2017 02 23 Het Collectief + Psallentes

Do 23 feb 2017 Grote Zaal 20.15 uur

Het Collectief +Â Psallentes Sterke vrouwen

Donderdag avondserie

Programma Het Collectief + Psallentes Sterke vrouwen Hendrik Vanden Abeele dirigent Hildegard von Bingen (1098 - 1179) Fragmenten uit Ordo Virtutum ·· O antiqui ·· O nos peregrine sumus ·· O dulcis divinitas (dialoog 1) ·· O plangens vox ·· O vos regales virtutes (dialoog 2) ·· Ego peccator ·· O vivens fons ·· O Deus, quis es tu ·· In principio

Donderdag avondserie Do 23 feb 2017 Grote Zaal 20.15 - 21.30 uur ca. 75 minuten zonder pauze

Inleiding Foyerdeck 1 19.15 – 19.45 uur Schrijver en musicoloog Thea Derks in gesprek met Thomas Dieltjens (artistiek leider Het Collectief) en Hendrik Vanden Abeele (artistiek leider Psallentes)

Galina Oestvolskaja (1919 - 2006) Trio voor klarinet, viool en piano (1949) ·· Espressivo ·· Dolce ·· Energico Grand Duet voor cello en piano (1959) ·· Deel I ·· Deel II ·· Deel III ·· Deel IV ·· Deel V Compositie nr. 1 ‘Dona nobis pacem’ voor piccolo, tuba en piano (1971) ·· Deel I ·· Deel II ·· Deel III Sonate voor piano nr. 6 (1988) 2

Bent u niet vergeten uw mobiele telefoon uit te zetten?

Dank u wel.

Toelichting Voor Hendrik Vanden Abeele, artistiek leider van Psallentes, is de mystieke sfeer in het werk van de middeleeuwse Duitse benedictijnse abdis Hildegard von Bingen vergelijkbaar met het twintigste-eeuwse werk van de eigenzinnige Russische componiste Galina Oestvolskaja. Hoewel de engelachtig extatische klankwereld van Von Bingen heel anders aandoet dan de extreme registers en beukende piano’s van Oestvolskaja is de spirituele beleving, de vorm van overgave volgens hem overeenkomstig.

Vandaar dat het programma fragmenten uit Von Bingens mysteriespel Ordo Virtutum combineert met diverse werken van Oestvolskaja. De verschillende delen uit de werken van beide componisten vervlechten zich met elkaar tot één geheel dat het verhaal van de verwantschap moet vertellen, ondanks het feit dat beide dames qua leeftijd haast een millennium verschillen. ‘De relatie tussen het werk van Hildegard von Bingen en Galina Oestvolskaja is in de eerste plaats een intuïtieve ingeving’, zegt Vanden Abeele over het programma. ‘Er zijn overeenkomstige karakteristieken zoals het radicale en het extatische in het werk van beiden. Oestvolskaja staat daarbij vooral bekend als ‘de vrouw met de hamer’ maar ze kan ook heel sereen en gevoelig zijn. Von Bingen daarentegen wordt vaak uitgevoerd in een new-agesfeer, slap en week in de uitvoering, terwijl haar werk juist heel krachtig is en de regels van het gregoriaans doorlopend overtreedt. Von Bingens composities vallen op door de grote ambitus en het veelvuldig gebruik van het woord ‘O’ in de tekst, een vorm van aanbidding. Opkijken naar het hogere, kijken naar de zon, zoeken naar extase, verlichting. Dat doet Oestvolskaja op haar manier ook.’

Daarnaast vindt Vanden Abeele het obstinate van Oestvolskaja terug in de muziek van Von Bingen. ‘Ook de muziek van Von Bingen kent obsessieve herhaling in de vorm van motieven die steeds terugkeren en in het cirkelen rond een enkele noot. Voor mij was Ordo Virtutum, het mysteriespel van Von Bingen, het werk dat het ons mogelijk maakte beide vrouwen zij aan zij te presenteren.’

Hildegard von Bingen Ordo Virtutum Hildegard von Bingen was haar tijd ver vooruit. Ze schreef in haar visioenen over zaken als vrouwelijkheid, seksualiteit en relaties op een toon die zeker voor een vrouw in die tijd enorm open en uniek was, en ze had zo haar eigen ideeën over het kloosterleven. Uiteindelijk stichtte ze haar eigen klooster en gaf ze haar visioenen ook vorm door werken te componeren voor de nonnen in het klooster.

