wo 22 apr 2015 serie koren serie cappella amsterdam Grote Zaal / 20.15 uur
cappella Amsterdam Rachmaninov Vespers
PROGRAMMA
wo 22 apr 2015 serie koren serie cappella amsterdam grote zaal / 20.15-21.20 uur duur ca. 65 minuten zonder pauze
Cappella Amsterdam Rachmaninov Vespers Daniel Reuss dirigent Sergej Rachmaninov (1873-1943) Vespers (Grote nachtwake) op. 37 (1915) 1 Laat ons aanbidden 2 Prijs de Heer 3 Gezegend is de mens 4 O, stil licht 5 Nu laat mij gaan (Nunc dimittis) 6 Ave Maria 7 Ere zij God 8 Prijs de naam van de heer 9 Gezegend zijn gij, o Heer 10 Wederopstandingshymne 11 Magnificat 12 De grote lofprijzing 13 Vandaag is de verlosser gekomen 14 Gij die opstond uit het graf [wordt niet gezongen tijdens deze uitvoering]
15 Aan de moeder van God
Dit concert wordt opgenomen door Omroep MAX voor uitzending op NPO Radio 4 op 26 april
Tekst toelichting: Agnes van der Horst
inleiding Wat bij de protestanten met Kerst het Weihnachtsoratorium is en met Pasen de Matthäus of Johannes Passion, dat zijn de vespers voor kerkelijke hoogtijdagen bij de katholieken en Russisch- en Grieks-orthodoxen: grootse feestelijke religieuze muziek. Maar de naam vespers voor de Paasdiensten van de Russisch-orthodoxe kerk is in feite onjuist. In deze religie wordt Pasen gevierd tijdens een eredienst waarbij de ochtendmis wordt gekoppeld aan de vespers. Deze drie uur durende kerkdiensten, waarin liturgische gezangen worden afgewisseld met lezingen en gebeden, worden het ‘Grote avond- en ochtendlof’ genoemd, of de ‘Grote nachtwake’. Rond middernacht voorafgaand aan eerste paasdag worden de kerkklokken geluid en kondigt de priester aan dat ‘Christus is herrezen’ (Khristos voskres), waarop iedereen in de kerk elkaar geluk wenst, zoent en omhelst. Ook na afloop op het kerkplein gebeurt dat. Voor de Russisch-orthodoxen is Pasen – en niet, zoals bij ons kerstfeest – het belangrijkste kerkelijke feest van het jaar. Het wordt op een ander tijdstip gevierd dan in het Westen. Dit jaar viel het bijvoorbeeld op 12 en 13 maart.
Russische componisten schreven muziek voor de orthodoxe liturgie. Zo ook, of misschien beter gezegd, zelfs Sergej Rachmaninov. Rachmaninov en de kerkmuziek Rachmaninov ging als jongetje in Novgorod met zijn ouders naar de kerk, waar hij gefascineerd was door de prachtige melodieën van de Russisch-orthodoxe eredienst. Tijdens zijn conservatoriumtijd bestudeerde hij de oude Russische kerkmuziek, maar in de jaren erna speelde de kerk en de kerkmuziek nauwelijks nog een rol in zijn leven en werk. Toen hij met zijn volle nicht Natalya wilde trouwen en hem dat werd verboden door de kerkelijke autoriteiten, keerde hij de kerk definitief de rug toe. Rachmaninov was inmiddels een gevierd concertpianist, pedagoog en componist: een aristocratisch en mondain man. De oeroude nog stevig in de middeleeuwen wortelende Russisch-orthodoxe kerkmuziek stond mijlenver van hem af.
De Russisch-orthodoxe vespers worden a capella gezongen, dus niet begeleid door instrumenten, want die zijn (ook nu nog) door de behoudende Russisch kerkpatriarchen ten strengste verboden in de kerk. Verschillende
Maar oude liefde roest niet. In 1910 componeerde hij opeens zijn Liturgie van Sint Johannes Chrysostomus. Vijf jaar later ontstonden de 3
inleiding
Vespers. In een gesprek met een biograaf vertelde de componist dat zijn ‘Vespermis’ heel snel tot stand kwam: ‘Het werk was in minder dan twee weken gecomponeerd. Ik werd ertoe aangezet toen ik een uitvoering bijwoonde van mijn Liturgie (van Sint Johannes Chrysostomus, red) die mij helemaal niet aanstond.’
Bovendien waren de opbrengsten van de eerste uitvoeringen bestemd voor de Russische soldaten die vochten in de het jaar ervoor uitgebroken Eerste Wereldoorlog.
Rachmaninovs ‘Grote Nachtwake’werd overweldigend enthousiast onthaald.
Groot succes Rachmaninovs Vespers bestaan uit vijftien onderdelen en de gebruikelijke afwisseling van lofzangen, hymnes en psalmen. Hij gebruikte over het algemeen de vaste teksten en melodieën van de Russisch-orthodoxe liturgie. Vijf van de tien delen (de nummers 1, 3, 6, 10 en 11) schreef hij helemaal opnieuw, maar daarbij baseerde hij zich wel stevig op de oorspronkelijke Russische gezangen, ‘bewuste vervalsingen’ noemde hij dat. De harmonieën die hij voor ieder onderdeel schreef waren helemaal zijn eigen vinding. Dat hij in die harmonieën westerse romantische elementen verwerkte, moet de orthodoxe kerkelijke organisaties een doorn in het oog geweest zijn. Maar ze beten op hun tong en zeiden niets. Mogelijk was dat omdat Rachmaninovs ‘Grote Nachtwake’ zo overweldigend enthousiast werd onthaald. Het stuk ging in maart 1915 in première en het succes was zo groot dat er meteen nog vijf uitverkochte uitvoeringen volgden.
Opbouw In het begin van de Vespers is de muziek tamelijk donker en melancholiek. Allengs wordt de stemming vrolijker. Zeker na de uitroep van de priester dat Christus is opgestaan, en de jubelende wederopstandingshymne Voskreseniye (deel 10) is gezongen. Rachmaninov gaf elk deel zijn eigen karakter. In lengte, bezetting, dynamiek en stemming zijn ze allemaal anders. Het eerste gezang Priidite (Komt laat ons aanbidden) – een van de delen die door Rachmaninov nieuw is gecomponeerd – is krachtig en energiek. Het is alsof hier de graflegging en de hemelvaart van Christus wordt weergegeven. De schitterende melodielijnen stijgen ten hemel, dalen of in het graf en stijgen weer op. 4
inleiding
In nummer 5 klinkt het gezang Nunc dimittis, het lied van de oude vrome Simeon die eindelijk de pasgeboren Jezus ziet in de tempel en nu mag sterven. De wiegende beweging onder de tenorsolo – eerst in de sopranen, later overgenomen door de lage stemmen – lijken te verwijzen naar het kind Jezus. Het gezang vloeit over van overgave en gelukkige berusting. Hoge, engelachtige stemmen en naar de afgrond afdalende bassen omranken de tenorsolo. Rachmaninov vond dit deel van zijn Vespers zo mooi dat hij in zijn memoires optekende dat hij deze muziek op zijn eigen begrafenis uitgevoerd wilde hebben.
stemgroepen staan tegenover elkaar om ieder hún visie op de gebeurtenis te vertellen. Het ritme wisselt, zoals in een verhaal. Lange geneuriede lijnen vormen een decor voor de ritmische syllabische zang. Het is alsof er vocaal orkest de solo’s begeleiden. Door deze manier van componeren voor stem zijn instrumenten overbodig. De muziek heeft zo veel dramatiek en zeggingskracht dat het duidelijk is waar het over gaat, ook al verstaat men geen woord Russisch. Deel 11, het Magnificat, ook weer een van Rachmaninovs eigen composities, is van een grootse complexe pracht. Het koor zingt af en toe achtstemmig en de structuur van het stemmenweefsel wisselt voortdurend. Het laatste deel, nr. 15, is een dansant slot, licht, vrolijk en toch sereen. Het is bijna alsof de gemeente huppelend de kerk verlaat, de nieuwe ochtend tegemoet om te vieren dat Christus is opgestaan.
Het erop volgende Ave Maria (nr.6), ook weer een eigen compositie van Rachmaninov, is ontroerend door zijn eenvoud. Er klinkt een kinderlijke vroomheid in door. Deel 8, Khvalite imya gospodne is weer totaal anders: druk, complex en ritmisch. De lofzang lijkt wel volksdanselementen te hebben. Rachmaninov schreef kleurige samenklanken van sopranen en tenoren, terwijl tenoren en bassen een heel eigen weg gaan. Het volgende deel (nr. 9) wordt beschouwd als de kern van de Vespers. Blagosloven esi (gezegend zij de Heer) is een vertelling over de komende opstanding van Jezus. Verschillende 5
liedteksten Sergei Rachmaninov
Vespers (Grote nachtwake) op. 37 1 Priiditje, poklonimsya
1 Laat ons aanbidden (Venite adoremus)
Amin’. Priiditye, poklonimsya Tsarevi nashemu Bogu. Priiditye, poklonimsya i pripadyom Khristu Tsarevi nashemu Bogu. Priiditye, poklonimsya i pripadyom samomu Khristu Tsarevi i Bogu nashemu. Priiditye, poklonimsya i pripadyom Yemu.
Amen. Komt, laten wij aanbidden de koning onze God. Komt laten wij aanbidden en knielen voor Christus Koning onze God. Komt, Laten wij aanbidden en knielen voor Christus Koning zelf en onze God. Komt, laten wij aanbidden en knielen voor Hem.
2 Blagoslovi, dushe moya, Gospoda
2 Prijs de Heer
Amin’. Blagoslovi, dushe moya, Gospoda. Blagosloven yesi, Gospodi. Gospodi Bozhe moy, vozvelichilsya yesi zelo. Blagosloven yesi, Gospodi. Vo ispovedaniye i v velelepotu obleklsya yesi. Blagosloven yesi, Gospodi. Na gorakh stanut vody. Divna dela Tvoya, Gospodi. Posrede gor proydut vodi. Divna dela Tvoya, Gospodi. Vsya premudrostiyu sotvoril yesi. Slava ti, Gospodi, sotvorivshemu vsya.
Amen Loof de Heer, o mijn ziel, U zij geprezen, Heer. Heer, mijn God, de allerhoogste zijt Gij. U zij geprezen, Heer. In het geloof en grote majesteit zijt Gij gekleed. U zij geprezen, Heer. Boven de bergen staan de wateren. Wonderbaarlijk zijn Uw werken, Heer. Dwars door de bergen stromen de wateren. Wonderbaarlijk zijn Uw werken, Heer. Alles hebt Gij in Uw grote wijsheid geschapen, Ere zij U, Heer, die alle dingen geschapen heeft.
6
liedteksten
3 Blazhen Muzh
3 Gezegend is de mens (Psalm 1: Beatus Vir)
Blazhen muzh, izhe ne ide na sovet nechestivykh. Alliluyia. Yako vest’ Gospod’ put’ pravednykh, i put’ nechestivykh pogibnet. Alliluyia. Rabotayte Gospodevi so strakhom, i raduytesya Yemu strepetom. Alliluyia. Blazheni vsi nadeyushchiisya nan’ Alliluyia.
Gelukkig de man die niet handelt op raad van verdorvenen, Halleluja. Want de Heer kent de wandel der rechtvaardigen en de weg der verdorvenen zal vernietigd worden, Halleluja. Dient de Heer met vreze, en verheugt U in Hem, Halleluja. Gezegend zijn allen die vertrouwen in Hem, Halleluja.
Voskresni Gospodi, spasi mya, Bozhe moy. Alliluyia. Gospodne yest spaseniye, i na lyudekh Tvoikh blagosloveniye Tvoye. Alliluyia. Slava Otsu, i Synu, i Svyatomu Dukhu, i nyne i prisno i vo veki vekov, amin’. Alliluyia. Slava Tebe, Bozhe. Alliluyia.
Verrijs, Heer, red mij, o mijn God, Halleluja. In de Heer is redding en in Uw mensen is Uw zegening, Halleluja. Eer aan de Vader en de Zoon en de Heilige Geest, zoals het was in het begin, en nu en altijd en in de eeuwen der eeuwen, amen, Halleluja. Ere zij U, God, Halleluja.
7
liedteksten
4 Svete tikhi
4 O stil licht
Svete tikhi Svyatyya slavy, bessmertnago, Otsa nebesnago, svyatago blazhennago, lisuse Khriste! Prishedshe na zapad sontsa, videvshe svet vecherni,
O stil licht van de heilige glorie, van de onsterfelijke hemelse vader van de heilige gezegende Jezus Christus. Die gekomen is bij zonsondergang en het avondlicht gezien heeft.
Poyem otsa, Syna, i svyatago Dukha, Boga, Dostoin yesi vo vsya vremena pet byti glasy prepodobnymi, Syne Bozhi, zhivot dayay: Temzhe mir Tya slavit.
We bezingen de Vader, de zoon en de heilige geest, God Gij zijt waardig in alle tijden bezongen te worden in stemmen die U waardig zijn, o Zoon van God die leven geeft, daarmee zal de wereld U loven.
5 Nyne otpushchayeshi
5 Nu laat mij gaan (Nunc dimittis)
Nyne otpushchayeshi raba Tvoyego Vladyko, po glagolu Tvoyemu s mirom; Yako videsta ochi moi spaseniye Tvoye, yezhe yesi ugotoval pred litsem vsekh lyudey, Svet vo otkroveniye yazykov, I slavu lyudey Tvoikh Izrailya.
Nu laat Gij, Heer, Uw dienaar gaan in vrede, naar Uw woord. Want mijn ogen hebben Uw heil aanschouwd, dat Gij bereid hebt voor het oog van alle volken, een licht ter verlichting van de heidenen en een glorie voor Uw volk.
8
liedteksten
6 Bogoroditse Devo
6 Ave Maria
Bogoroditse Devo, raduysya, blagodatnaya Mariye, Gospod’s toboyu: Blagoslovenna Ty v zhenakh, i blagosloven plod chreva Tvoyego, Yako Spasa rodila yesi dush nashikh.
Maagdelijke Moeder Gods, verheug U, Maria, vol van genade, de Heer is met U. Maagdelijke Moeder Gods, verheug U, verheug U, want de verlossing van onze ziel hebt Gij gebaard.
7 Slava v vyshnikh Bogu (shestopsalmiye)
7 Ere zij God (Gloria, Sestopsalmië)
Slava v vyshnikh Bogu, i na zemli mir, v chelovetsekh blagovoleniye. (Slava!) Gospodi, ustne moi otverzeshi, i usta moya vozvestyat khvalu Tvoyu.
Eer aan God in den hoge en op aarde vrede aan de mensen van goede wil. (Eer!) Heer, open mijn lippen opdat mijn mond Uw heerlijkheid kan verkondigen.
8 Khvalite imya Gospodne
8 Prijs de naam van de heer
(Laudate nomen Domini)
Looft de naam des Heren, Halleluja Looft de Heer, gij dienaren. Halleluja. Geloofd zij de Heer van Sion, die leeft in Jeruzalem. Halleluja. beken u tot de Heer, want hij is goedertieren. want zijn genade is eeuwig. Halleluja. Beken u tot de hemelse God, want eeuwig is zijn goedertierenheid. Halleluja.
Khvalite imya, Gospodne. Alliluyia. Khvalite, rabi, Gospoda. Alliluyia. Blagosloven Gospod’ ot Siona, zhivy vo Ierusalime. Alliluyia. Ispovedaytesya Gospodevi yako blag; yako v vek milost’ Yego, Alliluyia. Ispovedaytesya Bogu nebesnomu, yako v vek milost’ Yego. Alliluyia.
9
liedteksten
9 Blagosloven yesi Gospodi
9 Gezegend zijn gij, o Heer (Laudate Dominum)
(Blagosloven yesi, Gospodi, nauchi mya opravdaniyem Tvoim.)
(Geloofd zij U, Heer, leer mij Uw rechtvaardigheid.)
Angel’ ski sobor udivisya, zrya Tebe v mertvykh vmenivshasya; smertnuyu zhe, Spase, krepost’ razorivsha, i s Soboyu Adama vozdvigsha, i ot ada vsya svobozhdsha.
De gemeenschap van engelen verwonderde zich, U onder de doden te ontwaren. Gij Verlosser hebt de vesting van de dood vernietigd, en allen uit de hel bevrijd.
(Blagosloven yesi, Gospodi, nauchi mya opravdaniyem Tvoim.)
(Geloofd zij U, Heer, leer mij Uw rechtvaardigheid.)
“Pochto mira s milostivnymi slezami, “o uchenitsy, rastvoryayete?” blistayasya vo grobe Angel mironositsam veshchashe: “Vidite vy grob, i urazumeyte, “Spas bo voskrese ot groba.”
Waarom mengt Gij mirre met tranen van erbarmen, volgelingen, sprak de stralende engel vanuit het graf tot de mirrebrengsters. Zie het graf en begrijp: de Verlosser is uit het graf opgestaan.
(Blagosloven yesi, Gospodi, nauchi mya opravdaniyem Tvoim.)
(Geloofd zij U, Heer, leer mij Uw rechtvaardigheid.)
Zelo rano mironositsy techakhu ko grobu Tvoyemu rydayushchyya, no predsta k nim Angel i reche: “Rydaniya vremya presta, «ne plachite, voskreseniye zhe Apostolom rtsyte." (Blagosloven yesi, Gospodi, nauchi mya opravdaniyem Tvoim.)
Heel vroeg kwamen de mirrebrengsters wenend naar Uw graf gerend, maar de engel verscheen hen en zei: de tijd van wenen is voorbij, weent niet. Verkondig de wederopstanding aan de apostelen. (Geloofd zij U, heer, leer mij Uw rechtvaardigheid.)
10
liedteksten
Mironositsy zheny , s miry prishedshiya ko grobu Tvoyemu, Spase, rydakhu, Angel zhe k nim reche, glagolya: “Shto s mertvymi zhivago pomyshlyayete? “Yako Bog bo voskrese ot groba.”
De vrouwen die met mirre naar Uw graf waren gekomen, Verlosser, weenden, maar de engel sprak tot hen: die u dood waant, leeft. Hij is immers als God opgestaan uit het graf.
Slava Otsu i Synu i Svyatomu Dukhu, Poklonimsya Otsu, i Yego Synove, i Svyatomy Dukhu, Svyatey Troitse vo yedinom sushchestve, s serafimi zovushche: Svyat, syvat, syvat, yesi Gospodi. I nyne, i priso, i vo veki vekov, Amin’
Eer aan de Vader en de Zoon en de Heilige Geest. Laat ons knielen voor de Vader en de Zoon en de Heilige Geest, de Heilige Drieënheid in één wezen. Met de engelen roepen wij: Heilig, heilig, heilig zijt Gij, Heer, in het begin, en nu en altijd en in alle eeuwigheid, amen.
Zhiznodavtsa rozhdshi, greka, Devo, Adama, izbavila yesi, Radost’ zhe Yeve v pechali mesto podala yesi:
Door de baring van de levenbrenger, o Maagd Maria, hebt Gij Adam van zijn zonden bevrijd. Vreugde hebt Gij Eva geschonken in plaats van droefenis: Degene die uit U geboren is als God en mens heeft hen die uit het leven waren gevallen daarin teruggebracht. Halleluja, Halleluja. Ere zij U, God, Halleluja, ere zij U, God.
Padshiya zhe ot zhizni, k sei napravi, iz Tebe voplotivyisya Bog i chelovek. Alliluyia! Slava Tebe, Bozhe.
11
liedteksten
10 Voskreseniye Khristovo videvshe
10 Wederopstandingshymne
Voskreseniye Khristovo videvshe, Poklonimsya Svyatomu Gospodu Iisusu, Yedinomu bezgreshnomu. Krestu Tvoyemu poklanyayemsya Khriste, i svyatoye voskreseniye Tvoye poyem i slavim.
De wederopstanding van Christus hebben wij gezien, laat ons knielen voor de heilige Heer Jezus, de enige die zonder zonden is. Voor Uw kruis knielen wij, Christus, en Uw heilige wederopstanding loven en prijzen wij.
Ty bo yesi Bog nash, razve Tebe inogo ne znayem Imya Tvoye imenuyem, Priidite, vsi vernii, poklonimsya Svyatomu Khristovu voskreseniyu: Se bo priide Krestom radost’ vsemu miru. Vsegda blagoslovyashche Gospoda, Poyem voskreseniye Yego: raspyatie bo preterpev, smertiyu smert’ razrushi.
Want U zijt onze God, wij kennen geen ander dan U, Uw naam roepen wij aan. Komt allen, gelovigen, en knielt voor de heilige wederopstanding van Christus, want met het kruis komt de vreugde over de gehele wereld, vreugde, wij bezingen Zijn wederopstanding, door het verdragen van de Kruisiging heeft Hij de dood met de dood vernietigd.
11 Velichit dusha moya Gospoda
11 Magnificat
Velichit dusha moya Gospoda, i vozradovasya dukh moy o Boze Spase moyem. (Chestneyshuyu kheruvim i slavneyshuyu bez sravneniya serafim, bez istleniya Boga Slova rozhdshuyu, sushchuyu Bogoroditsu Tya velichayem.) Yako prizre na smireniye raby Svoyeya, se bo ot nyne ublazhat mya vsi rodi.
Mijn ziel verheft de Heer en verblijd is mijn geest in God mijn heil. (Eerbaarder dan de cherubijnen en onvergelijkbaar glorievoller dan de serafijnen, hebt Gij onbevlekt het woord Gods gebaard. Ware Moeder Gods, U verheffen wij.) Omdat Hij neerzag op de nederigheid van Zijn dienstmaagd, want zie vanaf heden zullen alle geslachten mij zalig prijzen.
12
liedteksten
(Chestneyshuyu kheruvim i slavneyshuyu bez sravneniya serafim, bez istleniya Boga Slova rozhdshuyu, sushchuyu Bogoroditsu Tya velichayem.) Yako sotvori mne velichiye Sil’ny, i svyato imya Yego; I milost’ Yego v rody rodov boyashchymsya Yego.
(Eerbaarder dan de cherubijnen, onvergelijkbaar glorievoller dan de serafijnen, hebt Gij onbevlekt het woord Gods gebaard. Ware Moeder Gods, U verheffen wij.) Want Hij die machtig is heeft grote dingen aan mij gedaan en heilig is Zijn naam, en Zijn barmhartigheid is van geslacht tot geslacht voor allen die Hem vrezen.
(Chestneyshuyu kheruvim i slavneyshuyu bez sravneniya serafim, bez istleniya Boga Slova rozhdshuyu, sushchuyu Bogoroditsu Tya velichayem.)
(Eerbaarder dan de cherubijnen, onvergelijkbaar glorievoller dan de serafijnen, hebt Gij onbevlekt het woord Gods gebaard, ware Moeder Gods, U verheffen wij.)
Nizlozhi sil’nyya so prestol, i vosnese smirennyya; Alchushchiya ispolni blag, i bogatyashchiyasya otpusti tshchi. (Chestneyshuyu kheruvim i slavneyshuyu bez sravneniya serafim, bez istleniya Boga Slova rozhdshuyu, sushchuyu Bogoroditsu Tya velichayem.) Vospriyat Izrailya otroka svoyego, pomyanuti milosti, Yakozhe glagola ko otsem nashim, Avraamu i semeni yego, dazhe do veka. (Chestneyshuyu kheruvim i slavneyshuyu bez sravneniya serafim, bez istleniya Boga Slova rozhdshuyu, sushchuyu Bogoroditsu Tya velichayem.)
Machtigen heeft Hij van de troon gestoten en nederigen heeft Hij verheven, hongerigen heeft Hij met goederen overladen en rijken heeft Hij zonder iets weggezonden. (Eerbaarder dan de cherubijnen, onvergelijkbaar glorievoller dan de serafijnen, hebt Gij onbevlekt het woord Gods gebaard, ware Moeder Gods, U verheffen wij.) Hij heeft Israël, Zijn dienstknecht, tot Zich genomen, Zijn barmhartigheid indachtig, zoals Hij gesproken had tot onze vaderen, voor Abraham en zijn nageslacht in eeuwigheid. (Eerbaarder dan de cherubijnen, onvergelijkbaar glorievoller dan de serafijnen, hebt Gij onbevlekt het woord Gods gebaard, ware Moeder Gods, U verheffen wij.)
13
liedteksten
12 Velikoye slavosloviye
12 De grote lofprijzing (Gloria)
Slava v vyshnikh Bogu, i na zemli mir, v chelovetsekh blagovoleniye. Khvalim Tya, blagoslovim Tya, klanyayemtisya, slavoslovim Tya, blagodarim Tya velikiya radi slavy Tvoyeya. Gospodi Tsaryu nebesny, Bozhe Otche, Vsederzhitelyu, Gospodi Syne Yedinorodny, Iisuse Khriste, i Svyaty Dushe. Gospodi Bozhe, Agnche Bozhi, Syne Otech’, vzemlyai grekh mira, pomiluy nas; vzemlyai grekhi mira, priimi molitvu nashu. Sedyai odesnuyu Otsa, pomiluy nas.
Ere zij God in den hoge en op aarde vrede in de mensen van goede wil. Wij loven U. Wij zegenen U. Wij aanbidden U. Wij verheerlijken U. Wij brengen U dank voor Uw grote heerlijkheid. Heer, God, hemelse Koning, almachtige vader, Heer eniggeboren Zoon, Heer, Jezus Christus en de Heilige Geest, Heer God, lam Gods, Zoon van de Vader, die de zonden van de wereld wegneemt, ontferm U over ons, verhoor ons smeken. Gij die zit aan de rechterhand van de Vader, ontferm U over ons.
Yako Ty yesi, yedin svyat, Ty yesi yedin Gospod’, Iisus Khristos v slavu Boga Otsa. Amin’
Want Gij alleen zijt heilig, Gij alleen de Heer, Jezus Christus, in de heerlijkheid van God de Vader, Amen.
Na vsyak den’ blagoslovlyu Tya, i voskhvalyu imya Tya, vo veki i v vek veka.
Elke dag zal ik U zegenen en Uw naam verheerlijken in alle eeuwigheid.
Spodobi, Gospodi, v den’ sey bez grekha sokhranitisya nam. Blagosloven yesi, Gospodi, Bozhe, Otets nashikh, i khval’no i proslavleno imya Tvoye vo veki, amin’.
Verwaardig U, Heer, op deze dag ons voor zonden te behoeden. Wees gezegend, Heer, God onze Vader, en geloofd en geprezen zij Uw naam in alle eeuwigheid, amen. 14
liedteksten
Budi, Gospodi, milost’ Tvoya na nas, Yakozhe upovakhom na Tya.
Heer, laat Uw genade over ons zijn want op U vertrouwen wij.
Pomiluy mya. Blagosloven yesi, Gospodi, nauchi mya opravdaniyem Tvoim. Istseli dushu moyu. Blagosloven yesi, Gospodi, nauchi mya opravdaniyem Tvoim. K Tebe pribegokh. Blagosloven yesi, Gospodi, nauchi mya opravdaniyem Tvoim.
Erbarm U over mij, wees gezegend, Heer, leer mij Uw rechtvaardigheid. Genees mijn ziel. wees gezegend, Heer, leer mij Uw rechtvaardigheid. Tot U heb ik mijn toevlucht gezocht. wees gezegend, Heer, leer mij Uw rechtvaardigheid.
Gospodi, pribezhishche byl yesi nam v rod i v rod. Az rekh: Gospodi, pomiluy mya, istseli dushu moyu, yako sogreshikh Tebe, nauchi mya tvoriti volyu Tvoyu, yako Ty yesi Bog moy, yako u Tebe istochnik zhivota, vo svete Tvoyem uzrim svet: Probavi milost’ Tvoyu vedushchim Tya. Svyaty Bozhe, svyaty krepki, svyaty bessmertny, pomiluy nas. Slava Otsu i Synu i Svyatomu Dukhu, i nyne i prisno, i vo veki vekov, amin’.
Heer, U bent een veilige haven geweest voor ons en onze familie. Ik heb gezegd: Heer, erbarm U over mij, genees mijn ziel, ik heb tegen U gezondigd, leer mij Uw wil te doen, want U bent mijn God, en in U is de bron van alle leven, in Uw licht zullen wij het licht zien. Schenk Uw goedertierenheid aan hen die U kennen. Heilige God, heilige Sterke, heilige Onsterfelijke, erbarm U over ons. Eer aan de vader en de Zoon en de Heilige Geest, in het begin en nu en altijd en in alle eeuwigheid, amen.
Svyaty bessmertny, pomiluy nas; Svyaty Bozhe, svyaty krepki, svyaty bessmertny pomiluy nas.
Heilige Onsterfelijke, erbarm U over ons. Heilige God, heilige, machtige, Heilige, onsterfelijke, erbarm U over ons.
15
liedteksten
13 Tropar: Dnes spaseniye
13 Hymne: Vandaag is de verlosser gekomen
Dnes’ spaseniye miru byst’, poyem voskresshemu iz groba, i nachal’niku zhizni nasheya; razrushiv bo smertiyu smert’, pobedu dade nam i veliyu milost’.
Heden is de dag van verlossing voor de wereld! Laat ons zingen voor Hem die uit het graf is opgestaan en waarin ons leven een aanvang neemt, voor Hem die de dood heeft vernietigd met de dood, en de overwinning en grote genade aan ons schonk.
15 Tropar: Vzbrannoy voyevode
15 Hymne: Aan de moeder van God
Vzbrannoy voyevode pobeditel’naya, yako izbavl’shesya ot zlykh, blagodarstvennaya vospisuyem Ti rabi Tvoi, bogoroditse! No yako imushchaya derzhavu nepobedimuyu, ot vsyakikh nas bed svobodi, da zovyom Ti: raduysya nevesto nenevestnaya!
Strijdbare aanvoerster en overwinnaar, want Gij zijt bevrijd van alle kwaad; dankbaar zingen wij voor U, Uw dienares, o Moeder Gods. Want Gij bezit onoverwinnelijke macht, bevrijd ons van al onze smarten, en wij roepen U toe, verheug U, ongehuwde bruid! Vertaling: Raya Lichansky, met dank aan het Nederlands Kamerkoor.
16
17 Exterieur van de Sofiakathedraal in Novgorod
biografie COMPONIST Sergej Rachmaninov Sergej Rachmaninov (18731943) geldt als de laatste vertegenwoordiger van de laatromantische Russische pianistiek en als de laatste componist die de romantisch Westers-Russische stijl van componeren tot ver in de twintigste eeuw bracht. Hij kreeg zijn opleiding aan het Conservatorium van Moskou en won er de gouden medaille voor zijn opera Aleko uit 1892. De slechte ontvangst van zijn Eerste symfonie in 1895 stortte Rachmaninov in een diepe depressie. Na de Revolutie van 1917 verliet Rachmaninov zijn vaderland om zich te vestigen in de Verenigde Staten. Rachmaninov maakte het meeste naam als pianist. Deels uit nood omdat hij met zijn recitals zichzelf en zijn familie in het levensonderhoud kon voorzien. Het componeren kwam op het tweede plan te staan. Voor de Revolutie
schreef Rachmaninov veel pianomuziek. Daarnaast schreef Rachmaninov zijn leven lang veel transcripties. Ze vormden een belangrijk onderdeel van zijn recitals. Naast pianomuziek schreef Rachmaninov voor 18
een breed spectrum aan genres: symfonieÍn en ander orkestrepertoire, vier pianoconcerten, opera’s, koorwerken, liederen, kamermuziek. Aan het eind van zijn leven werd de jazz een inspiratiebron.
biografie
UITVOERENDEN Daniel Reuss Dirigent
Daniel Reuss (1961) studeerde koordirectie aan het Rotterdams Conservatorium bij Barend Schuurman. In 1990 volgde hij Jan Boeke op als artistiek leider en chef-dirigent van Cappella Amsterdam, dat de afgelopen jaren is uitgegroeid tot een vooraanstaand kamerkoor in Europa. Van 2003 tot 2006 was Reuss eveneens chef-dirigent van het RIAS Kammerchor in Berlijn. Onder zijn leiding bracht dit koor cd’s uit met werken van Martin, Händel en Stravinsky, welke werden onderscheiden met belangrijke Europese prijzen. Van 2008 tot 2013 was hij tevens chef-dirigent van het Ests Philharmonisch Kamerkoor, die hij ook samenbracht met Cappella Amsterdam op een cd met Golgotha van Frank Martin, een uitgave die voor een Grammy Award werd genomineerd.
Reuss werkt geregeld met vooraanstaande ensembles en orkesten in heel Europa, zoals de Akademie für Alte Musik Berlin, musikFabrik, Vocal Consort Berlin en het Rotterdams Philharmonisch Orkest. www.danielreuss.com
19
biografie
Cappella Amsterdam Met een rijkdom aan stemkleuren bereikt kamerkoor Cappella Amsterdam zijn specifieke homogene klank. Sinds 1990 staat het koor onder artistieke leiding van chefdirigent Daniel Reuss. Vanaf de oprichting in 1970 door Jan Boeke vormt de liefde voor muziek de leidraad voor Cappella Amsterdam. Om elke compositie te laten spreken, heeft het koor zich zowel op moderne als op oude, authentieke zangtechnieken toegelegd. De nadruk in het repertoire ligt op die twee uitersten: oude meesters en moderne muziek. Speciale aandacht schenkt het koor aan werken van Nederlandse componisten, van Sweelinck tot Andriessen en Ton de Leeuw, en werkt samen met Nederlandse en internationale topensembles en -orkesten, zoals het Orkest van de Achttiende Eeuw en Asko|Schönberg. Bij harmonia mundi verschijnen vrijwel jaarlijks cd’s van het kamerkoor. De cd met koorwerken van Leoš
Janá cek ˇ (2012) is bekroond met de Edison Klassiek 2013. In 2014 zijn twee cd’s uitgebracht. De eerste cd Stabat Mater van Francis Poulenc (maart) heeft de Choc de l’annee 2014 gekregen; de tweede cd (september) Warum ist das Licht gegeben dem Mühseligen? met bijzondere koorwerken van Johannes Brahms heeft in februari de Preis der deutchen Schallplattenkritik gekregen. www.cappellaamsterdam.nl
Sopranen Martha Bosch Lucie Chartin Katharine Dain Elisabeth van Duijn, Marijke van der Harst Maria Köpcke Marjo van Someren Elma Timmers Alten Sofia Gvirts (solo) Sabine van der Heijden Mieke van Laren Dorien Lievers Antje Lohse Inga Schneider Desirée Verlaan Suzanne Verburg 20
Tenoren Dolf Drabbels Jon Etxabe-Arzuaga Guido Groenland Ben Heijnen, Mattijs Hoogendijk Johannes Klügling Adriaan De Koster Endrik Üksvärav (solo) Bassen Donald Bentvelsen Máté Fülep Pierre-Guy Le Gall White Martijn de Graaf Bierbrauwer Harry van der Kamp Bart Oenema Robert van der Vinne Hans Wijers
foto: Marco Borggreve
biografie
21
VERWACHT
do 21 mei 2015 serie cappella amsterdam donderdagavond serie grote zaal / 20.15 uur
Cappella Amsterdam Ton de Leeuw in het Frans
‘Cappella geknipt voor De Leeuw’, kopte NRC al eerder. Ton de Leeuw (1926-1996) geldt als een van onze grootste componisten van de vorige eeuw. De laatste tien jaren van zijn leven woonde hij in Parijs. Zijn grote liefde voor de Franse taal komt in dit concert prachtig tot uitdrukking.
foto: Wim Jansen
De wonderschone lofzang op de liefde Car nos vignes sont en fleur is daar getuige van. Voor zijn muzikale taal keek Ton de Leeuw nog veel verder over de grens. De ‘achtergrond van een paar eeuwen Europese muziek’ was hem te beperkt en hij ontwikkelde een persoonlijke stijl waarin hij westerse en oosterse muziek met elkaar verbindt. Ton de Leeuw
22
VERWACHT
za 30 mei 2015 serie koren grote zaal / 20.15 uur
Collegium Vocale Gent Madrigalen van Gesualdo
De verzamelde madrigalen (meerstemmige liederen) uit 1611 van de Italiaanse Prins Gesualdo da Venosa blijven buitengewone muziek. Al vier eeuwen oud, en nog zó modern. Grillig dramatisch, aangrijpend en zelfs huiveringwekkend. Met uiterst spannende harmonieën die de muziek eerder in de romantische 19e eeuw plaatsen dan in de barok. ‘Indrukwekkend en onderkoeld spannend,’ schreef muziektijdschrift Gramophone toen het beroemde Gentse koor Gesualdo in 2011 op cd zette. Gesualdo was een gekweld man. Liet zijn vrouw en haar minnaar vermoorden toen hij hen samen in zijn eigen bed betrapte. Schuldgevoelens en angsten, in de termen van die tijd ‘duivels en demonen’ achtervolgden hem sindsdien. Je kunt dat aan zijn muziek horen. Die biedt Collegium Vocale Gent alle gelegenheid om, zoals BBC Music Magazine het omschreef, ‘donker te schitteren.’
23
Carlo Gesualdo da Venosa
seizoen 2015-2016 serie koren Internationale topkoren staan dit seizoen weer garant voor muzikale ervaringen op zeer hoog niveau. In de Grote Zaal zingen onder meer het Duitse RIAS Kammerchor, het Ests Filharmonisch Koor en het Franse Pygmalion. De koorconcerten laten een prachtige diversiteit aan klanken horen: van stralende barok uit Italië tot de edele eenvoud van Arvo Pärt en de even sobere als aangrijpende boetepsalmen van de Rus Schnittke. vr 11 sept 2015 Cappella Amsterdam + Amsterdam Sinfonietta Pärt 80
wo 6 apr 2016 Cappella Amsterdam Feesten met Brahms
wo 7 okt 2015 Pygmalion Van Schütz tot Bach
ma 25 apr 2016 RIAS Kammerchor + Concerto Italiano Meerkorige Italiaanse barok
vr 18 dec 2015 The Tallis Scholars Kerst met Tallis en Pärt
za 28 mei 2016 Nederlands Kamerkoor + Residentie Orkest Händels Israël in Egypte
za 16 jan 2016 Ests Filharmonisch Kamerkoor Boetepsalmen van Schnittke
24
TO VRO T 40% EG KOR BOEK TING
NIEUW
SEIZOEN 11
Stel nú online uw ideale concertseizoen samen 25 MUZIEKGEBOUW.NL / 020 788 2000
VERWACHT
April zo 26 apr / 11.00 uur / Kleine Zaal
Ere Lievonen + Raymond Honing Hilbert’s Hotel
15.00 uur / Bimhuis
za 9 mei / 15.00 uur
Ties Mellema The End of Desire
De IJ-Salon De geur van hout
17.00 uur / Bimhuis
za 9 mei / 20.15 uur
Zapp4 + Jan Bang Ambient Jazz
Signum Quartett Een carrousel van stijlen
20.15 uur
di 12 mei / 12.30 uur
Saskia Lankhoorn Dances & Canons
Lunchconcert Ism Conservatorium van Amsterdam
zo 26 apr / 15.00 uur
Symfonieorkest Conservatorium Van Amsterdam Verbotene Musik
ma 4 mei / 21.00 uur do 30 apr / 20.15 uur
Nederlands Blazers Ensemble De Hemel
Mei
Nederlands Kamerorkest Herdenking op 4 mei di 5 mei / 18.30 uur / terras
di 12 mei / 20.15 uur
Van Swieten Society De romantiek begint bij Beethoven
Zouthaven
Vrijheidsmaaltijd
wo 13 mei / 19.00 uur college + 20.15 uur concert
vr 1 mei / 19.00 uur tot zo 3 mei / 1.00 uur
di 5 mei / 20.15 uur
Online Radio Festival za 2 mei / 20.30 uur / Bimhuis
Carel Kraayenhof Ensemble Theaterconcert ‘Liberación’
Jordi Savall + Xavier Diaz-Latorre Spaanse improvisaties + college Columbus
Colin Stetson & Sarah Neufeld Club Cross-linx
wo 6 mei / 20.15 uur
do 14 mei / 20.15 uur
Christoph Prégardien + Malcolm Martineau Schubert en Mahler
De Nederlandse Bachvereniging Actus Tragicus
zo 3 mei
November Music Dag 13.00 uur
vr 8 mei / 19.30 uur
Rosa Ensemble + 33¹⁄³ Collective Soselo in Siberia
Nederlands Kamerorkest + Tim Kliphuis Trio Changing Seasons 26
Geheimtips Bijzondere concerten die je niet mag missen
Muziekgebouw aan ‘t IJ / foto: Erik van Gurp
MUZIEKGEBOUW AAN ’T IJ Piet Heinkade 1 / 1019 BR Postbus 1122 / 1000 BC Amsterdam Kaartverkoop T 020 788 2000 ma t/m za 12.00 -18.00 uur Kantoor T 020 788 2010 F 020 788 2020 E post@muziekgebouw.nl Zakelijke evenementen T 020 788 2023
Restaurant Zouthaven bevindt zich op de begane grond van het Muziekgebouw. Voor een heerlijke start van uw concertavond. Openingstijden en reserveren www.zouthaven.nl of T 020 788 2090 WORD VRIEND Steun het Muziekgebouw al vanaf € 75 per jaar. Lees meer op : muziekgebouw.nl/steunons
PARTNERS De activiteiten van het Muziekgebouw aan ’t IJ komen tot stand door steun van:
Gelieve te zorgen dat uw mobiele telefoon uit staat tijdens het concert. Camerabeeld- en geluidsopnamen alleen toegestaan met toestemming vooraf.
Mediapartner:
Pauzedrankje (indien inbegrepen) serveren wij op tafels bij de uitgang van de zaal.
Druk binnenwerk:
EARLY BIRD TICKETS Voor jongeren tot 30 jaar, bijna alle concerten € 10. Wees snel: hoe eerder, hoe meer kans. Lees meer op: www.muziekgebouw.nl/earlybirds
Reserveren en openingstijden restaurant Zouthaven: www.zouthaven.nl. Centraal Station (10-15 min lopen) is met tram 26 bereikbaar tot 00.00 uur. Taxicentrale Amsterdam: T 020 677 7777. De Piet Heinparkeergarage onder Muziekgebouw aan ’t IJ is 24 uur per dag open. Informatie + online kaarten bestellen www.muziekgebouw.nl. Ook voor onze nieuwsbrief.