірістер ашуға əзірміз, – деді Нұрсұлтан Назарбаев. Мемлекет басшысы бауырлас Т ү р к и я Ре с п у бл и к а с ы м е н ынтымақтастықты Қазақстанның сыртқы саясатының басым бағытының бірі ретінде атады. Қазақстанда түрік компаниялары табысты жұмыс жүргізуде. Экономиканың шикізаттық емес секторларындағы ынтымақтастық аясын кеңейте түсу маңызды, – деді Нұрсұлтан Назарбаев. Р ə с і м с о ң ы н д а Қ аз а қ с та н П р ез и д е н т і ел ш і л е р ге ж а ң а қызметтерінің жемісті болуына тілектестік білдірді. Akorda.kz
Оралда бейбіт кезеңде екі мәрте батыр атағын алған – Николай Сайынұлы Майдановтың ескерткіші ашылды 28 қазанда, Тəуелсіздік сарайында «Astana Invest 2015» бірінші күні шеңберінде қазақстандық-эмираттық бизнес-форумы өтті.
«Astana Invest 2015» бизнес-форумы
Форум алаңы Қазақстан мен Біріккен Араб Əмірліктері шағын жəне орта бизнесінің 100-ге жуық уəкілдерін жинады. Форум жұмысына Қазақстан тарапынан Астана қаласы Əкімінің орынбасары Нұрəлі Əлиев, «Продкорпорация» ҰК АҚ Басқарма төрағасы Рахмет Байнаков жəне т.б. қатысты. Абу-Даби делегациясының құрамына Абу-Даби саудаөнеркəсіп палатасының Президенті, «Arabtec» құрылыс компаниясы Директорлар Кеңесінің Төрағасы Мухаммед ар – Румейси, «Aldar Properties PJSC» компаниясы Директорлар Кеңесінің Төрағасы Абубакр Седдик аль-Хури, сондай-ақ БАƏ ҚР елшісі Сухейль Матар аль-Кетби кірді. Бизнес-форумның ашылуы ҚР Президенті Н.Ə. Назарбаевтың жəне БАƏ шейх Президенті Халиф бен Заида Аль Нахаянның суреттері кескінделген пошта маркаларын көрсету рəсімінен басталды. Бұдан əрі Астана қаласы Əкімінің орынбасары Нұрəлі Əлиев өз сөзінде əмірлік қонақтарымен сəлемдесті жəне инвестициялық қызмет үшін Астана мүмкіндіктері туралы айтып өтті. Нұрəлі Əлиев баса айтқандай: «Біздің астанамызды шетелдік капиталға арналған жеңілдіктер мен пұрсаттылықтың бүтіндей жүйесі, шетелдік инвестицияларды қолдау мен қорғаудың нақты жүйесі ерекшелейді. Шетелдік инвесторлардың барлық мүдделері заңнамамен қорғалған». Сондай-ақ, ол Астана «жайлы инвестициялық жағдайды жəне экономикаға шетелдің инвестициялар ағымын бұдан əрі қалыптастыруда» мүдделі екенін қосып айтты. Шетелдік қонақтарға арналған бағдарлама шеңберінде Астананың Индустриалдық парк нысандары бойынша инвестициялық тур ұйымдастырылды. Қазақстандық-эмираттық бизнес-форум екі елдің экономикалық мүдделерін біріктіруге жəне өзара тиімді серіктестікті нығайтуға арналған. Бизнес-форум қазақстандық кəсіпкерлеге Араб Əмірліктерінен келген əріптестерімен тəжірибе жəне бизнес-идеялармен алмасудың тамаша мүмкіндігін ұсынды.
Шымкент:
жарқын келешекпен қауыштырар көшелер
Төреайым СҰЛТАНОВА, Шымкент қалалық мәслихатының депутаты:
Патриоттық бұл өз Отанына деген сүйіспеншілік
КҐНЕ ОТЫРАР ЖАСАРЫП БАРАДЫ. ЖАС ОТЫРАР КЕМЕЛДЕНЕ ТҮСТІ (Оңтүстік Қазақстан облысының əкімі Бейбіт АТАМҚҰЛОВТЫҢ сөзінен) Иə, бүгінгі Отырар – жаңарған, өркендеген Отырар. Аудандағы өзгерістерге қарап таңданбайтындар аз. Бүгін барша отырарлықтар ауданның құрылуының 80 жылдығын
атап өту қарсаңында өткен тарихын тағы бір зерделеп, жеткен жетістіктерін дəріптеп, зор қуанышпен айта алады! Мұның бəрі Тəуелсіздігіміздің, Елбасымыздың дана саясатының арқасында мүмкін болған рух азаттығының нəрлі жемісі деп білеміз. (Жалғасы 3-бетте).
Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстанның төрт қаласын еліміздің төрт қақпасы, төрт мегаполисі ретінде дамыту туралы идеясын нақты жүзеге асыра бастады. Соңғы бір-екі жылда Шымкент қаласы бұрын көршілес Сайрам, Ордабасы аудандарына қарап келген ауылдарды өзіне қосып алу есебінен көлемі-аумағы жағынан күрт өсіп, тұрғындар саны 1 миллионға жақындап
қалды. Жалпы бүгінгі облыс орталығын осыдан 40-50 жыл бұрынғы күйімен, деңгейімен салыстыру қиын. Шымқала əсіресе еліміз тəуелсіздік алғаннан кейінгі 20 жылда қатты өсті. Жай қала ретінде ғана өзгерген жоқ, мазмұны да, ұлттық құрамы да тəуелсіз мемлекеттің нышан-сипаттарын анық көрсететіндей бейне-болмысқа ие болды. (Жалғасы 4-бетте).
Елбасы Н.Ə.Назарбаев өзінің халыққа Жолдауында: «Біз Қазақстанның барлық азаматтарының отаншылдық сезімі мен өз еліне деген сүйіспеншілігін дамытуға тиіспіз» деп атап өткен болатын. Иə, «Отандық патриотизм - бұл елдікті, мемлекеттілікті саналы түрде сезіну. Мəселен, кез келген адамның өзі туып-өскен жеріне бауыр басуы, ана тілін толық меңгеріп, оған құрметпен қарауы, өз Отаныңның мүддесін ойлау, туған жеріңе деген адалдық жəне азаматтық сезімдер, өз еліңнің саяси, экономикалық, əлеуметтік, мəдени саладағы жетістіктерін мақтан ету - бұлардың барлығы да қазақстандық патриотизм деген ұғымның ішіне келіп сыяды. (Жалғасы 2-бетте).
Елбасы құрылыс сапасын жоғарылатуға бағытталған заңға қол қойды
Патриоттыққа тəрбиелеу – біздің көпұлтты қоғамымыздың жетістіктерінің негізі
ПАТРИОТИЗМ
¦ÄIËÅÒ (Соңы. Басы 1-бетте) Мəслихат депутаттары жас сайлаушылардың Отанға деген патриоттық сезімдерін қалыптастыруды, отбасылық құндылықтарын, елінің тарихын құрметтеуді, мемлекеттік рəміздер маңыздылығын сезінуді, мемлекеттік тілді білу маңыздылығына тəрбиелеу бойынша ауқымды жұмыстарды жүзеге асырып келеді. Патриоттық сезімге тəрбиелеуде мəслихаттың қызметі жөніндегі ақпаратты бұқара лық ақпарат құралдарына белсенді жариялау да маңызды болып табылады. Мəслихат депутаттарының барлық жұмыстары, халық қалаулылары кіретін тұрақты комиссия жұмыстары туралы ақпарат мəслихаттың сайтында толық қамтылған.
ПАТРИОТТЫҚ БҰЛ - ӨЗ ОТАНЫНА ДЕГЕН СҮЙІСПЕНШІЛІК
Облысымызда депутаттардың ай сайын өз сайлаушыларымен жеке - жеке жүздесуі дəстүрге айналды. Сонымен қатар, депутаттар өңір тұрғындары арасында патриотизмге тəрбиелеу мен оны насихаттау бойынша үнемі тəжірибелік жұмыстар атқаруда. Олардың жұмыстарын бір-бірінен бөле жарып айтқым келмейді. Себебі халық қалаулылары қолдарынан келер көмегін аяп жатқан жоқ. Мəселен, олар облысымыздағы балалар интернатына материалдық көмек көрсетіп келсе, осындай ісімен ол өзінің қамқорлығындағы жетім балалардың Отанға деген сүйіспеншілік сезімін қалыптастырып, тəрбиелеуге ықпал етуде. Қазақстандық патриотизм туылғаннан немесе жоғарыдан берілетін сезім емес. Бұған уақыт, жағдай, өткен тарихымыз бен қазіргі оқиғалар əсер етеді. Жас ұрпағымыз Отанымызға деген патриоттық қарымқатынасымыз бен үлкендердің іс-əрекетін көру арқылы қалыптасады. Біздің бай да керемет жерімізде арманы мен үміті бір, араздық пен жанжалды қаламайтын көп ұлтты халық тұрады. Мұның өзі біздің мемлекетіміздің жетістігінің кепілі, патриотизмнің ең басты қайнар көзі. Ұлы Абайдың өзі халықтар достығы туралы көп айтқан. Ол шығармашылықтарында өз мəдениетіңді сүй, бірақ басқаларды да құрметте деген. Дəл осындай дана тұлғаларымыздың сөздері біздің еліміздегі қазақстандық патриотизмнің іргетасын
қалайды. Отан – тек жай ғана ұғым емес. Əрбір адам өзінің Отанын туып өскен жерім, бақыт пен қайғымды, қуанышым мен қасіретімді бөліскен өмірімнің бөлшегі деп таниды. Ал патриоттықтың қайнар көзі отбасына, Отанға деген сүйіспеншіліктен бастау алады. Əрине, оған қоса, біздің осындай керемет үлкен елімізде тұрып жатқан əр азаматтың өзі таңдаған саласында барынша қарқынды пайдалы іс жасауы ерекше маңызды. Жастарымызды Отаныңды, отбасың мен жақыныңды құрметте деп тəрбиелеу арқылы, олардың бойындағы патриоттық рухты қалыптастырамыз. Елбасымыз Н.Назарбаев жастарды патриоттыққа тəрбиелеудің ерекше маңыздылығын айқындады. Ел Президенті «Қазақстан-2050» Стратегиясы –қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауында: «Жаңа қазақстандық патриотизм – біздің көпұлтты жəне көпконфессиялы қоғамымыз табысының негізі. Біздің бұл бағыттағы басты мақсатымыз қарапайым жəне түсінікті: біз қоғамдық келісімді сақтауға жəне нығайтуға тиіспіз. Бұл – біздің мемлекет ретінде, қоғам ретінде, ұлт ретінде өмір сүруіміздің айнымас шарты. Қазақстан патриотизмінің іргетасы – барлық азаматтардың тең құқылығы жəне олардың Отан н а м ы с ы а л д ы н д а ғ ы ж а л п ы ж а у а пкершілігі»- деп атап көрсетті. Сонымен бірге, Елбасымыз болашақ-
қа деген сенім болмаса, толыққанды мемлекет құруға болмайтынын да айтып келеді. Мемлекет пен азаматтың мақсаттары барлық бағыттар бойынша сəйкес келуі өмірлік тұрғыдан маңызды. Мемлекеттің басты міндеті де осы. Азаматтар мемлекетке болашақ бар болса, даму үшін, жеке жəне кəсіби тұрғыдан өсу үшін мүмкіндіктер болса ғана сенім артады. Мемлекет жəне халық мұны сезініп, бірлесіп жұмыс істеуге тиіс екендігіне де ұдайы назар аударылуда. Патриотизмді насихаттау бағытында барлық деңгейдегі мəслихаттар ең маңызды рөл атқаруы тиіс. Қоғам өкілдері – депутаттар халқымыздың барлық үміті мен арманын білуі керек. Біздер, барлық деңгейдегі депутаттар болып, еліміздің одан əрі көркейіп, өркендеуіне жан-жақты күш салуымыз қажет. Ал мəслихаттар жастардың патриоттық сезімін тəрбиелеудегі қайнар бұлақ болуы керек. Жоғары қазақстандық рухты жеке өзінің үлгісімен көрсетуі қажет. Бұл жағдайда жас қазақстандықтардың патриоттық сезімдерін қа лыпта стыру ма қсатын да н а сихат жұмыстарын жүйелі, мақсатты түрде білім жүйесі мен бұқаралық ақпарат құралдары арқылы жүргізуді қажет етеді. Мұндай тəрбие үдерісіне жеке тұлғаны, азаматтық қасиеттер мен құқықтық мəдениетті қалыптастыратын барлық əлеуметтік институттарды енгізу қажет. Жастарымыздың Отан болашағына деген жауапкершілігін жəне өз тағдырын Отан тағды-
рының ажырамас бөлігі деп сезінуін қалыптастыруымыз қажет. Жас буындарымызды осылайша тəрбиелеп, бойына рух беру арқылы біздің болашағымыз – Отанымыздың болашағы, ол жауапкершілігі жоғары жəне сенімді азаматтардың қолында деп білетін боламыз. Біздің жастар абырой, парызға адалдық, тəртіп, Отанымыздың гүлденуі жолында аянбай еңбек ету сияқты биік түсініктердің жолын ұстанып өсулері тиіс. Елбасымыз жастардың жан-жақты дамуы мен тəрбиесіне жəне біліміне Қазақстанның адами капиталын өсіру деген тұрғыдан айрықша көңіл бөлуде. Ал біз жастардан еліміздің өміріне белсенді қатысатын, жеке тұлға, азамат жəне патриот ретінде əрбір жастың өзіндік қалыптасу мүмкіндіктерін кеңейтетін жаңа бастамалар күтеміз. Мұндай бастамаларды барынша қолдау қажет. Жастардың ортасындағы азаматтық жауапкершілік пен патриоттыққа тəрбиелеуде мемлекеттік рəміздердің рөлі жоғары. Себебі, өз Отанына деген сүйіспеншілік əрқашанда мемлекеттік рəміздерді құрметтен бастау алады. Мемлекеттік рəміздерге деген құрмет – біздің патриоттық жəне жоғары азаматтылығымызды көрсететін қасиет. Сондай-ақ, көптеген ұрпақ белгілі адамдардың, атақты батырлар, жыршылар, ойшылдар жəне жазушыларымыздың өткен тарихи өмір жолын өнеге етіп өсті. Қазіргі жастарға, біздің барлығымыз үшін де Президентіміз Нұрсұлтан Əбішұлы Назарбаевтың жарқын тұлғасы үлгі болып табылады. Алдағы он жылға дейінгі мəселені жəне оны шешу жолдарын көре білуі, саяси жігері мен рухтылығы, алға қойған мақсатқа міндетті түрде жете білуі, адамдарға деген қамқорлығы сияқты Елбасымыздың осындай тұлғалық қасиеттері біздің еліміздің азаматтарының ойлары мен іс-əрекеттерін белсенді ете түседі. Патриоттыққа тəрбиелеуде біздің заманымыздың қаһармандары – белсенді, патриоттық рухтағы, өмірде жəне кəсіптік қызметте салмақты жетістіктерге жеткен көрнекті ғалымдар, қоғам қайраткерлері, жұмысшылар мен инженерлер, мəдениет қызметкерлері жəне адамдардың тағдыры мен болашағына бей-жай қарамайтын адамдарды іздеуге, қолдауға жəне насихаттауға көңіл бөлу қажет. Бұл біздің жастарымызға өмірлік оң бағыт беріп, өзінің өңірімен, елімен мақтануды үйретеді. Қазір жастардың саны өкілетті органдардың барлық деңгейінде, аудандық, қалалық жəне облыстық мəслихаттармен қатар, еліміздің Парламентінде де өсіп
№42 (245) 30.10.2015 жыл
2
келеді. Бұл – азаматтық сананы, патриоттықты жəне саяси кемелділікке тəрбиелеуді іс жүзінде қолдану үшін маңызды алаң. Тұрғындардың саяси сауаттылығы мен жоғары саяси мəдениетті болуы – еліміздің ішкі саяси тұрақтылығының жəне ұлтаралық к елісімнің бастауы. Əск ерипатриоттық тəрбие беру өз кезегінде, азаматтарда, əсіресе жастарда жоғары патриоттық сананы, өзінің еліне деген адалдық сезімін қалыптастыруда маңызды бағыттардың бірі болып табылады. Бұл ретте жастардың бұқаралық қозғалысына айналған «Жасыл Ел» бағдарламасының маңызы зор. Патриоттық сезім өз-өзінен қалыптаспайды. Ол өзінің бастауын елдің тарихын тереңдей білу, оның тəуелсіздігін жəне дамуын қамтамасыз етуге күш салған ұрпақтың қызметін түсіну жəне құрметтеуден алады. Ал нағыз патриот деп бұл туралы жаһанға жар салатынды емес, адал еңбек етіп, өмір сүретінді, салауатты өмір салтын ұстанатынды, отбасылы, өзінің бабаларын есте ұстап, оларды құрметтейтін, солардың өнегесімен өзінің балаларын тəрбиелейтіндерді айта аламыз. Осындай отбасында Отанының патриоты өсіп шығады. Патриоттықтың негізі отбасында қаланады. Патриоттыққа тəрбиелеу – біздің көпұлтты қоғамымыздың жетістіктерінің негізі. Себебі, қазақстандық патриоттықтың іргетасы барлық азаматтардың тең құқыққа ие болуы жəне Отан үшін, оның болашағы үшін ортақ жауапкершілігі болып табылады. Ал біздің мемлекетіміздің тəуелсіздігі – қазақстандық патриотизмнің бастау көзі. Тəуелсіздіктің қасиетін түсіну, халықты бірлікке шақырған Қазақстанның бірлігі мен жалпыұлттық идеяның негізі жəне еліміздің болашағын жасауға ұмтылған ұрпақтың баға жетпес игілігі. «Патриот» сөзі – ұлы сөз, егер адамзаттың тарихына көз жүгіртсек, онымен əртүрлі халықтар өз жерлерін қорғады, сонымен өлді, сонымен бас көтерді. Патриоттық – бұл өз Отанына деген сүйіспеншілік. Басқалардың Отанын кемсітпей, өз Отаныңды сүй, басқа ұлтты кемсітпей, өз ұлтыңды сүй. Біздің əрбіріміз Қазақстанның болашағы жəне оның өркендеуінің кепілі отбасылық құндылықтарды, тілді, мемлек еттік рəміздерді құрметтеу екеніне сенімдіміз. Сондай-ақ, өзге ұлттар мен ұлыстардың тіліне, дініне, діліне құрметпен қарауымыз керек. Патриот сөзінің жоғары мағынасы мен мəртебелі мəні, міне, осында. Төреайым СҰЛТАНОВА, Шымкент қалалық мəслихатының депутаты.
