2015 02 05 Doavserie Asko|Schönberg + Cappella Amsterdam

Do 5 feb 2015 donderdagavond serie serie asko|schönberg Grote Zaal / 20.15 uur

Asko|Schönberg + Cappella Amsterdam FAMA

PROGRAMMA Asko|Schönberg + Cappella Amsterdam FAMA

Christian Karlsen dirigent Eva Furrer contrabasfluit, fluit en basfluit Mira Tscherne actrice Theun Mosk scenografie Béni Csillag koorrepetitor Cappella Amsterdam György Ligeti (1923-2006) Lux aeterna (1966) attacca*

do 5 feb 2015 donderdagavond serie serie asko|Schönberg Grote Zaal / 20.15-22.00 uur DUUR: ca. 30 minuten voor de pauze ca. 50 minuten na de pauze

inleiding foyerdeck 1 / 19.15-19.45 uur

Hans Haffmans in gesprek met Djuro Zivkovic, Beat Furrer en Christian Karlsen

Djuro Zivkovic (1975) On the Guarding of the Heart (2011) PAUZE Beat Furrer (1954) FAMA (2004-2005) Hörtheater in acht Szenen für grosses Ensemble, acht Stimmen und Schauspielerin Scene I t/m VIII

Dit concert wordt mede mogelijk gemaakt door

Partners Donderdagavondserie:

© Bärenreiter-Verlag Kassel • Basel • London • New York • Praha / Albersen Verhuur B.V., Den Haag

* het orkest speelt gelijk door zonder onderbreking

De uitvoering van FAMA wordt financieel gesteund door Pro Helvetia.

Tekst toelichting: Jacqueline Oskamp Eindredactie: Elmer Schönberger i.o.v.

Asko|Schönberg

TOELICHTING De ondertitel van FAMA is ‘Hörtheater in acht Szenen’. Nu is op de keper beschouwd elke concertuitvoering een vorm van ‘Hörtheater’, omdat iedere luisteraar zijn eigen innerlijke voorstelling van de muziek creëert.

Niet voor niets fungeerde György Ligeti’s Lux aeterna als filmmuziek en gebruikt Djuro Zivkovic een narratief beeld (een queeste) om de essentie van zijn compositie aan te duiden. Vanavond is de term ‘Hörtheater’ dus gereserveerd voor het muziektheaterstuk FAMA van Beat Furrer, dat in een speciaal geënsceneerde akoestische ruimte wordt uitgevoerd.

hoogst individuele muzikale weg in: die van de micropolyfonie. Het is dan ook opmerkelijk dat juist Ligeti van alle avant-gardecomponisten het bekendst is geworden bij het grote publiek dankzij de film 2001: A Space Odyssey van Stanley Kubrick. De filmregisseur verwerkte in de soundtrack vier composities van Ligeti: Atmosphères (1961), het Kyrie uit het Requiem (1965), Lux aeterna (1966) en een elektronische bewerking van Aventures (1965).

György Ligeti

Ligeti was hier allesbehalve blij mee. Om te beginnen was hij er niet van op de hoogte dat Kubrick zijn muziek gebruikte en waren de rechten ook niet geregeld. Ten tweede was Ligeti beledigd dat hij in het gezelschap verkeerde van Johann Strauss en Richard Strauss, van wie Kubrick respectievelijk An der schönen blauen Donau en het begin van Also sprach Zarathustra gebruikte. En ten slotte beviel Kubricks film hem allerminst. In een recent ontdekte brief noemt hij A Space Odyssey ‘a piece of Hollywood shit’.

Lux aeterna

György Ligeti (1923-2006) was beducht voor ‘ismen’. Zijn vader en broer waren in naam van het nationaalsocialisme in een concentratiekamp vermoord, en in het naoorlogse Hongarije werd hij geconfronteerd met het communisme, dat componisten talrijke esthetische ver- en geboden oplegde.

Toen de 33-jarige componist na de Hongaarse opstand van 1956 naar het Westen vluchtte, bekeek hij het daar heersende serialisme dan ook met argusogen. Hij sloeg een heel andere,

De micropolyfonie, die Ligeti ook in Lux aeterna toepaste, is een door hem persoonlijk ontwikkelde componeerstijl, die enerzijds (wel 3

TOELICHTING

degelijk) berust op het gestructureerde denken en ordenen van het serialisme en anderzijds inspiratie put uit de polyfone schrijfwijze van de vijftiende-eeuwse Vlaming Johannes Ockeghem, met name in diens Missa prolationum. Door in de muziekgeschiedenis op zoek te gaan naar een vroeg voorbeeld van extreem doorgevoerd contrapunt en complexe meerstemmigheid, schiep Ligeti ruimte voor zichzelf.

teksten handelen niet over een romantische of gepassioneerde liefde, maar over een alomvattende, nederige liefde voor elk schepsel – een volmaakte liefde.

Zivkovic ziet zijn compositie als ‘een spirituele reis’: ‘Het is een vertoog over innerlijke transformatie en de zoektocht naar een betere ‘ik’. Het is ook een zoektocht naar een betere wereld, want die waar we nu in leven is vol zorgen. Ik denk dat kunst, en in het bijzonder muziek, een belangrijk hulpmiddel kan zijn bij deze transformatie.’ In On the Guarding of the Heart onderzoekt Zivkovic ‘de noodzaak om bij jezelf naar binnen te gaan, om met het intellect af te dalen naar de diepten van het hart, om het hart te behoeden en er te zoeken naar de verborgen schat van het innerlijke koninkrijk’.

