di 25 nov 2014 serie grote zangers Grote Zaal / 20.15 uur voorprogramma / 19.30 uur
Vesselina Kasarova + Hansjรถrg Albrecht Wagner en Berlioz
PROGRAMMA
di 25 nov 2014 serie grote zangers Grote Zaal / 20.15-21.40 uur DUUR: ca. 25 minuten voor de pauze ca. 45 minuten na de pauze
Vesselina Kasarova + Hansjörg Albrecht Wagner en Berlioz
voorprogramma
Vesselina Kasarova mezzosopraan Hansjörg Albrecht piano
Grote Zaal / 19.30-20.00 uur
Richard Wagner (1813-1883) Wesendonck-Lieder (1857-58) Der Engel Stehe still! Im Treibhaus Schmerzen Träume PAUZE
Michael Wilmering bariton Kanako Inoue piano Gerald Finzi (1901-1956) Let us garlands bring (1942) Come away, come away, death Who is Sylvia? Fear no more the heat o’ the sun O mistress mine It was a lover and his lass
Hector Berlioz (1803-1869) Les nuits d’ été (1841) Villanelle Le spectre de la rose Sur les lagunes Absence Au cimetière L’île inconnue
Tekst toelichting: Katja Reichenfeld
TOELICHTING Wagners Wesendonck-Lieder en Berlioz’ Les Les nuits d’été raken ons diep, ook wanneer we niets weten over de achtergrond waaruit zij zijn ontstaan. De Wesendonck-Lieder roepen een geheimzinnige passie op waaraan we ons niet kunnen onttrekken, en door Les nuits d’été worden we opgetild door de verderlichte en tegelijkertijd melancholieke muziek. van het fenomeen van een componist die zijn eigen operalibretto’s maakte. In een open brief in de Franse krant Journal des débats merkte hij fijntjes op dat ‘mijnheer Wagner een opmerkelijke capaciteit had om hierdoor de aandacht [van het publiek] op zijn persoon te richten’.
Zijn wij eenmaal geraakt, dan willen we toch graag méér weten over het hoe en waarom, en over de levensomstandigheden van de componisten toen zij die stukken schreven. In dit geval zijn die omstandigheden zo interessant en pikant dat het naadje van de kous u niet mag worden onthouden over de vriendschap tussen Richard Wagner en Hector Berlioz, het mislukte huwelijk van Berlioz met zijn grote liefde, Harriet Smithson, en de liefdesrelatie tussen Wagner en Mathilde Wesendonck.
Wagner had een duidelijke bewondering voor Berlioz
Ten eerste Wagner en Berlioz: deze twee nog jonge reuzen leerden elkaar rond 1840 in Parijs kennen en hielden zich intensief bezig met elkaars werk. De net voltooide symfonie Roméo et Juliette en de al oudere Symfonie fantastique van Berlioz maakten een verpletterende indruk op de 27-jarige Wagner. Zo virtuoos waren die werken geschreven, vond hij, ‘met zo’n fantastische moed en scherpe precisie’, dat hij zich een ‘kleine schooljongen’ voelde. Berlioz van zijn kant was onder de indruk van Wagners opera’s Rienzi en Der fliegende Holländer die hij in 1843 hoorde in Dresden, maar dan vooral
Wat Berlioz nu eigenlijk vond van Wagners muziek blijft een onbeantwoorde vraag. Wagners bewondering voor Berlioz was echter duidelijk en van lange duur. Zij kwam nog in 1860 tot uitdrukking in een wel heel bijzonder postpakket dat bij Berlioz in Parijs werd bezorgd: de partituur van Tristan en Isolde met de opdracht: ‘Aan de grote en dierbare auteur van Roméo et Juliette, van de dankbare auteur van Tristan en Isolde.’ Na de dood van Berlioz bezat Wagner trouwens een kippenhok met een haan die de naam ‘Berlioz’ droeg. Hoewel hanengedrag beide 3
TOELICHTING
componisten niet vreemd was, heeft Berlioz zijn uiterste best gedaan om de partituur van Tristan te begrijpen. Al bij het Voorspel strandde hij. ‘Ik heb die merkwaardige pagina gelezen en herlezen [...] maar ik moet helaas bekennen dat ik nog steeds geen flauw idee heb van de bedoeling van de componist’.
gewonde Tristan wacht op de komst van Isolde, en het laatste lied, Träume, preludeert op de liefdesscène uit de tweede acte. De tekst van de Wesendonck-Lieder is niet van Wagner zelf maar van zijn ‘muze’, de 29-jarige Mathilde Wesendonck, echtgenote van Wagners mecenas Otto Wesendonck. Onder twee paar waakzaam toeziende ogen, die van Otto en die van Wagners echtgenote Minna, hadden de twee in Zürich een innige verstandhouding. Veel te innig vonden de wederzijdse echtgenoten. ‘Zo kon ik vanmorgen mijn engel smeken: liefde!’ schreef Wagner vanuit het het belendende perceel aan Mathilde in villa Wesendonck. ‘Diepste vreugde van de ziel aan deze liefde, de bron van mijn verlossing!’ De brief werd door Minna onderschept en leidde tot een definitieve breuk tussen haar en Wagner.
Rond de tijd van hun eerste ontmoeting in Parijs schreef Berlioz Les nuits d’été, de allereerste Franse liedcyclus, en het kan haast niet anders of de zes lichtvoetige maar ook zo melancholieke liederen klonken nog na in Wagners herinnering toen hij zelf zo’n vijftien jaar later zijn eigen liedcyclus schreef, de vijf Wesendonck-Lieder. Het contrast tussen beide cycli is groot en belicht het contrast tussen de twee totaal verschillende karakters: Berlioz die zijn persoonlijke gevoelens transponeerde in een rijke fantasie en pure poëzie, en Wagner die zijn emoties uitbeende tot op het bot.