ҮЛГІ - ӨНЕГЕ БАЛАБАҚШАДАН БАСТАЛАДЫ Елбасы Нұрсұлтан Əбішұлы Назарбаев «Қазақстан – 2050» стратегиясы: қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты халыққа Жолдауында патриотизмді қалыптастыру мəселесіне айрықша көңіл бөлгені баршамызға белгілі. Мемлекет Басшысы «Оқыту үдерісінің тəрбиелік маңызын күшейту» қажет деген болатын.
Қай елде патриоттық, толеранттылық тəрбие жоғары болса, сол елде саяси тұрақтылық пен экономикалық даму өрістейтіні белгілі. Бойында жоғары патриоттық санасы, өз елі үшін мақтаныш сезімі қалыптасқан азамат тəрбиелеу – бүгінгі күннің басты міндеттерінің бірі. Ал осындай құндылықтарды бойына сіңірген патриот азаматтарды тəрбиелеуді біз қайдан, неден бастауымыз қажет? Шын мəнінде патриоттық сезім отбасынан басталады. Өкінішке орай, атааналардың тəрбиеге жеткіліксіз көңіл бөлуі отбасындағы жастар тəрбиесінің рөлін түсірді. Сондықтан да, патриоттық сананы қоғамдық өмірде бекітетін бірден-бір институттар балабақша, мектеп, жоғарғы оқу орындары екендігі даусыз. Бұл құндылықтарды жастар бойына сіңіру балабақшадан бастау алуы тиіс. Балабақша қабырғасынан патриоттық пен толеранттылықтың іргесі берік қаланса, мектеп қабырғасында жүрген оқушы бойында отансүйгіш дағдылары қалыптасып, жан-жақты дамыған азамат болып жетіліп шығары сөзсіз. Бүлдіршіндерге патриоттық тəрбие берудің бастапқы қадамы ол жас өрендердің бойында Мемлекеттік рəміздерге деген құрмет сезімін ояту болып табылады. Балабақша қабырғасындағы
E-mail: adilet.media@mail.ru
тəрбиелік іс-шаралар ол ертеңіміздің жарқын болу жолына салынған ізгі жолдың бір тармағы деп атауға болады. Осының негізінде «Бибарысби» балабақшасындағы тəрбие жұмыстары патриоттық, толеранттылық сынды құндылықтарды бүлдіршіндердің бойына сіңіру бағытында жүзеге асырылуда. Мемлекеттік рəміздерді құрметтеуге, қ а с т е рл е у ге т ə р б и ел е у ү ш і н ə р м е р е к е ге байланысты «Мемлекеттік рəміздерге құрмет » айдарындағы іс-шаралармен атап өтіледі. Айта кетсем, ашылғанына небəрі 4 жыл ғана болған балабақшада, бүгінде үш жүзге жуық бала тəрбиеленуде. Балалар үшін ерінбей еңбек ететін тəрбиешілердің де еңбек өтілі ұзақ, тəжірибелі мамандар. Біздің көзқарасымыз бірдей болғандықтан төрт жыл бірге, бір ұжымда, бір істі атқарып келеміз. Жалпы балабақшадағы əр тəрбиеші білімді тікелей тəрбиемен ұштастырып отырады. Отанды сүюді қалыптастыру əр баланың отбасынан да, балабақша мен уақытының көбін өткізетін мектеп қабырғасынан да басталады. С о н д ы қ та н д а ж а с ұ р п а қ т ы қ аз а қ с та н д ы қ патриотизм мен адамгершілікке тəрбиелеу ұстаздар қауымының басты парызы деп білеміз. Ал, сол парызымызды іске асыру үшін бүгінде өткізілетін іс-шаралардың маңызы зор. Яғни, балалар өміріндегі мерекелердің маңызы – адамгершілік, эстетикалық тəрбие беру құралы əдеби шығармалар, əндер мен өлеңдер патриоттық сезімдер қалыптастырады, балалар бойында тəртіптілік, мінез - құлық, ұжымшылдық негіздеріне тəрбиелейді. Мейрам күндері – балалар үшін жан тебірентер əн мен күйдің, əсем бидің, көз қуантар көріністердің қызықты бір əлемі. Сондықтан да, мейрам күндерін балабақшаның əрбір тəрбиеленушісі асыға күтеді, өз өнерлерін жолдастарына, тəрбиешілеріне жəне ата - аналарына көрсетуге асығады. Осы жағынан алғанда, жас жеткіншектерді тəрбиелеп, оларды жан - жақты дамытып, жетілдіруде мерекелік күннің үлесі зор. Жас жеткіншектердің өзін қоршаған ортаға дұрыс қалыптастыруға, өз Отанына сүйіспеншілігін арттыруға, еңбекке ынтасын күшейтуге, интернационалдық сезімін оятуға үлкен əсер етеді. Мерекелік ертеңгіліктердің барлық түрлері (əн салу, музыка ырғағымен қимылдар жасау, би билеу, музыка аспаптарында ойнау) балаларды музыканы
сүйе білуге баулудың ерекше бір түрі. Қатар отырып қуанып, толғану жас жеткіншектерді тату ұжымға топтастырады жəне ұжымды жауапкершілікке баулиды. Балалар ертеңгілігін дайындап, өткізуде ересек кісілердің де алатын орны ерекше. Мерекелерге балаларымен қатар отырып қуану үшін ата - аналар да қатысуға тырысады. Өйткені, балалардың көрсеткен өнері, орындаушылық ерекшеліктері көңілді де балалар өміріндегі аса бір қуанышты сəттер болып табылады, мұқият жоспарланады. Осыған орай, күнтізбелік жоспар жасағанда ба л а л а рд ы ң ө зд е р і т ұ р ғ а н ж е рд е г і е ң б е к адамдарының мерекеге дайындығымен таныстыруға арналған оқу іс - əрекеттері ерекше ойластырылған жөн. Өтетін оқу іс - əрекет жоспары оқылатын əңгімелердің, жатталатын өлеңдердің, көрсетілетін суреттердің жинақталған жүйелерін бұзбай енгізу керек. Ескеретін басты мəселе – олардың балаларға түсінікті болуы. Барлық дайындық жұмыстарын өтетін мереке тақырыбына топтастыру – ең негізгі мақсат десек, бұдан ата аналарды да шет қалдыруға болмайды. Болғалы
жатқан ертеңгілік туралы ата - аналарды хабардар етіп, қажет болса, олардың көмектесуін өтінген жөн. Сол сияқты, тəрбиешілер ата - аналарға мереке күндерін үйде қалай атап өту керектігі жөнінде де кеңес бергені өте орынды болады. Ертеңгіліктердің қызықты да тартымды өтуіне əрбір тəрбиеші жақсылап дайындалады. Бүгінде балабақшамызда барлық топтар «Алтын күз» атты іс-шараға қызу дайындық үстінде. Балабақшада берілетін тəрбие барлық тəрбиенің бастамасы əрі жан-жақты тəрбиемен дамыту ісінің түпкі негізін қалайтын орын. Бала бойындағы жақсы қасиеттермен, мүмкіндіктерді алып, олардың өнегелі болып өсуіне балабақша ошағының тигізер əсері мол. Айман УСЕНБАЕВА, «Бибарысби» балабақшасының əдіскері. Шымкент қаласы.
¦ÄIËÅÒ
ТАРИХ
№42 (245) Отырар өркениеті əлем жұртшылығын таң қалдырып отыр 30.10.2015 жыл
3
КӨНЕ ОТЫРАР ЖАСАРЫП БАРАДЫ. ЖАС ОТЫРАР КЕМЕЛДЕНЕ ТҮСТІ
(Соңы. Басы 1-бетте).
Қазақстан тарихын Отырарсыз көзге елестету қиын. Сондықтан болса керек, Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Əбішұлы Назарбаев еліміздің ең көне қалаларының бірі туралы былай дегені бар: «Орталық Азия халықтары орта ғасыр дəуірінде жоғары дəрежедегі жарқын мəдениет жасай білді. Отырар, Тараз, Сайрам сияқты тағы басқа қалалар іріірі мəдени орталықтарға айналды. Оларда сол кезеңдегі жергілікті дəстүрлерді дүние жүзілік мəдениеттің ең жоғары жетістіктерімен бірегей шебер ұштастыра білген энциклопедист Əбу-Насыр əлФараби, математик əрі астроном Аббас Жауһари сияқты тамаша ғалымдар өмір сүріп, еңбек еткен». Отырар жері, аймағы – тұнған тарих. Əр төбесі, əр кірпіші, əр тасы ғасырлар тереңінен сыр шертіп тұрады. Көне қаланың тарихына бойлай бастасаң, ғасырлар тереңінен бір-ақ шығасың. Ал осы аттас ауданның құрылғанына 80 жыл толыпты. Тарих үшін қас қағым сəт. Бірақ осы салыстырмалы аз уақытта қала қатпар-қатпар топырақтан аршылды. Сөйтіп ол том-том сыр-шежіресін ақтарды. Ұмытылған ұлы е с і м д е р қ а й та ж а ң ғ ы рд ы . О н ы ң ата қ - д а ң қ ы , перзенттерінің еңбегі əлем ойшылдарын таңдандырып, тамсандырып отыр. Қазақ елі тəуелсіздік алған соң ежелгі-ежелгі шаһардың бағы биікте жарық жұлдыздай жарқырады. Тəуелсіздік ауданның да өсіп-өркендеуіне даңғыл жол ашты. Айтпақшы, Отырар аймағының ең көп əрі жемісті зерттелген кезеңі де осы 80 жыл аясында. Тарихы терең Отырар ауданы-əлемдегі ең көне шаһарлардың бірі. Мұнда дүние жүзіне əйгілі Əбу Насыр Мұхаммед бастаған 30 əл-Фараби туған, мұсылман əлемінің ардақтысы А.Иассауидің ұстазы Арыстан баб жерленген. Александриядан кейінгі екінші кітапхана болған. Ежелгі Отырар - небір археологиялық олжалардың отаны. Аумағы 18070 шаршы шақырымды алып жатқан өңірде 54 мыңнан астам халық тұрады. Ауданда 42 елдімекен, 13 ауыл округі бар. Жергілікті тұрғындар мал жəне егін шаруашылығымен, кəсіпкерлікпен айналысады. Отырар талантты ұландарға кенде емес. Кешегі Тұрғанбай датқа, күш атасы Қажымұқан, ақындар Майлықожа, Мəделіқожа, Жүсіпбекқожа, Ергөбек Құттыбайұлы, Қызыл жырау, мемлекет қайраткері Өзбекəлі Жəнібек ов, ұлы к омпозитор Шəмші Қалдаяқов, халық ақындары Айтбай Белгібаев, Тəушен Əбуова - осы өңірдің тумалары. Бүгінгі Өмірзақ Айтбаев, Мұхтар Шаханов, Аманхан Əлім, Көпен Əмірбек, Əселхан Қалыбекова - ел мақтаныштары. Торқалы тойға келген қонақтар бұл күні алдымен Шəмші Қалдаяқовтың туған жері Сарыкөлдегі монументтің ашылуына қатысты. Ұлы сазгердің кіндік қаны тамған топырақта ашылған ескерткіш монументі демеушілер есебінен салынған. Биіктігі 3,5 метр, тұғыры 1,5 метрді құрайтын ескерткіштің құны 3,5 миллион теңгеге тең. Сонымен қатар, бұл күні Қарғалы ауылындағы 75 орындық «Əсел» балабақшасы, Шəуілдір елдімекеніндегі «Келдебек ата» балабақшасы пайдалануға беріліп, «Алтын домбыра» монументі ашылды. Ұзындығы 18, тұғыры 1,5 метрді құрайтын ескерткіштің жалпы құны 7 миллион теңге. Монумент демеушілер есебінен салынған. Есігін жаңадан айқара ашатын нысандардың қатарында аудандық кітапхана мен ардагерлер үйі де бар. Кітап қоры 50 мыңнан а с ат ы н ауд а н д ы қ к і та п ха н а б ұ р ы н Ш ə у і л д і р ауылындағы мəдениет сарайының ғимаратын пайдаланса, Ардагерлер үйі аудандық əкімдіктің кеңсесін паналаған. Ыңғайластырылған ескі музей енді Ардагерлер үйі ретінде жұмысын жалғастыратын болады. Сондай-ақ, мəртебелі меймандар «Керемет» отбасылық орталығының ашылуына куə болып, қазақша күрестің ашылуына қатысты. Отырар ауданындағы қос мерейтой «Ұлы дала өркениеті» ғылыми-тəжірибелік конференциясына ұласты. «Əбу Насыр əл-Фарабидің 1145 жылдығына», «Отырар ауданының 80 жылдығына» арналған шарада аймақ басшысы барша меймандарды айтулы мерекемен құттықтады. «Отырар өңірі түрлі қиын кезеңдерден өтіп, бүгінгі болашағы жарқын кезеңге де жетті. Облысымыздағы іргелі аудандардың біріне айналды. Ашық аспан астындағы көне Отырар шаһарының орнын көріп, тамашалауға жəне зерттеуге шетелдерден де ғалымдар келіп жатқаны мəлім. Арыстан баб кешені де оларды қызықтырады. Келешек те Отырарды халықаралық туризм орталығына айналдыру ісі қолға алынады деп күтілуде. Жалпы бұл өңірдің туризмді дамытуға мүмкіндігі зор» - деді Б.Атамқұлов. Ауданның немесе басқа да бір ұйым, мекеменің мерейтойларын атап өту елімізде дəстүрге айналған. Əсіресе тəуелсіздік алғаннан кейін бұрын айтылмай келген көптеген хандар, билер, батырлар, тағы басқа да белгілі тұлғалардың аттары қайта жарқырап, оларға
E-mail: adilet.media@mail.ru
Арыстанбаб мешіті. Салыхан ПОЛАТОВ, Отырар ауданының əкімі: Қазіргі таңда ауданда 54175 тұрғын бар. Қазынаның қара жерде екенін білетін тұрғындар бүгінгі заман талабын жақсы түсініп, шаруаларын дөңгелетіп жүр. Аудан бойынша биылғы 9 айда ауыл шаруашылығындағы жалпы өнім көлемі 4928,4 миллион теңге болып, нақты көлем индексі 104,1 пайызды құрады. Егіс көлемінің жоспары 21170 гектар болып бекітіліп, бұл 21609 гектарға жетті. 7012,8 гектарға жүгері, 4278,1 гектарға бақша, 1231 гектарға мақта, 64,9 гектарға картоп, 299,2 гектарға көкөніс егілді. 800 гектар жүгері тамшылатып суарылды. 400 гектар жүгеріні жаңбырлатып нəрлендірдік. «Алтық асық» бағдарламасы бойынша 2500 уақ мал алуымыз керек еді, бұл 2923-ке (117 пайыз) жетті. «Құлан» бағдарламасы бойынша 239 асыл тұқымды жылқы, «Сыбаға» бағдарламасы бойынша 2287 асыл тұқымды сиыр сатып алдық. 180 шағын мал бордақылау алаңы ашылды. 37 шағын сүт өндіру алаңы бар. Жайылымдарды суландыру мақсатында 25 құдық қазылды. 2015 жылдың өткен мерзімінде мүйізді ірі қара 40837-ге (өткен жылдың осы кезеңімен салыстырғанда 110,5 пайыз), уақ мал – 308925-ке (106,4 пайыз), жылқы – 12599-ға (110,7 пайыз), түйе – 4885-ке (125,3 пайыз), құс – 58405-ке (106,7 пайыз) жетті. 5651,5 тонна (өткен жылдың осы мерзімімен салыстырғанда 103,6 пайыз) ет, 14894 тонна (104 пайыз) сүт, 3719,9 миллион дана (110,4 пайыз) жұмыртқа өндірілді. Биыл 754482,0 мың теңгеге ұзындығы 28,8 шақырымды құрайтын 4 каналға күрделі жөндеу жұмыстары жүргізілуде. Қаржы облыстық бюджеттен бөлінді. Сонымен қатар 2 каналға 57978,0 мың теңге қаралып, бүгінде жөндеу жұмыстары жалғасуда. Келер жылы ұзындығы 42,3 шақырымдық 4 канал іске қосылса, қосымша 1097 гектар суармалы жер игерілмек.
Байбосын ЗҰЛПЫХАРОВ, Отырар ауданы мəслихатының хатшысы: «Отырар – Қазақ өркениетінің алтын діңгегі» деп Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев айтса, 2005 жылы Қазақстанға келген АҚШ-тың белгілі саясаткері Ге н р и К и с с и н д ж е р « Қ а з а қ с та н – е ж ел д е н өркениеттің бесігі» деген болатын. Енді Жүсіп Баласағұн бабамыздың «Болған талай қалалар да, халық та, Уақыт көмді бəрін жердей табытқа. Болған талай ауылыңыз, тайпаңыз, Енді соның ізін тауып байқаңыз» деген аманаты бүгінгі жəне келер ұрпақтың еншісіне қалып отыр. Аспан асты мұражайына айналған Отырар төбе көзі ашылмаған бұлақ секілді өз құпиясын бауырына бүгіп жатқан бір тылсым дүние дерсіз. Сөздің орайы келгенде өңірдің мəслихаты, құрылымның тарихы жайында аз-кем тоқталғаным жөн. Əріден айтсақ, еңбекшілер депутаттары отырар аудандық кеңесінің атқару комитеті 1935 жылы құрылды. Алғашқы ауатком председателі болып Д.Алтынбеков тағайындалған. Еліміз үшін сол бір қиын жылдарда еңбекшілер депутаттарының кеңестері өкіметті басқару жөніндегі тарихи міндетін өз мойнына алды. Мұның өзі аудандық еңбекшілер депутаттары кеңесінің жұмысы мен рөліне елеулі өзгеріс əкелді. Олардың өз қарамағындағы өңірлерінің басшылығы, адамдардың өмірі мен тұрмыс жағдайларын жақсартуға байланысты өзекті мəселелерді шешудегі жауапкершілігі арттырылды. Партия саясатын іске асыруда депутаттардың тұрақты комиссиялары жəне кеңес аппаратының ұйымдастырушылық рөлі күшейе түсті. Сол ж ы л д а рд а п а рт и я н ы ң э к о н о м и к а л ы қ ж ə н е əлеуметтік саясаты ең алдымен аудандық атқару комитеттері арқылы жүзеге асырылды. жұмыстары жүргізіле бастады.
Шұбат дайындау цехында.
арналған түрлі жиындар өтіп келеді. Бұл жөнінде Отырар ауданында ерекше дəстүр қалыптасқан. Ауданда өз перзенттерін еске алу, есімдерін мəңгілікке қалдыру бағытында басқаларға үлгі боларлықтай жұмыстар атқарылған. Бүгінде Шəуілдір ауылындағы Отырар мемлекеттік археологиялық қорық-мұражайы елімізге де, шетелдерге де танымал. Бұл жай мұражай емес. Қазақстан тарихында оның атқаратын рөлі зор. Жəне ешбір мұражайға ұқсамайды. Ол Қазақстан Республикасының Мəдениет жəне спорт министрлігіне қарайды. Сондай-ақ отырарлықтар күш атасы Қажымұқан Мұңайтпасовқа, ұлы композитор Шəмші Қалдаяқовқа ескерткіштер орнатып, олардың өмір тарихын зерттеп, зерделеу жолында жүйелі жұмыс атқаруда. Осындай үлгілі дəстүр əсіресе Қазақ хандығының құрылғанына 550 жыл толуы, Отырар ауданының 80 жылдығы, Ш.Қалдаяқовтың 85 жылдық мерейтойы қарсаңында жандана түсті. Отырардағы мерейтойлық іс-шаралар сол күні аудан о рт а л ы ғ ы н д а ғ ы М ə д е н и ет ү й і н д е ө т к і з і л ге н республикалық ғылыми-теориялық конференцияға жалғасты. Онда облыс əкімі Бейбіт Атамқұлов аудан жұртшылығын мерекемен құттықтай отырып, Отырар тарихына қатысты ойларымен, алдағы уақытта қолға алынуы тиіс іс-жоспарларымен бөлісті. – Ашық аспан астындағы көне Отырар шаһарының орнын көріп, оны тамашалауға жəне зерттеуге шетелдіктер де көптеп келіп жатқаны мəлім, – деді ол. – Жақында еліміздің Мəдениет министрі Арыстанбек Мұхамедиұлымен арамызда үлкен əңгіме болып, сонда осы Отырар қалашығын əлемге танымал мұражай етсек деген өз көзқарасымды айттым. Ол үшін келешекте облыстық бюджеттен қаржы көзін қарастырып, ашық аспан астындағы мұражайдан Арыстанбабқа дейін жол салу, оның бойынан археологиялық зерттеу орталығын жəне Республикалық Ұлттық мұражайдың филиалын ашу, инфрақұрылымын дамыту секілді жоспарларымыз бар. Ғылыми-теориялық конференцияда ақын Мұхтар Шаханов, Парламент Сенатының депутаты Қуаныш Айтаханов, Парламент Мəжілісінің депутаты Шалатай Мырзахметов, ғалым Кəрімбек Құрманəлиев Отырар өрк ениетіне қатысты ойларымен бөлісті. Конференцияда Ақмарал Құдайбергенова, Жақыпбек Алтаев жəне Мұхтар Қожа баяндама жасап, жұртқа жағымды бірқатар жаңалықтарымен бөлісті. Мерейтойлық іс-шараларды қазақ күресінен өткен жарыс пен Отырар тарихын бейнелейтін театрландырылған көріністер қорытындылады. *** Бүгінде Отырар ауданы мал шаруашылығы мен ауыл шаруашылығын ғана емес, өндірісті де дамытып келеді. Аудан құрамында 13 ауыл округі бар. Солардың бірі – Ақтөбе ауыл округі, онда 2000-ға тарта тұрғындар бар. Қ.Мұңайтпасов атындағы орта мектеп, байланыс бөлімшесі, кітапхана, балабақша жұмыс істейді. Тағы бір ауыл округі Аққұм деп аталады. Мұнда да орта мектеп, шағын аурухана, балабақша, кітапхана, байланыс бөлімшесі халыққа қызмет етеді. Балтакөл біршама ірі ауылдық округ. Онда 2000 гектардан аса суармалы жер игерілген. Халық саны 4000-нан асады. 4 мектеп жұмыс істейді. Осындай біршама үлкен округтердің бірі – Көксарай. Ауыл əкімшілігі тұрғындарының саны 5 жарым мыңдай. Бірнеше шаруа қожалықтары ұйымдастырылған. Бір атап өтерлігі, округ аумағында Сазантөбе, Жартытөбе, Төрткүлтөбе, Шаншартөбе, тағы басқа тарихи орындар сақталған. Темір ауылдық кеңесінен Қарақоңыр ауыл округі 1975 жылы өз алдына бөлініп шыққан. Сол сияқты Қоғам ауыл округі де 2006 жылы құрылған. Бұл да кейінгі кезде өсіп келе жатқан округтердің бірі. Қарғалы ауыл округінің пайда болуы 1931 жылы қазылған каналға байланысты. Ал 2006 жылы Қарғалы, Сулы кесік, Отырар ауылдары біріктіріліп, Қарғалы ауыл округі құрылды. Маяқұм ауылының пайда болуы да сонау 1929 жылдан басталады. 1961 жылға дейін Маяқұм ауылдық кеңесі болып келген. Отырар ауыл округінің тарихына көз салсақ, ол 1957 жылы құрылған «Арыс» совхозының негізінде пайда болған. 1990 жылы Д.Алтынбеков атындағы совхоз деп аталды. 1994 жылдан бері Арыс ауылы. Қазіргі кезде Отырар ауыл округі. Оның құрамына Арыс, М.Шойманов, Божбан ауылдары енеді. Талапты ауыл округінің орталығы – Көкмардан ауылы. Көкмардан Отырар өңірінде І-VІІ ғасырларда болған қала орны. Сол сияқты Темір жəне Шілік ауыл округтерінің де өзіндік бай тарихы бар. Жалпы Отырар ауданындағы ауылдар салыстырмалы түрде шағын болғанымен, олардың өткен тарихы ғасырлар тереңіне кетеді. Еліміз тəуелсіздік алғаннан кейін осынау шағын ауылдардың дамуына зор мүмкіндіктер ашылып отыр. «Əділет - ақпарат»
¦ÄIËÅÒ
ҮШІНШІ ҚАЛА
Жаңарған, жасарған Шымкентті аралап көріңіз. Көп нəрсеге көзіңіз жетеді.
4
№42 (245) 30.10.2015 жыл
ШЫМКЕНТ: ЖАРҚЫН КЕЛЕШЕКПЕН ҚАУЫШТЫРАР КӨШЕЛЕР
(Соңы. Басы 1-бетте).
Рас, қала ескі шапанын лақтырып тастағанымен, жылдар, ғасырлар бойы тасқа жəне тұрғындар санасына, жадына жазылған нəрселер көзден ұшса да, көңілден кете қоймайды екен. Бұл, əрине, өткен тарих үшін жақсы да шығар, бірақ алға, биікке ұмтылған республиканың да, облыстың да бүгінгі өмірі мен болашағына, əсіресе жаңа заман-қоғамға сай жаңа тұрпатты, яғни патриот жастар тəрбиелеу ісіне көлеңкесін де түсірмей қой маса керек. Өткен ғасырдың жетпісінші, сексенінші жылдарындағы Шымкент көп жұрттың е с і н д е . Б і з д е б і л е м і з . Ж ет п і с і н ш і жылдардағы қалада шағын-шағын бірнеше кинотеатр, шағын-шағын бір-екі парк, бір драма театры болатын. Жастардың өмірі негізінен Советский көшесінде өтуші еді. Өйткені əлгі аталған екі кинотеатр да, екі парк те сол көшенің бойында. Сондай-ақ қаладағы ең үлкен универмаг та, драма театры да сол Советский көшесінде еді (бүгінгі Қазыбек би көшесі ғой). Үлкен қонақ үй де сонда, ал Қырғыбазар қол созым жерде. Ол кезде қазіргі Риксос-Хадиша мейманханасынан ары, яғни солтүстікке қарай бос жер-дала басталатын. Дендросаябақ, ипподром, Наурыз алаңы, хайуанаттар бағы атымен жоқ. Абай саябағының орны ғана бар. Жай бір қараусыз жабайы тоғай сияқты еді. Қысқасы, бұл бір Кеңестер одағының көп қалаларының біріне айналған мекен-ді. Соңғы жылдары салынған бетон үйлері оны өзгелерден тіпті де ерекшелемейтін, қайта қос тамшының біріндей етіп жіберген болатын. Əсіресе сол тұста «Хрущевка» аталған 5 қабатты тұрғын үйлер (103 серия) одақтың барлық қалаларында жауыннан кейінгі қозықұйрықтай қаптағаны да есте. Бұл серияның үйлері айта берсек, Герман демократиялық республикасына (ГДР) да жеткен екен ғой. Ол кезде көшелерге кім ат қояды, қалай қояды, ол жағын көпшілік біле бермейді. Өйткені, Еңбекшілер депутаттары қалалық кеңесі атқару комитеті, қалалық партия комитеті, облыстық атқару комитеті мен облыстық партия комитетінің жұмысы ашық емес. Қазіргідей ономастика жөніндегі комиссияны да естіген емеспіз. Тек бір н ə р с е а й қ ы н ед і . С о н а у М ə с к е уд е қалыптасқан үлгі бар, ірілі-ұсақты басқа қалалар содан айнымайды. Мəскеуде Ленин атындағы алаң бар, сондай бас алаң
Тəуелсіздік алаңы Алматыда да, Шымкентте де, тіпті аудан орталықтарында да болуы тиіс. Басты көшеміз де ұлы көсемнің атында, əрине. Одан ары қарай Коммунистік партияның əр кезеңдегі басшылары, көшбасшылардың үзеңгілестері жалғасады. Содан соң орыстың классик жазушылары, атақты ға лымда р ы, ə с к е р ба с ыла р ы... А р а арасында, өтірік болмасын, қазақ елінің даңқты перзенттері де жүреді. Олар тым аз жəне орталық көшелерге, даңғылдарға жете алмайды. Мысалы, Шымкенттің ең үлкен көшесі Коммунистік болса, содан кейін Советский, Карл Маркс сияқты тізіліп кете барады. Қазақстанға, оның ішінде Шымкентке қатысы жоқ талайлардың есімі көшелерді, мектептерді жаппай иеленіп жатады. Ешкім де «Неге бұлай?» дей алмайды. Оны айтасыз, сол жетпісінші жылдардың жуан ортасында Ванновкада «орыс қысы» атты мерекені дүркіретуші еді-ау. В а н н о в к а д е м е к ш і , О ң т ү с т і к те М а м а е в к а , Е р м ол о в к а , О б ру ч е в к а , Тамерлановка, Чубаровка, Китаевка, Дмитриевк а ... атты селолар тізбегі Жамбылға, одан əрі Алматыға жеткенше б і р ү з і л м е й т і н . М ы с а л ы , с ол т ұ с та Тамерлановк а атын «Темірлан» деп жаздыра алмай, өзгерте алмай шаршағанбыз. Сүңгі мұз сіресіп жатқан заман екен-дағы. Сол мұздың мұрты 1991 жылға дейін бұзылмады ғой, бұза алмадық қой. Жалпы қоғам мен мемлекеттің өмірінде тəуелсіздіктен асқан күш-қуат болмайтынын енді шындап түсіндік. Тəуелсіздікті босқа армандамаппыз. Бірдеңені сезіппіз. Тəуелсіздікті де жұрттың бəрі бірдей құшақ жая, қуана қабылдаған жоқ десек, артық айтқандық емес. Бір қуанарлығы, Оңтүстік елдің бірқатар басқа аймақтарына
«ПАРАСАТТЫ ПОЛИЦЕЙ» БАЙҚАУЫ
қарағанда тəуелсіз өмірге бір табан болса да жақын тұрыпты, психологиялық жағынан да біршама дайын екен. Мысалы, белгілі тіл жанашыры, сол 2008 жылы облыстық ономастикалық комиссияның хатшысы б ол ы п ж ү р ге н Қ а б ы л Д ү й с е н б и б і р сұхбатында былай депті: «Қазіргі таңда республика бойынша алғанда 1000 елдімекеннің аты жаңартылған болса, соның 400-і Оңтүстік Қазақстан облысының үлесінде. Бұл жөнінен біз бірінші орында тұрмыз. Сол сияқты көшелердің, оқу орындарының, мəдени-спорттық мекеме-ұйымдардың аттарын өзгерту жағынан да көш бастап келеміз деп, айта аламын». Иə, одан бері де арада жеті жылдай уақыт өте шықты. Ал Оңтүстіктегі ономастика комиссиясы жүйелі, табанды əрі жемісті жұмыс істеп келеді деуге толық негіз бар. 2008 жылдан бері де қаншама жаңа көшелер пайда болып, қаншама ескі көшелердің заман талабына жауап бере а лма йт ын е с кі атаула р ы ө зге рт і лді десеңізші. Осы орайда біз ономастика комиссиясының жақсы ерекшеліктерін айта өткенді жөн санап отырмыз. Біріншіден, Шымкент қаласы көше атауларын өзгертіпжаңғыртқанда осы алып елдің астанасы тəрізді кеңінен, молынан, тереңінен, ұзағынан ойланып-толғанып əрекет ететіні байқалады. Бұлай деуіміздің себебі: қ а л а д а ғ ы к ө ш е ат а ул а р ы н а н б ү к і л Қазақстанның тарихы, табиғаты, жер-суы көрініп тұрады. Шымкентте Шымкентпен ғана шектелу мүлде жоқ. Сондай-ақ Оңтүстік Қазақстан облысы да бұл тұрғыда Қазақстан Республикасы іспетті жұмыс істейді, яғни облыстың аудандары мен қалаларындағы, ауылдарындағы көше атаулары бүкіл қазақ елінің кешегісінен, бүгінінен, жер-су, табиғатынан сыр шертеді.
Тіпті, көше атауларына ақынжанды халықтың поэзиясы да толығымен еніп к етк ендей. Өлең-жырдың шумақ, ұйқастарына сұранып тұрған небір сырлы, сазды, сұлу, көркем сөздерді атаулардан молынан кездестіресіз. Тағы бір қуанышты жайт: атақты тұлғаларға жөнді-жөнсіз көше бере салу жағына да тыйым қойылғандай. Басқасын айтпағанда, халықтың құрметіне, сүйіспеншілігіне бөленген ардақтылардың атындағы аты қайталанатын көшелер басқаша аталатын болыпты. Бұл орайда ономастикалық комиссия талассыз жол таба білген. Бір атақты азаматтардың атын алып тастап, орнына басқа атақты адамдардың атын қою, екі ұлыны «таластыру» жоқ. Мысалы, бұрынғы Шоқан Уəлиханов көшесіне жаңадан қойылған ат – Алтынемел. Шоқанның Алтынемелі! Сол сияқты халықтың ұлына айналған Ахмет, Ғабит, Бауыржан, Жұмабек, Төлеген көшелерінің қазіргі атаулары мынадай болып келеді: Ақкемер, Нұрсая, Байқоңыр, Алқамерген, Кершетас. Осыған қазақ тілінің атасы Байтұрсынов немесе сөз зергері
Д.Қонаев даңғылы Мүсірепов өкпелей ме? Төлеген ақын қалай қуанар еді, шіркін! Сол сияқты үш жүздің үш ұлы биі: Төле, Əйтеке, Қазбек атындағы көшелердің үш жақтан келіп Ордабасы алаңында түйісуі қандай жарасымды. Бұрынғы адам аттарын иеленген көшелердің тағы бір тобына көз жүгіртіп көрейік: Тарбағатай, Хантəңірі, Қорғалжын, Сұлутөбе, Шардара, Атбасар, Шарын, Ерейментау, Арнасай, Сайран, Құланды... Қысқасы, кең-байтақ қазақ даласын, ормантоғай, шөл-тақырын, тау-тасын, өзенк ө л д е р і н т ү гел ш а рл а п қ а й та с ы з . Айтпақшы, кешегі-бүгінгі тарихи қалалары да тізіліп тұр: Орынбор, Сарайшық, Өскемен, Талдықорған, Ақтөбе... Ескі
отыр. Ол ішкі істер саласында аз жылдардың өзінде танымал, беделді шараға айналды, ондағы жеңістің де салмағы басым саналады. Байқау нəтижесінде əділқазылар алқасының шешімімен бірінші орынды Солтүстік Қазақстан облыстық Ішкі істер депармаментінің «15-ші өңір» командасы жеңіп алды. Екінші орынды Ақтөбе облыстық Ішкі істер департаментінің «Серт береміз» командасы, ал үшінші орынды Шығыс Қазақстан облыстық Ішкі істер департаментінің «Ұлы дала ұландары» командалары иеленді. Байқау қорытындысында шараға қатысқан командаларды өзге де аталымдар бойынша марапаттады, олар: - «Көрермен көзайымы» номинациясын –Шығыс Қазақстан облыстық Ішкі істер департаментінің «Бірлігіміз жарасқан» командасы; - «Ұйымшыл команда» номинациясын –Маңғыстау облыстық Ішкі істер департаментінің «Каспий қырандары» командасы; - «Тапқыр команда» номинациясын –Қостанай облыстық Ішкі істер департаментінің «Үш бақытым» командасы; - «Өнерлі команда» номинациясын – Жамбыл облыстық Ішкі істер департаментінің «Тараз қырандары» командасы; - «Тілегі мен тілі бір» номинациясын –Павлодар облыстық Ішкі істер департаментінің «Ертіс сақшылары» командасы.
Қазан айының үшінші аптасында Шымкент қаласындағы Ш.Қалдаяқов атындағы облыстық филармонияда тəртіп сақшыларының қатысуымен республикалық «Парасатты полицей» байқауы болып өтті. Полицейлер мемлекеттік тіл жөніндегі білімін ортаға салды. Бұл жолғы сайыста еліміздің түкпір-түкпірінен жиналған, түрлі ұлт өкілдерінен құралған жалпы саны 100ден астам тəртіп сақшыларының 20 командасы бақ сынасты. Мемлекеттік тіл жөніндегі білім жарысының мақсаты – тəртіп сақшылары арасында патриотизмді насихаттау жəне қазақ тілінің қолдану аясын кеңейту. «Парасатты полицей» республикалық байқауы биыл алтыншы рет өтіп
E-mail: adilet.media@mail.ru
социалистік Чимкентте «ая-мая» дегендей көше атаулары өте көп-ті: Абрикосовая, Вишневая, Солнечная, Дачная, Плодовая, Хл опк овая, Персик овая... Бұлар да жаңарып шығыпты. Полярная звезда – қ а з і р Те м і р қ а з ы қ , К р а с н о в о д с к а я , Ч е р н о вод с к а я с и я қ т ы л а р д а ө з і н і ң жарасымды тарихи Қызылсу, Қарасу аттарына оралыпты. Бұрын тілдің ұшымен ғана, ерінді жыбырлатып дегендей, «Ешкім де, ештеңе де ұмыт қалған жоқ» дейтінбіз. Осынау сөзді бар дауыспен, жүрекпен айтатын уақыт Шымкентке, Оңтүстікке жетіпті. Басқалардан көктемі ерте шығатын өлке емес пе! Жыл басы – Наурызды ертерек қарсы алып, тойлайтын аймақ қой бұл! Жарқын болашақпен де ертерек қауышып жатқан жайы бар! Қазақта «мың естігеннен бір көрген артық» дейді. Біздің айтпағымыз бір басқа, тасқа басылып, заңды түрде бекітілген көше атаулары бір басқа. Ең дұрысы жаңарған, жасарған Шымкентті аралап көріңіз. Көп нəрсеге көзіңіз жетеді. Көп
«Парасатты полицей» байқауында жүлделі орындарды иемденген үздік командалар түрлі номинациялармен, кубоктармен, грамоталармен жəне бағалы сыйлықтармен марапатталды. Сайыс соңы облыстық эстрада жұлдыздарының қатысуымен өткен концерттік бағдарламаға ұласты. «Парасатты полицей» республикалық байқауының көшпелі нышанын ОҚО ІІД-нің бастығы А.Оспанов Ақтөбе облыстық Ішкі істер департаментінің өкіліне табыстады. Келесі, яғни 2016 жылы «Прасатты полицей» байқауы Ақтөбе қаласында өтетін болады. ОҚО ІІД МЕМЛЕКЕТТІК ТІЛ ЖƏНЕ АҚПАРАТ БАСҚАРМАСЫ
н ə р с е ге к ө ң і л і ң і з тол а д ы . Ə с і р е с е , жаңарған Дендросаябақ, жаңа салынған Наурыз алаңы, авторлары Қазақстан Республикасының мемлекеттік сыйлығына ие болған Тəуелсіздік алаңы, Абай саябағы жəне сондағы Даңқ мемориалы... Тəукехан, Т.Рысқұлов, Республика, Қонаев жəне күні кеше пайда болған Астана даңғылы көз қуантады. Ал жаңа əкімшілік-іскерлік орталығы, ондағы Қазақ драма театры, Отырар кітапханасы, «Түркістан» сарайы, Көрмелер залы, тағы басқалары нағыз заманауи ғимараттар. Бəрі-бəрі көркем. Бəрі-бəрі көруге тұрады. Мақтанатындай... З.ЖАНСЕЙІТ
ҮШ ТІЛДІ «ХАДИША» БӨБЕКЖАЙ-БАҚШАСЫ Шымкент қаласында мектеп жасына дейінгі балаларды балабақшамен қамтамасыз ету мəселесі уақыт талабына сай шешілуде. Қазір баланы балабақшаға орналастыру, айталық, осыдан екі-үш жыл бұрынғыдай проблема емес. Сондай-ақ ата-аналардың балабақшаны таңдауына мүмкіндік бар. Мектептерде жүргізе бастаған реформаға сəйкес үш тілді балабақшаларда ашылуда. Мысалы, жақында № 57 «Хадиша» бөбекжай балабақшасының салтанатты ашылуы өтті. Балабақша 320 орындық 16 топқа негізделген. Барлық бөлмелер толығымен жабдықталған, асхана, музыка залы, балалардың салауатты өмір салтын қалыптастыруға арналған спорт залы жəне əр топқа арналған ойын алаңшалары бар. Балалардың денсаулығын қадағалайтын медбике бөлмесі, балалардың психологиялық ерекшеліктерін қадағалайтын психолог, логопед жəне ұстаздар бөлмелері бар. Тəрбие жұмысы үш тілде: қазақ тілі, орыс тілі жəне ағылшын тілінде жүргізіледі. Əрбір бөлме сол топ балаларының жас ерекшелігіне қарай дайындалған. Сонымен қатар бөбектер ұйықтайтын бөлмелері мен сапалы білім мен саналы тəрбиеленетін бөлмелері жеке дара. Жататын бөлмелер де қажетті құрал-жабдықтармен қамтылған. Бүлдіршіндердің жас ерекшелігіне сай ақыл ойын дамытатын сан алуан ойыншықтар түрімен қамтамасыз етілген. Бетті дайындаған С.ҚОСАЕВ
¦ÄIËÅÒ
100 НАҚТЫ ҚАДАМ
Гимназия түлектері халық шаруашылығының түрлі №42 (245) саласында жауапты қызметтер атқарып жүр 30.10.2015 жыл
5
Білімді ұрпақ - ұлт болашағы Немесе Елбасы Н.Ə.Назарбаевтың Ұлт Жоспары – «100 нақты қадам» бағдарламасының мектептердегі насихатталуы Ағымдағы жылдың сəуір айында Елбасы Н.Ə.Назарбаев Қазақстан Республикасының Президенті лауазымына кірісу рəсімінде алдағы уақытта «Мемлекеттік құрылыстың одан арғы 100 нақты қадамы» атты Ұлт Жоспарын құратынын атап өткен еді. Бүгінде Мемлекет басшысының бұл жоспары ел назарына Ұлт Жоспары – «100 нақты қадам» деген тақырыппен ұсынылғаны белгілі. Қазіргі уақытта аталған Жоспарды негізге ала отырып, отандастарымыз кезекті айқын қадамдарын нық басуда. Тарих қатпары мен мемлекеттік тіліміз, мəдени ғұрпымыз еркін түрде насихатталып жатыр. Барлық білім ордалары оқушылар мен студенттерге Ұлт Жоспарының мəні мен маңызын айқындап түсіндіруде үлкен жұмыстар атқаруда. Сондай білім ордаларының бірі - М.Х. Дулати атындағы үш тілде оқытатын мамандандырылған дарынды балаларға арналған №8 гимназия. Газет тілшісі Елбасы Н.Ə.Назарбаевтың «100 нақты қадам» бағдарламасының аталған гимназияда қалай насихатталып жатқандығы жəне гимназия жетістігі турасында білім мекемесінің директоры Ш.А.БЕЙСЕНБАЕВАМЕН тілдескен еді. «Қолдарында» болашақтың тізгіні бар жастарымыз осы гимназияда білім алуда десек, артық болмас. Себебі, білікті басшының бағыты айқын, ал мектеп педагогтарының пəндерді оқытудағы əдістемесі сөзге тиек етерліктей. Мемлекет басшысының «100 нақты қадам» бағдарламасы – еліміздің əлемнің дамыған 30 елдің қатарына енуі үшін жасалған үлкен қадамы. Гимназия басшысы 5 институционалдық реформадан өте маңызды идеяларды көретінін айтады. Мəселен, Ұлт Жоспарының 79шы қадамында білім беру жүйесінде жоғары сыныптар мен ЖОО-да ағылшын тілінде оқытуға кезең-кезеңмен көшу туралы айтылған. Ал бұл жоба №8 гимназияда 8 жылдан бері қолданылып келеді екен. - Біз қажет жəне дұрыс бағытта жүріп келеміз. Осы 8 жыл ішінде біз баршаға қалай оқу жəне қалай жұмыс істеу қажет екендігін көрсеттік десем артық айтпаймын. Əрдайым алдымызға үлкен жоспарлар қойып, оны үлкен нəтижемен жүзеге асырып келеміз, - дейді гимназия директоры Шолпан Асылбекқызы. Иə, Елбасының болашққа айқындап берген жобалары мен идеялары арқылы біз интеллектуалды ұлтты бүгінгі ұрпақтан жасауымыз қажет. Бұл ойымыз біз атап отырған гимназия ұжымының басты қағидаларынан. - Біз Елбасының ұсынған жоспарлары негізінде үштұғырлы тіл саясатын жүзеге асыруда да үлкен жұмыстар жүргізіп келеміз жəне алда білім саласында атқарар істеріміз де көп болмақ, - дейді Ш.Бейсенбаева. М.Х.Дулати атындағы №8 гимназиян ы ң з а м а н а у и б і л і м бе р у ж ү й е с і жағдайының сараптамасы ОҚО мектептерінің ішіндегі негізгі бəсекеге қабілеттілік басымдылықтарын анықтауға мүмкіндік береді, соның ішінде: - гимназияның қоршаған ортадағы, қалалық жəне облыстық білім беру мекемелерінің арасындағы беделі; - гимназияны дамыту жұмыстарына бағытталған білікті педагогикалық ұжым; - өзін-өзі жетілдіруге талпынатын педагогтар санының көптігі; - басқа білім беру мекемелерінде жақсы білім көрсеткіштерін көрсете алатын сапалы білімді оқушыларды дайындау; - гимназияның бітіруші түлектерінің жалпы оқу біліктілігі мен дағдыларының жоғары деңгейлілігі; - білім беру үрдісінде жаңа технологияларды қолдану; - негізгі жəне қосымша білім беруді интеграциялау; - тəрбие жұмысының өзіндік нақты жүйесінің болуы; - ата-аналар қоғамының, қоғамдық ұйымдардың жəне педагогик алық ұжымның өзара тығыз байланысы мен қызметтестігі; - гимназия түлектері қазіргі таңда барлық салалар мен құрылымдарда
E-mail: adilet.media@mail.ru
жауапты қызметтерді атқарып жүрген дарынды тұлғалар, белгілі қоғам қайраткерлері, ірі компанияларды басқарып жүрген табысты кəсіпкерлер. Гимназия «Дарынды ұстаз – дарынды балалар үшін» бағдарламасын жүзеге асыру аясында « Идеалды мектеп» жобасын іске асыру үшін жұмыс жүргізіп отыр. « Идеалды мектеп» жобасына «Идеалды ұстаз», «Парасатты отбасы», «Парасатты шəкірт» кіреді. Бұл жобаның көздеген мақсаты өз «Табыс формуласын» жасау: бəсекелестікке сай, табыст ы т ұ л ғ а т ə р б и ел е у. 2 0 0 9 ж ы л ы «Инновациялық мектептер форумы» аясында өткен «Тамаша мектеп – тамаша ұстаз» интерактивті педкеңесі мектеп басшылары мен мұғалімдері тарапынан жоғары баға алды. Ұлтымыздың көшбасшысы – еліміздің Президенті партиясының саясаты мен стратегиялық курсын жүзеге асыру үшін гимн азия ұ ж ы мы с о ң ғы ж ы лда р ы «Мектеп, отбасы, қоғам ынтымақтастығы – табысты болашақ кепілі» жобасымен жұмыс істеуде. Бұл жобаның идеясы ҚР-сының 20-жылдығына арналған «НұрОтан» ДП-ның жоғары партиялық мектебінің Алматы филиалында өткен и н н о ва ц и я л ы қ ж о ба л а рд ы қ о р ғ ау сайысында жоғары баға алды. Гимназия ұстаздарының арасында облыс əкімі грантының иегері, республикалық, облыстық, қалалық «Жыл ұстазы» сайысының, облыстық пəндік олимпиада, облыстық «Полиглот» сайысының жеңімпаздары, Американдық, Британдық Кеңес жəне ҚР Білім беру жəне ғылым министрлігі гранттарының, Ресей елшілігі алғыс хаттарының иегерлері бар. Мек тепте дарынды балаларман жұмыс тəжірибесі жинақталған. Гимназия ОҚО-дағы əлемдік деңгейге шыққан тұңғыш мектептердің бірі. 2007 жылы оқушылармен алмасу туралы Онтүстік Кореядағы Пуссан қаласының Халықаралық мектебімен келісімге қол қойыл ы п , г и м н аз и я н ы ң т ө рт о қ у ш ы с ы əлемнің алдыңғы қатарлы мектебінде
əріптестері жəне достары болмақ. Гимназияға алғашқылардың бірі болу, үш тілде оқытатын болашақ 700 мектептің дамуы мен қалыптасуына ықпал ету міндеті қойылып отыр. Гимназия ұжымы 8 жыл көлемінде ҚР Елбасы Н.Ə.Назарбаевтың «Тілдердің үштұғырлығы» мəдени жобасын ендіру б о й ы н ш а ж ұ м ы с ж ү р г і зуд е . О қ у ж о с п а рл а р ы н а с ə й к е с , г и м н а з и я оқушылары қазақ тілі, орыс тілі пəндерін тереңдетілген бағдарлама бойынша, орыс бөліміндегі Қазақстан тарихы пəнін
Ш.Бейсенбаева Европалық Бизнес Ассамблеясының, Сократ Комитетінің беделді «Біріккен Европа» марапатына ие болған сəт
қазақ тілінде, сонымен қатар, физика, химия, биология жəне математика ағылшын тілінде өтеді. Бүгін жоғарыда атаған гимназиядағы «Тілдер үштұғырлығы» жобасы: ізденісі, шығармашылығы жəне жеңісі мол жылдар» атты республикалық иновациялық педагогикалық форумының өткізілуі жайына тоқталсақ. Бұл форумға Қазақстан Республикасы білім жəне ғылым министрлігінің өкілдері, Астана, Алматы қалалары, облыстық білім беру басқармаларының, ЖОО, ҚР мектеп
Европалық кеңес комиссиясының мүшелері гимназияда қонақта
оқып, білім алды. Жыл сайын гимназиялықтар «FLEX» бағдарламасы бойынша грант ұтып, АҚШ-қа оқуға, Англия, Кипрге жазғы тілдік лагерьлерге барып тұрады. Гимназия ғылыми жобалардың халықаралық деңгейіне шықты: күміс жүлде (Түркия-2009), алтын жүлде (Кипр-2010), ЕВРОТАЛАНТ-ФИДЖИП халықаралық шығармашылық мектебі олимпиадасында алтын, күміс, қола медальдарын жəне ғылыми жобалар қорғау сайысының лауреаты атанып келеді (Париж-2015). Гимназия 2002 жылдан ЮНЕСКО-ның бірлескен мектептері қатарына, 2011 жылы ЕВРОТАЛАНТ-ФИДЖИП бірескен мектептерінің халықаралық жүйесіне кіреді. Гимназия қызметі «Дарын» жүйесінде жұмыс істейтін мектеп педагогтары мен басшылары арасында ҚР-ның Тəуелсіздігінің 20-жылдығына арналған «Тілдердің үштұғырлығы» мəдени жобасын к езеңдеп іск е асырудың тəжірибесін ұсынып, «Үш тілде білім беруді қамтамасыз етудің ерекшеліктері мен инновациялық үлгілері» атты республикалық ғылыми-практикалық семинарды жəне ағымдағы жылдың 1718 cəуірінде «Тілдер үштұғырлығы» жобасы: ізденісі, шығармашылығы ж ə н е ж е ң і с і м ол ж ы л д а р ы » ат т ы Ре с п у бл и к а л ы қ и н н о ва ц и я л ы қ педагогикалық форумын өткізді. Сондайақ, жыл сайын 22-24 cəуір аралығында гимназия «Ашық күндерін» жариялайды. Бұл күндері гимназияның қонақтары –оқушылардың ата-аналары, гимназия
директорларының қоғамдастығы (ПШО), БАҚ, ҮЕҰ мамандары мен əдіскерлері, үш тілде оқытатын мамандырылған мектептердің жетекшілері, мұғалімдері, Шымкент қаласының мектеп-лицей жəне гимназияларының жетекшілері мен ұғалімдері қатысты. Қазақстандағы тілдердің үштұғырлығы идеясын Елбасымыз алғаш рет 2004 жылы ұсынған болатын. Ф о рум н ы ң н е г і з г і қ а р а с т ы р ғ а н мəселелері: -ҚР Президентінің «Тілдердің үштұғырлығы» мəдени жобасын қадамдап ендіру жəне іске асыру жайлы; - «Назарбаев Зияткерлік мектептері» Д Б Б Ұ П ед а го г и қ а л ы қ ш ебе рл і к орталығы Кембридж университетімен бірлесіп əзірлеген деңгейлік курстарының басты идеялары жайлы: - метапəндік құзіреттілікті қалыптастырудың тиімді тəсілдері; - критериалды бағалау негізінде топтық жұмыстарды ұйымдастыру; - критериалды бағалау - оқушылардың интербелсенді жұмыстарын ұйым-дастыру негізі; - гуманитарлық бағыттағы сабақтарда оқушылардың функционалдық сауаттылығын жəне сын тұрғысынан ойлау қабілеттерін дамытудың жаңа əдіс-тəсілдерін қолдану; - түрлі əдіс-тəсілдер тұрғысынан жаңа əдіс-тəсілдерді ендірудің тиімділігі. Гимназия жəне ҚР аймақтарынан келген мұғалімдер өткізетін ашық сабақтар мен шығармашылық зертханаларын ұйымдастырды. Сонымен қатар, гимназия мұғалімдері қонақтарды əдеби
кештерге, Шымкент қаласының ең көрікті жері Шəмші Қалдаяқов гүлзарында жыл сайын өткізілетін дəстүрлі «Көктем балы» кешіне шақырды. Мемлекеттік бағдарламаға сəйкес жаңа технологияларды қолдану негізінде г и м н а з и я д а 11 м ул ьт и - м ед и я л ы қ к а б и н ет ж а бд ы қ та л ғ а н . Ги м н аз и я оқушыларының білім-білік дағдыларын кеңейтуге мүмкіндік жасалған. 100 % мұғалімдер ІТ технологияларды пайдалану курсынан өтті, 75% педагогтар сабақ барысында компьютерді қолданады. Гимназияда əдістемелік негізі қарым қатынастың белсенділігін насихаттайтын «Атааналар мен балалар» психологиялық – педогогикалық клубы табысты жұмыс істейді. «Шаңырақ» балалар ұлтаралық клубы облыстағы бірегей жəне жалғыз клуб, гимназияның ғана емес, ОҚО мақтанышы. Гимназия мемлекеттік емес ұйымдармен: «Ынтымақ» облыстық ұлтаралық мəдени орталығы, «Интеллект» АҚ, «АДЖК» облыстық филиалы, «Сана сезім» АҚ тығыз қарымқатынас жасайды. Құрамында 45 жоғары сынып оқушысы бар «Парасат» волонтерлік клубы гимназия оқушылар ұжымының мақтанышы саналады. Соңғы жылдарды алсақ: · СӨЖ насихаттау үшін қайрымдылық акциялары; · Балалар үйіне бару; · жазғы сауықтыру лагерінде көптілділікті енгізу жұмысы; · ұ л та р а л ы қ к ел і с і м м е н тол е ранттыққа үйрету; · жанжалдық жағдайларды шешу; «Интелект» арқасында гимназия оқушылары соңғы үш жылда қоғамға тартыссыз өмір сүру дағдысын үйренуде. Жыл сайын шетелде білім алып келген гимназия педагогтері «Интеллектпен» бірге «Жазғы тілдік мектебі» бейінді оқыту лагерін ұйымдастырады. Лагерде волонтерлік қозғалыс белсенді дамып жатыр. «Englich club» құрылды. Білім беру басқармасы №8 гимназияны Республикалық байқау-ларда ОҚО-ның білім мекемелерінің мақтануға тұрарлықтай мекемелерінің бірі деп санайды. - Гимназия ұжымы білім саласында көптеген нəтижелерге қол жеткізуде. Қазіргі заманға сай білім беру жүйесін меңгеруге, оқушының танымдық белсенділігін арттыруға, шығармашылық қабілетін дамытуға, ғылым жолында іздену дағдыларын қалыптастыруда барлық мүмкіндіктерді жасай алатынынына күмəнім жоқ. Алдағы уақытта бірігіп, үлкен жетістіктерге қол жеткізуге бар күш жігерімізді жұмсамақпыз, - дейді гимназия басшысы. Ал гимназиядағы дарынды балалардың ұраны: «Мен өз білімімді оны қажет ететін жандарға беруге дайынмын!» деп аталады. Бүгінде гимназия білім жəне тəрбие с а л а с ы н д а т ү рл і и н н о ва ц и я л ы қ жобалардың инициаторы болып табылады. - Елбасы Н.Ə.Назарбаевтың ел назарына ұсынған жобаларын жүзеге асыруда гимназия оқушылары атааналарының орны ерекше, - деп атап өтті Шолпан Асылбекқызы. «Боламын деген баланың» бетінен қақпайтын, өз балаларының болашағын ел болашағымен теңестіретін атаа н а ла рдың е кі жа қты кө ме гі бі лі м мекемелеріне ауадай қажет-ақ. Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Əбішұлы Назарбаевтың «100 нақты қ а д а м » б а ғ д а рл а м а с ы н ы ң н е г і з і бойынша əлемнің дамыған 30 елінің қатарына қосылуда, əрне, жастардың көп тіл білуі артық етпейді. Біз атап отырған «Үштұғырлы тіл» саясаты бəсекеге қабілетті ел болудың бірінші сатысы деп білеміз. Бүгінгі мақаламызға арқау болған М.Х. Дулати атындағы гимназия мемлекеттік тілді д а м ы т у ба ғ д а рл а м а с ы а я с ы н д а жоспарлы түрде іс-шаралар өткізіп келеді. 2011 жылы Мұқағали Мақатаевтың 80 жылдық мерейтойына арналған «Мұқағали М ақатаев - ХХI ғасыр ұрпағының құрдасы», 2012 жылы Қасым Аманжоловқа арналған «Жыр дүлдүлі», 2013 жылы Төлеген Айбергеновтың шығармашылығына
арналған «Бір тойым бар...» атты əдебисазды кештер ұйымдастырды. ҚР Халық Ассамблеясы мүшесі «Ынтымақ» этнос мəдени орталығының сұрауымен Қасым ағамызға арналған іс-шара облыс деңгейінде С.Сейфуллин атындағы Халықтар Достығы үйінде қайта қойылды. 2012 жылы қазақ тілі пəн мұғалімдерінің дайындауымен гимназия о қ у ш ы л а р ы О Қ О о бл ы с ы н ы ң 8 0 жылдығына орай Тілдерді дамыту басқармасы ұйымдастырған «Қазақстан халқы тілдері» мерекесіне қатысып, Мақтау қағаздарын алды. 2014 жылы пəн мұғалімдері «Меркемсің мəңгі мақтар, Наурызым!» атты мерекелік іс-шара өткізді. Мереке барысында ұстаздар мен оқушылар ұмыт қалған қазақ ұлттық салт-дəстүрлерімен танысты. Наурыз мерекесі өзінің жаңа бір леппен өткендігімен ерекшеленді. Гимназияның 140 жылдық мерейтойына арналған «Тілдер үштұғырлығы» жобасы: ізденісі, шығармашылығы мен жетістіктері мол ж ы л д а р . . . » а т т ы р е с п у бл и к а л ы қ инновациялық педагогикалық форумы аясында Ф.Оңғарсынованың шығармашылығына арналған «Тұнық жырдың тұмары» атты əдеби кеш өткізілді. Форум қонақтары қазақ тілі мəні мұғалімдері өткізген іс-шара туралы өз жылы лебіздерін білдіріп, əдеби кеште тек оқушылардың ғана емес ұстаздардың, ата-аналардың да өз өнерін көрсетк ені ерекше əсер қалдырғанын атап өткен болатын. 2013-2014 оқу жылының басында Мемлекеттік тілді дамыту бағдарламасы бойынша Тілдер мерекесі аясында «Тілім – тірегім» атты жұмыс жоспары түзіліп, мұғалімдер іс-шаралар өткізді. А . Р ы с к и е ва « Т і л і м – т і р е г і м » ат т ы қанатты сөздер байқауын, Л.Жаманбалаева, Р.Сейтбекова «Өзге тілдің бəрін біл, өз тіліңді құрметте...» атты байқауын, А.Адырбекова, Ə.Арапова «Тілдердің үштұғырлығы» атты газеттер байқауын, Л.Бейсенбаева мен А.Қалимбетова «Мақал – сөздің мəйегі» атты сайысын өткізіп, апталық «Тіл – халық жанын танудың кілті» атты облыстық байқауы қорытыланды. Бұл сайыста гимназия оқушылары М.Афимин ІІ орынды, С.Тамбовцева ІІІ орынды иеленді. Гимназияның 140-жылдық мерейтойына арналған «140 игілікті іс» аясында пəн мұғалімдері К.Алшынбаева, А.Медетова 8-сынып оқушыларымен «Мен – ұлтымның болашағымын» атты үштілділік сайысын өткізсе, Қ.Барақова жəне А.Калимбетова 5-сынып оқушыларымен «Ұлтым деп соққан жүрек» атты М. Шахановтың шығармашылығына арналған əдеби кешін, А.Рыскиева 9-сынып оқушыларымен «Поэзия, менімен егіз бе едің..» атты М.Мақатаевтің 84-жылдығына арналған əдеби кеш, Ə.Арапова 11сынып оқушыларымен Халықаралық əйелдер күніне арналған «Аялай біл сен деп соққан жүректі» атты іс-шара өткізді. 2015-2016 оқу жылының басында Тілдер мерекесін арналған «Тіл – өмірлік құндылық» атты апталық жоспары түзіліп, іс-шаралар өткізілді. Апталық барысында Сейдахметова Н. «Тіл – рухани қазына» атты кітаптар көрмесін ұйымдастырса. «Тіл туралы сен не білесің?» тақырыбымен қазақ тілі, орыс тілі, ағылшын тілі пəн мұғалімдері радиожеліден үш тілде қызықты мəлімет беріп отырды. Орыс тілі пəні мұғалімдері Л.Ермағамбетова «Праздник языков – мой праздник» атты байқауын, И.Тучина «Роль обрядовых песен в воспитании детей» сайысын, ағылшын тілі пəні мұғалімдері Л.Дацаева мен О.Морозова «Что ты знаешь о языках?» викторинасын, Ж.Ахметова, М.Оспанова болса «Тілдердің үштұғырлығы» атты көркем оқу сайысын, қазақ тілі пəні мұғалімдері А.Адырбекова «Тілімде менің сыры терең жаным бар» тақырыбында ашық сайыс-сабағын, Ж.Атеева өз сыныбымен оқушылар, атаналр қатысуымен ауқымды «Тіл – тарих» атты тəрбие сағатын өткізді. - Мұндай тəрбиелік мəні зор ісшаралардың өтілуі ж ас ұрпақ тарапынан мемлекеттік тілді үйренуге жəне өз ұлтының патриоты болуға деген талпынысын т удырып, қ ы з ы ғ у ш ы л ы ғ ы н оя т а д ы д е г е н сенімдеміз, - дейді гимназия директоры. Н.ДƏУЛЕТ
¦ÄIËÅÒ
Дінге берілген сақалды бала, хиджабшыл қыз, ойлан...
ЖЕКЕ ПІКІР
Кеңес кезінде атеистер: «Бұрынғы ғасырларда қазақтар ислам дінін ат үсті қолданған. «Аллаңнан ойбайым тыныш» деп, малын бағып жүре берген» десе, бүгіндері еліміздің кез келген қаласында, тіпті ірілі-ұсақты ауыл кенттерде өздерін нағыз мұсылман санайтын, ұйпа-тұйпа сақал қойып, қысқа балақты шалбар киген шикіөкпе жігіттер немесе үстеріне ұзын етекті қап-қара көйлек іліп, аузы-басын тұмшалайтын жамылғы жамылған жап-жас қыздар: «Біздің ата-бабаларымыз исламның адасушылық жолымен жүрген. Шариғатқа жатпайтын, хадистерде айтылмайтын ғұрып-амалдарды дінмен қатарластырып, таза мұсылмандық шарттарды бұзатын ширк бағыттарды ұстанған» дейді. Салыстырып қарасаң, екеуінің пікірлері ұқсас. Бірақ атеистер дінді түпкілікті жоққа шығарғысы келсе, кейінгілері дінге жаңа жол салғысы келеді. Кеңестік атеистерді қойшы, олар келмеске кетті, ал соңғыларына не жорық?
елемегендей боп. – Ондайларды тізе берсек, құранда бір-біріне қайшы келетін аяттар көп. Нағыз мұсылман құраннан тек өзіне ғана керектісін алып, ұстану керек. – Сіздіңше, құрандағы аяттар мен сүрелер бас-көзі жоқ жазыла берген бе, сонда? Бұл сөзіңіз қызық екен... Одан соң құранда сақал туралы сөз жоқ. Оны пайғамбар сүннет атаған. Яғни, сақалды қойсаң да, қоймасаң да болады. Өйткені пайғамбар мұсылман жамағатының арасында сақал шықпайтын көсе адамдар да
келсе, оларға жəрдем көрсететін дəрігерлер еркектер болса, қандай амал қылмақсыздар? – Ондай амал құранда қаралған. – Қай сүре, қай аятта қаралған? Махмет маған алара қарады да, «жеңілген тек тұрмастың» керіне салынып, өзіме шабуылдады: – Сіздің тұла бойыңызды шынымен-ақ жын-шайтан билеп алған екен. Дереу нəпіл намазға жығылып, Алладан кешірім мен ақыл сұраңыз. Сізге бермек кеңесім – осы. Ол сөйлеспеуге айналды. Ал менің
№42 (245) 30.10.2015 жыл
6
жазба олардың діни шығармаларынан шет қалған. Міне, сіздер, бөтен көзқарастағы бағытты нағыз мұсылмандықтың жолы деп, адасып, шатасып жүрсіздер. Сіздер осындай теріс сенім арқылы өз ұлттарыңыздан безіп, арабтық қалыпқа түсуге бет алған топсыздар... – Тоқтатыңыз мұндай далбасаны! Мұхамед пайғамбар «Сақал қойыңдар. Сақалда періште тұрады» деген. – Пайғамбардың сақалды періштеге қатыстырып айтқан əңгімесінің мəнісі тіпті басқада. Оған қоса, пайғамбар « ең бастысы, мұсылман адам сүйкімді һəм көрікті жүруі керек» деген. Осыған сайсақ, арасына су түгілі ауаның кіруі қиын,
ұлттық қасиеттерден айырып тастамақ-ау. Ұлттық қасиеттен айырылған адам өз елін ішінен əдемі іріте алады. «Бізге қосылмаған қауымның бəрі адасушылар» дейсіңдер. «Оларды жазалайтын уақыт келеді» дейсіңдер. Иракта, Сирияда, Пəкістанда, тағы солар сияқты елдерде «адасушылардың көздерін жойсам, маған жұмақ төрі дайын» деп өзін-өзі жарып, талай күнəсіз жандардың обалына қалатындар сендер тəрізді алған бағыттарынан еш қайтпайтын топтардың тірлігі емес пе, осы... Бағаналы бері тықыршып отырған Махмет осы сəт атып тұрды. Енді маған емес, серіктеріне айқайлады: – Осының далбасасын тыңдап
қараңғыда қорқақтау адам кездесіп қалса, жүрегі ұшып өлетін сіздің тұрпатыңыз бен ұзындығы екі қарыс келетін қауғадай сақалыңызда жəне жаныңыздағы мына бір екі-үшеудің иектерінде жалбырап тұрған төрт-бес тал қыл-жыбырда қандай сүйкімділік бар? Періште тым тұрпайы қылжыбырға емес, көркем нəрсеге əуес болатын шығар. Сіздер Алланың біреу екенін, мұсылманның хақтығын жүрек-көңілдің сенімімен емес, неге сырт кейіптеріңмен танытуға құмбылсыздар? Серіктерінің алдында маған айтатын дəлелді сөз таппай қалды ма, Махмет ашуға беріліп, даусын көтере, сенге көшті: – Тағы да айтам, доғар сөзіңді! Менімен айтысатын сен кімсің? Мен исламдық ілімді түгелге жуық тауысқан адаммын. – Өкініштісі, теріс бағыттағы ілімді тауысқансың. Əйтпесе айтшы, сен соңыңа ерген қауымыңды, өрімдей жастарды қайда бастап бара жатырсың? Сен білмесең, мен айтайын, оларды діннің атын жамылып, өз ұлтынан бездіретін жолға бастап барасың. Өз ұлтының құндылықтарынан безген, заманауи жаңалықтар мен өнер-білімге ден қоймаған, өзгенің арқасында күн көрген, тек «Алла, Алла» деп жар салып, діннен басқада шаруасы болмаған, өздігінен ештеңе тындырмайтын масылға айналған діншіл адамның қазіргі қоғамға, келешекке қандай пайдасы бар? Осы сөздеріме дəлел ретінде айтайын, білім мен өнер жағынан алға суырылып шыққан, өнертапқыштықпен, ғылыммен айналысқан бірде-бір сендердің топтарыңдағы қыз-жігіттерді көрмеймін. Көремін оларды, базарда арба айдап жүргендерін, шұлықкөйлек сатып отырғандарын, майдашүйде саудалайтын дүкендерде істейтіндерін, шариғатында айтылмайтын машинамен адам тасып ақша табатындарын. Санасында ұлт, Отан деген киелі ұғымның орнына о дүниенің қандай болмағы туралы қиял, ойының бəрін бөтен бағытқа жетелейтін пəлсапа жайлаған, тек өздерінікін ғана жөн санайтын сен тəрбиелеген жастар ертең кім болмақ? Əрине, заманға сай жетістіктердің байыбына бара алмайтын жəне оларға барынша жау соқыр фанатик, өркениеттің парқын білмейтін мəңгүрт болмақ. Бəлкім, сендер мынадай бейбіт заманда айналысатын басқа тірлік таппаған соң осындай жолды таңдаған боларсыңдар. Болмаса тыныш елдің арасына дін арқылы іріткі салатын əлдебір сыртқы күштердің сойылын соғып жүрсіңдер ме? Мүмкін қателік шығар, əйткенмен өзім осы соңғы ойыма көбірек сенемін. Біздің елге жаулық ойлаған əлдебір топтар қазақ жастарын əдейі бөтен мақсаттағы дін іліміне шырмап,
отыра бермексіңдер ме?! Тұрыңдар орындарыңнан! Ібіліс сөйлетіп отырған кісінің қасында неғып отырмыз. Осы сөздері үшін мұның жазасын Алланың өзі-ақ береді. Кеттік. Серіктері өре түрегелді. Махмет топ алдына түсті. Сақалдары жалбыраған, жастарына жетпей ата атануға жүдə лайық, қысқа балақтары аяқ киімдерінің қонышы үстінде арыбері ойнақтаған бір топ жас жігіттер «ғұлама ұстаздарының» соңынан есікке беттеді. Айтпақшы, анау хиджаб киген екі қыз да топтан қалмады. Жаңа сөйлеп отырғанда байқамаппын, олардың екеуі де, ұялы телефондарының сымды құлаққаптарын құлақтарына тығып, музыка тыңдап отырыпты. Мешіттен шығып бара жатқандарында да, телефон шнурын құлақтарынан алған жоқ. Міне, шариғат жолын ұстанушылардың қылығы. Ертең екеуі де келін болғанда шариғатқа жат деп, ешкімге сəлем салмайды. Бірақ бұл заманның даңғаза музыкасын тыңдайды. Парадокс... Мешіттен көңілсіз шықтым. Бұрындары да Махмет сияқтылармен талай айтысқам. Қазақтық қасиетті ешкімнің аяққа таптауы үшін айтысқам. Егер қандайда бір діндік бағыт қазақтық болмысқа қарсы келсе, ондайлармен ымыраға келмеу – өмірлік ұстанымыма айналған. Бірақ əлгіндейлер сөзімді еш құп көрмейді. Бір мені емес-ау, олар ешкімді тыңдамайды. Мұндайлардың саналарына өз ұлтының болмыскелбетіне қарсы келетін теріс пайымдағы діндік насихаттың қалайша тез сіңіп кеткеніне, одан еш арылмайтындай күйге нендей себептермен түсе қалғандарына түсінбей, таң болам тағы. Біреулер мұндайларды ақылмен жеңу керек дейді, бірақ ақыл тыңдайтын олар ма. Қазір телеарналарда осындай теріс бағыттағы діндерге қарсы көптеген хабарлар жүргізіледі. Бұл мəселе газеттерде де аз жазылып жатқан жоқ. Алайда əлгіндейлер теледидар көрмейді, газеттерді оқымайды ғой. Сонда елді бұзатын уахабтар мен сəлафтардың бетін кім қайтарады? Ұлттық болмыстан шеттетілген қазақ жастарын кім жəне қандай жолмен қайта қатарға қосады? Елімізде ендігі ұрығын тереңге сеуіп, қанатын кеңге жайып кеткен бұларға тосқауыл болар бір құдірет бар ма? Осындай ойлармен мешіттен ұзап, қарсыдағы көшеге түсе бергенім сол еді, қарсы алдымнан жап-жас екі қазақ қызы кездесті. – Ағай, дін туралы кітап алыңыз. Тегін тарқатып жүрміз, – деді бірі. – Қандай кітап? – «Көне өсиет», «Адамдардың Құдайды тануы» деген кітаптар. Біз «иегова куəгерлері» сектасынанбыз... Оның бұл сөзі қынжылысты күйде келе жатқан менің қанымды басыма шаптырды. Сөзін аяқтатпай, жекіп тастадым: – Басқа дінге кіргенде тапқан пайдаларың осы ма, көше кезіп кітап сатқан. Не күн туды бастарыңа мұсылмандықтарыңнан безіп?! Екеуі тез-тез басып, жөнеп берді. Мені тағы ауыр ой басты: «Қазақта өзгеге тым еліктегіш жастар неге көбейіп кетті, осы? Түрлері қазақ, бірақ бойларына өзге мəдениет, бөтен сенімді қондырған жеткіншектері көп халықтың болашағы қалай болар-дүр?.. Билік тарапынан бір қатаң шара қолданылмаса, мұндайлар түбі елге үлкен қауіп төндіретін күшке айналып шыға келмесіне кім кепіл...» Дінге берілген сақалды бала, хиджабшыл қыз, ойлан, саған тап қазіргідей жайлы өмір сыйлаған ілгергі ата-бабаларыңның ешқандай жаманшылыққа бастамайтын ғұрыпсалтына шəк келтірме! Өйтпесең, үлкен күнəға өзге емес, өзің батқаның... Момбек ƏБДƏКІМҰЛЫ, жазушы.
УАҺАБТАРДЫҢ ҰСТАЗЫ МАХМЕТ ҚАЖЫМЕН АЙТЫС
Иə, сол соңғылардың пікірін естігеніңде жағамды ұстаймын. Ұстаймын да, ойға қаламын. Бесіктен белдері шықпай жатып, əлгіндей тұрпайы кейіпке түскендері аздай, ата-бабаларымыз туралы, тіпті жалпы қазақ туралы мұндай пікір білдіруді қайдан үйренген? Халықтың барлық салт-дəстүрлерін ширкке (харамға) санайтын сенім олардың көкейлеріне неліктен жəне қалайша сіңіп қалған? Одан соң мұндай пиғылдағылардың жүз емес, мың емес, бірнеше жүз мыңдаған екенін тағы ойлансам, «Құдай-ау, жастарымыз кім боп барады өзі?» деп қатты қынжыламын. Сол қынжылыспен олармен айтыса кеткім, алыса кеткім келеді. Əдейі алысам деп алыспаймын ғой, өздерінің тірлігіне, айтқан сөздеріне, елді бұзбаққа ұмтылған əрекеттеріне қарсы болам да. Жалпы исламда 73 бағыт бар екен. Білгіштер «бұлар бір-бірін мойындамайды» дейді. Құдай біледі, дінге ерік берілгелі бері осы 73 бағыттың бəрі елімізге кіріп бітті-ау деймін. Ұлттық дəстүрлер түгілі төрт мəзһабты да мойындамайтындар аталған 73 бағыттың қайсысын ұстанатынын кім білген, əйтеуір, соларға жанап жүріп байқағаным, қазақ дəстүріне жау бір топтағы сақалды екінші топтағы өзі сықылды сақалдының ұстанымын мойындамайды. Үстіне қытайдың күрткесін киген, жағасы мен жеңдері қасаң кірден көрінбейтін бір тарам-тарам жирен сақалды бозбала маған: «Сіз жазушысыз ба? Намаз тұрмақ, таңғы дəретті де алмайтын, нағыз қиял қуалаған адасушы пенде екенсіз ғой онда. Кітапта ақын-жазушыларды тозақы деген. Өйткені сіздер əр нəрсені ойдан құрап жазасыздар. Ал қияли адамдардың ақыретте беретін жауабы ұшан-теңіз», – деді. «Ойпырмай, мұның бəрін қайдан білесің?» – деп таңдандым əдейі. «Кітаптарда солай дейді». «Қай кітапта? Айтпақшы, сенің жасың қаншада?» «Қай кітапта екенін ұстазым айтып еді... Қазір ұмытып қалыппын. Ə, сіз жаңа жасымды сұрадыңыз ба? Жиырмадамын ғой», – деп жалтарды ол. «Енді мені тыңда, – дедім оған. – Бала кезімде біздің үйдегі қойлардың арасында қызылқоңыр түсті бір ешкі бар еді. Соның желге желбіреп тұратын бір уыс сақалы арықтан су ішкенде үнемі жуылатындықтан ба, тап-таза болатын. Ал басқа жағының барлығы садыра-садыра боп жүретін. Сені көргенде сол ешкім есіме түсіп тұрғаны. Сен маған уағыз айтудан бұрын, намаз оқыр кезде дəрет алудан бұрын, үсті-басыңды тазалауды қолға ал. Содан соң ұстазыңа сəлем айт: Саған ілімін үйреткен діни кітапты жазған адам да адасушы емес пе екен» деп. Ол тіл қатпаған күйі жөнеп берді. Осындайлармен айтысып жүріп, бұлардың Махмет деген кəтта ұстазы бар екенін есіттім. Махмет жұрттың көзіне көп түспейді екен. Анда-санда жұма күндері орталық мешітке келіп тұрады екен. Бір күні оның жұма намазға келетінін есіттім де, мешітке бардым. Əлден уақытта намаз бітіп, жамағат далаға шыға бастады. Кəтта ұстаздың осында келгенін хабарлаған танысым да шықты бір кезде. Одан Махметтің қайда екенін сұрап едім, «іште отыр» деген жауап алдым. Ішке кірдім. Кең намаз бөлмесінің бір бұрышында отыз шақты сақалды алқақотан жайғасыпты. Қақ төрде түсі суық, қап-қара бурыл сақалы кеудесін жапқан, көздері ойнақшыған, тар маңдайлы біреу сампылдап сөйлеп отыр. «Дəу де болса, Махмет – осы» деп ойладым да жандарына жақындап, сəлем бердім. Бəрі қолдарын кеуделеріне қоя, сəлемімді алды. Мен қатарларына жайғаспай жатып, төрдегі əлгі сақалды: – Бірдеңе жайында сұрауға келдіңіз-ау деймін. Сауал қоятыныңызды көзіңізден байқап отырмын, – деді. – Ниетімді дəл таптыңыз. Сірə, көріпкелдігіңіз бар-ау. – Дін ілімінен хабарсыз екеніңіз
E-mail: adilet.media@mail.ru
осы сөзіңізден көрініп тұр. Ғаламда көріпкел – Алла ғана. Жердегі көріпкелдер мен бақсы-балгерлер сияқты алдамшылар – жыншайтанның тіліне ергендер, Аллаға серік қосушылар. – Жаңа өзіңіздің байқап отырмын дегеніңізді неге жатқызамыз сонда? – Ол ретіне қарай айтыла салған сөз де. Хош, не сауал сұрайын деп едіңіз? – Алдымен таныс болайық, – дедім де өзімді таныстырдым. Сосын: – Шариғат жайында тереңірек білсем деп едім, – деп қосып қойдым. – Менің атым – Махмет, – деп жауаптады ол. – Саудияда жеті жыл жоғарғы дін оқуында оқыдым. Одан соң Пəкістанда екі жылдық діни оқудан тағы өттім. Жеті рет қажылыққа сапарлағам. Елге келгеніме төрт жыл болды. – Қай мəзһабты ұстанасыз? – Исламда мəзһаб ұстану шарт емес. Сіз шариғат туралы емес, басқа нəрселерді сұрауды бастадыңыз ғой. – Ия, айтпағыма көшейін. Сіздің қауымыңыздың жолы – қазақ салтындағы беташарды, заманға лайық той өткізуді, үлкенге құрмет көрсететін ізеттік жосықтарды, сондай-ақ өлген адамның жетісін, қырқын, жылын беруді неге құптамайды? – Алдымен беташарды сөз етсем, ол – шариғаттан тыс амал. Адамдар бір-біріне иіліп сəлем салмауы тиіс. Иіліп сəлем салу – тек Аллаға ғана арналмақ. Мысалы, мен оқыған Арабияда беташар мүлдем болмайды. Адамдар бір-біріне иіліп, сəлем салмайды. – Солай-ақ болсын. Дегенмен сіз оқып келген Саудияда дəрежесі кіші шейхтар үлкен дəрежелі шейхтарға басын иіп сəлем береді, еңкейіп қолдарын сүйеді. Ең діншіл деген Палестинаның бұрынғы басшысы Ясир Арафаттың батыс елдерінің президенттеріне қол қусырып, басын игенін теледидардан талай көрдік қой. Адам Аллаға ғана сəлем салуға тиіс деп сізді үйреткен діндарлардың бұл қылығына не дейсіз? – Ол енді мүлдем басқа нəрсе. Ал жаңағы сөзімді жалғасам, қазақ арасындағы «үлкеннің жолын кеспе», «жастықты баспа», «нанды таптама», «дастарханға бата жасамай тұрма», «босағаны керме», тағы осылар сияқты толып жатқан ырымдар мен сіздер «ізет» деп атайтын жөнжосықтар шариғат заңдарында жазылмаған. Өлік артынан орындалатын ғұрыптар да сондай. Қысқасын айтқанда, не нəрсе шариғат талабына жатпайды, солардың барлығы – ширк. Мəселен, сіз галстук тағып алыпсыз. Галстук тағуды да – шариғат жөн санамайды. Махметтің екі иығы селкілдей екіленіп, менің ұғымыма сіңбейтін небір діндік талаптар мен уəжіптерді айтып, біраз көсілді. Одан ұққаным: əрбір мұсылман алдымен шариғат сілтеген жөнмен жүруі керек. Əйелқыздар хиджаб киіп, 16-17 жастан асқан еркектер сақал қоюы шарт. Қазақтар жиі ауызға алатын əруақ дегенді атау – Аллаға серік қосудың бір белгісі. Тарих, əдебиет секілді ғылымдар – құран мен хадистер жинақтарының айналасынан аспау керек. Адамзат тіршілігіне байланысты іске асатын əрекеттердің барлығы араб ғұламалары жазған дін заңдылықтарының аясынан шықпауы тиіс. Адамдар арасында ұлт, шекара болмауы керек. Алла берген еркіндікті шектеп, ел-елге бөлініп жүргендердің тартар азабының түбі шексіз. Ешкім мен пəлен ұлттанмын деп кеуде көтермесін. Мұсылманға жататын қай жұрт болса да ұлтын атамай, тек мұсылманмын демегі лəзім... – Құранның «Құжра» сүресіндегі Алланың «Бір-біріңді тану үшін сендерді жер бетінде түрлі ұлттар мен ұлыстарға бөліп жараттым» деген сөзін қайтесіз? Сіз сонда Алланың бір себептермен жер бетінде түрлі ұлттарды жаратқанын жоққа шығармақсыз ба? – деп шап еттім оның сөзін бөліп. – Ондай аят бар болса, бар шығар, – деді ол соңғы сұрағымды
(қаз қалпында)
болатынын білген. Ендеше, сіздердің сақал қоймаған мұсылман емес дегендеріңіз не? Ол бір сəт тосылып отырды да: – Сіз шариғат пен қазақ дəстүрінің үйлесімділігі туралы негізгі сұрағыңызға жауап алдыңыз-ау деймін, – деп менен тезірек құтылғысы келгендей сыңай танытты. – Нақты жауапты əлі толық алғаным жоқ. Сіз өзіңізді шариғаттың хақ жолын еш бұзбай жүретін адамның қатарында санайсыз ба? – Əлһəмдулиллаһ. – Онда айтыңызшы, ұялы телефон ұстайсыз ба? – Ұстаймын. Онда тұрған не бар? – Машинаға мінесіз, болмаса оны жүргізесіз ə? Бір жаққа сапарласаңыз, ұшақты, пойызды пайдаланасыз. Теледидар көріп, радио тыңдайсыз. Азан шақырғанда немесе көпшілікке уағыз айтқанда микрофонды қолданасыз... – Сіз не айтып кеттіңіз өзі? Бұлардың біздің əңгімемізге қатысы қанша? – Қатысы сол – сіз қолданып, игілігіңізге жаратып жүрген осы техникалардың барлығы шариғат пен хадистеріңізде жоқ қой. Содан кейін игілігіңізге жаратып жүрген аталмыш техникаларды əлемдегі бірде-бір мұсылман елі ойлап тапқан емес. Біреулерін сіздер кəпір санайтын – христиандар, енді біреулерін будда дініне жататын халықтар ойлап тапқан. Ендеше, мұсылмандыққа еш қатысы жоқ елдер адамзат қажеттілігі үшін ойлап тапқан техникалық игіліктерді қолдану, пайдалану – сіздерге жат емес. Бұған керісінше, қай түрі болса да, тəрбие-тəлімнің қайнар көзі боп есептелетін қазақтың ата салты неге сізге жат, мұсылмандыққа ширк бола қалды? Қызып кеткендіктен дауысым қаттырақ шықса керек, Махметтің ойнақшыған көздері бұрынғыдан бетер шақшиып, жанжанындағыларға алақ-жұлақ қарады. Қасындағылар тым-тырыс. Дəл осы кезде шеттегі бұрышта қап-қара көйлек киіп, мойын-басын тұмшалап алған екі қыздың бірі бірдеңе деп күбірлеп қалды. Махметтің сөзін тыңдап отырған ол екеуін бағана кірген кезде-ақ байқағам. Махметке тағы сұрақ қойдым: – Анау екі қыз қазақ па, əлде арабтың, болмаса парсының қыздары ма? Неге сіздер қазақтың қызкеліншектерін осылай киінуге мəжбүрлейсіңдер? – Əйел заты өз күйеуінен басқа ешбір еркекке əуретті жерін көрсетпеуі лəзім. – Оған да келісейін. Сіз мана адамды Алла жаратты дедіңіз. Оған да шəк жоқ. Сол Алла сіздерше, қыз баланың тобығын да, мойнын да, құлағын да, шашын да ұятты мүше етіп жаратқан ба? Егер осы қыздар жазатайым қатты дертке ұшырап, операция үстеліне жатуына тура
оған, қала берді, оның серіктеріне басты айтарым, басып айтарым – жоғарыдағы пікірлермен шектелмек емес-ті, жетелеріне жетсе, негізгі айтарым əлі іштен шыққан жоқты.Махмет сенімен сөз бітті дегендей, басын менен бұрып, қасындағыларға сөйлей бергенде кішірейген адамның кейпіне түсіп, қулыққа бастым: – Қанша дегенмен, Махмет дамулла, сіздің көп оқыған адам екеніңіз көрініп тұр. Ал оқымысты адам өзімен əңгімелес жанның тоқ етер сөзін тыңдамаушы ма еді. Ол маған қайта бұрылды. Əлгі сөз көңіліне жақты-ау, сəл жымиып, көзін тіке салды. – Жарайды, сізге тағы біраз уақыт бөлейін. – Сіз ғой, жаңа Алла жолын ұстанған мұсылман адамның қандай кейіпте жүру керектігін тəптіштеп айтып бердіңіз. Сонда хиджаб кимеген қыздар, сақал қоймайтын біздер шайтан жолында жүрміз бе? Мұхамед пайғамбар «заманыңа қарай киін, өмір сүр» деп еді ғой. Бұл өсиетті қайда қоясыз? Сіз де заманға орай шариғатта жоқ телефонды пайдаланасыз, машинамен жүресіз, бірақ киім киюге келгенде 8-9ғасырларда өмір сүріп, хадистерін сол заманның көзқарас тұрғысында жазған кейбір араб, парсы оқымыстыларының қағидаттарын бұлжытпай орындауға тырысасыз. Араб əйелдерінің ұзындығы тобығына дейін жететін қап-қара түсті көйлек киіп, басы-көзін тұмшалап жүруі, ал еркектерінің ақ шалма жамылып, тізеден төмен түсетін, қазіргі жұқа халатқа ұқсайтын кең етекті жамылғы оранып алатын салты ислам діні пайда болғаннан бұрынғы дəуірлерде бар-ды. Сенбесеңіз, ислам кезінен бұрынғы араб-парсы тарихы туралы жазылған əдебиеттерді қараңызшы. Демек, хиджаб пен еркектердің əлгіндей тұтас етекті орамасы – арабпарсылардың көне заманнан келе жатқан ұлттық киімі. Олар табиғат ерекшеліктеріне орай, яғни күннің аса ыстықтығына байланысты осылай киінуге мəжбүр болған. Кейін ислам діні пайда болған кезде кейбір оқымыстылар (Мұхамед пайғамбар емес) араб-парсының осы бір киім үлгісін шариғат талаптарына ендіріп жіберген. Салт-дəстүр тұрғысында да осыны айтуға болады. Ерте заманнан-ақ араб-парсы мен біздің ұлттық дəстүрғұрпымыз сəйкес келмеген. Жаңағы мен айтқан кейбір, яғни сіздер іліміне бас иіп жүрген хадисшілер мен шариғатшылар өздерінің жазбаларына араб-парсылық тұрмыстіршілікке қатысты ғұрыптарды кіргізген де қойған. Олар біздің бабаларымыздың салтын білмегендіктен, діндік амалдардың бəрін өз ұстанымдарына, өз қалыптарына орайластырып жазған. Араб-парсыларда əруақ деген ұғым жоқ. Сондықтан да əруақ туралы
¦ÄIËÅÒ
А
ҚЫН бүгін тым көңілді. Медеу байдың қалың бақтың ортасындағы ағаштан қиып салған үйіне келіп түскелі төңіректегі игі жақсылар бас қосып, əңгіме дүкенін қыздырды. Дидары ашылып, төрде отырғанда да бəрінен биік əрі көркем көрініп, бітім-болмысы, айтқан сөзімен де ерекшелене түседі. Медеу Сүйінбай ағасын көптен шақырып жүретін. Оның əкесі Пұсырман құрдасы еді. Жаужүрек, Сұраншы батырдың жан жолдасы, біраз жыл Сібірге жер аударылып, əзер қайтып, ерте қайтыс болған. Міне, сол Пұсырманның ұлы Медеу Алатау бөктеріне неше түрлі жеміс егіп, асыл тұқымды мал əкеліп, дəулеттеніп, сəулеттеніп, Верный қаласының бас жағына ағаш үй салды. Суды бұрып, бау-бақша егіп, аты дүрілдеп, ел аузында жүрген осы бір қияқ мұртты елгезек жігіт ə дегеннен өзіне керемет ұнаған. Алдымен меймандарға жеңсік ас – отқа қақталған қырғауыл мен арқардың төстігі ұсынылды. Артынан өз майына қуырылған кепенің сірнесі тартылды. Бағланның былбырап піскен басын асықпай мүжіп, ара-арасында ғана сұраққа жауап беріп отырды. Медеу сөзге де пысық, дастарханын өзі басқарып, қымызды өз қолымен ұсынып отыр. – Атағы жер жарған асыл аға, біздің шаңыраққа хош келіпсіз. Бүгін осы жаңа салып бітірген үйде боласыз. Ал, ертең анау қалың ну қарағай, шыршалы əсем шатқалдағы алаңға барып, демалып, аунап-қунап, сыбағаңызды жеп қайтарсыз. Мал тұяғы тимеген көкорай шалғынға алты киіз үй тіктіріп қойдым. Біраз күн жатып, сый-сияпатымызды көріңіз. Өзіңіздің де үніңізді, сөзіңізді сағынып отырған біздерге өлең-жыр айтып берерсіз. Алыстан ат терлетіп сапарлап келіпсіз. Қазір есік алдындағы ағаш тақтайдан салған сəкіге барып, кешкі тау самалында тынығыңыздар, – деп өзі орамал ұсынып, ақын қолына су құйды. Сүйінбайға ілесе бəрі сыртқа шықты. Жаздың күні қиялай батып барады. Таудан аңқылдаған сар самал кеуде сарайын ашып, рахаттана төменге көз салды. Қала келбеті ұлғая бастапты. Өзен үстіне шатырлап салған демалатын мекен жайға көрпелерді көрпілдетіп төсеп тастапты. Шынтағына қос құс жастық жастанған ақын ішкі əлемі нұрланып, қазір жырлайтын Сұраншы мен «ой желке» атанған ер Пұсырман жайлы толғауын күбірлеп кетті. Осыны аңғарған Медеу ағаш үйден дереу басына үкі таққан ұзын қызыл домбырасын əкеп ұсынды. Дың-дың... дың-дың... Домбыраны шертіп-шертіп, зар күйіне келтіре тарта жөнелгенде өзеннің екі жағына жұрт жапатармағай жинала бастады. Анадай жердегі екі жерошақта бұрқылдап ет асылып жатыр. Ақын алдына келіндер дастархан жайып, жігіттер сары самаурын көтеріп əкеп, шəй құйыла бастады. Шырайы кіріп, көзі отша жанып, ақын домбырасын əрі-бері аунатып, бірде қырғыз шертіске салып, бірде кең даладағы құлан дүбірге ұластырып, кейде арсыл-гүрсіл жаумен шайқасқан зарлы əуен, запыран өкініш буып, шанақ бебеу қағып тұрып алды. Сүйекең алдымен өлең-жыр айтпас бұрын домбыра күйімен тыңдаушыларды осылай баурап, біржола күймен буып, төңірегін сілтідей тыңдатып қоятын. Əбден құлақ құрышы қанды-ау дегенде қырандай саңқ ете қалар еді. Өзі де қанатын қомдаған қырандай көтеріліп-басылып, домбыра əуенімен ырғалып, қозғалып зар күйіне келіп, тасыптолып отыр. НДІ... енді тамағын кенеп, құлағын қағып тастай беремін деген кезде екі салт атты тасырлата келіп, аттан түсе, жүгірген күйі келіп, жүрелей отыра кетті. – Ассалау... – деп сəлемші жігіт ағасы дауысы тарғылдана тіл қатты. – Жайшылық па? Жүрістерің суыт қой, – деді Сүйекең домбырасын алдына тастай бере. – Жайшылық болмай тұр, омыртқамыз опырылып, қабырғамыз қаусап, күніміз тұтылып, қайғылы хабар алып келдік. Бүкіл арғы атабабасынан бері хандық үзілмеген асылзада айбарымыз, алтын тақты, асыл жақты, барған жері бақ болған, айтқан сөзі жыр болған қайран да қайран ардақтымыздан айырылып қалдық қой, – деп келген жігіт
Е
Қазақ деген ел еді, Қай халықтан кем еді?!
ƏДЕБИЕТ жүрелей отырған күйі еңіреп жіберді. – Не дейді? – Ақсұңқардай сыланған Тезек төрем аман ба? – деп Сүйекең екі ұмтылып барып, орынан түрегеп кетті. Хабаршы сол еңіреген күйі барып ақынды құшақтай көрісті. – Иə, иə, Тезек төре бұл опасыз дүниеден өтті... Сізге хабар айтсын деп аттан ат ауыстырып жеткен бетіміз осы, ақын ата. – Қайран Тезегім-ай! Асыл қыраным-ай, бағланым-ай, сөзімді ұғар сырласым-ай! Қасиетімді білер мұңдасым-ай! Парқымды білер хан ием-ай! Алтын-жауһар сөз іздеген, мөлдір моншақтай жыр тізбектеген, ақын-жырын əспеттеген, елін бірлікте ұстаған, жауына жұрты мен малын бермеген қара дауыл қаһарманым-ай!.. – деп Сүйекең дауыс салды. Бүкіл ел егіліп кетті. – Иə, қашан қайтты, хан ием жарықтық?
Нағашыбек ҚАПАЛБЕКҰЛЫ
Жетіөгізде Арыстанбек ақынмен айтыстырғанда да ел намысын жібермеп еді. Қазақтан барған Сыпатай батыр, Құртқа тəуіп қажы бастаған жақсылар мен жайсаңдар бұл айтысты қалың елге аңыз қылып таратты. Тезек төре ғұмыр бойы мұның еш жерде қолын қақпады, қыран құстай баптады. Сүйінбай да оның үмітін ақтады. АН ордасына бүкіл Жетісудың игі жақсыларын шақырып, Тезек төре қақ төрде отырып, майдан қыл суырғандай былай деп еді: – Қазақ шаңырағын алғаш көтерген Керей, Жəнібек бабаларымның ақылгөйі Асанқайғы бүкіл елден ел қоймай, жерұйық іздеп, өріс пен қоныс болар мекенжайды жіктеп, жіліктеп айтып отырыпты. Асанқайғының көрегендігіне бабаларым құлақ асып, жиын-кеңесінен тастамапты. Ал, алты алашқа абыройы асқан
айтып еді ғой. Егер Сұраншы тоқсан баулы, тоғыз тараулы Кəшке атасының туын көтерсе, бүкіл Алатау алабы бірге көтерілетінін Тезек те жақсы біледі. Сүйекеңнің жолын ашып, алғаш ұлы додаға түсірген де Тезек төре. Сапарлап оңтүстікте жүрген жерінен Байғара деген жігітті арнайы жіберіп, ақ ордасына шақырып, былай деп еді: – Сүйеке, естіген боларсыз, қырғыздардың атақты манабы ұланасыр ас өткіземіз деп хабар жіберіпті. Соған жыршы, айтыскерлерін баптап, дайындап жатса керек. Осы асқа өзіңді апармақпыз, қалай қарайсың? – дегенде: – Он ақыннан парлап салса да қаймығатын мен емес. Айтысқа салып көріңіз өнерімді, – деген еді бірден келісіп. ЛУ адам нөкер ертіп, Тезек төре бастап асқа келгенде қырғыздар тік көтеріліп қарсы алып, арнайы тігілген үйлерге түсірді. Несін айтасың, сол айтыста қырғыздардың үкілеп, мəпелеген, екі жыл бойы бүкіл жыршы-ақындары əзірлеген Қатағанды жеңгенінде Тезек төре: «Сені тапқан атаанаңнан, сені өсірген ел-жұртыңнан айналайын, Сүйеке! Сен елдің бағын көтердің, намысты қолдан бермейтін нағыз наркескен батыр екенсің», – деп, құшағына қысып, дүйім жұрттың көзінше арғымақ атын алдына тартпап па еді. Қатаған да қатарынан озған орақ ауызды ақын, керемет күйші болатын. Таңдай қақтыратын сегіз қырлы, бір сырлы өнерпаз еді ғой. Кейін қайтыс болғанында, Алатаудың теріскейіндегі Сүйінбайға дер кезінде хабар жетпей, асына боз қасқа бие жетектеп барып, бүкіл елді тебірентіп, егілдіріп, жырлап жоқтағанында белі бүгілген жұрт көз жасына ие бола алмай жылап көрісіп еді-ау... Қайран Қатаған-ай, сөздің майталман жорғасы... Сен де бұ дүниеден өтіп кете бардың, жатқан жерің жұмақ болсын! Араға үш жыл сала Тезек төре қырғыздарға тағы апарып,
Абылай хан атам қасынан Бұқар жырауды тастамапты. Көмекейі бүлкілдеген Бұхар жырау ашуланып, қаһарланса басу айтып, артық кетсе тоқтау салып, жырымен жетесіне жеткізіп, көктем күніндей шуақтандырып, қайралған алмас қылыштай қайраттандырыпты. Дауды Бұхар бітіріп, жаудың бетін Абылай атам қайтарыпты. Данагөй жырау ханның кем-кетігі, кемдігі болса бетіне басып айтар дуалы ауызды абыз атаныпты. Бұхар жырау айтыпты деген өнегелі жырлары кейінгілерге де үлгі болып, аңыз боп тарады. Міне, менің заманымда менің бағыма Сүйінбай ақын кез келді. Сүйеке, кел жаныма, сенің орның – менің оң жақ тізем. Ешуақ іркілме, саңқылдат саңлағым, дауылдат, өлеңнің лапылдаған қызыл желі екенсің. Жөргегінде уыз жыр емген елімнің қадыр-қасиеті саған баса қонған екен. Жаман ұста алтынды ірітеді, жаман ақын асыл сөзді шірітеді. Мен дүрия-жауһар таптым – жырдың ақсұңқар құсы менің ақ ордама құт болып қонды. Кел, Сүйеке! – деп орнынан түрегеліп, дүйім жұрттың алдында абыройын асқақтатып, құшақтап, оң жағына əкеп қолпаштап отырғызып еді. Қайран, дəурен-ай десеңші! – Нар сөзді, бұрынғыдан қалған асыл жұрнақ бар сөзді наркескен Сүйекеңдей ақын ғана айта алады! – деп, сонда табақ тартқанда жылқының шекесін өзі ауыз тимей ақынның алдына қойып, бата сұрап еді-ау. «Наркескен!», «Қызыл жел» деген Тезек төренің бұл сөзі Алатаудың күнгей, теріскейіне, Сарыарқаға, қырғыз ағайындарына өрттей қаулап тез тарап кетті. ЕЗЕКПЕН етене жақын, сырлас болды. Ірі дауларға бірге барды, қасында жүрді. Оның арғы атасы атағы жер жарған Абылай хан. Абылайдың отыз ұлы болған. Жетісу мен Оңтүстікті билеуге Шағатай, Тоғай, Сөк, Қамбар, Қасымхан, Əділді жіберген. Əділден Нұралы, одан Тезек төре. Тезек төре Сүйінбайдан алты жас
– Ұраным менің – Қарасай, Мен – Сүйінбай! Өлеңді Қарасайлап айтамын-ай! Сəлем бере келгеннің атын алып, Неден пейілің тарылды, тақсырым-ай! Ұрыларың басымды кесіп алар, Өткізіп қанжығаға тесіп алар. Шапырашты, Дулатым қаптап келсе, Отыз үйлі төренің несі қалар?! Сөздің парқын білген, нарқын білген Тезек төре сонда əйелін, қызын жəне сынатып, уəжден ұтылғанын мойындап, түйе бастатқан бір тоғыз берген, сыйсияпатпен аттандырған. ҰМЫРЫНДА Тезек төреге тепсіне қандай ауыр сөздер айтты, қаймықпай қасқайып өрескел істерін бетіне басты. Бүкіл Жетісуді ашса алақанында, жұмса
№42 (245) 30.10.2015 жыл
Х
Ғ
е м і г ң Ә
– Бүгін түнде. Сəрсенбінің сəтінде сəскеде жаназасы оқылып шығарылады. – Онда былай болсын. Елге хабар беріңдер. Андас болыс, Сарыбай би, Жамбыл ақынға арнайы айтыңдар. Бүкіл жақсылар түгел келсін. Өз жөнжоралғысымен түнделетіп жүріп, Іленің төменгі сағасындағы өткелден өтіп, арғы бетте бір-бірімізді күтіп алысайық. Қой, жиналайық. Аттарды əзірлеңдер!.. – Медеу шырағым, сен де жүр. – Таңғы салқынмен шықсақ қалай болар екен? – Жоқ. Дəл қазір аттанамыз. П-СƏТТЕ бəрі жолға шықты. Батысты қан қызылға бояп жаздың күні де батып бара жатты. Қаладан шыққан соң жол иректеліп, жалғыз аяқ сүрлеуге айналды. Осы жерді бес саусағындай білетін Медеу алда кетіп барады. Ақын тайпалған жорғасымен оның қатарында келеді. Түн қоюланып, аспан асты, жер үстін қараңғылық тұмшалап тастаған сəтте сығалап ай туды. Көлбеген ай сəулесімен ұбап-шұбап шыққандар бір-біріне тіл қатпай суыт келеді. Жорғаның жүрісі тым жайлы еді. Тек үстіндегі Сүйінбай ақын ауық-ауық күрсіне берді. Ойды ой қуалап, санасына Тезек сұлтан туралы көрген-білгендерін есіне түсіріп, тізбелей бастады. Қандай еді, қайран Тезек төрем... Алғаш рет албырт, жас шағында Тезек төренің ауылына барғаны, оның қалай қарсы алғаны, қалай сынағаны, сондағы екеуінің айтысы қалың елге қураған орманды өрт шалғандай аңыз боп тарап еді-ау. Есігін ашуға зəре-құты қалмайтын кейбір бағлан-байлар, атпал азаматтар сескенетін Тезек төренің үйіне кіре айқай салып, өлеңін төгіптөгіп жібергенде қатарынан асып туған бекзат сұлтан сөзінің нəрін ұғып, қалай-қалай сөз сайыстырып еді. Тезек те аузымен құс тістеген ділмəр, арғы-бергіні бірден аңғаратын терең сұңғыла, төкпе ақын еді-ау.
E-mail: adilet.media@mail.ru
Ə
жұдырығында ұстаған, қаһарынан жер тітіренген оған қатты кеткен жерлері де болды. Қаны қарайып зіркілдеп, зілмен айтып небір міндерін бетіне басып, қызыл қан етіп əшкерелеп еді-ау. Артық туған асылым-ай, сонда жанына шақырып, отырғызып, сый-сияпат көрсетіп, артық істеген ісіне кешірім сұрап, қиянат қылмасқа уəде бергені – нағыз ерлік емес пе?! Жарлының ұрлап жалғызын, Шығармай қырға аш қылдың. Хан емессің қиықсың, Қалың елді айдап жеп, Теріңе зорға сыйыпсың. Ұры, қары залымның, Жаныңа бəрін жиыпсың. Жанға жауап бермейтін, Дүлей-мылқау сияқты, Қиял мінез тұйықсың. Дүниені жұтса тоймайтын, Түпсіз жатқан ұйықсың. Қадірің жоқ халыққа, Аққан судай сұйықсың. Судан да сусын қанады, Оппа балшық сықылды, Жұтқыш лай былықсың. Бұл заманда хан болдың, Елге жүріп өкімің, Өзің бір жеке заң болдың. «Айтқаным менің болсын», – деп Масаттанып паң болдың. Өнерің – ұрлық-зорлықпен, Бұқараға зор болдың. Рұқсатсыз жан кірмес – Есігің елге тар болдың. Рұқсатсыз кіргеннің Тоғыз кесіп мойнына, Одан да олжа табасың. Ақысы үшін нашардың, Тартып жүрме жазасын. Мойныңа түскен айыптан, Төрем-ау, қайтіп танасың?! Үш жүз болып құралған, Қазақ деген ел еді, Қай халықтан кем еді?!
С
ҮЙІНБАЙ мұның бəрін артындағы қалың еліне, Сұраншы, Саурық секілді қабырғалы батырларына сеніп
Е
Т
7
кіші болғандықтан «Сүйеке» деп өтті өмір бойы. Тезек төре жиырма жылдан астам Жетісу жерінде аға сұлтан болды, билік құрып тұрғанында бұл өлке жан-жақтан қатты қыспаққа ұшырады. Орыстар Қапал, Верный бекіністерін салып, қара шекпенділер қаптай бастады. Қытай да дүркін-дүркін күш көрсетіп, жымысқы əдеттерін жалғастыра түсті. Қырғыздар ұдайы дауласып, барымтадан көз аштырмады. Қоқандар қоқаңдап, Ұзынағашқа дейін отыз мың қолмен келіп ойсырай жеңіліп, есін таппай есеңгіреп кетті. Осының бəрінің бел омыртқасында, қылпылдаған ұстараның жүзінде елін дауға да, жауға да бергізбей Тезек төре даналығымен, саралығымен көш бастай білді. ПЫРАЙ десеңізші, Жетісудай жер жаннаты үшін бүкіл көршілері көзін алартып, оны қалайда уысына түсіру үшін сан түрлі əрекет жасап бағыпты-ау. Осы елдің көсемі Тезек сұлтанға Ресей патшалығы полковник шенін берсе, Қытай өкіметі 3-дəрежелі тайжы атағы мен басқа да сый-сияпаттарын аямағаны нені аңғартады? Тезек елін патша өкіметінің ашкөздене жаулап алуына қарсы болып, Қытайға көшуге дайындалып жатқанда ұсталып, алты ай абақтыға қамалғанда Сүйінбай артынан арнайы іздеп барған. Əзер кіріп, аға сұлтанмен кездесіп, тілдескен. Бүкіл Жетісудың игі жақсыларын жинап, шағымданып жүріп, патша өкіметінен аға сұлтанды алты айдан кейін абақтыдан əзер дегенде босатып алғандары қалай ұмытылсын. Содан кейін де патша тыңшылары өмірі мұның қыр соңынан қалмады, оған өз туыстарының бірлі-жарымы қосылды. Соңғы жылдары аға сұлтан құшағын кең жая алмай, күрсініспен, іштей мүжіліп, күйзеліспен жүріп еді. Қазақ-қырғыз бас қосса, «Тезек төре сөйлесін» дейтін, дауласа қалса, «Тезек сұлтан бітімін айтсын» дер еді. Енді кімді арқа тұтамыз, кімге сүйенеміз, қандай-қандай заман болады. Қадіріңді, қасиетіңді танитын, сыйлайтын Тезек төредей асыл сұңқар енді қайтып туа ма? Таң сібірлей олар жағаны сипай ағып жатқан Іле өзенінің өткел берер жайылма тұсына жетті. Астындағы пыр-пыр еткен жорғаны тебініп қалып еді, суға күмп түсіп жүріп берді. Таңсəрісімен су беті сынап түстенеді. Айдынды өзеннен жағаға шыға берер тұста қарсы бетте тұрған топтан айқай естілді. Айқай да емес, зарзапыранға толы жоқтау. Сайсүйегіңді сырқыратар қапалы да қасіретке толы асылзада ел көсемін жоқтау! «Аспандағы жарық жұлдызым едің, біржола сөндің бе?..» АМБЫЛ ғой, мынау, Жамбылжан-ау, сен де жоқтап жатырсың ба? Сүйінбай ат үстінде толқып, теңселе ауып түсе жаздады. Екі шетінен екі жігіт қаумалай сүйей берді. Жағаға шыққанша Жамбылдың даусы бүкіл алапты күңірентіп тұрды. Арғы бетке өткендер аттарынан түсе-түсе қалысып, бір-бірімен көрісіп жатыр. Жамбыл Сүйінбайды ылдым-жылдым аттан көтеріп түсіріп, қапсыра құшақтай алды. Ұстазы мен шəкірті бір-бірін құшақтаған күйі көңіл айтысты. – Өзіме тартып туған Жамбылжан-ау, сен де келдің бе? Сұңқарды сұңқар таниды, тұлпарды тұлпар таниды. Енді қазақта жауһар сөздің киесін ұғар Тезек төредей көсем қашан туады? – деп, Сүйекең суланған екі көзін қолының қырымен сүрткіштей берді. Сақал-мұрты ағарып, жаңа шығып келе жатқан күнге шағылысып, күмістене жылтырайды. Жамбыл ақын ағасының ұзынтұра бойының еңкіш тартып, көздерінің төңірегіне майда əжімдер толып кеткенін байқап, ішкі күйзелістолғанысын ұқты. – Мына Күртіде жүр едім, хабар естісімен осында жетіп, Сізді күттім... – Аттанайық, Жамбылжан! Ат қойып барайық. Асыл туған Тезек төремді біз жоқтамағанда, кім жоқтайды? Кеттік, қане! – деп Сүйекең жорғасына қайта мінді. Бұл кезде Іленің өткел болар жайылма суынан өткен қалың жұрт жан-жақтан Тезек төре ауылына қарай топ-тобымен, лек-лек кетіп бара жатты.
А
Ж
8
Демаламын десеңіз, Сарыағаштың №42 (245) «Алтынайы» Түркияның Анталиясынан кем емес 30.10.2015 жыл
ДЕНСАУЛЫҚ
Курорт «Сары-Агаш», санаторный комплекс «Алтынай» и «Алтынай Люкс» № п/п
Номера
Общая стоимость на 1-го чел. в сутки
Стоимость номера в сутки
Стоимость на 1- го чел. на 7 дней
6 000
24 000
42 000
7 500 8 500 10000 9 500 11 500
15 000 34 000 40 000 38 000 23 000 45 000 – за комнату 55 000 – за комнату
52 500 59 500 70 000 66 500 80 500
Корпус «Алтынай» Главный корпус 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1 2 3 4 5 6 7 1 2 3 4 5
4-х местный эконом класс(3 этаж) 2 х местный эконом класс (3 этаж) Полулюкс 4-х местный (3 этаж) Полулюкс 4-х местный (2 комнаты) Полулюкс 4-х местный (1 этаж) Полулюкс 2-х местный (1-2 этаж) VIP номера (72 м) №15, 16 VIP номера (80 м) № 14, 28 Детям до 5 лет Детям от 6 до 10 лет Корпус «Алтынай – Люкс»-А Полу люкс 1- местный Полу люкс 2-х местный Полу люкс 2-х мест. (семей. пары) Полу люкс 3-х местный (семейный) Люкс100, 101, 103, 104 VIP 102, 203, 204 VIP 201, 202 Корпус «Алтынай Люкс»-Б Полу люкс 1 мест. Полулюкс 2-х мест. (семейная пара) Полулюкс 3-х местный (с отд.кроватями) Полулюкс 3 х местный(семейный) Полулюкс 3-х местный
4 000 6 000
Виды предоставляемых услуг в санаторном комплексе «Алтынай»
18 000 13 500 супруги Супруга+подросток
18 000 27 000 24 000 35 000 45 000 – за комн. 55 000 – за комн. 65 000 – за комн.
126 000 94 500
17 000 24 000 24 000 33 000 34 500
119 000 84 000 84 000
17 000 12 000 12 000 Супруги+подросток 11 500
80 500
Адрес: ЮКО, Сарыагашский р-н, п. Коктерек. Тел.: +7(72537) 5 13 13 +7(7252) 57 14 31. Сот.: +7 (701) 736 73 15 Web-сайт: www.altinai.com
ТОҒЫЗ АЙ ҚОРЫТЫНДЫСЫ Жақында Еңбекші аудандық сотында 2015 жылдың 9 айында атқарылған жұмыстардың қорытындысы бойынша баспасөз мəслихаты өтті. Баспасөз мəслихатында аудандық сот төрағаcы Н.Қ.Жамашов 2015 ж ы л д ы ң е с е п т і к к ез е ң ге д е й і н атқарған жұмысы т уралы өткен жылдың осы кезеңімен салыстыра отырып, жан-жақты мағлұмат берді. Одан əрі сот төрағасы статистикалық мəліметтер келтіріп, сотта қаралған істер туралы жəне 9 айда атқарылған жұмыс туралы баяндады. -Бүгінгі таңда аудандық сотта 12 судья кызмет істейді. Алдағы уақытта судьялардың қатары 3 судьямен толықтырылуы тиіс,- деді Низамиддин Қазыбайұлы. Сонымен қатар, сот кабинеті арқылы түсіп отырған арызшағымдардың артып отырғандығын айта кетті. Сот төрағасы іс-шара барысында соттың өндірісіндегі істерді сапалы, əрі жедел қарауды қамтамасыз ету, сот ісін жүргізуде жаңа инновациялық технологияларды кеңінен қолдану, бұқаралық ақпарат құралдарымен өзара байланысты нығайту мəселелері төңірегінде айтып өтіп, жиын соңында БАҚ өкілдерінің қойған сұрақтарына толыққанды жауап берді . Ақжібек МУСТАФИНА. Ұлттық рух – ұлттың асыл қасиеті. Б.МОМЫШҰЛЫ
¦ÄIËÅÒ ҰЛТТЫҚ АПТАЛЫҚ
E-mail: adilet.media@mail.ru
НАЦИОНАЛЬНЫЙ ЕЖЕНЕДЕЛЬНИК / NATIONAL WEEKLY / ULUSAL HAFTALIK / اﻟوطﻧﯾﺔ اﻷﺳﺑوﻋﻲ
Меншік иесі: «Тасс-Media» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі
Платные медицинские услуги: Фитнес центр, закрытый бассейн, сауна, хаммам, финская, турецкая парная, тренажерная комната, циркулярный душ, восходящий душ, душ Шарко, грязелечение, СПА, джакузи, массажное кресло и.т.д. Диагностика: Инструментальные методы обследования -УЗИ внутренних органов, эндоскопия, электрокардиограмма. Консультации врачей: невропатолог, уролог, гинеколог, терапевт, мануальный терапевт Иглорефлексотерапия, Медикаментозное лечение неврологических, кардиологических, урологических. Дополнительные платные процедуры: пантовые ванны, селеновые ванны, скипидарные ванны, пихтовые ванны, кедровые бочки, аппаратное кишечное орошение (гидроколонотерпия), иглотерапия, массаж (общий и точечный). Примечание: В стоимость путевки входит 4-х разовое питание, медицинское обслуживание, услуга транссфера с Шымкента до санатория. В номерах имеется холодильник, кондиционер, плазменный телевизор, душевая с водонагревателем и горячая вода.
ЕСКЕ АЛУ болды. Халқын қалтықсыз сүйіп, ата-бабаларының ел билеудегі
жүретін. Тіпті сексен жылдық мерейтойында орден, медальдарын
адамдарға көмектесу үшін келген жан еді. Хабарласқан
дəстүрін жалғастырып, олардың халыққа қызмет етудегі
тағып шығуға қарсы болды. Жарқырап көзге түскенді ұнатпайтын.
адамның барлығы да өз мұңы мен сырын айтып, «жайың
аманатына адал болды. Облыстағы басшы қызметке ұсынылған
Ол бұл өмірге жеке жағдайын жинастырып қойып, тек
қалай?» деп сұрауды ойына да алмайтын. Неге екенін қайдам, сырт адамға
төрт құбыласы түгел жандай көрінетін.
Жастайынан облыстық деңгейдегі басшылық қызметте болғандықтан, бүкіл өмірі халықтың көз алдында өтті.
Өмірінің соңғы жылдарында біз көбірек араластық. Əңгімесі өте
кадрларды таңдауда асқан біліктілік танытып, кадрлық саясатты
қызық, өз басынан өткені бар, өмірде көргені бар, барлығы да
дұрыс шешкені, кадр іріктеудің қатал принциптерін сақтап,
халыққа қызмет еткен ағалары туралы болатын. Сол
басшылық қызметке тек білімді, өзіндік көзқарасы бар, отан сүйгіш,
былайғы қарапайым халық көп біле бермейтін қасиеттерін
кісілердің
жұртпен жұмыс істеуге икемді, тапсырылған жұмысты дұрыс
ризашылықпен айтып отырушы еді. Соңғы жылдары «Отырар»,
ұйымдастыра алатын қабілетті жандарды анықтауда апамыз
«Айғақ» сияқты облыс жұртшылығына кеңірек таралатын
Соған үйренгендіктен бе, кім білсін, қатар жүрген
Дүйсенкүл Бопықызы дұрыс таңдау жасай білді. Бұл кісінің сынынан
телеарналар, апамыздан сұхбат алып, оны облыс жұртшылығына
əріптестері болсын, құрбы-құрдас, дос-жаран, тіпті жақын
өткен кісілер кейінен ел сенімін ақтап, өз орындарына нағыз
таратып тұрғаны бəрімізге аян. Сол сұхбаттарында қазіргі қоғамда
көмек күтті. Ал ол
лайықты адамдар екендігін танытты. Апамыздың басшылығымен
болып жатқан оқиғаларға өте сауатты талдау жасай келіп, əсіресе
адамдарды жақсы көріп, қолдан келген көмегін аямады.
Үкаш ата, Баба түкті шашты Əзіз, Арыстанбаб, Түркістандағы Ахмет
жастарға қаратып айтатын ойлары үлкен-кішіні бірдей. Еңбекке
туыстары, жалпы жұрт ол кісіден
араласқан кезде елге жасаған қызметімен сол ортаның əрі бола
Осылай жүріп өз мəселесі өз жағдайы біртіндеп екінші кезекке
білсе, зейнетке шыққан соң да əдемі қартайып, елдің жақсысы мен
ауысып, кейін мүлдем ұмытылып та кететін.
жайсаңына арналып жайылған ақ дастархандардың сəні болып, ақ
Балалық шағы ашаршылықпен басталып, соғысқа «ұрланды». Тым ерте есейді. Əкеден он екі жасында жетім қалды. Өмір өз тезіне аямай салды. Жастардың басын қосып, еңбекке жұмылдыру үшін нешеме жиналыстар жасап, ауыл-ауылды жаяу аралап, жүк пойыздарына мініп, қажетті жерге келгенде машинист тепловоз жүрісін бəсеңдетіп, одан секіріп түсіп, кездессе арбаға мініп, кездеспесе жаяу небір науқанды жұмыстарға басшылық жасап, жалынды жастарды соңына ерте білгенін білетін адамдардың көзі біртіндеп азайып бара жатыр. Арыс қаласының мəдени, кейіннен олардың көпшілігі басшы қызметтерде болып, ел ағалары атанды, екеуі Социалистік еңбек ері атанды. Ол халқының адал қызметшісі болды. Осы жолды адал жүріп өтті. Айналасындағыларға шарапаты мен шапағаты молынан тиді. Түрлі жағдайларды үлкен адамгершілікпен шеше білді. Елге сыйлы
Яссауи сияқты оңтүстігіміздің шежірелі жəдігерлері есепке алынып,
Жауапты хатшы Мұрат СЕРІКБАЙҰЛЫ Журналистік зерттеу бөлімінің меңгерушісі Алмас АҚЫЛБЕК
Тілші Ақжібек МҰСТАФИНА
Тілшілер қосынының жетекшісі Мұратбек ТОҚТАҒАЗИН Меншікті тілшілер: Доқтырхан ТҰРЛЫБЕК (Алматы қаласы) Видео-фотооператор Руслан НАСИРОВ Серік ЖАУЫНБЕКҰЛЫ
кісі ешуақытта
атақмансапқа алданбады, мастанбады, ондай жерден көбіне бойын
берілгендігі өз алдына бір əңгіме. Тағы бір үлкен мақтанышпен
аулақ ұстады. «Күзбен қыстың суық күндері маған ауыр тиеді. Жас
айтатын жағдай Дүйсенкүл Бопықызының еліміздің құты болған
кезден бастап жинап
қасиетті тайқазанды қайтарудағы ерен еңбегі. Қаншама қатынас
жарықтық. Былтырғы жылдың сары ала күзінде келместің кемесіне
алған барлық ауруым қозады» деуші еді,
қағаздар, құжаттар толтырып, тайқазанның елге оралуының алғы
мінген апамыздан айырылғалы да, міне, бір жыл. Қаралы жиынға
шарттарын жасағанын кейінгі ұрпақтың білгені дұрыс. Ол кісі өте
бүкіл зиялы қауым түгел жиылды. Еліміздің түкпір-түкпірінен келген
шешен, жады мықты, орысша-қазақша адамның құлақ құрышын
хаттарда есеп жоқ.
қандыра сөйлейтін жан болғанын еске салғым келеді. Міне, жылға жуықтады, осы бір аяулы адам туралы өткен шақпен сөйлеп жүрміз. Облысымыздың аудан орталықтары мен
Дүйсенкүл апамыз мағналы да мазмұнды өмір сүрді. Жүріп өткен жолы қай - қайысымызға да үлгі боларлықтай. Елге жасаған сауапты істері мен алған алғыстары мол еді. Оралхан ҚОЖАМЖАР
Шымкент қаласында ол кісінің іздері сайрап жатыр. Дүйсенкүл Бопықызының тікелей басшылық еткен мəдениет,
барлығы қазіргі аға буын ардагерлеріміздің, олардың ізін басып келе жатқан ағаларымыз бен апаларымыздың есінде. Бір жерге шақырған уақыттан өмірі кешігіп барған емес. Өзіне өте қатал болды. Нағыз интеллигент, барлық уақытта бір киім үлгісінде
Республикалық «Əділет» ұлттық апталық газеті алқа кеңесінің төрағасы Нағашыбек ҚАПАЛБЕКҰЛЫ Гүлмира МƏНШƏРІПОВА (Астана қаласы)
Дүйсекең» атанып, үлкен беделге ие болды. Ол
түрлі кешенді жөндеулерден өткізіліп, халық игілігіне пайдалануға
кітапқа жүк боларын облыс жұртшылығы түгел біледі. Ол істің
3.02.1936 туылған Дихан Мейірбековтың 23.08.2015 жылы қайтыс болуына байланысты нотариус А.С Кемелова Шымкент қаласы, Ильяев көшесі 17- а мекен-жай бойынша барлық мұрагерлерді шақырады.
Бас редактор Захардин ҚЫСТАУБАЙҰЛЫ
батасын беріп жүрді. Облыс ардагерлерінің ортасында «біздің
денсаулық, білім саласында жасаған істерінің өзі бірнеше томдық
Мұрагерлік ашылды
Газет 2010 жылғы 5 мамырдан шыға бастады
web: www.adiletgazeti.kz
Санаторный комплекс «Алтынай» предоставляет на основании Государственной лицензии Серии ЛП № 00052DX следующие услуги: Рекомендуем пройти полный курс лечения от 7 до 14 дней. Это залог вашего здоровья. Бесплатные услуги входящие в стоимость путевки: 1. Орошение кишечника минеральной водой; 2. Гинекологическое орошение минеральной водой; 3. Промывание желудка минеральной водой; 4. Дуоденальное зондирование (желчь) минеральной водой; 5. Минеральная ванна, душ минеральной водой; 6. Лечебные бассейны с гидромассажем; 7. Парафино-озокеритолечение; 8. Очистительные клизмы минеральной водой; 9. Слепое зондирование (дюбаж) минеральной водой; 10. Физиолечение (УВЧ, ингаляция травами и маслами, электрофорез, дарценвал, УФО). 11 Фито чай и.т.д. 12. Урология
Директор Асыл ЖАПАНОВ Қаржы жəне келісім-шарт бөлімінің меңгерушісі Қайыржан СЕМБАЕВ
Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің ректораты мен ұжымы белгілі журналист, Қазақстанның Бас редакторлар клубының президенті, "Жетінші арна" телеарнасы директорлар Кеңесінің төрайымы Бибігүл Жексенбайға əкесі Нұрғали Екібайұлының қайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып көңіл айтады.
Мекен-жайымыз: ҚР Астана қаласы, А. Иманов көшесі, 41/127. Шымкент қаласы, Қазыбек би көшесі, 84Б-үй. Байланыс үшін тел./факс: 8 (7252) 55-85-84 Ұялы: 8-777-557-08-52 E-mail: adilet.media@mail.ru
Техникалық директор Константин МАРКОВ
Апталық Шымкент қаласы, "ERNUR" ЖШС-нің (Т.Əлімқұлов көшесі, 22-үй) баспаханасында басылады
Газет Қазақстан Республикасы Мəдениет жəне ақпарат министрлігінде есепке алынып, 27.12.2013 жылы №14077-Г куəлігі берілген. Құрылтайшысы өзгеруіне байланысты қайта тіркелген басылым 2014 жылдың 1 қаңтарынан бастап «Əділет» ұлттық апталығы болып шығып келеді. Айына төрт рет жарық көреді. Таралымы - 15 000 дана. Тапсырыс - 2792 Кезекші редактор Алмас АҚЫЛБЕК