wo 2 mrt 2016 serie piano Grote Zaal / 20.15 uur
Marc-AndrĂŠ Hamelin Pianist en componist
PROGRAMMA
wo 2 mrt 2016 serie piano Grote Zaal / 20.15-22.00uur DUUR: ca. 40 minuten voor de pauze ca. 40 minuten na de pauze
Marc-André Hamelin Pianist en componist
Marc-André Hamelin piano John Cage (1912-1992) The Perilous Night (1944) Toru Takemitsu (1930-1996) Pause Ininterrompue (1952-1959) Slowly, sadly and as if to converse with Quietly and with cruel reverberation A song of love Heitor Villa-Lobos (1887-1959) Rudepoêma (1921-1926) PAUZE Marc-André Hamelin (1961) Barcarolle (2013) Pavane Variée (2014) Chaconne (2013) Variations on a theme by Paganini (2011)
Dit concert wordt opgenomen door Omroep MAX voor uitzending op 13 maart a.s. op NPO Radio 4.
toelichting Hoewel de Canadese pianist Marc-André Hamelin met twee benen in deze tijd staat, lijkt hij het prototype van de klassieke en romantische musicus. Niet alleen speelt hij bij voorkeur bijzondere werken van tijdgenoten en grootheden uit een recent verleden, ook is hij zelf een begenadigd componist. het binnenwerk van de vleugel te bewerken met spijkers, punaises, gummetjes, stukken hout en papier, creëerde hij een klankwereld die de piano omtoverde tot een exotisch slagwerkinstrument.
Voor Hamelin is componeren een vanzelfsprekendheid. ‘Elke musicus zou ook moeten kunnen componeren. Al is het alleen maar omdat men dan veel gevoeliger en opmerkzamer wordt voor wat een componist beoogt. En boven alles leert men zo dat elke componist op zijn eigen wijze handelt.’ Dat laatste demonstreert Hamelin vandaag niet alleen aan de hand van eigen composities die stuk voor stuk teruggrijpen op een verder verleden, maar ook met een aantal minder vaak uitgevoerd doch iconische twintigste-eeuwse muziekwerken die voor de componisten John Cage, Toru Takemitsu en Heitor Villa-Lobos een doorbraak en/of hoogtepunt in hun oeuvre voor piano solo vormden.
In combinatie met de onbewerkte toetsen gaf dat niet alleen een vervreemdend effect, maar ook een verrijking van de piano. De meeste vroege werken voor ‘prepared piano’ schreef Cage voor dansvoorstellingen die hij vooral met de Amerikaanse choreograaf Merce Cunningham maakte. Zijn belangrijkste bijdrage schreef hij tussen 1946 en 1948 met zijn Sonatas and Interludes, een soort Wohltemperiertes Klavier voor de prepared piano. Deze mijlpaal werd in 1944 vooraf gegaan door zijn eerste grootschalige werk voor prepared piano: het ruim twaalf minuten durende The Perilous Night. Het werk bestaat uit zes titelloze secties die elk een andere ritmische structuur hebben. Hoewel Cage in zijn werk vanaf de jaren vijftig elke vorm van subjectiviteit uit wilde bannen, is The Perilous Night nog een heel expressief en persoonlijk werk. Volgens de
John Cage
The Perilous Night De invloedrijke Amerikaanse avantgardecomponist John Cage ontdekte de geprepareerde piano in de late jaren dertig van de twintigste eeuw. Door de snaren en 3
toelichting
componist gaat het werk over ‘de eenzaamheid en de verschrikkingen die iemand meemaakt als de liefde ongelukkig wordt’. Cage schreef het werk in de tijd dat hij scheidde van zijn vrouw Xenia en toegaf aan zijn homoseksuele gevoelens.
Takiguchi met wie Takemitsu in zijn jonge jaren in het artistieke collectief Kikken Kobo (Experimentele workshop) zat.
Heitor Villa-Lobos Rudepoêma
Toru Takemitsu
Rudepoêma, het werk voor piano solo dat de Braziliaan Heitor Villa-Lobos tussen 1921 en 1926 in Parijs schreef, wordt door velen niet alleen het hoogtepunt van zijn oeuvre voor piano genoemd, maar ook het belangrijkste werk in de twintigste-eeuwse ZuidAmerikaanse pianoliteratuur.
