Do 9 feb 2017 Grote Zaal 20.15 uur
Donderdag avondserie
Nieuw Ensemble Transformations - Carola Bauckholt / Christina Kubisch
Programma Nieuw Ensemble Transformations - Carola Bauckholt / Christina Kubisch Ed Spanjaard dirigent
Donderdag avondserie Serie Nieuw Ensemble Do 9 feb 2017 Grote Zaal 20.15 - 21.55 uur ca. 45 minuten voor de pauze ca. 30 minuten na de pauze
Carola Bauckholt Treibstoff (1995)
Inleiding
Ensemble
Foyerdeck 1 19.15 – 19.45 uur
Christina Kubisch Wien Landstrasse (2016; wereldpremière)* Strijkers en elektromagnetische geluiden
Carola Bauckholt Laufwerk (2011)
Joël Bons, artistiek leider van het Nieuw Ensemble, in gesprek met de componisten Carola Bauckholt en Christina Kubisch
Ensemble en samples
Pauze Christina Kubisch Seven Magnetic Places (2016; wereldpremière)* Elektroakoestische compositie
Carola Bauckholt Point of Presence (2016; wereldpremière)* Ensemble en elektromagnetische geluiden
* In opdracht van Muziekgebouw aan ’t IJ met steun van Ammodo Bent u niet vergeten uw mobiele telefoon uit te zetten? Dank u wel.
2
Toelichting Voor de Duitse componisten Carola Bauckholt en Christina Kubisch zit het dagelijks leven vol muziek. Bauckholt vertelt meesterlijke muzikale verhalen met – al dan niet naar conventionele instrumenten getransformeerde – dagelijkse geluiden die men normaal gesproken veronachtzaamt of hooguit als achtergrondruis registreert. Christina Kubisch maakt op haar beurt letterlijk het onhoorbare hoorbaar; ze gebruikt speciale sensoren om elektromagnetische golven en ultrageluid in klinkend materiaal om te zetten. Zo geven haar soundtracks van steden en plaatsen in de wereld de verborgen schoonheden van het onhoorbare weer. Het Nieuw Ensemble kwam in 2003 in contact met het werk van Bauckholt en koesterde al lang de wens met deze componiste samen te werken. Toen het moment daar was hadden Bauckholt en Kubisch elkaar inmiddels gevonden en dat leidde in opdracht van het Muziekgebouw aan ‘t IJ tot een bijzondere samenwerking en twee nieuwe werken die geheel zijn toegesneden op het Nieuw Ensemble. Ontmoeting Bauckholt kende het werk van Kubisch al sinds 2003. Ze hoorde het tijdens het Zwitserse Festival Rümlingen en was direct verkocht. ‘Ik hoorde door een koptelefoon de klanken van Christina die als het ware onder de schors van een boom vandaan kwamen en deze klanken waren zo intensief, dat ze me tot op heden zijn bijgebleven. Sindsdien houd ik haar in de gaten en ik ben blij dat het nu tot een samenwerking is gekomen’. ‘We ontmoetten elkaar in 2013 als leden van de sectie muziek van de Akademie der Künste Berlin’, geeft Kubisch het moment aan dat ze elkaar vonden. ‘Ik was al bekend met het werk van Carola en ik ben altijd onder de indruk geweest van de manier waarop zij instrumentale compositie mixt met alledaagse geluiden. Ik hou van de
humor in haar werk en de moed om geluiden te gebruiken die doorgaans niet als muziek beschouwd worden. In mijn werk gebruik ik elektromagnetische opnamen in combinatie met natuurlijke of instrumentale klanken. Zo vergroten wij beiden onze composities door naar verschillende werelden te luisteren.’
‘We zijn door zo veel geluiden omgeven zonder ze bewust waar te nemen.’ ‘Het fascineert en irriteert mij dat wij door zo veel geluiden omgeven zijn zonder ze bewust waar te nemen’, licht Bauckholt haar fascinatie voor omgevingsgeluiden toe. ‘Visueel hebben we onze zintuigen door de microscoop en optische sensoren veel verder opgerekt dan akoestisch. Daarom ben ik ook zo gecharmeerd van de enorme muzikaliteit van Christina Kubisch. Zij geeft onbekende klanken een podium en vindt daar kunstvormen voor waardoor wij diep in de innerlijke structuur en het bestaan van onze ongehoorde omgeving kunnen duiken.’ Over de wijze van samenwerken zegt Kubisch: ‘Carola luisterde naar mijn elektromagnetische 3
Toelichting
veldopnamen en ik onderzocht haar werken. Het basale idee was om materiaal van elkaar te gebruiken in eigen werk door de soundsamples van elkaar te bewerken en te reorganiseren. Zo ontdekten wij ook weer akoestische werelden die nieuw voor ons waren.’ De samenwerking resulteerde in Wien Landstrasse van Chirstina Kubisch en Point of Presence van Carola Bauckholt, beide geschreven voor het Nieuw Ensemble. Deze werken beleven net als de tapecompositie Seven Magnetic Places van Kubisch vandaag hun wereldpremière.
Carola Bauckholt Communicatie tussen onvergelijkbare materialen is de basis van het werk van Carola Bauckholt. ‘Het doel van mijn muziek is een ruimte te creëren waarin onvergelijkbare types materiaal in staat zijn naast elkaar te bestaan en met elkaar te communiceren – het ruwe, ongepolijste en het onverwachte komt oog in oog te staan met de gecultiveerde instrumenten van het klassieke kamerensemble.’ ‘Met verbeelding en het verfijnde oor van de musicus ben ik in staat om mij te richten op het muzikale en de essentiële natuur van het ruwe en het onverwachte.’ Daarvoor gebruikt Bauckholt speeltechnieken waarmee de conventionele instrumenten de klank van deze ‘sonische indringers’ zo dicht mogelijk benaderen. 4
Laufwerk Zo wordt de basis voor Laufwerk (diskdrive) uit 2011 gevormd door geluiden die Bauckholt toevallig tegenkwam toen ze alleen in huis was en zat te spelen met materialen. Bijvoorbeeld door met een stevige schaar in patronen over een houten doos te wrijven of door metaaldraden met een zaagbeweging over een doos te halen. ‘Ik stelde mij voor dat deze karakteristieke patronen zich door een ensemble vlechten als loops. Ik nam ook motorische geluiden op geproduceerd door de cello en de klarinet die zich in de ensembletextuur mengen en op momenten naar voren komen. Deze samples vormen het hart en het vertrekpunt voor het vocabulaire van het ensemble, maar uiteindelijk worden de samples nagenoeg geheel geabsorbeerd door de live instrumenten. Het is verbazingwekkend hoe anders hetzelfde geluid kan zijn als het gespeeld wordt als sample of live in een ruimte. Dit mechanisme, een motor van geluiden waarvan de functie onduidelijk is, geeft een vorm van mysterie.’ Treibstoff In Treibstoff (brandstof) uit 1995 probeert Bauckholt een ander mysterie in geluid te vangen. Wat drijft de kunstenaar om kunst te maken terwijl er al zoveel grote werken zijn? Hebben we soms een onverzadigbare esthetische honger?, zo luiden haar vragen bij aanvang. Treibstoff brengt die drijfveer, die wens in kaart met een zeer concrete muzikale taal van louter instrumenten waarmee ze ‘niet alleen het blinde verlangen
Toelichting
om vooruit te gaan’ verbeeldt, maar ook ‘de momenten van aarzeling, reflectie en luisteren.’ Het resultaat is een voor Bauckholts doen zeer abstract werk dat desalniettemin verwant klinkt aan Laufwerk. Point of Presence In Point of Presence, geschreven voor het Nieuw Ensemble, draait alles om de ‘steeds sterker wordende aanwezigheid van de onzichtbare en onhoorbare elektromagnetische velden die ons omgeven’. Het begrip ‘point of presence’ heeft ook de betekenis van een knooppunt in een communicatiesysteem. Bij het ‘point of presence’ worden de verbindingen voor het data- en spraakverkeer van verschillende centrales samengevoegd. Over de samenwerking met Christina Kubisch zegt Bauckholt: ‘Christina Kubisch gaf mij enkele opnamen uit haar enorme collectie. Daaruit heb ik er twaalf gekozen. Deze heb ik geanalyseerd en voor het Nieuw Ensemble geïnstrumenteerd. Natuurlijk is dat een utopie, maar deze klankvelden zijn zo anders dan onze normale muzikale taal dat het betoverend is deze klanken in de concertzaal gespeeld door normale instrumenten te horen. Het is verbazingwekkend hoe harmonisch en ritmisch deze klanken zijn, alsof ze werkelijk zijn gecomponeerd. Mijn enige opgave was om hun eigenheid te bewaren en te versterken terwijl ze in een andere context verschijnen. Andersom wordt zo ook het ensemble en de concertsituatie vanuit een ander perspectief bevraagd en belicht.’
Christina Kubisch Het bekende in een andere context plaatsen, of het onbekende confronteren met een bekende situatie om zo vragen op te roepen en de luistergewoonten te veranderen, is ook een drijfveer achter het werk van Christina Kubisch. Daarbij combineert ze verschillende media als film, video en schilderkunst met muziek en maakt ze veel gebruik van magnetische inductie om de wereld van het onhoorbare hoorbaar te maken. Al in de jaren zeventig hield Christina Kubisch zich bezig met permanente klankinstallaties. Haar fascinatie voor elektromagnetische geluiden begon bij twee simpele telefoonversterkers die de elektromagnetische golven hoorbaar maakten die Kubisch door aangelegde kabels stuurde. De telefoonversterkers werden geavanceerde koptelefoons en in de jaren negentig ontdekte Kubisch dat er verstoringen optraden in het veld dat zij hoorbaar wilde maken. De verstoringen bestonden uit geruis en pulseringen, klanken die haar vreemd waren, maar wel een muzikale waarde hadden. Ze ontdekte al snel dat deze verstoringen kwamen van de elektromagnetische velden van nieuwe digitale gebruiksvoorwerpen en voorzieningen zoals hotspots en geldautomaten. Dat werd het begin van een nieuwe reeks werken onder de titel Electrical Walks. Deze stukken bestaan uit wandelingen door steden en plaatsen waarbij de elektromagnetische golven en 5
Toelichting
ultrageluiden van elektrische schuifdeuren, geldautomaten, vitrines, lichtreclames en meer worden geregistreerd. Wien Landstrasse Voor Wien Landstrasse, voor tape en strijkensemble, gebruikt Kubisch voor het eerst vooraf opgenomen geluiden in combinatie met conventionele instrumenten. De basis van dit werk wordt gevormd door materiaal dat voortkomt uit haar Electrical Walks. Ook van Wien Landstrasse, een metrostation in Wenen, heeft ze vele opnamen van de elektrische golven, het ‘geluid’ van de lichtsignalen, de sound van de elektronica achter het sturen van de metro’s en meer elektronische systemen. ‘Dit geeft een hele andere ‘soundscape’ dan het geluid dat we normaal in een metrostation horen’, aldus Kubisch. Omdat deze opnamen uit ‘een andere wereld’ goed passen bij de instrumentale stukken van het werk van Carola Bauckholt, besloot Kubisch ze te combineren. Ze koos bepaalde gedeelten uit werken van Bauckholt en bewerkte deze door het ritme, de dynamiek en de instrumentatie te veranderen en ze in andere combinaties te laten verschijnen. Deze gehercomponeerde instrumentale samples staan in Wien Landstrasse naast de elektromagnetische klanken. Zowel de instrumentale fragmenten als de klanken op tape zijn verder niet elektronisch bewerkt. ‘De verschillende realiteiten staan naast elkaar en gaan een verbinding aan tot een nieuwe eenheid’, aldus de componiste. ‘Uiteindelijk is veelal niet meer te herkennen 6
wat van de instrumenten komt en wat de elektromagnetische klank is’. Seven Magnetic Places Seven Magnetic Places is een tapecompositie die gemaakt is van elektromagnetische registraties van luchthavens, kantoren, winkelcentra en publieke gelegenheden in zeven verschillende steden: Las Vegas, Osaka, Parijs, Lagos, Bangkok, Amsterdam en Košice. Kubisch manipuleerde deze geluiden niet verder elektronisch maar legde ze over elkaar heen, vormde loops en plakte ze aan elkaar voor een intrigerend portret van een elektrische en digitale wereld die doorgaans onhoorbaar blijft maar desondanks alomtegenwoordig is. Het resultaat is een soort ‘poème électronique’ anno 2017. Tekst toelichting: Paul Janssen
Biografieën Componisten Carola Bauckholt De Duitse componiste (1959) werd geboren in Krefeld en vond daar al jong haar plek in het Theater am Marienplatz. Toch was het vooral de muziek die trok. Bauckholt studeerde bij Mauricio Kagel compositie aan het conservatorium van Keulen en richtte direct na haar studie Türmchen Verlag op waarmee ze haar eigen en andermans werk uitgeeft. In 1991 volgde de oprichting van het Türmchen Ensemble Köln. Ze viel met haar werk veelvuldig in de prijzen en ontwikkelde zich tot een eigenzinnig componiste voor wie perceptie en begrip van groot belang zijn. In haar werk gebruikt ze vaak ongebruikelijke ruisklanken die geïnspireerd zijn op geluiden om haar heen. Ook combineert ze muziek met muziektheater en visuele kunsten. Bauckholt is ook als docente actief. Ze geeft vele gastcolleges en is sinds 2015 docent compositie met zwaartepunt hedendaags
muziektheater aan de Anton Bruckner Privatuniversität te Linz. Sinds 2013 is ze lid van de Akademie der Künste Berlin.
7
Biografieën
Christina Kubisch De Duitse kunstenares, fluitiste en componiste Christina Kubisch (1948) werd geboren in Bremen. Aanvankelijk studeerde ze beeldende kunst, maar de muziek trok harder aan haar. Na haar fluitstudie vervolgde zij haar opleiding tot componiste bij Franco Donatoni in Milaan. Haar vroege werken waren vooral stukken voor fluit die ze steeds vaker combineerde met eigen videobeelden. Aan het eind van de jaren zeventig concentreerde ze zich op klankinstallaties en klanksculpturen. Sinds de jaren negentig concentreert ze zich op het hoorbaar maken van elektromagnetische geluiden en ultrageluid. Daarbij combineert ze vaak diverse kunstvormen om relaties tussen muziek, beeld, licht en omgevingsgeluid bloot te leggen. Daarnaast werkt Kubisch veel als gastdocent en was ze van 1994 tot 2013 professor Audiovisuele kunsten aan de Hochschule 8
Foto: Rasmus Jurkatam
der Bildende Künste Saarbrücken. Sinds 1997 is ze lid van de Akademie der Künste Berlin.
Biografieën
Uitvoerenden Ed Spanjaard Dirigent Ed Spanjaard is sinds 1982 vaste dirigent van het Nieuw Ensemble. Daarnaast is hij regelmatig gastdirigent bij het Koninklijk Concertgebouworkest, de Nederlandse radioorkesten en het Nederlands Kamerkoor. Foto: Klaas Fopma
Spanjaard dirigeerde bij de Münchner Philharmoniker en was ook werkzaam bij de Staatskapelle Weimar, het Deens Nationaal Symfonie Orkest, de Opéra van Lyon, Ensemble intercontemporain (Parijs), Ensemble Modern (Frankfurt) en Klangforum Wien. Als gastdirigent van het Orkest van de 18e Eeuw voerde hij in 2013 met veel succes de semiconcertante versie van Così fan tutte uit en kreeg hij voor de uitvoering van Ein deutsches Requiem dit jaar met het Scottisch Chamber Orchestra lovende kritieken. Met ingang van het seizoen 2017-2018 volgt
Spanjaard Jan Willem de Vriend op als vaste dirigent van het Orkest van het Oosten. Sinds september 2012 is Ed Spanjaard tevens hoofddocent orkestdirectie aan het Conservatorium van Amsterdam. www.edspanjaard.nl
9
Biografieën
Nieuw Ensemble Het Nieuw Ensemble is opgericht in 1980. De basisbezetting bestaat uit twaalf musici, tokkelinstrumenten behoren tot de vaste kern. Het ensemble heeft een geheel eigen repertoire van ongeveer zevenhonderd stukken. Onder leiding van chefdirigent Ed Spanjaard heeft het Nieuw Ensemble zich ontwikkeld tot een internationaal toonaangevend ensemble voor hedendaagse muziek. In 1998 werden het ensemble en artistiek leider Joël Bons onderscheiden met de Prins Bernard Fonds Muziekprijs vanwege de ‘uitgesproken avontuurlijke en speelse programmering die letterlijk en figuurlijk als grensoverschrijdend kan worden betiteld.’ Samenwerking met componisten is essentieel voor het Nieuw Ensemble. De groep werkte met Pierre Boulez, Elliott Carter, Franco Donatoni, Brian Ferneyhough, Mauricio 10
Kagel, Ton de Leeuw, György Ligeti, György Kurtág en Theo Loevendie, organiseerde talloze componistenpractica en introduceerde een groot aantal componisten uit landen buiten Europa: in premièreprogramma’s stonden China, Japan, de Kaukasus, het MiddenOosten en Midden- en Zuid-Amerika centraal. Het ensemble geeft concerten over de hele wereld. Het Nieuw Ensemble ontvangt een meerjarige subsidie van de Gemeente Amsterdam en is ensemble in residence bij het Conservatorium van Amsterdam. www.nieuw-ensemble.nl
Musici: Harrie Starreveld fluit Ernest Rombout hobo Anna voor de Wind klarinet Hans Wesseling mandoline Helenus de Rijke gitaar Ernestine Stoop harp Mark Toxopeus piano Herman Halewijn slagwerk Emi Ohi Resnick viool Frank Brakkee altviool Jeroen den Herder cello Rob Dirksen contrabas Eckehard Güther klankregie
BiografieĂŤn
Foto: Kadir van Lohuizen
11
Donderdag avondserie
Verwacht
Do 16 feb 2017 Grote Zaal 20.15 uur
B’Rock Harmonic Inspiration Een concert met opzienbarende muziek van nu én uit de achttiende eeuw. Met de verzameling vioolconcerten L’Estro Armonico vestigde barokcomponist Antonio Vivaldi in 1711 definitief zijn naam. Een aantal van deze onvergankelijke stukken combineren de barokspecialisten van B’Rock in dit concert met hedendaagse werken die hun stempel drukten op de naoorlogse muziek van de twintigste eeuw. Zo ontstaat een uitzonderlijke combinatie van stijlen en contrasten. Wat alle componisten in dit programma gemeen hebben, is hun onstuitbare drang tot vernieuwing. De afwisseling van stijlen laat duidelijk horen hoe componisten van Vivaldi tot Reich en Ligeti keer op keer alle grenzen van het muzikaal denkbare hebben verlegd.
12
B’Rock Foto: Mirjam Devriendt
Programma: Antonio Vivaldi Uit L’Estro Armonico op. 3: Concert nr. 4 voor 4 violen, Concert nr. 8 voor 2 violen, Concert nr. 12 voor viool, Concert nr. 5 voor 2 violen / Steve Reich Triple Quartet voor 12 strijkers / Matt Wright nieuw werk voor barokensemble en elektronica / György Ligeti Ramifications / Karel Goeyvaerts De Zang van Aquarius
Donderdag avondserie
Verwacht
Serie Nieuw Ensemble
Nieuw Ensemble An Evening of Today 2017
Do 30 mrt 2017 Grote Zaal 20.15 uur
Het Nieuw Ensemble is net als het Muziekgebouw altijd nieuwsgierig naar de muziek van de toekomst. Met An Evening of Today 2017 biedt het ensemble ruimte aan de talentvolste muzikale creatieve geesten van vandaag. Masterstudenten en net afgestudeerden van de conservatoria van Amsterdam en Den Haag krijgen de opdracht hun stoutste muzikale droom te verwezenlijken. Een internationale garde jonge componisten treedt in samenwerking met de zeer ervaren musici van het Nieuw Ensemble buiten de bekende kaders. Zij gaan op zoek naar ongehoorde klanken en onverwachte verbindingen met andere disciplines. Zo levert An Evening of Today een kleurrijk beeld op van de muziek van nu. Zie ook aneveningoftoday.com
Nieuw Ensemble Foto: Kadir van Lohuizen
Programma: Nieuw werk (wereldpremières) van de volgende componisten: Brechtje (Nederland, Conservatorium van Amsterdam), Marcelo Politano (Brazilië, Conservatorium van Amsterdam), Simon Knighton (Verenigd Koninkrijk, Conservatorium van Amsterdam), Carlo Diaz (Verenigde Staten, Conservatorium van Amsterdam), Emile Frankel (Australië, Koninklijk Conservatorium Den Haag), Yael Levi (Israël, Koninklijk Conservatorium Den Haag)
13
Verwacht
Februari vr 10 feb / 20.15 uur Amsterdam Sinfonietta Visions at Sea
zo 19 feb / 15.00 uur André Heuvelman Wat is het geheim van de trompet? (8+)
do 2 mrt / 20.15 uur Lets Radiokoor + Sinfonietta Riga De klaagzang van Adam
wo 22 feb / 20.15 uur The Tallis Scholars De perfectie van de renaissance
vr 3 mrt / 20.15 uur The Gloaming Live in concert
za 11 feb / 20.15 uur Jean-Efflam Bavouzet Franse omzwervingen
do 23 feb / 20.15 uur Het Collectief + Psallentes Sterke vrouwen + GT
zo 12 feb / 15.00 uur Nederlands Kamerkoor + Peter Dijkstra Britten: Sacred and Profane
vr 24 feb / 20.15 uur Jazz Orchestra of the Concertgebouw Rhythm Changes Double Bill
do 16 feb / 20.15 uur B’Rock Harmonic Inspiration
za 25 feb / 21.30 uur Sonic Acts 2017
vr 17 feb / 20.15 uur Isabelle Faust + Alexander Melnikov Voorbij Fauré
zo 26 feb / 15.00 uur Sweelinck Barokorkest Sturm und Drang
Maart
za 18 feb / 14.30 uur Nederlandse Bachvereniging Feestcantates van Bach
wo 1 mrt / 20.15 uur Ralph van Raat Alle etudes van Ligeti
za 18 feb / 20.15 uur Metropole Orkest + West Side Trio Tabu van F.W. Murnau
do 2 mrt / 12.30 uur Lunchconcert Ism Nationaal Muziekinstrumenten Fonds
14
za 4 mrt / 19.00 uur college + 20.15 uur concert Café Zimmerman + Andreas Staier Bach op het grensvlak van een tijdperk + COLLEGE
Huil van de Wolff Elke 22e van de maand klinkt om 20.00 uur het geluidsmonument Huil van de Wolff. Martijn Padding componeerde deze interactieve geluidsinstallatie ter herinnering aan oprichter van het Muziekgebouw Jan Wolff (1941 - 2012). Zie voor meer informatie muziekgebouw.nl/ huilvandewolff Geheimtips Bijzondere concerten
Foto: Erik van Gurp
Restaurant Zouthaven Kom voor het concert eten in restaurant Zouthaven. Reserveren: 020 788 2090 of zouthaven.nl
Rondom het concert - Na aanvang van het concert heeft u geen toegang meer tot de zaal. - Zet uw mobiele telefoon uit voor aanvang van het concert. - Het maken van beeld- of geluidsopnamen in de zaal alleen met schriftelijke toestemming. - Algemene Bezoekersvoorwaarden zijn na te lezen op muziekgebouw.nl
Bij de prijs inbegrepen Reververingskosten en garderobe zijn bij de kaartprijs inbegrepen. Ook een pauzedrankje, tenzij anders vermeld op uw concertkaartje. Bij concerten zonder pauze staan drankjes klaar na afloop van het concert.
Steun het Muziekgebouw Inkomsten uit kaartverkoop dekken ten dele onze kosten. Word vriend of doneer: met uw extra steun kunnen we concerten op het hoogste niveau blijven organiseren. Meer informatie: muziekgebouw.nl/steunons
Op de hoogte blijven? Blijf op de hoogte van nieuw geboekte concerten of ander nieuws. Volg ons via onze e-nieuwsbrief (aanmelden op muziekgebouw.nl), Facebook, Twitter of Instagram. Dank! Wij kunnen niet zonder de steun van onze vaste subsidiĂŤnten en Vrienden van het Muziekgebouw. Wij zijn hen daarvoor zeer erkentelijk.
Druk binnenwerk
15