wo 23 okt 2013 serie barok Grote Zaal / 19.30 uur
marco beasley + muziekjournalist hein van eekert Il Racconto di Mezzanotte
PROGRAMMA
wo 23 okt 2013 serie barok Grote Zaal / 19.30-21.25 uur aanvang lezing: 19.30 uur duur: ca. 30 minuten
MARCO BEASLEY + MUZIEKJOURNALIST HEIN VAN EEKERT
aanvang concert: 20.15 uur DUUR: ca. 70 minuten zonder pauze
Il Racconto di Mezzanotte
Hein van Eekert muziekjournalist Marco Beasley tenor, verteller James Murray lichtontwerp
In samenwerking met:
Tekst toelichting: Marco Beasley, Organisatie Oude Muziek
Severino Corneti (1530-1582) Pígliate l’alma mia (uit: Canzonette alla napolitana, Antwerpen 1563) Anoniem Le sette galere (traditioneel lied uit Corsica) Pizzica tarantata (traditionele dans uit Apulië) Nycholay sollempnia (uit: Ms. Cividale, cod. LVI, begin 14de eeuw) Kyrie cunctipotens (gregoriaanse trope, op tekst van Roccu Mambrini) Deus te salvet Maria (traditioneel lied uit Sardinië) Guillaume Dufay (1397-1474) Vergine bella (uit: Ms. GB-Ob, Canonici misc. 213) Anoniem Eufrosina (uit: Filius Getronis; Livre de Jeux de Fleury, Orleans MS 201) Marco Beasley (1957) Il Centurione, forse (scheldtirade naar een traditioneel lied uit Apulië) Nando Acquaviva / Toni Casalonga Lamentu a Ghjesu (op tekst van Roccu Mambrini) Anoniem Magnificat (gregoriaanse parafrase) Severino Corneti Signora mia (uit: Canzonette alla napolitana, Antwerpen 1563) Marco Beasley Tu dormi (naar een frottola van B. Tromboncino, 1470-1535) Anoniem Jesce Sole! (smeekbede op Napolitaans kinderrijmpje)
De gesproken teksten zijn van Marco Beasley, behalve Animula vagula, blandula, een tekst van de Romeinse keizer Publius Aelius Traianus Hadrianus (76-138).
TOELICHTING Na een lange dag van vermoeiende arbeid kwam in vroeger tijden iedereen samen bij het haardvuur om elkaar verhalen te vertellen. Deze vertellingen – over liefde en dood, vreugde en verdriet, van vreemde verre streken of, in de woorden van Ariosto, ‘van jonkvrouwen en ridders, van wapengekletter en liefdesverklaringen’ – riepen werelden op die fantasievol, maar daarom niet minder werkelijk waren. Verhalen en sprookjes zijn van oudsher belangrijke aanjagers van de verbeelding van de mens, en voedsel voor zijn geest. Deze middernachtvertelling is, kortom, een uitnodiging tot dromen. Marco Beasley verenigt in zich de zorgeloze Napolitaanse ziel, het joie de vivre van het muziekmaken en het oprechte verlangen de wereld te confronteren met de schoonheid van poëzie en literatuur.
Maar wat maakt een verhaal vertolkt door één enkele stem nu anders dan een verteld door meerdere stemmen of door instrumenten? Het antwoord ligt in de vrijheid die een solostem heeft om zich te uiten zonder enige vooraf vaststaande norm, door de plotselinge drang om het spoor van een gevoel te volgen of een uitwisseling van emotie met de toehoorders. De stem leent zich tot voertuig: nu eens teder en dromerig, dan weer energiek en krachtig, soms zwijgzaam en afwachtend. Maar altijd levend, natuurlijk en dichtbij. De stem in het middernachtsverhaal hervindt haar oeroude kunst om verhalen te vertellen; een kunst die van verre komt en die een oud genoegen schept in het luisteren ernaar. Dit vindt plaats op dat magische overgangsmoment van de dag, waarin de tijd soms zelfs even stil staat.
De stem is altijd levend en dichtbij Beasley bedient zich van een rijk scala aan vocale kleuren en registers en een muzikale aanpak waarin plezier en onconventionaliteit contrasteren met ingekeerde weemoed. Van gregoriaans tot polyfonie, van zestiende-eeuwse frottola’s tot traditionele Napolitaanse en Corsicaanse liederen en hedendaagse varianten daarvan: het middernachtverhaal bindt deze muziek aaneen tot een intieme voorstelling, waarbij het onderscheid tussen degene die vertelt en degene die luistert vervaagt.
Liefde Marco Beasley: ‘Mijn programma gaat vooral over de liefde, tussen man en vrouw maar ook tussen moeder en kind, of mens en natuur. Via muziek en kunst komen we in deze hectische wereld, waar 4
TOELICHTING
vooral economische groei telt, weer in contact met wat belangrijk is. Kunst opent die deur naar de liefde, naar de geest van de natuur. We moeten luisteren naar de verhalen van de ouderen, de wijze mensen – maar ook naar die van de kinderen. Kinderen kunnen geweldig goed verhalen verzinnen en kijken heel open naar wat er om hen heen gebeurt. Deze kunst zijn wij volwassenen eigenlijk verloren.’
Ik kies muziek die in mijn verhaal met elkaar in verbinding staat. Bijvoorbeeld Dufay’s Vergine Bella, heeft eigenlijk tien coupletten, maar Dufay heeft er maar een op muziek gezet. Dit was echter een heel belangrijk gedicht van Petrarca, in feite zijn laatste, zijn testament. Van Le sette galere heb ik de tekst een beetje veranderd, maar dat mag juist in die traditie: je mag een verhaal aanpassen naar je eigen doel. Het Lamentu a Ghjesu is meer recent, geschreven door twee componisten die nog leven. De tekst komt van Roccu Mambrini, en hij is op Corsica een heel beroemde dichter, hij wordt de ‘nachtegaal’ genoemd omdat hij zo goed kan improviseren.’