Uit de gedichten van Mathilde spreekt haar blinde verering voor de componist. Zij had Wagners tekst van Tristan und Isolde aandachtig gelezen en het is of zij met zijn mond spreekt in de gezwollen taal van haar gedichten. Wij krijgen een zeldzaam intiem kijkje in de verliefde gesprekken tussen de twee. Zij hing aan zijn lippen en dit was haar moment van ‘groots en meeslepend leven’. Wat een tragiek! Hoewel Mathilde Wesendonck 74 jaar werd is er van haar als dichteres niet veel meer vernomen.
Richard Wagner Wesendock-Lieder
Wagners Wesendonck-Lieder werden geschreven in 1857-8, de periode waarin hij de tekst van zijn opera Tristan und Isolde had geschreven en de muziek aan het componeren was. De liederen zijn dan ook doordrenkt van de muziek van de opera in wording.
Hector Berlioz Les nuits d’été
In het eerste lied, Der Engel, weerklinken de noten die uiteindelijk in Isoldes ‘liefdesdood’ terecht zouden komen. Im Treibhaus komt overeen met de koortsige muziek aan het begin van de derde acte waarin de dodelijk
Met de titel Les nuits d’été wees Berlioz wellicht naar zijn grote held Shakespeare, auteur van de Midsummernight’s dream, dat vederlichte toneelstuk waarin de geliefden 4
TOELICHTING
elkaar kwijt raken en weer terug vinden. Ook de muziek van Berlioz en de gedichten van zijn vriend Gautier zijn vederlicht, maar de geliefden vinden elkaar niet terug.
uitbundige blijdschap van Villanelle, maar een behoedzame vreugde van de mens die wijzer is geworden in de wetenschap dat niets eeuwig duurt, niet het geluk van de liefde en ook niet het verdriet om het verlies ervan. Hoewel vier van de zes liederen zijn geschreven in coupletvorm waarin steeds dezelfde melodie terugkeert, zijn de twee middelste liederen, Le spectre de la rose en Sur les lagunes doorgecomponeerd en vormen een doorlopend muzikaal verhaal. Waarschijnlijk heeft Berlioz de doorgecomponeerde liederen van Schubert als voorbeeld genomen, die hij beschouwde als ‘een van de grootste genieën die ooit de muziek hebben geëerd.’
De liefde vervliegt zoals ook Berlioz’ liefde voor Ierse actrice Harriet Smithson in rook opging. In 1828 had hij haar zien optreden in de rol van Ophelia in Shakespeare’s Hamlet en was hij smoorverliefd op haar geworden. Hij overlaadde haar met liefdesbrieven maar pas in 1833 zwichtte zij en traden zij in het huwelijk. Hun relatie werd al gauw rampzalig: zij miste het acteren en greep naar de fles. Vanaf 1840 leefde zij gescheiden van Berlioz, en haar malaise leidde tot een vroegtijdige dood in 1854. Les nuits d’été ontstond in de periode van afscheid en, voor Berlioz, een nieuw begin met zijn nieuwe liefde Marie Récio. Binnen het oeuvre van Berlioz waarin vrijwel alles draaide om hartstocht en drama, nemen deze intieme liederen een unieke plaats in. Het eerste lied, Villanelle, is een en al levensvreugde en bezingt de lente en de pas ontloken liefde. In Le spectre de la rose komt de erotiek binnengeslopen, symbolisch ‘verpakt’ in de vorm van een roos. Maar de erotiek neem ook het doodsverlangen mee, want, zo zegt de dichter, ‘jouw boezem werd mijn graf’. Sur les lagunes is een klaagzang over de gestorven geliefde die in Absence wordt opgeroepen: ‘keer terug, mijn geliefde!’ Ook Au cimetière is een klaagzang, maar tegelijk een afscheid van het verdriet: ‘O! nooit meer zal ik in de buurt van dit graf komen.’ De vreugde keert terug in het laatste lied, L’île inconnue waarin de minnaar met zijn nieuwe geliefde in een zeilscheepje stapt. Het is niet de 5
liedteksten
Richard Wagner Wesendonck-Lieder Tekst: Agnes Mathilde Wesendonck geb. Luckemeyer(1828-1902) Vertaling: G.J. Nieuwenhuize
Der Engel In der Kindheit frühen Tagen Hört ich oft von Engeln sagen, Die des Himmels hehre Wonne Tauschen mit der Erdensonne,
De engel In mijn jongste kinderjaren Heb ik over engelen horen verklaren Die de glans van Gods aangezicht Verruilen voor het aardse licht.
Daß, wo bang ein Herz in Sorgen Schmachtet vor der Welt verborgen, Daß, wo still es will verbluten, Und vergehn in Tränenfluten,
Zodat, wanneer een bang hart in zorgen Smacht, voor de wereld verborgen, Zodat, wanneer het in stilte bloedt, En wil sterven in een tranenvloed.
Daß, wo brünstig sein Gebet Einzig um Erlösung fleht, Da der Engel niederschwebt, Und es sanft gen Himmel hebt.
Zodat, wanneer zijn gebed vol vurigheid Slechts enkel om verlossing pleit, Er dan een engel nederdaalt En het zacht naar de hemel omhoog haalt.
Ja, es stieg auch mir ein Engel nieder, Und auf leuchtendem Gefieder Führt er, ferne jedem Schmerz, Meinen Geist nun himmelwärts!