Haar meest bijzondere compositie is misschien wel het liturgisch drama Ordo Virtutum. Ze schreef het werk – bestaande uit meer dan tachtig melodieën – in 1151 3

Toelichting

en het is het eerste volledig overgeleverde mysteriespel, de vroegste vorm van toneelspel in Europa. Bovendien is Ordo Virtutum het enige middeleeuwse drama waarbij de muziek en de tekst gelijkwaardig aandacht krijgen.

De eerste aanzet voor het drama verscheen in Scivias (van Sci vias Domini, De weg van de Heer), het eerste van de drie geïllustreerde boeken waarin Von Bingen haar visioenen optekende. Aan het slot van het boek staan fragmenten van tekst en muziek die later een plek zouden vinden in Ordo Virtutum.

Opvallend is dat de duivel niet zingt, maar louter gromt en schreeuwt. Een duivel kan volgens Von Bingen immers geen goddelijke klanken voortbrengen. De verschillende melodieën gaan verder dan het destijds gangbare gregoriaans in toonomvang en uitdrukking. Ook voegde Von Bingen twee dialogen toe waarin koor en solisten elkaar afwisselen, een noviteit. Von Bingen schiep zo een dramatische context waarin de zoektocht naar extase, verlichting centraal staat.

Deze ‘Orde der Deugden’ is een gezongen drama voor vrouwenstemmen dat Hildegard componeerde voor de nonnen van haar klooster, met één rol voor mannenstem in de vorm van de duivel. Het drama verbeeldt de twijfel van de menselijke ziel, Anima, tussen de deugden en de weg van de duivel. Het bestaat uit verschillende gedeelten. Het eerste deel is een proloog waarin de deugden worden voorgesteld. Het tweede deel begint met de klacht van zielen die zich opgesloten voelen in hun lichaam. Een ‘nieuwe’ gelukkige ziel wil het aardse leven overslaan en direct naar de hemel. De deugden vertellen haar dat ze eerst het aardse leven moet leiden, waarop de duivel haar verleidt met aardse zaken. In het derde deel proberen de deugden door zichzelf voor te stellen de ziel te redden, terwijl de duivel de deugden van alles en nog wat beschuldigt. De deugden winnen het pleit en nemen de dolende ziel vergevingsgezind op in hun midden. De duivel druipt af en de deugden en zielen prijzen God, waarna alle karakters nog een keer de revue passeren bij wijze van epiloog.

Galina Oestvolskaja

4

De vier werken van Galina Oestvolskaja die zich door Ordo Virtutum van Von Bingen rijgen, vormen een biografie van een wonderlijk en eigenzinnig universum.

Ze beslaan de periode van 1949 tot 1988 en de grootste schok is misschien wel de overgang van het nog sterk onder invloed van de geest van haar mentor Dmitri Sjostakovitsj geschreven Trio voor klarinet, viool en piano uit 1949 naar het uit 1959 stammende Grand Duet voor cello en piano.

Trio voor klarinet, viool en piano Het Trio ontstond in dezelfde tijd als haar tweede pianosonate die zij bestempelde als haar eerste compositie die ‘in de aard spiritueel’ was. Van het Trio was ze blijkbaar nog niet helemaal zeker, want het werk moest bijna twintig jaar wachten op een eerste uitvoering.

Toelichting

Pas in januari 1968 ging het werk in première dat volgens de eerste uitgave geschreven was ‘ter nagedachtenis aan vrienden die sneuvelden in de Tweede Wereldoorlog’.

Hoewel het Trio nog netjes in een maatsoort en met maatstrepen genoteerd staat, bevat het werk al de kenmerken van de latere Oestvolskaja: geen duidelijke harmonieën, maar samenklanken die ontstaan door meerstemmige lijnen, melodieën die bestaan uit korte motieven die zich door middel van herhaling en variatie aan elkaar rijgen, extreme registers, extreme dynamische verschillen en ongebruikelijke instrumentcombinaties. Toch is dit Trio een van de meest lyrische en meest ‘normale’ werken van Oestvolskaja. Zo lijkt het derde deel bijna een Russisch volksliedje.