Corsicaanse traditie Beasley staat helemaal alleen op het podium, zonder begeleider. Het contact met het publiek is daarom heel direct en persoonlijk en er is veel interactie. Zijn muziek kiest hij daarom heel zorgvuldig. ‘De muziek op dit programma heb ik over lange tijd bijeen gespaard, maar veel ervan ben ik al in mijn studietijd tegengekomen, toen ik op het conservatorium van Bologna zat. Ik was daar vaak in de bibliotheek te vinden, ze hadden daar bijvoorbeeld een heel bijzonder manuscript van padre Martini. Verder heb ik veel gereisd, naar Corsica, naar Sardinië, om daar de lokale muziek te leren kennen. Vooral op Corsica bestaat er een oeroude vocale traditie, waarbij het vertellen van verhalen erg belangrijk is. Ik wilde graag direct contact maken met die traditie en met die mensen, dus moest ik er naartoe. Via een opname zou dat toch niet zo goed werken; dit is de beste manier om ervaringen uit te wisselen. 5
Marco Beasley
6
teksten Pigliate l’alma mia
Neem mijn ziel
Pigliate l’alma mia ca te la dò Non me ne curo di senza restare Se mi prometti non m’abbandonare.
Neem mijn ziel, ik geef je haar Ik maak me geen zorgen als ik zonder blijf Als je me belooft dat je me niet verlaat.
Sempre son stato tuo e sempre sarò Servo di core mentre ho da campare Se mi prometti non m’abbandonare.
Altijd ben ik de jouwe geweest en altijd zal ik In mijn hart je dienaar zijn zolang ik leef Als je me belooft dat je me niet verlaat.
Ma se ti partirai come farò! Convien che l’alma t’habbia a seguitare… Però ti prego, non m’abbandonare!
Maar als je weg gaat, wat zal ik doen?! Dan moet mijn ziel je volgen… Daarom smeek ik je, verlaat me niet!
Tekst I Toen hij de kamer binnen ging, schiep het flakkerende licht van de kaarsen schaduwen van nooit geboren objecten. Hij stond stil en keek. ‘Merkwaardig’ – dacht hij – ‘ik had nooit in dit licht naar de schaduwen gekeken: ze lijken maskers van een vreemd verleden.’ Hij liep wat verder, om de bewegende vormen van de schaduwen beter te kunnen zien. Monden, ledematen, lang haar. De klimop. De kaars achter de klimopplant verlichtte haar en projecteerde op de witte wand nieuwe, ongewone vormen. ‘Misschien zijn het de silhouetten van vroegere bewoners? Hoi, ik ben het, hier ben ik!’, fluisterde hij tegen de schaduwen, ‘Welkom terug. Misschien herkennen jullie het huis niet meer: de tijd is voorbij gegaan. Maar de muren zijn dezelfde, de ruimte is dezelfde. Welkom terug! Wat is er? Willen jullie dat ik een verhaal vertel? Een liefdesverhaal? Goed dan: luister…’
7
teksten
Le sette galere
De zeven galeien
Spieghi chi puole con onorato Vanto di poesia Il suo giocondo canto Che per me sin da principio Mi sentii commosso alquanto Non mi dà l’animo in tanto Trattener dagli occhi il pianto.
Laat wie het kan, met poëtische trots Zijn vrolijke zang aanheffen, Wat mij betreft, ik voelde me al vanaf het begin zeer ontroerd En intussen ben ik niet meer in staat Om mijn tranen in te houden.
Par che la voce pria di cantar mi trema E che il mio cuore Ingemito si gema Sol pensando al caso strano Mi disgusta e par che gema Impietosito dalla pena Dalla doglia così estrema.
Mijn stem lijkt al voor het zingen te trillen En mijn fiere hart te kermen Denkend aan het vreemde voorval Vervult het zich van afschuw en lijkt het te kreunen, Door pijn overmand En door de enorme smart.
Tutto festoso Partì dal bello e ricco lido, Barcellona Con onorato e lungo strido Il duca Andrea, quel duca Doria Al suo Re costante e fido Sette galere porta il grido Qual armato al mare infido.
In feeststemming Vertrok hertog Andrea Doria Vanaf het mooie en rijke strand van Barcelona, Door eervolle juichkreten begeleid; Onveranderlijk trouw aan zijn vorst, Brengt hij de kreet van zeven galeien, Als waren het wapens tegen de onveilige zee. En zo wierpen wij de schepen in het water, We hoorden de wind en misschien de sirenen: Het oeroude gezang dat elk hart verzwakt En in kwaad deed verkeren wat goed was. Door zout water omspoeld voeren we, De zeilen naar onbekende duistere oorden Totdat van het voedsel een gram bleef Wat ons de kleuren van harde tijden liet zien.
E noi gettammo sì le navi in acqua, Sentimmo il vento e forse le sirene: Il canto antico che ogni core stracqua E fe’ cangiar in mal ciò ch’era bene. Bagnandoci di sale navigammo, Le vele a lidi incogniti ed oscuri, Finché del cibo ne rimase un grammo Mostrandoci il color dei giorni duri.
8
teksten
Spiegate dunque Le grande vele al vento E li remi snelli Al liquido elemento Le sette galere armate Con magnanimo ardimento Finché giunsero in mare a lento Fino a Calvi a salvamento.
De grote zeilen aldus in de wind gehesen En de snelle roeispanen In het vloeibare element gestoken, Kwamen de zeven bewapende galeien, Met grootmoedige durf, Eindelijk in rustige zee en Veilig in Calvi aan.
Oh notte oscura Che non dal pari del verno Insieme aprendo Le porte sue il Re d’Averno Tutto a un tratto scardinando Le gran porte dell’Inferno Distruggendone ogni perno Cruda strage, esempio eterno.
Oh, donkere nacht Gelijk aan de winter, Toen de koning van de Avernus De deuren van zijn rijk opendeed. Ineens rukte hij de grote deuren van de hel Uit hun hengsels en Elke spil maakte hij stuk: Een wrede verwoesting, een eeuwig schrikbeeld.
Madre Maria, a te ricorro Io che son pallido e smorto Dei naviganti tu sei regina Unica pace e vero porto Fammi grazia in questa notte Non far sì che il mar n’inghiotte ma che si calmi a mezzanotte. Oh venti! Oh sacri venti indarno – Oh venti sacri – vi doniam la vita? Lasciate che il vascel, ch’è omai sì scarno, Ritrovi in altro mar di un dio l’aita E se il mio remo toccherà lo scoglio Su ferma terra poi sarà il mio piede. Io spero non sarà deserto e spoglio: Ma luogo dove il tutto nasce e riede.
Ik wend me tot jou, Moeder Maria, Ik die bleek, zelfs lijkbleek ben, Jij bent de koningin van de zeelieden Enige vrede en echte haven Wees mij genadig in deze nacht Maak dat de zee ons niet opslokt En dat ze om middernacht bedaart.
Oh winden! Oh vergeefse heilige winden – Oh heilige winden – offeren we jullie het leven? Maak dat het schip, dat al zo onttakeld is, In een andere zee de hulp van een god hervindt, En als mijn roeispaan de klip zal raken Dan zal mijn voet op vaste grond staan. Ik hoop dat het geen kale en verlaten plek Zal zijn maar één waar alles groeit en bloeit.
9
teksten
Oh grande Mare! Oh Cielo! Oh Terre! Al vostro imbroglio voi deste l’ali Con tenebroso urlo marino Orgoglio d’acque e anche di strali Delle quali narrar voglio Frangean la rena con orgoglio L’altre fan rotta nello scoglio.
Oh onmetelijke zee! Oh Hemel! Oh landen! Jullie gaven vleugels aan dit noodweer Met het donkere gebrul van de zee, Hoogmoed van de golven en van de bliksemflitsen Waarover ik vertellen wil, Met trots braken ze op het strand Of anders zetten ze koers naar de rotsen.
Dunque uditori non vi dispiaccia Intanto se tronco il filo A un doloroso et mesto canto Che per me fin dal principio Mi sentii commosso alquanto Mi lasciò sì tutto affranto Come voi in doglia e pianto
Daarom luisteraars, betreur het niet Als ik onderwijl de draad verbreek Van een pijnlijk en droevig gezang, Want ik zelf voelde me al vanaf het begin zozeer ontroerd Dat het me door verdriet overmande Zoals jullie nu door smart en geween.
Tekst II ‘Hebben jullie het gehoord? Een trieste klaagzang over de dood in een verhaal over de zee. De zee is soms afschrikwekkend: ze lijkt zo kalm en dan plotseling… Maar wat beweegt er op de muur, daar vooraan? Zijn jullie het weer, schaduwen die andere schaduwen tekenen? Nee… het is een spinnetje… Nee, niet aanraken, we moeten zijn magische en wijze web niet verstoren. Men zegt dat spinnen geluk brengen… Bah! Ik heb heel veel spinnen gezien, maar bar weinig geluk gekend… Ik herinner me een lied uit Zuid-Italië, dat zegt dat de beet van de spin magische kracht bezit…’
Pizzica tarantata Addò t’ha pizzicata la tarantella Sott’a la putarria di la vunnella Ca se vasa nu cardillo e na palomma. Te preu San Paolo falla guariri Ca l’avea pizzicata la tarantella. Oj, vej-li-vuej li-voje-là bello è l’amore e ci lu sape fà. Ci nun lu sape fà, cunfidenza nun ni dà. Ca ci ste la mamma ca ci penza.
Waar heeft de tarantula je gestoken, op dat plekje onder je rokje Waar de putter het duifje kust? Ik smeek je, Sint Paulus, genees haar Want de tarantula heeft haar gestoken. Oilì oilà, mooi is de liefde en wie goed vrijen kan. En wie het niet kan, die vertrouw ik niet. Mamma is hier en zij zal ervoor zorgen! 10
teksten
La figghia di la massara s’è ‘mparatu le jaddinaru. S’è ‘mparatu lu pertusu edda sotta e ju susu.
De dochter van de boerin leerde tuinieren Ze weet van de bloemetjes en de bijtjes, zij onder ik bovenop. Waar heeft ze je gestoken, moge ze doodvallen, Op dat plekje onder je hemd? Als het een tarantella is, laat haar dansen. Als het melancholie is, dan moet je haar verdrijven.
Addò t’ha pizzicata pozz’esse accisa, Sott’a la putarria di la cammisa. Ci è taranta lassala ballari. Ci è malincunia, cacciala fora.
Tekst III ‘Maar zij is stil vannacht, de zee. Kalm. Ik voel de beweging van de golven. Ik sta stil om te luisteren naar het geluid van de rotsen, die zich sinds millennia laten strelen door deze vriendelijke en tegelijk woeste omarming: zo vertelt zij ons haar verhaal, de zee. Lang geleden werden er verhalen vol mysterie en wonderen verteld over de zee. Zo werd er zelfs verteld, dat Sint Nicolaas uit verre onbekende oorden over zee kwam om orde op zaken te stellen, als een nieuwe Poseidon.’
Nycholai sollempnia
Nicola zij geprezen.