Dit is geen gemakkelijk opgave, want het vergt een ‘moeilijk te bereiken onthechting, stilte en aandacht; het gaat over eenzaamheid en ballingschap’.

Lux aeterna is geschreven voor zestien solostemmen a cappella. Het voorvoegsel ‘micro’ in de term micropolyfonie duidt erop dat de stemmen vlak tegen elkaar aan liggen, waardoor een dicht weefsel ontstaat, een klankwolk.

Terwijl bij Ockeghem de stemmen goed van elkaar te onderscheiden zijn, componeert Ligeti een klankveld dat door minieme veranderingen traag van kleur verschiet. De tekst is, net als het Requiem, ontleend aan de traditionele roomskatholieke liturgie. Die keuze is opmerkelijk, want de enige ideologie waarin Ligeti zich thuis voelde, was het atheïsme.

On the Guarding of the Heart is een twintig minuten durend werk voor dertien musici, dat opvalt door zijn evocatieve klankkleuren. De piano fungeert als gids voor het ensemble, dat de verwarde gedachten en de getroebleerde ziel van de zoeker vertolkt. Op zeker moment komt het hele ensemble samen in één noot, een kostbaar moment van eenheid en harmonie: de plek waar het hart wordt gekoesterd.

Djuro Zivkovic

On the Guarding of the Heart On the Guarding of the Heart (‘over het behoeden van het hart’) van de Servische componist Djuro Zivkovic is juist doortrokken van religie. Zivkovic noemt het werk een ‘instrumentale cantata’.

On the Guarding of the Heart werd in 2014 bekroond met de Grawemeyer Award van $100.000.

Bij het componeren liet hij zich leiden door de kerkmuziek van Bach en de Philokalia, een collectie oosters-orthodoxe teksten.

Philokalia betekent ‘liefde voor het schone’; de 4

TOELICHTING

Beat Furrer

vrouw niet meer is dan een leiband: ‘Wanneer ik eenmaal getrouwd ben, zal ik het waarschijnlijk goedkoper doen.’

FAMA

In scherp contrast met het idealistische On the Guarding of the Heart staat het mistroostige FAMA. In dit muziektheaterwerk benadrukt de Zwitsers-Oostenrijkse componist Beat Furrer de verdorvenheid en corruptie van onze maatschappij.

De eerste uitvoeringen van FAMA in 2005 speelden zich af in een bijzonder decor, een ruimte in een ruimte, die Furrer ontwierp samen met regisseur Christoph Marthaler. Het publiek bevond zich in een kubus, terwijl de musici en zangers eromheen stonden. Omdat deze kubus niet bewaard is gebleven, heeft decorontwerper Theun Mosk een nieuwe miseen-scène ontwikkeld. Niet het publiek maar de musici bevinden zich in kleine boxen, die zij in en uit gaan; bovendien bewegen zij rond het publiek. Het licht, dat geleidelijk van fel wit naar extreem duister transformeert, bewerkstelligt een andere, intensievere luisterhouding. De akoestische manipulatie van het geluid, die het publiek dus op uiteenlopende manieren ervaart, symboliseert Elses ondergang: zij wordt krankzinnig.

Fama is, in de mythologische vertellingen van de Latijnse dichter Ovidius, de godin van het gerucht. Zij leeft in een huis dat is opgetrokken uit galmend brons, waarin alle geluiden uit de wereld resoneren en vibreren. Alle menselijke tragedies dringen door tot deze poëtische klankkast, die zich ergens tussen aarde, zee en hemel bevindt. Beat Furrer beschouwt Fama als een metafoor voor de componist, die door te luisteren en klanken te analyseren de wereld om zich heen probeert te begrijpen.

In FAMA worden de verdorvenheid en corruptie van onze maatschappij benadrukt

FAMA, dat is geschreven voor groot ensemble, achtstemmig koor en een actrice, werd in 2006 tijdens de Biënnale van Venetië bekroond met een Gouden Leeuw.

Het drama dat nu in Fama’s huis valt te beluisteren is dat van Else, uit de novelle Fräulein Else van Arthur Schnitzler (1862-1931).

Else is door haar moeder naar een luxehotel in de Dolomieten gestuurd, met de opdracht een rijke man te vinden en zo geld te bemachtigen om haar vaders schulden af te betalen. Ze voelt zich wanhopig, bekneld in een maatschappij waarin de parelketting rond de hals van een 5

liedteksten György Ligeti Lux aeterna Lux aeterna luceat eis, Domine, cum sanctis tuis in aeternum, quia pius es.

Requiem aeternam dona eis, Domine; et lux perpetua luceat eis.

Eeuwig licht Eeuwig licht verlichte hen, Heer, met uw heiligen in eeuwigheid, want Gij zijt barmhartig.

Geef hun eeuwigdurende rust, Heer, en eeuwig licht verlichte hen.