Pause Ininterrompue De Japanse componist Toru Takemitsu is uitgegroeid tot een van de belangrijkste Japanse componisten van de twintigste eeuw. In zijn muziek wist hij steeds meer een symbiose te bereiken tussen de karakteristieke Japanse muziek en de hedendaagse westerse tradities.
Villa-Lobos schreef het werk als een portret van zijn goede vriend, de pianist Arthur Rubinstein. In de partituur voor Rubinstein schreef de componist: ‘Ik weet niet of ik erin geslaagd ben jouw spirit volledig in Rudepoêma te vatten, maar ik kan in alle eerlijkheid zeggen dat ik jouw ware temperament op papier heb weten te zetten zoals ik het met een intiem snapshot gedaan zou hebben. Dus als ik geslaagd ben, dan ben jij in feite de ware componist van dit werk.’
In zijn vroege werk was Takemitsu nog vooral de westerse muziek aan het verkennen. Het werk Pause Ininterrompue – waar hij in 1952 op 22-jarige leeftijd aan begon en dat hij in 1959 reviseerde en afrondde – is zo een staalkaart van vroeg twintigste-eeuwse invloeden. Het eerste deel reflecteert de taal van Olivier Messiaen. Het tweede deel verwijst naar de avant-gardistische werken die in het midden van de twintigste eeuw in Darmstadt opgang deden; elke maat duurt drie seconden, daarbinnen is de uitvoerder vrij in het plaatsen van de noten. Het derde deel lijkt terug te grijpen op de beknopte en expressieve taal van Anton Webern. Het materiaal uit dit laatste deel gebruikte Takemitsu in 1966 opnieuw in Hika voor viool en piano. Het doorgaans reflectieve werk vindt zijn inspiratie in de poëzie van de Japanse artiest Sh– uz – o
De titel zou afgeleid zijn van de koosnaam ‘Rudi’ die Villa-Lobos voor de pianist bezigde, maar ook van het Portugese adjectief ‘rude’, wat zoveel betekent als barbaars. De titel laat zich derhalve lezen als ‘Rubinsteins gedicht’ en als ‘Barbaars gedicht’. Die laatste titel lijkt het meest op zijn plek, want in geen ander werk gaat Villa-Lobos zo ver in het toepassen van de traditionele Braziliaanse muziek in combinatie met vooruitstrevende pianotechnieken. Alsof Stravinsky, Skrjabin, Mossolov en Antheil 4
toelichting
meedansen op de toetsen, zo tovert de componist met structuren en klankeffecten. Hij vat deze in een soort sonatevorm die alle invallen bijeen houdt. Het geheel klinkt alsof de Sacre du printemps de Braziliaanse jungle ontmoet, zoals een criticus het eens omschreef.
hebben. Ik ken alleen een werk van Antonio de Cabezon.’ Met de Chaconne verwijst Hamelin weer naar Johann Sebastian Bach en diens beroemde Chaconne in d. Hamelin maakt er een pianistisch huzarenstuk van.
Hamelin pakt oude thema’s en vormen op en doet daar iets moderns en virtuoos mee
Marc-André Hamelin
Barcarolle / Pavane Variée / Chaconne / Variations on a theme by Paganini Marc-André Hamelin de componist is iemand die met grootse virtuositeit reflecteert over werken uit het verleden. Als een moderne Franz Liszt – een componist die Hamelin veel speelt – weet hij oude thema’s en vormen op te pakken en daar iets nieuws, iets moderns, maar vooral iets onstuimig virtuoos mee te doen.