Nycholai sollempnia Sua presens familia Gaude, plaude mater sine fine.
Nicola zij geprezen. Zijn aanwezigheid is vertrouwd. Vreugde en lof, Moeder, die geen einde kennen.
Iste puer mirabilis, In omnibus amabilis Gaude, plaude mater sine fine.
Zie hier de wonderbaarlijke zoon, Eén en al beminnelijkheid. Vreugde en lof, moeder, zonder einde.
Quarta et sexta feria Semel sugebat ubera Gaude, plaude mater sine fine.
De woensdag en de vrijdag zijn de momenten van de borstvoeding. Vreugde en lof, moeder, zonder einde.
Benedicamus Domino Qui regnat in Altissimo. Gaude, plaude mater sine fine.
Laten wij de Heer zegenen die in de hoge hemelen heerst. Vreugde en lof, moeder, zonder einde.
11
teksten
Kyrie
Kyrie
Kyrie eleison Indi sta vita cusì diversa Fatta di più d’un malore Ognunu si ricumanda Prichendu incù prufondu core Dicendu cun tanta fede Pietà, pietà o Signore. Kyrie eleison Voi chi da sopra à noi Ne site à la nostra testa Vidite tantu bisbigliu Indu stu mondu in timpesta Fate indi un gestu di manu O chi tuttu què s’arresta. Kyrie eleison Christe eleison Dopu avè pricatu à Ghjesù E d’avè utu iss’acquistu Eccu chi avà pietà Dumandemu à Ghjesù Christu Fate chi da tuttu ognunu O ch’ellu sia pruvistu. Christe eleison Pietà per tutte le ghjente Ch’anu cummessu l’errori Pietà per li criminali pietà per li peccatori Fate voi chi pudete Ch’elli s’arrestinu sti malori. Christe eleison Kyrie eleison
Heer, ontferm u In dit zo wisselvallige leven bestaande uit menig verdriet Laat ieder uit het diepst van zijn hart bidden en uitspreken vanuit zijn diepste geloof: Heb medelijden, o Heer. Heer, ontferm u U die in den hoge zijt en die vandaar beveelt Luister naar onze klaagzangen In deze wereld die in stormen verkeert en laat met een gebaar van uw hand Dit alles eindigen. Heer, ontferm u Christus, onferm u Na te hebben gebeden tot Jezus en na zijn aandacht te hebben ontvangen en hij ons zijn medelijden heeft geschonken Vragen wij aan Christus: Laat een ieder gered worden door uw medelijden. Christus, onferm u Medelijden voor al diegenen die in dwaling verkeerden Medelijden voor de criminelen Medelijden voor de zondaars. Laat, U die daartoe bij machte is, deze kwellingen een einde nemen. Christus, onferm u Heer, ontferm u
12
teksten
Pricate o prima à Ghjesu Dopu avenne fattu tantu E po dopu a Ghjesu Christu Incù preghera è cantu Avà vinemu a dumandà Pietà a lu Spiritu Santu Kyrie eleison Dopu à sti tanti favori Chi à dacci ùn dispiace Fate chi tantu bisbigliu E chi sta guerra si tace. Chi lu mondu possi vive Tutti in salute e pace. Kyrie eleison
Bidt eerst tot Jezus, En wendt u, nadat u gebeden hebt, tot Jezus Christus met gebed en zang. En wij allen vragen medelijden aan de Heilige Geest. Heer, ontferm u Na deze gunsten die wij hopen te mogen ontvangen Zorg ervoor dat het kwaad en de oorlog tot een einde komen. Opdat de wereld kan leven in heil en vrede. Heer, ontferm u
Tekst IV ‘Het zuiden van Italië: daar waar het mysterie thuis is, waar de mens door de kracht van de traditie nog aan zijn land gebonden is, waar bijna verdwenen talen nog gesproken worden, waar de oudste culturen van onze Middellandse Zee sinds mensenheugenis al samenleven. Een land dat door vele vaders verlaten is maar niet door de zonen. En waar de liefde nog steeds bezongen wordt zoals eeuwen geleden, in de epische vorm of die van een melodieus wiegelied. De liefde, wat een uitvinding! Ons verhaal gaat nu verder met een van de machtigste liefdesgeschiedenissen die ooit gehoord werden, een geschiedenis die aangevangen is samen met de Natuur en die zeker nooit beëindigen zal, zolang de mens op aarde zal zijn: de geschiedenis van de liefde van een moeder voor haar zoon.’
13
teksten
Deus te salvet Maria
Wees gegroet Maria
Deus ti salvet, Maria, Chi ses de grassias piena; De grassias ses sa vena ei sa currente. Su Deus Onnipotente Cun tecus est’istadu; Pro chi t’hat preservadu immaculada.
God zegen je, Maria, Die vol genade zijt; Van welwillendheid ben je de bron en de rivier. God Almachtig is met jou geweest
Chi vole videre ‘nterra ‘l Paradiso Gloria felice et una vita eterna Riguardi pure quell’angelico viso Madre de Cristo e vergine superna.
Wie op aarde het Paradijs wil zien Gelukkige roem en een eeuwig leven Moet dat engelachtige gezicht aanschouwen Van de Moeder van Christus, hemelse maagd.
Beneitta e laudada Supra tottus gloriosa, Ses mamma, fiza e isposa de su Segnore. Beneittu su fiore, Fruttu de su sinu; Gesus, fiore Divinu, Segnore nostru.
Gezegend en geprezen Meer dan al wat roemrijk is Ben jij moeder, dochter en bruid van de Heer. Gezegend zij de bloem Die aan deze schoot ontsproot; Jezus, Goddelijke bloem, onze Heer.
