Do 18 sep 2014 donderdagavond serie Grote Zaal / 20.15 uur
Quatuor danel + Jรถrg widmann Rihm
PROGRAMMA
do 18 sep 2014 donderdagavond serie Grote Zaal / 20.15-22.00 uur DUUR: ca. 45 minuten voor de pauze ca. 45 minuten na de Pauze
Quatuor Danel + Jörg Widmann Rihm
Marc Danel viool Gilles Millet viool Vlad Bogdanas altviool Yovan Markovitch cello Bruno Schneider hoorn Jörg Widmann klarinet Wolfgang Rihm (1952) Sextett (2014) wereldpremière * Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791) Klarinetkwintet KV 581 Allegro Larghetto Menuetto - Trio I - Trio II Allegretto con Variazioni
openbare repetitie grote zaal / 18.30-19.00 uur
inleiding foyerdeck 1 / 19.15-19.45 uur Thea Derks licht de openbare repetitie toe en zal tijdens de inleiding in gesprek gaan met componist Wolfgang Rihm en enkele musici
* Sextett is geschreven in opdracht van Muziekgebouw aan ’t IJ met steun van Stichting Ammodo. Het is een van drie opdrachtwerken die Ammodo mogelijk maakt in het Muziekgebouw in seizoen 2014-15.
PAUZE Wolfgang Rihm 4 Studien zu einem Klarinettenquintett (2002) Moderato sostenuto Molto vivace Andante con moto Calmo sostenuto
Partners Donderdagavondserie:
Tekst toelichting: Paul Janssen
TOELICHTING Door de eeuwen heen hebben componisten en instrumentalisten elkaar uitgedaagd en beïnvloed. Ook vandaag de dag is een goede relatie tussen een componist en een musicus een uitstekende voedingsbron voor grensverleggende composities. Het Muziekgebouw gaf met steun van de Stichting Ammodo opdracht voor drie nieuwe werken. Vanavond klinkt het eerste: Sextett van Wolfgang Rihm. Later dit seizoen volgen de wereldpremières van composities van de Koreaanse componiste Seung-Ah Oh in de serie Muziektheater en van de Amerikaan Bryce Dessner tijdens Cross-Linx. Nu staat de vriendschap tussen de componist Wolfgang Rihm en klarinettist/ componist Jörg Widmann centraal. Deze vriendschap heeft geresulteerd in een indrukwekkende reeks werken met de klarinet in de hoofdrol.
prominente klarinetpartij: Mozarts fameuze Klarinetkwintet. Niet geheel toevallig ook geïnspireerd door een klarinettist die door Mozart zeer bewonderd werd.
De vriendschap tussen componist Rihm en klarinettist Widmann leidt tot een reeks indrukwekkende composities Rihms Sextett voor klarinet, hoorn en strijkkwartet is een nieuwe loot aan de stam van dit uitdijende oeuvre. Het werk klinkt naast zijn 4 Studien zu einem Klarinettenquintett en de peetvader van alle kamermuziek met een 3
TOELICHTING
Wolfgang Rihm
en met steun van Ammodo geschreven Sextett voor klarinet, hoorn en strijkkwartet, al is het werk lyrischer en minder ‘extreem’ dan het grensverleggende Vier Male. Rihm wil niet veel meer over het werk kwijt dan dat hij ‘louter een sextet voor deze bezetting’ wilde componeren, een ‘werk waar verder niets achter zit anders dan muziek’. ‘De luisteraar kan in de stroom meegaan en zijn eigen gevoelens erbij hebben. Ik heb er verder niets anders in willen stoppen dan muziek. Het werk is ook geheel uit zichzelf ontstaan en komt voort uit de motieven en melodielijnen die in het begin klinken. Het is in één grote stroom geschreven.’ En zo klinkt het ook: als een organisch groeiend werk dat uit diverse korte en als vanzelfsprekend in elkaar overlopende secties bestaat. De klarinet en de hoorn fungeren daarbij doorgaans als duopartners terwijl de strijkers een begeleidende rol toebedeeld hebben gekregen. Naarmate het werk vordert worden ook de strijkers zelfstandiger.
Sextett
‘Als uitvoerend musicus ben ik er om de dromen van de componist te realiseren’, zei klarinettist Jörg Widmann al eens. ‘Door deze dromen worden instrumentalisten beter en blijkt er iedere keer weer technisch veel meer op een instrument te kunnen dan men voordien voor mogelijk had gehouden. Het is geweldig om deel uit te maken van die wisselwerking.’ De Duitse componist Wolfgang Rihm had Widmann een keer horen spelen en sprak nog diezelfde avond op zijn antwoordapparaat in. ‘Ik wil een stuk voor je schrijven’, luidde de boodschap. Dat was in 1999. Even later had Widmann Musik für Klarinett und Orchester – Über die Linie II in handen en inmiddels ligt er een tiental werken van Rihm waarin de klarinet een belangrijke rol speelt. ‘Eerder schreef Rihm eigenlijk nooit voor klarinet. Hij laat zich heel erg inspireren door de musicus. Dat deed Brahms in feite ook. Brahms schreef al zijn klarinetwerken voor Richard Mühlfeld’, aldus Widmann. Ook Rihm is sinds zijn ontmoeting met Widmann helemaal om. De relatie ging na Musik für Klarinett und Orchester – Über die Linie II verder met onder andere Vier Male (2000) en 4 Studien zu einem Klainettenquintett (2002). Dat Rihm in deze aan Widmann opgedragen werken werd uitgedaagd door de technische virtuositeit van de musicus is duidelijk. In Vier Male verkennen Rihm en Widmann de uiterste grenzen van de klarinet, zonder de lyriek, intensiteit en expressiviteit van het werk uit het oog te verliezen.
Wolfgang Amadeus Mozart Klarinetkwintet KV 581
In de vroege tweede helft van de achttiende eeuw was de klarinet nog een noviteit. Wolfgang Amadeus Mozart schreef tenminste vol bewondering aan zijn vader over het orkest van Mannheim dat al klarinetten in de gelederen had. Hoewel Mozart erg gecharmeerd was van deze nieuwe instrumenten, schonk hij zijn creativiteit pas werkelijk aan de klarinet toen hij een vroege virtuoos tegenkwam. Die virtuoos ontmoette hij in Anton Stadler. Stadler was een uitstekend klarinettist die speelde in
De grenzen van de klarinet worden ook verkend in het dit jaar in opdracht van het Muziekgebouw 4
TOELICHTING
Wolfgang Rihm
het Hoforkest van Wenen. In 1784 maakte hij kennis met Mozart toen hij de eerste klarinetpartij speelde in diens Serenade KV 361. Mozart was erg gecharmeerd van het spel van Stadler, die ook lid was van dezelfde Vrijmetselarijloge die Mozart frequenteerde. Hij paste de klarinet steeds meer toe in zijn werk en schreef onder andere het Trio KV 498 en het fameuze Klarinetconcert KV 621. Voor de opera La Clemenza di Tito KV 622 schreef Mozart een belangwekkende partij voor de klarinet en de mede dankzij Stadler ‘uitgebreide’ klarinet, de bassethoorn. Ook het Klarinetkwintet KV 581 dat Mozart voor Stadler schreef, behoort tot de parels in het klarinetrepertoire.
4 Studien zu einem Klarinetten-Quintett Na het eerder genoemde Vier Male dat vrij experimenteel van aard was, greep Rihm met zijn daaropvolgende werk voor Widmann, 4 Studien zu einem Klarinettenquintett uit 2002 nadrukkelijk terug op de traditie van het klarinetkwintet. Het klarinetkwintet kent een indrukwekkende geschiedenis, beginnend bij dat van Mozart en verder met werken van onder anderen Carl Maria von Weber, Johannes Brahms, Max Reger en Paul Hindemith. ‘Het werk staat stevig in de traditie en verwijst in klank en kleur naar het klarinetkwintet van Brahms’, aldus Widmann. ‘Net als Brahms is Rihm enorm gefascineerd door de klank van het instrument. En dat maakt ook dit werk een zware opgave, want de klarinetlijn moet heel teer en zorgvuldig neergezet worden.’ Rihm noemt de delen van het werk bescheiden ‘studies’, maar het klinkt als een compleet kwintet met een eerste deel dat zich ontvouwt als een duet tussen de klarinet en het strijkerscorps, een motorisch tweede deel onderbroken door introspectieve fragmenten, een virtuoos derde deel dat uiteindelijk teruggrijpt op de lyriek van de historische meesterwerken en een laatste deel waarin alle elementen samenkomen. De klarinetpartij in deze studies is meer gericht op de zangerige lijn dan op het verkennen van de grenzen van het instrument. Toch speelt de ervaring van het experiment dat Rihms eerste werken voor de klarinet domineerde zeker mee in het uitgebreide vocabulaire dat het instrument ook in dit werk ten toon spreidt.
Dit Klarinetkwintet ontstond in 1789 en beleefde zijn première op 22 december in het Burgtheater tijdens een benefietconcert voor ‘musici, weduwen en wezen’ met Stadler in de hoofdrol en Mozart zelf waarschijnlijk als altviolist. Hoewel de delen van het kwintet destijds zoals te doen gebruikelijk onderbroken werden door aria’s en allerhande andere muzikale ‘circusacts’ is het kwintet een coherent werk dat gebaat is bij een ononderbroken uitvoering. Het begint met een traditioneel allegro in sonatevorm dat de dualiteit tussen de klarinet en de strijkers op speelse wijze schetst. In het langzame tweede deel benut Mozart alle lyrische aspecten van het instrument en laat hij de klarinet dit Larghetto in een driedelige liedvorm grotendeels domineren. In het Menuet en vooral in het tweede trio schetst Mozart de meer folkloristische aspecten van het instrument. In de finale, niet het gebruikelijke rondo maar een overzichtelijk thema met variaties, is het vooral het virtuoze aspect van de klarinet – en dus van Anton Stadler, Mozarts muze in deze – dat op de voorgrond treedt. 5
BIOGRAFIEËN COMPONISTEN Wolfgang Rihm
De Duitse componist Wolfgang Rihm (1952) schreef op 11-jarige leeftijd zijn eerste werken. Al tijdens zijn gymnassiumtijd studeerde hij compositie bij Eugen Werner Velte aan de Staatliche Hochschule für Müsik in Karlsruhe. Hij vervolgde zijn compositiestudie bij Wolfgang Fortner, Humprey Searle en vanaf 1972 bij Karlheinz Stockhausen en Klaus Huber. Ook studeert hij muziekwetenschap in Freiburg.
Rihm mag zich vanaf 1978 lector noemen van de zomercursus in Darmstadt. In 1985 volgt hij zijn compositiedocent Velte op aan de Hochschule für Musik in Karlsruhe waar hij sindsdien professor voor compositie is. Inmiddels heeft Rihm een enorm oeuvre achter zijn naam staan en kan hij bogen op internationale erkenning en vele prijzen. Zo won hij in 1999 de Bachpreis van de stad Hamburg en in 2003 kreeg Rihm de prestigieuze Siemens Musikpreis.
Wolfgang Amadeus Mozart Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791) werd van de rebel van Salzburg tot de held van het klassieke Wenen. Onder de vleugels van zijn vader Leopold reisde hij al jong Europa door en gold hij samen met zijn oudere zus Nannerl als wonderkind. In Salzburg was hij aanvankelijk als hofmusicus in dienst van de aartsbisschop, maar in 1781 6
kwam het tot een breuk en Mozart vestigde zich in Wenen als eerste zelfstandige musicus in de geschiedenis.
Met zijn soloconcerten, zijn symfonieën, zijn opera’s en zijn kamermuziek wist hij twee soorten publiek te bedienen: het grote, niet speciaal onderlegde publiek, en de ‘kenners’. Of het nu ging om opera, de symfonie, het soloconcert, het strijkkwartet, de pianoliteratuur of het vocale vlak, op alle gebieden leverde Mozart bijdragen die gelden als de beste en de bekendste in zijn soort.
foto: Ant Clausen
biografie
UITVOERENDEN Quatuor Danel Quatuor Danel is in 1991 in Brussel opgericht door eerste violist Marc Danel. Gedurende de eerste jaren van zijn bestaan legde het Quatuor Danel zich erop toe de groten onder de strijkkwartetten te ontmoeten en het traditionele repertoire te leren kennen.
Zo bestudeerde het kwartet de strijkkwartetten van Sjostakovitsj met het Borodin Kwartet. Dankzij deze strategie groeide het kwartet uit tot een van de belangrijkste vertegenwoordigers van de huidige kwartetgeneratie. Het viertal speelt op vele internationale muziekfestivals en frequenteert de grote concertzalen. Een belangrijk element in het werk van 7
Quatuor Danel is de wens de ervaring door te geven aan de jongere generaties.
biografie
Jörg Widmann
Bruno Schneider Hoorn
foto: Astrid Ackermann
Klarinet
De Duitse klarinettist en componist Jörg Widmann (1973) studeerde aan de Hochschule für Musik und Theater München en aan de Juilliard School in New York. Widmann studeerde compositie bij onder anderen Hans Werner Henze, Heiner Goebbels en Wolfgang Rihm. Hij groeide uit tot een succesvol soloklarinettist en bracht onder andere Musik für Klarinet und Orchester van Rihm in première. De laatste jaren komt het accent steeds meer te liggen op het componeren. In zijn werk komen de traditie en de modernste technieken samen. Widmann is in Freiburg actief als klarinet- en compositiedocent.
De Zwitserse hoornist Bruno Schneider (1957) begon zijn studie al jong aan het Coservatorium in zijn woonplaats La Chaux-deFonds. Hij studeerde af in 1979 en vervolgde zijn studie aan de Muziekakademie in Detmold. Schneider speelde onder andere eerste hoorn in het Orchestre Suisse Romande en was actief als solist en kamermusicus. In de laatste jaren is het accent meer en meer op lesgeven gaan liggen en doceert hij hoorn aan de Musikhochschule in Freiburg en de Haute Ecole de Musique in Geneve. Hij is de oprichter van de Zwitserse hoornsociëteit en vicepresident 8
van de International Horn Society. Daarnaast is hij actief als solist en kamermusicus. In 2012 verscheen zijn boek Horn Fundamentals.
VERWACHT
do 25 sep 2014 donderdagavond serie grote zaal / 20.15 uur
Pierre-Laurent Aimard + Valérie Aimard + Diego Tosi Carter
De Amerikaanse componist Elliott Carter (1908-2012) schreef in 2012 op 103-jarige leeftijd zijn laatste werk, het pianotrio Epigrams. Hij completeerde hiermee een omvangrijk en spraakmakend oeuvre. Pianist Pierre-Laurent Aimard geeft met zijn zus Valérie op cello en de violist Diego Tosi een mooi overzicht van de diversiteit in het werk van de componist. Vanaf de Cellosonate uit 1948 via werk uit de jaren 70 en 90 tot aan het pianotrio. Elliott Carter hoorde in 1924 de Amerikaanse première van Stravinsky’s Sacre du printemps en wilde direct componist worden. Hij ontwikkelde een geheel eigen lyrische stijl die vooral opvalt door een ongekend levendig ritme. De Aimards en Tosi wijden nu een heel programma aan de eind 2012 overleden componist.
Elliott Carter
Premières van de andere opdrachtwerken van het Muziekgebouw met steun van Stichting Ammodo WO 29 oktober Words & Beyond 2 van Seung Ah-Oh door Slagwerk Den Haag in de serie Muziektheater WO 11 februari Vier nieuwe solowerken van Bryce Dessner in Cross-linx 9
VERWACHT
september vr 19 sep / 19.00 uur
The Rest is Noise Festival These New Puritans | Fennesz | Holly Herndon | Emptyset | Kassem Mosse | Daniel Bachman | Gabriel Saloman
zo 28 sep / 11.00 uur
zo 5 okt / 15.00 uur
Guus Janssen + Melle Weijters MicroBlues
Tania Kross Wat is het geheim van de stem (8+)
zo 28 sep / 13.30 + 15.30 uur
zo 5 okt / 20.15 uur
Nederlands Philharmonisch Orkest Peter en de Wolf & Tubby de Tuba (6+)
Noors Solistenkoor Hear my prayer
Lunchconcert Ism Nationaal Muziekinstrumenten Fonds
zo 28 sep / 20.15 uur
Nora Fischer + Ties Mellema Beck Songbook
do 9 okt / 20.15 uur
Asko|Schönberg + Hilliard Ensemble Naar de middeleeuwen
oktober
wo 24 sep / 20.15 uur
New European Ensemble Stabat Mater
wo 8 okt / 20.15 uur
Andreas Staier Diabellivariaties
di 23 sep / 12.30 uur
do 2 okt / 20.15 uur
DoelenEnsemble + notabu Des canyons aux étoiles...
do 25 sep / 20.15 uur
Pierre-Laurent Aimard + Valerie Aimard + Diego Tosi Carter
vr 3 okt / 20.15 uur
vr 26 sep / 20.15 uur
za 4 okt / 15.00 uur
Metropolis Metropole Orkest
De IJ-Salon La belle tristesse
za 27 sep / 20.15 uur
za 4 okt / 20.15 uur
Lautten Compagney + ensemble amarcord Monteverdi Mariavespers
Keller Quartet Mijlpalen van de 20e eeuw
David Kweksilber Big Band Bimhuis 40 jaar
vr 10 okt / 20.15 uur
Luca Pisaroni + Wolfram Rieger Franse en Duitse romantiek za 11 okt / 20.15 uur
10
Amsterdam Sinfonietta + Gary Hoffman Russische romantiek
Geheimtips Bijzondere concerten die je niet mag missen
Muziekgebouw aan ‘t IJ / foto: Erik van Gurp
MUZIEKGEBOUW AAN ’T IJ Piet Heinkade 1 / 1019 BR Postbus 1122 / 1000 BC Amsterdam Kaartverkoop T 020 788 2000 ma t/m za 12.00 -18.00 uur Kantoor T 020 788 2010 F 020 788 2020 E post@muziekgebouw.nl Zakelijke evenementen T 020 788 2023
Restaurant Zouthaven bevindt zich op de begane grond van het Muziekgebouw. Voor een heerlijke start van uw concertavond. Openingstijden en reserveren www.zouthaven.nl of T 020 788 2090 WORD VRIEND Steun het Muziekgebouw al vanaf € 50 per jaar. Lees meer op : muziekgebouw.nl/steunons
PARTNERS De activiteiten van het Muziekgebouw aan ’t IJ komen tot stand door steun van:
Gelieve uw mobiele telefoon tijdens het concert uit te schakelen. Camerabeeld- en geluidsopnamen alleen toegestaan met toestemming vooraf.
Mediapartner:
Pauzedrankje (indien inbegrepen) serveren wij op tafels bij de uitgang van de zaal.
Druk binnenwerk:
EARLY BIRD TICKETS Voor jongeren tot 30 jaar, bijna alle concerten € 10. Wees snel: hoe eerder, hoe meer kans. Lees meer op: www.muziekgebouw.nl/earlybirds
Reserveren en openingstijden restaurant Zouthaven: www.zouthaven.nl. Centraal Station (10-15 min lopen) is met tram 26 bereikbaar tot 00.00 uur. Taxicentrale Amsterdam: T 020 677 7777. De Piet Heinparkeergarage onder Muziekgebouw aan ’t IJ is 24 uur per dag open. Informatie + online kaarten bestellen www.muziekgebouw.nl. Ook voor onze nieuwsbrief.