Beat Furrer FAMA Tekst: Beat Furrer naar Lukrez (ca. 95 v. Chr.-ca. 55 v. Chr.): De rerum natura en een anonieme tekst (Szene I, Chor), Carlo Emilio Gadda (1893-1973): La meccanicca (Szene IV) en Arthur Schnitzler (1862-1931): Fräulein Else (alle overige teksten)

Szene I

Szene I

Koor:

flamma foras vastis Aetnae fornacibus efflet,

suddenly angered flame out-blows abroad from vasty furnaces Aetnaean.

totius subcava montis

the mountain’s nature is all under-hollow

est natura fere silicum

propped about, about with caverns of basaltic piers

excussit calidum flammis velocibus ignem,

Fierce fire of swiftest flame, it lifts itself

saxa terramque

Rocks and soil 6

liedteksten

excussit calidum

the hot is shaken off

ardescunt caelestia templa

the celestial vaults glow

et tempestates pluviae

and rainy tempests rise

ich höre das Feuer … ich höre den Regen … ich höre das Zerreißen des Himmels … ich höre das Schreien der Kinder … ich höre die Asche … ich höre in meiner Erinnerung … ich höre das Schweigen … ich höre das Flüstern der Blätter … ich höre deinen Atem … ich höre das Rauschen des Flusses … ich höre die Stimme des Alten … ich höre das Dunkel … ich höre das Lachen … ich höre das Stöhnen … ich höre das Schreien der Tiere … ich höre das Rasseln der Skorpione … ich höre deinen Gruß zum Abschied … ich höre das Donnern … ich höre den Gesang auf der anderen Seite des Flusses … ich höre das Knacken der Äste … ich höre die Glocken … ich höre den Rhythmus der Jahreszeiten … ich höre deine Stimme … ich höre …

I hear the fire… I hear the rain… I hear the rupture of the sky… I hear children screaming…

I hear the ashes… I hear in my memory… I hear the silence… I hear the whispering of the leaves…

I hear your breath… I hear the brawl of the river… I hear the voice of the ancient… I hear the darkness… I hear the laughing…

I hear the moaning… I hear animals screaming…

I hear the rattle of the scorpions… I hear your farewell…

I hear the thunder… I hear the singing at the other side of the stream… I hear branches cracking… I hear the bells… I hear the rhythm of the seasons…

I hear your voice… I hear…

Else:

Ich will fort

I want to go away

7

liedteksten

Szene II

Szene II

(instrumentaal)

Szene III

Szene III

Else:

Nun wende ich mich noch einmal um und winke ihnen zu. Winke und lächle – ach Gott, sie spielen schon wieder. Eigentlich spiele ich besser ...

Now I’ll turn round again and wave to them. Wave and smile. Oh Lord, they’re playing again. I really play better …

Der einäugige Amerikaner auf der Rosetta hat ausgesehen wie ein Boxkämpfer. Vielleicht hat ihm beim Boxen wer das Auge ausgeschlagen.

Nach Amerika würd ich ganz gern heiraten, aber keinen Amerikaner, oder ich heirate einen Amerikaner und wir leben in Europa. Villa an der Riviera. Marmorstufen ins Meer. Ich liege nackt auf dem Marmor ... Wie lang ist’s her, dass wir in Mentone waren? Sieben oder acht Jahre. Ich war dreizehn oder vierzehn.

That one-eyed American at the Rosetta looked like a prize-fighter. Perhaps someone knocked his eye out in a fight. I’d rather like to be married in America, but not to an American. Or I’ll marry an American and we’ll live in Europe. A villa on the Riviera, with marble steps into the sea. I’d lie on the marble with nothing on … How long it is since we were at Menton? Seven or eight years. I was thirteen or fourteen.

Es war eigentlich ein Unsinn die Partie aufzuschieben. Jetzt wären wir jedenfalls schon zurück. Ich hätt noch ganz gut ein Set spielen können. Warum grüssen mich diese zwei jungen Leute? Ich kenn sie gar nicht. Hab ich ungnädig gedankt? Oder gar hochmütig? Ich bin’s ja gar nicht. Frohgemut. Nein, Hochgemut. Hochgemut sind Sie, nicht hochmütig, Else. Ein schönes Wort. Er findet immer schöne Worte. Warum gehe ich so langsam?

It really was silly to put off the trip. We’d have been back by now at any rate. I could quite well have played another set… Why do these two young men take off their hats to me? I don’t know them. Did I bow ungraciously? Or even haughtily?

I’m not really haughty. High-spirited: you’re highspirited, Else, not haughty. Nice words. He always finds nice words… Why am I walking so slowly?

Ach, an niemanden denke ich. Ich bin nicht verliebt. In niemanden. Und war noch nie verliebt. Eigentlich merkwürdig. Denn sinnlich bin ich gewiss.

I don’t think of anybody. I’m not in love. Not with anybody. I never have been in love. That’s really curious, for I’m certainly sensual.

8

liedteksten

Himmlischer Abend. Wie festlich das Hotel aussieht. Man spürt: Lauter Leute, denen es gut geht und die keine Sorgen haben. Schad. Ich wär zu einem sorgenlosen Leben geboren. Es könnt so schön sein. Schad.

A heavenly evening. How splendid the hotel looks. One feels that all the people here are well-off and have no worries. It’s bad luck. I was born for a care-free life. It might have been so delightful. It’s bad luck…

Beinahe schon dunkel. Wenn ich jetzt gleich hinunter ginge ... Wenn du mir die dreißigtausend verschaffst, kannst du von mir haben was du willst ... und hatt am End noch ein Vergnügen davon. Nein, auch für dreißigtausend kannst du von mir nichts haben. Niemand.

Aber für eine Million? Für ein Palais? Für eine Perlenschnur? Wenn ich einmal heirate, werde ich es wahrscheinlich billiger tun.

It’s nearly dark now. Couldn’t I go down now, at once… If you get me thirty thousand you can have anything you ask of me.… and really enjoys it. No, you can’t get me for thirty thousand.

