vr 18 dec 2015 serie koren grote zaal / 20.15 uur
The Tallis Scholars Kerst met Tallis en P채rt
PROGRAMMA
vr 18 dec 2015 serie koren Grote Zaal / 20.15-21.50 uur DUUR: ca. 40 minuten voor de pauze ca. 35 minuten na de pauze
The Tallis Scholars Kerst met Tallis en P채rt Peter Phillips dirigent
Dit concert maakt deel uit van Kerst in het Muziekgebouw
Tekst toelichting: Stephen Westra
Arvo Pärt (1935) Sieben Magnificat Antiphonen (1988, rev. 1991) O Weisheit O Adonai O Sproß aus Isais Wurzel O Schlüssel Davids O Morgenstern O König aller Völker O Immanuel Arvo Pärt Magnificat (1989) John Sheppard (ca. 1515-1558) Sacris solemniis Thomas Tallis (1505-1585) Uit Missa Puer natus est nobis (1554?) Gloria PAUZE Thomas Tallis Uit Missa Puer natus est nobis Sanctus John Sheppard Gaude, gaude, gaude Maria Arvo Pärt I Am the True Vine (1996) Thomas Tallis Uit Missa Puer natus est nobis Agnus Dei
TOELICHTING Kerst – toen en nu een groot feest. Een mooi feest, met veel kleur, klank, warmte, gezelligheid, familie. En: wijsheid, liefde. Vanavond is de Missa Puer natus est nobis (Er is ons een kind geboren) van de 16e-eeuwse renaissance-componist Thomas Tallis onze leidraad. Drie delen klinken eruit verspreid over de avond. Nu eens haakt Tallis’ Britse land- en tijdgenoot John Sheppard aan, dan weer de Estlander Arvo Pärt, een nog levende componist. Een kerstconcert, waarbij we de geboorte van Jezus vieren. Maar ook in een ander opzicht valt er iets te vieren. John Sheppard werd 500 jaar geleden geboren, hoewel het ook eerder of later dan 1515 kan zijn geweest; de historie van lang geleden is niet altijd even goed gedocumenteerd. Bovendien bereikte Arvo Pärt afgelopen september de eerbiedwaardige leeftijd van tachtig jaar.
volkomen gefocust. Als de laatste klanken zijn weggestorven, is het heel opmerkelijk dat je je eigen ademhaling hoort, je hartslag, [het suizen van] de lichten, de airconditioning.’ Hoe de componist dat effect bereikt? Met de zogenaamde ‘tintinnabuli-stijl’, door hemzelf uitgevonden nadat hij in 1968 totaal was vastgelopen met het componeren volgens het toen in zwang zijnde, behoorlijk abstracte serialisme. Het woord tintinnabuli verwijst naar het Latijnse woord voor ‘klokken’. ‘Ik heb ontdekt dat het genoeg is als één enkele noot mooi wordt uitgevoerd. Deze ene noot, of een rust, of een moment van stilte, troost me. Ik werk met zeer weinig middelen – met één stem, met twee stemmen. Ik bouw met primitieve materialen – met de drieklank, met één vaste tonaliteit. De drie noten van een drieklank zijn als klokken. En daarom noem ik het tintinnabuli-stijl.’
Arvo Pärt
Sieben Magnificat Antiphonen / Magnificat / I Am the True Vine Arvo Pärt, van wie drie werken klinken, is de meester van de eenvoud. Het kleine dat echter groots blijkt te zijn, met maximale uitdrukking door het gebruik van minimale middelen. Zijn vrouw Nora zei eens: ‘Hij componeert vanuit een diep geworteld verlangen niet te worden gemeten in kilometers of zelfs in meters, maar in millimeters. Maar wanneer je als luisteraar het hele stuk hebt gehoord, ben je
Part dacht duidelijk niet alleen voor zichzelf: een immens groot publiek omarmt zijn muziek. In de voormalige Sovjet-Unie echter werd hij persona non grata, ook omdat het overgrote 4
toelichting
deel van zijn werk religieus is. In 1981 verhuisde Pärt naar Wenen, een jaar later naar Berlijn. Sindsdien componeert hij vaak op Duitse teksten. Zoals de Sieben Magnificat Antiphonen uit 1988. Antifonen hebben hun oorsprong in de middeleeuwen; het waren éénstemmige Gregoriaanse gezangen die werden uitgevoerd ter inleiding of afsluiting van een psalm of ander gezang. In de katholieke eredienst klinken de Magnificat Antiphonen voor en na het Magnificat als onderdeel van de Vesperdienst tijdens de laatste dagen van Advent, ofwel de laatste week voor Kerstavond. Deze antifonen worden wel de ‘O’-antifonen genoemd, naar de aanroep in de openingszin (O Weisheit et cetera). De tekst is van de profeet Jesaja, die de deugden van de komende Christus voorspelt. Pärt bundelde ze tot één werk: Magnificat Antiphonen.
