2016 04 13 DoelenKwartet + Ralph van Raat

wo 13 apr 2016 donderdagavond serie Grote Zaal / 20.15 uur

DoelenKwartet + Ralph van Raat Thomas Adès

PROGRAMMA

wo 13 apr 2016 donderdagavond serie Grote Zaal / 20.15-21.45 uur DUUR: ca. 30 minuten voor de pauze ca. 40 minuten na de pauze

DoelenKwartet + Ralph van Raat Thomas Adès

inleiding

DoelenKwartet Frank de Groot viool Maartje Kraan viool Karin Dolman altviool Hans Woudenberg cello

foyerdeck 1 / 19.15-19.45 uur

Door Thea Derks

Ralph van Raat piano

Een enkel concert in de Donderdagavondserie staat niet op de donderdag geprogrammeerd.

Omdat deze concerten helemaal passen binnen deze reeks, hebben we ze er toch in opgenomen.

Dit concert is onderdeel van het AAA Festival Muziek en Kunst met als thema Fresco’s.

Thomas Adès 1971 Darknesse Visible (1992) voor piano solo Arcadiana op. 12, strijkkwartet nr. 1 (1993) Venezia notturna Das klinget so herrlich, das klinget so schön Auf dem Wasser zu singen Et... (tango mortale) L‘embarquement Albion Lethe PAUZE The Four Quarters op. 28, strijkkwartet nr. 2 (2010-11) Nightfalls Serenade: Morning Dew Days The Twenty-fifth Hour Pianokwintet (2001) I – II – III

toelichting Je orkestrale visioenen terug horen in uitvoeringen door de Berliner, of ons Koninklijk Concertgebouworkest (Asyla). Op de bok staan voor de Wiener, de New York Philharmonic, de Los Angeles Philharmonic. Je eigen opera dirigeren in ‘de Met’ (The Tempest, Metropolitan Opera, New York). Thomas Adès maakt het allemaal mee.

Robert Saxton kreeg Adès onder zijn hoede aan de Guildhall School of Music and Drama in Londen. De verwachtingen bij het publiek waren hooggespannen. Eindelijk, de Messias is gekomen, dacht men, onze nieuwe Benjamin Britten. Het schijnt vaker de reactie te zijn op groot talent in het Engelse muziekleven. ‘It’s a stupid game’, lucht Saxton zijn hart in de New York Times, ‘It’s an English disease that goes with the class system’.

in 1989 net achter de winnaar. De focus werd verlegd van de piano naar het componeren.

Five Eliot Landscapes was zijn eerste officiële werk. De Chamber Symphony mocht hij zelf dirigeren. De ‘technicolor reality’ van zijn eigen klankvisioenen verbaasde hem. Adès begon zich componist te voelen en inmiddels staat er een oeuvre om ‘u’ tegen te zeggen. Niettemin oogst Adès nog steeds successen als pianist. Volgend seizoen luidt hij in de New Yorkse Carnegie Hall de winter in met Ian Bostridge (Winterreise, 23 oktober 2016). Eerder kroop de gevierde Britse tenor in de rol van Caliban bij de wereldpremière van The Tempest (Covent Garden, 2004), de tweede opera van Adès. Bostridge noemt zijn compaan ‘extraordinarily good’ als dirigent en roemt de combinatie van ‘cutting-edge intellectualism’ en emotionele kracht in zijn muziek.

Als kleuter kon Thomas Adès het meppen op keukengerei niet laten. Het is terug te horen in zijn spraakmakende opera Powder Her Face naar een berucht scheidingsschandaal. De hertog van Argyll speelde in 1963 schunnige polaroids van zijn overspelige echtgenote door aan de boulevardpers. Adès leverde met de opera een niets verbloemende aanklacht tegen de Britse hypocrisie. Slagwerkers leven zich daarin uit op een arsenaal potten, pannen en fluitjes.

Sinds 2006 is Thomas Adès getrouwd met videokunstenaar Tal Rosner. Samen tekende het gevierde stel voor succesvolle multimediaprojecten zoals In Seven Days (2008), een orkestrale evocatie van de

Deelnemend als pianist aan de BBC Young Musician of the Year-wedstrijd eindigde Adès 4

toelichting

Arcadiana

schepping, en Polaris (2011) voor orkest en vijf videoschermen voor de opening van The New World Arts Center van architect Frank Gehry in Miami. Componeren doet Adès het liefst nog steeds zonder hulp van de computer.