Maar zijn grootste statement als het gaat om zijn diabolische virtuositeit, is zijn Variations on a theme of Paganini. In 2011 schreef hij een tien minuten durende serie variaties over het beroemde thema van Paganini’s Caprice voor soloviool nr. 24. Hamelin steekt in virtuositeit een componist als Rachmaninov naar de kroon en haalt werkelijk alles uit de kast om er een enorm showstuk van te maken. ‘Ik heb eigenlijk niets over het stuk te zeggen’, zo luidt de toelichting van de componist. ‘Ik kan alleen melden dat het het meest bizarre stuk is dat ik tot nu toe geschreven heb. De grap zit hem erin dat men op voorhand geen idee heeft wat er gaat gebeuren. Daarom wil ik de luisteraar de muziek compleet onvoorbereid laten beleven, zonder vooropgezette mening of een idee over de afloop en het doel van het werk.’
De werken die vandaag op het programma staan, Barcarolle, Chaconne, Pavane Variée en Variations on a theme by Paganini zijn daar voorbeelden van. Zo speelt Hamelin in de Barcarolle met de traditie van het Venetiaanse Gondellied. Hamelin houdt de traditionele 6/8-maat aan die de roeibeweging van de gondeliers reflecteert. Zijn Pavane Variée is gebaseerd op de pavane Belle qui tiens ma vie die de componist vond in Orchésographie, de in 1589 verschenen danshandleiding betreffende de Franse dansen van Thoinot Arbeau. ‘Deze pavane is een prachtig liefdeslied’, aldus Hamelin. ‘Nadat ik het voor het eerst hoorde, heeft het mij niet meer los gelaten. Het is mij ook een raadsel waarom andere componisten geen variaties over dit stuk geschreven
Tekst toelichting: Paul Janssen
5
BIOGRAFIEËN COMPONISTEN John Cage
John Cage (1912-1992) groeide uit tot een van de belangrijkste avantgardecomponisten van de twintigste eeuw. In een tijd waarin de regels en wetten van Arnold Schönberg, een van zijn leermeesters, en Anton Webern leidden tot een streng serialisme, vond Cage zijn weg via oosterse invloeden, toevalsoperaties en geprepareerde piano’s.
Mede onder invloed van zijn andere compositiedocent Henry Cowell legde Cage in zijn vroege werken minder nadruk op melodie en harmonie en meer op klankkleur en ritme. Met Music of Changes (1951) voor piano deed de I Ching en het toeval zijn intrede in zijn werk. In de jaren veertig was Cage een van de eersten die met elektronische en vooraf opgenomen muziek experimenteerde. Cage werkte veelvuldig samen met choreograaf Merce Cunningham, wat leidde tot een aantal spraakmakende happenings waarin vele zaken gelijktijdig en min of meer onafhankelijk van elkaar plaatsvonden. Cage was ook actief als auteur, beeldend kunstenaar en docent. In deze laatste hoedanigheid was hij betrokken bij het John Cage Project dat in 1988 aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag plaatsvond en dat Cage als componist en invloedrijk denker stevig verankerde in de Nederlandse muziekwereld. 6
Toru Takemitsu
Toru Takemitsu (1930 -1996) is de eerste twintigste-eeuwse Japanse componist die een brede interesse voor de westerse muziek aan de dag legde. Hij maakte tijdens de Tweede Wereldoorlog gedurende een lang ziekbed kennis met de muziek van onder anderen Claude Debussy en Olivier Messiaen en ontwikkelde zich daarna voornamelijk autodidact tot gerespecteerd componist. Vooral na de jaren
biografieĂŤn
zestig, toen hij in zijn oeuvre ook invloeden van de Japanse traditionele muziek toeliet, werd Takemitsu wereldwijd uitgevoerd en groeide hij uit tot het symbool van de synthese tussen de oosterse en westerse muziek. Takemitsu was ook docent aan de Yale University.