Johann Sebastian Bach. Doorgaans zijn het stralende, zo niet uitgelaten composities – gezien de tekst niet vreemd en het is opvallend dat Pärt de majesteitelijkheid van God in essentie weergeeft in een mineurtoonsoort (f klein). In Pärts I Am the True Vine is Jezus vandaag de enige keer daadwerkelijk onder de mensen. ‘Ik ben de ware wijnstok’ – in deze passage uit het Johannes evangelie vergelijkt hij zichzelf met de wijnstok die het houvast is van de vruchtdragende wijnranken (zijn discipelen): ‘Blijf bij mij – en Ik leef in U.’ Pärt schreef I Am the True Vine in 1996 voor de viering van het 900-jarig bestaan van de kathedraal van Norwich.
John Sheppard
Éen jaar na de Antiphonen, in 1989, schreef Pärt zijn Magnificat. De magnificat-tekst komt uit het Lucas evangelie. Het beschrijft de blijde reactie van de Maagd Maria nadat de engel Gabriël haar heeft verteld dat zij spoedig Gods Zoon zal baren: ‘Magnificat anima mea dominum’ (mijn ziel verheerlijkt God). Pärt begeeft zich in een rijke traditie; sinds de vijftiende eeuw zijn er talloze magnificats gecomponeerd, onder anderen door Orlando di Lasso (100 stuks!), Monteverdi, Purcell, Durante, Carl Philipp Emanuel Bach en niet te vergeten
Gaude, gaude, gaude Maria / Sacris solemniis Met John Sheppard dalen we vierenhalve eeuw af op de ladder van de tijd. We bevinden ons nu in de Engelse renaissance, aan het hof van de Tudors. Van John Sheppard weten we niet zo heel veel; symptomatisch is hoe in The New Grove Dictionary of Music and Musicians (editie 1980) het lemma over hem begint: ‘There is no evidence 5
toelichting
to support assertions that he was a choirboy at St Paul’s Cathedral.’ Zo gaat het verder, met veel misschiens en veronderstellingen, en als enig markant verhaal (als het al waar is) dat er reeds een prachtige livrei voor de man gereedlag voor tijdens de kroning van Elisabeth I op 15 januari 1559, op welk moment Sheppard al vier weken dood was.
met zijn ouders de tempel in Jerusalem bezoekt. In het middelpunt staat de kuisheid van Maria en haar geweldloosheid. Ook hier een briljant stemmenweefsel rond één dragende stem – in dit geval de tenor.
Thomas Tallis
Missa Puer natus est nobis Sheppard was in ieder geval Gentleman van de Chapel Royal tijdens de regering van Mary I van 1553 tot 1558. Een mooie tijd, want deze vorstin wist wat schoonheid was. Stelde ze tijdens haar bewind het katholieke geloof opnieuw in als staatsreligie omdat ze de protestantse dienst van de Reformatie te sober, te kaal, te weinig kleur- en klankrijk vond? Hoe dan ook, ze moedigde Sheppard en zijn collega’s aan eens uit te pakken. Weelderig is Sheppards 6-stemmige Sacris solemniis: prachtige stemmenweefsels rond één langzaam klinkende melodie. Het stuk behandelt de doctrine waarbij brood en wijn staan voor het lichaam en bloed van Christus, zoals dat wordt aangekondigd tijdens het feest van Corpus Christi. De melodie is een hymne op tekst van de 13e-eeuwse theoloog Thomas van Aquino, en klinkt in de bovenste stem.