Het verklaart de natuurlijke gestiek van zijn gebaren. Hij noemt zich, ‘de laatste der oude stoomcomponisten’.

Arcadiana, zijn eerste strijkkwartet, belicht idyllen die verdwenen zijn of dreigen te verdwijnen. Kwarttonen en microtonale verschuivingen zoeken naar het Utopia van zuivere natuurtonen. Ze vielen immers ten prooi aan het zakelijk compromis waarbij grote en kleine terts gelijk werden geschakeld, als op een piano, terwijl ze in feite verschillen.

Darknesse Visible

Arcadiana appeleert aan gevoelens van verlangen en nostalgie die ons naar oorden als Venetië drijven. In de oneven nummers is water de bron van inspiratie. De lagune van Venetië met haar gondeliers. De rode avondzon gaat zinkend ten onder op de golven aan de kim boven zee in Auf dem Wasser zu singen. Het Schubertlied (D774) verbeeldt het verstrijken van de tijd in nerveuze vallende pianoloopjes. De protagonist herkent alle voortekenen van de ondergang van zijn ziel. In L’embarquement klinken echo’s van het glinsterende pianowerk L’isle joyeuse van Claude Debussy. Titel en muziek verwijzen tevens naar een schilderij van Antoine Watteau uit 1717. Geliefden schepen zich in voor een bootreis naar het eiland Cythera. Afrodite werd er uit het schuim der zee geboren. Lethe tenslotte, weerspiegelt het kabbelende water van de rivier van de vergetelheid.

Darknesse Visible voor piano grijpt terug naar het hartverscheurend melancholieke luitlied In darknesse let me dwell (1610) over de sterfelijkheid van John Dowland.

De slotregels luiden: ‘My musicke hellish jarring sounds, to banish friendly sleepe. Thus wedded to my woes, and bedded to my Tombe, O let me living die till death doe come. In darknesse let me dwell.’ Geen noot heeft Adès aan Dowlands noten toegevoegd, wel zijn er sommige uit het origineel geschrapt. Patronen uit begeleiding en melodie heeft hij uit het lied gelicht en opnieuw gegroepeerd voor de piano. De melodie is gestold in repeterende, quasi getokkelde noten. De bezongen duisternis treedt aan het licht, een ‘ontploffing’ van het oorspronkelijke lied, aldus Adès.

5

toelichting

Das klinget so herrlich verwijst daarentegen naar een scène in Mozarts opera Die Zauberflöte.

Papageno weet met zijn klokkenspel zijn gezworen vijanden, Monostatos en de slaven, te veranderen in zoetgevooisde koorknaapjes.

Verrukt zingen ze dat de klokjes zo heerlijk klinken. Albion staat voor ‘bergachtig’, een oude benaming van Schotland. Het bezingt de verloren jeugd van de componist en hoogtepunten uit de Engelse muziek.

Nightfalls intrigeert direct door puntige ijle flonkeringen in de violen, tegen een spannend fresco van gruizig laag. Morning Dew vraagt om excellente pizzicatotechniek. Days opent in de tweede viool en werkt met de regelmaat van een klok naar een triomfantelijke climax.

In etherische flageoletten verstuift de muziek tenslotte in de lucht. Adembenemende acrobatiek opent The Twenty-fifth Hour.

Na aardser sferen eindigt het werk in stille verwondering met vragende gestes. Het afscheid van de dag. Afscheid van het leven?

Het hele werk pivoteert rond de bij vlagen angstaanjagende ‘tango mortale’ van deel vier, naar het schilderij Les bergers de l’Arcadie. Nicolas Poussin situeert op het barokke doek herders in een pastoraal landschap rond een tombe met het opschrift ‘Et in Arcadia ego’: ook ik genoot ooit van het idyllische leven in Arcadië. Zelfs een dartel bestaan in schaarse kleding, lees ons grootste geluk, kan je plots door de dood ontnomen worden, lijkt Poussin ermee te willen zeggen.

Pianokwintet Het Pianokwintet uit 2001 opent met een energiek motief dat licht stijgt dan duikt. Het blijkt de kiem voor het hele stuk.