Ja, ook voor mij kwam een engel op een dag, Op stralend lichte vleugelslag, Die mijn hart van verdriet bevrijdde, En mijn geest naar de hemel leidde! 6
liedteksten
Stehe still! Sausendes, brausendes Rad der Zeit, Messer du der Ewigkeit; Leuchtende Sphären im weiten All, Die ihr umringt den Weltenball; Urewige Schöpfung, halte doch ein, Genug des Werdens, laß mich sein!
Bedaar! Suizend en jagend rad van tijd, Jij meter van de eeuwigheid; Lichtende sferen die de kosmos vullen Jullie die de aardbol omhullen; Oereeuwige Schepping, kom tot staan, Genoeg genese, laat mij begaan!
Halte an dich, zeugende Kraft, Urgedanke, der ewig schafft! Hemmet den Atem, stillet den Drang, Schweiget nur eine Sekunde lang! Schwellende Pulse, fesselt den Schlag; Ende, des Wollens ew’ger Tag! Daß in selig süßem Vergessen Ich mög alle Wonnen ermessen!
Laat af, verwekkende kracht Oerdrift, altijd op jacht! Matig je adem, spaar me je dwang Zwijg slechts een seconde lang Zwellend pulseren, toom je bonzen Beëindig die drang, het dagelijks gonzen! Zodat ik in zalig zoet vergeten Al mijn heerlijkheden kan bemeten!
Wenn Aug’ in Auge wonnig trinken, Seele ganz in Seele versinken; Wesen in Wesen sich wiederfindet, Und alles Hoffens Ende sich kündet, Die Lippe verstummt in staunendem Schweigen, Keinen Wunsch mehr will das Innre zeugen: Erkennt der Mensch des Ew’gen Spur, Und löst dein Rätsel, heil’ge Natur!
Als oog in oog zaligheid drinkt, Ziel gans in ziel verzinkt; Wezen zich aan wezen bindt, En alle hoop vervulling vindt, De lippen verstommen in verbaasd zwijgen En een wens het hart meer eigen: Dan herkent de mens eeuwigheidsduur En ontrafelt je geheimenis, heilige natuur! 7
liedteksten
Im Treibhaus Hochgewölbte Blätterkronen, Baldachine von Smaragd, Kinder ihr aus fernen Zonen, Saget mir, warum ihr klagt?
In de kas Hoge, gewelfde bladerkronen Baldakijnen van smaragd Kinderen uit verre regionen, Vertel mij jullie klacht.
Schweigend neiget ihr die Zweige, Malet Zeichen in die Luft, Und der Leiden stummer Zeuge Steiget aufwärts, süßer Duft.
Zwijgend buigen jullie de twijgen, Tekenen symbolen vol kleur, En de stomme getuige van jullie lijden Stijgt omhoog – een zoete geur.
Weit in sehnendem Verlangen Breitet ihr die Arme aus, Und umschlinget wahnbefangen Öder Leere nicht’gen Graus.
Uit hunkerend verlangen Spreiden jullie de armen wijd, En omhelzen door zelfbedrog bevangen Een ontredderde verlatenheid.
Wohl, ich weiß es, arme Pflanze; Ein Geschicke teilen wir, Ob umstrahlt von Licht und Glanze, Unsre Heimat ist nicht hier!
Arme planten, ik weet heel goed, Wij delen eenzelfde lot in ons bestaan; Ofschoon wij baden in een lichte gloed, Ons thuisland is hier ver vandaan!
Und wie froh die Sonne scheidet Von des Tages leerem Schein, Hüllet der, der wahrhaft leidet, Sich in Schweigens Dunkel ein.
En hoe blij de zon scheidt, Van de dagen die zich in lege glans rijgen, Zo hult hij, die waarlijk lijdt, Zich in het duister van het zwijgen.
Stille wird’s, ein säuselnd Weben Füllet bang den dunklen Raum: Schwere Tropfen seh ich schweben An der Blätter grünem Saum.
Het wordt stil, een fluisterend weven Gaat eng door het donkere vertrek: Zware druppels zie ik kleven Aan het groene bladerdek.
8
liedteksten
Schmerzen Sonne, weinest jeden Abend Dir die schönen Augen rot, Wenn im Meeresspiegel badend Dich erreicht der frühe Tod;
Pijn Zon, je huilt elke avond Je mooie ogen rood, Als je, in de spiegel van de zee badend, Gegrepen wordt door een vroege dood.
Doch erstehst in alter Pracht, Glorie der düstren Welt, Du am Morgen neu erwacht, Wie ein stolzer Siegesheld!
Maar je herrijst in oude pracht, Glorie van de donkere wereld, Als je in de ochtend ontwaakt weer lacht, Als een trotse, overwinnende held!
Ach, wie sollte ich da klagen, Wie, mein Herz, so schwer dich sehn, Muß die Sonne selbst verzagen, Muß die Sonne untergehn?
Ach, waarom dan zou ik klagen, Waarom mijn hart ben je zo ontdaan Als de zon zelf moet versagen Als de zon moet ondergaan?
Und gebieret Tod nur Leben, Geben Schmerzen Wonne nur: O wie dank ich, daß gegeben Solche Schmerzen mir Natur!
En als de dood slechts leven baart Geeft pijn slechts heerlijkheid: O dan dank ik dat mijn aard Mij zulk verdriet bereid!
9
liedteksten
Träume Sag, welch wunderbare Träume Halten meinen Sinn umfangen, Daß sie nicht wie leere Schäume Sind in ödes Nichts vergangen?
Dromen Zeg, welke heerlijke dromen Hebben zich van mij meester gemaakt, Dat zij niet, als ijdele stromen, In het Grote Niets zijn zoekgeraakt?