Sjostakovitsj was er in elk geval zo van onder de indruk dat hij het onder andere in zijn Vijfde Strijkkwartet gebruikte.

als speelinstructie: ‘Het werk moet zeer energetisch en krachtig gespeeld worden op een manier die expressief, creatief en origineel is.’ Ondertussen zijn de vier delen en de lange epiloog wel met elkaar verbonden door thematische verwantschap.

Elk van de deeltjes stelt daarbij een bepaald compositorisch probleem centraal. De uitgebreide epiloog is een ‘lied’ voor de onvolkomenheden en het lijden van de mens.

Grand Duet voor cello en piano

Compositie nr. 1 ‘Dona nobis pacem’ uit 1971 was de componiste toen al vooruit gesneld als een van haar meest radicale composities. Zowel de ongebruikelijke bezetting van piccolo, tuba en piano als de weerbarstige inhoud lieten niet na indruk te maken.

In verhouding tot het Trio is het enige dat ‘normaal’ is in Oestvolskaja’s Grand Duet uit 1959 de bezetting. Verder is de inhoud ook voor die tijd volslagen nieuw en ongehoord. Zelfs het woord kamermuziek past hier niet.

Er is geen enkele dialoog zo lijkt het, er zijn slechts twee instrumenten die compleet onafhankelijk van elkaar hun zegje lijken te doen. En dat doen ze vrij extreem. Tempo, dynamiek, register, de manier van spelen, alles lijkt grenzen op te willen zoeken. Oestvolskaja schreef

Oestvolskaja schreef het werk op verzoek van Mstislav Rostropovitsj aan wie ze het ook opdroeg. Toch speelde niet hij maar Oleg Stolpner de eerste uitvoering in 1977.

Rostropovitsj voerde het pas in 1996 voor het eerst uit tijdens een legendarisch concert in Amsterdam met Reinbert de Leeuw aan de vleugel en de componiste in de zaal.

Compositie nr. 1 ‘Dona nobis pacem’

Oestvolskaja schreef in de late jaren zestig en zeventig vooral voor zichzelf en zonder enige steun van het Sovjetregime. Ze hield vast aan het idee van componeren als een spirituele activiteit: ‘Het hele proces van componeren gebeurt in mijn hart en in mijn ziel’, schreef ze eens. ‘Alleen ik kan het pad van mijn compositie bepalen. Heer geef mij 5

Toelichting

de kracht om te componeren – Ik smeek U’.

Dat pad leek zeker in de drie Composities, alle met een bekende religieuze titel, maar geen religieuze inhoud, nogal apocalyptisch.

Compositie nr. 1 is een driedelig werk dat regelmatig langs de rand van de afgrond scheert. De piccolo snerpt angstig hoog, de tuba gromt hopeloos laag en de vleugel is met zijn wrede clusters niet bij machte het gat tussen beide instrumenten te overbruggen.

De spiritualiteit van Oestvolskaja is hier geen loutering, maar een verklanking van de enorme diepte van het menselijk lijden.

Sonate voor piano nr. 6 Ook de Sonate voor piano nr. 6 lijkt pijn als onderwerp te hebben. Het is op zijn minst een gewelddadig werk dat zowel de pianist als de vleugel zeer doet. Alsof ze decennia van Sovjetonderdrukking in een klank wil vatten, beuken de clusters op de hoogst mogelijke geluidssterkte in het rond.

Slechts met moeite valt er iets van een melodie te constateren in de topnoten van de clusters, een melodie die het bindweefsel vormt voor de complete sonate en die aan het begin in wrede losse noten uit de toetsen gebeukt wordt. Rust is er nauwelijks, of het moet de verstilde koraalachtige passage tegen het einde zijn die even adem biedt.

De Zesde sonate is wel omschreven als een ritueel tussen pianist en componist waarvan het publiek slechts getuige mag zijn. En dat is in feite al haar werk: een ritueel, een sublimatie van pijn en onderdrukking in klank op zoek naar ‘verlossing’.

6

Daarmee lijkt het werk van Oestvolskaja haaks te staan op dat van Von Bingen. De een heeft pijn tot onderwerp, de ander de vervoering, de extase. Maar zoals onder anderen de Franse filosoof George Bataille al betoogde: pijn en extase zijn slechts twee kanten van dezelfde medaille. Vandaar dat Hildegard von Bingen en Galina Oestvolskaja vandaag naast elkaar kunnen staan en elkaar als yin en yang vervolmaken en versterken.

Tekst toelichting: Paul Janssen

Liedteksten Hildegard von Bingen Fragmenten uit Ordo Virtutum 1. O antiqui (gezongen zonder tekst)

Virtutes: O antiqui sancti, quid admiramini in nobis?

Verbum Dei clarescit in forma hominis, et ideo fulgemus cum illo, edificantes membra sui pulcri corporis.

Deugden: O oude heiligen, waarom bewondert gij ons?

Het woord van God licht op in de gedaante van een mens en zo schitteren wij met hem door de ledematen te vormen van zijn prachtig lichaam.

2. O nos peregrine sumus Querela Animarum in carne positarum:

Klacht van de Zielen die in vlees gevangen zitten:

O nos peregrine sumus.

Quid fecimus, ad peccata deviantes?

O wij zijn vreemdelingen.

Wat hebben wij gedaan, wij die tot de zonden zijn afgedwaald?

Wij moesten koningsdochters zijn, maar wij zijn in de schaduw van de zonden ten val gekomen.

O levende zon, draag ons op uw schouders naar de hoogst rechtmatige erfenis die wij met Adam verloren zijn!

O koning der koningen, in uw gevecht strijden wij.

Filie regis esse debuimus, sed in umbram peccatorum cecidimus.

O vivens sol, porta nos in humeris tuis in iustissimam hereditatem quam in Adam perdidimus!

O rex regum, in tuo prelio pugnamus.

7

Liedteksten

3. O dulcis divinitas (dialoog 1)

Felix Anima: O dulcis divinitas, et o suavis vita, in qua perferam vestem preclaram, illud accipiens quod perdidi in prima apparitione, ad te suspiro, et omnes Virtutes invoco.

Gelukkige Ziel: O zachtmoedige goddelijkheid en o zoet leven waarin ik het schitterende kleed zal dragen, waarbij ik aanvaard wat ik bij mijn eerste verschijning heb verloren ‒ naar u verlang ik, en ik roep alle Deugden aan.

Virtutes: O felix Anima, et o dulcis creatura Dei, que edificata es in profunda altitudine sapientie Dei, multum amas.

Deugden: O gelukkige Ziel en o zoet schepsel Gods, gij die geschapen zijt op de hoogste top van de Goddelijke wijsheid, gij betoont veel liefde.

Felix Anima: O libenter veniam ad vos ut prebeatis michi osculum cordis.

Gelukkige Ziel : O ik zal graag naar u komen om u de kus van mijn hart te geven.

Virtutes: Nos debemus militare tecum, o filia regis.

Deugden: Wij moeten met u strijden, o koningsdochter.

Sed, gravata, Anima conqueritur:

Maar, bezwaard, klaagt de Ziel:

O gravis labor, et o durum pondus quod habeo in veste huius vite, quia nimis grave michi est contra carnem pugnare.

O moeizaam werk, en o grote last die ik in het omhulsel van dit leven draag, omdat het mij al te zwaar valt tegen het vlees te strijden.

8

Liedteksten

Virtutes ad Animam illam: O Anima, voluntate Dei constituta, et o felix instrumentum, quare tam flebilis es contra hoc quod Deus contrivit in virginea natura?

Tu debes in nobis superare diabolum.

De Deugden tot deze Ziel: O Ziel, gevormd door Gods wil en o gelukkig instrument, waarom zijt gij zo in tranen tegenover hetgeen God in een maagdelijk wezen heeft verbrijzeld?

Gij moet de duivel in ons overwinnen.

Anima illa: Succurrite michi, adiuvando, ut possim stare!

Deze Ziel : Sta mij bij, door mij te helpen, zodat ik stand kan houden.

Virtutes: O infelix conscientia, o misera Anima, quare abscondis faciem tuam coram creatore tuo?

Deugden: O ongelukkig geweten, o arme Ziel, waarom verbergt gij uw aangezicht voor uw schepper?

4. O plangens vox Virtutes: O plangens vox est hec maximi doloris!

Ach, ach, quedam mirabilis victoria in mirabili desiderio Dei surrexit, in qua delectatio carnis se latenter abscondit, heu, heu, ubi voluntas crimina nescivit et ubi desiderium hominis lasciviam fugit.

Luge, luge ergo in his, Innocentia, que in pudore bono integritatem non amisisti, et que avariciam gutturis antiqui serpentis ibi non devorasti.