Het motief vormt de opbouw naar een plots intredende vrije val in het derde deel. Na gebroken akkoorden, wordt in het derde deel het voorgaande materiaal plankgas er doorheen gejaagd, alsof het hele drieluik ‘in een soort van muzikaal zwart gat verdwijnt’, schreef Tom Service in The Guardian. Fascinerend zijn de strijkers in het tweede motief heen en weer vegend als ruitenwissers. Voortdurend is er wisselwerking tussen eigentijds en

The Four Quartets The Four Quartets, het tweede strijkkwartet van Adès is bekroond met de British Composer Award. Met subliem gebruik van strijktechnieken belicht het kwartet het verloop van een dag, als metafoor voor het leven.

6

toelichting

klassiek-romantisch idioom. Op een paar nobel wiegende maten volgt plots een freakerige uitspatting.

In sonates uit de tijd van Haydn, Mozart en Beethoven werden thema’s elegant gepresenteerd (expositie), caleidoscopisch van alle kanten belicht (doorwerking) en weer als konijn uit de hoed getoverd (reprise). Adès transformeert zijn thema’s drastisch en stuurt ze over een moderne achtbaan van ritmische verschuivingen en tempowisselingen.

De première van het Pianokwintet vond plaats op 29 oktober 2001 tijdens het Melbourne Festival, met het Arditti Quartet en de componist zelf achter de vleugel.

Tekst toelichting: Huib Ramaer

7

BIOGRAFIEËN COMPONIST Thomas Adès In thuisland Groot-Brittannië is componist Thomas Adès (1971) al menigmaal vergeleken met Purcell en Britten. Hij ontwikkelde een geheel eigen stijl en zijn muziek is speels, geestig, intelligent en heeft veel diepgang zonder per se diepzinnig te willen zijn.

Adès wordt gezien als een van de belangrijkste componisten van zijn generatie. Het zijn dan ook niet de minsten die reeds muziek van hem vertolkten: dirigenten Oliver Knussen, Kent Nagano, Jeffrey Tate, Sir Simon Rattle en gerenommeerde ensembles als het London Sinfonietta en het Ensemble Modern. Zijn oeuvre doorkruist diverse bezettingen van solo piano over trio, kwartet, tot ensemble en groot orkest en zijn werken zijn bekroond met diverse compositieprijzen. Hij

verkreeg faam in 1993 toen de BBC Philharmonic Orchestra zijn Chamber Symphony uitvoerde. Zijn eerste opera, Powder Her Face, ging in 1995 in première en werd nadien opgevoerd in onder meer Londen, Duitsland, Berkeley, Aspen, Brisbane en New York. Als dirigent werkt Adès geregeld samen met onder meer de symfonieorkesten van Londen, Boston en Sydney. Hij leidde Stravinsky’s The Rake’s Progress in Royal Opera House Covent Garden en Opernhaus Zürich, en debuteerde met zijn eigen The Tempest bij de Metropolitan Opera in New York. Van 1999 tot 2008 was Thomas Adès artistic director van het Aldeburgh Festival. Als pianist trad hij op met de New York Philharmonic en gaf hij solorecitals in Carnegie Hall (New York) en Barbican Hall (Londen). Zijn cd- en dvdopnamen van The Tempest vielen meermaals in de prijzen.

8

foto: Mausiko Tsusuki

biografieĂŤn

9

biografieĂŤn

UITVOERENDEN DoelenKwartet

De vele ontmoetingen die het DoelenKwartet met vooraanstaande componisten mocht hebben, zijn voor het kwartet een leidraad geweest bij het vormen van een onmiskenbaar eigen signatuur: Steve Reich, Henri Dutilleux, Kevin Volans, John Adams, Wolfgang Rihm, Hans Abrahamsen, Willem Jeths, Peter-Jan Wagemans, om er enkelen van te noemen. Eveneens zet het DoelenKwartet zich in voor een jongere generatie componisten uit binnen- en buitenland, zoals bijvoorbeeld jaarlijks te horen is tijdens het Gaudeamus Festival.

Als huiskwartet van de Doelen programmeert het DoelenKwartet jaarlijks een

foto: Louis Haagman

Het DoelenKwartet is een van de belangrijkste strijkkwartetten op het gebied van de hedendaagse klassieke muziek. Het repertoire omvat rond de tweehonderdvijftig voornamelijk eigentijdse werken en composities uit de vroeg-twintigste eeuw.

serie concerten die grote populariteit bij het publiek geniet. Met het Rotterdam Philharmonisch Orkest gaf het DoelenKwartet onder leiding van Reinbert de Leeuw in oktober 2015 een exemplarische uitvoering van Absolute Jest van John Adams.

De bij Cybele-Records uitgebrachte cd’s werden alle onderscheiden met diverse prijzen, waaronder tweemaal de Echo Klassik Preis, de Leopold Preis, de Editors Choice van The Grammophone en nominaties voor de Deutsche Schallplattenpreis 2009 en 2010. www.doelenkwartet.nl

10

biografieën

Ralph van Raat Piano

Voor zijn ontwikkeling als pianist waren vooral zijn verdere studies bij Claude Helffer in Parijs, Ursula Oppens in de Chicago en Pierre-Laurent Aimard in Keulen van belang.

Zijn bijzondere aandacht voor de muziek van de twintigste en eenentwintigste eeuw viel al snel op. Deze resulteerde in prijzen bij onder andere de Internationale Ferienkurse für Neue Musik te Darmstadt (1998), het Internationale Gaudeamus Vertolkers Concours (1999) en de VSCD Klassieke Muziekprijs (2005).

In 2006 had Van Raat bij de NPS op Radio 4 een eigen serie over moderne muziek en de toegankelijkheid ervan. De pianist bracht verschillende cd’s uit en heeft sinds 2006 een exclusief contract met Naxos.

foto: Simon van Boxtel

De Nederlandse pianist en musicoloog Ralph van Raat (1978) studeerde zowel piano aan het Sweelinck Conservatorium bij Ton Hartsuiker en Willem Brons als Muziekwetenschap aan de Universiteit van Amsterdam.

Beide studies sloot hij cum laude af.

Voor dit label nam Van Raat de complete pianowerken op van Louis Andriessen, John Adams, Magnus Lindberg en Sir John Tavener. Ook de opname van The people united will never be defeated van Rzewski was een international succes.

Ralph van Raat is als docent hedendaagse pianomuziek verbonden aan zowel het Utrechts Conservatorium als het Conservatorium van Amsterdam.

11

VERWACHT

DO 14 APR 2016

donderdagavond serie grote zaal / 20.15 uur

Asko|Schönberg + Marc-André Hamelin Messiaen en zijn leerlingen

Benjamin liet zich in At First Light inspireren door een verblindende zonsopkomst, geschilderd door William Turner. Voor Grisey heeft muziek niets met plaatjes of poëzie te maken – het gaat hem puur om klank – maar Talea beschreef hij achteraf als ‘een machine die ten prooi valt aan woekerende planten en parasieten’.

Asko|Schönberg is ensemble in residence, Marc-André Hamelin is artist in residence

PROGRAMMA: Olivier Messiaen Oiseaux exotiques / Gérard Grisey Talea / George Benjamin At First Light / Olivier Messiaen Couleur de la Cité Céleste

12

foto: Nina Large

Olivier Messiaen is de meester van het muzikale visioen. Met originele klankeffecten en een sterk sfeergevoel roept hij extatische werelden op waarin enkel vogels en andere hemelse wezens lijken te wonen. Die klankmagie droeg Messiaen over op zijn leerlingen George Benjamin en Gérard Grisey, waarvan in dit concert ook werken zijn te horen. Pianosolist in de twee werken van Messiaen is de meesterlijke Canadese pianist Marc-André Hamelin, dit seizoen artist in residence van het Muziekgebouw.

Marc-André Hamelin

VERWACHT

DO 21 APR 2016

donderdagavond serie grote zaal / 20.15 uur

Bang on a Can + Trio Mediaeval Steel Hammer

De toonaangevende Amerikaanse Julia Wolfe is bekend als een van de Bang on a Can-componisten. Voor de innovatieve musici van het Amerikaanse ensemble Bang on a Can en het Noorse vocale Trio Mediaeval creëerde ze de alt-folkcompositie Steel Hammer. Een indringende compositie met stevige wortels in de minimal music. Wolfe baseerde het stuk op de Amerikaanse ‘John Henry’-legende over mens versus machine. In dit volksverhaal neemt een arbeider het met een stalen hamer op tegen een stoommachine.

Zelf vertelt ze over de compositie: ‘Met Steel Hammer keer ik terug naar mijn roots in de volksmuziek uit de Appalachen. Toen ik het werk componeerde hield ik de brede muzikaliteit van de Bang on a Can in gedachten. Ook Trio Mediaeval was een grote inspiratiebron omdat zij het werk een prachtig heldere klank en emotionele diepte geven.’