Träume, die in jeder Stunde, Jedem Tage schöner blühn, Und mit ihrer Himmelskunde Selig durchs Gemüte ziehn!
Dromen die op iedere stonde, Alle dagen mooier bloeien, En met hun hemelse verkonden Zalig door mijn inborst vloeien!
Träume, die wie hehre Strahlen In die Seele sich versenken, Dort ein ewig Bild zu malen: Allvergessen, Eingedenken!
Dromen, die als heilige sferen In de ziel neerzinken, Daar een eeuwig beeld creëren: In een Al-vergeten, Eén-beminnen!
Träume, wie wenn Frühlingssonne Aus dem Schnee die Blüten küßt, Daß zu nie geahnter Wonne Sie der neue Tag begrüßt,
Dromen, zoals wanneer op lentedagen De zon de bloemen uit de sneeuw bevrijdt, Zodat zij in onvermoed welbehagen, Begroet worden door een nieuwe tijd,
Daß sie wachsen, daß sie blühen, Träumend spenden ihren Duft, Sanft an deiner Brust verglühen, Und dann sinken in die Gruft.
Zodat zij groeien, dat zij bloeien, Dromend hun geuren schenken, Zacht aan je borst ontgloeien, En dan in het graf wegzinken.
10
liedteksten
Hector Berlioz Les nuits d’été Tekst: Pierre-Jules-Théophile Gautier (1811-1872)
1. Villanelle
1. Villanella
Quand viendra la saison nouvelle, Quand auront disparu les froids, Tous les deux, nous irons, ma belle, Pour cueillir le muguet aux bois; Sous nos pieds égrénant les perles Que l’on voit, au matin trembler, Nous irons écouter les merles Siffler.
Als het nieuwe seizoen aanbreekt, Als de kou uit de lucht is, Zullen wij beiden, mijn schone, Lelietjes-van-dalen plukken in de bossen; Terwijl we met onze voeten de paarlen rissen, Die flonkeren in de ochtend, Zullen we de merels horen Fluiten.
Le printemps est venu, ma belle; C’est le mois des amants béni; Et l’oiseau, satinant son aile, Dit ses vers au rebord du nid. Oh ! viens donc sur ce banc de mousse Pour parler de nos beaux amours, Et dis-moi de ta voix si douce: ‘Toujours!’
De lente is gekomen, mijn schone, De door geliefden gezegende maand, En vogels, hun vleugels opstrijkend, Zeggen verzen op de rand van het nest. O, kom dus mee naar die bemoste bank, Om te spreken van onze liefde, En zeg me met je o zo zoete stem: ‘Altijd!’
Loin, bien loin égarant nos courses, Faisons fuir le lapin caché, Et le daim au miroir des sources Admirant son grand bois penché ; Puis chez nous tout heureux, tout aises, En paniers, enlaçant nos doigts, Revenons rapportant des fraises Des bois.
Ver, heel ver zullen wij dwalen, Het verholen konijn doen vluchten, En het hert dat zijn machtig gewei Bewondert in een spiegelende bron; En wij, geheel gelukkig en op gemak, Onze vingers ineengevlochten tot manden, Keren terug met aardbeien Uit het bos. Vertaling: Wim Berenschot
11
liedteksten
2. Le spectre de la rose
2. Het spooksel van de roos
Soulêve ta paupière close Qu’effleure un songe virginal; Je suis le spectre d’une rose Que tu portais hier au bal. Tu me pris encore emperlée Des pleurs d’argent de l’arrosoir, Et, parmi la fête étoilée, Tu me promenas tout le soir.
Verhef je gesloten oogleden, Beroerd door een maagdelijke droom, Ik ben het spooksel van een roos Die je gist’ren droeg op het bal. Je nam mij parelend nog Van de vergoten zilveren tranen, En tijdens het sterbeschenen feest Droeg je mij de ganse avond mede.
Ô toi qui de ma mort fus cause, Sans que tu puisses le chasser, Toutes les nuits mon spectre rose À ton chevet viendra danser. Mais ne crains rien, je ne réclame Ni messe ni De Profundis; Ce léger parfum est mon âme, Et j’arrive du du paradis.
O jij, die van mijn dood de oorzaak was, Zonder het weg te kunnen jagen, Zal mijn roze spooksel elke nacht Komen dansen bij je peluw. Maar vrees niet, ik vraag niets, Noch mis noch De Profundis; Deze luchtige geur is mijn ziel, Gekomen uit het paradijs.
Mon destin fut digne d’envie, Et pour avoir un sort si beau, Plus d›un aurait donné sa vie, Car sur ton sein j›ai mon tombeau, Et sur l’albâtre où je repose Un poète avec un baiser Écrivit: ‘Ci-gît une rose Que tous les rois vont jalouser.’
Begerenswaardig is mijn bestemming, En voor dit schone lot Zouden velen hun leven geven, Want op jouw borst is mijn tombe, En op het albast waarop ik rust, Schreef een dichter met een kus: Hier rust een roos, Door koningen benijd. Vertaling: Wim Berenschot
12
liedteksten
3. Sur les lagunes
3. Over de lagune
Ma belle amie est morte: Je pleurerai toujours; Sous la tombe elle emporte Mon âme et mes amours. Dans le ciel, sans m’attendre, Elle s’en retourna; L’ange qui l’emmena Ne voulut pas me prendre. Que mon sort es amer! Ah! sans amour, s’en aller sur la mer!