Thomas Tallis was een tijdgenoot van Sheppard – of liever andersom want Tallis was een slag bekender. Net als Sheppard was hij werkzaam onder Mary I als Gentleman van de Chapel Royal, en ook nog daarna onder het grillige bewind van Elisabeth I. Als virtuoos stak Tallis Sheppard gaarne naar de kroon: hij schreef ooit een koorwerk (Spem in alium) voor maar liefst veertig stemmen, een huzarenstukje. Zijn blijvende roem blijkt uit het feit dat de episcopale kerk in de Verenigde Staten hem heeft bedacht met een feestdag (21 november); hij moet hem overigens delen met zijn collega’s William Byrd en John Merbecke. De waarschijnlijke aanleiding tot Tallis’ Missa Puer natus est nobis was fraai. Kerst 1554 was voor de Engelsen een bijzondere Kerst: koningin Mary was net in het huwelijk getreden met Philips II van Spanje, in Nederland berucht vanwege
De tekst van Sheppards Gaude gaude gaude Maria is bedoeld voor Maria Lichtmis, het feest van de Presentatie waarbij de 13-jarige Jezus 6
toelichting
zijn optreden tijdens de Tachtigjarige Oorlog. Een huwelijk onder meer bedoeld om de band met het rooms-katholicisme te versterken na de protestantse ‘zonden’ van Mary’s broer Edward VI. Feest! Bovendien, voor wie goed keek, leek het er sterk op dat Mary zwanger was. De nieuwe troonopvolg(st)er inspireerde Tallis tot zijn prachtige kerstmis. Overigens wordt – in onze oren tenminste – niet direct verwezen naar het Bijbelse geboorteverhaal. Puer natus est nobis was een oude melodie die iedereen toen kende en die Tallis er prachtig in verwerkt heeft. Soms gebeurt dat best obscuur: de noten worden zó opgerekt, dat het bijna geen melodie meer is; één keer is zo’n ‘melodienoot’ zelfs 31 maten (!) lang. De mis is voor zeven lage stemmen. Erg ongebruikelijk en een sluitende verklaring hiervoor is er niet. Mogelijk werd Philips vergezeld door de Capilla Flamenca, de kapel van het Habsburgs-Bourgondische huis. De zangers waren allemaal mannen. Voor de uitvoering tijdens de koninklijke feestelijkheden zouden de Capilla Flamenca en de Engelse hofkapel zich hebben samengevoegd. Tallis leverde met zijn Missa Puer natus nobis een briljant werkstuk af; misschien zag de componist het ook als een buitenkansje om zijn concurrenten op het vasteland – onder de koorleden bevonden zich componisten van naam – eens te laten horen wat ze in Engeland allemaal klaarspeelden. 7
liedteksten Arvo Pärt Sieben Magnificat Antiphonen
Zeven Magnificat-antifonen
O Weisheit O Weisheit, hervorgegangen aus dem Munde des Höchsten, die Welt umspannst du von einem Ende zu andern, in Kraft und Milde ordnest du alles: O komm und offenbare uns den Weg der Weisheit und der Einsicht, O Weisheit.
O Wijsheid O Wijsheid, voortgekomen uit de mond van de Allerhoogste, Gij strekt van eind tot eind, en beschikt alles sterk en genoeglijk; kom, wijs ons de weg van de voorzichtigheid.
O Adonai O Adonai, der Herr und Führer des Hauses Israel, im flammender Dornbusch bist du dem Moses erschienen, und hast ihm auf dem Berg das Gesetz gegeben. O komm und befreie uns mit deinem straken Arm.
O Adonai O Adonai, Heer van Israëls huis, Gij zijt in het brandend braambos aan Mozes verschenen, en hebt hem de wet gegeven op de Sinaï; kom, verlos ons met uitgestrekte hand.
O Sproß aus Isais Wurzel O Sproß aus Isais Wurzel, gesetzt zum Zeichen für die Völker, vor dir verstummen die Herrscher der Erde, dich flehen an die Völker: o komm und errette uns, erhebe dich, säume nicht länger.
O wortel van Isaï O wortel van Isaï, Gij staat als een vaandel voor de volken opgericht; voor U zullen de koningen sprakeloos staan, U zullen de volken aanroepen; kom, bevrijd ons, wacht niet langer.
O Schlüssel Davids O Schlüssel Davids, Zepter des Hauses Israel, du öffnest, und niemand kann schließen, du schließt, und keine Macht vermag zu öffnen: o komm und öffne den Kerker der Finsternis und die Fessel des Todes.
O sleutel van David O sleutel van David en scepter van Israëls huis, wat Gij opent zal niemand sluiten; wat Gij sluit zal niemand openen; kom, en bevrijd de gevangene uit de kerker, die zit in de duisternis en de schaduw van de dood. 8
liedteksten
O Morgenstern O Morgenstern, Glanz des unversehrten Lichtes: Der Gerechtigkeit strahlende Sonne: o komm und erleuchte, die da sitzen in Finsternis, und im Schatten des Todes.
O Dageraad O Dageraad, glans van het eeuwig licht en Zon van gerechtigheid; kom, en verlicht hen die in duisternis en in de schaduw van de dood leven.
O König aller Völker O König aller Völker, ihre Erwartung und Sehnsucht, Schlußstein, der den Bau zusammenhält, o komm und errette den Menschen, den du aus Erde gebildet!
O Koning van de volkeren O Koning van de volkeren, en door hen verlangd, Gij zijt de hoeksteen die beide (volken) een maakt; kom, red de mens die Gij uit het slijk van de aarde hebt gevormd.
O Immanuel O Immanuel, unser König und Lehrer, du Hoffnung und Heiland der Völker: o komm, eile und schaffe uns Hilfe, du unser Herr und unser Gott.