Volgi lo sguardo e donami soriso L’ayre si alegra e li ucelletti verna Del tuo consiglio ne farò bon uso Me che ti priego o mia dilecta perna.
Keer je blik en glimlach naar mij De lucht verblijdt zich en de vogeltjes zingen Ik zal je raad goed gebruiken En ik bid tot je, mijn geliefde steun.
Pregade a fizu bostru Pro nois peccadoris, Chi tottu sos errores nos perdonet. Ei sas grassias nos donet, In vida e in sa morte, Ei sa dizzosa sorte, in Paradisu.
Smeek je zoon Voor ons zondaars, Opdat hij onze zonden vergeeft. En opdat hij ons zijn genade geeft, In het leven en in de dood, En goed geluk in het Paradijs.
Hij heeft je daarom onbevlekt gehouden.
14
teksten
Vergine bella
Schone maagd
Vergine bella, che di sol vestita, coronata di stelle, al sommo Sole piacesti sí, che ’n te Sua luce ascose, amor mi spinge a dir di te parole: ma non so ’ncominciar senza tu’ aita, et di Colui ch’amando in te si pose. Invoco lei che ben sempre rispose, chi la chiamò con fede: Vergine, s’a mercede miseria extrema de l’humane cose già mai ti volse, al mio prego t’inchina, soccorri a la mia guerra, bench’i’ sia terra, et tu del ciel regina.
Schone Maagd, met de zon getooid, met sterren gekroond, zozeer beviel je de allerhoogste Zon dat hij in jou Zijn licht verborg. Liefde spoort mij aan om over jou te spreken, maar ik kan niet beginnen zonder jouw hulp en die van Hem die zich liefdevol bij jou voegde. Ik smeek haar die altijd welwillend antwoord gaf aan wie haar met geloof aanriep: Maagd, als de diepe ellende van het menselijke bestaan je ooit tot genade bewoog, willig mijn bede dan in, sta me bij in mijn strijd, ook al ben ik stof en jij de hemelkoningin.
Il dí s’appressa, et non puote esser lunge, sí corre il tempo et vola, Vergine unica et sola, e ’l cor or coscïentia or morte punge. Raccomandami al tuo figliuol, verace homo et verace Dio, ch’accolga ’l mïo spirto ultimo in pace.
De dag nadert en het kan niet lang meer duren, zozeer holt en vliegt de tijd, oh enige, echte Maagd, en mijn hart wordt nu eens door het geweten, dan door de dood gekweld. Pleit voor mij bij je zoon, die waarlijk mens én God is, opdat hij mijn laatste adem in vrede ontvangt.
15
teksten
Eufrosina
Eufrosina
Heu! Michi misere! Quid agam? Quid queam dicere? Quo peccato merui perdere Natum meum, et ultra vivere?
Wee mij, Wat moet ik doen? Wat kan ik zeggen? Wat heb ik misdaan dat ik het verdien mijn net geboren zoon te moeten verliezen, hem niet langer te kunnen laten leven? Waarom beklaagt mijn vader zich? Wie wast mijn ongeluk weg? Waarom moet ik een stervende voeden? Waarom heeft de dood mij niet getroffen? Mijn lieve zoon, mijn uitverkoren zoon, Mijn zoon, deel van ziel, Vandaag ben je de oorzaak van mijn verdriet, Terwijl je gisteren nog de oorzaak was van mijn geluk! Mijn geest vraagt zich angstig af: waarom laat mijn dood op zich wachten? Ik kan je niet langer aanzien, mijn zoon‌ Het is beter te sterven dan nog langer te leven‌
Cur me pater infelix genuit? Cur me mater infelix abluit? Cur me nutrix lactare debuit? Mortem michi quare non prebuit? Fili care, fili carissime, Fili, mee magna pars anime, Nunc es nobis causa tristitiae Quibus eras causa letitie! Anxiatus est in me spiritus; Cur moratur meus interitus? Cum te, fili, non possum cernere Mallem mori quam diu vivere.
16
teksten
Il Centurione, forse
De centurion
Chi sono io, che la tua croce ho portato, Che sento Morte calare il suo manto? Quanto male hai fatto, quanto dolore hai dato
Wie ben ik, die je kruis gedragen heeft, Dat ik voel hoe de dood haar mantel neerlaat? Hoeveel kwaad heb je gedaan, hoeveel pijn berokkend Dat jij al dit leed moet krijgen en verdragen? Ik heb stokken zien slaan, kelen schreeuwen, Nagels verwonden, monden spuwen op het gezicht Van jou, ongelukkige, daar aan het kruis. Jij Golgotha, nu en voor altijd het rijk van de dood, Lotsbestemming van botten en schedels, luister naar mijn woorden: Laat me sterven als een schurk, Gemarteld voor zijn zonden, Aan het kruis genageld als een dief. Laat de onschuld vandaag sterven evenals de schuld. Mijn lief is In de bergen Is in het water Terwijl wij hier sterven. Zorg dat hij voor mij een kan meeneemt Vol met dat water Dat de dorst zal lessen. Ik ben degene die zou moeten boeten Aan handen en voeten gebonden, In de hel. Mijn God, rust in vrede.
Se queste pene ricevi e vai soffrendo. Io ho visto bastoni colpire, gole urlare, Unghie ferire, bocche sputare in faccia A te, infelice, a te lì sulla croce. Tu Golgota, ora e sempre regno di morte, Destino di ossa e di teschi, ascolta le mie parole: Lascia che muoia come un infame, Torturato per i suoi peccati, Messo in croce come un ladro. Lascia che l’innocenza oggi muoia come la colpa.
Cori miu ste’ ‘Nta ‘lli muntagne Ca ste’ ‘nta ‘ll’acqua E ‘nvici cca’ si more E viti ci mi meni ‘na vucala Ca di quer’acqua Ca stuta la secca. Sì, son io che dovrei espiare Legato mani e piedi, Nell’inferno. Mio Dio, dormi in pace.
17
teksten
Lamentu a Ghjesu
Klaagzang voor Jezus
O tù chì dormi In sta petra sculpita D’avè suffertu Da colpi è ferite Dopu d’atroci martiri Persu ai ancu la vita, Oghje riposi tranquillu A to suffrenza hè finita.
Oh jij die slaapt In dit gebeeldhouwde stenen graf Jij die slagen en verwondingen hebt verdragen, Na gruwelijke folteringen Heb jij ook het leven verloren: Rust vandaag in vrede Jouw lijdensweg is voltooid.
Ma eo sò Ind’una fiamma ardente, Brusgiu è mughju Tuttu ognunu mi sente, Sò i lamenti di i cumpagni È d’una mamma li pienti Chjamu ancu à Diu supremu Ci ritorni stu nucente.
Maar ik weet Dat ik in een gloeiende vlam Brand en schreeuw En de hele wereld mij hoort: Het zijn de klachten van mijn metgezellen En het geween van een moeder Die God almachtig smeekt Opdat de onschuldige terugkeert.
È fù per quella Cun spiritu feroce Da tanti colpi È viulenza atroce Chjodi à li mani è li pedi, Quessi t’anu messu in croce, O Diu da tante suffrenze Fà ch’eo senti a to voce.
Dit is het verhaal Waarin zij, met wreedheid En heel veel slagen En afgrijselijk geweld Jou aan het kruis genageld hebben, Met spijkers aan handen en voeten. Oh God, na zoveel lijden Laat me je stem horen.
Oghje per sempre Tutta questa hè finita, Avà sì mortu Hè persa a partita, Oramai in Ghjerusaleme A ghjente hè sparnuccita Vergogna ùn ci ne manca, Morte sò a fede è a vita.
Nu en voor altijd, Alles is volbracht: Kijk naar jezelf, dood ben je Je hebt de strijd verloren Nu zijn in Jeruzalem De mensen de weg kwijt Er is geen schaamte meer, Dood zijn het geloof en het leven. 18
teksten
Magnificat Magnificat anima mea Dominum. Et exultavit spiritus meus in Deo salutari meo. Quia respexit humilitatem ancillæ suæ, Ecce enim ex hoc beatam me dicent omnes generationes. Quia fecit mihi magna qui potens est et sanctum nomen ejus. Et misericordia ejus a progenie in progenies timentibus eum. Fecit potentiam in brachio suo: dispersit superbos mente cordis sui. Deposuit potentes de sede et exaltavit humiles. Esurientes implevit bonis: et divites dimisit inanes. Suscepit Israel puerum suum: recordatus misericordiæ suæ. Sicut locutus est ad patres nostros Abraham et semini ejus in sæcula. Gloria Patri et Filio et Spiritui Sancto. Sicut erat in principio et nunc et semper et in sæcula sæculorum. Amen.
Hoog verheft mijn ziel de Heer verrukt is mijn geest om God, mijn Verlosser, Zijn keus viel op zijn eenvoudige dienstmaagd, van nu af prijst ieder geslacht mij zalig. Wonderbaar is het wat Hij mij deed, de Machtige, groot is Zijn Naam! Barmhartig is Hij tot in lengte van dagen voor ieder die Hem erkent. Hij doet zich gelden met krachtige arm, vermetelen drijft hij uiteen, machtigen haalt Hij omlaag van hun troon, eenvoudigen brengt Hij tot aanzien; Behoeftigen schenkt Hij overvloed, maar rijken gaan heen met lege handen. Hij trekt zich Zijn dienaar Israël aan, Zijn milde erbarming indachtig; zoals Hij de vaderen heeft beloofd, voor Abraham en zijn geslacht voor altijd. Eer aan de Vader en de Zoon en de Heilige Geest. Zoals het was in het begin en nu en altijd zal wereld, zonder einde. Amen.
19
teksten
Animula vagula blandula Animula vagula blandula Hospes comesque corporis, Quae nunc abibis in loca Pallidula, rigida, nudula, Nec, ut soles, dabis iocos.
Piccola anima smarrita e soave, compagna e ospite del corpo,
Klein verloren zoet zieltje Metgezellin en gast van het lichaam ora t’appresti a scendere in luoghi Je gaat nu afdalen in kleurloze incolori, ardui e spogli, Barre en dorre plaatsen ove non avrai più gli svaghi Waar je het gewone vertier zult consueti. missen.
Signora mia
Mijn vrouwe
Signora mia se dio mi guardate Dimmi che giova tanta crudeltà Che non hai nulla pietà di chi t’adora. E contra ogni ragion tu vui ch’io mora. Dimmi perché lo fai? Per ogni parte, ahimé, che si dirà, Che non hai nulla pietà di chi t’adora E contra ogni ragion tu vuoi ch’io mora. Poiché tu sai ch’io t’amo e t’amerò Mentre son vivo e poi morto sarò
Mijn vrouwe, God beware me, Zeg me waar zoveel wreedheid voor dient, Geen medelijden heb je voor wie je aanbidt En zonder reden wil je dat ik sterf. Zeg me, waarom doe je dat? Wat, helaas, zal iedereen zeggen? Dat je meedogenloos bent voor wie je aanbidt, En zonder reden wil dat ik sterf? Want je weet dat ik van je houd en dat ik dat zal blijven doen Zolang ik leef en daarna wanneer ik dood ben. Geef me nu soelaas, help me toch Voordat ik sterf, wee mij, mijn zoete leven.
Dammi socorso mò, porgimi aita. Nnanzi ch’io mora, ahimé, dolce mia vita.
20
teksten
Tu dormi
Jij slaapt
Tu dormi, io veglio alla tempesta e al vento su la marmorea petra di tua porta. Tu dormi, io veglio e sto sempre in tormento e l’anima ed il core da me scampo. Tu dormi, io veglio e con amaro accento ognhor chiamo pietà che è per me morta. Tu dormi, io veglio e poi in un sol momento di lagrime e di pianto io qui divampo. Tu dormi, io veglio con grave tormento né trovo al mio penar chi me conforta. Tu dormi, io veglio e solo mi lamento di vita vo’ soffrir tutto l’inciampo. Tu dormi riposata senza affanno, e gli occhi miei serrati mai non stanno. Tu dormi ed io, crudel, lamento e ploro, e moro ahimé, ch’io moro.
Jij slaapt, ik waak in storm en wind Op de marmeren drempel van je deur. Jij slaapt, ik waak en ben altijd gekweld, Mijn ziel en hart ontkomen er niet aan. Jij slaapt, ik waak en met een bittere toon Roep ik steeds om genade die voor mij niet bestaat. Jij slaapt, ik waak en dan ineens Breek ik los in tranen en geween. Jij slaapt, ik waak in grote kwelling En in mijn pijn is er niemand die mij troosten kan. Jij slaapt, ik waak en klaag alleen, Alle tegenslagen van het leven moet ik verduren. Jij slaapt uitgerust en zonder angst En ik kan geen oog dicht doen Jij slaapt en ik, oh wrede, ik klaag en smeek En ik sterf, ach, ik sterf.
Tekst V ‘Nu dan, ons kleine verhaal is bijna ten einde: nu is het tijd om te gaan slapen, een nieuwe dag staat ons te wachten en met de dag ander werk en misschien andere verhalen. De zon is nu nog ver weg achter de horizon. Maar met de zon zal het eerste brood van de dag komen. Hebben jullie ooit brood gebakken, in jullie huizen? Hebben jullie ooit de vreugde beleefd om het deeg te zien rijzen en langzaam groeien, bedekt onder een warme doek? En dan de oven, met zijn geur, met de vlam die wacht om kleur, smaak, lichtheid aan het brood te geven in zijn spiralen van vuur… Probeer eens je handen vies te maken met de natuur, voel het gewicht van het meel dat brood wordt, kneed met kracht maar langzaam, word moe, span je in: tracht naar het brood te luisteren, je zult de geschiedenis van de mensheid horen, de geschiedenis van ons allemaal.’
21
teksten
Jesce Sole!
Kom op Zon!
Jesce Sole! Scagliento imperatore Scanniello mio d’argento Che vale quattuciento Centocinquanta tutta la notte canta Canta viola lu masto de scola Masto, masto mannancienne presto Ca scenne masto Tieste Cu lanza, cu spada Cu l’aucielle accumpagnata Sona sona zampugnella Ca t’accatto la la vunnella La vunnella de scarlato Si nun sona te rompo la capa Nun chiovere, nun chiovere Ca je aggia ire a movere A movere lu grano De masto Giuliano Masto Giuliano Puorteme na lanza Ca je aggia iere in Franza Da Franza a Lombardia Dove sta madamaLucia. Nun chiovere, nun chiovere; Jesce Sole!
Kom op Zon, kom op! Keizer die De zilveren kruk opwarmt Die vierhonderd soldi waard is Honderdvijftig zingen er de hele nacht Met de viool zingt de schoolmeester Meester, laat ons vroeg weg gaan Want meester Tiesto komt er aan Met de lans en met het zwaard Vergezeld door een valk En jij, speel maar op je doedelzak, Ik zal een rokje voor je kopen Een scharlakenrood rokje En als je niet speelt sla ik je hoofd in… Laat het niet regenen, nee! Want ik moet gaan werken Ik moet het graan van meester Giuliano Gaan omleggen: Meester Giuliano Reik me even een lans aan Want ik moet naar Frankrijk gaan En van daar naar Lombardije Waar Monna Lucia verblijft…! Als het maar niet regent, nee! Kom op Zon, kom op! Vertalingen: Liliana Jansen-Bella, Monica Jansen, Maria Bartels
22
BIOGRAFIEﾃ起 UITVOERENDEN Hein van Eekert Muziekjournalist
Hein van Eekert is presentator van het programma NTR Opera Live op Radio4 en is als muziekjournalist verbonden aan diverse bladen, zoals Klassieke Zaken, Odeon en Amphora.
foto: Stefan Heijdendael
Er verschenen bijdragen van zijn hand in Luister, de VPROgids en de Volkskrant. Hij houdt inleidingen bij De Nederlandse Opera en is als interviewer te zien in muziekzaak Concerto in Amsterdam. Binnenkort zal hij spreken tijdens het congres Siciliﾃｫ: begeerd en bevochten van de Stichting Zenobia en bij het project Boom! Amsterdam is een opera in en rond het Muziektheater.
23
biografie
Marco Beasley Tenor
Marco Beasley (1957) werd geboren in Portici nabij Napels, als zoon van een Napolitaanse moeder en een Engelse vader. Aan de Universiteit van Bologna studeerde Beasley theater en muziek en verdiepte zich in de literatuur uit de zestiende en zeventiende eeuw. Zijn interesse ging in het bijzonder uit naar de voornaamste stijlstromingen van dit tijdperk: recitar cantando (zingend spreken), en geestelijke en wereldlijke polyfonie. Daarnaast was Beasley zeer geboeid door de rijke traditie van de populaire muziek van Zuid-ItaliÍ. Al tijdens zijn studie begon Beasley aan een concertcarrière die hem in concertzalen over de hele wereld zou brengen. In 1980 richtte hij met twee andere musici het ensemble Accordone op, waarmee hij voornamelijk Italiaanse vocale muziek uit de zestiende en zeventiende eeuw uitvoert. In 1995 was Beasley voor de eerste maal te horen tijdens het Festival Oude Muziek
Utrecht, waarbij zijn optreden grote indruk maakte. Met zijn speciale stemgebruik zorgde hij aanvankelijk voor de nodige opschudding in de oudemuziekwereld: Beasley ontwikkelde een techniek waarbij hij zijn stem volledig natuurlijk laat klinken. Maar dankzij zijn charisma groeide Beasley uit tot een van de populairste performers van de oude muziek.