Deugden: O dit is een stem die klaagt vanuit de diepste smart!

Ach, ach, een verbazingwekkende overwinning ontsproot uit een wonderlijke hunkering naar God, waarin de bekoring van het vlees zich schuilhield, ‒ helaas, helaas ‒ op de plaats waar de wil geen schuld kende en waar het verlangen van de mens de losbandigheid was ontvlucht.

Treur, treur dus hierom, Onschuld, gij die in uw rechtschapen eerbaarheid uw integriteit niet hebt verloren, en die u de gulzigheid van de strot van de oude slang daarbij niet eigen hebt gemaakt.

9

Liedteksten

5. O vos regales virtutes (dialoog 2)

Querela Anime penitentis et Virtutes invocantis:

De klacht van de berouwvolle Ziel die de Deugden aanroept:

O vos regales Virtutes, quam speciose et quam fulgentes estis in summo sole, et quam dulcis est vestra mansio ‒ et ideo, o ve michi, quia a vobis fugi.

O gij koninklijke Deugden, hoe schitterend en stralend zijt gij in de hoogste zon en hoe aanlokkelijk is uw verblijfplaats, wee mij dus die van u is weggevlucht.

Virtutes: O fugitive, veni, veni ad nos, et Deus suscipiet te.

Deugden: O vluchteling, kom, kom naar ons, en God zal u ontvangen.

Anima illa: Ach! ach! fervens dulcedo absorbuit me in peccatis, et ideo non ausa sum intrare.

Deze Ziel: Ach, ach, de heftige bekoring heeft mij in zonden verzwolgen, en dus ben ik niet durven binnenkomen.

Virtutes: Noli timere nec fugere, quia pastor bonus querit in te perditam ovem suam.

Deugden: Vrees niet, vlucht niet, aangezien de goede herder in u zijn verloren schaap zoekt.

Anima illa: Nunc est michi necesse ut suscipiatis me, quoniam in vulneribus feteo quibus antiquus serpens me contaminavit.

Deze Ziel: Nu heb ik er nood aan dat gij mij opvangt, omdat ik stink door de wonden die de oude slang mij heeft toegebracht.

Virtutes: Curre ad nos, et sequere vestigia illa in quibus numquam cades in societate nostra, et Deus curabit te.

Deugden: Loop naar ons, en volg de voetsporen waarin gij, in ons gezelschap, nooit zult vallen, en God zal u genezen.

10

Liedteksten

6. Ego peccator Penitens Anima ad Virtutes:

De berouwvolle Ziel tot de Deugden:

Ego peccator qui fugi vitam: plenus ulceribus veniam ad vos, ut prebeatis michi scutum redemptionis.

Ik ben de zondaar die het leven is ontvlucht: bedekt met wonden zal ik naar u komen, opdat gij mij het schild van de bevrijding zou schenken.

O, gij, gehele krijgsmacht van de koningin, en jullie, haar witte lelies met rozerood purper, buig u over mij, omdat ik mijzelf als een vreemdelinge van u verbannen heb, en help mij, opdat ik in het bloed van de Zoon van God zou kunnen opstaan.

O tu omnis milicia regine, et o vos, candida lilia ipsius, cum rosea purpura, inclinate vos ad me, quia peregrina a vobis exulavi, et adiuvate me, ut in sanguine Filii Dei possim surgere.

7. O vivens fons Virtutes: O vivens fons, quam magna est suavitas tua, qui faciem istorum in te non amisisti, sed acute previdisti quomodo eos de angelico casu abstraheres qui se estimabant illud habere quod non licet sic stare.

Unde gaude, filia Syon, quia Deus tibi multos reddit quos serpens de te abscidere voluit, qui nunc in maiori luce fulgent quam prius illorum causa fuisset.

Deugden: O levende bron, hoe groot is uw heerlijkheid, gij die de naar u gewende gezichten niet bent vergeten, maar scherpzinnig voorzien hebt hen te behoeden voor de val van de engelen die dachten datgene te bezitten wat geen stand mag houden.

Wees daarom verheugd, dochter van Sion, omdat God u velen heeft teruggegeven die de slang van u wou afzonderen; zij schitteren nu in een groter licht dan zij te voren zouden hebben ervaren.

11

Liedteksten

8. O deus, quis es tu Virtutes: O Deus, quis es tu, qui in temet ipso hoc magnum consilium habuisti, quod destruxit infernalem haustum in publicanis et peccatoribus, qui nunc lucent in superna bonitate!

Unde, O rex, laus sit tibi.

Deugden: O God, wie zijt gij, die bij uzelf het grootse plan hebt opgevat om de greep van de hel op de tollenaars en de zondaars teniet te doen, die nu stralen in de hoogste heerlijkheid.

Daarvoor, O koning, komt u lof toe.

O Pater omnipotens, ex te fluit fons in igneo amore, perduc filios tuos in rectum ventum velorum aquarum, ita ut et nos eos hoc modo perducamus in celestem Ierusalem.

O almachtige Vader, uit u stroomt de bron in brandende liefde, breng uw kinderen naar de goede wind om te zeilen over de wateren, zo dat ook wij hen op die manier naar het hemelse Jeruzalem zouden mogen leiden.

12

Liedteksten

9. In principio In principio omnes creature viruerunt, in medio flores floruerunt; postea viriditas descendit.

Et istud vir preliator vidit et dixit:

In het begin stond al wat geschapen is in bloei, in het midden ontloken de bloemen; daarna verwelkte het groen.

En dat zag de strijder en hij zei:

Hoc scio, sed aureus numerus nondum est plenus.

Tu ergo, paternum speculum aspice: in corpore meo fatigationem sustineo, parvuli etiam mei deficiunt.

Ik weet het, maar het gouden getal is nog niet vol.

Gij echter, kijk in de vaderlijke spiegel: in mijn lichaam verdraag ik de vermoeidheid, zelfs mijn kleintjes laten het afweten.

Nunc memor esto, quod plenitudo que in primo facta est arescere non debuit, et tunc in te habuisti quod oculus tuus numquam cederet usque dum corpus meum videres plenum gemmarum.

Nam me fatigat quod omnia membra mea in irrisionem vadunt.

Pater, vide, vulnera mea tibi ostendo.

Herinner u nu dat de volkomenheid die in het begin tot stand was gekomen niet moest verdorren, en dat gij u dan hebt voorgenomen dat uw oog nooit zou rusten tot gij mijn lichaam bedekt met juwelen zou hebben gezien.

Want ik heb er genoeg van dat al mijn ledematen voorwerp worden van spot.

Vader, kijk, ik toon u mijn wonden.

Ergo nunc, omnes homines, genua vestra ad Patrem vestrum flectite, ut vobis manum suam porrigat.

Dus nu, gij mensen allemaal, buig de knie voor uw Vader, opdat hij u de hand zou reiken.

Nederlandse vertaling: Ann Kelders.

13

Biografieën Componisten Hildegard von Bingen

Muurschildering Hildegard von Bingen in het benedictijner klooster van St. Hildegard

De Duitse benedictijnse abdis Hildegard von Bingen (1098 - 1179) is niet alleen de eerste vrouwelijke componiste die bij naam bekend is, ze was ook de eerste vertegenwoordigster van de Duitse mystiek.

De ‘Sibille van de Rijn’, zoals haar bijnaam luidde, stond al snel bekend als genie.

Ze was actief op onder andere het gebied van de 14

wetenschap, kosmologie, filosofie, compositie, poëzie en linguïstiek. Ze werd op 10 mei 2012 officieel heilig verklaard door paus Benedictus XVI. Die heiligverklaring liet even op zich wachten omdat Von Bingen bekend stond als zeer eigenzinnig. Vanaf haar achtste jaar verbleef ze in het nonnenklooster van Disibodenberg dat ressorteerde onder een groter klooster van benedictijnse monniken. Na haar aanstelling als abdis van het klooster stichtte ze tegen de wil van de abt van Disibodenberg een nieuw nonnenklooster op de Rupertsberg bij Bingen.

Hier tekende ze haar visioenen op en schreef ze haar composities die afwijken van het gangbare gregoriaans door onder andere toonomvang en de persoonlijke ontboezemingen in de teksten. Ze liet ongeveer 75 gezangen na en diverse antifonen, responsoria en hymnen. Met Ordo Virtutum schreef ze het eerste met naam en toenaam overgeleverde mysteriespel uit de geschiedenis.

Galina Oestvolskaja

Foto: Leendert Jansen

De Russische componiste Galina Oestvolskaja (1919 - 2006) werd geboren in St. Petersburg en stond al snel bekend als een buitensporig muzikaal talent.