Nobody can. But for a million? … Or for a palace.

For a pearl necklace? If I marry someday I shall probably do it cheaper.

Die Dämmerung starrt herein. Wie ein Gespenst starrt sie herein. Wie hundert Gespenster. Aus meiner Wiese herauf steigen die Gespenster. Wie weit ist Wien? Wie lange bin ich schon fort?

The twilight stares in. It stares like a ghost – like hundred ghosts. Ghosts are rising up out of my meadow. How far off is Vienna? How long have I been away?

Eben erhalte ich einen Brief. Aber es ist doch gar nicht der Rede wert. Und jetzt reisst er ein Blatt aus seinem Scheckbuch ...

I’ve just had a letter. It’s not worth mentioning.

And now he’s tearing a page out of his check book …

Also ich werde mich in die Halle setzen, großartig in einen Fauteuil, schau mir die Illustrated News an, und die Vie Parisienne, schlage die Beine übereinander, den Riss unter dem Knie wird man nicht sehen. Vielleicht ist gerade ein Milliardär angekommen. Sie oder keine.

Well, then, I’ll sit down in the lounge, look magnificent in an armchair, skim the Illustrated News and the Vie Parisienne, cross my legs – no one will notice the tear below the knee. Perhaps a millionaire has just arrived … You one or no one …

Unheimlich, riesig der Cimone, als wenn er auf mich herunter fallen wollte! Noch kein Stern am Himmel. Wo bin ich? – ‘Was hast du denn heute, Else?’– ‘Was soll ich denn haben?’ – ‘Du bist geheimnisvoll, dämonisch, verführerisch.’ – ‘Red keinen Unsinn.’

The Cimone looks uncanny, gigantic, as if it were ready to fall on me. Not a star in the sky as yet.

Where am I? – ‘What’s the matter with you today, Else?’ – ‘What should be the matter?’ – ‘You’re mysterious, demonic, seductive.’ – ‘Don’t talk nonsense.’

9

liedteksten

Was fällt ihm denn ein? Wie redet er denn zu mir?

What is he thinking of? What is he saying to me?

Hübsch ist er. Der Rauch meiner Zigarette verfängt sich in seinen Haaren. Aber ich kann ihn jetzt nicht brauchen. – ‘Du siehst so über mich hinweg. Warum denn Else?’ – ich antworte gar nichts. Ich kann ihn jetzt nicht brauchen.

Nur keine Konversation jetzt. – ‘ Du bist mit deinen Gedanken ganz woanders.’ – ‘Das dürfte stimmen.’ Er ist Luft für mich.

He’s good-looking. My cigarette smoke clings to his hair. But I’ve no use for him now. – ‘You look past me all the time. Why do you do it, Else?’ – I won’t answer at all. I’ve no use for him now. Only no conversation. – ‘Your thoughts are somewhere else.’ – ‘That’s quite possible.’ – He’s nothing to me.

Ich sehe nicht hin, aber ich weiß, dass er hersieht.

Jetzt kommt einer nach dem anderen. Alle sehen sie mich an. Es ist eigentlich gar nicht so kühl.

I’m not looking his way, but I know he’s looking at me. Here they come, one after the other. They all look at me.

Wie er mich ansieht! Ich sage nichts. Kein Wort.

Erst nach dem Essen. Ich wende mich um mit einem Gesicht, als wüsste ich nicht, wer hinter mir steht. Es ist gar nicht so kühl ...

How he looks at me. I won’t say anything. Not a word. Not till after dinner. I turn around as if I didn’t know who was behind me. It really isn’t so cold.

Ich hab ja Tränen in der Stimme. Vorwärts ... Jetzt gibt es kein Zurück mehr ... aber beruhigen Sie sich doch ... das hat er nett gesagt, aber meinen Arm braucht er darum nicht zu berühren.

My voice is breaking. Forward … there’s no retreat now. He said that nicely. But he needn’t touch my arm all the same.

Wie merkwürdig meine Stimme klingt. Bin das ich, die da redet? Träume ich vielleicht?

How strange my voice sounds! Is it me speaking?

Am I dreaming?

Wie er die Augen aufreisst?

Warum schweigt er? Warum bewegt er keine Miene? Warum sagt er nicht ja? Wo ist das Scheckbuch und die Füllfeder?

How he opens his eyes!

Why doesn’he speak? Why doesn’t he move a muscle? Why doesn’t he say yes? Where’s the cheque-book and the fountain pen?

Er wird doch um Himmels willen nicht Nein sagen? Soll ich mich auf die Knie vor ihm werfen?

Heavens, he isn’t going to say no? Shall I throw myself in my knees before him?

Wie er mich ansieht! Warum spricht er nicht weiter?

How he looks at me! Why doesn’t he go on speaking?

10

liedteksten

Und

And

Warum

Why

Sie können sich gar nicht denken

You can not imagine

Wieviel

How much

Nein

No

Lächeln

Smile

Szene IV

Szene IV

Zangstemmen:

Oh! Vi doveva pur essere, sulla terra di tutti i dolori,

Oh there should be, upon earth of all anguish,

un giardino profondo, lontano, silente ...

a profound garden, far away, silent…

Szene V

Szene V

Else:

Wie ungeheuer weit die Wiesen und wie riesig schwarz die Berge. Keine Sterne beinahe. Ja doch, drei, vier ... und so still der Wald hinter mir.

So fern, so fern das Hotel und so märchenhaft leuchtet es her. Wer wird weinen wenn ich tot bin?

How immensely broad the meadows are, and how huge and black the mountains. There are hardly any stars. Yes there are, three, four. And the wood behind me. The hotel is so far, far away, and the lights are like the lights of fairyland.

Who’ll cry when I’m dead?…

Aufgebahrt liege ich im Salon, die Kerzen brennen, lange Kerzen. Zwölf lange Kerzen.

Unten steht schon der Leichenwagen. Wie alt war sie denn?

I lie on a bier in the drawing-room, with candles burning. Long candles. Twelve long candles. The hearse is at the door already. How old was she?

Ich stehe lieber auf und schaue zum Fenster hinaus.

I’d like to get up and look out of the window.

11

liedteksten

Was für ein grosser blauer See! Hundert Schiffe mit gelben Segeln. So viel Sonne. Regatta. Die Herren haben Ruderleibchen. Die Damen sind im Schwimmkostüm. Sie bilden sich ein, ich bin nackt. Wie dumm sie sind. Ich habe ja schwarze Trauerkleider an, weil ich tot bin. Ach wie schnell ich gehen kann. Wie darf man jemanden so anschauen, der tot ist! Wo bin ich denn? Habe ich geschlafen? Ja, geschlafen habe ich. Ich muss sogar geträumt haben. Mir ist so kalt in den Füssen.

What a great blue lake! A hundred ships with yellow sails. The waves glisten. So much sun.

A regatta. The men are wearing rowing shorts.

The ladies are in bathing dresses. They imagine I’m naked. How stupid they are, I’m wearing mourning because I’m dead. Oh, how fast I can walk. How can they look at someone who’s dead?

Where am I? Have I been asleep? Yes, I have been asleep. I must have been dreaming. My feet are so cold.

Ich muss vorsichtig gehen. Der Weg ist ganz dunkel. Sonderbar, es ist mir wohler als vorher.

I must walk carefully. The road is quite dark. It’s curious, but I feel better than I did.

Es hat sich doch gar nichts geändert und mir ist wohler.

Nothing at all has changed, and I feel better.

Szene VI

Szene VI

Else:

Wie hübsch ist es, so nackt im Zimmer auf und ab zu spazieren. Bin ich wirklich so schön wie im Spiegel? Ach kommen Sie doch näher, schönes Fräulein. Ich will Ihre blutroten Lippen küssen.

Ich will Ihre Brüste pressen. Wie schade, dass das Glas zwischen uns ist. Wie gut würden wir uns miteinander vertragen. Wir brauchten gar niemanden andern. Es gibt vielleicht gar keine Menschen. Es gibt Telegramme und Hotels und Berge und Bahnhöfe und Wälder, aber Menschen gibt es nicht. Die träumen wir nur.

How nice it is to walk up and down the room like this with nothing on. Am I really as pretty as I look in that mirror? Oh, won’t you come closer, pretty Fräulein? I want to kiss your blood-red lips. I want to press your breast. What a pity the glass is between us. How well we should get on together. We should not want anyone else.

Perhaps there are no other people. There are telegrams and hotels and mountains and railway stations and woods, but there are no people. We only dream them.

Wie merkwürdig meine Stimme klingt, bin das ich, die da redet?

How strange my voice sounds! Is it me speaking?

Ich habe gewiss auch ein ganz anderes Gesicht als sonst.

I’m sure I must look quite different, too, from what I usually do.

12

liedteksten

Man muss gar nichts bemerken, wenn ich den Mantel anhabe. Nur die Füsse, nur die Füsse. Ich nehme die schwarzen Lackschuhe, dann denkt man, es sind fleischfarbene Strümpfe, so werde ich durch die Halle gehen, und kein Mensch wird ahnen, dass unter dem Mantel nichts ist, als ich selber. Und dann kann ich noch immer herauf ...

Wer spielt denn da unten so schön Klavier?

People won’t notice anything when I’ve got the coat on. Only my feet, only my feet. I’ll put on my black patent leather shoes, then they’ll think I’m wearing flesh-coloured stockings. I’ll walk through the lounge, and nobody’ll suspect that there’s nothing under the coat but me, just me.

And then I can always come upstairs again.…

Who’s playing the piano so nicely down there?

Szene VII

Szene VII

Koor:

Else … Else … Else …

Else … Else … Else …

Szene VIII

Szene VIII

Else:

Wiederhole flehentlich – dreißigtausend – sonst alles vergeblich. Adresse bleibt Fiala.

Implore again – thirty thousand – otherwise everything unavailing. Address still Fiala.

13

BIOGRAFIEËN COMPONISTEN

foto: Schott Promotion - H.J. Kropp

György Ligeti

De Hongaarse componist György Ligeti (1923-2006) ontvluchtte Hongarije naar aanleiding van de Hongaarse Opstand in 1956.

Hij groeide uit tot een van de belangrijkste componisten van de Europese avant-garde.

belangrijkste inspirator was de in 1945 overleden Béla Bartók.

Net als Bartók deed Ligeti onderzoek naar de Hongaarse en Roemeense volksmuziek en schreef hij werken in de geest van zijn grote voorbeeld.

In de vroege jaren zestig verraste Ligeti de complete westerse avant-garde met werken als Atmosphères en Lux aeterna waarin zijn belangrijkste vernieuwingen, de klankvlakcompositie en de micropolyfonie een belangrijke rol speelden. Vanaf de jaren zeventig ging melodie weer een belangrijker rol spelen in zijn werk, zoals in de opera Le grand macabre uit 1978. In zijn latere werken zoals in de Piano-études kregen ook nietwesterse en vooral Afrikaanse invloeden een plek.

Djuro Zivkovic

Djuro Zivkovic (1975), geboren in Belgrado, studeerde viool en compositie aan de Muziekacademie in Belgrado en zette zijn studie compositie voort aan het Conservatorium in Stockholm bij Pär Lindgren.

In zijn muziek ontwikkelde hij verschillende compositietechnieken waaronder polyritmiek, improvisatie, verschillende soorten toonladders, microtonen en heterofonie.

Zijn repertoire bestaat uit kamermuziek, orkestwerken,

Tot die tijd had hij het in Hongarije regelmatig aan de stok met de autoriteiten. Hij studeerde in Hongarije onder anderen bij Ferenc Farkas en Sandor Veress, maar zijn 14

biografie

vocale muziek, muziek voor solo-instrumenten en koorwerken. Als professioneel violist en altviolist is hij vooral een vertolker van hedendaagse muziek met een bijzondere belangstelling voor improvisatie. In 2010 ontving hij een Zweedse Grammy Award voor zijn compositie Le Cimetière Marin en in 2014 een Grawemeyer Award voor On the Guarding of the Heart.

Beat Furrer

De Zwitserse componist Beat Furrer (1954) studeerde compositie bij Roman Haubenstock-Ramati aan de Musikhochschule in Wenen.

In 1985 richtte hij ensemble Klangforum Wien op.

Tot 1992 gaf Furrer leiding aan het ensemble en is nog steeds hieraan verbonden als dirigent. In 1991 werd hij compositieleraar aan de Hochschule für Musik und Darstellende Kunst in Graz.

In 1996 was hij composer in residence bij het Lucerne 15

festival. In 2014 ontving hij de Oostenrijkse Staatsprijs voor muziek. Zijn repertoire bestaat uit vele composities, varierend van solowerken en kamermuziek tot werken voor ensemble, koor, orkest en opera’s. Sinds zijn allereerste composities tast Beat Furrer de mogelijkheden van het onconventionele geluid af.

In zijn composities is soms helemaal geen traditioneel klankmateriaal aanwezig.

biografie

Christian Karlsen Dirigent

Christian Karlsen (Stockholm, 1985) begon al op jonge leeftijd met dirigeren. Zijn studie voltooide hij aan het Koninklijk Conservatorium Den Haag bij Jac van Steen en aan de György Ligeti Academy waar hij hedendaagse muziek bestudeerde onder leiding van Reinbert de Leeuw en Oliver Knussen.

Hij heeft met verschillende orkesten en ensembles gewerkt zoals het Residentie Orkest, Orquestra National do Porto, het Gelders Orkest en Amsterdam Sinfonietta.

Hij assisteerde Esa Pekka Salonen bij het Philharmonia Orchestra in London, Neeme Järvi, Jac van Steen en Reinbert de Leeuw bij de Opera in Dortmund, de Nationale Reisopera en de BBC National Orchestra of Wales. Karlsen is een fervent pleitbezorger voor hedendaagse muziek.

Hij dirigeerde verschillende wereldpremières en werkte met componisten als Kaija Saariaho, Magnus Lindberg, Karlheinz Stockhausen en Sofia Goebaidoelina en met ensembles als Asko|Schönberg, KammarensembleN en Nieuw Ensemble. Karlsen was medeoprichter en muzikaal leider van het New European Ensemble waarmee hij tournees in Nederland, Engeland en Zweden maakte.

Eva Furrer Fluit

Eva Furrer studeerde in Graz en Wenen en sloot haar opleiding cum laude af als uitvoerend musicus.

Na een aantal jaren in verschillende orkesten gespeeld te hebben, zoals het orkest van de Wiener Staatsoper, het 16

Wiener KammerOrchester en het Radio Symfonie Orkest Wenen, specialiseerde ze zich in hedendaagse muziek en werd vast lid van Klangforum Wien. Ze trad als solist op bij verschillende internationale festivals met het TonhalleOrchester Zürich, Klangforum Wien en het Lucerne Festival Orchestra.

foto: Lukas Beck

UITVOERENDEN

Ze werkte met dirigenten als Peter Eötvös, Beat Furrer, Heinz Holliger en Hans Zender.

Furrer specialiseert zich in improvisaties en verschillende speeltechnieken op onder andere de contrabasfluit. Zij is medeoprichter van Impuls, de internationale ensemble- en componistenacademie voor hedendaagse muziek aan de Muziekuniversiteit Graz, waar ze ook les geeft.

biografie

Mira Tscherne

Dschungel Wien- Theaterhaus für junges Publikum. Ze werkte eerder samen met Beat Furrer aan zijn compositie voor fluit, slagwerk en stem Auf tönernen Füßen.

Actrice

Theun Mosk

foto © 2014 dramagraz

Scenografie

Tijdens haar studie werd ze al geëngageerd door het Schauspielhaus Graz. Na haar afstuderen ging ze naar Duitsland waar ze werkte bij Stadttheater Bremerhaven.

Daar speelde ze onder andere de rol van Nina in De Meeuw van Tsjechov. In 2013 keerde ze terug naar Wenen waar ze bij verschillende theatergezelschappen werkte, waaronder bij Dramagraz. Op dit moment werkt Tscherne bij

foto: Thomas Schljper

Mira Tscherne (1986) is geboren en getogen in Wenen.

Van 2006 tot 2010 studeerde ze aan de acteursopleiding van de Universiteit voor muziek en acteren in Graz (Oostenrijk).

Theun Mosk (1980) studeerde aan de Theaterschool in Amsterdam (opleiding theatermaker, techniek en theater), aan de Gerrit Rietveld Academie (theatervormgeving) en nam in 2003 deel aan workshops van Robert Wilson in het Watermill Center in New York.

Mosk maakt ontwerpen voor (muziek)theater, opera, dans, 17

tentoonstellingen en maakt ook autonome installaties.

Hij ontving in 2007 de Charlotte Köhler Prijs en was een van de geselecteerde Nederlandse ontwerpers voor de Praag Quadriënnale (2007 en 2011). Hij heeft vaste samenwerkingsverbanden met theaterregisseurs als Marcus Azzini, Jetse Batelaan, Paul Koek, Boukje Schweigman en de Amerikaanse kunstenaar Robert Wilson. Daarnaast maakte hij ontwerpen onder andere voor mode-illustrator Piet Paris, choreograaf Ann van den Broek, componist en regisseur Michel van der Aa en choreografe Nicole Beutler.

Recent werkte hij samen met Medhi Walerski aan een stuk van het Nederlands Dans Theater (première januari 2015).

foto: Gerrit Schreurs

biografie

Asko|Schönberg Asko|Schönberg, toonaangevend ensemble voor nieuwe muziek, voert muziek van de twintigste en eenentwintigste eeuw uit.

Deze muziek is niet alleen van grote, gevestigde namen als Louis Andriessen, Sofia Goebaidoelina, Mauricio Kagel, György Kurtág, György Ligeti, Wolfgang Rihm en Karlheinz Stockhausen, maar ook van jongere componisten als Michel van der Aa, Martijn Padding, Jörg Widmann en Rob Zuidam. Speciale aandacht is er voor langjarige relaties en samenwerking met grote, betekenisvolle componisten, voor onbekend en gloednieuw werk van hoge kwaliteit.

Concerten vinden plaats in series in Muziekgebouw aan ‘t IJ en Het Concertgebouw, in gastoptredens in het Holland Festival, De Nederlandse Opera en in co-producties. Het ensemble treedt op in een keur aan concertzalen en festival in binnen- en buitenland. Ook het jongere publiek wordt niet vergeten: er zijn educatieve projecten voor diverse leeftijden.

Asko|Schönberg is ensemble in residence bij Muziekgebouw aan ’t IJ. www.askoschoenberg.nl

18

Musici: Ingrid Geerlings fluit/piccolo Marieke Schut hobo Anna voor de Wind klarinet/ esklarinet/basklarinet Michel Marang klarinet/ basklarinet Amber Mallee fagot/ contrafagot Erik Jan de With tenorsaxofoon Edward Peeters hoorn Hessel Buma trompet Arthur Kerklaan trompet Toon van Ulsen trombone Koen Kaptijn trombone Pauline Post piano Ger de Zeeuw slagwerk Niels Meliefste slagwerk Renee Bekkers accordeon Jan Erik van Regteren Altena viool Wim de Jong viool Bernadette Verhagen altviool Ruben Sanderse altviool Doris Hochscheid cello Rares Mihailescu cello Jelte van Andel contrabas

biografie

foto: Marco Borggreve

Sopranen: Martha Bosch Katharine Dain Elisabeth van Duijn Marjo van Someren

Cappella Amsterdam Met een rijkdom aan stemkleuren bereikt kamerkoor Cappella Amsterdam zijn specifieke homogene klank. Sinds 1990 staat het koor onder artistieke leiding van chef-dirigent Daniel Reuss.

Vanaf de oprichting in 1970 door Jan Boeke vormt de liefde voor muziek de leidraad voor Cappella Amsterdam.

Om elke compositie te laten spreken, heeft het koor zich zowel op moderne als op oude, authentieke zangtechnieken toegelegd.

De nadruk in het repertoire ligt op die twee uitersten: oude meesters en moderne muziek. Speciale aandacht

schenkt het koor aan werken van Nederlandse componisten, van Sweelinck tot Andriessen en Ton de Leeuw, en werkt samen met Nederlandse en internationale topensembles en -orkesten, zoals het Orkest van de Achttiende Eeuw en Asko|Schönberg. De cd met koorwerken van Leoš Janá c˘ ek is bekroond met de Edison Klassiek 2013. www.cappellaamsterdam.nl

19

Alten: Sabine van der Heijden Mieke van Laren Inga Schneider Suzanne Verburg Tenoren: Robert Coupe Jon Etxabe-Arzuaga Guido Groenland Diederik Rooker Bassen: Jan Douwes Martijn de Graaf Bierbrauwer Angus van Grevenbroek Jan Willem van der Hagen

VERWACHT

do 12 feb 2015 donderdagavond serie grote zaal / 20.15 uur

Nieuw Ensemble

An Evening of Today 2015 Het Nieuw Ensemble is altijd nieuwsgierig naar de muziek van de toekomst. Voor jonge componisten en musici is een brug naar die toekomst van levensbelang. Met An Evening of Today biedt het Nieuw Ensemble daarom jaarlijks de ruimte aan de meest talentvolle creatieve geesten van vandaag.

foto: Kadir van Lohuizen

Een internationale jonge garde componisten krijgt de ruimte om in samenwerking met de zeer ervaren musici buiten de bekende kaders te treden en op zoek te gaan naar ongehoorde klanken en verbindingen met andere disciplines. Zo levert An Evening of Today al twee jaar een kleurrijk beeld op van de muziek van nu.

Nieuw Ensemble

20

VERWACHT

do 5 mrt 2015 donderdagavond serie serie asko|schönberg grote zaal / 20.15 uur

Asko|Schönberg

Tintelfrisse reïncarnaties De Duitse waaghals componist Hans Zender sleutelt onbetwiste meesterwerken om tot eigentijdse klankwerelden. Geen oude wijn in nieuwe zakken maar tintelfrisse reïncarnaties. Alom geprezen werd zijn Winterreise. Met slagwerk, accordeon en trompet bewijst Zender hoe inspirerend en vooral vernieuwend Beethovens Diabelli-variaties nu nog steeds zijn.

Veteraan Frederic Rzewski maakte furore als uitvoerder van zijn sociaal bewogen pianomuziek. Woede over onrecht ventileerde deze New Yorker met Poolse roots in opruiend pianospel met een geweldige drive. Neergestreken in België kreeg hij vanaf 1977 een band met musici en ensembles uit onze regio. De Belgische pianist Daan Vandewalle tekent voor de première van Rzewski’s tweede pianoconcert in korte tijd.

Asko|Schönberg is ensemble in residence

21

Frederic Rzewski

VERWACHT

februari vr 6 feb / 20.15 uur

Nederlandse Bachvereniging Cantates over rotsvast vertrouwen

do 12 feb / 20.15 uur

zo 22 feb / 15.00 uur

Nieuw Ensemble An Evening of Today 2015

Rick Stotijn Wat is het geheim van de contrabas (8+)

vr 13 feb / 20.30 uur

Insomnio In Vain

zo 22 feb / 20.30 uur

za 14 feb / 20.15 uur

wo 25 feb / 20.15 uur

Enrico Pace Ludus Tonalis

Ragazze Kwartet Haute Couture

Lydia Ainsworth

za 7 feb / 20.15 uur

Artemis Quartet Russische melancholie zo 8 feb / 15.00 uur

Nederlands Kamerkoor Drie renaissancemeesters zo 8 feb / 20.15 uur / Zouthaven

Calefax Kunst der Fuge

do 26 feb / 20.15 uur zo 15 feb / 20.15 uur

Bo Skovhus + Stefan Vladar Schuberts Schwanengesang

vr 27 feb / 21.00 uur

incl. wijnproeverij

do 19 feb / 20.15 uur

di 10 feb / 12.30 uur

Nederlands Blazers Ensemble Die Fledermaus

Lunchconcert Ism Nationaal Muziekinstrumenten Fonds wo 11 feb / 19.00 uur

Cross-linx Bryce Dessner | Mark Lanegan | Squarepusher | Metropole Orkest | Pekka Kuusisto | Aufgang | Nadia Sirota

Colin Currie, Ralph van Raat + gasten Bart贸k en Adams

vr 20 feb / 20.15 uur

Severin von Eckardstein & friends Klarinet in de hoofdrol

Sonic Acts 2015 The Geologic Imagination za 28 feb / 20.15 uur

Gesualdo Consort Amsterdam Alla Madrigalesca

za 21 feb / 20.15 uur

Amsterdam Ainfonietta + Terje T酶nnesen De nieuwe jaargetijden

22

Geheimtips Bijzondere concerten die je niet mag missen

Muziekgebouw aan ‘t IJ / foto: Erik van Gurp

MUZIEKGEBOUW AAN ’T IJ Piet Heinkade 1 / 1019 BR Postbus 1122 / 1000 BC Amsterdam Kaartverkoop T 020 788 2000 ma t/m za 12.00 -18.00 uur Kantoor T 020 788 2010 F 020 788 2020 E post@muziekgebouw.nl Zakelijke evenementen T 020 788 2023

Restaurant Zouthaven bevindt zich op de begane grond van het Muziekgebouw.

Voor een heerlijke start van uw concertavond.

Openingstijden en reserveren www.zouthaven.nl of T 020 788 2090 WORD VRIEND Steun het Muziekgebouw al vanaf € 75 per jaar. Lees meer op : muziekgebouw.nl/steunons

PARTNERS De activiteiten van het Muziekgebouw aan ’t IJ komen tot stand door steun van:

Gelieve te zorgen dat uw mobiele telefoon uit staat tijdens het concert.

Camerabeeld- en geluidsopnamen alleen toegestaan met toestemming vooraf.

Mediapartner:

Pauzedrankje (indien inbe­grepen) serveren wij op tafels bij de uitgang van de zaal.

Druk binnenwerk:

EARLY BIRD TICKETS Voor jongeren tot 30 jaar, bijna alle concerten € 10. Wees snel: hoe eerder, hoe meer kans. Lees meer op: www.muziekgebouw.nl/earlybirds

Reserveren en openingstijden restaurant Zouthaven: www.zouthaven.nl.

Centraal Station (10-15 min lopen) is met tram 26 bereikbaar tot 00.00 uur. Taxicentrale Amsterdam: T 020 677 7777.

De Piet Heinparkeergarage onder Muziekgebouw aan ’t IJ is 24 uur per dag open.

Informatie + online kaarten bestellen www.muziekgebouw.nl. Ook voor onze nieuwsbrief.