24
VERWACHT
wo 6 nov 2013 serie barok grote zaal / 19.30 uur
CAPPELLA AMSTERDAM + HOLLAND BAROQUE SOCIETY + theologe Aviva Boissevain Requiem voor ...
Met de Holland Baroque Society brengt Cappella Amsterdam werken uit de 17e eeuw, van Händel, Bach en Schütz. De dood stond in vroegere eeuwen veel dichter bij het leven dan in onze tijd en vele gelegenheidswerken getuigen daarvan. In deze troostende muziek schuilt een grote schoonheid.
25
foto: Marco Borggreve
‘Die muziek mag op mijn begrafenis klinken.’ Velen stellen zich voor welke klanken bij hun afscheid niet mogen ontbreken. Zo belangrijk en persoonlijk is de rol van muziek. Klassieke componisten als Di Lasso of moderne componisten als Eric Vloeimans, allen verstaan de kunst om het afscheid van het aardse leven troostvol te verklanken. Direct voorafgaand aan het concert een lezing door Aviva Boissevain over de dood in de barok, i.s.m. De Groene Amsterdammer. Cappella Amsterdam
VERWACHT
Oktober do 24 okt / 20.15 uur
Asko|Schönberg Franse illusionisten
zo 27 okt / 21.45 uur
do 7 nov / 20.15 uur
Midlake Paradiso presenteert in Muziekgebouw aan ‘t IJ
Remix Ensemble Casa da Música Klassiekers uit het Remixrepertoire
ma 28 okt / 20.15 uur vr 25 okt / 20.15 uur
Alexander Melnikov Duitse romantiek met een Russische ziel
Dianne Reeves Muziekgebouw en Bimhuis presenteren
vr 8 nov / 20.30 uur
Bang on a Can All-Stars + Lee Ranaldo Field Recordings
wo 30 okt / 20.15 uur
Nederlands Kamerorkest Cloud and Light
Lavinia Meijer + Attacca Ensemble Glass op harp
zo 27 okt / 13.30 uur
do 31 okt / 20.15 uur
Arno Bornkamp + Ivo Janssen + Gregor Bak De Schilderijententoonstelling (4+)
Nieuw Ensemble Soldaat op weg naar huis
November
Ivo Janssen Wat is het geheim van de piano? 8+
zo 27 okt / 13.30 uur
za 2 nov / 20.15 uur
zo 10 nov / 20.15 uur
Bimhuis
Werner Güra + Christoph Berner Haydn
Hugo Ticciati + Torleif Thedéen + Henrik Måwe Hommage à Rameau
di 5 nov / 20.15 uur
di 12 nov / 20.15 uur
Kleine Zaal
Ensemble Klang Walden
Amsterdam Sinfonietta Hels en Hemels
Theater De Spiegel Bramborry (2+)
wo 6 nov / 19.30 uur
za 26 okt / 20.15 uur
Tin men & The Telephone Een jazzconcert waar veel te kijken valt (10+) zo 27 okt / 13.30 + 15.30 uur
Cappella Amsterdam + Holland Baroque Society Requiem 26
za 9 nov / 20.15 uur
John Scofield Return of the Überjam Project zo 10 nov / 15.00 uur
Geheimtips Bijzondere concerten die je niet mag missen
Muziekgebouw aan ‘t IJ / foto: Erik van Gurp
MUZIEKGEBOUW AAN ’T IJ Piet Heinkade 1 / 1019 BR Postbus 1122 / 1000 BC Amsterdam Kaartverkoop T 020 788 2000 ma t/m za 12.00 -18.00 uur Kantoor T 020 788 2010 F 020 788 2020 E post@muziekgebouw.nl Zakelijke evenementen T 020 788 2023
Restaurant Zouthaven bevindt zich op de begane grond van het Muziekgebouw. Voor een heerlijke start van uw concertavond. Openingstijden en reserveren www.zouthaven.nl of T 020 788 2090 WORD VRIEND Steun het Muziekgebouw al vanaf € 50 per jaar. Lees meer op : muziekgebouw.nl/steunons
PARTNERS De activiteiten van het Muziekgebouw aan ’t IJ komen tot stand door steun van:
Gelieve uw mobiele telefoon tijdens het concert uit te schakelen. Camerabeeld- en geluidsopnamen alleen toegestaan met toestemming vooraf.
Mediapartner:
Pauzedrankje (indien inbegrepen) serveren wij op tafels bij de uitgang van de zaal.
Druk binnenwerk:
EARLY BIRD TICKETS Voor jongeren tot 30 jaar, bijna alle concerten € 10. Wees snel: hoe eerder, hoe meer kans. Lees meer op: www.muziekgebouw.nl/earlybirds
Reserveren en openingstijden restaurant Zouthaven: www.zouthaven.nl. Centraal Station (10-15 min lopen) is met tram 26 bereikbaar tot 00.00 uur. Taxicentrale Amsterdam: T 020 677 7777. De Piet Heinparkeergarage onder Muziekgebouw aan ’t IJ is 24 uur per dag open. Informatie + online kaarten bestellen www.muziekgebouw.nl. Ook voor onze nieuwsbrief.