In de tijd dat ze aan het conservatorium van haar geboortestad studeerde (van 1939 tot en met 1947), liet haar compositiedocent Dmitri Sjostakovitsj zich tegen zijn gewoonte zeer lovend over zijn leerlinge uit: ‘Ik ben ervan overtuigd dat de muziek van G.I.

Biografieën

Oestvolskaja wereldwijd erkenning zal vinden, gewaardeerd door allen die de waarheid in muziek van het grootste belang vinden.’

Hoewel ze later zelf aan het Conservatorium van St. Petersburg doceerde, leidde ze een zeer teruggetrokken leven en kwam die wereldwijde erkenning slechts mondjesmaat tot stand. Tot de val van de Sovjet-Unie werden haar compromisloze werken nauwelijks uitgevoerd.

Pas in de jaren negentig werden haar eigenzinnige composities en massieve klankblokken mede dankzij de inspanningen van Reinbert de Leeuw vooral in Nederland opgepakt. Ze werd een graag geziene gast in Nederland, wat onder andere resulteerde in twee internationaal geroemde documentaires over haar werk van Cherry Duyns en Reinbert de Leeuw en van Josée Voortmans.

Foto: Emanuel Maes

Uitvoerenden Het Collectief Het Collectief is een kamermuziekensemble dat in 1998 in Brussel werd opgericht.

Door consequent met een vaste kern van vijf muzikanten te werken bouwde de groep een intrigerende eigen sound op, gekenmerkt door een heterogene mix van blazers, strijkers en piano. In zijn repertoire keert Het Collectief terug naar de roots van het modernisme: de Tweede Weense School. Vanuit

deze solide basis worden zowel de grote twintigsteeeuwse composities als de allernieuwste experimentele stromingen verkend.

Bovendien maakt de groep furore met spraakmakende cross-overs tussen het hedendaagse en het traditionele repertoire.

Naast de vele concerten in België speelt Het Collectief steeds vaker op diverse internationale podia.

Thomas Dieltjens piano Wibert Aerts viool Martijn Vink cello Toon Fret fluit Julien Hervé klarinet Pascal Rousseau tuba

15

Biografieën

Psallentes De Vlaamse groep Psallentes (‘de zingenden’) werd in 2000 opgericht door zanger en dirigent Hendrik Vanden Abeele.

Specialiteit van het ensemble is sinds de oprichting het gregoriaans en aanverwante polyfonie uit verschillende historische periodes.

Bijzondere aandacht heeft het gregoriaans van de late middeleeuwen en de renaissance. Inmiddels heeft ook de meerstemmigheid van de late middeleeuwen en de renaissance een belangrijke plek in het repertoire van het ensemble.

De cd’s van Psallentes werden steeds zeer goed ontvangen. In 2012 startte het ensemble een reeks opnames bij het jonge label Le Bricoleur.

Sarah Abrams Lieselot De Wilde Amélie Renglet Michaela Riener Barbara Somers Kerlijne Van Nevel

16

Foto: Marcel Cole

Serie Koren

Verwacht

Do 2 mrt 2017 Grote Zaal 20.15 uur

Lets Radiokoor + Sinfonietta Riga De klaagzang van Adam De Est Arvo Pärt en de Schot James MacMillan zijn beiden doordrongen van een diep religieus besef. MacMillans muziek is het meest aards van karakter. Dat spreekt uit zijn compositie die deze avond te horen is. De zeven zinnen die Jezus volgens de evangeliën sprak toen hij aan het kruis hing, vormen een rituele beheersing van verdriet. ‘Ze zijn geladen met enorme muzikale mogelijkheden’, aldus MacMillan.

Niemand kan hier beter gehoor aan geven dan het wereldberoemde Lets Radiokoor en kamerorkest Sinfonietta Riga.

De heilige Silouan, een Russisch-orthodoxe monnik op het Griekse schiereiland Athos, beschreef het verdriet van Adam over het verlies van het Paradijs: ‘Tranen stroomden over zijn gezicht en de hele woestijn hoorde het geluid van zijn jammerklacht.’ Arvo Pärt ving deze bewogen tekst in prachtige muziek met Adam’s Lament. De opname die het Lets Radiokoor en Sinfonietta Riga maakten van dit werk kreeg in 2014 een Grammy.

James MacMillan Foto: Philip Gatside

Programma: Arvo Pärt Cantus in Memory of Benjamin Britten / Nunc dimittis / Adam’s Lament / James MacMillan Seven Last Words from the Cross 17

Verwacht

Februari vr 24 feb / 20.15 uur Jazz Orchestra of the Concertgebouw Rhythm Changes Double Bill za 25 feb / 19.00 uur Sonic Acts 2017 zo 26 feb / 15.00 uur Sweelinck Barokorkest Sturm und Drang

Maart wo 1 mrt / 20.15 uur Ralph van Raat Alle etudes van Ligeti

za 4 mrt / 19.00 uur college + 20.15 uur concert Café Zimmerman + Andreas Staier Bach op het grensvlak van een tijdperk + COLLEGE zo 5 mrt / 19.00 uur Cross-linx Efterklang & The Happy Hopeless Orchestra, Ane Brun & Zapp4, Hauschka, In Code, My Brightest Diamond, DM Stith, U: & ekke, Shara Nova, Jerboah, Padma Newson & Unrembered Orchestra, There Are No More Four Seasons, VanDryver, James Oesi, Molino, Matteo Mijderwijk, Bram Stadhouders, Perforator ma 6 mrt / 20.15 uur Julia Lezhneva + Mikhail Antonenko Vocale acrobatiek

do 2 mrt / 12.30 uur Lunchconcert Ism Nationaal Muziekinstrumenten Fonds

wo 8 mrt / 19.00 uur De Optocht Ives Ensemble

do 2 mrt / 20.15 uur Lets Radiokoor + Sinfonietta Riga De klaagzang van Adam

do 9 mrt / 20.15 uur Holland Baroque + Erik Bosgraaf Perfect Strings

vr 3 mrt / 20.15 uur The Gloaming Live in concert

vr 10 mrt / 20.15 uur Amsterdam Sinfonietta Das Lied von der Erde

18

za 11 mrt 20.15 uur Emerson String Quartet Machtig indrukwekkend kwartet zo 12 mrt / 11.00 uur / Kleine Zaal Jacob Lekkerkerker Lekkerkerker beroert het Fokker-orgel zo 12 mrt / 15.00 uur Nederlandse Bachvereniging Johannes Passion wo 15 mrt / 20.15 uur Dudok Kwartet + Berlage Saxophone Quartet Under Construction

Huil van de Wolff Elke 22e van de maand klinkt om 20.00 uur het geluidsmonument Huil van de Wolff. Martijn Padding componeerde deze interactieve geluidsinstallatie ter herinnering aan oprichter van het Muziekgebouw Jan Wolff (1941 - 2012).

Zie voor meer informatie muziekgebouw.nl/ huilvandewolff Geheimtips Bijzondere concerten

Foto: Erik van Gurp

Restaurant Zouthaven Kom voor het concert eten in restaurant Zouthaven. Reserveren: 020 788 2090 of zouthaven.nl

Rondom het concert - Na aanvang van het concert heeft u geen toegang meer tot de zaal.

- Zet uw mobiele telefoon uit voor aanvang van het concert.

- Het maken van beeld- of geluidsopnamen in de zaal alleen met schriftelijke toestemming.

- Algemene Bezoekersvoorwaarden zijn na te lezen op muziekgebouw.nl

Bij de prijs inbegrepen Reververingskosten en garderobe zijn bij de kaartprijs inbegrepen.

Ook een pauzedrankje, tenzij anders vermeld op uw concertkaartje.

Bij concerten zonder pauze staan drankjes klaar na afloop van het concert.

Steun het Muziekgebouw Inkomsten uit kaartverkoop dekken ten dele onze kosten. Word vriend of doneer: met uw extra steun kunnen we concerten op het hoogste niveau blijven organiseren.

Meer informatie: muziekgebouw.nl/steunons

Op de hoogte blijven?

Blijf op de hoogte van nieuw geboekte concerten of ander nieuws.

Volg ons via onze e-nieuwsbrief (aanmelden op muziekgebouw.nl), Facebook, Twitter of Instagram.

Dank!

Wij kunnen niet zonder de steun van onze vaste subsidiĂŤnten en Vrienden van het Muziekgebouw. Wij zijn hen daarvoor zeer erkentelijk.

Druk binnenwerk

19