O Emmanuel O Emmanuel, onze Koning en Wetgever, hoop van de volkeren, hun Redder; kom ons redden, Heer onze God.
Magnificat
Magnificat
Magnificat anima mea Dominum. Et exultavit spiritus meus in Deo salutari meo.
Groot maakt mijn ziel de Heer. en mijn geest heeft zich verheugd om God mijn Redder. Want Hij aanschouwde de nederigheid van zijn dienares: ja zie, van nu af aan spreken alle geslachten mij zalig. Want grote dingen heeft Hij mij gedaan die machtig is, en heilig is Zijn naam. En Zijn barmhartigheid is van nageslacht tot nageslacht, voor hen die Hem vrezen.
Quia respexit humilitatem ancillae suae: Ecce enim ex hoc beatam me dicent omnes generationes. Quia fecit mihi magna qui potens est : et sanctum nomens eius. Et misericordia eius a progenie in progenie timentibus eum. 9
liedteksten
Fecit potentiam in brachio suo: dispersit superbos mente cordis sui.
Hij heeft kracht getoond in Zijn arm, en hoogmoedigen in de gedachte van hun hart verstrooid. Hij stootte machtigen van hun zetel, en nederigen heeft Hij verheven. Hongerigen heeft Hij met gaven vervuld, en rijken heeft Hij leeg weggezonden. Hij is Israel zijn dienaar te hulp geschoten, zijn barmhartigheid gedenkend, Zoals Hij gesproken heeft tot onze vaderen, Abraham en zijn zaad in eeuwigheid. Groot maakt mijn ziel de Heer.
Deposuit potentes de sede; et exeltavit humiles. Esurientes implevit bonis: et divites dimisit inanes. Suscepit Israel, puerum suum, recordatus misericordiae suae. Sicit locutus est ad patres nostros, Abraham et semini eius in saecula. Magnificat anima mea Dominum.
John Sheppard Sacris solemniis
In deze heyl’ge feest
Sacris solemniis iuncta sint gaudia, Et ex praecordiis sonent praeconia; Recedant veteran, Nova sint omnia, Corda voces et opera. Noctis recolitur coena novissima, Qua Christus creditur agnum et Azyma dedisse fratribus, Iuxta legitima priscis indulta patribus.
In deze heyl’ge feest Zoo laet ons al verblyden Uyt ‘t diepste van den geest Godts eer en lof belyden Dat woorden, werk en hert Vernieuwt in liefde werd Laet zetten d’oud ter zyden. In ‘t leste Avondmael (‘t Is weerdig om te weten) Heeft Christus in de zael Ter tafel neêr gezeten Het Paesch-lam nu gedood En ‘t ongedeessemt brood Met zijn Discipels g’eten.
Post agnum typicum Expletis epulis, Corpus dominicum Datum discipulis, Sic totum omnibus
Als d’oud Wet is geënd Heeft hy uyt liefd’gedreven, Het nieuwe Testament De spys van ‘t eeuwig leven, Op reys van ‘t Vaderland. 10
liedteksten
Quod totum singulis, Eius fatemur manibus.
Syn broeders met fyn hand Syn eygen Vleesch gegeven.
Didit fragilibus Corporis ferculum, Dedit et tristibus Sanguinis poculum, Dicens, accipite Quod trado vasculum, Omnes ex eo bibite.
Daer naer heeft hy syn Bloed Aen hun ook willen schenken (Ziet wat de liefde doet) Om synder te gedenken: Hy zeyd neemt dezen Kelk, Hier uyt moet gy nu elk Een heylig teugsken drinken.
Sic sacrificium Istud instituit Cuius officium Committi voluit Solis Presbyteris, Quibus sic congruit Ut sumant et dent ceteris.
Deês heylige offerand, Fonteyn van ‘t eeuwig leven, Stelt hy in Priesters hand. Belast hun daer beneven, Zoo ‘t hun alleen betaemt, Vervolgens Priesters ampt, t’ Ontfangen, en te geven.
Panis angelicus Fit panis hominum, Dat panis coelitus Figures terminum: O res mirabilis! Manducat Dominum Pauper, servus et humilis.
Ziet hier het Engels brood Geworden ‘t brood der mensen Den troost in allen noot, Wie zou meer kunnen wenschen Den knecht eet synen Heer, O wat een wonder eer! En laet die niet verflenzen.
Te trina Deitas Unique poscimus, Sic nos tu visita, Sicut te colimus, Per tuas semitas Duc nos quo tendimus, Ad lucem, quam inhabitas. Amen.