Heitor Villa-Lobos
De Braziliaanse componist Heitor Villa-Lobos (18871959) kreeg de liefde voor de muziek mee van zijn vader, een amateurcellist die zijn zoon cello leerde spelen en hem de liefde voor de muziek van Johann Sebastian Bach bijbracht. Villa-Lobos ontwikkelde daarnaast een grote interesse voor de Brazilaanse volksmuziek en leerde het vak van musicus verder in de straten van Rio de Janeiro waar hij gitaar leerde spelen en samen speelde met de volksmuzikanten. Al snel componeerde hij zijn eigen 7
werken gebaseerd op de Braziliaanse volksmuziek. Hij studeerde kort aan het Instituto Nacional de Musica in Rio, maar hij verkoos te reizen. In 1915 brak hij in eigen land door dankzij een concert met eigen werk. In 1919 ontmoette hij Arthur Rubinstein en in de vroege jaren twintig vertrok hij naar Parijs waar hij studeerde en componeerde. In de jaren dertig keerde hij terug naar zijn vaderland en speelde hij een grote rol in het structureren van het muziekonderwijs. Maar bovenal bleef Villa-Lobos componist; hij schreef meer dan tweeduizend werken in alle genres waarin hij de westerse traditie en de Braziliaanse volksmuziek op aanstekelijke wijze vermengde.
biografieën
UITVOERENDE Marc-André Hamelin Piano
Marc-André Hamelin won op negenjarige leeftijd zijn eerste pianoconcours. Dat had hij in eerste instantie te danken aan zijn vader, apotheker en begenadigd pianist, die hem ook de liefde bijbracht voor minder gangbare componisten als Alkan, Godowski en Sorabji. Hij studeerde verder aan École Vincent d’Indy in Montreal en aan Temple University in Philadelphia. Al tijdens zijn studie ontwikkelde hij zich tot een veelzijdig pianist die zich inspande om minder bekend repertoire te populariseren. Zowel in recitals als in zijn opnamen komen minder bekende grootheden langs als Leo Ornstein, Nicolas Roslavets
foto: Nina Large
De Canadese pianist MarcAndré Hamelin (1961) is dit seizoen artist in residence van het Muziekgebouw. Hij geldt als geniaal, speelt met bravoure het onspeelbare en weet daar écht muziek van te maken. Hij is een avonturier en breekt vaak een lans voor vergeten meesterwerken.
en Nicolaj Medtner. Hamelin is ook als componist actief. Hij schrijft vooral werken voor piano, zoals het korte en virtuoze Valse Irritation d’après Nokia gebaseerd op de Nokia-ringtone. Deze wals wil hij nog wel eens inzetten als er tijdens een concert een mobiele telefoon afgaat. Hamelin neemt exclusief op voor het label Hyperion en hij werd al eens onderscheiden met 8
een Gramophone Instrumental Award voor zijn opnamen van Godowski’s bewerkingen van de Chopin-etudes. In 2006 kreeg hij de ‘Preis der Deutschen Schallplattenkritik’ voor zijn complete discografie. Hij is officier in de Orde van Canada, ridder in de Orde van Québec en lid van de Royal Society of Canada. www.marcandrehamelin.com
VERWACHT
wo 23 mrt 2016 serie piano grote zaal / 20.15 uur
Till Fellner
Quasi una fantasia
Tussendoor maakt Fellner een uitstap naar de 20e eeuw, met een van de grootste avant-gardisten, de Italiaanse componist Luciano Berio. Schumanns Papillons betekenden indertijd (1831) ook een kleine revolutie: vrije, luchtige miniaturen, totaal anders dan de grote sonates van Beethoven die toen de toon zetten. Licht en kleurig als vlinders, fantasievol vooral – waarmee de toon voor dit recital is gezet. PROGRAMMA: Robert Schumann Papillons op. 2 / Luciano Berio Cinque Variazioni / Ludwig van Beethoven Sonate in Es op. 27 nr. 1 ‘Quasi una fantasia’ / Robert Schumann Fantasie in C op. 17
9
foto: Gabriela Brandenstein
De Oostenrijkse pianist Till Fellner wikt en weegt zijn concertprogramma’s met de grootste zorg. Daar valt dan ook niet meer over te discussiëren. Maar juist dat maakt hem tot zo’n bijzonder musicus. Zijn pianorecitals vertellen een compleet verhaal. Zo laat Beethoven hier zijn enorme fantasie los op de strakke klassieke sonatevorm, en zet de romanticus Robert Schumann deze lijn krachtig door.
Till Fellner
VERWACHT
Maart do 3 mrt / 20.15 uur
Calefax Rietkwintet Nieuwe Rietoogst
wo 9 mrt / 20.15 uur
do 17 mrt / 20.15 uur
Lenneke Ruiten + Thom Janssen Nederlandse topsopraan
Asko|Schonberg De nieuwe Roukens vr 18 mrt / 20.15 uur
do 10 mrt / 20.15 uur vr 4 t/m zo 6 mrt
De 15 kwartetten van Sjostakovitsj
Musikfabrik Ontmoeting met Enno Poppe
CĂŠdric Tiberghien & friends Fameuze Hongaren
vr 11 mrt / 20.15 uur vr 4 mrt / 20.15 uur
Brodsky Quartet Pakkend en schokkend
Amsterdam Sinfonietta Beamish and the classics
Unieke jubileumwandeling Muziekgebouw met app Curvices
za 12 mrt / 15.00 uur za 5 mrt / 15.00 uur
Brodsky Quartet Klinkende autobiografie
De IJ-salon Echte passie za 12 mrt / 20.15 uur
Brodsky Quartet Hoogstpersoonlijk manifest
Il Suonar Parlante + Cuncordu de Orosei Stabat Mater
zo 6 mrt / 15.00 uur
zo 13 mrt / 15.00 uur
Brodsky Quartet Eerbetoon in vier kwartetten
Open je Oren: Remy van Kesteren Wat is het geheim van de harp? (8+)
za 5 mrt / 20.15 uur
zo 6 mrt / 20.15 uur
Brodsky Quartet Indringend requiem
zo 13 mrt / 20.15 uur
Bram van Sambeek + Kinan Azmeh + Fuse Arabia
10
Speciaal voor ons 10-jarig bestaan maakte componiste Rosalie Hirs de poĂŤzie- en klankinstallatie Curvices Amsterdam. Een unieke muzikale rondwandeling waarvoor u de gratis Curvicesapp kunt downloaden via de App Store, Google Play of iTunes. De app schakelt in zodra u rondom het gebouw een van de wandelzones betreedt. Een cadeautje van de componist waarvan u het hele jubileumseizoen kunt profiteren! Meer info: muziekgebouw.nl/ festival/10jaar Geheimtips Bijzondere concerten die je niet mag missen
Muziekgebouw aan ‘t IJ / foto: Erik van Gurp
MUZIEKGEBOUW AAN ’T IJ Piet Heinkade 1 / 1019 BR Postbus 1122 / 1000 BC Amsterdam Kaartverkoop T 020 788 2000 ma t/m za 12.00 -18.00 uur Kantoor T 020 788 2010 F 020 788 2020 E post@muziekgebouw.nl Zakelijke evenementen T 020 788 2023
Restaurant Zouthaven bevindt zich op de begane grond van het Muziekgebouw. Voor een heerlijke start van uw concertavond. Openingstijden en reserveren www.zouthaven.nl of T 020 788 2090 WORD VRIEND Steun het Muziekgebouw al vanaf € 75 per jaar. Lees meer op : muziekgebouw.nl/steunons
PARTNERS De activiteiten van het Muziekgebouw aan ’t IJ komen tot stand door steun van:
Gelieve te zorgen dat uw mobiele telefoon uit staat tijdens het concert. Camerabeeld- en geluidsopnamen alleen toegestaan met toestemming vooraf.
Mediapartner:
Pauzedrankje (indien inbegrepen) serveren wij op tafels bij de uitgang van de zaal.
Druk binnenwerk:
EARLY BIRD TICKETS Voor jongeren tot 30 jaar, bijna alle concerten € 10. Wees snel: hoe eerder, hoe meer kans. Lees meer op: www.muziekgebouw.nl/earlybirds
Reserveren en openingstijden restaurant Zouthaven: www.zouthaven.nl. Centraal Station (10-15 min lopen) is met tram 26 bereikbaar tot 00.00 uur. Taxicentrale Amsterdam: T 020 677 7777. De Piet Heinparkeergarage onder Muziekgebouw aan ’t IJ is 24 uur per dag open. Informatie + online kaarten bestellen www.muziekgebouw.nl. Ook voor onze nieuwsbrief.
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX