2014 11 04 Leipziger Streichquartett

di 4 nov 2014 serie strijkkwartetten Grote Zaal / 20.15 uur

Leipziger Streichquartett + Christian Zacharias Op de schouders van Schubert

PROGRAMMA

di 4 nov 2014 serie strijkkwartetten Grote Zaal / 20.15-21.50 uur DUUR: ca. 35 minuten voor de pauze ca. 40 minuten na de pauze

Leipziger Streichquartett + Christian Zacharias Op de schouders van Schubert

voorprogramma

Stefan Arzberger viool Tilman Büning viool Ivo Bauer altviool Matthias Moosdorf cello

entreehal / 19.45-20.00 uur

Christian Zacharias piano Alois Posch contrabas

Kolodziej Kwartet Margot Kolodziej viool Pieter Peverelli viool Geerten Feller altviool Renée Timmer cello Dmitri Sjostakovitsj (1906‑1975) Strijkkwartet nr. 3 in F op. 73 (1946) I Allegretto II Moderato con moto

Tekst toelichting: Paul Janssen

David Philip Hefti (1975) Strijkkwartet nr. 2 ‘Guggisberg-Varationen’ (2008) Lied Windungen Reflex Lichtkegel Schattenriss Idylle Im/unter Strom Aribert Reimann (1936) Adagio zum Gedenken an Robert Schumann (2006) Jörg Widmann (1973) Strijkkwartet nr. 3 ‘Jagdquartett’ (2003) PAUZE Franz Schubert (1797-1828) Pianokwintet in A D 667 ‘Forellenkwintet’ (1819) Allegro vivace Andante Scherzo: Presto Thema mit Variationen: Andantino Finale: Allegro giusto

TOELICHTING

David Philip Hefti

De traditie, de veelheid aan grote componisten die in de geschiedenis vooraf gingen, is voor de één een last, voor de ander een bron van inspiratie.

Strijkkwartet nr. 2

De Zwitserse componist David Philip Hefti behoort tot een van de meest succesvolle jongere componisten. Met zijn bijna veertig jaar heeft hij al een omvangrijk oeuvre achter zijn naam staan en mag hij rekenen op een behoorlijke discografie.

Het Leipziger Streichquartett brengt op de schouders van Schuberts fameuze Forellenkwintet drie hedendaagse componisten bijeen die elk op eigen wijze dankbaar putten uit de traditie.

Zo nam het Leipziger Streichquartett zijn vier tot op heden voltooide strijkkwartetten op.

Hieruit klinkt een wonderlijke wereld waarin hij traditie en vernieuwing op een aansprekende wijze dichterbij brengt. Een mooi voorbeeld is zijn tweede strijkkwartet Guggisberg-Variationen dat hij schreef in 2008 voor het Amar Quartet.

Het uit zeven korte delen bestaande kwartet is gebaseerd op het oude Zwitserse volksliedje, het Guggisberg-Lied, dat meteen in het eerste deel klinkt als een echo van vervlogen tijden. Onder de titel Des Hirten einsamkeit vond dit lied een plek in de fameuze collectie volksliederen Des Knaben Wunderhorn.

Traditie vormt een bron van inspiratie De Zwitserse componist David Philip Hefti vindt zijn inspiratie voor zijn GuggisbergVariationen zowel in de volksmuziek als in de traditionele variatievorm, al klinkt zijn werk alles behalve traditioneel. Zijn Duitse generatiegenoot Jörg Widmann baseert zich in zijn Jagdquartett op een motief van Schumann en ook zijn generatie oudere landgenoot Aribert Reimann ging te rade bij Schumann.

Gezamenlijk bieden zij een kleurrijke blik op de voortzetting van de West-Europese traditie van het strijkkwartet.