Dryvuldig eenig Godt, Die hertenkent en nieren, Beneemt des ketters spot, Loont ons zoo wy u vieren, Wilt ons in ‘s waerheyds licht Tot vreugd van ons gezicht Ten eynde toe bestieren. Amen. Vertaling: Guilielmus De Metser
11
liedteksten
Thomas Tallis Missa Puer natus nobis (Gloria)
Missa Puer natus nobis (Gloria)
Gloria in excelsis Deo, et in terra pax hominibus bonae voluntatis. Laudamus Te; benedicimus Te; Adoramus Te; glorificamus Te. Gratias agimus Tibi propter magnam gloriam tuam. Domine Deus Rex caelestis, Deus Pater omnipotens.
Eer aan God in den hoge en vrede op aarde aan de mensen die Hij liefheeft. Wij loven U; wij prijzen en aanbidden U; Wij verheerlijken U en zeggen U dank voor uw grote heerlijkheid.
Domine Fili unigenite, Jesu Christe. Domine Deus, Agnus Dei, Filius Patris. Qui tollis peccata mundi, miserere nobis.
Heer, eniggeboren Zoon, Jezus Christus. Heer God, Lam Gods, Zoon van de Vader. Gij die wegneemt de zonden der wereld, ontferm U over ons. Gij die wegneemt de zonden der wereld, aanvaard ons gebed. Gij die zit aan de rechterhand van de Vader, ontferm U over ons.
Heer God, hemelse Koning, God almachtige Vader.
Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram. Qui sedes ad dexteram Patris, miserere nobis.
Quoniam Tu solus Sanctus; Tu solus Dominus; Tu solus altissimus, Jesu Christe. Cum Sancto Spiritu, in gloria Dei Patris.
Want Gij alleen zijt de Heilige; Gij alleen de Heer; Gij alleen de Allerhoogste, Jezus Christus. Met de Heilige Geest in de heerlijkheid van God de Vader. Amen.
Amen.
Thomas Tallis Missa Puer natus nobis (Sanctus & Benedictus) Sanctus, Sanctus, Sanctus Dominus Deus Sabaoth. Pleni sunt caeli et terra gloria tua. Hosanna in excelsis.
Heilig, heilig, heilig de Heer, de God der hemelse machten. Vol zijn hemel en aarde van uw heerlijkheid. Hosanna in de Hoge. 12
liedteksten
Benedictus qui venit in nomine Domini. Hosanna in excelsis.
Gezegend Hij die komt in de Naam des Heren. Hosanna in de Hoge.
John Sheppard Gaude, gaude, gaude Maria
Gaude, gaude, gaude Maria
Gaude, gaude, gaude Maria virgo cunctas haereses sola interemisti quae Gabrielis archangeli dictis credidisti. Dum virgo Deum et hominem genuisti et post partum virgo inviolata permansisti. Gabrielem archangelum scimus divinitus te esse affatum. Uterum tuum de spiritu sancto credimus impregnatum. Erubescat Judeus infelix qui dicit Christum ex Joseph semine esse natum.
Rejoice Mary, you alone have done away with all rival beliefs because you trusted the word of the angel Gabriel. While a virgin you bore God as a man and after the birth you remained a perfect virgin. We know that the angel Gabriel said that you were divine. We believe that your womb was impregnated by the Holy Spirit. May the unhappy Jew be ashamed that he said that Jesus was born from the seed of Joseph.
Dum virgo Deum et hominem genuisti et post partum virgo inviolata integra et casta es Maria. Quae es effecta fulgida coeli porta. O Mater alma Christi carissima Suscipe laudum pia preconia nostra ut pura pectora sint et corpora quae nunc flagitant devota voxque et corda. Tu da per precata dulcissona nobis perpetua frui vita. O benigna quae sola inviolata permansisti.
While a virgin you bore God as a man and after the birth you, Mary, were a virgin pure, inviolate and chaste. You experienced the shining gate of heaven. O dearest kind mother of Christ, accept our prayers of praise and grant that our souls and bodies may be pure, as our hearts and voices sing your praise. Grant to us through your sweet-sounding prayers that we may enjoy perpetual life. O kind lady who alone has remained a virgin.
Gloria Patri et Filio et Spiritui Sancto
Glory be to the Father and to the Son and to the Holy Spirit, for even after the birth you remained a virgin.
et post partum virgo inviolata permansisti.
13
liedteksten
Arvo P채rt I Am the True Vine
Ik ben de ware Wijnstok
I am the true vine, and my Father is the husbandman.
Ik ben de ware Wijnstok, en Mijn Vader is de Landman.
Every branch in me that beareth not fruit he taketh away: and every branch that beareth fruit, he purgeth it, that it may bring forth more fruit.
Alle rank, die in Mij geen vrucht draagt, die neemt Hij weg; en al wie vrucht draagt, die reinigt Hij, opdat zij meer vrucht drage.
Now ye are clean through the word which I have spoken unto you.
Gijlieden zijt nu rein om het woord, dat Ik tot u gesproken heb.
Abide in me, and I in you. As the branch cannot bear fruit of itself, except it abide in the vine; no more can ye, except ye abide in me.
Blijft in Mij, en Ik in u. Gelijkerwijs de rank geen vrucht kan dragen van zichzelve, zo zij niet in den wijnstok blijft; alzo ook gij niet, zo gij in Mij niet blijft.
I am the vine, ye are the branches: He that abideth in me, and I in him, the same bringeth forth much fruit: for without me ye can do nothing.
Ik ben de Wijnstok, en gij de ranken; die in Mij blijft, en Ik in hem, die draagt veel vrucht; want zonder Mij kunt gij niets doen.
If a man abide not in me, he is cast forth as a branch, and is withered; and men gather them, and cast them into the fire, and they are burned.
Zo iemand in Mij niet blijft, die is buiten geworpen, gelijkerwijs de rank, en is verdord; en men vergadert dezelve, en men werpt ze in het vuur, en zij worden verbrand.
If ye abide in me, and my words abide in you, ye shall ask what ye will, and it shall be done unto you.
Indien gij in Mij blijft, en Mijn woorden in u blijven, zo wat gij wilt, zult gij begeren, en het zal u geschieden.
Herein is my Father glorified, that ye bear much fruit; so shall ye be my disciples.
Hierin is Mijn Vader verheerlijkt, dat gij veel vrucht draagt; en gij zult Mijn discipelen zijn.
As the Father hath loved me, so have I loved you: continue ye in my love.
Gelijkerwijs de Vader Mij liefgehad heeft, heb Ik ook u liefgehad; blijft in deze Mijn liefde. 14
liedteksten
If ye keep my commandments, ye shall abide in my love; even as I have kept my Father’s commandments, and abide in his love.
Indien gij Mijn geboden bewaart, zo zult gij in Mijn liefde blijven; gelijkerwijs Ik de geboden Mijns Vaders bewaard heb, en blijf in Zijn liefde.
These things have I spoken unto you, that my joy might remain in you, and that your joy might be full.
Deze dingen heb Ik tot u gesproken, opdat Mijn blijdschap in u blijve, en uw blijdschap vervuld worde.
This is my commandment, That ye love one another, as I have loved you.
Dit is Mijn gebod, dat gij elkander liefhebt, gelijkerwijs Ik u liefgehad heb.
Greater love hath no man than this, that a man lay down his life for his friends.
Niemand heeft meerder liefde dan deze, dat iemand zijn leven zette voor zijn vrienden.
Ye are my friends, if ye do whatsoever I command you.
Gij zijt Mijn vrienden, zo gij doet wat Ik u gebiede. (Johannes 15:1-14)
Thomas Tallis Missa Puer natus (Agnus dei) Lam Gods, dat wegneemt de zonden der wereld, ontferm U over ons. Lam Gods, dat wegneemt de zonden der wereld, ontferm U over ons. Lam Gods, dat wegneemt de zonden der wereld, ontferm U over ons.
Agnus Dei, qui tollis peccata mundi, miserere nobis Agnus Dei, qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Agnus Dei, qui tollis peccata mundi, dona nobis pacem.
15
BIOGRAFIEËN COMPONISTEN
foto: Peeter Langovits Scan
Arvo Pärt
Het oeuvre van de Estlandse componist Arvo Pärt (1935) valt uiteen in twee delen, gescheiden door een periode van stilte in de jaren zeventig. Voor die tijd schreef hij in stijlen die in de jaren veertig en vijftig gangbaar waren. Daarna trad zijn Russischorthodoxe geloof in zijn werk op de voorgrond. In zijn ‘stille’ jaren tussen 1968 en 1976 bestudeerde hij muziek uit
de middeleeuwen en de renaissance. Sporen van die belangstelling zijn nog steeds in zijn composities terug te horen, enerzijds in het gebruik van eenvoudige melodielijnen die geïnspireerd zijn op het gregoriaans, anderzijds in het toepassen van zijn zogeheten ‘tintinnabuli’-stijl – gebaseerd op de drieklank die klokken voortbrengen. Het merendeel van zijn composities heeft een religieuze lading.
Thomas Tallis
John Sheppard
De Britse componist en muziekuitgever Thomas Tallis (1505-1585) was organist van de Abbey of The Holey Cross in Waltham.
De Engelse zanger en componist John Sheppard (ca. 1515-ca. 1558) was een tijdgenoot van Thomas Tallis. Sheppard werkte van 1543 tot 1548 als ‘Informator Choristarum’ aan het Magdalen College in Oxford. Daarna is bekend dat hij in 1552 Gentleman was aan de Chapel Royal. Onder bewind van Edward VI en Mary Tudor schreef hij veel polyfone kerkmuziek. 16
Hij vestigde zich in 1540 in Canterbury en werd twee jaar later lid van de Chapel Royal. Hij zou de rest van zijn leven deze functie blijven vervullen, waarbij hij vier vorsten diende. In 1575 kregen Thomas Tallis en zijn leerling William Byrd van Elizabeth I het alleenrecht om muziek uit te geven.
biografieĂŤn
UITVOERENDEN Peter Phillips Dirigent
Dirigent en musicoloog Peter Phillips (1953) wijdde zich geheel aan de studie en uitvoering van religieuze muziek uit de renaissance.
foto: Eric Richmond
In 1973 richtte hij The Tallis Scholars op. Daarnaast schreef hij vele jaren een vaste column in The Spectator. Hij werd adviserend redacteur van The Musical Times, het oudste muziektijdschrift in Europa. Als gastdirigent werkte Phillips met vocale ensembles over de gehele wereld, waaronder met Collegium Vocale Gent, het Nederlands Kamerkoor en Studio de Musique ancienne de MontrĂŠal. Hij verzorgde talloze tv- en radiouitzendingen.
17
biografieën
The Tallis Scholars The Tallis Scholars werden in 1973 opgericht door dirigent Peter Phillips. Intussen is het ensemble uitgegroeid tot een van de leidende exponenten van de geestelijke muziek uit de renaissance. De Tallis Scholars geven jaarlijks een zeventigtal concerten, zowel in kerken en kathedralen als in moderne concertzalen over de hele wereld. Een van de hoogtepunten was het concert in de Sixtijnse Kapel in april 1994, naar aanleiding van het begin van de laatste restauratiefase van de fresco’s van Michelangelo. De Tallis Scholars geven regelmatig compositieopdrachten. Een groot aantal opnamen van de Tallis Scholars behaalde belangrijke prijzen. In 1987 verkoos het tijdschrift Gramophone de opname van de Missa La sol fa re mi en de Missa Pange lingua van Josquin tot Record of the Year. In 1989 verleende het Franse Diapason twee van zijn
begeerde Diapason d’Or de l’Année voor opnamen van een mis en motetten van Lassus en twee missen van Josquin. De cd’s met de Missa Assumpta est Maria en Missa Sicut lilium van Palestrina, werden in 1991 bekroond met de prijs voor oude muziek van Gramophone. Dezelfde prijs werd in 1994 toegekend voor de opname van werken van Cipriano de Rore en Josquin Desprez. De eerste dvd van het ensemble is getiteld Playing Elizabeth’s Tune en belicht leven en werk van William Byrd, de favoriete componist van Elizabeth I.
18
Sopraan: Amy Haworth Molly Alexander Gwen Martin Amanda Martin Alt: Patrick Craig Simon Ponsford Tenor: Guy Cutting Christopher Watson Bas: Tim Scott Whiteley Robert Macdonald
foto: Eric Richmond
biografieĂŤn
19
VERWACHT
za 16 jan 2016 serie koren grote zaal / 20.15 uur
Ests Filharmonisch Kamerkoor Boetepsalmen van Schnittke
Het gevierde Estonian Philharmonic Chamber Choir staat bekend om zijn pure, glasheldere koorzang. Onder leiding van chef-dirigent Kaspars Putninš ¸ zingt het koor muziek van landgenoot Arvo Pärt. En van twee andere componisten van de ‘nieuwe eenvoud’, Alfred Schnittke en Jonathan Harvey. Schnittkes magistrale Boetepsalmen vormen het zwaartepunt van dit concert. Betoverend contemplatieve muziek, geschreven voor de viering van de duizendjarige kerstening van Rusland. De Estse componist Arvo Pärt werd beroemd door zijn spirituele en minimalistische koorwerken, waarvan in dit concert twee prachtige voorbeelden. Ook Jonathan Harvey liet zich door eenvoud inspireren. Zijn Mortuos Plango, Vivos Voco is een elektronisch gemanipuleerde combinatie van kerkklok en zangstem. PROGRAMMA: Arvo Pärt Dopo la vittoria / Nunc dimittis / Jonathan Harvey Mortuos Plango, Vivos Voco / Alfred Schnittke Boetepsalmen
20
Jonathan Harvey
VERWACHT
zo 31 jan 2016 bachdag grote zaal / 20.15 uur
Vox Luminis Magnificat
Een magnifieke afsluiting van de BachDag met de perfecte stemmen van specialistisch ensemble Vox Luminis, dat internationaal opzien baarde met hun uitvoeringen van werk van Schütz en Scarlatti. Het verrukkelijke Magnificat, voor solisten, koor en orkest, zetten zij naast een van Bachs korte, ‘Lutherse’ missen en het geliefde en ontroerende motet Jesu, meine Freude. In dit concert zingt Vox Luminis op indrukwekkende wijze samen met hun muzikaal leider Lionel Meunier als één organisch geheel. Voorafgaand aan het concert gaat Radio 4-presentator Mark Brouwers in gesprek met Meunier. PROGRAMMA: Johann Sebastian Bach Magnificat BWV 243 / Missa Brevis in G BWV 236 / Motet Jesu, meine Freude BWV 227
21
Johann Sebastian Bach
VERWACHT
December 2015 do 17 dec– wo 23 dec
vr 8 jan / 20.15 uur
zo 17 jan / 15.00 uur
Pierre-Laurent Aimard Beethoven en Stockhausen
Score Collective At first light
za 9 jan / 20.15 uur
di 19 jan / 20.15 uur
Rosanne en Julia Philippens Meeting Point
NJO Symfonieorkest Italiaanse Streken
Kerst in het Muziekgebouw za 19 dec / 19.30 uur
Nederlands Kamerkoor + Concerto Copenhagen Weihnachtsoratorium zo 20 dec / 15.00 uur
Nederlands Bachvereniging Kerstconcert 2015
za 9 jan / 22.30 uur / SPLENDOR
Het Weeshuis van de Nederlandse Muziek in Splendor
Unieke jubileumwandeling Muziekgebouw met app Curvices
za 9 jan / 23.00 uur / Kleine Zaal di 22 dec/ 15.00 + 19.30 uur wo 23 dec / 11.00 + 14.00 uur
Nieuw Amsterdams Kinderkoor + Amsterdam Baroque Orchestra Kerstspel
Hieroglyphic Being The Rest is Noise zo 10 jan / 15.00 uur
ma 28 december / 19.30 uur
Open je Oren: Benjamin Herman Wat is het geheim van de saxofoon (8+)
Calefax PAN 12
do 14 jan / 20.15 uur
Januari 2016
Ives Ensemble What a Ball
zo 3 jan / 14.00 uur / hele gebouw
za 16 jan / 20.15 uur
Splendor Parade
Ests Filharmonisch Kamerkoor Boetepsalmen van Schnittke
do 7 jan / 20.15 uur
Brodsky Quartet + Loré Lixenberg Bomen, muren, steden 22
Speciaal voor ons 10-jarig bestaan maakte componiste Rosalie Hirs de poëzie- en klankinstallatie Curvices Amsterdam. Een unieke muzikale rondwandeling waarvoor u de gratis Curvicesapp kunt downloaden via de App Store, Google Play of iTunes. De app schakelt in zodra u rondom het gebouw een van de wandelzones betreedt. Een cadeautje van de componist waarvan u het hele jubileumseizoen kunt profiteren! Meer info: muziekgebouw.nl/ festival/10jaar Geheimtips Bijzondere concerten die je niet mag missen
Muziekgebouw aan ‘t IJ / foto: Erik van Gurp
MUZIEKGEBOUW AAN ’T IJ Piet Heinkade 1 / 1019 BR Postbus 1122 / 1000 BC Amsterdam Kaartverkoop T 020 788 2000 ma t/m za 12.00 -18.00 uur Kantoor T 020 788 2010 F 020 788 2020 E post@muziekgebouw.nl Zakelijke evenementen T 020 788 2023
Restaurant Zouthaven bevindt zich op de begane grond van het Muziekgebouw. Voor een heerlijke start van uw concertavond. Openingstijden en reserveren www.zouthaven.nl of T 020 788 2090 WORD VRIEND Steun het Muziekgebouw al vanaf € 75 per jaar. Lees meer op : muziekgebouw.nl/steunons
PARTNERS De activiteiten van het Muziekgebouw aan ’t IJ komen tot stand door steun van:
Gelieve te zorgen dat uw mobiele telefoon uit staat tijdens het concert. Camerabeeld- en geluidsopnamen alleen toegestaan met toestemming vooraf.
Mediapartner:
Pauzedrankje (indien inbegrepen) serveren wij op tafels bij de uitgang van de zaal.
Druk binnenwerk:
EARLY BIRD TICKETS Voor jongeren tot 30 jaar, bijna alle concerten € 10. Wees snel: hoe eerder, hoe meer kans. Lees meer op: www.muziekgebouw.nl/earlybirds
Reserveren en openingstijden restaurant Zouthaven: www.zouthaven.nl. Centraal Station (10-15 min lopen) is met tram 26 bereikbaar tot 00.00 uur. Taxicentrale Amsterdam: T 020 677 7777. De Piet Heinparkeergarage onder Muziekgebouw aan ’t IJ is 24 uur per dag open. Informatie + online kaarten bestellen www.muziekgebouw.nl. Ook voor onze nieuwsbrief.
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX