2016 12 16 Fazil Say

Vr 16 dec 2016 Grote Zaal 20.15 uur

Fazil Say Improvisaties van Debussy en Say

Serie Piano

Programma

Serie Piano Vr 16 dec 2016 Grote Zaal 20.15 - 22.15 uur

Fazil Say Improvisaties van Debussy en Say

ca. 45 minuten voor de pauze ca. 55 minuten na de pauze

Fazil Say piano

Bent u niet vergeten uw mobiele telefoon uit te zetten?

Dank u wel.

2

Programma

Claude Debussy (1862-1918) Préludes, Eerste boek (1910) ·· 1. Danseuses de Delphes ·· 2. Voiles ·· 3. Le vent dans la plaine ·· 4. Les sons et les parfums tournent dans l’air du soir ·· 5. Les collines d’Anacapri ·· 6. Des pas sur la neige ·· 7. Ce qu’a vu le vent de l’Ouest ·· 8. La fille aux cheveux de lin ·· 9. La sérénade interrompue ·· 10. La cathédrale engloutie ·· 11. La danse de Puck ·· 12. Minstrels Pauze Fazil Say (1970) Gezi Park 2 - Pianosonate op. 52 (2014) ·· 1. Nights of resistance on the streets of Istanbul ·· 2. The silence of the gas cloud ·· 3. On the killing of the innocent child Berkin Elvan ·· 4. Hope is always in our hearts SES (Ballade) (2012) Kumru op. 12/2 Black Earth op. 8 (1997) Nâzım (Ballade) op. 12/1 Sevenlere Dair (Für die Liebenden) op. 12/3 Bodrum, Jazz fantasy for piano, op. 41b Summertime Variations (2006) Paganini-Jazz op. 5c (1995) 3

Toelichting Hoe zullen ze indertijd zijn ontstaan, de preludes van Claude Debussy? Denkend, voelend, luisterend, waarnemend? Wist Debussy het zelf wel? De meeste heel goede muziek ontstaat vanzelf. Er gebeurt ‘iets’ in het componistenhoofd – of in het hart, laten we dat even in het midden. Dingen komen bij elkaar, bevruchten elkaar, en dan opeens is er wat er wezen moest. Je kunt een voorop gezet plan maken, zo van: ik schrijf een driedelige sonate, of ik wil iets doen met C grote terts, of laat ik de piano nu eens op een afwijkende manier benaderen, maar daarmee ben je er niet. Dat wat niet te grijpen valt, blijkt het essentiële.

Het heeft veel van improviseren, zoeken, ‘maar doen’. Debussy’s muziek klinkt improviserend. We beginnen hier, dwalen af maar bepalen tenslotte dat het hier dan ook maar over moet gaan, verdiepen dit – tot het genoeg is. Als luisteraar droom je weg bij Debussy’s preludes, zoals hijzelf misschien ook wegdroomde toen hij ze schreef. Bij het componeren kan er dus van alles tussenkomen. Je staat open voor opwellingen, impulsen en invloeden, drijft op de onderstroom van indrukken die je in je leven opdeed. In het Eerste boek van Debussy’s Préludes komen ze langs, in halve droomtoestand: de westenwind, Napels, Spaanse gitaren, negrospirituals, een kathedraal op de bodem van de zee …

Debussy vond een eeuw later een broeder: Fazil Say, de Turkse componist en pianist.

Belangrijker dan een voorop gezet plan, een per se doordachte structuur of het polemische ‘ik ga de muziekgeschiedenis vernieuwen’ zijn ook bij hem improvisatie, fantasie, het ter plekke verwerken van eerder opgedane impressies. Als Say Debussy speelt, is het alsof de muziek ter plekke ontstaat. En wat zijn eigen werken betreft is de uitspraak ‘componeren is een vorm van 4

improviseren’ veelzeggend. Ook bij Say vloeit alles in elkaar: Turkse volksmuziek, Paganini, beelden van de zwoele stad Bodrum, de protesten in Gezi Park en Summertime.

Claude Debussy Préludes Claude Debussy was behalve een begenadigd componist een begenadigd luisteraar. ‘Alles wat een goed oor waarneemt in het ritme van de wereld om ons heen, kan muzikaal worden uitgebeeld.

Voor sommige mensen zijn regels van primair belang, maar mijn wens is het alleen te reproduceren wat ik hoor.’

Dat deden mensen veel te weinig, vond Debussy, en hij vond het zijn opdracht als kunstenaar er iets aan te doen. Debussy wilde van de mens een betere luisteraar maken: ‘Men luistert niet naar het geruis van de natuur om ons heen, en let te weinig op die rijk geschakeerde muziek die zij ons in overvloed biedt – tot nu toe leefden wij in haar zonder dat wij haar gewaar werden.’

Inderdaad verwerkt Debussy in zijn muziek,

Toelichting

zijn Préludes in het bijzonder, veel van wat hij om zich heen waarneemt. Hij wijst ook op de muzikale kwaliteit van dingen die je in eerste instantie niet tot muziek zou rekenen en dringt daarmee, opvallend genoeg, door tot hun essentie. ‘Deze muziek leek mij iets dat meer ‘waar’ was dan alle boeken die ik kende,’ schreef Marcel Proust, auteur van de grandioze romancyclus À la recherche du temps perdu over de tijd en het milieu waarvan ook Debussy deel uitmaakte.

‘Visioenen die men anders onmogelijk kan uitdrukken en waarvan het nagenoeg verboden is ze op te tekenen.’

De Préludes van Debussy bevatten een veelvoud aan sensaties Het eerste boek Préludes bevat een veelvoud aan sensaties. In de derde prélude Le vent dans la plaine brengt Debussy een zachte bries tot klinken die de grashalmen beroert. In nr. 4 Les sons et les parfums worden we ‘de klanken en geuren die door de avondlucht zweven’ gewaar. Nr. 7 Ce qu’a vu le vent de l’Ouest verhaalt over wat de westenwind te zien krijgt.

Andere spelen, al dan niet ironiserend, met bestaande idiomen. In Minstrels (nr. 12) zijn dat de negrospirituals, gespeeld door Amerikaanse muzikanten die rond 1900 door Europa trokken: een banjo-imitatie, een dans op een plantage, een griezelverhaal, een roffel die acrobaten begeleidt waarna nog juist een sentimentele song bij de

lurven wordt gegrepen. ‘Anspielungen’ aan Napolitaanse straatliedjes hoor je in Les collines d’Anacapri (nr. 5), gitaargetingel en wellicht een satire op Spaans geliefkoos in La sérénade interrompue (nr. 9) en een nogal ondefinieerbare maar in ieder geval nietserieuze stijl in La danse de Puck (nr. 11).

La cathédrale engloutie (nr. 10), de beroemdste, staat binnen deze bundel wat apart. Er is sprake van echte programmamuziek. Debussy vertelt hier in muziek de oude Keltische legende van de verzonken kathedraal van de stad Ys, die vijftienhonderd jaar geleden in de Britse golven wegzonk als straf voor haar ongelovige inwoners. Van tijd tot tijd verschijnt hij weer boven water. Debussy schildert een kalme zee met daarin vermengd het geluid van ondergedompelde klokken.

Wanneer de kathedraal ‘verschijnt’, klinkt dit steeds luider tot de hele lucht gonst van de ineengesmolten, of liever gezegd in elkaar overvloeiende boventonen (door effectief pedaalgebruik).

Fazil Say Het is een schamel beetje wat we hier in West-Europa meekrijgen, en meekregen, van Turkse muziek. Ooit was die in Europa korte tijd populair.

In de achttiende eeuw begroette men enthousiast de janitsaren, militaire kapellen met, tot dan onbekend in Europa, piccolo’s, bekkens, triangels en grote (‘Turkse’) trommen. Componisten schreven in ‘alla 5

Toelichting

turca’ stijl, denk aan Mozarts ‘Turkse’ opera Die Entführung aus dem Serail en Rondo alla turca (Fazil Say reageerde hier weer blits op met een Alla Turca Jazz) en Haydns Militaire symfonie. Zelfs in de Alle Menschen werden Brüder-finale van Beethovens Negende duikt nog een heerlijk stukje janitsarenmuziek op.

Dat was nog maar één, slechts sensationeel, aspect. De Turkse kunstmuziek verschilt wezenlijk van de West-Europese. Ze is volstrekt lineair, bestaat hoofdzakelijk uit een zich eindeloos voortspinnende melodie: geen harmonie, geen contrapunt. Op grond van dit elementaire verschil kwamen de westerse muziek en die uit het Ottomaanse rijk elkaar zelden nader. Overigens heeft tegenwoordig ook in Turkije zelf de Turkse kunstmuziek een geringe plaats. In de grote steden klinkt meer westers dan Turks, meer opera dan ‘makam’ en op de conservatoria, zoals in Ankara waar Fazil Say studeerde, heeft westerse muziek het primaat.

Say weet overtuigend twee culturen te binden Fazil Say lijkt een van de eerste en overtuigendste die de twee culturen toch weet te verbinden. In het voetspoor van componisten als Béla Bartók, George Enescu en György Ligeti combineert hij de muziek van zijn land met westerse technieken.

Geboren in Ankara, daarna verblijvend in Düsseldorf, Berlijn en New York en nu weer in Istanbul, is hij iemand van twee werelden.

6

Zijn eigen, heterogene stijl vond hij al op zijn twintigste, met de Four Dances of Nasreddin Hodja, op. 1. De hele toekomstige Fazil Say bleek al aanwezig: een rapsodische, fantasieachtige basisstructuur; beweeglijk, dansend ritme, vaak gevormd door syncopen; continue puls en een weelde aan melodische ideeën die vaak lijken afgeleid van volksmuziek uit Turkije en buurlanden.

Say, internationaal geroemd, verkeert in eigen land soms in zwaar weer. In 2012 verklaarde hij via Twitter: ‘Ik ben atheïst en trots om dat luid en duidelijk te zeggen.’ Ook citeerde hij een gedicht van de grote elfdeeeuwse dichter Omar Khayyam, waarin deze de draak steekt met schijnheilige gelovigen.

De officier van justitie in Istanbul klaagde Say aan voor ‘het beledigen van religieuze waarden’ en Say werd veroordeeld tot tien maanden cel voorwaardelijk – een uitspraak die vorig jaar pas werd herroepen.

Gezi Park 2 Istanbul, 27 mei 2013. In Gezi Park springt een man voor een bulldozer. Die stopt geschrokken. Wat wil de man? Het is een protest.

Ondanks enorme kritiek heeft de regering haar plan doorgedrukt dat het park, een van de weinige groene zones in de stad, moet plaatsmaken voor een winkelcentrum. Het blijft niet bij dit incident. De volgende dag al staat het park vol mensen – al jaren wordt geprotesteerd tegen de materialistische, milieuonvriendelijke maatregelen van de

Toelichting

regering. De politie grijpt hardhandig in.

Vanuit heel Turkije stromen mensen toe en de daaropvolgende dagen loopt het uit de hand wanneer in het park en op het Taksimplein de inmiddels miljoenen betogers slaags raken met de politie, ingezet op bevel van president Erdogan. Het krijgt het aanzicht van een burgeroorlog en volstrekt onschuldige slachtoffers vallen, zoals het 14-jarige jongetje Berkin Elvan dat op weg naar de bakker door de politie wordt neergeschoten en 263 dagen later sterft.

Ook Fazil Say bleef niet onberoerd door het oproer. Hij reflecteert het in een trilogie. Het eerste deel, Gezi Park 1, is een concertversie voor twee piano’s en orkest. Dit begint romantisch maar eindigt wild en luid. Hij voltooide dit deel direct na de oproer. In de pianosonate Gezi Park 2 verdiept hij zich en improviseert hij op een aantal schrijnende gebeurtenissen. Gezi Park 3 is een liedvorm.

Fazil Say improviseert in dit deel op een aantal bestaande gedichten.

Ballades In zijn ballades richt Say zich juist op het verleden. Ze zijn romantisch van aard, bespiegelingen van meer of minder verstopte literaire en biografische onderwerpen.

Nazim, Kumru en Sevenlere Dair vormen zijn opus 12. De eerste, geheel op de witte toetsen, roept de Turkse schrijver Nazim Hikmet (1902 - 1963) tot leven, een man die wegens zijn communistische

idealen in Turkije werd vervolgd en zelfs gevangengezet, en de wijk nam naar Anatolië waar hij aansluiting zocht bij het volk. De melodie voor Kumru (‘duif’) had Say al jaren in zijn hoofd. Toen in 2000 zijn dochtertje Kumru werd geboren, gebruikte hij hem voor een ballade die hij aan de kleine Kumru opdroeg. Sevenlere Dair betekent ‘Voor hen die liefhebben’. Say interpreteert de liefde als bron van vreugde en verdriet. Het snelle middenstuk is een dialoog tussen geliefden. Deze laatste twee balladen staan in de traditie van de oriëntaalse minnezang: De ring van de duif heet een al in het jaar 1030 geschreven beroemd traktaat van Ibn Hazm, de ‘Arabische Ovidius’.

De ballade SES is het laatste deel van de cantate SES geschreven voor drie sopranen, piano en percussie. Het is de pianoversie van het lied The pain of Sivas van Aziz Nesin.

Black Earth Black Earth (‘Kara Toprak’) uit 1997 schreef de toen 27-jarige Say een van zijn grootste hits: ‘Ik moet het inmiddels zo’n duizend keer hebben uitgevoerd.’

Het prijkt op het repertoire van vele pianisten. Andermaal is Turkije de voedingsbodem, namelijk het populaire lied Sadik Yarim Kara Toprak van Asik Veysel.

Het gaat over eenzaamheid en verlies; gebleven is alleen de zwarte aarde, de kleur van het landschap in de geboortestreek van de dichter. In Say’s geval wordt het een 7

Toelichting

‘lied der eenzaamheid’ van de pianist als hedendaags kunstenaar. John Cage-achtig dempt de linkerhand de snaren af en zorgt zo voor een kenmerkende klank, refererend aan het timbre van de Turkse saz.

Jazzy composities Fazil Say besluit zijn recital lichtvoetig.

In Bodrum wandelt hij met u, onderwijl de liedjes Yildizlarin Altinda (Onder de sterren) en Uzun Ince Bir Yoldayim (Ik loop over een lange smalle weg) citerend, in swingend tempo over de drukste, met bars bezaaide, straat van Turkije’s meest toeristische oord.

Summertime, naar de standard van George Gershwin, was bedoeld voor de concertzaal maar Say speelt hem ook vaak als toegift op jazzfestivals. En Paganini Jazz staat voor zijn doel ‘Paganini’s beroemde thema (de 24e Caprice voor vioolsolo) de wereld van de jazz binnen te dragen.’

Tekst toelichting: Stephen Westra

8

Biografieën Claude Debussy Claude Debussy (1862 - 1918) had geen schoolopleiding maar kreeg als kind pianoles van de schoonmoeder van de schrijver Paul Verlaine.

Vanaf zijn elfde studeerde hij piano aan het Parijse conservatorium en op zijn achttiende begon hij compositie te studeren.

Ondanks zijn eigenzinnige ideeën werd zijn grote talent erkend en kreeg Debussy zelfs de Prix de Rome. Na zijn verblijf in Rome begon hij zich te ontplooien tot de grote, vernieuwende componist van orkestwerken zoals Prélude à l’après midi d’un faune (1894), dat onmiddellijk werd gezien als een meesterwerk.

Hierna ontstond de opera Pelléas et Mélisande die al bij de eerste uitvoering in 1902 een sensatie veroorzaakte. Zelden is een zo vernieuwende componist zo goed begrepen door zijn tijdgenoten als Debussy.

Zijn persoonlijke leven was turbulent met steeds

wisselende minnaressen, tot hij rond 1903 Emma Bardac leerde kennen met wie hij trouwde en een dochtertje kreeg. Bardac was een begaafde zangeres en vele van Debussy’s liederen zullen voor het eerst bij hen thuis hebben geklonken met de componist aan de piano. Terwijl de Tweede Wereldoorlog nog om hem heen woedde, stierf Debussy, veel te vroeg, op zijn 56ste aan darmkanker. Zijn invloed was groot en is nog tot op heden relevant.

9

Biografieën

Fasil Say Piano Fazil Say (1970) studeerde bij Mithat Fenmen, die hem aanspoorde elke dag te improviseren, voordat hij zich ging toeleggen op de onmisbare oefeningen en etudes. Zo ontwikkelde hij een geheel eigen stijl.

Say kreeg onder andere opdracht van de Salzburger Festspiele, WDR en de festivals SchleswigHolstein en MecklenburgVorpommern voor het schrijven van kamermuziek en grote orkestwerken. Op zijn zeventiende werd hij onderscheiden met een Duitse beurs, die hem in staat stelde vijf jaar aan de Robert-SchumannHochschule Düsseldorf te studeren bij de AmerikaansDuitse pianist David Levine.

In deze lessen ontstond de basis voor met name zijn Mozart- en Schubertinterpretaties. Door zijn virtuositeit behaalde hij in 1994 succes op de internationale competitie Young Concert Artists in 10

New York. Sindsdien speelt hij met vooraanstaande Amerikaanse en Europese orkesten en dirigenten. Zo voerde hij met het Koninklijk Concertgebouworkest de eerste drie van zijn pianoconcerten uit.

Hij bouwde een repertoire op van de grote Weense componisten (Haydn, Mozart en Beethoven) tot werken van romantische en hedendaagse componisten.

Hij was artist in residence bij het Dortmund Konzerthaus, het Berlin Konzerthaus, de Hessischer Rundfunk in Frankfurt am Main, bij het Rheingau Musik Festival 2013, het Bodenseefestival 2014 en vorig seizoen was hij gevraagd bij de Alte Oper in Frankfurt en het Züricher Kammerorchester. Zijn opnames van Bach, Mozart, Beethoven, Gerschwin en Stravinsky werden warm onthaald door critici en leverden hem tal van prijzen op. Sinds dit jaar heeft Say een exclusief contract met Warner Classics

BiografieĂŤn

Foto: Marco Borggreve

11

Verwacht

Serie Piano Za 14 jan 2017 Grote Zaal 20.15 uur

Piotr Anderszewski Pianist van de nuance ‘De volgende keer dat Anderszewski Nederland bezoekt, kunt u er maar beter bij zijn’, schreef NRC eind 2015 na een recital van deze Poolse pianist. Die volgende keer is nu. De Grote Zaal is ideaal voor de perfectionist Piotr Anderszewski.

Piotr Anderszewski staat sinds jaar en dag bekend als zijn eigen felste criticus. In 1990 verliet hij de halve finale van de Leeds Piano Competition omdat hij ontevreden was over zijn eigen spel. Deze perfectionist kan lang dubben over de werken die hij in een recital wil laten horen. Pas als hij écht iets unieks denkt te kunnen zeggen, zal hij het op een van zijn schaarse recitals spelen.

Programma: Wolfgang Amadeus Mozart Fantasie en sonate in c KV 475/457 / Leoš Janáček Op een overwoekerd pad, serie twee / Frédéric Chopin Mazurka’s / Polonaise-fantaisie in As op. 61

12

Piotr Anderszewski Foto: MIURA Koichi

Serie Piano

Verwacht

Za 11 feb 2017 Grote Zaal 20.15 uurt

Jean-Efflam Bavouzet Franse omzwervingen Hebben sonates van Haydn en Beethoven iets gemeen met kleine pianojuwelen uit het Franse fin de siècle? Volgens de even originele als eigenzinnige Franse pianist Jean-Efflam Bavouzet wel. En door zijn energieke en enthousiaste spel, klinkt het ook volkomen overtuigend.

Typisch Franse idealen als helder en precies pianospel klinken door in zijn Haydn en Beethoven. In zijn interpretaties van Debussy, Fauré en tijdgenoten benadrukt hij juist de klassieke lijnen.

Programma: Een sonate van Joseph Haydn / Ludwig van Beethoven Sonate op. 10 nr. 3 / Claude Debussy Ballade slave / L’isle joyeuse / Albéric Magnard Envoi uit Promenades / Gabriel Pierné Nocturne en forme de valse op.

40 nr. 2 / Gabriel Fauré Nocturne nr. 6

Jean-Efflam Bavouzet Foto: Guy Vivien

13

Verwacht

December 2016 za 17 dec / 20.15 uur St. Lawrence String Quartet Vader en zoon Adams

vr 6 jan / 20.30 uur FIBER x The Rest is Noise Paul Jebanasam & Tarik Barri - Continuum + Scott Monteith & Rainer Kohlberger - Qawwali Quatsch za 7 jan / 20.15 uur Hitchcocks The Lodger Hermes Ensemble

zo 18 dec / 15.00 uur Cappella Amsterdam Hodie Christus natus est

za 8 jan / 15.00 uur Ton Koopman Wat is het geheim van het orgel? (8+)

wo 21 dec / 18.30 uur college + 19.30 uur concert Liza Ferschtman + Jonathan Cohen Bibers Rozenkranssonates

di 10 jan / 16.30 uur Ives Ensemble Openbare repetitie wereldpremière Richard Rijnvos

do 22 dec / 19.30 uur Nederlandse Bachvereniging Kerstconcert: Hohe Messe

wo 11 jan / 20.15 uur Ian Bostridge + Julius Drake Love under the shadow of Death

wo 28 dec / 19.30 uur Calefax PAN 13

Januari 2017 vr 6 jan / 20.00 uur / Janssenbeton Muziekgebouw op locatie: Bach & Beton Canto en documentaire 14

do 12 jan / 12.30 uur Lunchconcert ism Nationaal Muziekinstrumenten Fonds

do 12 jan / 20.15 uur Ives Ensemble Companion Pieces

vr 13 jan / 20.00 uur / Janssenbeton Muziekgebouw op locatie: Bach & Beton Goldberg en documentaire vr 13 jan / 20.1.5 uur Cuarteto Quiroga + Veronika Hagen Kwintet met kwartet za 14 jan / 20.15 uur Piotr Anderszewski Pianist van de nuance zo 15 jan / 11.00 uur / Kleine Zaal Ensemble SCALA Blast from the past

Huil van de Wolff Elke 22e van de maand klinkt om 20.00 uur het geluidsmonument Huil van de Wolff. Martijn Padding componeerde deze interactieve geluidsinstallatie ter herinnering aan oprichter van het Muziekgebouw Jan Wolff (1941 - 2012).

Zie voor meer informatie muziekgebouw.nl/ huilvandewolff Geheimtips Bijzondere concerten

Foto: Erik van Gurp

Restaurant Zouthaven Kom voor het concert eten in restaurant Zouthaven. Reserveren: 020 788 2090 of zouthaven.nl

Rondom het concert - Na aanvang van het concert heeft u geen toegang meer tot de zaal.

- Zet uw mobiele telefoon uit voor aanvang van het concert.

- Het maken van beeld- of geluidsopnamen in de zaal alleen met schriftelijke toestemming.

- Algemene Bezoekersvoorwaarden zijn na te lezen op muziekgebouw.nl

Bij de prijs inbegrepen Reververingskosten en garderobe zijn bij de kaartprijs inbegrepen.

Ook een pauzedrankje, tenzij anders vermeld op uw concertkaartje.

Bij concerten zonder pauze staan drankjes klaar na afloop van het concert.

Steun het Muziekgebouw Inkomsten uit kaartverkoop dekken ten dele onze kosten. Word vriend of doneer: met uw extra steun kunnen we concerten op het hoogste niveau blijven organiseren.

Meer informatie: muziekgebouw.nl/steunons

Op de hoogte blijven?

Blijf op de hoogte van nieuw geboekte concerten of ander nieuws.

Volg ons via onze e-nieuwsbrief (aanmelden op muziekgebouw.nl), Facebook, Twitter of Instagram.

Dank!

Wij kunnen niet zonder de steun van onze vaste subsidiĂŤnten en Vrienden van het Muziekgebouw. Wij zijn hen daarvoor zeer erkentelijk.

Druk binnenwerk

15