Ұлттық рух – ұлттың асыл қасиеті. Б.МОМЫШҰЛЫ
¦ÄIËÅÒ Газет 2010 жылғы 5 мамырдан шыға бастады
web: www.adiletgazeti.kz
№47 (250) = 4 желтоқсан = Жұма = 2015 жыл
ҰЛТТЫҚ АПТАЛЫҚ E-mail: adilet.media@mail.ru
НАЦИОНАЛЬНЫЙ ЕЖЕНЕДЕЛЬНИК / NATIONAL WEEKLY / ULUSAL HAFTALIK / اﻟوطﻧﯾﺔ اﻷﺳﺑوﻋﻲ
Айтыс өнері ЮНЕСКО тізіміне енгізілді
Қазақстан Республикасының Президентi – Елбасы Н.Ə.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы Қымбатты қазақстандықтар! Құрметті Парламент депутаттары мен Үкімет мүшелері! Ханымдар мен мырзалар! Санаулы күндерден кейін біз азаттық туын желбіретіп, Тəуелсіз мемлекет атанғанымыздың 25 жылдығына аяқ басамыз. Бұл – тəуелсіздікті нығайту жолындағы өлшеусіз еңбегіміздің ширек ғасырлық белесін қорытындылайтын мерейлі сəт. Тəуелсіздікті баянды ету оған қол жеткізуден де қиын. Мемлекеттігіміздің тұғырын мызғымастай нығайта түсу үшін бізге əлі талай өткелі күрделі, өкпегі көп бұралаң жолдардан өтуге тура келеді. Заманның беталысын өздеріңіз көріп отырсыздар. Аса күрделі, қиын кезеңге аяқ бастық. Жаңа қатерлері мен тың мүмкіндіктері қатар өрбіген жаһандық ахуал біздің көз алдымызда өзгеруде. Алпауыт елдердің текетіресі мен өзара санкциялар алмасу дүниені тұйыққа қарай бастауда. Біздің басты экспорттық өнімдеріміздің дүниежүзілік нарықтағы бағасы еселеп құлдырады. Бүгінгі ахуал – біздің жетістіктерімізді сынға салып, елдігімізді шыңдай түсетін уақыт тезі. Жауапты сəтте бірлігімізді сақтап, еліміздің игілігі үшін аянбай тер төгуіміз керек. Біріміз – бəріміз үшін, бəріміз – біріміз үшін деген қағиданы ұстанып, еңбек етуге тиіспіз. Сəт сайын құбылған аласапыран заманға сай амал болуы керек. Ең жақсы жоспар – уақыт талабына бейімделе алатын жоспар. Біз де заманның беталысына қарай межелерімізді белгілеп, жоспарларымызды жөндеп отырамыз. Біздің мақсатымыз – елі бақытты, жері гүлденген қасиетті Отанымыз Қазақстанды «Мəңгілік Ел» ету! Əлемдегі ең дамыған 30 мемлекеттің қатарына қосылып, бай да қуатты елдермен иық түйістіру. Біз бұл мақсатымызға міндетті түрде жетеміз. Мен бүгін жаңа қатерлері мен тың мүмкіндіктері қатар өрбіген жаңа жаһандық нақты ахуалда дамудың басты бағыттарын айқындайтын Қазақстан халқына Жолдауымды жария етпекпін. Қымбатты қазақстандықтар! Құрметті Парламент депутаттары, Үкімет мүшелері! Ханымдар мен мырзалар! Бірнеше күннен кейін тарих ел Тəуелсіздігінің 25 жылдығының есебін бастайды. Небəрі ширек ғасырда Қазақстан жаһандық шаруашылық байланыстарға қосылған егемен ұлттық экономика жəне ұлттардың əлемдік отбасының толыққанды қатысушысына айналған мемлекет ретінде қалыптасты. Біз бəріміз бірге көптеген сынақтарға төтеп бердік, шынықтық жəне нығайдық. Біз өзіміздің бүкіл тарихымызда көз көрмеген табысты экономикалық даму қарқынына қол жеткіздік. Біздің халқымыз бұған дейін ешқашан бүгінгідей жақсы өмір сүрген емес. Біз көп нəрселерге қол жеткіздік. Қазір əлем шапшаң қарқынмен өзгеруде. Басқаша дəуір туып келеді. Біздің көз алдымызда өзгеше мүмкіндіктері мен тəуекелдері бар жаңа жаһандық нақты ахуал пайда болуда. Бүгінде Қазақстан экономикасына əлемдік рыноктардағы құлдырау туындатқан бірқатар сыртқы факторлар теріс əсерін тигізуде. Жаһан-
ҚАЗАҚСТАН ЖАҢА ЖАҺАНДЫҚ НАҚТЫ АХУАЛДА: ӨСУ, РЕФОРМАЛАР, ДАМУ
дық дағдарыстардың шығу төркіні біздерге байланысты емес. Жаһандық дағдарыстар ықпалынан ешкім де сақтанып қала алмайды.
І. Жаңа жаһандық нақты ахуалдың сын-қатерлері Бүгінде бізге де əлем дамуының бүкіл сын-қатерлерін көре білудің маңызы зор. Біріншіден, қазіргі жаһандық дағдарыс жаппай қамту сипатына ие. Іс жүзінде барлық əлемдік рыноктар – қаржы, көмірсутегі, металдар, азық-түлік жəне басқа да рыноктар тұрақсыз. Біздің экспорттық өнімдерімізге сұраныстың төмендеуінің негізгі себебі де осында. Екіншіден, əлемнің барлық экономикаларында да экономикалық өсімнің баяулауы байқалуда. Бүгінде жаһандық ІЖӨ өсімінің үнемі төмендеуі жөніндегі болжамдар ешкімді де таңқалдырмайды. 2011 жылдың күзінен бастап Халықаралық валюта қоры оларды 5-тен 3 пайызға дейін төмендете отырып, болжамдық көрсеткіштерді 6 рет қайта қарады. Жəне, шамасы, бұл да шек емес сияқты. Үшіншіден, бүгінде мұнайдан түсетін супертабыстар жоқ. Төртіншіден, жаһандық экономика саяси факторлардың қысымын сезінуде. Əлем тұрақсыз бола түсті. Жетекші державалар бір-біріне қарсы санкциялар енгізді. Олардың арасындағы сенім күрт төмендеп кетті. Таяу жəне Орта Шығыс, Солтүстік жəне Орталық Африка өңіріндегі тұрақсыздық пен дау-жанжалдар кең ауқымды босқындар ағынына апарып соқтырды. Əрбір күн террорлық актілер мен ондаған адамдардың қаза тапқандары туралы хабарлар жеткізуде. Бүгінде халықаралық терроризм əлемге елеулі қатер төндіріп тұр. Бұл тəуелсіз мемлекеттердің ішкі істеріне сыртқы күштердің араласуы жолымен мемлекеттіліктің күйреуінің нəтижесі. Əлемнің дамуы күштердің əлемдік жəне өңірлік орталықтарының арасындағы қатаң бəсекелестік аясында жүретін болады. Жаңа жаһандық өмір шындығының сын-қатерлеріне біз өзіміздің нақты мүмкіндіктеріміз негізіндегі біртұтас ісқимыл стратегиясын қарсы қоюымыз керек. ІІ. Қазақстанның дағдарысқа қарсы мүмкіндіктері Жаһандық дағдарыс – ол тек қауіп қана емес, сонымен бірге жаңа мүмкіндіктер. Əлемдік ауқымдағы көптеген компаниялар дамудың дағдарыстық кезеңінде сəтті компанияларға айналды. Іс жүзінде соңғы жарты жүзжылдықта табысқа қол жеткізген елдердің бəрі тура мағынасында нөлден бастаған болатын. Біздің Қазақстанның өзі де дағдарыс дəуірінде өмірге келді. Алғашқы онжылдықта – Тəуелсіздіктің қалыптасуының ең қиын кезеңінде – біз негізінен «мұнайсыз» өмір сүрдік. Тəуел-
сіз Қазақстан əр кезде де сыртқы экономикалық стихияларға кереғар дамып отырды. Біз Тəуелсіздігімізді жариялаған өткен ғасырдың 90-шы жылдарының бірінші жартысы біз үшін қолайлы бола алды ма? Ол уақыттары өндіріс тоқтап, адамдар жұмыссыз жəне өмір сүруге қажетті қаржысыз қалды. Біз лайықты түрде, əрбір қадам сайын ол дағдарысты еңсере білдік. Біздің еліміз өзгерістердің алғашқы нəтижелерін енді ғана сезіне бастаған сəтте 1997-1998 жылдардағы ОңтүстікШығыс Азиядағы қаржы дағдарысы келіп жетті. Сол уақыттары қабылданған стратегиялық шешімдер мен іс-қимылдар маңызды оң сипатты мəнге ие болды. Ол кең ауқымды жекешелендіру мен біздің экономикамызға көптеген трансұлттық компаниялардың келуі. Сол кезеңде біз жаңа елордамыз – Астананың құрылысын қолға алдық, Каспий құбырлы өткізгіш консорциумы жұмыс істей бастады, «Қазақстан-2030» Стратегиясы бастау алды. 2007-2009 жылдардағы дүниежүзілік қаржы дағдарысы туындаған кезде Ұлттық қор құру туралы шешімнің маңыздылығы мейлінше айқын бола түсті. 20 миллиард доллардай – Қазақстан ІЖӨ-сінің 14 пайызы – жұмыспен қамтуды қолдауға, жолдарды жөндеуге жəне салуға, қалалар
мен ауылдарды көріктендіруге бөлінді. Банк секторы, шаруа қожалықтары, шағын жəне орта бизнес көмекке қол жеткізді. Арам ниетті құрылыс салушыларға алданған мыңдаған үлестік құрылысқа қатысушылар мемлекеттің ізгілікті ерікжігерінің арқасында жаңа тұрғын үйлер алып шықты. Біз дағдарысқа қарсы екі жоспарды əзірлеп, дəйектілікпен жүзеге асырдық. Бұл біздің экономикалық қиындықтарды еңсерудегі зор да табысты тəжірибеміз. Қазіргі жаһандық дағдарыс біздің басымызға күтпеген жерден келіп түскен жоқ. Мен жаңа толқынның қайткенде де келіп соғатынын талай рет айтқанмын. Бұл жолы Қазақстан дағдарысқа қарсы алдын алу стратегиясын алғаш рет қолданып отыр. Біріншіден, біз қазірдің өзінде индустриялық-инновациялық дамудың екінші бесжылдығын бастадық, яғни шикізат ресурстарына ғана қарап қалмайтын экономика құрудамыз. Екіншіден, біз «Нұрлы Жол» Мемлекеттік инфрақұрылымдық даму бағдарламасын қабылдадық. Дағдарысқа қарсы шаралардың маңызды аспектісі ұлттық валютамыз теңгенің еркін бағамға көшуіне байланысты болды. Үшіншіден, біз «5 институттық рефор-
маны жүзеге асыру бойынша 100 нақты қадам» Ұлт жоспарын жүзеге асырудамыз. Парламент Ұлт жоспарын заңнамалық қамтамасыз ету үшін жұмыс істеуде. Олар 80-нен астам заң. Олар біз жоспарлағандай, 2016 жылдың 1 қаңтарынан жұмыс істей бастайды. Шағын жəне орта кəсіпкерлік үшін əкімшілік кедергілер жойылуда, мемлекеттік басқару, білім беру мен денсаулық сақтау жетілдірілуде. Осы шаралардың бəрі де мемлекетке, қоғамға біздің экономикамызға қосымша төзімділік береді. Төртіншіден, біз қажетті мемлекеттік қор мен алтын-валюта резервін жинақтадық. Бесіншіден, менің тапсырмам бойынша, бұған дейін мен айтқандай, мұнай бағасы баррельіне 30-ға дейін жəне 20 долларға дейін төмендеген жағдайларға ойластырылған іс-қимылдар нұсқасы əзірленді. Алтыншыдан, Қазақстанда инновациялық индустрияландыру шеңберінде құрылған экономиканың жаңа секторлары экономикалық өсімнің драйверлеріне айналуда. Көптеген өңдеуші салалар өсім көрсетіп отыр. Бес жылда өңдеу өнеркəсібі 1,3 есе, химия өнеркəсібі мен құрылыс материалдары өндірісі 1,7 есе өсті. Машина жасау өнімдерін шығару 2,2 есе,
экспорт 3 есе артты. 800-ден астам индустриялық жобалар жүзеге асырылды. Биылғы жылы металлургия өнеркəсібі бірден 15 пайызға, химия өнеркəсібі 3,2 пайызға ұлғайды. Минералды өнімдер өндірісі 3,2 пайызға, киім-кешек 4 пайызға өсті. Дүниежүзілік банк пен Азия даму банкі Қазақстан үшін 2016 жылға жоғары экономикалық өсу қарқынын болжап отыр. Жетіншіден, қазақстандықтардың экономикалық мінез-құлықтары өзгеруде. Еңбек өнімділігінің 60 пайыздан астамға артқаны байқалып отыр. * * * Біздің халқымыз ешқашан бүгінгідей бақуатты тұрмыс кешіп көрген жоқ. Тəуелсіздік алғаннан бері 1300-ден астам денсаулық сақтау нысаны мен 1700-ден астам білім беру ошағын салдық. Олардың барлығын ең соңғы үлгідегі құралдармен жабдықтадық. Аса күрделі операцияларды өз елімізде, өз дəрігерлеріміз жасайтын жағдайға жеттік. Жалпы халықтың тұрмысының, денсаулығының түзелуі, санының өсуінің нəтижесінде қазақстандықтардың орташа өмір ұзақтығы 72 жасқа жуықтады. Мемлекет қандай жағдайда да əлеуметтік міндеттемелерін шашау шығармай орындап келеді. Тарихымызды түгендеп, мəдениетімізді өркендетуге қол жеткіздік. Жаңа жылдан бюджет қызметкерлерінің жалақысы, əлеуметтік жəрдемақылар мен шəкіртақы орташа алғанда 30 пайызға дейін көбейеді. Осының барлығы халықтың болашаққа сеніммен қарап, алаңсыз өмір сүруіне толық негіз болады.
Құрметті қазақстандықтар! Осыдан екі жыл бұрын мен «Қазақстан2050» Стратегиясын жарияладым. Осы уақыттың өзінде-ақ біз оны жүзеге асыруда, тіпті, жаһандық дағдарыстың теріс ықпалына қарамастан, орасан зор нəтижелерге қол жеткіздік. Біріншіден, Давос экономикалық форумының Жаһандық бəсекеге қабілеттілік индексі көрсеткіші бойынша Қазақстан əлемде 42-ші орынға ие болды. Екіншіден, бизнес үшін барынша қолайлы жағдайлар жасайтын елдердің əлемдік рейтингінде Қазақстан 41-ші позицияны иеленді. Үшіншіден, бүгін, 30 қарашада Қазақстан Дүниежүзілік сауда ұйымының заңды түрдегі толыққанды мүшесі болды. Ол туралы ДСҰ-ның Бас кеңесінің отырысында ресми түрде хабарланатын болады. Бұл оқиға тəуелсіз Қазақстанның тарихындағы маңызды кезең болып табылады. Ол біздің еліміздің толыққанды саудаэкономикалық əріптес ретінде мойындалуын айғақтайды. Қазақстанның ДСҰ-ға өтуі біздің экспорттаушыларымыз үшін де, экономикамыздың шешуші секторларына келетін шетелдік инвесторлар үшін де жаңа мүмкіндіктер ашады. 2-бетте
Самат САПАРБАЕВ, Ордабасы ауданының әкімі:
Ауданда 32375 гектар суармалы жер игерілді
БАСЫМ БАҒЫТТАР САРАЛАНДЫ Күні кеше ғана Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев Астана төрінен жылдағы дəстүр бойынша халыққа арнаған жолдауын жария етіп еді. Бұл жолғы жолдау «Қазақтан жаңа жаһандық нақты ахуалда: өсу, реформалар, даму» деп аталады. Бұның себебі түсінікті, əрине. Өйткені əлемдік дағдарыс Қазақстанға да келіп жетті. Н.Назарбаев дағдарыс қыспағында біржола қалып қоймаудың жолдарын ұсынып отыр. Кеше, 3 желтоқсан күні облыстық əкімшіліктің Үлкен мəжілістер залында Президентіміздің жаңа жолдауына орай ОҚО əкімі Бейбіт Атамқұловтың облыс активімен кездесуі өтті. Кездесуге облыстық мəслихат депутаттары, əкімшілік жəне аумақтық органдар басшылары, облыстық басқарма басшылары, қала, аудан əкімдері, ардагер-
лер, облыстың зиялы қауым өкілдері, саяси партиялардың жетекшілері, үкіметтік емес жəне қоғамдық ұйымдар жетекшілері, діни конфессия басшылары, этно мəдени орталықтардың төрағалары т.б. қатысты. Облыс əкімі Б.Атамқұлов Жолдаудың басым бағыттарын атап көрсетіп, атқарылатын жұмыстарды саралады. Жолдау бойынша облыстық мəслихаттың хатшысы Қ.Ержан, «Қазақстан» РТРК АҚ Оңтүстік Қазақстан облыстық филиалының директоры У.Қыдыр, облыстық славян этномəдени қоғамдық бірлестігінің мүшесі А.Шолгина, облыстық кəсіпкерлік мектебінің директоры Б.Дүйсебеков пікірлерін ортаға салды. Кездесуді облыс əкімі Б.Атамқұлов қорытындылады.
– Самат Айдарханұлы, тəуелсіз еліміз үшін биылғы жыл ерекше болды. Қазақ хандығының 550 жылдығы, Ұлы Жеңіске – 70 жыл, Қазақстан халқы ассамблеясының 20 жылдығы кең көлемде аталып өтті. Бұл республикалық іс-шараға Ордабасы ауданы да лайықты үлес қосты деп ойлаймыз. Осыған орай, аудан көлемінде атқарылып жатқан жұмыстарға тоқталып өтсеңіз. – Рас, биылғы жылдың тарихи маңызы ерекше. Аталған мерейтойларды өткізу жөніндегі іс-шаралар жоспарын біз жылдың басында бекітіп, тиісті деңгейде атап өтуге күш салдық. Қазақ хандығының 550 жылдығына орай, өткен күннен сыр шертетін деректі мақалалардың тұрақты жариялануы қамтамасыз етілді. «Жырласа, жастар жырласын» жыр мүшəйрасы, кітапсүйер қауым арасында «Тарих. Тағылым. Тəуелсіздік» тақырыбында оқырмандар конференциясы ұйымдастырылып, білім беру мекемелерінде «Ұлылыққа ұлы құрмет» руханият сабақтары өтті. Сонымен қатар патриоттық əндер байқауы, тарихи-танымдық кештер өткізу, жастар арасында сайыстар, спорттық жарыстар осы мерейтоймен байланыстырылып ұйымдастырылды. Ата Заңымыздың 20 жылдығы құрметіне де аудан көлемінде бірқатар шаралар өткізілді.
3-бетте
Оқырманмен бірге – ширек ғасыр 1988 жылға дейін қазақ тілінде жарық көретін кешкі қалалық газет сол кездегі астанамыз Алматының өзінде болмаған. «Вечерняя Алма-Ата» газеті ғана шығатын. Қазақтың зиялы қауымы шоғырланған қалада қазақ тілінде жарық көретін газеттің болмауы намысқа тиетін жағдай еді. Осы жайтты зиялы қауым қалалық партия комитетінің І хатшысы З.Нұрқаділовтің алдына мəселе етіп қойды. Нəтижесінде ақпарат айдынында
«Алматы ақшамы» атты жаңа басылым пайда болды. Осындай игі істің дүмпуі облыстарға да жетті. Шымкент қаласында «Шымкент келбеті» жəне «Панорама Шымкента» деген қос басылым оқырмандармен қауышты. Бүгін ширек ғасырлық мерейтойын атап отырған қос басылымның директоры – бас редакторы Айгүл Қапбарованы əңгімеге тартқан едік.
5-бетте
ТҮРКІСОЙ елдері 2016 жылды Жүсіп Баласағұн жылы деп жариялады
¦ÄIËÅÒ
АҚОРДА
Қазақстанда жасалған əр бұйым сапалы, ыңғайлы, əдемі жəне арзан болуы керек
№47 (250) 4.12.2015 жыл
2
Қазақстан Республикасының Президентi – Елбасы Н.Ə.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы
ҚАЗАҚСТАН ЖАҢА ЖАҺАНДЫҚ НАҚТЫ АХУАЛДА: ӨСУ, РЕФОРМАЛАР, ДАМУ
(Соңы. Басы 1-бетте).
ІІІ. Біздің дағдарысқа қарсы басты стратагемамыз Бүгінде көптеген жайттар Ұлы Қазақстан жолы мен Мəңгілік Ел идеясын бастап отырған өзімізге байланысты. Біздің ұзақ мерзімді, орта мерзімді жəне таяу болашаққа арналған іс-қимыл стратегияларымыз бар. Қазір жəне кез келген басқа уақытта біздің дағдарысқа қарсы басты стратагемамыз үш қарапайым, бірақ маңызды – өсім, реформалар, даму ұғымдарымен үндес. Біріншісі – өсім. Əңгіме ең алдымен, экономикалық өсім туралы болып отыр. Ағымдағы міндеттерге қатысты алғанда бізге Қазақстанның əлемнің неғұрлым дамыған отыздығына енуін қамтамасыз ететін экономикалық өсім қарқынын қалпына келтіру қажет. Біз жеке бастамаларды дамыта отырып, өсімнің жаңа ішкі көздерін ашуға тиіспіз. Екінші – реформалар. Олар экономиканың, қоғам мен мемлекеттің тұрақтылығын қамтамасыз етеді. Қазір біз «100 нақты қадам» Ұлт жоспарын жүзеге асырып жатырмыз. Олар өз ауқымы жағынан біз 90-шы жылдары жүргізген реформалар ауқымына сəйкес. Бізге мемлекеттік жəне корпоративтік менеджментті, қаржы жəне фискалдық секторларды неғұрлым тереңірек реформалау мейлінше қажет. Үшінші – даму. ХХІ ғасырда қоғамның барлық салаларын үздіксіз жаңғырту дамудың басты факторына айналып отыр. Біз Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамы, жоғары əлеуметтік жауапкершілік, халықтың неғұрлым əлсіз буындарына атаулы көмек қағидаттарында бүкіл мемлекеттік, қоғамдық жəне жеке институттарды кең ауқымды жаңғырту бойынша жұмыстар жүргізудеміз. IV. Дағдарысқа қарсы жəне құрылымдық жаңарулардың бес бағыты Таяу уақыттарда бізге келесі бес бағыт бойынша дағдарысқа қарсы жəне құрылымдық кешенді жаңаруларды жүзеге асыру қажет. БІРІНШІ. Қаржы секторын тұрақтандыру Біздің маңызды міндетіміз – қаржы жүйесін жылдам тұрақтандыру, оны жаңа жаһандық нақты ахуалға сəйкестендіру. Біріншіден, қаржы секторының теңгенің еркін бағамы жағдайында тиімді жұмыс істеуін қамтамасыз ету. Мұндағы қағидатты сəт сол, Ұлттық валютаның бағамына Ұлттық қор қаржылары есебінен шексіз қолдау көрсету тəжірибесіне қайта оралу болмайды. Ұлттық банк банк секторының барлық субъектілеріне жұмыс істемейтін несиелер бойынша стресс-тестілеу жүргізуі қажет. Оның нəтижелері бойынша оларды мойындау жəне есептен шығару жөнінде шаралар қабылдау керек. Капиталдандыру проблемаларын шеше алмаған банктер қаржы жүйесінен «кетуі» тиіс. Қазақстандық банктер барлық халықаралық стандарттарға, соның ішінде, Базель комитеті мен Халықаралық валюта қорының стандарттарына сəйкес келуі қажет. «Долларсыздандыру» құралдарын кеңейту арқылы ұлттық валютаға деген сенімді нығайтуға қол жеткізудің маңызы зор. Екіншіден, инфляциялық таргеттеу шеңберінде Ұлттық банк орта мерзімді болашақта инфляция деңгейін 4 пайызға дейін төмендетуі керек. Ол үшін пайыздық мөлшерлемелерді икемді өзгерту тетігі толыққанды пайдаланылуы тиіс. Үшіншіден, Ұлттық банктегі институттық кемшіліктерді жою қажет. Біртұтас Зейнетақы қорын, Проблемалы несиелер қорын жəне басқа да қаржы институттарын оның бақылауынан шығару керек. Төртіншіден, 2016 жылы зейнетақы активтері жеке қазақстандық немесе шетелдік компаниялардың басқаруына берілуі тиіс. Зейнетақы жиналымдарының табыстылығын арттыру мақсатында зейнетақы қаржыларын инвестициялауға көзқарастарды қайта қараған жөн. Зейнетақы қорына көзқарас пен басқару да Ұлттық қорға көзқарас пен басқару сияқты болуы керек. Ұлттық банк қоғам мен қаржы мекемелеріне өз қызметінің мəселелері бойынша үнемі тиянақты ақпарат беріп тұруы тиіс. Қаржы секторына қатысушылардың бəрімен қалыпты жұмыс бабындағы үнқатысуды жолға қоюдың маңызы зор. Осы аталған барлық кезек күттірмес шараларды қабылдағаннан кейін ғана экономиканы ынталандыруға, соның ішінде монетарлық тəсілдермен ынталандыруға кірісуге болады. Мен жаңа басшылықтың Ұлттық банкті сауатты басқаратынына сенемін. Біздің бəріміздің де ұлттық валютамыз – теңгеге сенуіміз қажет. Теңге салымдары – бүгінде азаматтардың жиналымдарын сақтаудың ең үздік құралы. ЕКІНШІ. Бюджет саясатын оңтайландыру «Көрпеге қарап көсілу» – бұл, əсіресе, жаһандық дағдарыстың ықпалы жағдайында біз үшін тексерілген қағидат жəне бюджет саясатының дұрыс моделі. Бүгінде біз бюджетке салықтық түсімдердің 20 пайызға дерлік төмендегенін айтып отырмыз. Қосылған құн салығын төлеу көлемі төрттен бірге, ал табысқа корпоративтік салық бойынша 13 пайызға төмендеді. Бұл бар болғаны бизнеске қосымша қысымды білдіретін болады. Бюджет шығындарын Ұлттық қор есебінен жабу – көрегендік емес. Біз алдағы жылдардың қандай боларын білмейміз. Сондықтан менің ұстанымым қағидатты – Ұлттық қор қаржыларын ағымдағы шығындарға пайдалану тоқтатылуы тиіс. Ұлттық қордан республикалық бюджетке жыл сайынғы кепілдендірілген, шектеулі трансферт бірден-бір тетік болуы керек. Үкіметке Ұлттық қор қаржыларын жаңа жаһандық өмір шындығы жағдайында қалыптастыру мен пайдаланудың жаңа тұжырымдамасын əзірлеуді тапсырамын. Бізге мемлекеттік кірістер мен шығыстардың бүкіл жүйесін қайта қарау қажет. Ең алдымен, бюджеттің кіріс базасын ұлғайту керек. 2017 жылы қазіргі ҚҚС-тің орнына сатудан түсетін салықты енгізу қажет. Барлық тиімсіз салықтық жеңілдіктерді жойған жөн. Салықтық режимдерді оңтайландыру қажет – тек үш деңгей ғана қалуы керек. Олар – жалпы, жеке кəсіпкерлер үшін патент жəне шағын жəне орта бизнес, сондай-ақ, аграрлық сектор үшін арнайы салық режимі. Мұндай механизм «көлеңкелі экономиканы» жарыққа алып шығатын болады. Салық саласының мөлдірлігін арттыру Үкіметтің басты міндеті болуы тиіс. Тек осылай еткенде ғана экономиканың əрбір субъектісі салықтарды толық көлемде төлеуге мүдделі болмақ. Үкімет салықтық əкімшілендірудің тиімділігін қамтамасыз етуі керек. Бүгінде мүлікті жария ету мерзімдері 2016 жылдың 31 желтоқсанына дейін ұзартылды. Мүлік пен ақшаны заңды айналымға қайтару үшін қосымша ынталандырулар қабылданды. Құпиялылық пен сот қудалауынан қорғауға
E-mail: adilet.media@mail.ru
кепілдік беріледі. Үкіметке жария ету жағдайларына тағы бір рет талдау жасауды жəне қажет болған жағдайда, оған қатысушыларға кепілдікті күшейтуді тапсырамын. Мен мүлікті жария етуге қатысу жөнінде əлі де ойланып жүргендердің барлығын осы мүмкіндікті пайдаланып қалуға шақырамын. 2017 жылдың 1 қаңтарынан кірістер мен шығыстарды жаппай декларациялау күшіне енеді. Одан кейін, олар қайда болса да, олардың шығу төркіні мен салық салынуын анықтау үшін, соның ішінде Экономикалық ынтымақтастық пен даму ұйымының көмегімен, есепшоттар мен активтерді анықтау бойынша шаралар қабылданатын болады. Енді бюджет шығындарын оңтайландыру жөніндегі шаралар туралы. Үкіметке барлық бюджеттік бағдарламаларға толық ревизия жүргізуді тапсырамын. Дағдарыс жағдайында əр теңге де маңызды. Тиімсіз шығындар немесе жеке сектор есебінен жабылуы мүмкін шығындар бюджеттен шығарылуы тиіс. Өңірлік жəне индустриялық даму бағдарламаларының шығындарын қайта қарау қажет. Мемлекеттік шығындар мен субсидиялар жүйесін де қайта қараған жөн. Бүгінде бүтіндей бір салалар мемлекет есебінен өмір сүруде. Сонымен бірге, мəселен, «ҚазАгро» корпорациясы арқылы көрсетілетін мемлекеттік қолдау құралдары бүкіл ауылшаруашылық тауар өндірушілердің тең жартысы үшін қолжетімді емес. Бюджет шығындарын жеңілдету үшін мемлекет-жекеменшік əріптестігі тетігін белсендірек қолдану қажет. Экономиканың басым салаларына жеке инвестицияларды ынталандыру бойынша қосымша шаралар қарастыру керек. Жеке инвесторларды жол, газ құбыры, ауруханалар, мектептер жəне басқа да нысандар құрылысына ғана емес, сонымен бірге, оларды қайта жаңғыртуға жəне техникалық қызмет көрсетуге тартудың да маңызы зор. Бюджет шығындарын оңтайландырудан босаған барлық қаржыны бірінші кезекте халық үшін нақты нəтижелер əкелетін жобаларға бағыттау қажет. ҮШІНШІ. Жекешелендіру жəне экономикалық бəсекелестікті ынталандыру Бүгінде тұрақты экономикалық өсімді қамтамасыз ету үшін ішкі ресурстарды барынша босатудың маңызы зор. Ол үшін біз екі тиімді құралды – кең ауқымды жекешелендіруді жəне бəсекелестікті ұлғайтуды пайдалануға тиіспіз. Бүгінде өсім мен бəсекелестікті не ұстап тұр? Ең алдымен, үлкен мемлекеттік сектор – 7 мыңнан астам кəсіпорындар. «Самұрық-Қазына» жəне «ҚазАгро» холдингтері өнеркəсіп пен ауыл шаруашылығының орасан зор активтеріне тиімді бақылау жасай алмайды. «Самұрық-Қазына» қорының активтері ІЖӨ-нің 40 пайыздан астамын құрайды, 500-ден астам «немерелер» мен «шөберелерден» тұрады. «ҚазАгро» жəне «Бəйтерек» холдингтері бюджет пен банктер арасындағы тиімсіз делдалдарға айналды. Осылардың бəрі далиған штаттармен жəне орасан бюджеттік ресурстармен қоса жүреді, сонымен бірге, жеке инвестициялар мен бастамаларды ығыстырып шығаруға апарып соқтырады. Қазір мемлекеттік сектор нысандарын жекешелендіруге шектеулерді алып тастау маңызды. «Мемлекеттік мүлік туралы» Заң мен Азаматтық кодекстің бірқатар ережелерін қайта қарап, жекешелендіруге жатпайтын стратегиялық нысандардың санын қысқарту қажет. Үкіметке мемлекеттік меншіктегі ұйымдардың бəрін қоса отырып, Жекешелендірудің жаңа бағдарламасын жасауды тапсырамын. Олардың ішінде, «Самұрық-Қазына», «Бəйтерек» жəне «ҚазАгроға» кіретіндері де бар. Жекешелендіруден кейін осы үш басқарушы холдингтің бəрі ықшам ұйымдарға қайта құрылымдалатын болуы тиіс. Жекешелендіру əділетті нарықтық баға бойынша, ашық жəне бəсекелі жүзеге асырылуы керек. Мұнда акцияларды қор нарықтарына орналастыру мен ашық аукциондар шешуші тетіктерге айналуы тиіс. Оған қазақстандық жəне шетелдік инвесторларды барынша мол қатыстыру үшін жағдай жасау керек. Үкіметке барлық акционерлердің мүлкінен айырылғандардың активтерін сатып алуға деген басым құқықтарын алып тастауды тапсырамын. Əрі қарай, Үкімет еркін жəне саламатты бəсеке үшін жағдайлар жасауы тиіс. Біріншіден, Үкіметке антимонополиялық қызметті күшейту бойынша нақты ұсыныстар жасауды тапсырамын. Бізге антимонополиялық ведомство туралы мəртебесі мен жұмыс тəртібі нақты регламенттелген жеке заң керек. Екіншіден, бағаны жасанды реттеу түрінде нарықтық ынталандыруларға қатысты бұрмалауларды жою қажет. Үкіметке экономиканың барлық секторларында нарықтық баға қалыптастыруға əрі қарай көшуді жалғастыруды тапсырамын. Үшіншіден, бəсекелестік саласындағы саясат банкроттық жəне тиімсіз компанияларды оңалтуды тиімді реттеу үдерістерімен қоян-қолтық жүруі тиіс. Нарықтық экономика – күштілердің бəсекесі. Жеңілгендер нарықтан кетуге немесе қайтадан бастауға мүмкіндік алулары керек. Бізде мұндай жоқ. Тиімсіз компаниялар мемлекеттен түрлі түрдегі субсидиялар мен жеңілдіктер алу үшін кезекке тұрады. Бірде-бір дамыған елде компаниялардың банкроттығы саланың ыдырауына немесе жұмысшыларын босата отырып, кəсіпорынның тоқтауына алып келмейді. Тиімсіз менеджерлердің орнына өзімен бірге инвестициялар əкелетін жаңа меншік иелері келеді. Біз бəсекеге қабілетсіз компаниялар-
ды мемлекет есебінен «сүйремеуге» тиіспіз. Үкіметке жеке жəне заңды тұлғалар үшін банкроттықтың нақты жəне түсінікті ресімдерін жасауды тапсырамын. Ол барынша жеңілдетілген болуы тиіс. *** Кəсіпкерлер, іскер азаматтар! Мемлекет сіздердің бизнестеріңізді дамытып, аяққа нық тұруларыңызға барлық жағдайды жасады. Бүгінгідей сын сағаттарда сіздерге үлкен жауапкершілік артылады. Жекешелендірудің жаңа легіне белсенді қатысыңыздар, қаржыны заңдастырып, ашық жұмыс істеңіздер. Қуатты ел болу – бəсекеге қабілетті болу деген сөз. «Қазақстанда жасалған» əрбір бұйымда төрт қасиет – сапалы, ыңғайлы, əдемі жəне арзан болуы керек. Сонда ғана ісіміз өнімді, затымыз өтімді болады. Өзімізді өзіміз қамшылауымыз керек, бізді сырттан келіп ешкім жарылқамайды. *** Мен кəсіпкерлер табына, барлық ауқатты қазақстандықтарға, барлық бизнесмендер мен іскер адамдарға сөз арнағым келеді. Мемлекет жекешелендіру мен экономикалық ырықтандыру бойынша біздің тарихымызда бұрын-соңды болмаған қадамдарға барып отыр. Еліміз қазірдің өзінде көпшіліктеріңізге ақша табуға жəне іскерлік журналдардың бірінші беттерінен көрінуге мүмкіндік берді. Мен сіздерді капиталдарды заңдастыруға, жекешелендіру тендерлеріне белсенді қатысуға шақырамын. Осылайша сіздер өздеріңізге жəне Қазақстанға, барша халқымызға жəрдемдесетін боласыздар. ТӨРТІНШІ. Жаңа инвестициялық саясаттың негіздері Таяудағы онжылдықта Қазақстанның алдында тұрған міндеттер: - экономиканың жыл сайынғы өсімін 5 пайыз деңгейінде қамтамасыз ету; - өңделген тауарлардың экспортын 2015 жылмен салыстырғанда кем дегенде екі есе ұлғайтып, оны жылына 30 миллиард долларға дейін жеткізу; - экономикаға жыл сайынғы инвестициялардың көлемін 10 миллиард доллардан астамға ұлғайтып, тұтастай алғанда 10 жыл ішінде – кем дегенде 100 миллиард долларға жеткізу; - 660 мыңнан астам жаңа жұмыс орындарын құру, еңбек өнімділігін 2 еседен астамға арттыру. Экономикалық өсімнің мұндай қарқыны тек экспорттық табыстар ағынын мүмкін ететін жаңа драйверлер қалыптастыру есебінен ғана қамтамасыз етіле алады. Жаңа жаһандық нақты ахуалдың мəні тек əртараптандырылған экономиканың ғана жаһандық дағдарыс салдарына тиімді қарсы тұра алатынында болып табылады. Сондықтан да біз индустрияландыру бағдарламасын жүзеге асыру үстіндеміз. Бізге жаңа инвестициялық саясат керек. Біріншіден, трансұлттық корпорацияларға екпін түсіре отырып, жеке инвестициялар тарту маңызды. Біз «күрделі инвестициялар» тарту үшін оңтайлы орта қалыптастыруымыз керек. Осы жылы «Астана» Халықаралық қаржы орталығын құру туралы шешім қабылданды. Ол исламдық қаржыландыру, приват-банкинг жəне қайта сақтандыру салаларында өңірлік хаб болады. Қазақстан күшті институттары, білікті, тиімді жəне болжамды үкіметі бар өңірдегі көшбасшы-елге айналуы тиіс. Бізде озық техникалық кадрлар, əлемдік деңгейдегі инфрақұрылымдар болуы тиіс, қоғамдық тəртіп пен адамдардың жеке қауіпсіздігі қамтамасыз етілуі керек. Инвестициялық ахуалды жетілдіруге бағытталған реформаларды əрі қарай жалғастыру ЭЫДҰ жəне басқа да халықаралық қаржы институттарымен бірлесіп жүргізілуі тиіс. Үкіметке үш ай мерзім ішінде инвестициялық ахуалды жақсартудың егжей-тегжейлі жоспарын жасап ұсынуды тапсырамын. Бұдан бөлек, инвесторлармен жұмысты белсенді ете түсу үшін инвесторлар тарту мен инвестициялық ахуалды жақсартуға бағдарланған Үкімет кеңесін құруды тапсырамын. Өңірлерде жергілікті маңыздағы жобаларды жүзеге асыру үшін инвестициялар тартуға қажетті осындай кеңестер құру керек. Екіншіден, экономикалық өсімнің өңірлік драйверлерін қалыптастыру маңызды. Барлық инвестициялық жобалар тікелей өңірлерде жүзеге асырылады. Сондықтан, 6 макроөңірлер – Оңтүстік, Солтүстік, Орталық-Шығыс, Батыс, Алматы, жəне Астана үшін жеке бағдарламалар жасау қажет. Ірі өңірлік жобалар айналасында шағын жəне орта бизнесті дамыту керек. Сондықтан, кəсіпкерлікті қолдаудың «Бизнестің жол картасы-2020» бағдарламасы макроөңірлердің инвестициялық бағдарламаларының бір бөлігі болуы тиіс. Еңбек ресурстарының жұмылғыштығын жоғарылату бойынша, бірінші кезекте, еңбек күші артық өңірлердің еңбек күші жетіспейтін өңірлерге миграцияларды ынталандыруға бағытталған шараларды алдын ала қарастыру қажет. Макроөңірлер «Нұрлы Жол» бағдарламасы шеңберінде құрылатын біртұтас көліктік, логистикалық жəне коммуникациялық құрылым аясында бірігулері тиіс. Қазіргі кезде «Орталық – Оңтүстік», «Орталық – Шығыс», «Орталық –Батыс» шешуші бағыттары бойынша 11 жоба жүзеге асырылуда. «Боржақты – Ерсай», «Алматы – Шу» теміржол желілері мен Құрық портындағы паромдық өткел құрылыстары жүргізілуде. Бұл жобалар қазірдің
өзінде 72 мың адамды жұмыспен қамтып отыр. Үкіметке аталған бағдарламаларды жүзеге асыру ісін белсенді ете түсуді тапсырамын. Сонымен қатар, экономикалық конъюнктураны есепке ала отырып, қаржыландыру көздерін əртараптандыру қажет. Менің ҚХР-ға сапарым барысында ЭксимБанкпен 2,6 миллиард доллар сомасында займ тарту туралы уағдаластыққа қол жеткізілді. Қазір мемлекеттік бюджет есебінен көптеген жолдар салынып жатыр. Бірақ, бұл жобаларға шетелдік жəне жергілікті инвесторларды да тарту керек. Жақын болашақта «Нұрлы Жол» бағдарламасы жобаларына жеке капиталды тарта отырып, қаржыландыру моделіне келтіру керек. Үшіншіден, қазір əлемдік жəне өңірлік рыноктарда экспорттық тауашаларды белсендірек игерген жөн. Біз жақын жатқан елдердің экономикалық əлеуеттерін тиімді пайдалануға тиіспіз. Бірінші кезекте, бұлар – Қытай, Ресей, Иран, Моңғолия, Үндістан, Пəкістан, Орталық Азия жəне Кавказ елдері. Аталған елдер жыл сайын 3,5 триллионнан астам доллардың тауарлары мен қызметтерін импорттайды. Еуразиялық экономикалық одаққа шешуші өңірлік рыноктармен еркін сауда туралы келісім жасасу қажет. Үкімет аталған мəселелерді біздің əріптестерімізбен бірлесіп жасап, бəріміз үшін пайдалы етіп шешуі тиіс. СІМ-ге осы міндеттерді орындау үшін Қазақстанның шетелдердегі мекемелерінің барлық ресурстарын іске қосу қажет. Төртіншіден, бізге техникалық кадрлар дайындау жүйесін барынша дамыту қажет. Техникалық жəне кəсіби білім беру инвестициялық саясаттың негізгі бағыттарының бірі болуы тиіс. Бұл үшін Германиямен, Канадамен, Австралиямен жəне Сингапурмен кадрлар дайындау орталығын бірлесіп құру керек. Олар бүкіл еліміз үшін техникалық жəне кəсіби білім беру жүйесінің моделі болады. Бесіншіден, Қазақстан экономикасының инновациялық əлеуетін арттырған жөн. Болашақтың экономикасын құру үшін негіз қалау маңызды. Смарт-технологиялар, жасанды интеллект, киберфизикалық жүйелер интеграциялары, болашақтың энергетикасы, жобалау жəне инжиниринг салаларында біліктілікті дамыту қажет. Мұны тек тиімді ғылыми-инновациялық жүйе құру арқылы ғана жасауға болады. Назарбаев Университеттің «Астана бизнес кампусы» хайтек-паркінің базасы мен Алматыдағы «Алатау» технопаркінде қалыптастырылатын қуатты зерттеу университеттері мен инновациялық кластерлері оның негізіне айналады. Астанада ЭКСПО-2017 Халықаралық мамандандырылған көрмесін өткізу бізге «жасыл технологияларға» негізделген жаңа энергетиканы белсенді дамытуға жақсы мүмкіндік береді. БЕСІНШІ. Жаңа əлеуметтік саясат Серпінді экономикалық өсім көптеген жылдар бойы бізге белсенді əлеуметтік саясат жүргізіп, адамдардың өмір сапасын бірнеше есе арттыруға мүмкіндік берді. Барлық жаһандық дағдарыстардың теріс ықпалына байланысты экономикамыз тап болған бүкіл қиындықтарға қарамастан, біз əркез қазақстандықтардың əл-ауқатын арттырып келдік. Он жылда əлеуметтік салаға мемлекеттік шығындар нақты көрсеткіш бойынша 3 есеге жуық өсті. Əлеуметтік сала мен мемлекеттік басқаруда жұмыс істейтіндердің саны 1,2 миллион адамнан асады. Мемлекет жəрдемақы мен төлемдердің үлкен көлемін қамтамасыз етуде. Оларды 1,5 миллионнан астам азамат алады. Экономикалық тəуекелдерге, жалпы, ештеңеге де қарамастан, біз халықты əлеуметтік қолдау шараларын жүзеге асыруды жалғастырамыз. Мен 2016 жылдың 1 қаңтарынан бастап денсаулық сақтау саласы қызметкерлерінің еңбекақысы орташа алғанда – 28 пайызға дейін, білім беру саласы қызметкерлерінікі – 29 пайызға дейін, əлеуметтік қорғаудағы қызметкерлердікі 40 пайызға дейін артатынын жариялаймын. Мұнда бюджет қызметкерлерінің түрлі категорияларына қатысты сараланған тəсіл қолданған ұтымды. Алдағы жылы мүгедектігі мен асыраушысынан айырылуға байланысты əлеуметтік жəрдемақылардың 25 пайыздық өсімі, сондай-ақ, стипендиялар қамтамасыз етілетін болады. 2016 жылдың 1 қаңтарынан бастап біз инфляция деңгейінің алдын ала отырып, ынтымақты зейнетақыны 2 пайызға индекстейміз. 2016 жылы «Б» корпусындағы мемлекеттік қызметшілердің еңбекақысы 30 пайызға арттырылатын болады. Бұл мақсаттарға қаржыны біз бюджеттік шығындарды оңтайландырғаннан кейін үнемдейміз. Осылайша біз еңбекақыны өсіру үшін қаржы тауып, өзіміздің халық алдындағы əлеуметтік міндеттемелерімізді орындаймыз! Мен барлық əлеуметтік жағынан əлсіз қорғалған жіктерге сөзімді арнамақпын. Біз мұқтаждарға қашанда көмек қолын созып келдік. Сонымен қатар, əлеуметтік əділеттілік бұрмаланбауы тиіс. Өйткені, əрбір əлеуметтік төлем – бұл жай бюджетке ғана емес, əрбір жұмыс істейтін қазақстандыққа қосымша салмақ. Əлеуметтік əділеттілік идеясы жұмыс істейтін қазақстандықтарға қатысты əлеуметтік əділетсіздікке айналмауы тиістігін нақты түсіну керек. Бұл – солардың ақшасы! Бүгін де тек Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамы ғана сыртқы сілкіністерге орнықты, тиімді экономиканың нақты негізі болуға қабілетті. Азаматтарға əлеуметтік қолдауды кеңейту мақсатында Үкіметке 2016 жылдың бірінші тоқсанының соңына дейін еңбекпен қамтудың жаңа Жол картасын жасауды тапсырамын. Бағдарламаларды қаржыландыру көлемі 2009-2010 жылдары жүзеге асырылған осыған ұқсас Жол картасымен салыстырғанда ұлғайтылатын болуы тиіс. Бұл жергілікті инфрақұрылымдарды дамыту мен елді мекендерді абаттандыру жобалары есебінен еңбек рыногының тұрақтылығын қамтамасыз ететін болады. Кадрларды кең ауқымды қысқа мерзімді қайта даярлау мен біліктілігін арттыру ұйымдастырылады. Кəсіпкерлікті дамыту үшін микронесиелеу кеңеюде. Бүгін мен жаңа əлеуметтік саясат жасау міндетін қоямын. Мемлекеттің əлеуметтік саладағы рөлі əлсіз қорғалған азаматтарды қолдаумен жəне адам капиталына инвестицияларды қамтамасыз етумен шектелетін болуы тиіс. Атаулы əлеуметтік қолдау тек мұқтаж адамдарға, олардың нақты табыстары мен өмір сүру жағдайын бағамдау негізінде, көрсетілетін болады. Басқалар ақшаны өздері, өздерінің еңбектерімен табулары тиіс. Азаматтарымыздың жекелеген топтарының ерекше сұраныстарын ескере отырып, өмір сүрудің ең төменгі деңгейінің құрылымдарын қайта қарау жəне оның түрлі деңгейлерін белгілеу қажет. Үкіметке үш ай ішінде əлеуметтік қамсыздандыру жүйесін оңтайландыру бойынша ұсыныс енгізуді тапсырамын. Еңбек ете алатындарға мемлекеттік қолдау тек олардың қайта оқуға немесе еңбекпен қамту бағдарламаларына қатысулары негізінде ұсыныла-
тын болуы тиіс. Үкіметке əлеуметтік көмектің мұндай түрлерін 2017 жылдан бастап енгізуді тапсырамын. Əлеуметтік саясаттағы мемлекеттің басымдығы адам капиталын дамытуға кең ауқымды инвестициялар болуы тиіс. Біз бұған дейін қабылданған бағдарламаларға сəйкес, білім беру жəне денсаулық сақтау салаларын жаңғыртуды жалғастыруымыз керек. Мен 2017 жылдан бастап жаңа жоба – «Баршаға арналған тегін кəсіби-техникалық білім» бағдарламасы басталатынын жариялаймын. Үкіметке оны жасауға кірісуді тапсырамын.
Қазақстанның жас азаматтары! Білімді, еңбекқор, бастамашыл, белсенді болуға қазірден бастап дағдыланыңдар. Жұмыс пен сұраныс бар өңірге батыл барыңдар. Шеберліктің шыңына жете білсеңдер мамандықтың бəрі жақсы. Қазір техникалық мамандықтардың, ғылым мен инновацияның күні туған заман. Ерінбей еңбек еткен, талмай ғылым іздеген, жалықпай техника меңгерген адам озады. Тұрмысы жақсы, абыройы асқақ болады. Біз жүзеге асырып жатқан түбегейлі реформалар мен атқарып жатқан қыруар істердің бəрі сендер үшін, болашақ үшін жасалуда. *** Мен жастарымызды жұмысшы мамандығын белсенді меңгеруге шақырамын. Жұмысшы мамандықтарын меңгеру керек. Кезінде мен де жұмысшы киімін киюден бастадым, домна пеші от-жалынының жанында тұрдым. Үлгі алыңдар! Жылдар өтеді, бірақ, осы өмірлік тəжірибелерің, сендер қандай өмір жолын таңдап алсаңдар да, міндетті түрде кəделеріңе жарайды. Тұтастай алғанда, Жолдауда ілгерілетіп отырған шаралардың барлығы нақты сипатқа ие жəне, əдеттегісінше, сенімді қаржыландырумен қамтамасыз етілген. 2014-2015 жылдары шағын жəне орта бизнесті дамытуға 1 триллион теңге бөлініп үлгерілген болатын. «Нұрлы Жол» бағдарламалары жобаларына – 2,7 триллион теңге. 2,7 триллион теңге Қазақстанға халықаралық қаржы ұйымдары тарапынан бөлінді. Қытай Халық Республикасы 2,7 миллиард доллар көлемінде несие берілді. Тұтастай алғанда, осы Жолдау жобаларын жүзеге асыруға 7,5 триллион теңге тартылмақ. Осы қаржыларды тиімді пайдалану – Үкіметтің басты міндеті жəне жауапкершілігі. Қиындықтарды еңсеруде біз жалғыз емеспіз. Өзіміздің салмақты сыртқы саяси қызметімізбен біз бүкіл əлем бойынша көптеген достар таптық. Олар бізді қолдап келеді. Сіздер менің сапарларыммен əлемнің жетекші елдерінің көшбасшыларымен келіссөздерімнің куəгерлері болдыңыздар. ҚХР-мен 23 миллиард долларға шикізаттық емес сектордағы ынтымақтастық туралы уағдаластыққа қол жеткізілді. Бұл – 40-тан астам жаңа кəсіпорын салынады деген сөз. Лондон мен Парижге сапарларым да, экономикалық ынтымақтастық тұрғысынан алғанда, табысты болды. Жасалған келісімшарттардың жалпы сомасы 11,5 миллиард долларды құрайды. Елімізге Ресей Президентінің сапары біздің дəстүрлі ізгі көршілестік қарым-қатынастарымыздың тұрақтылығы мен беріктігін жəне экономикалық интеграцияның дамып келе жатқанын көрсетті. Жапония премьер-министрінің сапары инвестициялық жəне технологиялық ынтымақтастықтың көкжиегін кеңейтетін болады. Бізге тұңғыш рет «Тойота» концерні келіп, Қазақстанда автомобильдер шығарады. Басты нəтижелердің бірі бізге халықаралық қаржы институттарының жоғары сенімі болып табылады. Осындай күрделі кезеңде біздің реформаларымызды қолдай отырып, олар 9 миллиард доллар көлеміндегі қаржы ресурстарына қол жеткізуімізге жол ашты. Біз Еуропалық Одақпен тереңдетілген əріптестік пен ынтымақтастық туралы келісімге қол қойдық. Біз əлемдік қоғамдастықпен ядросыз əлем үшін, терроризм мен экстремизмге қарсы күресте біргеміз. Біз кез келген жанжалдардың бейбіт жолмен шешілгенін қалаймыз жəне осы үшін қолымыздан келгеннің бəрін жасаймыз. Дүниежүзінде біз бастаған реформалар туралы, Жүз қадам туралы жақсы біледі жəне оларды қолдайды. Біз достарымыздың көңілін қалдырмауға тиіспіз. Бұл реформалар, мен аталған Жолдауда алға қойған олармен өзара байланысты міндеттерді орындау оңай болмайды, мүмкін, тіпті, ауыр соғуы ықтимал. Бірақ, оларға балама жоқ. Егер біз осының бəрін жасамайтын болсақ, онда əлемдік дамудан үмітсіз кейіндеп қаламыз. Бірақ біз, əдеттегідей, белгілегендеріміздің бəрін жасаймыз. Құрметті отандастар! Жаңа 2016 жылдан Ұлт жоспары шеңберінде қабылданған жаңа заңдар жұмыс істей бастайды. Бүгін мен экономикамызды, мемлекетіміз бен қоғамымызды нығайтуды көздейтін жаңа шаралар туралы хабарладым. Барлығымыздың мойнымызда еліміздің болашағы үшін орасан зор жауапкершілік жатыр. Алдымызда қиын жұмыстар күтіп тұр. Қазақстан халқына Жолдауымдағы барлық міндеттерді жүзеге асыруда мен «Нұр Отан» партиясына ерекше орын беремін. Жолдау барлық партия мүшесі үшін іс-қимыл негізі жəне таяудағы жылдарға арналған бағдарлама болуы тиіс. Кең көлемді түсіндіру жұмыстарын жүргізіп, адамдарды жұмылдыру, қойылған барлық міндеттерді орындауда біріктіру керек. Партиядан сайланған депутаттар дағдарысқа қарсы жəне құрылымдық қайта жаңғыруларды заңнамалық тұрғыдан қамтамасыз етулері тиіс. Мен барлық саяси партияларды, қоғамдық бірлестіктерді, барлық азаматтарды Отанымыздың игілігі жолындағы ортақ іске бір жағадан бас, бір жеңнен қол шығара отырып жұмылып, аталған Жолдауды жүзеге асыруға белсене қатысуға шақырамын. Келе жатқан күрделі кезең біз үшін еңсеру кезеңі болады. Біз жаңа жаһандық дағдарысты міндетті түрде жеңеміз. Бұл үшін бізде біртұтас ерік-жігер, халық бірлігінің берік дəстүрлері бар. Біз Қазақстанымызды дамудың жаңа шептеріне шығаратын боламыз! Қымбатты қазақстандықтар! Дағдарыстардың бəрі өткінші, өтеді де кетеді. Ел тəуелсіздігі, ұлт мұраты, ұрпақ болашағы сияқты ұлы құндылықтар ғана мəңгі. Мен айтып өткеннің барлығы жеңуге болатын, біз жеңе алатын бөгеттер. Біз көлденең шыққан кедергілерге кідірмей, дамыған 30 елдің қатарына қосылу мақсатына қадам басамыз. Рухы биік, еңбегі ерен, бірлігі мығым Мəңгілік Ел болу үшін бізде бəрі бар. Тəуелсіздіктің туын желбіретіп, тұғырын нығайтқан біздің тарих алдында жүзіміз жарқын! Біздің тірегіміз – тəуелсіздік, тілегіміз – тұрақтылық, білегіміз – бірлік! Мен халқыма сенемін. Көк байрағымыздағы алтын қырандай еліміз қанатын кеңге жайып, асқар биіктерден көрінсін! Барды бағалап, жоқты жасай білген жасампаз жұртымыздың көк байрағы əрдайым биікте желбіресін! Алға, Қазақстан!
¦ÄIËÅÒ
100 НАҚТЫ ҚАДАМ
(Соңы. Басы 1-бетте). Қазақстан халқы ассамблеясы жылының ашылуына орай аудан орталығында салтанатты жиын өтті. Түрлі ұлт өкілдерімен бірге саябаққа ағаш отырғызылды. Ауданымызда түрік жəне славян мəдени орталықтары барын атап өткім келеді. Бұл қоғамдық ұйымдар аудан аумағындағы барлық шараларға белсенді қатысады. Ұлы Жеңістің 70 жылдығын да тиісті деңгейде атап өттік деп ойлаймын. Ардагерлеріміздің жағдайын біз тек мерекеде ғана емес, үнемі назарда ұстап келеміз. Жалпы ауданда Ұлы Отан соғысының 40 ардагері жəне оларға теңестірілгендер бар. Ардагерлер мен мүгедектерге жергілікті бюджеттің, кəсіпорындар, ұйымдар жəне коммерциялық құрылымдардың есебінен қосымша əлеуметтік қолдау көрсетуді дəстүрге айналдырдық. Мəселен, «Шымкент Газ» ЖШС айына бір рет төмендетілген бағамен газ балондарын үлестірсе, «Оңтүстік Жарық» ЖШС электр энергиясын жеңілдікпен ұсынуда. Көлікте тегін жол жүру бойынша жеке кəсіпкерлер есебінен Ұлы Отан соғысының ардагерлеріне, ҰОС ардагерлеріне теңестірілгендерге, ауған соғысының қатысушыларына да көмек берілді. – Соңғы кездері ауыл шаруашылығына деген көзқарастың өзгергені мəлім. Қазір бұрынғыдай жаппай мақта, күріш, бидай егу сияқты біржақтылық жоқ. Нарықтың талаптарына сай əр аймақ өзіне қолайлы, өтімді өнімдер өндіруге бет бұрған. Сіздің аудан диқандары, шаруа қожалықтары қандай бағыт ұстанып отыр? – Ауданымыздағы ауыл шаруашылық мақсатындағы жерлердің жалпы көлемі 193 682 гектарды құрайды. Оның ішінде егістік жер көлемі – 91 146 гектар, мұның 40 587 гектар жері тəлімі, 33 300 гектары суармалы, жайылым – 101 107 гектар, көпжылдық қондырғылар – 1 429 гектар, тыңайған жер көлемі – 17 559 гектар. Үш жақты келісім бойынша ағымдағы жылы 53 796 га жерге ауылшаруашылық дақылдары егілді. Атап айтқанда, дəнді дақылдар – 12 499 га, оның ішінде: күздік бидай – 9 983 га, жаздық бидай – 1 020 га, жаздық арпа – 1 496 га. Майлы дақылдар – 6 693 га, оның ішінде: мақсары – 4 622 га, күнбағыс – 2 071 га. Мал азығы – 19 014 га, оның ішінде: жаңа жоңышқа – 7 887 га, ескі жоңышқа – 11 127 га. Бақша – 2 249 га, көкөніс – 3 298 га, картоп – 613 га, мақта – 4400 га, дəндік жүгері – 5 030 га. Аудан бойынша 32 375 га суармалы жер игерілді. 47 техника жаңартылды. Биыл 7,9 га жерге жылыжай құрылысы жүргізілді. Нақты аудан көлемінде 2899 гектар жерге тамшылатып суғару əдісі қолданылуда. 2015 жылы тамшылатып суғару əдісін енгізу бағдарламасы бойынша 800 гектарға жеткізу жоспарланса, ағымдағы жылдың 10 айында нақты 910 га жерге тамшылатып суғару əдісі ендіріліп, тапсырма 114 пайызға орындалды. – Өнім өндіру бір басқа, оны өңдеу бір басқа, айталық, тұтынуға дайын өнім шығару жағы қалай дамып келеді? – 2015 жылдың он айында заттай көріністегі өңдеу өнеркəсібінде үй құсының жас немесе тоңазытылған еті 105,4 пайызға, шұжық өнімдері 159,7 пайызға, бидай ұны 122,7 пайызға артып, киім өндіру жəне
Индустрияландыру картасына 52 млрд-тан №47 (250) аса теңгенің 11 жобасы енгізілетін болады 4.12.2015 жыл
3
бөлініп, екінші Қазақ-Түрік бірлескен индустриялды аймақ ашылды. Онда бүгінгі күнге нақты 3 жобаға жер телімдері рəсімделіп орналасуда. l «TurKazffp» ЖШС-нің инвестициялық құны – 473,5 млн.т. Жұмыспен қамтылатын адам – 50, фибробетон жəне фомбетон шығаратын зауытының жер телімі белгіленіп, құжаттары рəсімделуде. l «Эмек бору Қазақстан» шиыршық түріндегі болат құбырлар шығаратын зауыт, инвестициялық құны – 5 635,0 млн. тг. Жұмыспен қамтылатын адам – 100, жер телімі рəсімделуде. l «Madeyra Company» ЖШС жеңіл офистік жəне панель жиһаздарын жасау зауыты, инвестициялық құны – 3 755,0 млн. тг. Ашылатын жұмыс орны – 496.
қазақ халқының үш жүзінің тізе біріктіріп, бас қосқан тарихи мекені Ордабасы төбесі (қорығы) жəне Иран, Орта азия сəулет өнері үлгісімен ХІХ ғасырдың аяғында тарихи ғимараттардың бірі ретінде бой көтерген, сəулет өнерінің ғажайып туындысы «Аққойлы» күмбезі мешіті мен қазақтың даңқты батыры Қажымұқан атындағы облыстық спорт мұражайының қосылуына тиісті жұмыстар жүргізуге (жолдар жөндеу, инфрақұрылымын дамыту жəне т.б) ұсыныстар жолдануда. – Соңғы жылдары жер-жерде мектеп салу, балабақша салу жұмыстары кең көлемде жүргізіліп келеді. Қазір үш ауысымда оқытатын мектептер, апатты жағдайдағы ескі мектептер азайды. Бұл проблема Сіздерде қалай шешілуде?
ауыз сумен қамтылған. Аудан бойынша 30 елді мекеннің ауыз сумен қамтамасыз ету жұмыстарын «Таза су» МКК жүргізеді. Қараспан, Қажымұқан топтасқан су жүйесі 5 ауылды ауыз сумен қамтамасыз етуде. Қалаш елді мекеніндегі су жүйесін «Арыстеміржолсу» ЖШС сенімгерлік басқаруға алған. Аудан əкімдігінің 2014 жылғы 10 қазандағы №523 «Бадам өндірістік кооперативінің иелігіндегі мүліктерді ауданның коммуналдық меншігіне қабылдау туралы» қаулысына сəйкес, Дербес елді мекенін ауыз сумен қамтамасыз ету аудандық тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығы, жолаушылар көлігі жəне автомобиль жолдары бөлімінің меншігіне өткізілді. Тəулігіне 24 сағат ауыз сумен 29 елді мекен қамтылса, 1 ауылда ауыз су 8 сағаттан беріледі. Аудан халқының 6,9 пайызы газбен қамтылған (Бөржар ауыл округіне қарасты Қайнар, Ынтымақ жəне Ұялыжар елді
өсіру жоспарлануда. «Агро-5» ЖШС – керамикалық қыш, «Евразия корпорациясы» ЖШС шитті мақта өнімін өндіруде. «Аделя» шаруақожалығының 11 гектарға орналасқан жылыжайын да атап өткеніміз жөн. Жылына 6000 тонна көкөніс өнімін өндіреді. Мұнда бақша өнімдері химиялық қоспасыз, табиғи əдістермен өсіріледі. Атап өткен кəсіпорындар – үлкен істің алғашқы қадамдары. Мұндай өндіріс қатарын арттырамыз деген ойдамыз. Осы бағытта жасалып жатқан жұмыстар нəтижесін беруі қажет. 2015-2019 жылдар аралығында іске асырылатын өңірлік индустрияландыру кар-тасына жалпы сомасы 52 млрд. 370 млн. 500 мың теңгеге 11 жоба жоспарлануда (10 айда 2015 жылға жоспарланған 1 жоба іске қосылды).
Жер теліміне аудан əкімінің қаулысы берілді. Кəсіпкерлікті дамыта отырып, ел ішіндегі жұмыссыздықты жою — негізгі мақсаттарымыздың бірі. Сонымен қатар кəсіпкерлік дамыса, аудан бюджетіне түсетін қаржы артады. Ал, аудан бюджеті артса, өзіңізге мəлім, елдің əлеуметтік жағдайы жақсарады: жолдар жаңартылады, балабақшалар, мектептер құрылысын жүргізу, тұрғындардың өмір сапасын жақсарту мүмкіндігі туындайды. Туризм саласының дамуы да инвестиция үшін жұмыс орындарын ашу, тұрақты пайда табу, салық кеңістігін кеңейту есеб-
«Бизнестің жол картасы-2020» мемлекеттік бағдарламасы аясында он жоба қаржыландыру жоспарланса, 10 айда жалпы құны 2 млрд. 658 млн. 406 мың теңгені құрайтын 6 жоба мақұлданды. Ауданда өндіріс орындарын, шағын жəне орта кəсіпкерлікті дамыту бағытында екі индустриалды аймақ ашылды. Шұбар ауыл округінен 93,0 га жер телімі бөлініп, 5 инвестициялық жоба облыс деңгейіндегі өңірлік үйлестіру кеңесінің оң қорытындысын алды. Бадам ауыл округінде 50 га жер телімі
інен бюджетті қосымша қаражатпен толықтыру жағынан қолайлы екенін атап өткім келеді. Ауданда туристік нысандар жəне тарихи, зиярат ететін орындар жетерлік. Аудан көлемінде соңғы жылдары тарихи мекендердегі туризм саласы қолға алынуд а . 2 0 1 7 ж ы л ы ө тет і н б ү к і л ə л е м д і к «ЭКСПО-2017» арнайы мамандандырылған көрмесі аясында «Батыс Еуропа-Батыс Қытай» халықаралық дəлізі арқылы өтетін туристік маршруттар тізіміне теңдессіз мəдени-тарихи мұрамызды насихаттау мақсатында аудан өңірінде орналасқан
Мектепке дейінгі бүлдіршіндерді балабақшамен қамту жағы қалай? – Бүгінде Ордабасы аудандық білім бөліміне қарасты барлық білім беру мекемелерінің саны – 81. Оның ішінде 64 мектеп (43 орта, 6 негізгі, 15 бастауыш), 14 балабақша, 3 қосымша білім беру ұйымдары бар. Сонымен бірге 19 жеке меншік балабақша жұмыс істейді. Қыркүйек айының есебі бойынша мектептердегі оқушы саны 26851ді құрады, бұл көрсеткіш қаңтар айында 25667 еді. Дайындық тобында 2586 бала тəрбиеленеді. Балабақшалар мен 21 мектептің жанындағы шағын орталықтарда 5 267 бүлдіршін бар, мектепке дейінгі білім мен тəрбиемен қамтамасыз ету көрсеткіші нақты 76,3 пайызды құрады, жыл соңына дейін бұл көрсеткішті 80 пайызға жеткізуді межелеп отырмыз. Жыл басынан бері ауданда 7 мектеп жаңа ғимаратқа көшті, 120 орындық 1 балабақша құрылысы аяқталып, пайдалануға берілді. Аудан бойынша үш ауысымда білім алатын екі мектеп бар. Атап айтқанда, Шұбарсу ауылындағы Б.Нұрлыбек ов атындағы жалпы орта мектебі жəне «Достық» бастауыш мектебі. Бүгінде Б.Нұрлыбеков атындағы жалпы орта мектебіне 300 орындық қосымша құрылыс салу үшін ЖСҚ дайындалып, мемлекеттік сараптамадан өткізілді. Ал, «Достық» бастауыш мектебіне 600 орындық жаңа мектеп ғимаратын салу үшін жергілікті бюджеттен ЖСҚ дайындауға қаржы қаралды. Қазіргі таңда жер телімі дайындалып, сəулет жоспарлау тапсырмасы жасалынуда. – ҚР Президенті Н.Назарбаев, Қазақстан Үкіметі халықтың əлеуметтік жағдайын жақсартуға тұрақты көңіл бөліп келеді. Аудандағы жол, көлік, газбен, таза ауыз сумен қамтамасыз ету жағы қалай шешілген? – Сіз атап өткен мəселелер мүмкіндігіміз шеңберінде жыл сайын шешімін тауып келеді. Бүгінде аудан бойынша 57 елді мекенде 117 150 халық тұрады, соның 38 елді мекенінде тұратын 99 964 адам (жалпы аудан халқының 85,6 пайызы) құбырлы
мекендері). 2015 жылға «Темірлан» АГРС құрылысы мен Темірлан ауылы арқылы өтетін магистралды газ құбырының Арыс қаласына дейін жүргізілетін құрылысына облыстық бюджеттен 1 млрд. теңге қаралды. Темірлан ауылында газ құбырын салуға жəне көшелерге жүргізуге ЖСҚ əзірлеуге 9 млн. теңге қаралды. Ордабасылықтар үшін табиғи газ мəселесі де шешілетін күн таяп келеді. Жолдар туралы айтар болсақ, ауданда барлық жолдар 1 353,36 шақырымды құрайды, оның ішінде республикалық маңыздысы – 73,3 шақырым, облыстық маңызы бары – 242,8 шақырым, аудандық маңызы бар жолдар – 90,2 шақырым. Магистральды көшелер – 13,963 шақырым, елді мекендердің ішкі көшелері – 933,1 шақырым. Жолдардың ағымдағы жағдайы бойынша қанағаттанарлығы – 288,78 шақырым, қанағаттанарлықсызы – 1042,8 шақырым. Ауданда 2015 жылға 41 нысанға жалпы сомасы 247 млн. 236 мың теңге қаралып, ауылдарда 35 жол жөнделді, 3 ауылға жолаяқ салынды, 3 көпір жөндеуден өтті. Аудан орталығының сəулеттік сипаты да біраз өзгерді, жарықтар, орындықтар орнатылды, жолаяқтар жаңартылды. Əрине, бір жылда барлық құрылысты немесе жөндеу жұмыстарын қамту мүмкін емес. Əйтсе де, бұл бағыттағы жұмыстардың жалғаса беруіне күш саламыз. – Санаулы күндерден соң Тəуелсіздік күні мерекесін атап өтеміз. Осыған орай, оқырмандарымызға айтарыңыз бар ма? – Тəуелсіздік – ол біздің баға жетпес байлығымыз, желбіреген көк туымыз, асқақтаған əнұранымыз, кең байтақ жеріміз, дəріптеген салт-дəстүріміз, тіліміз, дініміз! Осы құндылықтарымызды сақтай білсек, тəуелсізбіз. Барымызды бағалап, бірлігіміз бен ынтымағымызды нығайта берсек, бізден бұл бағымызды ешкім ала алмайды. Өзіміз елімізді сүйіп, ұрпағымызға да сүюді үйретсек, қуанышымыз, тəуелсіздігіміз, бақытымыз баянды болады деп білемін. – Сұхбатыңыз үшін рахмет! Назипа НҰРТАЕВА, Серік ҚОСАЕВ
кондитерлік өнімдер 2014 жылдың деңгейінде өндірілген. Өзге де металл емес минералдық өнімдер өндіруде ағымдағы жылдың қаңтар-қазан айларында 101 900 текше метр құрылыс кірпіштері өндіріліп, былтырғы жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда 2,3 есеге артқан. «Ордабасы құс» — елімізде түйетауық етін өндіруді қолға алған алғашқы кəсіпорын. Бүгінде жауапкершілігі шектеулі серіктестік өнімдерін алыс-жақын шетелдерге экспорттауда. Құс кешенінде өнімнің 55 түрі бар. Дегенмен, келешекте бұл көрсеткішті 100-ге дейін
Самат САПАРБАЕВ, Ордабасы ауданының әкімі:
Ауданда 32375 гектар суармалы жер игерілді
Оңтүстiк Қазақстан облыстық сотының төрағасы Н. Шəрiповтың назарына
ҚУАНЫШБАЕВ ҚАЛДЫРЫП КЕТКЕН «МИНАЛАР» Қазіргі кезеңде заңды тұлғаның жер теліміне өзгенің жала жауып дауласуы жиілеп барады. Осындай келеңсіз əрекетті «Шұғыла проект» ЖШС (директоры Алтынай Пралиева) тарапынан көрдік. Ол Шымкент қаласы, Əл-Фараби аудандық сотына арыз түсіріп, «қаланың Солтүстік-батыс бөлігінде орналасқан жеке тұрғын үйлер ауданында жерім бар, кезінде ауыл шаруашылық жер телімдерін сатып алып, тұтас етіп (№19-309-072-23 89) біріктірдім, қала əкімінің шешімімен ( 30.05.2007) оның ауыл шаруашылық бағытын өзгертіп, заңдастырдым жəне сол жерімнің шетінде орналасқан үйлердің жер телімдері де менікі» деп, дау салды. Даулы болған жер телімдері 21 отбасыға қарасты болатын. Олардың жеке иелігіндегі 8 сотық жерлері қала əкімінің қаулысымен берілген, мемлекеттік актілері бар, үй тұрғызып, жерлерін игергеніне жеті жылдан асқан, жайбарақат өсіп-өніп жатқан жұрт еді. «Шұғыла проект» шекарада орналасқан 21 отбасының жерлерін беті бүлк етпей «менікі» деді. Оны «қалалық жер кадастр бөлімі» өкілдері құптап (бастығы Б. Қуанышбаев), 21 отбасының жер телімі «Шұғыла проект» жер телімімен беттеседі деді, олардың да беттері бүлк етпеді. Қала əкімшілігі жəне облыстық əділет департаментінің өкілдері мұнымен келіспеді. Архитектура өкілдері сотқа тіпті шақырылмады.
немесе сот процесі барысында жаңадан ашылған мән-жайлар неге назарға алынбады?
«Шұғыла проект» жерімнің шекарасында орналасқан 21 отбасы келісімге келіп, маған 8 000 доллардан айыппұл төлесін, не жерлерін босатсын» деп, талап қойды. Сот барысында біршама отбасы жылапсықтап «мировой» айыппұлдарын төлеуге мəжбүр болды. Олар «Шұғыла проекттің» озбырлығын сезді, бірақ дауласуға тəжірибесі, денсаулығы жарамады, жалдаған адвокаттары біліксіз болып шықты. Əл-Фараби аудандық соты «Шұғыла проект» шағымы дұрыс деп табылсын, «оған қосылған» 21 жер теліміне жаңадан «Шұғыла проектіге» мемлекеттік акт берілсін, «мировойға» келмегендер жерлерін босатып берсін деп үкім шығарды (Сот үкімі №2-97,06.03.2013 ж.). «Мировойға» келмеген топ мұнымен келіспеді, сотқа апелляциялық шағым жазды. Ізденіп, «Шұғыла проект» деректеріне аудит жүргізген кезде оның жалғандығы шыға келді. Жоғарыдағы «Шұғыла проект» Шымкент қаласы əкімінің 30.05.2007 ж. шешімімен жер телімінің ауылшаруашылық бағытын өзгерттім, заңдастырдым деген еді, ал шын мəнінде бұл шешімнің №19-309072-2389 жер теліміне ешқандай да қатысы жоқ болып шықты (Адвокаттық сұранысқа жауап №135-6/зт-14-71, 23.05.2014). «Шұғыла проект» тұтастай біріктірген жер телімі шын мəнінде
E-mail: adilet.media@mail.ru
Солтүстік-батыс ауданында емес, қаланың басқа жағында орналасқан болып шықты. Мысалы, сол тұтастың бір бөлігі №19-309-060-011 жер телімі «Шұғыла проект» көрсеткендей 1,87 га емес, шындығында 2,3 сотық екен, ол «Қатынкөпір» ауданында орналасқан болып шықты. Тұтас деп көрсеткен жер телімінің құрақтары да осы секілді бытыраңқы басқа аудандарға жайғасқан екен (Адвокаттық сұранысқа жауап №4764, 28.05.2014ж.). Ол аз болғандай, тұтас деген №19309-072-2389 «Шұғыла проекттің» жері Шымкент қаласының аудандық əділет департаменттерінде тіпті тіркелмеген екен. (Адвокаттық сұранысқа жауаптар №1-36-6/8137, №135-6/зт-а- 416, №1-35-6/зт-а-100). Шымкент қаласының «Архитектура жəне қала құрылысы бөлімінің» №20/9958 жауап хаты бойынша, «Шұғыла проекттің» кадастрлық нөмірлі №19-309-072-2389 жер телімі базаға тіркелмегендіктен, қаланың Бас жоспарында жоқ болып шықты. Солтүстік-батыс ауданы Президентіміздің №1388, 2005-2007 ж. жылдарда тұрғын үй саласын дамыту Мемлекеттік бағдарламасына сəйкес, қала əкімінің №4198 (30.12.2005 ж.) шешімімен берілген, ауданның кадастрлық бас жобасын сол кездегі Премьер-министр (К. Мəсімов) бекіткен. Аталмыш 21 отбасына тиесілі жер телімдері
Шымкент қаласының «Архитектура жəне құрылыс бөлімінің» 20/10005 11.05.2014 жауап хатына орай Шымкент қаласы Бас жоспарына сай заңды орналасқан. Басқаша айтқанда, Мемлекеттік тұрғын үй бағдарламасына сай берілген 21 отбасының заңды жер телімдерін жалған құжаттар иегері «Шұғыла проект» қалайша тартып алмақшы? Бұл тіпті көрген көзге, естіген құлаққа ұят заңсыздық емес пе? Айта кететін жайт, 3 жылдан бері созылып келе жатқан соттасу дауынан кейін «Шұғыла проект» тарапы əлсіреді. «Жерлері «Шұғыла проект» жер телімімен беттеседі» деген қалалық жер кадастр бөлімі төрағасы Б.Қуанышбаев ұсталып, сотталды. Бұрынғы əкімдердің жер телімдерге қатысты шешімдерін бұрмалап көрсетіп, жалған құжат жасаған, облыстық мұрағат бастығы да ұсталды (В ЮКО директора государственного архива обвиняют в подделке документов, Gооglе). Бірақ осылардың жолын ұстанған «Шұғыла проект» өз айыбын мойындар емес. Былтыр Сайрам ауданында мынадай оқиға болды. Аталмыш «Қалалық жер кадастры бөлімше басшысы Б.Куанышбаев 90 отбасы жер телімі «Құрылыс Строй Маркет» ЖШС жерімен беттеседі» деп, Абай аудандық сотына құжат берген. Осы сот «Құрылыс Строй Маркет» ЖШС
жерімен беттеседі» деп шешім шығарған. Алайда апелляциялық жəне кассациялық сотта 90 отбасы жеңіп шыққан («Время» газеті. 27.11.2014. Дело было в Техасе... Gооglе) Ал біздің ісімізде болса апелляциялық, кассациялық соттар «допущены процессуальные упущения» деп, аудандық соттың шешімін өзгертпеді. Сот орындаушылары «үйлеріңді бұзамыз» деп жатыр. Əділ шешім шығарып, қолдау көрсетуіңізді сұраймыз. ҚР АІЖК 404 бабы, жаңадан ашылған мəн-жайлар бойынша, ҚР ҚК 385 бабына сəйкес (жалған құжаттар жасау) «Шұғыла проект» ЖШС үстінен, Б.Е. Қуанышбаевтың үстінен қылмыстық іс қозғалуын сұранамыз. Қоса тіркеледі: 1. Шымкент қаласы жер қатынастары бөлімінің адвокаттық сұранысқа берген №4764 жауабы 2. Шымкент қаласы Абай ауданы юстициясының адвокаттық сұранысқа берген 23.05.2014 ж. жауабы. 3. Шымкент қаласы сəулет жəне құрылыс бөлімінің адвокаттық сұранысқа берген 11.05.2014 ж. жауабы. 4. Шымкент қаласы сəулет жəне құрылыс бөлімінің адвокаттық сұранысқа берген №20/9958 жауабы. 5. Шымкент қаласы Абай ауданы юстициясының адвокаттық сұранысқа берген 19.09.2014 ж. жауабы.
6. Шымкент қаласы Əл-Фараби ауданы юстициясының адвокаттық сұранысқа берген 19.09.2014 ж. жауабы. 7. Шымкент қаласы Еңбекші ауданы юстициясының адвокаттық сұранысқа берген 19.09.2014 ж. жауабы. 8. Шымкент қаласы əкімшілігінің №4198 қаулысы. 9. Шымкент қаласы əкімшілігінің №335 қаулысы. 10. Əл-Фараби аудандық сотының №2-97 шешімі. 11. Апелляциялық соттың 06.11.2014 ж. қаулысы. Бір топ тұрғындар атынан қол қойғандар:
¦ÄIËÅÒ
ҰЛТ ЖОСПАРЫ құрылыс аймақтарында жаңадан 3 мектеп бой көтеріп, жұмысын бастады. Бұлардың барлығы да осы соңғы бесжылдықта ашылған мектептер. Біз осылайша апатты жағдайдағы мектептер мен үш ауысымда оқытатын мектептерді түбегейлі жоқ етіп отырмыз. Мұнымен қоса «Балапан» бағдарламасы аясында 8 балабақша да бой көтеріп, бүгінде бүлдіршіндердің тəрбиесімен айналысып жатқанын айта кеткенді жөн санап отырмын. Жаңа мектептеріміздің барлығы да заман талабына сай жабдықталған. Құрылыс компаниялары келісім-шартқа сəйкес мектеп жиһаздарымен, қажетті құралжабдықтармен толық қамтамасыз еткен. Қыста жылытатын, жазда салқындататын кондиционерлер, қол жуатын
Бекарыс ШОЙБЕКОВ, Түркістан қалалық білім бөлімінің басшысы:
Түркістан қаласы аумағында апатты жəне №47 (250) үш ауысымда оқытатын мектептер жоқ 4.12.2015 жыл уақытта да бұл салада нəтижелі еңбек етіп, бұдан да жоғары көрсеткішке жетеміз деген жоспарымыз бар. Бүгінде білім сапасымен қатар, ҰБТ-ға қатысу көрсеткішін көтеруге байланысты да жұмыс жасап жатырмыз. – Қала көлемінде уақыт талабына сай жаңаша жұмыс істеп отырған мектептердің, лицей, гимназиялардың жұмысына кеңірек тоқталып өтуді сұраймыз. – Бүгінде қалалық білім бөліміне қарасты 73 орта білім беретін білім мекемелері болса, солардың арасында 1 мектеп-лицей, 5 мектеп-гимназия оқушыларды сапалы біліммен қамтамасыз етіп келеді. Олардың əрқайсысы өздерінің жұмыс жүйелерін айқындап алған деуге болады. Жалпы орта мектепке қарағанда олардың жауапкершілігі де жоғары болады. Сондықтан гимназиялар мен лицейлер əрбір пəнді тереңдете оқытып, пəндерді оқушылардың меңгеруіне, өзіндік ізденістер жүргізуіне мүмкіндік жасайды. Ол үшін гимназиялар мен лицейге тиісті жағдайлар толығымен жасалған. Педагог кадрлар жағынан да тапшылық жоқ. Осы орайда айта кетер бір жəйт, орта білім мазмұнын жаңарту аясында 2015-2016 оқу жылында республикамызда 30 пилоттық мектепте жаңартылған білім мазмұ-
сағаттары, «Алау» əскери-патриоттық ойындары, «Тəуелсіздік – баға жетпес дəулет», «Б.Момышұлы ордасы – Отаншылдық ордасы, Отаншылдық ордасы – ынтымақтың ордасы» тақырыптарында конференциялар, тағы осы сияқты көптеген іс-шаралар өтілуде. Сонымен қатар түрлі мерекелерде өтетін ісшаралар тікелей ұлтжандылыққа, патриот-
ТҮЛЕКТЕРІМІЗ ЖАҚСЫ НӘТИЖЕ КӨРСЕТІП ЖҮР
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаев өзінің «100 нақты қадам» Ұлт жоспарында білім беру саласына да ерекше мəн б е рд і . Н а қ т ы қ а м қ о рл ы қ т ы ң арқасында Оңтүстікте жыл сайын ондаған жаңа мектеп ғимараттары салынып, апатты мектептер мен үш ауысымда оқытатын білім ордаларының саны күрт төмендеп келеді. Жалпы соңғы жылдары облыста бірыңғай ұлттық тест тапсыру бойынша түлектер көрсеткіші жақсара түсуде. Түркістан қаласына қарасты мектептердегі білім сапасы көңілдегідей д е п а й т у ғ а б ол а д ы . Т ү р к і с т а н д ы қ түлектер ҰБТ көрсеткіштері бойынша Оңтүстік Қазақстан облысы мектептерінің алдынғы сапында келеді. Біз осыған орай Түркістан қалалық оқу бөлімінің басшысы Б. Шойбековке жолығып, бірнеше сұрақ қойған едік.
– Бекарыс Ақсақалұлы, Түркістан қаласы аумағында ескі жəне апатты мектептерді азайту мəселесі қалай шешіліп отыр. Соңғы жылдары қанша жаңа мектеп салынды? Оларда оқушыларға қандай жағдайлар жасалған? – Елбасы Н.Ə.Назарбаев халыққа арнаған Жолдауында бірінші кезекте апатты жағдайдағы жəне үш ауысымдағы мектептер мəселесін шешу туралы баса айтқан болатын. Бұл мақсатта Білім жəне ғылым министрлігінің жанынан арнайы комиссия құрылып, апатты жағдайдағы жəне үш ауысымда жұмыс істейтін мектептерді жою үшін 5 жылдық жоспар бекітілген еді. Сол жоспардың нəтижесінде соңғы жылдары Түркістан қаласында да қыруар шаруалар атқарылды десем қателеспеймін. Əсіресе соңғы бесжылдықта бұл жұмыс қарқынды жүргізілді. Бұл уақытта қалалық білім бөліміне қарасты 19 мектеп жаңа ғимараттарға ие болды. Оқушы санының көптігінен үш ауысымда оқыту қауіпі болған №15 М.Жұмабаев, №9 Некрасов атындағы мектеп-гимназияларына қосымша ғимараттар берілді. Бүгінде екеуі де оқушыларға қалыпты жағдайда білім беріп келе жатыр. Сонымен қатар, биылғы жылы пайдалануға берілген Ж.Жабаев атындағы №11 жалпы орта мектебінің меншігінде мүлдем ғимарат болмаған. Жылдар бойы «Қазақстан темір жолының» ғимаратын жалға алып келген бұл мектепке де биылғы Астана күні қарсаңында жаңа мектеп ғимараты тапсырылды. Ал, халық жаңадан қоныстанып жатқан жаңа
орындар барлық сыныптарға қойылған. Арнайы пəн кабинеттерде де жабдықтар жетерлік. Кезінде барлығымыз да қарапайым ғана мектепте білім алдық. Ол кездегі жағдай бүгінгідей болған жоқ. Тəуелсіз Қазақстанның бүгінгі ұландарында арман жоқ деп ойлаймын. Бүгін олар зəулім де жарық, кең, барлық жағдайы жасалған білім ордаларында оқып жатыр. Сондықтан олар тек терең білім алуға ғана ден қойып, мемлекеттің жасаған осындай жақсылықтарына жоғары деңгейдегі білімдерімен жауап қайтаруы керек. Ал, мұндай жағдайға жетуімізге мүмкіндік жасаған көреген саясаткер, Ұлт көшбасшысы Нұрсұлтан Əбішұлы Назарбаевқа біз ұстаздар қауымы да, шəкірттеріміз де тек алғыстарымызды айтамыз. – Ұлттық бірыңғай тест тапсыруда жақсы көрсеткішке жеткен бірнеше мектепті атап өтсеңіз. – Ұлттық бірыңғай тестілеуде Түркістан қаласының түлектері соңғы жылдары үздік нəтиже көрсетіп жүр. Міне, бірнеше жылдардан бері облыс көлемінде алдымызға тек Кентау қаласын салып, екінші орыннан көрініп келеміз. Біздің мұндай жетістікке жетуіміз оқу жылы бойына тынымсыз еңбек еткен мұғалімдеріміздің табанды еңбегінің арқасы деп білемін. Сонымен қатар жан-жақты ізденіп, жоғары білімге талпынған білімпаз жастардың да бұл жетістікке қосып жатқан үлестері орасан. Ал, нақты сұрағыңызға келер болсам, ҰБТ-дан жақсы нəтиже көрсетіп жүрген білім мекемелеріміз жетерлік. Барлығы да мақтауға тұрарлық. Дегенмен, жыл сайын қатарынан жоғары нəтиже көрсетіп, қаламыздың абыройын асқақтатуға ерекше үлестерін қосып жүрген «Дарын» мектепинтернатын, №4 С.Сейфуллин атындағы мектеп-лицейін, №6 М.Мəметова атындағы жəне №22, №23, «Шобанақ» жалпы орта мектептерін ерекше атап өтуге болады. Бұлар тек бір жыл ғана емес, жыл сайын жоғары білім деңгейін көрсетіп, оқушылары түрлі білім бəсекелерінде топ жарып жүр. Осындай жоғары көрсеткішті мектептеріміздің еңбегінің нəтижесінде биылғы оқу жылында мектеп бітірген 69 түлек «Алтын белгіге», 29 түлек «Үздік аттестатқа» ие болды (Олардың толық тізімі қоса ұсынылып отыр). Енді алдағы
Мемлекет басшысы Н.Назарбаевтың 2020 жылға қарай мектепке дейінгі біліммен барлық балаларды қамту жоспарына сәйкес Түлкібас ауданында бүлдіршіндерді балабақшамен қамту жұмыстары ұтымды жүргізілуде. Тұңғыш Президент күніне орай ауданда бірқатар әлеуметтік және кәсіпкерлік нысандар ел игілігіне берілді.
нын апробациялау жүзеге асырылып жатыр. 30 пилоттық мектептің қатарына қаламыздағы М.Жұмабаев атындағы №15 мектепгимназиясы енген. Апробация кезеңі жаңартылған білім мазмұнын енгізудің тиімділігіне əсер етуі мүмкін кері əсерлерді анықтауға мүмкіндік береді. Білім мазмұнын жаңарту – жаңа стандарттың құрылымы мен мазмұнын, оқыту мен тəрбиелеудің əдіс-тəсілдерін қайта қарастыру болып табылады. Сонымен қатар, №17 Ататүрік, №15 М.Жұмабаев атындағы мектеп-гимназиялары жан басына шаққандағы қаржыландыруға енгізілген. – Мектептерде оқушыларға патриоттық, отансүйгіштік тəрбие беру мəселесі қалай шешілуде? Мемлекеттік тілді игеру тəжірибесіне қатысты қандай жұмыстар атқарылуда? Ұлтаралық достық, ынтымақ туралы не айтар едіңіз? Қазақ сыныптарында оқып жатқан өзге ұлт балалары бар ма? Өзбек мектептерінің түлектері ҰБТ тапсыруға қатысып жүр ме? – Бұл сұрақтарыңыздың əрқайсысына жеке-жеке тоқталып өтейін. Оқушыларды патриоттық, Отансүйгіштік тұрғыда тəрбиелеу – əрқашан біздің басты назарымызда. Бүгінгі мектеп партасындағы шəкірттеріміз Тəуелсіз Қазақстан тұсында өмірге келіп, азат елдің ұландары болып өсіп келеді. Олар əрқашан егемен елімізді мақтан ете отырып, өздері де сол елдің тұрақтылығы, егемендігінің сақталуы, елдің өсіп-өркендеуі жолында еңбек етулері тиіс. Сондықтан да ұстаздарымыз жастарды мектеп партасынан, керек десеңіз, балабақшадан бастап тəрбиелейді. Балабақшаларымызда, мектептерімізде өтетін əрбір іс-шарада жастарды Отансүйгіштікке тəрбиелейтін көріністер міндетті түрде орын алады. Мəселен, осы мақсатта мектептерде «Жас атқыштар», «Мерген», «Жасұлан» жəне «Жас сарбаз» үйірмелері жұмыс істейді. «Патриотты жастар – ел болашағының айқын кепілі», «Ынтымақ», «Адамгершілік – асыл мұра», «Мемлекеттік рəміздерді құрметтеу», «Алтын ұяң – Отан қымбат, туып өскен елің қымбат» тақырыптарында тəрбие
ген жаңа медициналық пункт пайдалануға берілді. Енді басы ауырып, балтыры сыздаған ауыл азаматтары алғашқы медициналық көмекті өз ауылдарында да ала алады. Облыстық бюджеттен 42 млн. 334 мың теңге қаржы бөлінген медициналық нысанның құрылыс жұмыстарын мердігер «Асарстрой» мекемесі жүргізді. Сонымен қатар осы округке қарасты М.Жəрімбетов ауылында да фельдшерлік акушерлік пункт есігін айқара ашты. Құрылыс жұмыстарына облыстық
ЖАҢА НЫСАНДАР ПАЙДАЛАНУҒА БЕРІЛДІ
Ауданда 30 балабақшада – 3905 бала, мектеп жанындағы 37 шағын орталықта 1534 бала тəлім алуда. Тұңғыш Президент күніне орай ашылып отырған Ынтымақ ауылындағы 100 орындық балабақша «Балапан» бағдарламасы бойынша мемлекет пен жекеменшік əріптестіктің негізінде іске қосылып отыр. 2043-ке жуық тұрғыны бар Ынтымақ ауылында бұрын балабақша болмаған. Бұған дейін елдімекен бүлдіршіндері мектеп жанындағы шағын орталыққа баратын. Жалпы құны 40 млн. теңге балабақшаны жеке кəсіпкер Н.Мамыров тұрғызды. Аталған балабақшада ойын алаңдары, жатын бөлмелер, оқу сыныптары, бейнелеу өнері залдары заманауи талаптарға сай жабдықталған. Кемербастау ауылдық округіне қарасты Күмісбастау ауылында заманауи құрал-жабдықтармен қамтамасыз етіл-
E-mail: adilet.media@mail.ru
бюджеттен 51 млн. теңге қаржы жұмсалған пунктте ауыл тұрғындары алғашқы медициналық көмек алатын болады. Нысанда 2 қызметкер жұмыс атқарады. Айта кетейік, ауданда 53 медициналық мекеме бар. Соңғы үш жылда 23 медициналық нысан бой көтеріп, бірқатары күрделі жөндеуден өткен. Биылғы жылы Түлкібас ауданында 5 медициналық нысанның құрылысы жүріп, оның екеуі ел игілігіне берілді. Жергілікті жерде отандық өнімді дамыту, кəсіпкерлерге қолдау көрсету, халықты жұмыспен қамту бағыты бойынша Рысқұлов ауылдық округіне қарасты Азаттық ауылында минералды емдік-сауықтыру ас суын өндіретін «Кристал-су» ЖШС іске қосылды. Бүгінде құрылыс жұмыстарына 182 млн. қаржы жұмсалған цехта жергілікті 12 тұрғын жұмыспен қамтылып отыр. Жылына 10 мың тонна өнім өндіретін цех сусынның 6 түрін шығарды. Ауданда 22 ірі кəсіпорын мен шағын жəне орта бизнесте тіркелген 7332 кəсіпкер бар. Биылғы жылы жеміс-жидек өнімдерінен өнім өндіретін құны 455 млн. теңгелік екі кəсіпорын ашылса, жыл басынан бері «Ырыс» ШНҰ» ЖШС-нен барлығы 104,4 млн. теңгелік 41 жоба жеңілдетілген шағын несиелер алған. Нысандардың ашылуына аудан əкімінің орынбасарлары М.Жанесен, Ө.Маткеримов қатысты. Олар аудан аумағында ашылып жатқан əлеуметтік жəне кəсіпкерлік нысандар ел игілігі жолында атқарылып жатқан жұмыстардың нəтижесі екендігін айта келіп, алдағы уақытта да аудан жаңа нысандармен толығатынын жеткізді. Ауыл ақсақалдары атынан Күмісбастау ауылының тұрғыны Р.Мұсабаев, М.Жəрімбетов ауылының тұрғыны К.Балданбаев, аудандық мəслихат депутаттары Г.Ешенқұлова, Н.Əмірбеков сөз сөйлеп, ризашылықтарын білдірді. Н. ДƏУЛЕТҚЫЗЫ
4
ның бесігі» атты шаралар солардың негізгілері ғана. Мектептерімізде оқып жатқан жиырмаға жуық ұлттың балалары бір ананың баласындай тату-тəтті білім алып, ұлттар арасындағы достық қарым-қатынасты нығайтуға да үлестерін қосып келеді. Өзіңіз білесіз, қаламызда қазақ ұлтынан кейінгі басым ұлт – өзбек ұлты. Өзбек бала-
№15 Мағжан Жұмабаев атындағы мектеп-гимназия
тыққа бағытталады. Ал, мемлекеттік тілді игеру тəжірибесіне келсек, бұл орайда бізде ешқандай қиындық жоқ деп сеніммен айта аламын. Қазақ тілді мектептерді айтпағанда, өзге тілде оқытылатын мектептердің барлығында қазақ тілі пəні аптасына 3 сағаттан оқытылады. Сонымен қатар мектептерімізде іс құжаттары толығымен мемлекеттік тілде жүргізіледі. Жастарымызға мемлекеттік тілді меңгерту мақсатында өтетін сайыстарымыз, іс-шараларымыз баршылық. «Тəуелсіздік – ел тағдыры», «Мен қазақстандықпын» атты оқушылар арасында шығармалар байқауы, 16-22 жас аралығындағы жастар арасында республикалық мəдени-ағартушылық «Мың бала» сайысы, «Үш тұғырлы тіл – заман талабы» тақырыбында ғылыми-практикалық конференция, «Мен көп тілді білемін» байқауы сияқты тағы басқа мемлекеттік тілді меңгертуге бағытталған ісшараларымыз бар. Елбасы Н.Ə.Назарбаевтың бастамасымен 1995 жылы Қазақстан халқы ассамблеясы құрылған болатын. Міне, биыл сол Ассамблеяға 20 жыл толып отыр. Республика көлемінде аталып өтілген осынау мерекенің шымылдығы киелі Түркістанда түріліп, əулие атамыз Қ.А.Яссауи кесенесінің жанында бастау алғанын ескерсек, осының өзі-ақ киелі топырақта ұлтаралық достықтың, ұлтаралық тұрақтылықтың қай деңгейде екендігін аңғаруға болады. Тарихқа үңілсек, кезінде Түркістанда қаншама хандарымыз бен билеріміз жиындарын өткізіп, осында халықтың тағдырын, болашағын шешкен, бəтуаға келген. Енді біз сондай жерде тұрып неге бірлікте, ынтымақта өмір сүре алмаймыз. Бізге мұны айтудың өзі артық деп ойлаймын. Бүгінде қаламызда бірнеше ұлттың өкілдері тұрады. Барлығы да бір шаңырақтың астында татутəтті өмір сүріп жатыр. Барлығының салтдəстүрі, əдет-ғұрпы сақталған. Ұлтаралық достықты жастайынан нығайту мақсатында оқушылардың қатысуымен көптеген шараларды қолға алып отырамыз. «Ырыс алды – ынтымақ», «Қазақстан – халықтар достығы-
лары да басқалар сияқты тең жағдайда білім алуда. Сонымен қатар Ұлттық бірыңғай тестілеуге де қатысып жүр. Нəтижелері де жаман емес. Өткен жылы өзбек тілінде оқытатын мектептердің он пайыз түлегі Ұлттық бірыңғай тестілеуге қатысқан. Ал, биыл бұл көрсеткішті едəуір жоғарылатсақ деп отырмыз. Бүгінгі күнде сынама тесттерге осындай оқушылардың 43 пайызы қатысып жүр. Негізгі тестілеуде де осы көрсеткішті көрсетеміз деген ойымызда бар. – Жақсы көрсеткіштерге жетуге өзіндік үлес қосып жүрген мектеп басшылары мен пəн мұғалімдерінің аты-жөндерін атап өтсеңіз. Мемлекет, əкімшілік тарапынан жасалып отырған қамқорлықтар туралы не айтар едіңіз? – Біздің жұмысымыз негізінен оқу жылының соңында яғни Ұлттық бірыңғай тестілеуде сараланатынын ескерсек, жоғарыда аталған «Дарын» мектеп-интернатын, №4 С.Сейфуллин атындағы мектеп-лицейін, №6 М.Мəметова атындағы жəне №21, №22, №23, «Шобанақ» жалпы орта мектептері бүгінде алдыңғы қатарда. Олардың басшылары Қ.Бəйшенов, Г.Өсербай, Р.Ибадуллаева, Ж.Сералиева, Г.Өтеуова, Ж.Əзіретбергеновалар əріптестеріне үлгі болып жүр. Оқырмандарымыз арасында Түркістанда тек осы мектептер ғана дұрыс екен деген ұғым қалыптаспауы керек. Мектептеріміздің де, ондағы ұстаздарымыздың да барлығы атап өтуге лайық. Олардың барлығын тізіп шығу мүмкін болмағандықтан жалпы айтқанды жөн деп отырмын. Мұндай озат ұстаздарымызды түрлі мереке кезеңдерінде үздік қызметкерлерімізді Білім жəне ғылым министрлігінің, еліміздің бас партиясы – «Нұр Отан» халықтық демократиялық партиясының, облыс əкімінің, облыстық білім басқармасының, облыстық мəслихаттың, қала əкімдігінің, қалалық білім бөлімінің түрлі деңгейдегі марапаттарын тапсыру арқылы ынталандырып отырамыз. Сонымен қатар, қалалық білім жəне ғылым қызметкерлері кəсіподақ комитетімен бірлесе отырып демалыс кездерінде түрлі санаторийлер мен демалыс орындарына жолдамалар беріп, лайықты демалуларына жағдай жасап отырамыз. – Əңгімеңізге рахмет! Ақжібек МҰСТАФИНА, Алмас АҚЫЛБЕК
ТАРИХ жəне ТІЛ Қазақ хандығының 550 жылдығына орай Ақпан батыр атындағы №10 жалпы орта мектептің бастауыш сынып мұғалімі Г. Иманәлінің ұйымдастыруымен 1-4 сынып оқушылары арасында поэзиялық және прозалық шығармаларды жатқа айтудан байқау өтті. Байқаудың мақсаты өскелең ұрпақ жадында ұлттық тарихи тұлғаларымызды жаңғырту, мемлекеттігіміздің бес жарым ғасырлық тереңде жатқан тарихын насихаттау болып табылады. Сонымен бірге оқушыларды тəуелсіз елін сүюге, қадірлеуге, осы елдің ұланы екенін мақтан етуге баулу. Қазақстанның ұлтжанды патриоты болуға, мемлекеттік рəміздерін құрметтеуге, ана тілін сүюге, сауатты, мəдениетті сөйлеуге үйрету. Байқауға мектеп директорының міндетін атқарушы К.Ж. Жаңабаева, мектеп директорының тəрбие ісі жөніндегі орынбасары Г.Л.Бекболатова, бастауыш сынып мұғалімі Н.П. Жарылқасымова, мектептің педагог-психологы Р.Ж. Мұса қазылық етті. Бұл байқауға 7- 10 жас аралығындағы 20-ға жуық оқушылар қатысып, өзара бақ сынасты. Байқау шарты бойынша əрбір талапкер мəнерлеп өлең оқыса, қазылар алқасы олардың көркем мəтінді оқу шеберлігіне, дауыс мəнеріне жəне тіл тазалығына, мəтінді таңдау талғамына, сахнада өзін-өзі ұстауына баса назар аударды. Мəнерлеп оқу барысында қатысушылардың көпшілігі қазақ хандығының 550 жылдығына арналған өлеңдерді жатқа оқыды. Осылайша оқушылар Қазақ хандығының құрыл-
ғандығына 550 жыл толғанын, ең алғашқы қазақ хандары Жəнібек пен Керей екенін, сол секілді Қасым, Ақназар, Есім, Жəңгір, Тəуекел, Тəуке, Абылай, Кенесары сынды хандардың елін, жерін қорғап, ұлтты сақтау жолында өзінен саны бірнеше есе көп жауға да қарсы ұмтылып, жеңіске жеткенін жеткізді. Əділ қазылардың шешімі бойынша бас жүлдеге 4 «б» сынып оқушылары Эльмира мен Эльвира Абдрасиловалар лайықты деп танылса, І орынды 4 сынып оқушылары Аяла Есболатқызы мен Сраил Төребек иеленді. Сондай-ақ Аяулым Байқоныс, Бəйдібек Ізбасар, Медет Амангелді ІІ орыннан көрінді. Ал, ІІІ орынға Дариға Əкімбаева мен Ақбота Ноғайтегі лайық деп танылды. Қазақ хандығының 550 жылдық мерейтойы қарсаңында ұйымдастырылған іс-шараға қатысып, жеңімпаз атанған оқушылар мектеп басшылығының атынан мақтау жəне ынталандыру грамоталарымен марапатталды. Ж. ƏЛƏЙДАРҚЫЗЫ.
¦ÄIËÅÒ
– Бүгін 25 жылдығын тойлап отырған қос басылым ең алғаш 1990 жылы маусым айында жарық көрген. Алғашқы шығарушы редакторы Мəлік Абылаев болатын. Ол кісі үлкен істі бастағанымен, өкінішке қарай, қайтыс болып кетті. Содан кейін 1991 жылы осы газетке жан бітіріп, тамырына қан жүгірткен елімізге белгілі журналист, публицист Жұмамұрат Тұяқбаев ағамыз. Қос басылымды тəуелсіздікпен бірге тəй-тəй басқан басылым дейміз. Өйткені, алғашқы тəуелсіздік жылдары еліміз алаң-елең күй кешті ғой. Ертеңіміз, болашағымыз не болар екен деп. Сондай қиын кезеңде осы кісілер шығарған басылымдарда тəуелсіздік
Тəуелсіздік – Отанымыздың əрбір азаматы үшін қастерлі мереке
ҚОҒАМ
№47 (250) 4.12.2015 жыл
турасында мақалалар көп жарық көрді. 1990 жылдары Шымкент көшелерінің бəрі дерлік орысша аталатын. Жұмамұрат ағамыз апта сайын зиялы қауыммен, онамастика мамандарымен кездесіп, келісіп, жоғымызды түгендеуге, Шымкенттегі көшелерді қазақшаландыруға барынша атсалысқан. Осылай-
Қазақтың белгілі үш биі Төле, Əйтеке, Қазыбек атындағы көшелер Ордабасы алаңынан бастау алады. Ал сол кездегі Шымкенттің бас көшесі Коммунистік проспектісі қазақтың ұлы ханы Тəуке ханның атындағы даңғыл болып өзгергенін көреміз. Осылайша төл тарихымызды түгендеуге, қазақтың
– Сіздің де осы газетті басқарып отырғаныңызға төрт жылдай уақыт болыпты. Сіздердің бүгінгі бағыттарыңыз қандай? – Қазіргі таңда біз екі тілді апталық газетпіз. «Панорама Шымкента» газеті «Шымкент келбеті» газетінің орысша аудармасы емес. Олай түсінуге
бізде ғана емес, басылымдардың бəріне тəн дүние деп ойлаймын. Бұл ащы шындық. Мұны кадрдың əлсіздігінен деуге де болатын шығар.Өз басым журналистика факультетін бітіргендерге көп мəн беремін. Қызметке де соларды алғым келіп тұрады. Өйткені біз журналистика
ша, Шымкент көшелерін қазақыландырумен қатар тіл мəселесін де көтерген. Осындай жұмыс барысында көптеген кедергілерге кезігіп, кеңестік кезеңді көксегендермен айқасқа түсуге тура келді. Ұлттық мəселелерге байланысты сотқа да барған кездері аз болған жоқ. Десе де, соттың барлығында да жеңіп шықты. Себебі ол кісілердің көтерген мəселесі ұлттық жəне елдік мүдде болатын. Сол кездегі басылымдарды бүгіндері парақтап отырсақ, қос басылым қазақ халқының тарихы жөнінде көптеген деректі мақалалар жариялаған екен. Биыл Қазақ хандығының 550 жылдығын тойлап отырсақ, біздің газеттер бұл тақырыпты сол кезде-ақ көтерген екен.
хандары мен билерін, оған қоса батырларын жан-жақты насихаттауға кірісті. Газетте осы тақырып бойынша өте көп танымдық мақалалар жарық көрген. Газет тігінділерін ақтарып отырып алғаш шыққан нөмірінен бастап қос басылым да ұлтқа адал қызмет істеді деп сеніммен айта аламын. Басылымда апта сайын «Жұмадағы жүздесу» айдары аясында зиялы қауым өкілдерімен сұхбат, пікірталас тұрақты түрде жүргізілген. Айтайын дегенім, сол кездегі билік «Шымкент келбеті» газетімен санасқан. Бүгінде «Шымкент келбеті», «Панорама Шымкента» газеті өз оқырманын тапқан, қалыптасқан газет.
болмайды. Егіз газет болғанымен, əрқайсысының өзінің кескін-келбеті бар. Ақпараттық қоғамда өмір сүріп жатырмыз. Аптадағы болған жағдайларды беріп отырсақ, ол мəліметтер ескіріп қалады. Сондықтан біз сараптамалық дүниеге көп көңіл бөліп жатырмыз. Келесі жылдан бастап газетімізді аптасына екі рет шығару жөнінде ұсыныс айттық. Бұл ұсынысты құрылтайшыларымыз қолдап отыр. – Осы газетте қаншама мықты журналистер еңбек етті. Қазіргі ұжымыңыз қандай? – Қазіргі таңда, дарынды, эрудициясы мықты журналисттер азайды. Мүмкін бұл мультимедиялық заманның əсері болар? Бұндай кемшіліктер тек
мамандығын игердік пе, соның жемісін көруіміз керек. Негізі біздің мамандардың сапасы жаман емес. Біздер бүгінгі қаламы қарымды журналист ағаларымыз арқылы жастарды тəрбиелеуіміз керек. Олар сияқты сараптамалық дүниелерді жаза алатындай деңгейге жеткізу қажет. Өйткені өзіміздегі бар қиындықтарды өзіміз шешпесек, бізге ешкім көмектеспейді. Сондай-ақ экономикалық тақырыпта жазатын журналистеріміз де кем. Руханият, мемлекеттік тіл деп жаза бергеннен ештеңе шықпайды. Себебі Қазақстанда тілдің мəселесі шешілген. Жалған популизмнің қажеті жоқ. Шет елдермен салыстырғанда бізде экономикалық сауаттылық төмен. Бүгінде соның
НОВЫЙ УРОВЕНЬ РАЗВИТИЯ сферы исполнительного производства В соответствии с вызовами и реалиями сегодняшнего дня правовая система Казахстана претерпевает значительные изменения. Парламентом страны в короткое время принят ряд новых законодательных актов, направленных на дальнейшее укрепление института защиты права собственности, урегулирование административных споров и регламентацию процедур обжалования административных решений. Одним из таких новшеств, обеспечивающих защиту права собственности и реализацию принятых судебных актов, а также актов других государственных органов, явился целый пакет поправок по вопросам предпринимательства, в рамках которого модернизации подвергается сфера исполнительного производства. Основные законодательные новшества, регулирующие деятельность судебных исполнителей и органов исполнительного производства, приняты в рамках Закона РК от 29 октября 2015 года №376 "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам предпринимательства", который вступает в силу с 1 января 2016 года. Документом внесены изменения и дополнения в Закон РК "Об исполнительном производстве и статусе судебных исполнителей", а также в другие нормативные правовые акты. Одним из важных нововведений согласно внесенным поправкам является четкое разграничение полномочий государственных и частных судебных исполнителей по видам исполнительных документов, подлежащих принятию ими к исполнению. Так, если на сегодняшний день государственные и частные судебные исполнители правомочны осуществлять производства по большинству исполнительных документов, в том числе в пользу физических лиц на альтернативной основе, то со следующего года к исключительной компетенции сферы частного судоисполнения будет отнесено исполнение документов о взыскании в пользу физических и юридических лиц, а также государства на сумму, не превышающую тысячекратный размер МРП. В свою очередь, государственные судебные исполнители смогут принимать в производство только следующие документы: – о взыскании с государства; – о взыскании с юридического лица, пятьдесят и более процентов голосующих акций (долей участия в уставном капитале) принадлежит государству и аффилированным с ним юридическим лицам; – о взыскании с субъектов естественных монополий или субъектов, занимающих доминирующее положение на рынке товаров и услуг; – о взыскании в пользу государства, по которым размер взыскания превышает тысячу месячных расчетных показателей; – о конфискации имущества либо о передаче имущества государству; – о выселении, вселении, сносах, изъятиях, производимых в интересах государства. При этом законодательно закреплено право прокурора на принудительную передачу любого исполнительного документа, находящегося в производстве частного судебного исполнителя, государственному судебному исполнителю. Такое действие прокурор сможет предпринять, если возникнет угроза нарушения прав и законных интересов физических, юридических лиц либо государства. Таким образом, с 1 января 2016 года подавляющий объем исполнительных документов будет приниматься к исполнению только частными судебными исполнителями. Например, исполнительные листы о взыскании алиментов, денежных сумм, о выселении, вселении, сносе в пользу физических и юридических лиц смогут быть предъявлены к принудительному исполнению исключительно частным судебным исполнителям. При этом необходимо отметить, что правом предъявления исполнительного документа обладает сторона взыскателя. Законодательством оговорены сроки предъявления исполнительных документов к предъявлению. Так, исполнительные листы, выписанные на основании актов суда, могут быть переданы судебному исполнителю в течение трех лет с момента их выдачи.
E-mail: adilet.media@mail.ru
Новые положения законодательства содержат также нормы, расширяющие полномочия судебного исполнителя при осуществлении исполнительного производства. Так, предусмотрено право судебного исполнителя на получение сведений о банковских счетах физических лиц, на ведение видео или аудиофиксации исполнительных действий, в частности, при отказе должников от ознакомления с извещениями и иными процессуальными документами судебного исполнителя. Кроме того, если до введения в действие поправок перечень исполнительных действий частных судебных исполнителей, применяемых только с санкции суда, был шире аналогичного перечня действий государственных судебных исполнителей, то новыми положениями законодательно уравнены обязанности государственных и частных судебных исполнителей на судебное санкционирование. Изменения коснулись также и порядка замещения должности частного судебного исполнителя. На сегодняшний день, пока еще не вступили в силу указанные нормы, лицо, изъявившее желание заняться деятельностью частного судебного исполнителя, должно получить соответствующую лицензию, чему предшествует стажировка и прохождение квалификационного экзамена в Министерстве юстиции РК. Следующий этап – прохождение конкурса на занятие должности частного судебного исполнителя, который также проводится в Министерстве юстиции. Вводимыми со следующего года новыми законодательными положениями последний этап – конкурс на занятие должности частного судебного исполнителя – упраздняется, а функции по проведению аттестации (замена действующего этапа квалификационного экзамена) на право занятия деятельностью частного судебного исполнителя передаются территориальным органам юстиции. При этом судьи – лица, работавшие судьями – за исключением судей, освобожденных от должности судьи за порочащие проступки и нарушения законности при исполнении своих обязанностей, лица, сдавшие квалификационный экзамен на должность судьи, лица, окончившие обучение и сдавшие квалификационный экзамен в специализированной магистратуре, лица, работавшие в уполномоченном органе и его территориальных органах в сфере обеспечения исполнения исполнительных документов не менее двух лет, лица, работавшие в правоохранительных или специальных органах, при наличии стажа работы в должности прокурора, следователя или осуществлявшие оперативно-розыскную деятельность либо обеспечивавшие охрану общественного порядка не менее пяти лет, будут вправе получить лицензию частного судебного исполнителя без прохождения стажировки и аттестации, за исключением лиц, уволенных по отрицательным мотивам. Новшества в законодательстве предусмотрены и касательно порядка организации деятельности частных судебных исполнителей. Теперь они смогут осуществлять свою практику не только индивидуально, но и в составе конторы частных судебных исполнителей, которая будет создаваться в виде учреждения, подлежать регистрации в качестве юридического лица и, соответственно, иметь учредительные документы (устав, учредительный договор). В целом внесенные изменения и дополнения направлены на дальнейшее развитие сферы частного судоисполнения и сокращение государственной службы судебных исполнителей, а также на укрепление их статуса. Несомненно, данными законодательными нововведениями заложены основы для становления института исполнительного производства на новый качественный уровень, что будет способствовать повышению соблюдения законности и обеспечению реализации прав и законных интересов. А. ИСАБЕКОВА, руководитель отдела организации деятельности частных судебных исполнителей управления обеспечения исполнительного производства Департамента юстиции ЮжноКазахстанской области
5
салдарынан бүкіл қазақ банкке қарызданып отыр. Қазақтарды банк басқарып отыр деуге болады. Сондықтан халықты қаржылық сауаттылыққа үйрететін қазақ басылымдары қажет-ақ. Біздің қос басылымда журналист кəсібін игерген, не айтып, не жазу керектігін білетін ұжым қалыптасқан. Олардың қатарында Элмира Бердіғалиева, Светлана Есжанова, Марат Назаров, Еркін Досымбай жəне жас журналистер Раушан Махымова, Сəбит Тастанбек бар. – Айтулы мерейтойларыңыз құтты болсын! Жазар көбейсін, шығармашылық биіктен көріне беріңіздер! Алмас АҚЫЛБЕК
Елбасы және Түркістан
Қожа Ахмет Ясауи кесенесінің Үлкен Ақ сарайы ықылым замандардан қазақ хандарының түрлі саяси жиындарын, іс-шараларын өткізген, талай айтулы оқиғалардың куəсі болған қасиетті сарай. Сол қасиетті сарайда 1 желтоқсан – Тұңғыш Президент күніне орай «Əзірет Сұлтан» мемлекеттік тарихи-мəдени қорық-мұражайының «Елбасы жəне Түркістан» атты фото көрмесі ашылды. Көрмеге Елбасы Нұрсұлтан Əбішұлы Назарбаевтың киелі Қожа Ахмет Ясауи кесенесіне келген кездері бейнеленген тарихи суреттерімен қатар Президенттің өз қаламынан туған кітаптары қойылған. Планшеттерге жазылып ілінген Елбасының рухани астана – Түркістан қаласы жөніндегі, Киелі Кесене жайлы жəне Əзірет Сұлтан бабамыз туралы айтқан аталы сөздері көрменің көркін ашып тұр. Қазақ хандығы дəуірінде елдің іргелі мəселелерін талқылайтын келелі жиындар өтіп отырған Үлкен Ақсарай бөлмесінде Елбасы жайлы көрменің қойылуының заңдылығы бар. Өйткені тəуелсіз Қазақстанның Тұңғыш президенті Н.Назарбаев «Тарих толқынында» кітабында «Түркістан – қазақ
халқының ұлттық мемлекеттілігін дүниеге əкелген алтын бесік əрі оны кемелдендірген өнегелі мектеп» екендігін ерекше атап көрсетеді. Елбасының Түркістан туралы, Қожа Ахмет Ясауи жайлы ой-тұжырымдары мен пікірлері еліміздің ынтымақ-бірлігін қалыптастыруда айрықша мəнге ие екені анық. Фото көрмедегі суреттер еліміздің рухани астанасы Түркістанның дамуынан хабар береді. Өйткені мұнда Елбасының 1985 жылдан бастап, 2011 жыл аралығында кесенеге келген сəтін бейнелейтін 47 суреті тұр. Суреттерде Тəуелсіз Қазақстанның тұңғыш Президенті тұсындағы, бауырлас Түркия Республикасының Президенттері Тұрғыт Озал, Сүлеймен Демирел, Ахмет Сезар, Абдулла Гүл, Өзбекстан Республикасының Президенті И.Каримов, Түркістанда өткен екінші дүниежүзілік қазақтар
құрылтайы, ресми кеңестер бейнеленген. Көрме желтоқсан айының соңына дейін жұмыс істейді. «Əділет - ақпарат».
Тәуелсіздігіміз тұғырлы болсын! Сіздерді келе жатқан 16 желтоқсан – Қазақстан Республикасының Тəуелсіздігі күні мерекесімен шын жүректен құттықтаймын! Халқымызға ғасырлар бойғы арман болған тəуелсіздік, егемендік ұстанымдарын биікке көтеретін бұл күн – біздің Отанымыздың əрбір азаматы үшін қастерлі мереке. Азаттық аңсаған елдің түпкі мақсатының орындалып, бүгінгі Қазақстан Республикасы өз мемлекеттілігін бұдан 24 жыл бұрын жариялаған болатын. Бұл мереке күнтізбеде «Қазақстан Республикасының мемлекеттік тəуелсіздігі туралы» Конституциялық Заңының 1991 жылы 16 желтоқсанда қабылдануына байланысты тұрақты түрде аталып өтіледі. Бізді бұл күнге дейін жеткізген ұмытылмас оқиғалар – ел қорғау соғыстары, ұлт-азаттық көтерілістері, қандай ауыртпалықты да көтере білген, жасымайтын асқақ жігерлі рухы, қайтпайтын табандылығы – өшпес өнеге, өлмес мұра ретінде
сақталуға тиіс. Бұл еркіндік сүйгіш, патриоттық дəстүр 16-желтоқсан оқиғаларына дейін жалғасты. Осылайша бұл тəуелсіздік күнінің оңайлықпен келмегенін білеміз. Тəуелсіздігімізді жариялағаннан бергі мезгіл ішінде көптеген елеулі табыстарға қол жеткіздік. Бұл Президентіміздің жүргізіп отырған парасатты көреген саясатының нəтижесі – Еліміздің тыныштығы мен қауіпсіздігінің, көп ұлтты Қазақстан халқының жарастығы мен ынтымақтастығының арқасында болып отыр. Еліміздің тəуелсіздігі мен мемлекеттілігінің орныға түсуі, ұлттық қауіпсіздігі, экономикамыздың жедел қарқынмен дами беруі, Қазақстан халықтарының өз болашақтарына деген берік сенімі, қазіргі замандағы өркениетті қауымдастық ортасында іргелі елге айналуы – стратегиялық негізгі бағыттарды құрайды. Сондықтан бұл күн жас мемлекетіміз үшін – біртұтас елдіктің, ынтымақтастық пен татулықтың,
сонымен қатар өткенге деген тағзымды салауат пен болашаққа деген сенімді үміттің мерекесі болып табылады. Еліміздің ұлы тарихына, атабаба рухына, аға ұрпақтардың қаһармандық өмір жолына құрметпен басымызды иіп, Отанымыз – Қазақстанға деген құрметтеу сезімін əкелетін бүгінгідей мереке күні алға қарай тағы да берік сеніммен қарап, болашақтың тыныш өмірінің негізін қалау үшін қазір де бұл бағыттағы ісəрекетті жалғастыру керек. Қоғамдық өмір сабақтары мен Отанымыздың мүддесі қазіргі таңда патриоттық дəстүрге сай келетін жаңа талаптарды қойып отыр. Ата-бабаларымыздың алдында тəуелсіздік үшін күресу мақсаты тұрған болса, біздің алдымызда оны нығайта түсу міндеті тұр. М. ҚҰДАЙБЕРГЕНОВА, Абай аудандық сотының судьясы. Шымкент қаласы.
Биік сенімніѕ кґрінісі Құрметті оңтүстік қазақстандықтар! Сіздерді жуырда ғана өткен мемлекеттік мереке – Қазақстан Республикасы Тұңғыш Президенті күнімен құттықтаймын! Бұл мерекенің Қазақстан халқы үшін аса маңызды екендігі сөзсіз. 1991 жылғы 1 желтоқсанда алғаш рет жалпыхалықтық сайлау өтіп, егемен Қазақстанның негізін қалаған – Нұрсұлтан Əбішұлы Назарбаев тұңғыш рет Президент болып сайланды. Президентіміздің мықты саяси ерігі мен көреген саясатының арқасында үлкен белестерді бағындырып, толағай жетістіктерге қол жеткіздік. Бұл жетістіктер Қазақстанның бірлігі, Конституцияның қорғалуы, адамдардың құқығы мен бостандықтарын қамтамасыз етуші əрі жаңа тəуелсіз мемлекеттің негізін қалаушы – Тұңғыш Президенттің есімімен тікелей байланысты. Бүгінде Қазақстан - əлемдік аренадан өз орнын тауып, Азия мен Еуропаны мойындата білген өжет елдің мекені. Еліміз саяси жəне əлеуметтікэкономикалық реформаларды сəтті жүзеге асырушы мемлекет ретінде ТМД мен Орталық Азия аумағының көптеген мемлекеттері үшін қарқынды дамудың үлгісі болып табылады. Бүгінгі біздің басты құндылығымыз – полиэтностық қоғамда орнаған бейбітшілік пен келісім. Біз, қазақстандықтар, дамудың өзімізге тəн қазақстан-
дық жолын таңдап алдық, оны бүкіл əлемдік қауымдастық мойындап отыр. Еліміздің екі онжылдықтың ішінде осынау биік дəрежедегі халықаралық беделге ие болуы - тарихта бұрын-соңды болмаған оқиға. Қазақстан Еуразия құрлығындағы интеграциялық құбылыстардың ірі бастамашысы болып табылады. Көршілес жəне одақтас мемлекеттермен бірлесе ШЫҰ, Азиядағы өзара іс-қимыл жəне сенім шаралары жөніндегі Кеңес жəне Ұжымдық қауіпсіздік келісім ұйымы сынды аумақтық жəне жаһандық қауіпсіздік механизмдерін жасап шығардық. Еліміз əлемдік саясаттың дамуына айтарлықтай үлес қосып келеді. Қазақстанның «ЕХРО-2017» бүкілдүниежүзілік көрмесі өткізілетін мемлекет ретінде таңдалуы осының айқын дəлелі болып табылады. Қол жеткізген барлық жеңістер мен жетістіктер осыдан 24 жыл бұрын Қазақстан халқымен жасалған тарихи таңдаудың жемісі екені сөзсіз. Тəуелсіз мемлекеттің күнтізбесінде жаңа жалпыхалықтық мереке – Қазақстан Республикасы Тұңғыш Президенті күнінің пайда болуы – барша халықтың Ұлт Көшбасшысы, Тұңғыш Президент Нұрсұлтан Əбішұлы Назарбаевқа артқан биік сенімінің, ізгілік-құрметінің жарқын дəлелі. С. ТОҚБЕРГЕНОВ, Абай аудандық сотының судьясы. Шымкент қаласы.
Мерекеде мерейлері үстем болды ҚР ІІМ-нің шымкенттегі Б.Момышұлы атындағы оқу орталығының үлкен мəжіліс залында Шымкент қалалық Абай полиция бөлімінің ұйымдастыруымен Тұңғыш Президент күніне орай «Елін сүйген, елі сүйген Елбасы» атты мерекелік шара өтті. Оған полиция қызметкерлері, осы салада аянбай еңбек етіп, зейнетке шыққан ардагерлер мен БАҚ өкілдері қатысты. Көрермендер Президенттің қызмет бабындағы əртүрлі фотосуреттерін қызыға тамашалады. Мемлекет басшысының халықаралық ресми сапарлары мен жоғары дəрежелі кездесулері туралы бейнефильм көрсетілді. Одан кейін Абай полиция бөлімінің басшысы, полковник Нұржан Мұсабаев баяндама жасап, қызметкерлерді мерекемен құттықтады. - Біздің Елбасымыз Нұрсұлтан Əбішұлы Назарбаев өзінің ерен еңбегімен елімізді,
Дін – діңгек, тіл – тірек! ҚР Конституциясында «Қазақстан зайырлы, демократиялық мемлекет» деп анық та айқын жазылған. Яғни біз зайырлы елміз. Десек те ата-баба осынау даланың иесі болып келе жатқан сан ғасырлар бойы екі асылынан айырылмау үшін қаншама тер төкті. Оның бірі асыл да қасиетті дініміз ислам болса, екіншісі – қазақ тілі. Заман өзгеріп, еліміз тəуелсіздікке қол жеткізген сəттен бастап тілімізбен бірге дінімізге де жете көңіл бөліне бастады. Яғни уақыт төреші барлығын өз орнына қойды деуге болады. Н.Ə.Назарбаевтың жақында ғана
БҰҰ-ның 70-жылдық саммитінде əлем халқына арнаған дуалы сөзін қазақ тілінде жеткізуі Мемлекет басшысының мемлекеттік тілге ерекше құрметінің белгісі деп санауымыз керек. Ал дін мəселесінде тағы да Елбасының сұңғыла саясатына таң қалмасқа шара жоқ. Бір ғана Астана қаласында биыл он екінші мəрте өткен Əлемдік дəстүрлі діндер басшыларының форумын ұйымдастыруының өзін теңдессіз құбылыс ретінде мысалға келтіруге болар еді. Мөлдір ЖАЙСАНБЕКОВА, əділет аға лейтенанты, психолог
халқымызды дүниежүзіне танытып, еліміздің əлеуметтік саяси жағдайын көтеруде орасан еңбек жасады. Елбасымыздың кемеңгер саясаты бізді əлі де биіктерге шығара береді деп ойлаймын. Біз барша табыстарымызды Елбасының сарабдал саясатымен байланыстырамыз, - деді Нұржан Айнабекұлы. Салтанатты іс шарада бөлім басшысы қызметте жоғары кəсіби біліктілік танытқан бір топ полиция қызметкерін марапаттап, оларға алғыс білдірді. Сондай-ақ аталмыш полиция бөлімінде жұмысын енді бастаған қызметкерлердің салтанатты ант қабылдау рəсімі өткізілді. Шара барысында ішкі істер органдарының ардагерлері құттықтау сөз сөйлеп, мекеме тарапынан бағалы сыйлықтар тарту етілді. Іс- шара соңы концерттік бағдарламаға ұласты. Ж. МҰСТАФИНА
Cалық төлеушілердің назарына! Əл-Фараби ауданы бойынша Мемлекеттік кірістер басқармасы Сіздерге Қазақстан Республикасының 2015 жылғы 29 қазанындағы «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне кəсіпкерлік мəселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заңы негізінде Салық кодексінің 472-бабының 3-тармағына өзгеріс енгізілетініне байланысты, жыл сайынғы төленетін лицензиялық алым сомасының 20-қаңтары орнына 20-шілдесіне дейін өзгертілгенін назарларыңызға саламыз. Яғни, алкоголь өнімін сақтау, көтерме жəне бөлшек сауда да сату қызметін жүзеге асыруға лицензия алған төлеушілер, 2016 жылдың 1 қаңтарынан бастап тиісті саладағы қызметті жүзеге асырудың бірінші жылын қоспағанда, жыл сайынғы лицензиялық алым сомасын ағымдағы жылдың 20-шілдесіне дейін төлеуі тиіс екенін хабарлаймыз. Əл- Фараби ауданы бойынша Мемлекеттік кірістер басқармасының салықты əкімшілендіру бөлімі. Бас маман Т.Саттаров. Тел.: 30-03-49
¦ÄIËÅÒ
Цены уже выросли, и местами по спекулятивным причинам
ПАНОРАМА ДНЯ
НАШИ ПРАЗДНИКИ
№47 (250) 4.12.2015 жыл
6
АНАЛИТИКА
Что будет с ценами и с нами?
Наш праздник нашего Президента В Шымкенте широко, с размахом отметили один из самых значимых официальных праздников Казахстана - День Первого Президента. Напомним, что исторической предпосылкой ему послужили всенародные выборы главы государства, которые прошли 1 декабря 1991 года. Именно тогда казахстанцы выбрали своего Первого Президента. Нурсултан Назарбаев набрал почти 99 процентов голосов. Признавая выдающиеся заслуги Президента в становлении независимости страны и роста авторитета республики на международной арене, в 2011 году Сенат учредил праздник – День Первого Президента Республики Казахстан. В этот день по всей стране проходят торжественные мероприятия. Празднества состоялись и в Южном Казахстане. В парке Независимости был устроен праздничный концерт, на который собрались жители и гости города. Песни и стихи о дружбе и патриотизме звучали со сцены. Творческие номера представили ученики школ города, артисты областной филармонии, школы искусств и коллективы ДЮЦ. Вдоль аллеи парка Независимости расположилась выставка картин о роли Первого Президента Республики Казахстан Н.А.Назарбаева в развитии и укреплении государственности и достигнутых успехах в развитии независимости страны. Шымкентцам была представлена выставка книг о Нурсултане Назарбаеве. Более 20 уникальных экземпляров о жизни, быте, становлении и укреплении на политической арене представили школы города.
А во дворце «Туркестан» прошло торжественное мероприятие, посвященное празднику «1 декабря – день Первого Президента Республики Казахстан». На мероприятии присутствовали руководители области, депутаты областного маслихата, делегации из городов и районов, ветераны, представители интеллигенции области, руководители политических партий, неправительственных и общественных организаций, религиозных конфессий, председатели и представители этнокультурных центров, учителя, медики, студенты, представители СМИ. Мероприятие началось с показа 5минутного документального фильма о первом Президенте Республики Казахстан. В ходе праздничного мероприятия выступил первый заместитель акима области Д.Сатыбалды, который поздравил население области с днем Первого Президента и вручил «Благодарственные письма» акима области лучшим в своей сфере. Также с поздравительной речью выступили председатель Туркестанского городского совета ветеранов Ж.Азретбергенов, отличник учебы, ученик 12 -го класса физико-математической Назарбаев Интеллектуальной школы города Шымкент Е.Тастанбек, заместитель председателя областного славянского этнокультурного центра Н.Романова. На праздничном мероприятии были показаны видеокадры о Главе государства, состоялся большой праздничный концерт с участием певцов и танцоров. Завершился День Первого Президента разноцветным праздничным фейерверком.
«Не делайте из еды культа!» похоже, этот призыв незабвенного Остапа Бендера люди почему-то постоянно игнорирует. Иначе как объяснить их поведение, когда, услышав от правительства об очередной девальвации и проводив национальную валюту в очередное свободное плавание, они, схватив авоськи, бросаются в гастрономы и сметают с полок практически весь товар. Позже, сообразив, что участь умереть от голодной смерти, к счастью, миновала, народ останавливается и начинает даже над собой подшучивать. И то правда, что ему, простому народу, не подтрунить над собой? Как той обезьянке из анекдота, до которой после паники по поводу нагрянувшего кризиса вдруг доходит: с ним или без него как ходила она с голым задом, так и будет ходить… Впрочем, это всего лишь эмоциональное вступление. Упрямые факты подтверждают: инфляция подкралась незаметно. Вот и бесстрастные статисты рассказывают о том, что, к примеру, в самой густонаселенной ЮжноКазахстанской области индекс потребительских цен, характеризующий уровень инфляции, только за последние два месяца возрос почти на пять процентов. Цены на продовольственные товары повысились на 4%, непродовольственные – на 9,7%, платные услуги населению – на 0,9%. На рынке продовольственных товаров в октябре 2015 года довольно-таки значительное повышение цен отмечено: на масло подсолнечное на 23,2%, яйца – на 16,6%, сахар – на 9,7%, рыбу и морепродукты – на 5,6%, мясо птицы – на 5,4%, муку, кофе, чай, какао – по 3,6%, минеральную воду, прохладительные напитки и соки – на 3,5%, хлеб – на 3,3%, крупы, соль, соусы и приправы – по 2,6%. Из плодоовощной продукции подорожали огурцы в 3,1 раза, помидоры – в 2,6 раза, бананы – на
И питаться, и умирать нынче дорого!
26,6%, апельсины – на 22,4%, сухофрукты и орехи – на 21%, чеснок – на 15,1%. Цены на алкогольные напитки и табачные изделия повысились на 1,3%. Но есть продукты, которые подешевели. Морковь, к примеру, на 11,7%, капуста – на 9,4%, лук репчатый – на 4,4%. А вот умереть с тем, чтобы тебя по-человечески, с соблюдением ритуальных услуг похоронили, в прошлом месяце подорожало, поскольку они, то есть услуги эти, возросли в цене на три с половиной процента. Но наши доблестные власти не дадут нам умереть. Вон и ярмарки сельскохозяйственные организовывают. И надо признать, что на сегодняшний день организация сельскохозяйственных ярмарок – лучший действенный механизм борьбы с инфляцией. По утверждению южноказахстанских чиновников – организаторов такого изобилия цены на них по сравнению с городскими рынками ниже на 10-15 процентов. Например, на последнюю ярмарку фермеры привезли много
картофеля — по 55 тенге за килограмм. Килограмм говядины стоил 1050, баранины — от 750 до 900 тенге, окорочка — 420. Яблоки — порядка 150 тенге, рыба — 500. Но опять же, недавно мажилисмен Мухтар Тиникеев раскритиковал практику сельскохозяйственных ярмарок. Он считает, что «нельзя осчастливить одного, забирая у другого». Это его слова. По мнению Тиникеева, ярмарки неэффективны и невыгодны как для предпринимателей, так и для социально-уязвимых слоев населения. «…мы забираем у колхозников, мы ставим их на колени и заставляем их снижать цены на свою продукцию в три раза, - возмущался он. - А кто в городе их продукцию покупает? У нас, чем богаче, тем жаднее. Покупают те же люди, которые приезжают на джипах, забирают тушами, мешками. А эта старушка, которая живет на окраине, как она приедет в центр города?». Возможно, он где-то и прав. Действительно, нам доподлинно известно, что немало городских магазинчиков с удовольствием
приобретают оптом продукцию на ярмарках, накручивают свои цены и продают населению. И еще один момент. На упомянутую шымкентскую ярмарку привез свою продукцию один из самых близкорасположенных к областному центру Толебийский район. А если везти из Мактааральского или Байдибекского районов? Это, почитай, 200, а то и более километров. Это, какие же транспортные расходы приходиться нести, да еще и цены снижать! И какая получится прибыль? Дырка от бублика? Вот почему дешевые продуктовые обозы, которые так любит отправлять периферийская власть в столицу страны к различным праздничным датам, а фермеры нескрывают недовольства по этому поводу. Чего ожидать от цен на продукты питания? Такой вопрос мы задали представителю одной из крупных торговых сетей региона. - Ажиотажного спроса уже не наблюдается, он наоборот немного снижается, - рассказывает специалист. – Проблем с поставками нет. Продуктов много, в том числе и зарубежных. Цены уже выросли, и местами по спекулятивным причинам. Так, масло растительное, без которого, как известно, и обеда не приготовишь, подорожало с 230 до 400 тенге за поллитра. Я получаю письма от поставщиков, в которых они пишут, что не могут гарантировать прежние цены. Ожидается рост не только на импорт, но и на отечественные продукты. К примеру, отечественная колбаса производится с использованием зарубежного шпика, а, значит, возрастет и ее цена. Ситуация сложная, но на моей памяти это далеко не первый кризис, мы их все прошли, переживем и этот.
ЮРИДИЧЕСКОЕ ПРОСВЕЩЕНИЕ
Новый УК РК: МЕТОДОМ КНУТА И ПРЯНИКА
Реализуемые в Уголовном Кодексе РК концептуальные направления уголовной политики, с одной стороны, расширяют толерантный подход в отношении преступлений, совершенных впервые или социально уязвимыми лицами, с другой ужесточают реакцию на тяжкие преступления, проявление рецидива, организованную преступность и воспрепятствование правосудию. В Кодексе наряду с либерализацией и гуманизацией уголовной политики к несовершеннолетним, другим категориям социально уязвимых лиц, совершившим уголовные правонарушения впервые, заложены основы для борьбы со всеми новыми видами преступности, ужесточено наказание в тех сферах, где отмечается активизация криминальной деятельности, предусмотрены суровые наказания за любою попытку подорвать устои национального согласия и спровоцировать социальные конфликты. Предусмотрена двухзвенная система уголовно наказуемых деяний, состоящих не только из преступлений, но и уголовных проступков, в том числе находящихся на «стыке» административного правонарушения и преступления по степени общественной опасности. При этом за уголовные проступки предусмотрен достаточно широкий спектр наказаний без лишения свободы. За проступки нет судимости. В отличие от прежнего Уголовного кодекса основной акцент сделан на более широкое применение мер, альтернативных лишению свободы, главным образом, в виде крупных денежных штрафов, привлечения к общественным работам. Основным в перечне наказаний в санкциях за совершение преступлений установлен штраф, размеры которого увеличены. Сфера применения штрафа расширена практически на все преступления небольшой и средней тяжести, не связанные с причинением смерти человеку. Область применения такого вида наказания, как ограничение свободы, распространена на все преступления небольшой и средней тяжести, а также на часть тяжких преступлений. Во исполнение поручения Главы государства о либерализации уголовной политики некоторые экономические преступления были декриминализированы. Во исполнение Концепции правовой политики на 2010-2020 годы усилена уголовная ответственность за коррупционные преступления. Усилены санкции за преступления против несовершеннолетних, введен пожизненный запрет на право заниматься деятельностью, связанной с работой с детьми, осужденным за преступления сексуального характера в
E-mail: adilet.media@mail.ru
отношении малолетних. Введена специальная глава о медицинских уголовных правонарушениях, в том числе об уголовной ответственности за незаконный оборот фальсифицированных лекарственных средств. Тем самым реализуются задачи, поставленные в Послании «Стратегия «Казахстан-2050» об усилении ответственности за преступления против материнства и детства. Введена отдельная глава о компьютерных преступлениях (Уголовные правонарушения в сфере информатизации и связи) для того, чтобы наше государство, исполняя международные обязательства, обеспечило должный уровень противодействия киберпреступности. Предусмотрено концептуальное положение о возможности назначения судами конфискации имущества не только как меры наказания, но и как меры уголовно-правового воздействия. Это новшество связано с реализацией статьи 54 Конвенции ООН против коррупции в части конфискации имущества до вынесения приговора. Усилена уголовная ответственность за проявление экстремизма и терроризма, распространение радикальных идеологий, в том числе с использованием новых технологий. Изменена конструкция и существенно реформированы нормы об уголовной ответственности за незаконный оборот наркотиков и их аналогов. В частности, административные правонарушения в этой сфере переведены в УК как уголовные проступки, а норма прежнего УК о наркообороте разделена для удобства правоприменения на отдельные составы, предусматривающие ответственность за эти преступные действия без цели сбыта и со сбытом. Усилена ответственность за транспортные преступления, особенно за их совершение в состоянии опьянения, а срок лишения права на управление транспортным средством увеличен до 10 лет. Как единственный вид наказания - лишение свободы – сохранен только за преступления, совершенные в составе организованных преступных групп, а также связанные с причинением смерти человеку, и особо тяжкие преступления, в том числе террористические, коррупционные, воинские преступления, совершенные в военное время либо в боевой обстановке, направленные на половую неприкосновенность несовершеннолетних и малолетних, а также сопряженные с нападением на людей из корыстных побуждений. Существенно изменен подход к понятию рецидива. Расширены основания освобождения лица от уголовной ответственности в сравнении с прежним УК (при процессуальном соглашении, поручительстве), что также может
оказать положительное влияние на снижение численности тюремного населения. В целях сокращения тюремного населения в УК полностью переработан институт условно-досрочного освобождения. Им предусмотрены более мягкие, «щадящие» условия для УДО для уязвимых слоев населения (беременные, женщины, имеющие малолетних детей, мужчины, в одиночку воспитывающие малолетних детей, пенсионеры). В целях исключения существующего сходства между условным осуждением и ограничением свободы содержание последнего изменено и дополнено обязанностью выполнения бесплатных общественно полезных работ в течение всего срока наказания. Пробационный контроль распространен на институты ограничения свободы, условно-досрочного освобождения, а также включен в УК как принудительная мера воспитательного воздействия. В новом УК сохранены основные, оправданные временем и практикой уголовноправовые институты, направленные на эффективную защиту прав и свобод граждан, интересов общества и государства. В целях стимулирования правопослушного поведения осужденного в новом УИК предлагается в период исполнения наказания определять степень поведения осужденного, которая позволяет более дифференцированно подойти к условиям отбывания наказания. Ранее, согласно приказа МВД РК от 30 марта 2012 года за №184, положительно характеризующимся осужденным совет воспитателей отряда определял одну из следующих степеней исправления: доказал свое исправление», «твердо встал на путь исправления», «встал на путь исправления». Отрицательно характеризующимся - «не встал на путь исправления». В новом же уголовноисполнительном Кодексе положительно характеризующиеся осужденные разделяются на первую, вторую и третью степень поведения, а отрицательно характеризующиеся - на нарушителей установленного порядка отбывания наказания; лиц, систематически нарушающих установленный порядок отбывания наказания; злостных нарушителей установленного порядка отбывания наказания. Предлагаемые степени поведения осужденного являются основанием для изменения вида учреждения и условий отбывания наказания. В новом уголовно-исполнительном Кодексе в главе №20 отражено воспитательное воздействие на осужденных к лишению свободы. Согласно статьи №124 нового уголовно-исполнительного кодекса, воспитательная работа с осужденными направлена на их исправление, формирование и укрепление стремления к соблюдению требований законов, труду и занятию иной
общественно полезной деятельностью, повышению образовательного и культурного уровня, участию в программах, направленных на социально-правовую помощь осужденным. В учреждениях так же как и ранее осуществляется нравственное, социально - правовое, трудовое, физическое и иные виды воспитания в соответствии с правилами, утвержденными уполномоченным органом в сфере уголовноисполнительной деятельности. Воспитательная работа с осужденными согласно новому Кодексу организовывается дифференцированно, с учетом вида исправительного учреждения, срока наказания, условий содержания, а также осуществляется в индивидуальных, групповых и массовых формах с применением психологопедагогических методов. Воспитательная работа с каждым осужденным проводится с учетом индивидуальных особенностей личности осужденного и обстоятельств совершенного им преступления. На сегодняшний день участие осужденных в воспитательных мероприятиях учитывается при применении к ним мер поощрения и взыскания, а также оценке их поведения. Также в новом Кодексе появилась статья №125 «Работа по социальной адаптации и психологической помощи», согласно которой администрация учреждения проводит работу по социальной адаптации и психологической работе с осужденными в индивидуальном порядке в соответствии с их потребностями. Работа по социальной адаптации осужденных осуществляется в следующих формах: разработка индивидуальных программ по работе с осужденными; разработка, организация и реализация программ, направленных на социально-правовую помощь осужденным; привлечение государственных
органов, местных исполнительных органов и общественности к социально-правовой помощи осужденным; содействие укреплению позитивных социальных связей осужденных; оказание освобождаемым лицам помощи. Администрация учреждения в целях исправления осужденного содействует восстановлению осужденного в социальном статусе полноправного члена общества, возвращению его к самостоятельной жизни в обществе на основе норм права и общепринятых норм поведения (ресоциализации). К проведению воспитательной работы с осужденными привлекается психолог, который проводит диагностику индивидуальнопсихологических особенностей личности каждого осужденного и оказывает психологическую помощь осужденным в адаптации к условиям изоляции, социальной среде и режиму содержания, оптимизации межличностных отношений, а также в подготовке к освобождению. В новой редакции уголовноисполнительного Кодекса согласно статьи №126 появился термин «Добровольные организации осужденных», которые содействуют исправлению осужденных в учреждениях на добровольной основе, работающих под контролем администрации учреждения. Из числа положительно зарекомендовавших себя осужденных создаются советы коллективов учреждений и отрядов. Активное участие осужденных в работе добровольных организаций учитывается при определении степени поведения и составлении характеристик осужденных. Основными задачами добровольных организаций осужденных являются: формирование в учреждении положительного моральнопсихологического климата; развитие позитивных социальных связей осужденных; поддержание общественно-полезной инициативы осужденных; оказание осужденным помощи в духовном, профессиональном и физическом развитии; содействие в организации труда, быта и досуга осужденных. Принятие нового Кодекса создало условия для более широкого применения наказаний, не связанных с лишением свободы, снижения уровня пенитенциарного и постпенитенциарного рецидива, социальной адаптации осужденных, а также сформировало механизм участия общественности в воспитательном процессе, проводимого с осужденным и позволило повысить эффективность уголовно-исполнительной системы, приблизить ее к международным стандартам. М. ЕСПОЛОВ, полковник юстиции, начальник УЖД-158/7, г. Тараз
Страницу подготовил Анвар ГАРИФ, фото из Интернета
¦ÄIËÅÒ Е, ей, Тəңірберген Молдабай, Малға жарлы болса да, Айтар сөзге, тілге бай... Бала кезімнен тыңдаған əнім. Бұл əнді біздің «Ілгерібас» ауылында Алдаберген есімді əйдік əнші құйқылжытушы еді. Нағыз сайын даланың бұлғақтаған серісі. Бір өзі – бір филармония! Домбыра мен сырнайдың ортасында емін-еркін жортақтады. «Молдабайдың əнін», «Ағашаяқты», Сауытбектің «Ақбөпесін» айтқанда жұртты бір күлдіріп, бір жылататын-ды. Арқаның асқақ та терең толғанысты əндерін кең толғап, шолтаңдаған өресіз əндерді менсінбейтін тəкаппар мінезді тағы бір ерен əнші Əбдірахман Алдабергенді дəйім көкке көтере қолпаштап: «Əншімін десең, «Молдабайдың əніне» бас! Мұндай жойқын əнді айтатын əнші қайда, бүгінде? Оны сен ... сен ғана жеріне жеткізіп шырқайсың, Алдеке!» деп масаттанып, осы əнге ешнəрсені теңгермей, күпілдеп, қайрап отыратын-ды. Біз, əрине, баламыз... Алдабергеннің өнеріне мəз-мəйрам болған үлкендердің «артист... артист қой!» деген сөздеріне таңғалатынбыз. Біздің ауылға аудан орталығы Байқадамнан Қабыл Ажақаев дейтін ақжарқын, серілеу кісі уəкіл боп жиі келетін. Қабылдың домбыра шертісіне тəнті болған жандар оны «Тірі Тəттімбет» дейтін-ді. Бүл бір мейлінше сыпа, қыз мінезді ізетті жан əн де салатын-ды. Қабылдың да ең сүйікті əні – «Молдабайдың əні» еді. Оны қыздырмалап айтқызатын да əлгі Алдабергеннің өзі. Сөйтіп, ауылымыз Алдаберген мен Қабылдың «Молдабайын» тамашалап: «Пəлі, осылай... шырқа!» деп екі таудың арасын жаңғыртып, дүрілдеп жататын-ды. «Молдабайдың əні» сол күндерден бастап зердемде қалып қойыпты... * * * 1959-жыл. Күз айы. Мен «Қазақстан пионері» газетінде əдебиет жəне өнер бөлімін басқарамын. Газеттің беделді авторларының бірі – академик Ахмет Жұбанов. Ол кісі мектеп оқушыларына арнап сал, серілер мен күйшілер жайында шағын-шағын мақалалар жариялатып жүрді. Мен Ахаңмен тез шүйіркелесіп, етене араласып кеттім. Ақаң бір жолы емен-жарқын əңгімелесіп, өзінің ақтөбелік екенін айтты. Ол жердегі əнші-күйшілерді сөз қылып, былай деді: «Солардың ішінде Молдабай əншінің жөні бөлек. Дала рыцары! Дара тұлға! Сал-серілердің бізге жеткен көзі. Сонау Арқадағы жонглер əнші, циркач – Кемпірбай, Балуан Шолақ, Берікбол, Тайжан, Шашубай секілді əр қырынан жарқылдаған алапат жан. Дала артисі! Мұндай адамдар өмірге бір-ақ рет келеді. Сол Молдабай мейлінше қолы ашық, береген, «Таңғы ас тəңірден « деп дүниенің алды-арты, бар – жоғына қарамайтын мəрт мінезді жан екен. Малдүние жимаған. Бар байлығы – əн... əн! Үш жүзді əнмен қырған бай баласы Біржан сал «Ахау, ариайдай» дейтін əнінде: Өмірің көрген түстей өтер-кетер, Кімдерге мирас болмақ жиған малың, – десе, Молдабайдың замандасы Шашубай: Күніне жүзді беріп, мыңды алсам да, Қалтамның түбі тесік байымаймын, – демей ме? Молдабай да нағыз ақынша өмір сүрді. Кербез кедей! Шаруаға қырсыз. Күйбең тірлікке қолы бармаған. Бар өмірі ат үстінде, той-думан, ойынсауық, дуылдасқан халық ортасында... аққулы көлдер мен сырнайлы өзендердің жағасында, жасыл жайлау төрінде өткен. Құс салып, ит жүгірткен. Табиғаттың еркебұланы екен сол, Молдабай! Жарықтық біздің мына заманды көрді. Жиырмасыншы жылдары ел ашаршылықтан қатты күйзелді. Сол ауыр күндерде кешегі бір кездерде шалқып жүрген Молдабай күрт еңсесі түсіп, қабағы ашылмай қойыпты. Өз жері – Мəртөктің төңірегін орыстар мен хохолдар түгел иемденген, жергілікті елдің тынысы тарылады. Арақ-шараптың не екенін білмейтін пəк сезімді бейкүнə жұрт бүл сұмдыққа да бой алдырып қалған кез. Жастар жағы... қыз-жігіт олардың өрескел əдетіне ойыса береді. Сонда бала кезінен дін исламның қасиетті фəлсафасына жетік Молдабай отырыс – жиындарда үнінен күрсініс лебі шығып: Заман азғанда жақсы кісі қалада болады, Жақсы ат доғада болады, Тайынша менен танаға жүк артылар дер еді. Қарап тұрған жігітке қыз артылар дер еді, Мөңке би айтты дер еді, Мөңке би айтқан келеді! – дейтін сөзді айтып, мұңға батады екен, құдайсыз атеистерден иманы үйірілген. Осыны ішіңнен біл де қой, шырағым. Ел ішінде Молдабай жайлы қыруар əңгіме бар. Сол тарих тірілсе... жұмыс шаш етектен, уақытқа зармын... Молдабайды жаза алмай жүрмін. * * * 1965 жыл. Қыркүйек айы. Бұл кезде мен қазақ радиосының музыка редакциясында істеймін. Бір күні бас редактордың тапсырмасымен композитор Евгений Григорьевич Брусиловскийдің алпыс жасқа толуына орай «Қыз-Жібек» операсының жазылу тарихын қағазға түсірдім. Қазақтың əншілік өнерін жете зерттеп, зерделеген ғұлама жан: «Салсерілер өнері бұл – халықтың биік мəдениеті» деп, мысалы, Біржан сал, Үкілі Ыбырай, Жарылғапберді секілді əн сұңқарларының дауыс ауқымына қызықты. «Олардың үні тынық ауада жеті, он шақырымнан естілген» деді. Сондай əншінің бірі деп, Молдабайды айтты. Мен бұл сөзге елең ете түстім де: – Молдабайды көре алдыңыз ба? – дедім. Брусиловский үнсіз басын шайқады. Сəл ойланып отырды да: – Мына бір жай ешуақытта ұмытылмайды, – деді, – 1935 жылы наурыз айында сол кездегі Нарком
Молдабай шырқаған əн тынық ауада 7-10 шақырымнан естілген
ТАНЫМ
Илья ЖАҚАНОВ
өзінен басқа жан жоқтай бірденнен «Молдабайдың əнін» төгілдірді-ай кеп. Мен қазақтың талай əншілерін білем. Кейбірінен əн жазып та үлгерген едім. Солардың əрқайсысы мен үшін бір-бір феномен! Домбырамен шырқайтын əншілердің ішінде небір қызу қанды кереметтердің тоғыз перне бойында он саусағының қалай билеп, өзіне сұқтандырып қойғанын талай рет көргемді. Ал, Əлидің сілтесі солардың ешқайсысына ұқсамайды. Виртуоз! Əлидің диапазонына таңғалып, Молдабайдың үнінің қандай деңгейде екенін анық елестеттім. Өте биік, кең диапазон! Əли алабұрта толқып: «Молдабайдың дауысы жеті, сегіз шақырымнан естілген. Біздің Батыс əншілерінің пірі – Мұхит салдың өзі «Біздің əнге ендігі ие – Молдабай мен Қызыл əнші» деген. Қызыл əнші Ақтөбенің Ойыл жағынан. Молдабаймен замандас. Жиырмасыншы жылдың бас кезіндегі ашаршылықта өлді. Солай... Молдабай біз үшін үніміз жетпейтін асқар
бойы жинақталып, магнитофонға жазылған əн-күйлер жетіп артылады. Сол қазынаға қызығып, Қапанға келдім. Келсем Қапан екі езуі екі құлағында, шалқып, есіліп жатқан бір əнге мəз, мүлде еліріп отыр. «Молдабайдың əні!». Сол сəтте жүрегім лүп ете түсті. Ораторияның бір бөлімі – жеңіс салтанаты, халық шаттығы еді. Дəл осы бөлімге «Молдабайдың əнін» төге салсам, деп бірден есім шықты. Заматта Мұқан Төлебаевтың «Коммунизм оттары» кантатасында асыптасып шалқитын Иса «Желдірмесінің» жөңкіліп бара жатқан дүбірі елестеп өтті. «Молдабайдың əнін» орындаған Əли... Құрманов! Не деген отты сезім иесі! Мен Қапанға: «Бүл əннің нотасы бар ма?» дедім. Қапан маған күлімсірей қарап, ыржиып, үш саусағын сытырлатты. Ақша сұрағаны. Мен «болады» деп қауқалақтадым. Қапан маған «Молдабайдың əнінің» нотасын берді. Ораторияда – Ұлы Отан соғысы суреттелетін бөлімнен кейінгі «Еңбек мерекесі» деп аталатын осы бөлімде Ұлы
№47 (250) 4.12.2015 жыл
бітті.» Сыдық Мұхамеджановтың «Молдабайдың əніне» байланысты осы бір естелігі тəрізді əңгімелер көп-ақ. Соның бəрін жылдар бойы мысқалдап жинап, біздің заманымызда əні ұмытылмаса да, өзі елеусіз, ескерусіз қалған бейкүнə жан Молдабайдың тағдырын ойлаумен болдым. Жылдар өтіп жатты. * * * 1992 – жылы қыркүйек айында Тама Есет батыр Көкіұлының Ақтөбеде өтетін 325 жылдық тойына келдім. Мұнда Құдайберген Жұбанов атындағы Ақтөбе мемлекеттік педагогикалық институтының ректоры, белгілі ғалым, неміс тілінің маманы Мұхтар Арыновпен естен кетпес сұхбатты күндерім болды. Екеуіміз дос едік. Мұхтар маған бұл елдің арғы-бергі тарихынан беймəлім сырлар шертті. Сол əңгімелерінің бірі – Молдабай еді. Молдабай жөнінде бізге белгісіз деректерді білетін жəне ол жайында дастан жазған Сейітқали Жанғалиев есімді
Тəңiрберген Молдабай
7
Қарлығашевпен əрі-бері ақылдасып, Молдабайды зерттеуге мəміле түздік. Олар бұл істі аудандық кітапхананың білікті қызметкері Елена Брониславовна Ониськоваға тапсырды. Келесі жылы жазда мен тағы да Ақтөбеге келдім. Көкейімде – Молдабай! Сол сапарымда Ақтөбе теледидарынан Молдабай жайында бір қызықты хабарды көрдім. Хабарды орыс тілінде Елена Ониськова жүргізді. Мəртөк жерінің сұлу табиғаты – көгілдір таулары, шоқ-шоқ тоғайы, жыландай ирелеңдеп, сылаң қаққан жіңішке өзені, ашық аспанда қалқыған ақша бұлттары көздің жауын алды. Елена мен оқушы жастарға: «Осы жерлерде сонау ақша бұлтқа əнін жеткізген Молдабай өмір сүрді. Əне, Күшікбай суының жағасы... Қойбас тауы... оның етегіне көз салыңыз, кең алаңда ескі бейіттер... Əне, Бестеңге жотасы. Соның биігіне шығып, таңазанмен, не болмаса маужыр кеште шырқағанда, Молдабайдың дауысын төңіректегі елдің бəрі жеті-сегіз шақырымнан естиді екен»деп əңгіме айтып, бəр-бəрін қолымен нұсқап көрсетіп тұрған бір жылы жүзді, байсалды ақсақалдың сөзін тыңдап, іздеген жоғым табылғандай іштей шалқыдым дейсіз. Енді осы ақсақалды көргім келді... 2003 жылдың қазан айы. Тағы да Ақтөбедемін. Мұнда мен
(эссе-элегия)
Темірбек Жүргенов мені Ақтөбеге командировкаға жіберді. Онда Ресейден келген бір артистер труппасы концерт беріп жүр екен. Солармен мəміле түзіп, Алматыға əкелуім керек. Негізгі тапсырма осы. Жəне тағы бір тапсырғаны – осы елдің ескілікті əндерін, соның ішін-де Молдабайдың əндерін нотаға түсіруді нықтап, түсін суытып отырып айтты. Мен бүл кісінің мінезін білетін едім. Тура сөзді адам. Екі сөйлемейді. Айтты бітті, қалайда орындалуы тиіс. Шатақтығы да бір басына жетеді. Ішімнен жүрексіндім де. Амал не, Ақтөбеге кете бардым. Ақтөбеде вокзалдың қонақ үйіне орналастым. Вокзалда, одан құжынап жатқан базарларда талай адамдармен жүздестім. Базарда Молдабайдың əндерін салған бір сайқымазақ адамды кездестірдім. Алғашында қуандым. Бірақ, өзі сөзге қонақ бермейтін есерлеу пенде екен, жынымды келтірді, одан жарытып ешнəрсе жаза алмай, Жүргеновтің сұсы зəремді алып, іштей тындым. Бір жақсысы Ресей артистерімен жүздесіп, оларды Алматыға келетін етіп, келістім. Көп ұзамай Алматыға қайта оралдым. Темірбек Жүргеновке бірден жолығуға дəтім бармады. «Молдабайдың əні» жөнінде не деуім керек? Қорықтым. «ҚызЖібек» операсын жазып жүргенде Жібектің негізгі ариясын таба алмай, əр нəрсені шатпырақтап дал болғаным... сол шимайымды қадала тыңдаған Жүргеновтің «Собери свои шмотки, убирайся свой Ленинград! Это не ария Жибека! Бездар!» деген зіркілі есімде. «Молдабайдың əні» маған тағы бір сор болатын шығар» деп құтым қашты. Мұндай тығырықтан мені кім шығарады? Ойлап-ойлап: «Аһа, Ахмет Қуанович бар ғой!» деп жүрегім лүп ете қалды. Бірақ, бұл уақытта мен ол кісінің уысынан шығып кетіп едім. Ол басқарып отырған музыка техникумының фольклорлық кабинетінің жұмысын қойып, осы Темірбек Жүргеновтің бұйрығымен опера театрына ауысып, «Қыз-Жібек» операсын сахнаға сəтті шығарып, иə, қазақтың тұңғыш ұлттық операсын жасаған композитор ретінде көңілім өсіп, дүрдиіп жүрген шағым еді. «Адам жылқы мінезді» деп қазақтар дұрыс айтады. Жұбанов, əлбетте, мені өзінің қарауынан басқа қызметке жібергісі келмеді. Менің біліміме, қабілетіме, іскерлігіме сенгені. Мен оны, əрине, іштей жақсы түсінем. Дегенмен, екеуіміздің арамыздан шайтан жүгіріп өтті. Қанша пендешілік ойға берілсем де бұл бір жаратылысынан аса мəдениетті интеллигент жан өзінің бекзаттық қалпынан, кішіпейілдігінен жазған жоқ. Ішіне кек сақтамады да. Сонысы үшін мен де оны жаманшылыққа қимай, ара-қатынасымызда ізет жолынан таймай, ретті жерінде қолдап қойып, сыйлап жүрдім. Сол Ахмет Қуанович! Ахмет Жұбановпен ақылдасуыма тура келді. Солай еттім. Қадірлі Ахмет Қуанович бар жайды түсінді де, өзінің жібектей сызылған əдепті қалпымен езу тартып: «Оған саспаңыз, Евгений Григорьевич, өзіміздің Əли бар... кəдімгі Əли Құрманов! Солқылдаған бозбала кезінде Молдабайдың соңына еріп, шəкірті боп, біз білетін əйгілі əнін, жəне басқа да əндерін алып қалған жалғыз əнші. Одан асқан əнші жоқ. Осы Əлиден түсіріңіз, «Молдабайдың əнін», деді. Соның ертеңінде мен көмекші режиссерімді жіберіп, Əли Құрмановты тапқызып, театрға шақырып алдым. Əлидің қолында домбырасы... жүрісі баяу, көңілі сынық, бойы шау тартып, науқастанып жүр екен. Қан қысымы жоғары көрінеді. Оның момақан жүзіне есіркей қарап, мен оған Жұбановтың «Молдабайдың көзі!» деп мақтаған қолпаш сөздерін айттым. «Молдабайдың əнін Сіздің үніңізден нотаға түсіруім керек» дедім. Ол үнсіз бас изеді де, менің сөзім жүрегіне жылы тиді ме, көңілі босады. Іштей есіркедім. Мен қазақтың қаймақ құйған балдай тəтті қоңыр төбел шайын Ахмет Қуанович пен оның кемеңгер ағасы Құдайбергеннің үйінде талай рет рахаттана ішіп, соған əбден үйренгем-ді. Асылы, батыс қазақтары шайды қаймақпен, түйенің сүтімен əдемі баптайды. Оны да біліп қалғам-ды. Мына Əли болса сол жақтың адамы. Соны ойладым да секретарь қызға шай қойғыздым... өрік, мейізі, мампасиі бар... жұпар иісі бұрқыраған үнді шайы! Əли екеуіміз ежелгі етене жандай жайбарақат отырып шай іштік. Əлидің бірте-бірте реңі кіріп, бозарған жүзіне қан жүгірді. Өзін еркін ұстады. Бір сəт ойлана қалды да домбырасының құлақ күйін ұзақ келтіріп, бетін терезе жаққа бұрып, бұл жерде
E-mail: adilet.media@mail.ru
шың болса, біз соның қоңырқай ғана етегіміз» деді, көзі жасаурап. Əли Молдабайға осылайша табынды. Мен де оған сүйсіне қарадым. Сол күні Əли маған «Молдабайдың əнін» жалындата лапылдатып, тиянақты етіп жаздырды. Осы жолғы тірлігіме көңілім көншіді. Қобалжуым басылды. «Уһ!» дедім. Бір аптадан кейін «Молдабайдың əнінің» нотасын Темірбек Жүргеновке əкеліп көрсетіп, кабинетіндегі рояльда ойнап бергенімде ол кісі оған балаша қуанды. Мен – пианистпін ғой. Күн көру үшін ана бір жылдары Ленинград киностудиясында дыбыссыз мылқау фильмдердің қым-қиғаш эпизодтарын рояльмен сүйемелдеп, мына он саусақты Əли Құрмановтың саусағындай сусылдатып баққам-ды. «Молдабайдың əні» виртуоздық шеберлікті керек ететін, оқыс ньюанстарына қиял жетпейтін, өте қиын... адам сезімін əлекке түсіретін сондай күрделі... ағылып жатқан бір экспресс сияқты ғажап дүние. Əли Құрмановқа мың да бір рахмет! Ол – тірі Молдабай! Кейін Əли Құрманов екеуіміз дос боп кеттік. Денсаулығы да ептеп түзелді. Жиі жүздестік. Бүл бір сері көңілді жанның басқа да өнері бар екен, өзі бармағы былқылдаған шебер, ұста, зергер боп шықты. Мен өзімнің «Ер Тарғын» атты операмның бірінші қойылымынан кейін декорацияға кайта көңіл бөлдім. Опера кейіпкерлерінің сауыт-сайманы, киімкешегі – костюмдерін, көксауыр етіктерін Əли көрсеткен кейбір үлгілерімен тіктіруді жөн көріп, суретші мен режиссердің зердесіне тықақтап құйып жүрдім. Солай жасаттым да. Мен қандай шығарма жазсам да, ол қазақы рухпен шықты. Мұны мақтаныш десеңіз де, суреткерлік тəкаппарлық десеңіз де – шындығы осы! Мені осындай деңгейге жеткізген қазақтың мына сөз етіп отырған Əли Құрманов сияқты жүрегінде ұлттық сезімі, халықтан алған тəрбиесі мол адамдар жеткізді. Қазақтың кəусар коларитін осылар берді... Ал, бір күндері Брусиловскийдің осы əңгімесін мен композитор Сыдық Мұхамеджановқа айттым. Сыдық ірі əншілердің ішінде Қуан Лекерев пен Əли Құрмановты ерекше жақсы көретін-ді. Қуанның үнін аққу əуезіне теңейтін-ді. «Біржан салдың «Мақпалын» Қуаннан басқа ешбір əнші мөлдірете алған жоқ» деп.... Əли Құрманов жөнінде: «Бір əншінің болмысында осыншама дарқан мүмкіндіктің болуы – тəңір сыйы» дейтінді. Кез-келген жанға мадақ сөз айтпайтын кер мінез Сыдық сəл күлімсіреп, сөз бастады: – Тоқтай тұр, Илья, көкейімде жүрген бір сөздің ретін келтірдің. Сен менен ылғи «Ғасырлар үні» ораториясын қалай жазғанымды тəптіштеп сұрай бересің. Сол беймаза тірлігіңді теріс көрмесем де бір жолы саған «Прокурорсың. Енді жөнді-жөнсіз мазалай берме» дедім. Екеуіміз шегіміз түйілгенше күлдік. Сен ол ораторияның біраз сырын білесің. Бірақ, бүгіп қалған бір жай – ол Əлидің ентелете, екпіндете соғатын «Молдабайы» бар емес пе? Оратория тақырыбына əнкүй іздеп жүрген кезім. Өзіңе аян, мен кез – келген жанмен пікір бөлісіп, сырласа бермеймін. Жұрт осы мінезімді ұнатпайды. Мейлі... дей берсін. Бір əріптес інілерім кейбір шығармаларымды ақылға салғанымда маған дəріс оқып, өзімді жолдан тайдырып жібере жаздады. Сондықтан, көбіне «Мен бір жұмбақ адаммын, оны да ойла!» деп өзіммен – өзім боп, іштей түйіліп, өз жүрегімнің əмірін ғана тыңдаймын. Түптеп келгенде өз идеям, өз ойым, өз мақсатымды алып шығам. Иə, оратория жазатынымды ешкім білген де жоқ. Менде дос көп емес. Көп болуы да мүмкін емес. Өмір бəрі-бəрін өзі реттейді. Бір кезде қолтыққа кіріп, жалпылдаған жылпостардың талайы жөніне қалды. Жаныма жақын досым – композитор Қапан Мусин ғана. Қапаш! Кристал! Сəби көңілді əулие пенде. Ана бір жылдары Зощенко, Ахматова, Мураделилер космополит атанып, партияның қаһарына іліккенде қазақтың ұлттық композиторларының арасында тұңғыш рет симфония жазған осы Қапан Мусин жазықсыздан жазықсыз біраз каққыны көріп, жұмыссыз қалып, шығармалары еш жерде орындалмай, тиым салынып, ары аяққа басылып, көрешекті көрген жан еді. Содан болу керек, ол да менен басқа ешкіммен тіс жарып, тіл қатыса бермейді. Маған сенеді. Мен де Қапанмен ғана пікірлесем. Өзіңе аян, ол – консерваторияда инструментовкадан дəріс береді. Жəне фольклорлық кабинетті басқарады. Кабинетте жылдар
Жеңістің дүбірлі күйін «Молдабайдың əнімен» биік экстазға шығаратыныма кəміл сендім. Құдіреті зор хор үні солисті қолдағанда сахнаны солқылдататын көріністі көре бастадым. Мен «Молдабайдың əніне» құлай берілдім. Іштей «Іске сəт!» деп бекіндім де оратория либреттосын жазып жүрген ақын досым Қуандық Шаңғытбаевқа осы ойымды білдірдім. Қуандық əуелі өзінің аңқылдаған жайсаң мінезді ілкімді қалпымен: «Здорово! Здорово!» дей берді. Мен оған рояльда «Молдабайдың əнін» қайта-қайта ойнадым. Ол мəз... «Өзімнің Ақтөбемнің Молдабайы!» деп жер-көкке сыймай мақтанды. Ал, ертеңінде... Қуандық маған көңілсіз күйде жолықты. Біраз үнсіз тұнжырап: «Болмайды... қыс құйрығыңды!» деді. Мен аңырып, оған тесіле қарап қалыппын. Ол қалтасынан төрт бүктелген екі бет қағазды алды да: «Оқы» деді. Мен үндемей қағазға үңілдім. Қуандық: «Не ұқтың?» деді. Мен қағаздағы өлеңге қараған күйі түкке түсінбей меңірейіп тұра бердім. Қуандық шекесі тырысып, өлең сөзінің орта тұсын саусағының ұшымен көрсетіп: Аққу құстай шалықта, Жақсы менен жаманды Қаусырма жақ қызыл тіл, Көп ішінде анықта. Алтын қалпақ, жез телпек Хандар киер көзіне. Кімдер əуес болмаған Молдабайдың сөзіне! – деп саңқылдатып оқыды. Сөйтті де мұртын мазасыздана сипап: Алтын қалпақ, жез телпек Хандар киер көзіне! – дейсің ə, Мұхамеджанов жолдас, хандарды мақтап. Болмайды. Өздеріңнің іштеріңде өзің сескеніп айта беретін бір-екі əріптес інің бар. Біреуі – өз мансабы үшін əкесін де сатып жіберетін карьерист, екіншісі – ешкімге ешнəрсені қимайтын іші тар ит. Орталық 'комитетке домалақ арыз жазғыш, деп естимін, біреулердің қолымен. Молдабайдың осы əнінің жылдар бойы айтылмай жатуының бір себебі – осылайша хандарды ардақтауында болар, бəлкім. Əлде молдалығы... білмеймін, Сыдық, көңіліме осындай күдік ұялады, хандардың алтын қалпақ, жез телпегін мақтаған Молдабайдың осы əнін қозғамашы. Мұндай шалқымалы əндер қазақта бар ғой... бар. Жəне өзің енді ғана композиторлар одағының председателі болып бекідің. Осы қызметті саған қимайтындар да баршылық.» деді, менің ойымда жоқ қайдағы бір қауіпқатерлерді сүмірейтіп. Мен біраз іштей булығып, пендеміз ғой, Қуандықтың осы сөзінен аса алмадым. «Молдабайдың əні» мені əм табындырып, əм торықтырып ораторияға өстіп кірмей қалды. Мен осыдан кейін ешқандай бөгде əн іздегем жоқ. Мені жек көретіндер кекетіп, «Бетховен» дейді. Ал, мен бүл сөзді пысқырмаймын да. Сыртымды бермеймін.Оратория мені шабыт отына салды. Өзімді-өзім қайрай түсіп, Бетховенше сілкініп, ораторияның сол шуақты. сəулелі бөлімін өз мелодияммен жарқылдатып, нағыз бейбіт күннің салтанаты етіп жазып шықтым. Осы бөлімге Қапан Мусин қатты қызықты. Кісіге тек болсын дейтін ғазиз досым: «Сенің осы ораторияңдағы келесі бөлімің – «Отанға гимн» енді дəл осы «Еңбек мерекесі» бөлімінің қуатымен ол да осылайша дүбірлеуі тиіс, «деді. Мұны мен саған тегін айтып отырғам жоқ, Молдабайдың экспресстей заулаған мелодиясы маған осындай құштар сезімнің лебін берген сияқты. Мен содан суынғам жоқ. Сол қызулы қалпыммен жаздым. Оратория гимндік əнмен, асқақ патетикамен
қарияны атап өтті. Ол кісі Мəртөкте тұрады екен. Мен бұл ақсақалға тойдың ду-дуымен сол жолы жолыға алмадым. Кейін Ақтөбеге бір-екі рет келдім, онда да бір көлденең жұмыстардан қолым тимей Сейітқали ақсақалмен кездесудің сəті түспеді. 2000-жылдың қыркүйек айында мен Атырауға қоныс аудардым. Батыс əндерінің табиғатына дендеп ене бастадым. Небір тосын есім, тосын тарихқа кез болдым.Молдабайдың серілік өмірі де жүрегімді тəтті түстей тербеді де жүрді. 2001-жылдың маусым айында біз отбасымызбен Ақтөбеге келіп, көңілдес жандармен дидарласып, Қобдадағы Асанқайғының баласы Абат батырдың кесенесіне тағзым етіп, қаладағы музейді көрдік. Экспонаттары ықылым заманнан сыр қозғаған өлкелік музейде Молдабай жайында көзіме ешқандай дерек ілінген жоқ. Мен университет ректоры Кенжеғали Кенжебаевқа Молдабай туралы ана жылдары Мұхтар Арыновтан естіген, жəне өзім бұрыннан көкейге түйіп, зерделеп жүрген жайларды сөз еттім. Кенжеғали: «Бұл бір керемет тұлға ғой, біздің заманымызда қалай ұмытылған, ə? Ақтөбе елінің ірі əншісі деңіз! Құбылмалы қоғамның елеусіз бір пендесі болған да қалған. Неге солай болған? Бұған тарих сөзі ғана жауап береді. Молдабайды зерттеумен айналысайық» деп менің бүл уəжіме ерекше мəн беріп, қолдай кетті. Кезінде Молдабай Теке, Ойылдағы Көкжар, Гурьев, Астрахань, Саратов, Самара, Қостанай, тағы басқа да жерлердегі жəрмеңкелерді əнмен дүрілдеткен. Оның серілік тобында жиырма-жиырма бес жігіт дүррі – əнші, күйші, палуан, атбегі, қүсбегілер, иə, өңшең дала рыцарлары жүрген жерін əнге бөлеген. Білікті жандардың сөзіне қарағанда Молдабайдың көп əңгімесі Орынбор жағында көрінеді. Ол өзімен рулас атақты эпик жырау, сұңғыла əнші Əкімгерей екеуі Орынбордың жəрмеңке туын көтергені ел ішінде сел-сел аңыз. Екеуін «Орынбордың қос босағасы» дейді. Молдабайды Орынбор төңірегінен сұрастырып, білуді жөн көрдім. Бар ықыласым Орынборға ауды да тұрды. Ол Ақтөбеге іргелес. Онда қазақтар көп. Соны ойладым. Кенжеғали – нақты іске шешімді, кесіп сөйлейтін алғыр азамат. Ол қолма-қол Мəртөкке телефон соғып, аудан əкімі Серік Ботағаринмен, оның орынбасары Жақсат Қарлығашевпен сөйлесіп, Орынбор жағына баратынымызды айтты. Бір-екі күннен кейін Кенжеғали өзінің проректоры Халел Құсайыновты қосып, жарамды машинамен бəрімізді(жұбайым – Тиыш, немерем – кішкентай Əйгерім) Орынбордың Ақбұлақ ауданына шығарып салды. Сол күні біз Ақбұлақ ауданында Тама руының Аташал, Дəулеткелді бұтағынан тарайтын көне көздермен жүздестік. Олардың бəрі: «Сөз білетін қариялар таусылды. Мына қасымыздағы Қуандық ауданында да сондай. Орынборда кімдер бар, одан хабарымыз жоқ. Орыстардың ортасында отырмыз.» деді. Біз дағдардық. Амал не, əбден орысқол боп қалған ағайындардан Молдабай хақында қаламыма ешнəрсе ілікпеді. Орынбордың өзіне барсам да «осындай жағдайға тап болармын» деп қобалжыдым. Уақытым да тар еді. Кежегем кейін тартты. Орынборға бара алмадым. Кештетіп Мəртөкке қайта оралдық. Бұл жерде Молдабаймен аталас, Сейітқали Жанғалиевтің ұлы Мəліктің үйіне түстік. Мəлік маған əкесінің қолжазбаларын, шежіресін, кітабын берді. Сол жолы Серік Ботағарин, Жақсат
Ақтөбенің арғы-бергі тарихын жақсы білетін ғалым, бұрын көп жыл облыстық мəдениет бөлімін басқарған, бүгінде өлкелік музей директоры – Еркін Құрманбековты, филармония əншісі – Қоянбек Тобағыбыловты алып, Мəртөкке жол тарттым. Мəртөкте Молдабайға ерекше ықыласты Жақсат Қарлығашевпен жолықтық. Бұл кезде ол аудан əкімшілігінен ауысып, аудандық емхананың бас дəрігері болыпты. Жақсат арқылы Елена Ониськовамен жүздестік. Елена бізге Молдабайдың аталасы – теледидарда əнші атасы жөнінде сыр қозғаған Рахымжан Қазиев ақсақалды тауып берді. Таныстық. Рахымжан бауырмал жан екен, біздің келгенімізге толқи сүйініп: – Кезінде Қази атам өзімізбен аталас Пахриден қазіреттің мешітінде балаларды ескіше оқытты. Көкірегі ояу жан. Молдабайдың көзін көрді. Одан жиырма жеті жас кіші. Қонысы бірге болды. Өзі мейлінше пəк, таза, ғұлама кісі еді. Молдабайдың бар əңгімесін осы Қази атамнан алдым. Ал, оны бізден сұраған кім бар? Молдабай көріне көзге іздеусіз, ескерусіз қалды. Келгендерің жақсы болды, шырақтарым, өткен жолы мына Елена сəлемдеріңді жеткізді. Молдабайды зерттеп жүр екенсіңдер, соған қуанып, «Иə, құдай... иə, аруақ бар екенсің ғой, Молдабай атамның да күні туды де» деп көзіме жас алдым. Жасым жетпіс бесте. Жас кезімде педучилищеде оқыдым, бір жыл ғана. Шамалы уақыт мектепте істедім. Одан колхоз, совхозда есепші... сонан соң 1989-жылға дейін шофер болдым. Қай жұмыста жүрсем де қария сөзді кісілерге жанасып, мысалы, өзімізбен аталас Сейітқали ақсақалдан көп сыр тартып қалдық. Ол кісі Молдабайды өз əкесі Жанғалидың, көсем сөзді шежіре атасы – Шыңқай ақсақалдың əңгімесімен тірілтетін еді. Оны да көп естідік. Өмір оңай емес екен, қу тірлік, бітпейтін күйбең, егде тартқан жас мынау, кей жайлар ұмытылады да. Бірақ, көкірегімде əлі де біраз хикая бар, Молдабай жайында. Есімде не бар, сендерге бəрін... бəрін беремін, Молдабай атам тірілсін! – деді. Біз осылайша бас қостық та жолға шықтық. Жол бойы мен Рахымжанның əңгімесін диктафонға жаздым. Хохолдар отырған Полтавка ауылынан өтіп, Күшікбай суының бойы – Қойбас тауының етегі Құрманалы тоғайындағы кең алаңдағы ескі қорымға тоқтап, Молдабайдың жермен-жексен болған... бір кезде көксұр тастармен қоршалған бейітіне дұға оқыдық. Одан шығысқа қарай əудем жерде Молдабай əулеті жатқан бейіттердің ішінде оның немересі Есенаманның басына да тағзым еттік. Содан кейін сол шығыс жақты бетке алып, Бөрлі өзенінің бойындағы Бөрлі ауылына (Студенческое) келдік. Мұнда Рахымжанның айтуымен Елена Ониськова сексенді алқымдаған Əсия есімді апайдан Молдабайдың қыруар хикаясын алыпты. Əсия апай мен Рахымжан аталас. Екеуі де Молдабайдың жақыны. Бұл бір ғазиз жандар көп уақыт бойы бір-бірімен кездесе алмапты. Өткен-кеткен жайларды естеріне түсірді. Екеуі бір күліп, бір жылап отырып Молдабайдың зəу-затын, арғы аталарын, балаларын... оның Кердері Алтын қызбен айтысын, Орынбор жəрмеңкесіндегі серілік жүрістерін сөз етті. Рахымжанның қолында шежіре дəптер... Елена Ониськованың қолында Молдабайды білетін біраз беймəлім жандардың жəне осы екі есті кісінің дерегі, Орал, Орынбор жаққа арнайы барғанда тапқан материалдар негізінде жазылған зерттеуі бар. (Жалғасы бар).
Ендігі Роналду, Месси, Неймарлар Шымкенттен шығады деген сенім бар
ДӨҢГЕЛЕНГЕН ДҮНИЕ
Адам өміріне деген жауапкершілікті, адалдықты, сонымен қатар жүректілікті қажет ететін мамандық, əрине, дəрігер болу. Өмір сан түрлі соқпақтан тұрады десек, сол түрлі белесте жаны ауырғандар əуелі жақынын емес, «ақ халатты жанды» іздейтіні рас. Тіпті бала күнімізде «Болашақта кім боласың?» деп сұраса, ойланбастан «дəрігер боламын, адамдарды емдеймін, дəрі беремін» деп жауап беретін едік. Ауруға араша түсіп, жанын сақтап қалғысы келетіндер көп-ақ. Алайда екінің бірі дəрігер бола алмайды. Ол үшін қызығушылық жеткіліксіз. Дəрігердің адам өміріне жауапкершілігі мен адалдығы да керек. «Өз еңбегіңді адал атқару, өзге адамға қиянат жасамау» деген сөзді өмірлік ұстанымына айналдырып, қиын да қызықты еңбек жолының 21 жылын аталмыш мамандыққа арнаған Нұсқабаев Болат Жасұзақұлы туралы айтпасқа болмас. Адам жанына жəрдемші, ұстанымына берік, үздік маман иесі. Болат Жасұзақұлы 1964 жылы 2 желтоқсанда ОҚО. Бəйдібек ауданы, бұрынғы Партсъезд ауылында дүниеге келген. 1982 жылы ауыл мектебін тəмамдап, Рига
ÁÎËÀØÀÊ ÆYËÄÛÇÄÀÐ немесе Қазақстанды футбол державасына айналдыру жолындағы қозғалыстың тағы бір нақты қадамы
жұлдыздары Самат Смақов, Фархадбек Ырысметов, Давид Лория, Əли Əлиев, Азат Нұрғалиев жəне Ғафуржан Сүйімбаев қатысты. – Барлықтарыңызды Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті күнімен жəне «Оңтүстік»
ЕСКЕ АЛУ
академиясының ресми ашылуымен құттықтаймын. «Оңтүстік» футбол академиясы Қазақстан футбол федерациясының қолдауымен мемлекет жəне жеке кəсіпкерлік əріптестігінің арқасында ашылды. Академияның үш құрылтайшысы бар:
ЖАРҚЫН БЕЙНЕҢ ЖАДЫМЫЗДА
Исаев Болысбек Исаұлы 1928 жылы туған. 2015 жылы ақпанда əйгілі Ысты тайпасының Сексен руынан тараған əулеттің қадірменді қариясы, батагөй ақсақал 87 жасында дүниеден өтті. Əкесі Иса соғысқа аттанған кезде Болысбек анасы Жамашқа қолғанат болып, ересектермен қатар жүріп мақта терді. Əкесі соғыстан оралмаған Болысбектің мойнына бар ауыртпалық түскенімен, өмірге құштар, ойлы бозбала мектепті аяқтап шығумен қатар, өз бетінше білімін тереңдетумен айналысады. Болысбек Исаұлы 1957-1962 жылдары Қызылқұм ауданының «Темір» кеңшарындағы мектепте мұғалім болып істейді. Қоғамдық жұмыстарға белсене араласуымен, өзінің елжанды ерекше азаматтығымен ауданға танылып қалған жас коммунист Б.Исаевқа 1962 жылы осы ауданда жаңадан ашылған «Ақтөбе» кеңшарына қоныстану-
Ұлттық рух – ұлттың асыл қасиеті. Б.МОМЫШҰЛЫ
¦ÄIËÅÒ
ға жіберілетін комсомол жастарға тəлімгер болып бару тапсырылады. Енді шаруашылықтың ортасында жүру үшін кеңшардың кассирі, кейін есепші болып тағайындалады. Бұл жылдар да елдің əлі қиындықтан шықпаған, Хрущевтің «жүгері нанынан» құтылмаған кезең болғандықтан, жаңа шаруашылықтың бар ауыртпалығы ауылдағы нағыз отаншыл жандарға түскен болса, соның ортасында бірі де, бірегейі болып Болысбек ағаның жүргенін ақтөбеліктер əлі күнге дейін сүйсіне сөз етеді. Қысқа курсты бітірген Б.Исаев зоотехник болып ауысады. Ат үстінен түспей ел алдындағы жауапкершілікті адалынан атқара білген азамат кеңшардың белді кадрына айналған соң, ауыл шаруашылығының арнаулы орта білім беретін оқуын бітіріп, бірыңғай агрономдық қызметке ауысады. Темір ауылында үйленген Болысбектің отбасы 3 ұл, 3 қызбен толығып, шуағы мол өмір тынысы басталады. Елінің өркендеуіне жасаған адал еңбегі азаматты елге танытып, аудандық партия комитетінің бірнеше рет мүшесі болып сайланыпты. Ұлы Отан соғысы жылдарындағы еңбегі үшін, ал кейін бейбіт өмірдегі еңбегі еленіп, «Ерен еңбегі үшін» медалімен жəне көптеген мерейтойлық медальдармен
Бас редактор Захардин ҚЫСТАУБАЙҰЛЫ
марапатталған. Болысбек Исаев саналы өмірінде туған жерін көркейтуге адалынан қызмет істеген, өзгелерге үлгі-өнеге етіп айтарлықтай əулеттің өсіп-өнуіне аталық қамқорлық жасай алған, жақсы қартаюдың да жолын сала алған, ел-жұртының тілекші батагөйі болуға қолы жеткен, бейнетінің зейнетін көрген, иманды, қазыналы қарияның бірі болып өтті жалғаннан. Күні кеше Болысбек атасының медальдарына таласып, оны бір-біреуден тағып алғанына мəз болатын немере, шөберелерінің қызығын көрген Болысбек атаның екінші ғұмыры болашақ ұрпағымен жалғаса бермек. Саялы бəйтерек, асқар таудай тірегіміз, ардақты əкеміз Исаев Болысбек Исаұлының фəни жалғаннан озғанына да жылдың жүзі болып қалыпты. Ардақты əкеміздің рухына тағзым ете отырып, барша ағайын-туыс, құда-жекжат, досжаран, ниеттес жандарды 2015 жылдың желтоқсан айының 4ші жұлдызында Шымкент қаласындағы «Мұса» мейрамханасында сағат 12.00де өтетін жылдық асына қатысып, əкеміздің рухына бағышталатын Құран ішінде болуға шақырамыз.
ҰЛТТЫҚ АПТАЛЫҚ
E-mail: adilet.media@mail.ru
НАЦИОНАЛЬНЫЙ ЕЖЕНЕДЕЛЬНИК / NATIONAL WEEKLY / ULUSAL HAFTALIK / اﻟوطﻧﯾﺔ اﻷﺳﺑوﻋﻲ
Меншік иесі: «Тасс-Media» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі
Исаевтар əулеті.
іріктеу жүргізетін болады. Сөйтіп академия қабырғасы жыл сайын 22 баламен толығып отырады. Испания елшілігінің Қазақстандағы консулы Адриан Ромеро екі ел арасындағы жақсы қарымқатынастың осындай игі жұмыстармен толығып жатқанына қуанышты екенін білдірді. – Бүгін сіздерді футбол академиясының ашылуымен құттықтаймын. Біздің мамандар өз біліктіліктерін ортаға салып, испан еліндегі футбол мəдениетін сіздердің елдеріңізге алып келуге, Қазақстандағы футбол спортының жоғары дəрежеде дамуына өз үлестерін қосуға əзір. Бұл испан жаттықтырушылары үшін үлкен жауапкершілік болмақ. Олар алдағы уақытта Қазақстанның өзге де өңірлерінен жас спортшыларды іріктеп, үздік футболшыларды даярлауға өзіндік үлес қосатын болады, – дейді Адриан Ромеро. Спорт нысанының ашылу рəсімі аяқталғаннан кейін «Оңтүстік» академиясының 2001 жылы туылғандар тобы Самат Смақов, Фархадбек Ырысметов, Давид Лория, Əли Əлиев, Азат Нұрғалиев жəне Ғафуржан Сүйімбаев сынды қазақ футболының жұлдыздарымен жолдастық матч өткізді. Ойын тең аяқталды. Бұл академия оқушыларының үлкен футболға алғашқы қатысуы болды. Нəтиже – болашақтан үлкен үміт күттіретіндей. Серік ҚОСАЕВ (Cуреттерді түсірген автор)
Жауапты хатшы Мұрат СЕРІКБАЙҰЛЫ
Тілшілер Ақжібек МҰСТАФИНА
Журналистік зерттеу бөлімінің меңгерушісі Алмас АҚЫЛБЕК
Назипа НҰРТАЕВА
Тілшілер қосынының жетекшісі Мұратбек ТОҚТАҒАЗИН Меншікті тілшілер: Доқтырхан ТҰРЛЫБЕК (Алматы қаласы) Видео-фотооператор Руслан НАСИРОВ Серік ЖАУЫНБЕКҰЛЫ
қаласына 2 жылға Отан алдындағы азаматтық борышын өтеуге аттанады. Борышын өтеп елге оралған болашақ дəрігер 1985 жылы Ақтөбе мемлекеттік медициналық институтына түсіп, 1991 жылы хирургия саласы бойынша бітіріп шығады. Болат аға бүгінде білікті маман. 1994 жылдан бері Шымкент қаласында, қазіргі орталық балалар ауруханасында хирург дəрігер болып жұмыс істеп келеді. «Дəрігер арыстандай айбатты, қыздай икемді, анадай мейірімді болуы керек» деген атабабамыздан қалған сөз бар. Хирург-дəрігер алдына ем іздеп келгендерге мейіріммен қарап, жылы сөз айтып, ауруына араша түсіп, ұқыпты жəрдем бере алатын бірден-бір маман иесі. Жұмысы адам өмірімен байланысты болған соң үнемі ізденіс пен оқуды міндет деп есептейді. Тіпті кейде ауыр ахуалмен ауруханаға түскен адамдардың дертімен күресіп, 24 сағат көз ілмейтін мамандық иесі бар десе, ол, əрине, дəрігер. Болат Жасұзақұлы - осы қасиеттерді бойына жинап, көптің алғысына бөленген тəжірибелі маман. 2014 жылы «Алтын дəрігер» медалімен
марапатталды. 2015 жылы «Қазақстанның травматология жəне ортопедияның дамуына қосқан үлесі үшін» төсбелгісін иеленді. «Дəрігер болу үлкен мəртебе. Ең бастысы - кезінде дұрыс таңдаған мамандығым жемісін беруде. Адам жанына жылу сыйлап, олардың алғысын алудан асқан бақыт жоқ. Дəрігердің мойнына үлкен жүк артылады. Бірақ еңбекқорлық, таза ниет, үздіксіз ізденіс мақсатыңа жеткізеді» - деп өз ойын қысқаша баяндап берген Болат ағаның сөзіне қарап, істің адамы екендігін аңғардық. Еңбегінің жемісін көрген адам бақытты. Отандық денсаулық сақтау саласына өз үлесін қосып жүрген нар тұлғалы азаматтың мерейлі 51 жасы құтты болсын дей отыра, жұмысына толағай табыс, отбасына береке тілейміз. Өзіңіздей елін сүйер азаматтың болашақ ұрпаққа мол үлгі болатынына сенімдіміз. Ақбота БИҚОЖАҚЫЗЫ
БАҚЫТТЫ ОТБАСЫ – БАҚЫТТЫ ЕЛ Республика аумағында 2015 жылдың 25 қараша мен 10 желтоқсан аралығында «Бақытты отбасы – бақытты ел» ұранымен «Әйелдерге қатысты зорлықзомбылықты бірлесіп тоқтатайық» атты республикалық акция өткізілуде. Полиция қызметкерлерінің оң имиджін көтеру, полицияға деген халықтың сенімін күшейту мақсатында Шымкент қалалық Абай, Қаратау, Еңбекші аудандық полиция бөлімдерінің əйелдерді зорлықзомбылықтан қорғау тобының
аға инспекторлары кадр жұмысы қызметкерлерімен бірігіп бұқаралық ақпарат құралдары арқылы халыққа отбасы құндылықтарын түсіндіру жұмыстарын жүргізуде. Сондай-ақ ішкі істер органдарының ардагерлері мен мекеме қызметкер-
лерінің отбасыларымен өзара тақырыптық кездесулер өткізілуде. Жалпы мұндай акция өткізудің маңызы зор. Қалыпты өмір ырғағын бұзатын жағымсыз əрекеттерге заңмен тосқауыл қойылатынын білуі қажет-ақ. Ж. МҰСТАФИНА
Мўражай да тəрбие ќўралы Жеке тұлғаның қалыптасуына қажетті отансүйгіштік пен азаматтық, адамгершілік пен рухани дамыту – қазіргі уақытта баса назар аударуды қажет етеді. Қазіргі жаһандану кезеңінде білім ордаларының негізгі қызметі жас ұрпаққа оқу мен кəсіби білім ғана беріп қоймай, оларды жан-жақты жетілген, эстетикалық талғамы биік, рухани-адамгершілік мəдениеті жоғары, ұлттық құндылықтарды қадірлей білетін, отаншылдық рухтағы тұлға етіп қалыптастыру. Мектеп мұражайының білім беру үрдісіндегі негізгі мақсаты – тұлғаның сол кезеңдегі тарихи-мəдени кеңістіктегі танымын арттыру. Мұражай қойылымдарындағы көрнекіліктер ұлттық мұра-мұрағаттарды халыққа насихаттау арқылы рухани құндылықтарды қадірлеу, отансүйгіштік, адамгершілік деген сияқты баға жетпес құндылықтарды қалыптастыру мақсатында қызмет етеді. Негізінен мектеп мұражайлары білім ордасының оқу-тəрбие жұмысын үйлестіруші ретінде көбінесе мектеп түлектерінің, атааналардың, оқушылардың, педагогмұғалімдердің бастамасымен жүзеге асырылады. Кей ретте өлке тарихына қызығушы оқушылар мен мұғалімдердің өз бетінше ғылыми-зерттеу, мектеп тарихына байланысты деректерді жинақтау мен іздестіру нəтижесінде құрылып жатады. Н. Назарбаев «Жалпақ жұртыңды, исі алашыңды құрметтеу алдымен өзің тұрған өлкенің тарихын танудан, адамын ардақтаудан басталады» деген. Сондықтан туған жеріміздің тарихын зерттеу, насихаттау, атақты тұлғаларын жас ұрпаққа таныстыру мектеп мұражайларының негізгі міндетіне жатады. Мұражай тек мектептің ерекше түрдегі оқу кабинеті ғана болып қоймай, ашық білім беру кеңістігіндегі басты тəрбие орталығына айналуы қажет. Мұражай материалдары мұғалімдер үшін тəрбие сағаттары, тарихи кештерді жүргізу,
Республикалық «Əділет» ұлттық апталық газеті алқа кеңесінің төрағасы Нағашыбек ҚАПАЛБЕКҰЛЫ
Газет 2010 жылғы 5 мамырдан шыға бастады
web: www.adiletgazeti.kz
футбол инфрақұрылымы мен қонақүйін «БИІК» футбол базасы ұсынып отыр, ал Оңтүстік Қазақстан облысының əкімдігі академияны жартылай қаржыландырады. Қазақстан футбол федерациясы болса жаттықтырушылар, спорттық
8
Алтын ќолды ХИРУРГ
жабдықтар жəне спортшыларды арнайы киімдермен қамтамасыз етпек. Спортшыларға мұнда барлық жағдай жасалған, – дейді Ерлан Қожағапанов. – Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті күні академияның ашылуы – Елбасының жас футболшыларға, қазақ футболының болашақ жұлдыздарына жасаған тартуы. Академия мен футбол орталықтарын ашу арқылы еліміздің жасөспірімдер, жастар жəне ұлттық құрамасының ойыншыларын дайындаймыз. Біздің міндет – Қазақстанды футбол державаларының қатарына қосу. Аталмыш академияның жұмысы маусым айында басталған болатын. Испаниядан келген бес жаттықтырушы Оңтүстік өңірін аралап,жергілікті жердегі спорт мектептері мен танымал командаларда жаттығып жүрген 10-14 жас аралығындағы 600ге жуық баланың ішінен 65 үздігін іріктеп алды. Қаңтар айында испаниялық мамандар өңіріміздегі 2004 жылы туған, спортқа деген дарыны бар балаларға тағы да
Тұңғыш Президент күніне орай Шымкентте Қазақстан футбол федерациясының «Оңтүстік» академиясы салтанатты түрде ашылды. Əлеуметтік нысан Қазақстан футбол федерациясының қолдауымен мемлекет жəне жеке кəсіпкерліктің əріптестігі аясында ашылып отыр. Салтанатты шараға Қазақстан футбол федерациясының президенті Ерлан Қожағапанов жəне ҚФФ вицепрезиденттері Сейілда Байшақов пен Бағлан Ергешев, Оңтүстік Қазақстан облысы əкімінің бірінші орынбасары Дархан Сатыбалды, ҚФФ бас хатшысы Азамат Айтқожин, ҚФФ Атқарушы комитетінің мүшесі Бауыржан Əбдубайытов, қазақ футболының ардагерлері Асқар Қожабергенов, Дмитрий Огай, Бақтияр Байсейітов, Вахид Масудов, Нұркен Мəзбаев, Олег Воскобойников, Руслан Балтиев, Оңтүстік Қазақстан облысының құрметті азаматы Махамбет Сапарбаев, Испания елшілігінің Қазақстандағы консулы Адриан Ромеро келді. Сонымен қатар қазақ футболының
№47 (250) 4.12.2015 жыл
Директор Асыл ЖАПАНОВ Қаржы жəне келісім-шарт бөлімінің меңгерушісі Қайыржан СЕМБАЕВ
сабақ үрдісінде пайдалануда таптырмас құрал екені сөзсіз. Облыс орталығы мен аудандардағы мектептерде құрылған мұражайлар – келешек жас ұрпаққа оқу-білім, адамгершілік, эстетикалық тəрбие беретін, сонымен қатар қазақ халқының тарихын, əдет-ғұрпын, салтдəстүрін, тұрмысын, тағы да басқа ұлтымыздың мұраларынан айырылып қалмауға септігін тигізетін рухани-мəдени орынға айналып отыр. Облыстық жас туристер станциясының ұйымдастыруымен Сайрам ауданы, Арыс ауылындағы № 12 Т.Рүстемов атындағы мектеп-гимназияда 2015 жылғы 27 қараша күні өткізілген семинарымыз осының айғағы десек те болады. Семинарға аудандық, қалалық жас туристер станциясының мектеп мұражайына жауапты қызметкерлері, мектеп мұражайларының жетекшілері мен тəрбие ісі жөніндегі орынбасарлары қатысты. Семинардың мақсаты мектептердегі мұражайлардың қызметін жетілдіру, тарихи жəдігерлер мен құнды заттарды сақтай білу,
Мекен-жайымыз: ҚР Астана қаласы, А. Иманов көшесі, 41/127. Шымкент қаласы, Қазыбек би көшесі, 84Б-үй. Байланыс үшін тел./факс: 8 (7252) 55-85-84 Ұялы: 8-777-557-08-52 E-mail: adilet.media@mail.ru
Техникалық директор Константин МАРКОВ
Апталық Шымкент қаласы, "ERNUR" ЖШС-нің (Т.Əлімқұлов көшесі, 22-үй) баспаханасында басылады
мектеп мұражай жетекшілерінің іс-тəжірибесін насихаттау, əдістемелік көмек көрсету. Семинар барысында № 12 мектепгимназияның мұражай жетекшісі А.Тəжиев өз тəжірибесімен бөлісті жəне де басқа да пəн мұғалімдері мұражайдың кəсіби бағыттары бойынша жəдігерлерін пайдалана отырып, тəжірибе алмасу сабақтары өткізілді. Семинардың 2-бөлімінде «Мұражайдағы экскурсия жұмыстарын ұйымдастыру», «Мектеп мұражайларының материалдарын оқу-тəрбие процесінде пайдалану» тақырыпта баяндама жасалды. Семинар соңында жоғары деңгейде тəжірибе алмасу сабақтарын өткізген пəн мұғалімдері жəне оны ұйымдастырушылар алғыс хатпен марапатталып, мектеп мұражай жетекшілеріне жəне аудандық, қалалық жас туристер станцияларының мұражайға жауапты қызметкерлеріне сертификат тапсырылды. У.АРАЛБЕКОВА, облыстық жас туристер станциясының əдіскері. Шымкент қаласы
Газет Қазақстан Республикасы Мəдениет жəне ақпарат министрлігінде есепке алынып, 27.12.2013 жылы №14077-Г куəлігі берілген. Құрылтайшысы өзгеруіне байланысты қайта тіркелген басылым 2014 жылдың 1 қаңтарынан бастап «Əділет» ұлттық апталығы болып шығып келеді. Айына төрт рет жарық көреді. Таралымы - 15 000 дана. Тапсырыс - 3140 Кезекші редактор Ақжібек МҰСТАФИНА