In de zes variaties die volgen verlaat Hefti de melodische herkenbaarheid en schrijft hij een ‘avant-garde idylle’, zoals een Zwitserse recensent 4

TOELICHTING

het na de première beschreef. Hefti hanteert een modern palet en gebruikt hedendaagse speeltechnieken om vooral de sfeer van het lied in verschillende facetten weer te geven. Zo klinken in de derde variatie, Lichtkegel, vooral flageoletten om de ‘eenzaamheid van de herder’ een scherp en bijna industrieel randje te geven. In de voorlaatste variatie, Idylle, maken schrijnende kwarttonen deel uit van het palet. Ondanks de radicale benadering van de vriendelijke melodie in mineur, houdt Hefti zich op zijn eigen wijze aan de traditionele variatievorm.

sterfdag van Schumann het boek Robert Schumann in Endenich uit waarin hij de gegevens uit het dossier publiceerde. Voor die gelegenheid schreef hij voor het Heine Quartet het intieme Adagio zum Gedenken an Robert Schumann. Hij baseerde zich in het korte eendelige werk op twee koralen die Schumann in Endenich schreef Wenn mein Stündlein vorhanden ist en Stärk und Mittel, dein sind wir.

Jörg Widmann Strijkkwartet nr. 3

Aribert Reimann

Ook in het Jagdquartett, het derde strijkkwartet van de Duitse componist Jörg Widmann, is Robert Schumann aanwezig. Na een zeer volkse ‘aanmoedigingsschreeuw’ van de kwartetleden klinkt als een citaat het laatste thema, het gepuncteerde ‘jachtmotief’, uit Schumanns Papillons op. 2 dat de basis vormt voor het kwartet.

Adagio zum Gedenken an Robert Schumann De in 1936 in Berlijn geboren Aribert Reimann is niet alleen een begenadigd componist, hij was ook jarenlang de begeleider van grote liedzangers als Dietrich Fischer-Dieskau en Brigitte Fassbaender.

Het begeleiden is ook van invloed geweest op zijn eigen werk, waarin altijd de lyriek, de melodiek voorop staat. Reimann laat zich daarbij graag inspireren door componisten als Schubert en Schumann. ‘Ik ben altijd bijzonder gesteld geweest op het werk van Schumann’, gaf Reimann ooit toe. Zijn belangstelling voor vooral Schumann gaat zelfs verder dan louter de muziek. Zo is hij de eigenaar van het medisch dossier van Schumann van de inrichting voor geesteszieken in Endenich, dat het ziektebeeld van Schumanns laatste week en dood beschrijft.

Het thema is onderhevig aan een serie transformaties en wordt langzaam afgebroken tot er niet meer dan een skelet overblijft.

Ondertussen spelen de musici een spel van jagen en opgejaagd worden waarmee Widmann naar eigen zeggen verwijst naar ‘patronen van sociaal gedrag’.

Dit derde strijkkwartet is het ‘middendeel’ van een cyclus van vijf strijkkwartetten die Widmann in 2005 voltooide. Hoewel alle strijkkwartetten afzonderlijk uitgevoerd kunnen worden, zijn ze bedoeld als ‘delen’ van een groot strijkkwartet. Het Jagdquartett vormt daarin het snelle middendeel, het scherzo. Hierin leunt

In 2006 bracht Reimann ter gelegenheid van zijn zeventigste verjaardag en de honderdvijftigste 5

TOELICHTING

Widmann sterk op het werk van Schumann, met name als deze zich laat representeren door Florestan, zijn 'wilde' alter ego. Ook in de andere strijkkwartetten maakt Widmann dankbaar gebruik van de traditie en van grote voorbeelden uit het verleden. Zo heeft hij zich voor het ‘langzame’ deel, het tweede strijkkwartet Choralquartett laten inspireren door Haydns Die sieben letzten Worte unseres Erlösers am Kreuze, en klinkt in de ‘finale’, het vijfde strijkkwartet Versuch über die Fuge het werk van Bach en de manier waarop klassieke componisten als Mozart en Beethoven hiermee omgingen door.

Nepomuk Hummel aan het instuderen. Dit kwintet had de ook toen al ongebruikelijke bezetting van piano, viool, altviool, cello en contrabas in plaats van het gangbare piano en strijkkwartet. Paumgartner vroeg de jonge componist of hij niet een werk voor dezelfde bezetting kon schrijven. Als suggestie gaf Paumgartner Schubert niet alleen mee het kwartet van Hummel als model te gebruiken, maar ook om iets te doen met het lied Die Forelle.

Paumgartner was namelijk dol op dat lied en Steyer ligt aan de rivier de Ens, een plek waar het goed op forellen vissen was.

Schubert liet dit zich geen twee keer zeggen en reserveerde de suggestie voor het vierde deel, een serie variaties over de melodie van Die Forelle, waar het Pianokwintet D 667 op. 114 uiteindelijk zijn naam aan dankt. Dit vierde deel is in feite een soort ingelast deel, want Schubert verliet de standaard vierdeligheid die ook het kwintet van Hummel bevatte door dit deel voor de finale te zetten. De andere delen vormen in feite het gebruikelijke pianokwintet met een eerste deel in sonatevorm, een langzaam tweede deel, een duizelingwekkend scherzo en een dansante finale. Hoewel in het tweede deel zo’n typische Schubertmelodie in mineur langskomt, is het vooral de jonge en onbezorgde Schubert die in dit pianokwintet de overhand heeft. En hoewel Schubert het werk, dat hij uiteindelijk pas in de herfst van 1819 voltooide, helemaal niet voor het concertpodium schreef, maar als een stukje entertainment voor een groep vrienden, werd het een van zijn meest geliefde kamermuziekwerken.

Franz Schubert Forellenkwintet

Franz Schubert heeft zo zijn zorgeloze tijden gekend, getuige de vele anekdotes die over hem en zijn drinkebroeders de ronde doen.

Zo beschreef Schuberts vriend Anselm Hüttenbrenner hoe de componist na een van alcohol doordrenkte avond voor hem het lied Die Forelle ‘componeerde’.

Schubert dateerde het manuscript ‘11 februari 1818 twaalf uur ’s nachts’. In feite schreef de componist dit dartele zorgeloze lied voor zijn vriend uit zijn hoofd op, want hij had het werk al in 1817 gecomponeerd. Een dierbaar lied dat ook weer terugkeerde in 1819 toen de 22-jarige Schubert de zomer doorbracht in het dorpje Steyer in Ober Österreich. Daar kwam hij de plaatselijke mijndirecteur Sylvester Paumgartner tegen die bekend stond als een uitstekend amateurcellist. Paumgartner was met vrienden het pianokwintet van Johann 6

BIOGRAFIEËN COMPONISTEN

foto: Manu Theobald, 2012 © Ernst von Siemens Musikstiftung

David Philip Hefti

In de jaren zestig maakte hij naam als liedbegeleider en werd hij aangesteld als docent liedbegeleiding aan de Hochschule der Künste in Berlijn. Hij begeleidde grote vocalisten zoals Brigitte Fassbaender en Dietrich Fischer-Dieskau en maakte vele plaatopnamen. Als componist maakte hij vooral naam met zijn literaire opera’s als Lear, Das Schloss en in 2010 nog Medea. In 2011 kreeg hij de Ernst von Siemens muziekprijs voor zijn complete oeuvre.

Aribert Reimann

De Zwitserse componist David Philip Hefti (1975) werd in 2013 onderscheiden met de Compositieprijs van de Ernst von Siemens Music Foundation en geldt als een van de meest vooraanstaande componisten van zijn generatie.

Jörg Widmann foto: Schott Promotion | Gaby Gerster

Hij studeerde compositie, directie, klarinet en kamermuziek bij onder anderen Wolfgang Rihm en Christobal Halffter aan de

in Berlijn als repetitor van de Deutsche Oper Berlin.

conservatoria van Zurich en Karlsruhe en hij wordt inmiddels wereldwijd gespeeld.

Hij krijgt vele opdrachten van solisten, ensembles en orkesten zoals Ensemble Modern en de Bamberger Symphoniker en ook op cd wordt zijn werk regelmatig uitgebracht. Zo nam het Leipziger Streichquartett zijn vier strijkkwartetten op.

De Duitse componist, pianist en liedbegeleider Aribert Reimann (1936) begon zijn muzikale leven na zijn studie 7

De Duitse klarinettist en componist Jörg Widmann (1973) studeerde aan de Hochschule für Musik und Theater München en aan de Juilliard School in New York.

Hij studeerde compositie bij onder anderen Hans Werner Henze, Heiner Goebbels

biografie

en Wolfgang Rihm. Hij groeide uit tot een succesvol soloklarinettist en bracht onder andere Musik für Klarinet und Orchester van Rihm in première.

De laatste jaren komt het accent steeds meer te liggen op het componeren. In zijn werk komen de traditie en de modernste technieken samen. Widmann is in Freiburg actief als klarinet- en compositiedocent.

Franz Schubert

Aan deze hofkapel kreeg Schubert van onder anderen Antonio Salieri. Hij werkte een tijd als hulponderwijzer om onder militaire dienst uit te komen en vervolgens verdiende hij de kost als muziekdocent. Hij leefde in relatieve armoede, maar slaagde er in de romantiek in muziek te definiëren met zijn kamermuziek- en symfonische werken. Daarnaast zette hij met ruim zeshonderd liederen het romantische lied voorgoed op de kaart.

Franz Schubert (1797-1828) toonde al jong een interesse voor muziek. Hij blonk uit als zanger en werd aangenomen als Sängerknabe aan de Weense Hofkapel.

8

biografie

UITVOERENDEN

Quartett, Heinrich Schiff en Frank Zimmermann. In 1992 maakte hij zijn debuut als dirigent bij het Orchestre de la Suisse Romande en sinds 2000 is hij artistiek leider van het Orchestre de Chambre de Lausanne.

Christian Zacharias Piano

en werd op 18-jarige leeftijd aangenomen als contrabassist van de Wiener Philharmoniker.

Daar was hij vanaf 1983 tot 2008 aanvoerder van de contrabassen. Daarna concentreerde hij zich geheel op zijn werk als docent en solist. Als kamermusicus is Posch veelvuldig betrokken bij projecten van Gidon Kremer. Hij fungeerde onder andere als bassist op Kremers fameuze opnamen van het werk van Astor Piazzolla. Sinds 1993 doceert Posch aan de Hochschule f端r Musik und darstellenden Kunst in Wenen.

Ook is hij gastprofessor aan het Mozarteum in Salzburg.

Alois Posch

De Duitse pianist en dirigent Christian Zacharias (1950) studeerde piano in Karlsruhe en Parijs. In de vroege jaren zeventig viel hij in de prijzen bij prestigieuze competities als het Concours de Geneve en de Van Cliburn International Piano Competition.

Met de eerste prijs tijdens het Concours Ravel in Parijs in 1975 beleefde hij zijn internationale doorbraak.

Hij ontpopte zich tot een veelgevraagd solist en speelde kamermuziek met onder anderen het Alban Berg

foto: Klaus Rudolph

foto: Klaus Rudolph

Contrabas

De Oostenrijkse contrabassist Alois Posch (1959) begon met viool- en pianolessen toen hij tien jaar oud was. Op vijftienjarige leeftijd ontdekte hij de contrabas en vond hij zijn bestemming.

Posch studeerde aan de Hochschule f端r Musik und darstellende Kunst in Graz 9

Leipziger Streichquartett Het Leipziger Streichquartett heeft zich als het 'beste Duitse strijkkwartet' (Gramophone) ontwikkeld tot een van de meest gevraagde en veelzijdige ensembles van onze tijd.

Bij de oprichting in 1988 waren drie van de leden van het kwartet nog werkzaam als aanvoerder in het wereldberoemde

biografie

Gewandhausorchester, dat ze in 1993 verlieten om zich geheel aan de kamermuziek te kunnen wijden. Studies bij Gerhard Bosse, het Amadeus Kwartet, Hatto Beyerle en Walter Levin gingen hieraan vooraf. Het Leipziger Streichquartett ontving al snel prijzen en onderscheidingen, waaronder de tweede prijs van het ARD Concours München, de Brüder-Busch-Preis en de Siemens Musikpreis. Sinds november 1991 geeft het kwartet in Leipzig zijn eigen concertserie Pro Quatuor.

Hun bijna negentig cdopnames, waaronder complete opnames van de werken van Brahms, Mendelssohn, Mozart en de Tweede Weense School, worden door de vakpers hoog geprezen en ze ontvingen onderscheidingen als de Diapason d’Or, Premios CD-Compact, Indie Award en de Echo Klassik Preis. Het kwartet staat sinds 1992 onder exclusief contract bij het label Dabringhaus und Grimm. Ter gelegenheid van het twintigjarig bestaan presenteerde het Leipziger Streichquartett 10

van 2007 tot 2009 in vijftien muziekmetropolen wereldwijd een zes concerten beslaande cyclus met alle strijkkwartetten van Beethoven. Op uitnodiging van wijlen Claudio Abbado maakt het kwartet sinds 2009 deel uit van het Lucerne Festival Orchestra en vervult het een gastprofessoraat aan de Tokyo University of Art (Geidai).

biografie

Kolodziej Kwartet Het Kolodziej Kwartet bestaat uit Margot Kolodziej (20), Pieter Peverelli (20), Geerten Feller (20) en RenĂŠe Timmer (19). Zij studeren allen aan het conservatorium.

ondanks hun korte bestaan vaak concerten en wordt gecoacht door cellist Dmitri Ferschtman.

Pieter studeert aan het Koninklijk Conservatorium te Den Haag, de rest van het kwartet aan het Conservatorium van Amsterdam. Los van de celliste kent de rest van het kwartet elkaar al bijna tien jaar; samen zaten ze op de School voor Jong Talent in Den Haag. Ze besloten elkaar dan ook weer op te zoeken om hun gezamelijke passie, de passie voor kamermuziek, te delen. Het kwartet geeft 11

VERWACHT

wo 19 nov 2014 seriE kamermuziek internationaal grote zaal / 20.15 uur

Fauré Quartett

Op de schouders van Brahms De opname van Brahms’ Eerste pianokwartet door het Duitse Fauré Quartett werd in 2008 door muziektijdschrift Echo Klassik uitverkoren tot ‘kamermuziekopname van het jaar’.

De vier fantastische musici brengen dit vitale meesterwerk van de jonge Brahms – met opzwepende finale alla Zingarese (‘zigeunerstijl’) – in een onverwachte combinatie met andere werken. Met vroege kamermuziek van Gustav Mahler en een onbekend pianokwartet van de door Brahms bewonderde Duitse componist Robert Kahn (1865-1951).

Robert Kahn ontmoette Brahms in de jaren 80 van de 19e eeuw.

Brahms was zeer gecharmeerd van Kahn en bood aan hem compositieles te geven. Zover kwam het niet, maar Brahms liet wel zijn sporen na in het werk van Kahn. Ook de jonge Mahler schreef zijn eerste werken mede onder invloed van Brahms.

Het Fauré Quartett laat deze belangrijke componistenrelaties herleven.

12

Robert Kahn

VERWACHT

za 20 dec 2014 serie strijkkwartetten grote zaal / 20.15 uur

Artis Quartett

Muzikale geestgenoten Een reis van de 19e naar de vroege 20e eeuw van leraar op leerling. Dat biedt het voortreffelijke Weense Artis Quartett met dit programma. Johannes Brahms introduceerde de Oostenrijker Alexander von Zemlinsky bij zijn uitgever na het horen van onder andere diens Strijkkwartet in e. Hij viel direct voor de laatromantische taal vermengd met invloeden van de Hongaarse volksmuziek. Karl Weigl (1881-1949) is op zijn beurt weer een privĂŠleerling van Zemlinsky.

Toen Zemlinsky werk van de jonge Weigl hoorde, nam hij hem in 1896 direct aan als leerling. Weigl heeft de invloed van Zemlinsky altijd hoog gehouden in zijn werk. Ook zijn Vijfde strijkkwartet uit 1933 zit nog vol laatromantische lyriek. Reden genoeg voor het Artis Quartett om deze Oostenrijkse componist alle aandacht te geven.

13

Karl Weigl

VERWACHT

november

di 11 nov / 21.00 uur

di 18 nov / 19.30 uur

Apocalyptica

wo 5 nov / 20.15 uur

Uitgesteld concert van 16 oktober,

New European Ensemble Strange News

onderdeel van de Cello Biënnale

Nederlands Kamerkoor + Paul Van Nevel In Vlaamse kringen + College

do 6 + vr 7 nov / 20.15 uur

wo 12 nov / 20.15 uur

Nederlands Blazers Ensemble Romeo en Julia

Luther Cappella Amsterdam

Amsterdam wo 19 nov / 20.15 uur

do 20 - zo 23 nov do 13 nov / 20.15 uur

za 8 nov / 20.15 uur

Christina Pluhar + L’arpeggiata Music for a While zo 9 nov / 13.30 + 15.30 uur

Fauré Quartett Op de schouders van Brahms

Amsterdam Sinfonietta De nieuwe Goebaidoelina

Sax 2014 Internationaal saxofoonfestival zie voor het volledige programma

vr 14 nov / 20.15 uur

www.muziekgebouw.nl/festival/

Remy Van Kesteren Memento

sax2014

Kindermiddag

do 20 nov / 20.15 uur

Francesco De Gregori In concert

Asko|Schönberg + Gasten Composition with red, yellow and blue

zo 16 nov / Kleine Zaal / 11.00 uur

vr 21 nov / 12.30 uur

Kleine Zaal / 13.30 + 15.30 uur

Ensemble Scala Tonen Tussen Toetsen

Raaf Hekkema Bach en Paganini

Jazz Babar (2-4 Jaar) Frank Groothof e.a.

zo 16 nov / 15.00 uur

vr 21 nov / 20.15 uur

Symfonieorkest De Philharmonie Mahler & Schulhoff

Nederlands Kamerorkest The saxophone now and then

za 15 nov / 20.15 uur 13.30 uur

Rondje Wereldorkest (6+) Musici van het Residentie Orkest

Bimhuis / 14.30 uur

Benjamin Herman Trio + Daniel von Piekartz (10+)

ma 17 nov / Dokzaal Amsterdam / 19.30 uur

Ela Stiles 14

Geheimtips Bijzondere concerten die je niet mag missen

Muziekgebouw aan ‘t IJ / foto: Erik van Gurp

MUZIEKGEBOUW AAN ’T IJ Piet Heinkade 1 / 1019 BR Postbus 1122 / 1000 BC Amsterdam Kaartverkoop T 020 788 2000 ma t/m za 12.00 -18.00 uur Kantoor T 020 788 2010 F 020 788 2020 E post@muziekgebouw.nl Zakelijke evenementen T 020 788 2023

Restaurant Zouthaven bevindt zich op de begane grond van het Muziekgebouw.

Voor een heerlijke start van uw concertavond.

Openingstijden en reserveren www.zouthaven.nl of T 020 788 2090 WORD VRIEND Steun het Muziekgebouw al vanaf € 75 per jaar. Lees meer op : muziekgebouw.nl/steunons

PARTNERS De activiteiten van het Muziekgebouw aan ’t IJ komen tot stand door steun van:

Gelieve te zorgen dat uw mobiele telefoon uit staat tijdens het concert.

Camerabeeld- en geluidsopnamen alleen toegestaan met toestemming vooraf.

Mediapartner:

Pauzedrankje (indien inbe­grepen) serveren wij op tafels bij de uitgang van de zaal.

Druk binnenwerk:

EARLY BIRD TICKETS Voor jongeren tot 30 jaar, bijna alle concerten € 10. Wees snel: hoe eerder, hoe meer kans. Lees meer op: www.muziekgebouw.nl/earlybirds

Reserveren en openingstijden restaurant Zouthaven: www.zouthaven.nl.

Centraal Station (10-15 min lopen) is met tram 26 bereikbaar tot 00.00 uur. Taxicentrale Amsterdam: T 020 677 7777.

De Piet Heinparkeergarage onder Muziekgebouw aan ’t IJ is 24 uur per dag open.

Informatie + online kaarten bestellen www.muziekgebouw.nl. Ook voor onze nieuwsbrief.