Mijn schoon lief is dood; Immer zal ik wenen; Mijn ziel en zaligheid heeft Zij meegenomen in het graf. Zonder op mij te wachten Is ze teruggekeerd naar de hemel; De engel die haar wegvoerde Wilde mij niet meenemen, Hoe bitter is mijn lot! Ach, zo zonder liefde weg te kwijnen op zee!
La blanche créature Est couchée au cercueil. Comme dans la nature Tout me paraît en deuil! La colombe oubliée Pleure et songe à l’absent; Mon âme pleure et sent Qu’elle est dépareillée. Que mon sort est amer! Ah! sans amour, s’en aller sur la mer!
Het witte wezen Ligt in de kist. De gehele natuur Schijnt mij in rouw! De vergeten duif weent En mijmert over de afwezige; Mijn ziel weent en gevoelt Haar afwezigheid. Hoe bitter is mijn lot! Ach, zo zonder liefde weg te kwijnen op zee!
Sur moi la nuit immense S’étend comme un linceul; Je chante ma romance Que le ciel entend seul. Ah! comme elle était belle, Et comme je l’aimais! Je n’aimerai jamais Une femme autant qu’elle. Que mon sort est amer! Ah! sans amour, s’en aller sur la mer!
De onmetelijke nacht spreidt Een lijkwade over mij uit; Ik zing mijn lied Dat alleen de hemel hoort. Ach, hoe mooi ze was En hoeveel ik van haar hield! Nooit zal ik een vrouw nog liefhebben Zoals ik hield van haar! Hoe bitter is mijn lot! Ach, zo zonder liefde weg te kwijnen op zee! Vertaling: Wim Berenschot
13
liedteksten
4. Absence
4. Absence
Reviens, reviens, ma bien-aimée ! Comme une fleur loin du soleil, La fleur de ma vie est fermée, Loin de ton sourire vermeil.
Kom terug, terug mijn liefste! Zoals een bloem, ver van de zon is de bloemknop van mijn leven, gesloten, ver van jouw vuurrode lach.
Entre nos coeurs quelle distance ! Tant d’espace entre nos baisers ! Ô sort amer! ô dure absence ! Ô grands désirs inapaisés !
Wat een afstand tussen onze harten! Wat een ruimte tussen onze kussen! Oh bitter lot, oh wreed gemis! Hoe groot het onbevredigd verlangen!.
D’ici là-bas que de campagnes, Que de villes et de hameaux, Que de vallons et de montagnes, À lasser le pied des chevaux !
Van hier naar daar, wat veel velden, wat veel steden, gehuchten, wat veel valleien en gebergten, zeer vermoeiend voor paardenhoeven.
5. Au cimetière
5. Op het kerkhof
Connaissez-vous la blanche tombe, Où flotte avec un son plaintif L’ombre d’un if ? Sur l’if une pâle colombe, Triste et seule au soleil couchant, Chante son chant :
Kent u het witte graf, waar de klagelijke schaduw van een taxus overheen golft? Op de taxus zingt een bleke duif droef en eenzaam zijn lied in de ondergaande zon;
Un air maladivement tendre, À la fois charmant et fatal, Qui vous fait mal, Et qu›on voudrait toujours entendre ; Un air, comme en soupire aux cieux L’ange amoureux.
Een ziekelijk gevoelig refrein tegelijk charmant en noodlottig, dat pijn doet, dat je altijd zou willen blijven horen. Een refrein dat een smachtend verliefde engel in de hemel zou zingen.
14
liedteksten
On dirait que l’âme éveillée Pleure sous terre à l’unisson De la chanson, Et du malheur d’être oubliée Se plaint dans un roucoulement Bien doucement.
Men zou kunnen zeggen dat de gewekte ziel onder de grond met dit lied meezingt
Sur les ailes de la musique On sent lentement revenir Un souvenir; Une ombre, une forme angélique, Passe dans un rayon tremblant, En voile blanc.
Op de vleugels van het gezang komen langzaam herinneringen boven: een schaduw, een engelachtige gestalte passeert een trillende lichtstraal gehuld in een witte sluier.
Les belles-de-nuit demi-closes, Jettent leur parfum faible et doux Autour de vous, Et le fantôme aux molles poses Murmure en vous tendant les bras:
Nachtelijk geurende bloesem, half open verspreidt haar zwak en zoet parfum om u heen, en de verschijning fluistert, terwijl het met trage beweging de armen naar u uitstrekt: ‘Kom je terug?”
en zacht koerend zich beklaagt vergeten te zijn.
‘Tu reviendras?’ Oh! jamais plus, près de la tombe, Je n’irai, quand descend le soir Au manteau noir, Écouter la pâle colombe Chanter sur la branche de l’if Son chant plaintif!
Oh, nooit meer kom ik in de buurt van dat graf, wanneer de zwarte nacht als een wade om je heen valt, om het klagelijk lied te horen van die bleke duif op de top van die taxus!
15
liedteksten
6. L’Île Inconnue
6. Het onbekende eiland
Dites, la jeune belle, Où voulez-vous aller ? La voile enfle son aile, La brise va souffler!
Zeg eens, jonge schoonheid, Waar zou je heen willen gaan? Het zeil slaat z’n vleugels uit, Een bries komt opzetten!
L’aviron est d’ivoire, Le pavillon de moire, Le gouvernail d’or fin; J’ai pour lest une orange, Pour voile une aile d’ange, Pour mousse un séraphin.
Het roeiblad is van ivoor, De vlag van gevlamde zijde, Het roer is van het allerfijnste goud; Ik heb als ballast een sinaasappel, Als zeil een eng’lenvleugel, Als scheepsjongen een serafijn.
Dites, la jeune belle! Où voulez-vous aller? La voile enfle son aile, La brise va souffler!
Zeg eens, jonge schoonheid, Waar zou je heen willen gaan? Het zeil slaat z’n vleugels uit, Een bries komt opzetten!
Est-ce dans la Baltique, Dans la mer Pacifique, Dans l’île de Java ? Ou bien est-ce en Norwége, Cueillir la fleur de neige, Ou la fleur d’Angsoka ?
Is het naar het Balticum, Naar de Stille Zuidzee, Naar het eiland Java? Of soms naar Noorwegen, De sneeuwbloem plukken, Of de bloem van Angsoka?
Dites, la jeune belle, Où voulez-vous aller?
Zeg eens, jonge schoonheid, Waar zou je heen willen gaan?”
‘Menez-moi’, dit la belle, ‘À la rive fidèle Où l’on aime toujours.’ ‘Cette rive, ma chère, On ne la connaît guère Au pays des amours.’
‘Voer mij’ zegt de schone, ‘Naar de oever van de trouw, Daar waar liefde altoos durend is.’ ‘Die oever, mijn beste, Is amper bekend, in het land der liefde.' Vertaling: Wim Berenschot
16
Le spectre de la rose. Kort ballet van Michel Fokine gebaseerd op het gelijknameige gedicht van ThÊophile Gautier op muziek van Carl Maria von Weber in een orkestratie van Hector Berlioz. De première vond plaats in Monte Carlo op 19 april 1911 en werd gdanst door Vaslav Nijinski en Tamara Kasavina (foto 1911)
17
BIOGRAFIEËN Componisten Richard Wagner Richard Wagner(1813-1883) groeide op in Dresden bij zijn moeder en haar tweede echtgenoot, een acteur en toneelschrijver met wie hij zich als jongen zich sterk identificeerde. Op school las hij Goethe, Schiller en Shakespeare en hij was bezeten van de Griekse treurspelen. Zo werd de Oresteia van Aeschylos later een van zijn inspiratiebronnen voor zijn vierdelige operacyclus Der Ring. Op zijn dertiende schreef hij een treurspel, en het zag ernaar uit dat hij tragedieschrijver zou worden, maar zijn passie voor Beethoven trok hem in de richting van de muziek. Korte tijd studeerde hij piano, viool en muziektheorie. Zijn verdere ontwikkeling had hij echter uitsluitend aan zichzelf te danken. Vanaf zijn twintigste werkte Wagner als operadirigent aan verschillende
Duitse theaters, onder andere in Magdeburg waar hij zijn eerste vrouw ontmoette, de actrice Minna Planer. In 184041 woonde hij in Parijs waar hij als operacomponist tevergeefs probeerde voet aan de grond te krijgen. In Parijs ontdekte hij dat hij ‘de meest Duitse Duitser’ was, en begon zich te verdiepen in de Germaanse mythologie. 18
Vanaf dat moment had hij zijn thema gevonden en ontstonden de grootse opera’s waarvan hij steeds zijn eigen libretto’s maakte. Zowel met zijn muziek als met zijn visie op ‘totaal theater’, de eenheid van tekst, muziek en toneelbeeld, werd hij de grootste hervormer van de negentiende eeuw.
biografie
Hector Berlioz
Ook Berlioz trok tijdens zijn leven vooral zijn eigen lijn, hoewel hij, in tegenstelling tot Wagner, een degelijke opleiding kreeg aan het Parijse conservatorium. Pianoles nam hij echter niet en ondanks zijn grote vernieuwingen op het gebied van orkestratie speelde hij zelf uitsluitend gitaar. Zijn boek over orkestratie uit 1843 is nog altijd een standaardwerk, en zijn orkestwerken getuigen van een ongebreidelde fantasie, een hang naar het grote gebaar en een onconventionele instelling. Voorbeelden hiervan zijn Symfonie fantastique, Roméo et Juliette en de monumentale opera Les Troyens uit 1858 waarvoor
Foto: Pierre Petit-Getty
Hector Berlioz (1803-1869) groeide op als zoon van een muzikale plattelandsdokter in een stadje in de Franse Alpen. Evenals Wagner was hij al als jongen een verwoede lezer, vooral van romantische literatuur, en van de Aeneïs van Vergilius.
hij zelf het libretto schreef, gebaseerd op Vergilius en zijn andere held, Shakespeare. In 1833 trouwde Berlioz met de Ierse actrice Harriet Smithson. Rond de tijd dat hun relatie mis liep, schreef Berlioz Les nuits d’été, de eerste Franse liedcyclus. Bovendien creëerde hij hiermee het nieuwe genre van de ‘mélodie’, het serieuze 19
lied in tegenstelling tot het lichtere genre van het ‘chanson’. Ook was Berlioz de schepper van de ‘programmamuziek’ en gebruikte hij in zijn werken net als Wagner ‘leidmotieven’ die hij ‘idées fixes’ noemde.
biografie
Uitvoerenden Vessalina Kasarova Mezzosopraan
Haar wereldfaam begon 1992 toen zij in Salzburg inviel voor de ziek geworden Marilyn Horne in Rossini’s opera Tancredi. Al in 1994 maakte zij een opname van de georkestreerde versie van Berlioz’ Les nuits d’été, maar in de jaren 90 zong zij vooral veel rollen in opera’s van Mozart, Rossini, Bellini en Donizetti. Daarna breidde zij haar repertoire uit naar de barokmuziek (Gluck en Händel). In 2004 was zij te gast bij het Amsterdamse Prinsengrachtconcert waar zij onder andere de Habanera uit Bizets opera Carmen zong. Haar stem bleef veranderen
foto: Suzanne Schwiertz
De Bulgaarse Vessalina Kasarova (1965) studeerde aanvankelijk piano en begon pas daarna aan een zangstudie aan het conservatorium van Sofia. Door toedoen van Herbert von Karajan begon haar carrière aan de Staatsopera van Wenen en vervolgens aan de opera van Zürich.
zodat zij rond 2008 ook ‘zwaardere’ rollen op zich kon nemen (Verdi en Wagner). Daarnaast bleef zij ook liedrecitals geven, en werd zij onderscheiden als Beierse en Oostenrijkse ‘Kammersängerin’. In 2012 publiceerde zij haar autobiografie: Ich singe mit Leib und Seele.
20
biografie
Hansjörg Albrecht Piano
Hansjörg Albrecht (1972) is een breed ontwikkelde musicus die vooral in Duitsland grote faam heeft als dirigent, organist, klavecinist en ook als pianobegeleider van sterren zoals Peter Schreier, Vessalina Kasarova en Albrecht Mayer, eerste hoboïst van de Berliner Philharmoniker.
foto: Florian Wagner
Zijn muziekopleiding begon als jongenssopraan in het Dresdener Kreutzchor. Vervolgens studeerde hij directie en orgel onder andere in Hamburg waar hij ook werkte als assistent organist van de St. Michaeliskerk. Als dirigent van het Bachkoor en -orkest in München nam zijn carrière sinds 2006 een grote vlucht en werkte hij met vele Duitse barokensembles. Als organist onderscheidt Albrecht zich door zijn avontuurlijke repertoirekeuze: naast orgelwerken van bijvoorbeeld Bach speelt hij ook deels zelf vervaardigde bewerkingen, onder anderen van Stravinsky (Petroesjka), Gustav Holst (The planets), Wagner (Der Ring) en Berlioz (Symfonie fantastique). 21
biografie
Michael Wilmering
Michael is lid van Studio 32 waar hij podiumervaring opdoet en masterclasses ontvangt van onder anderen Ed Spanjaard, Ronald Hermann en Ruggero Raimondi. In 2011 won Michael de tweede prijs in de Nationale Ronde van de Stichting Jong Muziektalent en won hij een prijs voor de beste vertolking van een Nederlands lied. Michael heeft meegewerkt aan verschillende kleine producties en zong met Studio 32 op
Kanako Inoue Piano
Foto: Marco Borggreve
foto: Felipe Pipi
Michael Wilmering studeert bij Henny Yana Diemer aan het Conservatorium van Utrecht voor zijn master of music. In juni 2013 behaalde hij cum laude zijn bachelor.
Fujiko Yamada. Na haar afstuderen in 2006 vervolgde zij haar masteropleiding bij Martyn van den Hoek aan de Hogeschool voor de Kunsten in Utrecht.
Grachtenfestival Amsterdam in de NozzeDonCosi, waar hij ook zong in Porgy and Bess. In 2013 vertolkte Michael de rol van Figaro in Le Nozze di Figaro in de productie van de Dutch National Opera Academy. Dit jaar is hij in deze opera te horen als Graaf Almaviva. Op het Internationaal Vocalisten Concours 2014 wonnen Michael en pianist Javier Rameix de junior- en de persprijs in categorie Liedduo.
Bariton
De Japanse pianiste Kanako Inoue studeerde piano in Tokyo aan de Toho high school of music en het Toho Gakuen college of music bij professor 22
Na haar masters studeerde Kanako fortepiano bij Stanley Hoogland aan het Conservatorium van Amsterdam. Vanaf 2009 begeleidt zij zangers en kreeg ze coaching van Elly Ameling, Helmut Deutsch, Julius Drake, Irwin Gage, Hartmut Hรถll, Robert Holl, Rudolf Jansen, Graham Johnson, Christa Ludwig, Susan Manoff, Andreas Schmidt, Mitsuko Shirai en Roger Vignoles. Naast zangers begeleidt ze ook strijkers en was ze uitgenodigd als begeleidster op het Peter de Grote festival. Ook speelt zij bij de masterclasses van violist Chris Duindam. Kanako vormt een duo met de sopraan Bernadeta Astari, mezzosopraan Rosina Fabius, celliste Martha Bijlsma en de violiste Saskia Otto. Daarnaast treedt ze op als soliste en in kamermuziekensembles.
Grote Zangers
Colofon Stichting Grote Zangers De serie Grote Zangers is een samenwerking tussen Muziekgebouw aan ’t IJ en de Stichting Grote Zangers.
Raad van Toezicht Adriaan Krans, voorzitter Sjoerd Schaafsma Leo Spigt Stichting Grote Zangers Theo van den Bogaard, directeur Marian Lases Partners Muziekgebouw aan ’t IJ Alferink Artists Management Contact Stichting Grote Zangers Herengracht 458 1017 CA Amsterdam t 020 6643151 info@grotezangers.nl Volg ons op www.grotezangers.nl
23
VERWACHT
di 9 dec 2014 serie kamermuziek internationaal grote zaal / 20.15 uur
Hugo Ticciati + Anna Larsson + Quirine Viersen + Hannes Minnaar Nederland – Zweden 400 jaar
Een bijzonder kamermuziekprogramma, samengesteld door violist Hugo Ticciati. Met verrassende werken van Nederlandse en Zweedse componisten als Henriëtte Bosmans (1895‑1952), Tristan Keuris (1946-1996) en Bo Linde (1933-1970). De veelzijdige Zweedse contra-alt Anna Larsson zingt ook de Wesendonck-Lieder van Richard Wagner, wiens werk de laatste jaren veel aandacht krijgt in Zweden. Anna Larsson wordt bij deze gelegenheid begeleid door de jonge succesvolle Nederlandse pianist Hannes Minnaar. Hij vormt ook de spil in de pianotrio’s van Tristan Keuris en Albert Schnelzer. Schnelzer, een Zweedse componist geboren in 1972, begon zijn muzikale leven in een rockband en put onbevangen uit zowel klassieke als populaire bronnen. Dit concert markeert 400 jaar culturele betrekkingen tussen Nederland en Zweden.
24
Henriëtte Bosmans
VERWACHT
za 31 jan 2015 serie grote zangers grote zaal / 20.15 uur voorprogramma / 19.30 uur
Nathalie Stutzmann + Inger Södergren Schuberts Winterreise
De hoofdfiguur uit Winterreise is een man. Toch hebben ook legendarische zangeressen als Lotte Lehman, Christa Ludwig en Margaret Price deze ‘rol’ gezongen. Daaraan wist Nathalie Stutzmann in 2004 een indrukwekkende cd-opname toe te voegen.
25
foto: Simon Fowler
Schuberts Winterreise uit 1828 is nog altijd de indrukwekkendste liedcyclus ooit. Hoewel hij het zelf ‘huiveringwekkende liederen’ noemde, is het heel veel meer dan dat. Verlangen, hartstocht, bezetenheid, en berusting vormen de tussenstadia van deze ijzingwekkende reis. Nu door alt Nathalie Stutzmann en pianiste Inger Södergren, sinds 1994 een vast duo. Hoewel oorspronkelijk een mannenrol, schrijft The Guardian: ‘Stutzmann roept nog meer het gevoel op van een ziel in diepste nood dan sommige van haar mannelijke rivalen’.
Nathalie Stutzman
VERWACHT
november
wo 3 dec / 20.15 uur
do 11 dec / 20.15 uur
wo 26 nov / 20.15 uur
A Love Unsung The Stolz Quartet
Nederlandse Bachvereniging Wervelende Orkestsuites
do 4 dec / 20.15 uur
Il Giardino Armonico + Giovanni Sollima Concerto Grosso + college Casanova
do 27 nov / 20.15 uur
Nieuw Ensemble Het leven begint
vr 12 dec / 20.15 uur
vr 5 dec / 20.30 uur
Nederlands Kamerorkest Born in the USA
Amsterdam Sinfonietta + Isabelle Faust Hirs & Bart贸k
Owen Pallett za 13 dec / 20.15 uur
vr 28 nov / 20.15 uur
za 6 dec / 20.15 uur
Amsterdam Sinfonietta Isabelle Faust
C茅dric Tiberghien Bart贸k, Szymanowski en Ravel
za 29 nov / 15.00 uur
De IJ-Salon Oud en nieuw
zo 7 dec / 20.15 uur
U-Theatre Sound of the Ocean
zo 30 nov / 20.15 uur
Cross-Linx Presents: Kintsukuroi Spinvis & Saartje van Camp
december
zo 14 dec / 15.00 uur
Ties Mellema Wat is het geheim van de saxofoon (8+) zo 14 dec / 20.15 uur
di 9 dec / 20.15 uur
Hugo Ticciati + Anna Larsson + Quirine Viersen + Hannes Minnaar Nederland - Zweden 400 jaar
ma 1 dec / 20.30 uur
Tina Dico Paradiso presenteert in het Muziekgebouw
Combattimento Stagioni
wo 10 dec / 20.15 uur
UvA-Orkest J.Pzn Sweelinck Tragiek di 16 dec / 12.30 uur
Lunchconcert Ism Nationaal Muziekinstrumenten Fonds
Wings BL!NDMAN [drums]
di 2 dec / 20.15 uur
Orkest van de 18e Eeuw Fireworks 26
Geheimtips Bijzondere concerten die je niet mag missen
Muziekgebouw aan ‘t IJ / foto: Erik van Gurp
MUZIEKGEBOUW AAN ’T IJ Piet Heinkade 1 / 1019 BR Postbus 1122 / 1000 BC Amsterdam Kaartverkoop T 020 788 2000 ma t/m za 12.00 -18.00 uur Kantoor T 020 788 2010 F 020 788 2020 E post@muziekgebouw.nl Zakelijke evenementen T 020 788 2023
Restaurant Zouthaven bevindt zich op de begane grond van het Muziekgebouw. Voor een heerlijke start van uw concertavond. Openingstijden en reserveren www.zouthaven.nl of T 020 788 2090 WORD VRIEND Steun het Muziekgebouw al vanaf € 75 per jaar. Lees meer op : muziekgebouw.nl/steunons
PARTNERS De activiteiten van het Muziekgebouw aan ’t IJ komen tot stand door steun van:
Gelieve te zorgen dat uw mobiele telefoon uit staat tijdens het concert. Camerabeeld- en geluidsopnamen alleen toegestaan met toestemming vooraf.
Mediapartner:
Pauzedrankje (indien inbegrepen) serveren wij op tafels bij de uitgang van de zaal.
Druk binnenwerk:
EARLY BIRD TICKETS Voor jongeren tot 30 jaar, bijna alle concerten € 10. Wees snel: hoe eerder, hoe meer kans. Lees meer op: www.muziekgebouw.nl/earlybirds
Reserveren en openingstijden restaurant Zouthaven: www.zouthaven.nl. Centraal Station (10-15 min lopen) is met tram 26 bereikbaar tot 00.00 uur. Taxicentrale Amsterdam: T 020 677 7777. De Piet Heinparkeergarage onder Muziekgebouw aan ’t IJ is 24 uur per dag open. Informatie + online kaarten bestellen www.muziekgebouw.nl. Ook voor onze nieuwsbrief.