PROGRAMMA: Julia Wolfe Steel Hammer

13

Julia Wolfe

VERWACHT

April do 14 april / 20.15 uur

Asko|Schönberg + Marc-André Hamelin Messiaen en zijn leerlingen vr 15 + za 16 april / 20.15 uur

Olli Mustonen De Sonates van Prokofjev

wo 20 april / 20.15 uur

Stéphane Degout + Alain Planès Ravel en Debussy

Etienne Jaumet (live), Zombie Zombie (live), Young Marco do 28 april / 20.15 uur

do 21 april / 12.30 uur

Lunchconcert i.s.m. Conservatorium van Amsterdam

Collegium Vocale Gent + Bl!ndman [sax] Salve-Salva

do 21 april / 20.15 uur za 16 april / 15.00 uur

De IJ-Salon De Kapel van Rothko

Bang on a Can Steelhammer

Unieke jubileumwandeling Muziekgebouw met app Curvices

vr 22 apr / 20.15 uur

Speciaal voor ons 10-jarig bestaan maakte componiste Rosalie Hirs de poëzie- en klankinstallatie Curvices Amsterdam. Een unieke muzikale rondwandeling waarvoor u de gratis Curvicesapp kunt downloaden via de App Store, Google Play of iTunes. De app schakelt in zodra u rondom het gebouw een van de wandelzones betreedt. Een cadeautje van de componist waarvan u het hele jubileumseizoen kunt profiteren!

Meer info: muziekgebouw.nl/ festival/10jaar

Olli Mustonen De Sonates van Prokofjev II

RIAS Kammerchor + Concerto Italiano Meerkorige Italiaanse barok

zo 17 april

zo 24 april / 11.00 uur / Kleine Zaal

Kindermiddag 13.30 uur

Susanne Kujala + Ere Lievonen 4 voeten, 4 handen

Lichterlaaie (6+) Koperkwintet KWIVR

zo 24 april / 15.00 uur

za 16 april / 20.15 uur

Hemelsblauw (2-4) Pantalone

Symfonieorkest van Conservatorium van Amsterdam De Nacht

14.30 uur / Bimhuis

zo 24 april / 19.30 uur / Kleine Zaal

Karsu (8+) Jazz en popliedjes met Nederlands-Turkse zangeres

Versatile Sweet 20 Jonathan Fitoussi & Clemens Hourrière (live),

13.30 + 15.30 uur / Kleine Zaal

14

Geheimtips Bijzondere concerten die je niet mag missen

Muziekgebouw aan ‘t IJ / foto: Erik van Gurp

MUZIEKGEBOUW AAN ’T IJ Piet Heinkade 1 / 1019 BR Postbus 1122 / 1000 BC Amsterdam Kaartverkoop T 020 788 2000 ma t/m za 12.00 -18.00 uur Kantoor T 020 788 2010 F 020 788 2020 E post@muziekgebouw.nl Zakelijke evenementen T 020 788 2023

Restaurant Zouthaven bevindt zich op de begane grond van het Muziekgebouw.

Voor een heerlijke start van uw concertavond.

Openingstijden en reserveren www.zouthaven.nl of T 020 788 2090 WORD VRIEND Steun het Muziekgebouw al vanaf € 75 per jaar. Lees meer op : muziekgebouw.nl/steunons

PARTNERS De activiteiten van het Muziekgebouw aan ’t IJ komen tot stand door steun van:

Gelieve te zorgen dat uw mobiele telefoon uit staat tijdens het concert.

Camerabeeld- en geluidsopnamen alleen toegestaan met toestemming vooraf.

Mediapartner:

Pauzedrankje (indien inbe­grepen) serveren wij op tafels bij de uitgang van de zaal.

Druk binnenwerk:

EARLY BIRD TICKETS Voor jongeren tot 30 jaar, bijna alle concerten € 10. Wees snel: hoe eerder, hoe meer kans. Lees meer op: www.muziekgebouw.nl/earlybirds

Reserveren en openingstijden restaurant Zouthaven: www.zouthaven.nl.

Centraal Station (10-15 min lopen) is met tram 26 bereikbaar tot 00.00 uur. Taxicentrale Amsterdam: T 020 677 7777.

De Piet Heinparkeergarage onder Muziekgebouw aan ’t IJ is 24 uur per dag open.

Informatie + online kaarten bestellen www.muziekgebouw.nl. Ook voor onze nieuwsbrief.

XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX